Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
LITERATURA I KULTURA RENESANSU
SPRAWDZIAN WIADOMOśCI GRUPA I
1. Objaśnij znaczenie nazwy epoki.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
2. Wymień dwa wydarzenia historyczne, które w istotny sposób wpłynęły na ukształtowanie się renesansu w Europie.
Na czym polegało ich znaczenie dla epoki?
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
3. Uzupełnij tabelę.
TWÓRCA DZIEDZINA PRZYKłAD DZIEłA CHARAKTERYSTYKA TWÓRCZOśCI
Francesco Petrarka
Michał Anioł
Niccolò Machiavelli
Tomasz Morus
4. Przeczytaj poniższy fragment tekstu, a następnie uzupełnij tabelę.
śRODEK ARTYSTYCZNEGO WYRAZU
FUNKCJA
CHARAKTERYSTYCZNY DLA STYLU MIKOÅ‚AJA REJA
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 2
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)
Już obrusek biały, łyżeczka, miseczka nadobnie uchędożona, chleb nadobny, jarzynki pięknie przyprawione, krupecz-
ki bieluchne a drobniuczko usiane, kureczki tłuściuchne. [& ] Tu już patrząc na ową swoją pociechę, jakoż nie mają
Pana Boga chwalić?
5. Podaj dwa wydarzenia z życia Jana Kochanowskiego świadczące o tym, że był on renesansowym humanistą ( czło-
wiekiem renesansu ).
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
6. Przeczytaj poniższe fragmenty tekstów, a następnie:
a) Nazwij renesansowy nurt filozoficzny uobecniajÄ…cy siÄ™ w obu wypowiedziach.
...............................................................................................................................................................................................
b) Wskaż trzy podobieństwa w postrzeganiu człowieka w rozprawie włoskiego filozofa i w pieśni polskiego poety.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Giovanni Pico della Mirandola Mowa o godności człowieka (fragmenty)
 Nie wyznaczam ci, Adamie, ani określonej siedziby, ani własnego oblicza, ani też nie daję ci żadnej swoistej funkcji,
ażebyś jakiejkolwiek siedziby, jakiegokolwiek oblicza lub jakiejkolwiek funkcji zapragniesz, wszystko to posiadał zgod-
nie ze swoim życzeniem i swoją wolą. [& ]
Nie uczyniłem cię ani istotą niebiańską, ani ziemską, ani śmiertelną, ani nieśmiertelną, abyś jako swobodny i godny
siebie twórca i rzez
biarz sam sobie nadał taki kształt, jaki zechcesz. Będziesz mógł degenerować się i staczać do rzędu
zwierząt; i będziesz mógł odradzać się i mocą swojego ducha wznosić się do rzędu istot boskich .
Jan Kochanowski Pieśń o dobrej sławie (fragment)
I szkoda zwać człowiekiem, kto bydlęce1 żyje,
Tkając, lejąc w się wszytko póki zstawa szyje2;
Nie chciał nas Bóg położyć równo3 z bestyjami:
Dał nam rozum, dał mowę, a nikomu z nami.
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 3
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
Przeto chciejmy wziąć przed się4 myśli godne siebie,
Myśli ważne na ziemi, myśli ważne w niebie:
Służmy poczciwej5 sławie, a jako kto może,
Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże.
1
Bydlęce  jak bydlę.
2
Sens wersu: lejąc w siebie pokarmy, aż po same uszy.
3
Położyć równo  traktować na równi.
4
Wziąć przed się  rozważyć.
5
Poczciwej  godnej, uczciwej.
7. Na podstawie poniższych fragmentów wskaż dwie różnice między średniowiecznym i renesansowym ideałem życia.
śREDNIOWIECZE RENESANS
Legenda o świętym Aleksym (fragmenty)
Tu pod wschodem1 leżał,
Każdy nań pomyje lał.
A leżał tu sześćnaćcie lat,
Wszytko cirpiał prze Bog rad2. [...]
1
Pod wschodem  pod schodami.
2
Wszytko cirpiał prze Bog rad  wszystko wycierpiał dla Boga, czerpiąc radość z męki.
Jan Kochanowski Pieśń o cnocie (fragment)
A jeśli komu droga otwarta do nieba 
Tym co służą ojczyz
nie. Wątpić nie potrzeba,
Że co im zazdrość ujmie, Bóg nagradzać będzie,
A cnota kiedykolwiek miejsce swe osiędzie1.
1
Miejsce swe osiędzie  zajmie właściwe miejsce.
8. Przeczytaj poniższe teksty, a następnie:
a) Nazwij gatunek reprezentowany przez oba utwory.
...............................................................................................................................................................................................
b) Objaśnij, na czym polega odmienność tematyki i tonacji emocjonalnej obu utworów (mimo tej samej przynależno-
ści gatunkowej).
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 4
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski Na sokalskie mogiły
Tusmy1 się mężnie prze2 ojczyznę bili
I na ostatek gardła położyli.
Nie masz przecz3, gościu, złez nad nami tracić,
Taką śmierć mógłbyś sam drogo zapłacić.
1
Tusmy  tu (pod Sokalem, w przegranej przez Polaków bitwie z Tatarami w roku 1519).
2
Prze  za.
3
Nie masz przecz  nie powinieneÅ›.
Jan Kochanowski Z Anakreonta
Skoro w rękę wezmę czaszę1
Wnet ze Å‚ba troski wystraszÄ™;
Więc iż mnimam, że mam wiele,
StÄ…d mi Å‚acno o wesele.
Wieniec musi być na głowie,
A fraszka2 wszyscy panowie.
Kto się chce bić, obuj3 zbroję,
Ja przy kuflu przedsiÄ™ stojÄ™,
Bo tak mnimam, iż upitym
Lepiej leżeć niż zabitym
1
Czasza  kielich.
2
Fraszka  rzecz błaha.
3
Obuj  włóż.
9. Przeczytaj poniższe fragmenty tekstów, a następnie:
a) Scharakteryzuj postawÄ™ opisanÄ… w obu utworach.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
b) Nazwij kierunek filozoficzny, dla którego była ona właściwa.
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 5
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
c) Objaśnij, na czym polega zmiana stosunku podmiotu lirycznego do przywoływanych przez niego wartości (odwo-
Å‚aj siÄ™ do kontekstu biograficznego).
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski [Nie porzucaj nadzieje& ] (fragment)
Nic wiecznego na świecie:
Radość się z troską plecie,
A kiedy jedna wez
mie moc nawiętszą,
W ten czas masz ujz
rzeć odmianę naprędszą.
Lecz na szczęście wszelakie
Serce ma być jednakie [& ].
Jan Kochanowski Tren IX (fragmenty)
Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze,
Która (jeśli prawdziwie mienią) wszytki żądze,
Wszytki ludzkie frasunki umiesz wykorzenić [& ].
Ty wszytki rzeczy ludzkie masz za fraszkÄ™ sobie,
Jednaką myśl tak w szczęściu, jako i w żałobie
Zawżdy niesiesz.
10. Na podstawie fragmentu pieśni Jana Kochanowskiego określ dwie zasady, które powinien respektować idealny władca.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski [Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie& ] (fragment)
Miejcie to przed oczyma zawżdy1 swojemi,
Żeście miejsce zasiedli Boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,
Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy.
A wam więc nad mniejszymi zwierzchność jest dana,
Ale i sami macie nad sobÄ… Pana [& ].
1
Zawżdy  zawsze.
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 6
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
11. Porównaj kreację Makbeta z ideałem władcy przedstawionym w pieśni Jana Kochanowskiego.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
12. Odwołując się do Makbeta, objaśnij, na czym polegają różnice między tragedią antyczną a szekspirowską. Uwzględ-
nij wskazane kryteria.
ZÅ‚AMANIE ZASADY
JEDNOśCI CZASU
I MIEJSCA
WPROWADZENIE SCEN
ZBIOROWYCH
I DRASTYCZNYCH
NIEJEDNOLITOść
NASTROJU;
PRZEMIESZANIE
KATEGORII
ESTETYCZNYCH
ODMIENNE z
RÓDłA
TRAGIZMU
13. R Przeczytaj poniższe fragmenty pieśni, a następnie:
a) Scharakteryzuj kreacjÄ™ podmiotu lirycznego w utworze.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
b) Rozpoznaj topos wykorzystany przez Kochanowskiego.
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 7
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
c) Przywołaj poetę, którego wiersz parafrazuje Kochanowski w swojej pieśni.
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski [Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony& ] (fragmenty)
Niezwykłym i nie leda1 piórem opatrzony,
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury; ani ja już przebywać na ziemi
Więcej będę, a więtszy nad zazdrość, ludnemi
Miasty wzgardzÄ™. [& ]
[& ] nie umrÄ™ ani miÄ™ czarnemi
Styks niewesoła zamknie odnogami swemi.
1
Nie leda  nie byle jakim.
14. R Zbadaj wersyfikację fragmentu pieśni zacytowanego w poprzednim zadaniu:
a) Nazwij system wersyfikacyjny zrealizowany w utworze.
...............................................................................................................................................................................................
b) Przeanalizuj budowę wersyfikacyjną pierwszej strofy i wskaż dwie cechy tego systemu obecne we fragmencie utworu.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
c) Nazwij środek stylistyczny zastosowany przez poetę na pograniczu obu strof.
...............................................................................................................................................................................................
15. R Na podstawie analizy poniższych fragmentów oraz swojej wiedzy o utworach Mikołaja Reja i Jana Kochanow-
skiego wskaż dwa podobieństwa i dwie różnice w realizacji toposu arkadii w obu tekstach.
MIKOÅ‚AJ REJ JAN KOCHANOWSKI
ŻYWOT CZłOWIEKA POCZCIWEGO PIEśń śWIęTOJAńSKA O SOBÓTCE
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 8
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (fragment)
To sobie z oną rozkoszą nasiejesz ziółek potrzebnych, rzodkiewek, sałatek, rzeżuszek; nasadzisz maluneczków1, ogó-
reczków; i majoranik i szałwijka i ine ziółka  wszytko to nic nie wadzi; więc włoskich grochów, więc wysokich koprów,
więc i inych wiele rzeczy, co się to wszytko przygodzi2. Bo to zasię, kiedy wzejdzie, tedy to i panienki albo ty ine domo-
we dzieweczki mogą wypleć i ochędożyć3. Więc nie wadzi brzoskwiniową, morelową, marunkową4 kosteczkę5 wsadzić
albo też włoski orzeszek, bo to wszytko prędko uroście, a przedsię6 i pożytek uczynić może...
1
Maluneczki  melony.
2
Przygodzi  przyda siÄ™.
3
Ochędożyć  oczyścić.
4
Marunkowa  śliwkowa.
5
Kosteczka  tu: pestka.
6
Przedsię  przecież.
Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o sobótce (fragmenty)
Jemu sady obradzajÄ…,
Jemu pszczoły miód dawają;
Nań przychodzi z owiec wełna
I zagroda jagniąt pełna. [& ]
Stada igrajÄ…1 przy wodzie,
A sam pasterz, siedząc w chłodzie,
Gra w piszczałkę proste pieśni;
A faunowie skaczą leśni.
1
IgrajÄ…  bawiÄ… siÄ™.
16. R Wskaż różne sposoby nawiązywania do antyku w Trenach Jana Kochanowskiego.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 9
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
17. R Jakie znaczenie w cyklu poetyckim ma Tren X Jana Kochanowskiego? Odpowiedz na podstawie analizy przy-
wołanego utworu i wiedzy na temat całości cyklu.
Jan Kochanowski Tren X
Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała?
W którą stronę, w którąś się krainę udała?
CzyÅ› ty nad wszystki nieba wysoko wzniesiona
I tam w liczbę aniołków małych policzona?
Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szczęśliwe
Wyspy zaprowadzona? Czy ciÄ™ przez teskliwe
Charon jeziora wiezie i napawa zdrojem
Niepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu mojem?
Czy, człowieka zrzuciwszy i myśli dziewicze,
Wzięłaś na się postawę i piórka słowicze?
Czyli się w czyścu czyścisz, jeśli z strony ciała
Jakakolwiek zmazeczka na tobie została?
Czyś po śmierci tam poszła, kędyś pierwej była,
Niżeś się na mą ciężką żałość urodziła?
Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest, lituj mej żałości.
A nie możesz li w onej dawnej swej całości,
Pociesz mię, jako możesz, a staw się przede mną
Lubo snem, lubo cieniem, lub marÄ… nikczemnÄ….
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 10
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
LITERATURA I KULTURA RENESANSU
SPRAWDZIAN WIADOMOśCI GRUPA II
1. Przeczytaj poniższe teksty, a następnie:
a) Nazwij gatunek reprezentowany przez oba utwory.
...............................................................................................................................................................................................
b) Objaśnij, na czym polega odmienność tematyki i tonacji emocjonalnej obu utworów (mimo tej samej przynależno-
ści gatunkowej).
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski Na sokalskie mogiły
Tusmy1 się mężnie prze2 ojczyznę bili
I na ostatek gardła położyli.
Nie masz przecz3, gościu, złez nad nami tracić,
Taką śmierć mógłbyś sam drogo zapłacić.
1
Tusmy  tu (pod Sokalem, w przegranej przez Polaków bitwie z Tatarami w roku 1519).
2
Prze  za.
3
Nie masz przecz  nie powinieneÅ›.
Jan Kochanowski Z Anakreonta
Skoro w rękę wezmę czaszę1
Wnet ze Å‚ba troski wystraszÄ™;
Więc iż mnimam, że mam wiele,
StÄ…d mi Å‚acno o wesele.
Wieniec musi być na głowie,
A fraszka2 wszyscy panowie.
Kto się chce bić, obuj3 zbroję,
Ja przy kuflu przedsiÄ™ stojÄ™,
Bo tak mnimam, iż upitym
Lepiej leżeć niż zabitym
1
Czasza  kielich.
2
Fraszka  rzecz błaha.
3
Obuj  włóż.
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 11
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
2. Na podstawie poniższych fragmentów wskaż różnice między średniowiecznym i renesansowym ideałem życia.
śREDNIOWIECZE RENESANS
Legenda o świętym Aleksym (fragmenty)
Tu pod wschodem1 leżał,
Każdy nań pomyje lał.
A leżał tu sześćnaćcie lat,
Wszytko cirpiał prze Bog rad2. [...]
1
Pod wschodem  pod schodami.
2
Wszytko cirpiał prze Bog rad  wszystko wycierpiał dla Boga, czerpiąc radość z męki.
Jan Kochanowski Pieśń o cnocie (fragment)
A jeśli komu droga otwarta do nieba 
Tym co służą ojczyz
nie. Wątpić nie potrzeba,
Że co im zazdrość ujmie, Bóg nagradzać będzie,
A cnota kiedykolwiek miejsce swe osiędzie1.
1
Miejsce swe osiędzie  zajmie właściwe miejsce.
3. Podaj dwa wydarzenia z życia Jana Kochanowskiego świadczące o tym, że był on renesansowym humanistą ( czło-
wiekiem renesansu ).
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
4. Przeczytaj poniższe fragmenty tekstów, a następnie:
a) Nazwij renesansowy nurt filozoficzny uobecniajÄ…cy siÄ™ w obu wypowiedziach.
...............................................................................................................................................................................................
b) Wskaż trzy podobieństwa w postrzeganiu człowieka w rozprawie włoskiego filozofa i w pieśni polskiego poety.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 12
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Giovanni Pico della Mirandola Mowa o godności człowieka (fragmenty)
 Nie wyznaczam ci, Adamie, ani określonej siedziby, ani własnego oblicza, ani też nie daję ci żadnej swoistej funkcji,
ażebyś jakiejkolwiek siedziby, jakiegokolwiek oblicza lub jakiejkolwiek funkcji zapragniesz, wszystko to posiadał zgod-
nie ze swoim życzeniem i swoją wolą. [& ]
Nie uczyniłem cię ani istotą niebiańską, ani ziemską, ani śmiertelną, ani nieśmiertelną, abyś jako swobodny i godny
siebie twórca i rzez
biarz sam sobie nadał taki kształt, jaki zechcesz. Będziesz mógł degenerować się i staczać do rzędu
zwierząt; i będziesz mógł odradzać się i mocą swojego ducha wznosić się do rzędu istot boskich .
Jan Kochanowski Pieśń o dobrej sławie (fragment)
I szkoda zwać człowiekiem, kto bydlęce1 żyje,
Tkając, lejąc w się wszytko póki zstawa szyje2;
Nie chciał nas Bóg położyć równo3 z bestyjami:
Dał nam rozum, dał mowę, a nikomu z nami.
Przeto chciejmy wziąć przed się4 myśli godne siebie,
Myśli ważne na ziemi, myśli ważne w niebie:
Służmy poczciwej5 sławie, a jako kto może,
Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże.
1
Bydlęce  jak bydlę.
2
Sens wersu: lejąc w siebie pokarmy, aż po same uszy.
3
Położyć równo  traktować na równi.
4
Wziąć przed się  rozważyć.
5
Poczciwej  godnej, uczciwej.
5. Przeczytaj poniższe fragmenty tekstów, a następnie:
a) Scharakteryzuj postawÄ™ opisanÄ… w obu utworach.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
b) Nazwij kierunek filozoficzny, dla którego była ona właściwa.
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 13
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
c) Objaśnij, na czym polega zmiana stosunku podmiotu lirycznego do przywoływanych przez niego wartości (odwo-
Å‚aj siÄ™ do kontekstu biograficznego).
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski [Nie porzucaj nadzieje& ] (fragment)
Nic wiecznego na świecie:
Radość się z troską plecie,
A kiedy jedna wez
mie moc nawiętszą,
W ten czas masz ujz
rzeć odmianę naprędszą.
Lecz na szczęście wszelakie
Serce ma być jednakie [& ].
Jan Kochanowski Tren IX (fragmenty)
Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze,
Która (jeśli prawdziwie mienią) wszytki żądze,
Wszytki ludzkie frasunki umiesz wykorzenić [& ].
Ty wszytki rzeczy ludzkie masz za fraszkÄ™ sobie,
Jednaką myśl tak w szczęściu, jako i w żałobie
Zawżdy niesiesz.
6. Przeczytaj poniższy fragment tekstu, a następnie uzupełnij tabelę.
śRODEK ARTYSTYCZNEGO WYRAZU
FUNKCJA
CHARAKTERYSTYCZNY DLA STYLU MIKOÅ‚AJA REJA
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)
Już obrusek biały, łyżeczka, miseczka nadobnie uchędożona, chleb nadobny, jarzynki pięknie przyprawione, krupecz-
ki bieluchne a drobniuczko usiane, kureczki tłuściuchne. [& ] Tu już patrząc na ową swoją pociechę, jakoż nie mają
Pana Boga chwalić?
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 14
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
7. Odwołując się do Makbeta, objaśnij, na czym polegają różnice między tragedią antyczną a szekspirowską. Uwzględ-
nij wskazane kryteria.
ODMIENNE z
RÓDłA
TRAGIZMU
WPROWADZENIE SCEN
ZBIOROWYCH
I DRASTYCZNYCH
ZÅ‚AMANIE ZASADY
JEDNOśCI CZASU
I MIEJSCA
NIEJEDNOLITOść
NASTROJU;
PRZEMIESZANIE
KATEGORII
ESTETYCZNYCH
8. Na podstawie fragmentu pieśni Jana Kochanowskiego określ dwie zasady, które powinien respektować idealny władca.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski [Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie& ] (fragment)
Miejcie to przed oczyma zawżdy1 swojemi,
Żeście miejsce zasiedli Boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,
Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy.
A wam więc nad mniejszymi zwierzchność jest dana,
Ale i sami macie nad sobÄ… Pana [& ].
1
Zawżdy  zawsze.
9. Porównaj kreację Makbeta z ideałem władcy przedstawionym w pieśni Jana Kochanowskiego.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 15
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
10. Uzupełnij tabelę.
TWÓRCA DZIEDZINA PRZYKłAD DZIEłA CHARAKTERYSTYKA TWÓRCZOśCI
Francesco Petrarka
Michał Anioł
Niccolò Machiavelli
Tomasz Morus
11. Wymień dwa wydarzenia historyczne, które znacząco wpłynęły na ukształtowanie się renesansu w Europie. Na czym
polegało ich znaczenie dla epoki?
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
12. Objaśnij znaczenie nazwy epoki.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
13. R Jakie znaczenie w cyklu poetyckim ma Tren X Jana Kochanowskiego? Odpowiedz na podstawie analizy przy-
wołanego utworu i wiedzy na temat całości cyklu.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 16
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski Tren X
Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała?
W którą stronę, w którąś się krainę udała?
CzyÅ› ty nad wszystki nieba wysoko wzniesiona
I tam w liczbę aniołków małych policzona?
Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szczęśliwe
Wyspy zaprowadzona? Czy ciÄ™ przez teskliwe
Charon jeziora wiezie i napawa zdrojem
Niepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu mojem?
Czy, człowieka zrzuciwszy i myśli dziewicze,
Wzięłaś na się postawę i piórka słowicze?
Czyli się w czyścu czyścisz, jeśli z strony ciała
Jakakolwiek zmazeczka na tobie została?
Czyś po śmierci tam poszła, kędyś pierwej była,
Niżeś się na mą ciężką żałość urodziła?
Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest, lituj mej żałości.
A nie możesz li w onej dawnej swej całości,
Pociesz mię, jako możesz, a staw się przede mną
Lubo snem, lubo cieniem, lub marÄ… nikczemnÄ….
14. R Wskaż różne sposoby nawiązywania do antyku w Trenach Jana Kochanowskiego.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
15. R Przeczytaj poniższe fragmenty pieśni, a następnie:
a) Przywołaj poetę, którego wiersz parafrazuje Kochanowski w swojej pieśni.
...............................................................................................................................................................................................
b) Rozpoznaj topos wykorzystany przez Kochanowskiego.
...............................................................................................................................................................................................
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 17
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
c) Scharakteryzuj kreacjÄ™ podmiotu lirycznego w utworze.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
Jan Kochanowski [Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony& ] (fragmenty)
Niezwykłym i nie leda1 piórem opatrzony,
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury; ani ja już przebywać na ziemi
Więcej będę, a więtszy nad zazdrość, ludnemi
Miasty wzgardzÄ™. [& ]
[& ] nie umrÄ™ ani miÄ™ czarnemi
Styks niewesoła zamknie odnogami swemi.
1
Nie leda  nie byle jakim.
16. R Zbadaj wersyfikację fragmentu pieśni zacytowanego w zadaniu 5.:
a) Nazwij system wersyfikacyjny zrealizowany w utworze.
...............................................................................................................................................................................................
b) Przeanalizuj budowę wersyfikacyjną pierwszej strofy i wskaż dwie cechy tego systemu obecne we fragmencie utworu.
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
c) Nazwij środek stylistyczny zastosowany przez poetę na pograniczu obu strof.
...............................................................................................................................................................................................
17. R Na podstawie analizy poniższych fragmentów oraz swojej wiedzy o utworach Mikołaja Reja i Jana Kochanow-
skiego wskaż dwa podobieństwa i dwie różnice w realizacji toposu arkadii w obu tekstach.
MIKOÅ‚AJ REJ JAN KOCHANOWSKI
ŻYWOT CZłOWIEKA POCZCIWEGO PIEśń śWIęTOJAńSKA O SOBÓTCE
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 18
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (fragment)
To sobie z oną rozkoszą nasiejesz ziółek potrzebnych, rzodkiewek, sałatek, rzeżuszek; nasadzisz maluneczków1, ogó-
reczków; i majoranik i szałwijka i ine ziółka  wszytko to nic nie wadzi; więc włoskich grochów, więc wysokich koprów,
więc i inych wiele rzeczy, co się to wszytko przygodzi2. Bo to zasię, kiedy wzejdzie, tedy to i panienki albo ty ine domo-
we dzieweczki mogą wypleć i ochędożyć3. Więc nie wadzi brzoskwiniową, morelową, marunkową4 kosteczkę5 wsadzić
albo też włoski orzeszek, bo to wszytko prędko uroście, a przedsię6 i pożytek uczynić może...
1
Maluneczki  melony.
2
Przygodzi  przyda siÄ™.
3
Ochędożyć  oczyścić.
4
Marunkowa  śliwkowa.
5
Kosteczka  tu: pestka.
6
Przedsię  przecież.
Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o sobótce (fragmenty)
Jemu sady obradzajÄ…,
Jemu pszczoły miód dawają;
Nań przychodzi z owiec wełna
I zagroda jagniąt pełna. [& ]
Stada igrajÄ…1 przy wodzie,
A sam pasterz, siedząc w chłodzie,
Gra w piszczałkę proste pieśni;
A faunowie skaczą leśni.
1
IgrajÄ…  bawiÄ… siÄ™.
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 19
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
MODEL ODPOWIEDZI
LITERATURA I KULTURA RENESANSU
Grupa I (GRUPA II różni się jedynie kolejnością pytań)
Liczba
Nr zad. Projektowana odpowiedz

punktów
1. Renesans  znaczy dosłownie  odrodzenie (kultury antycznej i zainteresowania człowiekiem); nazwa podkreśla 1
odmienność epoki w stosunku do średniowiecza
2. Około 1450 r.  wynalezienie druku przez J. Gutenberga (szybkie i masowe rozprzestrzenianie się idei renesanso- 2
wych)
1453 r.  upadek Bizancjum (udostępnienie greckich księgozbiorów przez uczonych i artystów bizantyjskich,
emigrujÄ…cych do Italii)
1492 r.  odkrycie Ameryki przez K. Kolumba (poszerzenie horyzontu geograficznego Europejczyków)
3. Poezja Twórca petrarkizmu (miłość jako uczucie duchowe, 4
Sonety do Laury
idealizacja kobiety)
Rzez
ba Ukazanie piękna ludzkiego ciała
Dawid
Malarstwo Indywidualna, dramatyczna wizja zaświatów
SÄ…d Ostateczny
Architektura Reguły sztuki renesansowej (harmonia, proporcjonal-
Kopuła Bazyliki św. Piotra
ność, symetria)
w Rzymie
Filozofia Twórca makiawelizmu (cel polityczny uświęca środki
Książę
użyte do jego realizacji)
Filozofia Wizja idealnego państwa (równość wszystkich obywa-
Utopia
teli, ograniczenie prawa stanowionego na rzecz prawa
naturalnego)
4.  Epitety wartościujące ( bieluchny ,  nadobny )  podkreślenie pozytywnego stosunku narratora do opisywa- 3
nej rzeczywistości
 Zdrobnienia ( obrusek ,  łyżeczka ,  kureczki ,  tłuściuchne )  podkreślenie pozytywnego stosunku narratora
do opisywanej rzeczywistości
 Wyliczenia ( obrusek, łyżeczka, miseczka, chleb, jarzynki, krupeczki, kureczki )  stworzenie wrażenia obfito-
ści, wielości dóbr dostępnych w gospodarstwie ziemiańskim
 Pytania retoryczne ( [& ] jakoż nie mają Pana Boga chwalić? )  nawiązanie kontaktu z odbiorcą; zbliżenie
języka wypowiedzi do języka mówionego
5.  Studia na Akademii Krakowskiej oraz zagranicznych uniwersytetach (Królewiec i Padwa) 2
 Podróże po Europie
 Dworzanin (sekretarz króla Zygmunta Augusta)
 Życie ziemiańskie w Czarnolesie
6. a) Antropocentryzm 1+2
b) Człowiek jako istota wyróżniona przez Boga (korona stworzenia); człowiek jako jednostka obdarzona wolną
wolą i odpowiedzialna za kształt swojego życia; o wartości człowieka decyduje siła jego ducha i umysłu
7. Życie w ascezie (umartwianie ciała, znoszenie upoko- Życie aktywne (służba ojczyz
nie mimo ludzkiej za- 2
rzeń); radość z cierpienia (ofiarowanie go Bogu) zdrości); cnota wynagrodzona po śmierci przez Boga
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 20
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
Liczba
Nr zad. Projektowana odpowiedz

punktów
8. a) Fraszka 1+2
b) Fraszka Na sokalskie mogiły ukazuje patriotyzm jako najwyższą wartość (patos, powaga), fraszka Z Anakre-
onta natomiast jest pochwałą hedonizmu, szczęścia wynikającego z radosnej zabawy, która leczy z trosk
(wesołość, beztroska)
9. a) Przekonanie, że w życiu ludzkim następują po sobie dobre i złe chwile; dystans do zmian, które przynosi los; 2+1+2
ideał równowagi duchowej (zachowywanie jednakowej postawy w szczęściu i nieszczęściu, niepoddawanie
się ani dobrym, ani złym emocjom)
b) Stoicyzm
c) Pieśń jest apoteozą stoicyzmu (podmiot liryczny identyfikuje się z tą postawą), tren jest ironiczną pochwałą
stoickiej Mądrości (świadczy o tym wtrącenie w drugim wersie); zmiana stosunku podmiotu lirycznego wy-
nika z doświadczeń życiowych poety (śmierć córki uświadomiła mu, że postawa stoicka jest niemożliwa do
zrealizowania i nieludzka)
10.  Działanie pro publico bono (kierowanie się w rządzeniu dobrem poddanych)
2
 Świadomość boskiego zwierzchnictwa nad ziemską władzą (poszanowanie boskich praw)
11. Nadrzędnym celem Makbeta było zrealizowanie własnej ambicji; stał się tyranem dla swoich poddanych 2
Odczuwał strach przede wszystkim przed ziemską karą (a nie przed wiecznym potępieniem); by osiągnąć wła-
dzę, uciekł się do czynów nieetycznych (morderstwo, kłamstwo)
12.  Złamanie zasady jedności czasu i miejsca  akcja dramatu dzieje się w wielu miejscach (Szkocja: wrzosowiska, 4
obóz wojskowy, zamek Makbeta, zamek Makdufa; Anglia: pałac królewski); czas akcji obejmuje kilka (kilkana-
ście) miesięcy
 Wprowadzenie scen zbiorowych i drastycznych  zbiorowe: scena w obozie wojskowym, scena uczty, na któ-
rej pojawia siÄ™ duch Banka; drastyczne: zamordowanie Banka, pojedynek Makbeta z Makdufem
 Niejednolitość nastroju; przemieszanie kategorii estetycznych  zanim bohaterowie dowiedzą się o tragicz-
nej śmierci Dunkana, wysłuchują rubasznych monologów Odz
wiernego (m.in. na temat fizjologicznych skut-
ków nadużywania alkoholu)
 Odmienne z
ródła tragizmu  bohater tragedii antycznej był zdeterminowany przez Fatum; Makbet ma wolną
wolę, zło tkwi w nim samym, jego zbrodnie wynikają z wybujałej ambicji, która prowadzi do złamania norm
moralnych
Razem (poziom podstawowy) 33
13. a) Podmiotem lirycznym jest poeta, mający świadomość ogromnej wartości stworzonych przez siebie dzieł, 2+1+1
przekonany o tym, że teraz wynoszą go one ponad innych ludzi, a po śmierci zapewnią mu nieśmiertelność
b) Non omnis moriar ( nie wszystek umrÄ™ )
c) Horacy
14. a) Sylabizm (wiersz sylabiczny, sylabowiec) 1+1+1
b) Identyczna liczba sylab w wersie (13), rymy żeńskie ( opatrzony  złożony ,  ziemi  ludnemi ), średniówka
(7+6)
c) Przerzutnia
15. - Główny bohater to szlachcic-ziemianin 4
- Postrzeganie polskiej prowincji jako świata arkadyjskiego (opozycja do życia na dworze, w mieście)
- Idealizacja życia na wsi (szczęśliwe i moralne)
- Przeznaczony dla przeciętnego szlacheckiego - Wymaga znajomości tekstów kultury świata an-
odbiorcy (a nie dla intelektualisty) tycznego (faunowie)
- Realizm, szczegółowość opisu (wyliczenie wielu - Konwencja renesansowego klasycyzmu (ogólność,
gatunków roślin) uniwersalizm opisu)
- Etos szlachcica ziemianina (utwór parenetyczny) - Postawa stoicka
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 21
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
Liczba
Nr zad. Projektowana odpowiedz

punktów
16. - Gatunek o proweniencji antycznej 4
- Nawiązania do twórców filozofii i sztuki antycznej (Cyceron, Safona, Simonides, Heraklit) oraz innych postaci
historycznych (Brutus)
- Postaci mitologiczne jako symbole rodzicielskiego bólu (Niobe) czy personifikacje śmierci (Persefona)
- Wykorzystanie elementów poetyki antycznej (porównanie homeryckie w Trenie V)
- Nawiązania do starożytnej myśli filozoficznej (polemika ze stoicyzmem, odwołania do Platońskiej koncepcji
zaświatów) i religijnej (poszukiwanie córki w Hadesie)
17.  Centralny tren cyklu (apogeum rozpaczy ojca i filozofa) 4
 Podanie w wątpliwość chrześcijańskiego modelu zaświatów, zwątpienie w Boga; traktowanie różnych koncep-
cji życia po śmierci (Hades, reinkarnacja, niebo platońskie) jako równie prawdopodobnych
 Rozpacz prowadząca do zwątpienia w życie pośmiertne
 Narastanie emocji w trenach I VII
 Treny IX XI jako kluczowe w interpretacji całego cyklu (rozrachunek z dotychczasowym systemem wartości,
opartym na stoicyzmie i chrześcijaństwie)
 Stopniowe godzenie siÄ™ z losem w trenach XII XVIII; pokora wobec Boga, przyznanie siÄ™ do grzechu (zwÄ…tpie-
nia) i prośba o wybaczenie
 Tren XIX albo Sen jako odpowiedz
na wątpliwości wyrażone w Trenie X (Urszula jako aniołek, szczęśliwa
mieszkanka chrześcijańskiego raju)
Razem (poziom podstawowy i rozszerzony) 52
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 22
Sprawdziany po epokach | Zrozumieć tekst  zrozumieć człowieka
KARTOTEKA TESTU
LITERATURA I KULTURA RENESANSU
Grupa I (GRUPA II różni się jedynie kolejnością pytań)
Nr zad. Sprawdzana umiejętność Standardy
1.  Objaśnia znaczenie nazwy epoki ZP II 3. 2)
2.  Określa ramy czasowe epoki w Europie ZP II 3. 2)
3.  Przywołuje najważniejsze dokonania artystyczne, filozoficzne i literackie renesansu, składające się na ZP II 3. 2)
kontekst kulturowy epoki
4.  Rozpoznaje i nazywa środki stylistyczne w tekście oraz określa ich funkcję ZP II 2. 1)
5.  Przywołuje kontekst biograficzny niezbędny do interpretacji twórczości J. Kochanowskiego ZP II 3. 2)
6.  Posługuje się słownictwem związanym z kulturą epoki ( antropocentryzm ) ZP I 3. 1)
 Charakteryzuje wizerunek człowieka renesansu w dziele filozoficznym i literackim ZP II 2. 2)
7.  Porównuje średniowieczny i renesansowy ideał życia ZP II 2. 5)
8.  Rozpoznaje gatunek literacki zrealizowany w tekście ZP II 2. 1)
 Porównuje tematykę i tonację emocjonalną dwóch fraszek ZP II 2. 5)
9.  Charakteryzuje stoicyzm jako charakterystyczną dla renesansu postawę życiową ZP II 2. 2)
 Posługuje się słownictwem związanym z kulturą epoki ( stoicyzm ) ZP I 3. 1)
 Porównuje postawę podmiotu lirycznego wobec stoicyzmu, odwołując się do kontekstu biograficz- ZP II 2. 5)
nego
10.  Charakteryzuje idealnego władcę, zwracając uwagę na jego system wartości ZP II 4. 2)
11.  Porównuje wizerunek władcy w poezji J. Kochanowskiego i tragedii W. Szekspira ZP II 3. 3)
12.  Wskazuje cechy gatunkowe tragedii szekspirowskiej ZP II 2. 1)
13.  Charakteryzuje nadawcÄ™ wypowiedzi poetyckiej ZP I 1. 3)
 Wykorzystuje kontekst literacki (poezja Horacego) do interpretacji wiersza ZP II 3. 2)
14.  Określa cechy wersyfikacyjne utworu ZP II 2. 1)
15.  Przeprowadza interpretację porównawczą dwóch utworów realizujących ten sam motyw ZR II 3. 2)
16.  Rozpoznaje w trenach znaki tradycji antycznej ZR II 2. 3)
17.  Analizuje i interpretuje tekst poetycki w kontekście całego cyklu ZR II 3. 2)
© Copyright by WSiP sp. z o.o., Warszawa 2012 23