ZALECENIA DIETETYCZNE W TRAKCIE KARMIENIA PIERSI

Karmienie piersią uznawane jest obecnie za jedyny prawidłowy sposób
żywienia niemowląt. Aby jednak zapewnić dziecku optymalny rozwój i stan zdrowia,
także i matka powinna zadbać o to, by jej dieta była odpowiednio do potrzeb
niemowlęcia zmodyfikowana. Prawidłowy sposób żywienia kobiet w okresie
karmienia piersią powinien uwzględnić zwiększone zapotrzebowanie na energię i
większość składników odżywczych. Przestrzeganie zasad racjonalnego żywienia
wpływa zarówno na zdrowie matki, jak i prawidłowy rozwój dziecka.
Karmiąca matka może spożywać w umiarkowanej ilości praktycznie wszystkie
pokarmy, które spożywała przed, jak i podczas ciąży. Pewne pokarmy mogą jednak
wywołać nieprzyjemne objawy bądz
nietolerancję pokarmową u dziecka, gdyż
zawarte w nich drażniące substancje, mogą przechodzić do mleka w stanie
niezmienionym. Do tych pokarmów zalicza się: niektóre owoce i warzywa, a także
ciężkostrawne warzywa kapustne i strączkowe i ostre przyprawy.
1. Dzienne zapotrzebowanie na energię u kobiet karmiących wzrasta w porównaniu z
okresem sprzed ciąży. Wartość energetyczna diety kobiety w okresie laktacji
powinna być zgodna z zapotrzebowaniem odpowiednim dla jej wieku, masy ciała
oraz wysiłku fizycznego i uwzględniać straty związane z wytwarzaniem pokarmu. W
praktyce zaleca się wzrost wielkości spożycia o około 500 kcal na dobę. Przede
wszystkim należy jednak wziąć pod uwagę zwyczajowe spożycie przed ciążą oraz
zmniejszenie aktywności fizycznej.
2. Zalecenia dietetyczne zawsze uwzględniają dodatkową ilość białka w pożywieniu
karmiącej matki. Ostatnio opublikowane normy żywienia (opracowane przez zespół
Instytutu Żywności i Żywienia), dla kobiety karmiącej wyznaczają wartość 110 g na
dobę. Tak jak i w innych okresach życia, spożywane białko podczas laktacji powinno
być o wysokiej wartości biologicznej: z mleka, ryb, jaj, białego mięsa i nasion roślin
strączkowych. Problemem jest jednak zapewnienie odpowiedniego białka matkom
stosującym dietę bezmięsną (nie polecaną w okresie laktacji) lub nie tolerującym
mleka krowiego.
3. Rodzaj spożywanych z dietą tłuszczów ma wpływ na skład kwasów tłuszczowych
w mleku kobiecym. Wśród nich szczególne znaczenie mają wielonienasycone
niezbędne kwasy tłuszczowe. Należy jednak pamiętać, że do pokarmu przenikają
również szkodliwe kwasy obecne w tłuszczach utwardzonych (np. w niektórych
margarynach) i w produktach przygotowywanych z ich udziałem (np. produkty
cukiernicze) oraz w produktach typu fast-food. Dlatego należy ich unikać.
Zalecany wzrost spożycia tłuszczów w okresie laktacji powinien być proporcjonalny
do wzrostu wartości energetycznej spożywanych w tym czasie pokarmów. Według
obowiązujących norm spożycia tłuszcze powinny stanowić 30% wartości
energetycznej dziennej racji pokarmowej kobiety karmiącej, przy czym 6% energii
powinno pochodzić z nienasyconych kwasów tłuszczowych.
1
4. W związku z zalecanym wzrostem wartości energetycznej pokarmu dla kobiet w
okresie laktacji proporcjonalnie wzrasta także wartość energetyczna spożywanych
wówczas węglowodanów, które powinny stanowić nie mniej niż 50 - 65% całkowitej
energii dziennej racji pokarmowej. Zaleca się ograniczone spożywanie cukrów
prostych - nie więcej niż 10 % energii w dziennej racji pokarmowej może pochodzić z
sacharozy. Węglowodany powinny pochodzić głównie z kasz, razowego pieczywa,
ziemniaków oraz z warzyw i owoców.
5. Ważne jest, aby całodzienna dieta była urozmaicona, bogata w produkty mało
przetworzone - świeży nabiał, mięso, kasze, dużo świeżych owoców i warzyw.
6. W czasie laktacji wzrasta zapotrzebowanie na płyny. Poza wodą i słabą herbatą
wskazane jest picie mleka, ze względu na wiele cennych składników odżywczych
(wapń, białko, witamina B2). Spożycie soków owocowych nie może przekraczać 0,5
litra dziennie ze względu na znaczną zawartość cukru pochodzącego z owoców i/lub
dodanego w procesie produkcji.
7. Stosowanie w okresie laktacji diet odchudzających, niskokalorycznych lub bardzo
restrykcyjnych (np. dieta wegańska, makrobiotyczna) jest szkodliwe. Diety
eliminacyjne stosowane z powodu np. alergii u dziecka lub u matki muszą być
konsultowane z dietetykiem i lekarzem oraz uzupełniane produktami o zbliżonej
wartości odżywczej do wyeliminowanych.
Generalnie odchudzanie w okresie karmienia piersią nie jest zalecane, przez wzgląd
na karmione dziecko. Zaleceniu zmniejszenia masy ciała przez odchudzanie powinno
towarzyszyć zalecenie większej aktywności ruchowej. W okresie karmienia większa
aktywność fizyczna może korzystnie wpływać na wydajność laktacji.
Według raportu Amerykańskiego Towarzystwa Dietetycznego prawidłowo
zaplanowana dieta laktoowowegetariańska, czyli zawierająca obok różnorodnych
produktów roślinnych także mleko i jaja, zawiera wszystkie niezbędne składniki
odżywcze. Bardziej ograniczone diety wegetariańskie narażają matkę lub dziecko lub
obojga na niedobór żelaza, cynku, wapnia, witaminy D, witaminy B2 oraz B12.
8. Normy żywienia dla ludności w Polsce określają zwiększone zapotrzebowanie
podczas laktacji na witaminę A, E, C, B1, B2, B6, B12, witaminę PP i kwas foliowy.
Suplementacja preparatami mineralno-witaminowymi przy zachowaniu dobrze
zbilansowanej diety nie jest potrzebna, z wyjątkiem większych ograniczeń
dietetycznych, np. w przypadku diety eliminacyjnej. W porze zimowej zaleca się
przyjmowanie witaminy D3.
Alkohol. Spożywanie alkoholu jest przeciwwskazane u kobiet, w ciąży. Natomiast w
okresie karmienia alkohol nie jest przeciwwskazany, jeśli jest spożywany
okazjonalnie w niewielkiej ilości.
Kofeina. Kofeina przechodzi do mleka. W rezultacie, karmione piersią dziecko może
otrzymać z mlekiem matki około 1 - 10% dawki kofeiny. Zwykle ilość kofeiny w mleku
po wypiciu przez matkę kawy, herbaty, bądz
napojów z kofeiną jest za mała, aby
wywołać niekorzystne objawy u dziecka. Jedynie w sytuacjach, gdy matka spożywa
duże ilości tych napojów (6 - 8 filiżanek), może dojść do kumulacji kofeiny w
organizmie dziecka, co objawia się wzmożoną aktywnością ruchową, drażliwością i
bezsennością.
2
Przeciwwskazania do karmienia piersią:
- ze strony matki: czynna gruz
lica, stosowanie niektórych leków oraz zakażenie
wirusem HIV.
- ze strony dziecka: galaktozemia, fenyloketonuria, wrodzona nietolerancja laktozy.
Względne przeciwwskazania ze strony dziecka: rozszczep podniebienia,
wyniszczenie, niektóre wady serca.
ŻYWIENIE W TRAKCIE KARMIENIA PIERŚI

W okresie karmienia piersią prawidłowe odżywianie się matki ma duże znaczenie dla
zdrowia dziecka.
Po wieloletnim okresie popularyzowania karmienia niemowląt sztucznymi
mieszankami mlecznymi, kilka lat temu nastąpił zdecydowany zwrot ku karmieniu
piersią. Jest to bowiem najlepsze z
ródło pokarmu dla dziecka. Zapewnia również
bliski kontakt z matką, wzmacniając między obojgiem więz
uczuciową. Dowiedziono
także, że karmienie naturalne ma ogromne znaczenie dla zdrowia nie tylko w okresie
dzieciństwa, ale też w wieku dorosłym.
Zalety karmienia piersią
Skład mleka matki natura idealnie dopasowała do potrzeb dziecka. Warto tu
porównać mleko kobiece z mlekiem krowim, stanowiącym podstawę do produkcji
mieszanek. Otóż przede wszystkim białko mleka matki jest lepiej przyswajalne. W
mleku krowim dużą część białka stanowi kazeina. Zawiera ono również obce
gatunkowo dla dziecka białka beta-laktoglobuliny, które mogą wywołać u niektórych
dzieci alergie.
Następną zaletą mleka kobiecego jest duża zawartość naturalnych białek
odpornościowych: immunoglobulin, laktoferryny, lizozymu. Są one w dużej ilości
obecne w siarze, tj. mleku wydzielanym tuż po porodzie, dzięki czemu dziecko od
razu po przyjściu na świat zyskuje dużą odporność. Karmienie piersią ma więc
ogromne znaczenie w zapobieganiu wielu chorobom bakteryjnym, wirusowym,
przeciwdziała również rozwojowi alergii.
Mleko kobiece jest dostosowane do potrzeb dziecka także pod względem zawartości
innych składników odżywczych (a więc białek, węglowodanów, witamin, tłuszczy i
innych).
Zdrowe odżywianie
Wpływ sposobu odżywiania kobiety na skład pokarmu nie został dokładnie
wyjaśniony. Zawartość niektórych składników odżywczych, np. białek, nie zależy od
sposobu odżywiania się matki. Natomiast skład tłuszczu (proporcje nasyconych,
jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych) w dużym stopniu
zależy od jakości i ilości tłuszczu w diecie matki. Podobna zależność istnieje w
przypadku witamin rozpuszczalnych w wodzie i witamin rozpuszczalnych w tłuszczu.
W odniesieniu do tej drugiej grupy zawartość witamin w mleku zależy też od stanu
zapasów w organizmie matki.
3
Okres karmienia piersią wymaga więc od kobiety zdrowego odżywiania ze względu
na dobro i zdrowie dziecka. Jest ono również konieczne, aby ustabilizować laktację i
utrzymać odpowiednią ilość pokarmu (mleka). Nieprawidłowe odżywianie wpływa
niekorzystnie także na stan zdrowia matki, ponieważ wyczerpywane są w tym okresie
rezerwy składników odżywczych w organizmie matki, aby pokarm miał odpowiedni
skład i wartość odżywczą (a więc właściwą ilość energii i składników odżywczych).
Karmienie piersią wymaga większej ilości energii w diecie kobiety. W stosunku do
okresu przed ciążą każda kobieta powinna zwiększyć kaloryczność diety o 500 kcal.
Znacznie zwiększa się również zapotrzebowanie na białko - do około 110 g/dzień
(dla porównania przed ciążą wynosiło ono 70-90 g/dzień).
Kobiety muszą też zwrócić uwagę na z
ródła tłuszczu w diecie. W czasie karmienia
potrzebują bowiem znacznie więcej niezbędnych nienasyconych kwasów
tłuszczowych.
Podobnie przedstawia się zapotrzebowanie w okresie karmienia na pozostałe
składniki odżywcze: witaminy i składniki mineralne (normy w tabelce).
Dla kobiet karmiących
Składniki odżywcze Zalecana norma
wit. C 100 (mg/dobę)
wit. B1 2,2 (mg/dobę)
wit. B2 2,6 (mg/dobę)
wit. PP 23 (mg /dobę)
wit. B6 2,9 (mg/dobę)
folacyna (kwas foliowy) 530 (g/dobę)
wapń 1200 (mg/dobę)
fosfor 900 (mg/dobę)
magnez 380 (mg/dobę)
żelazo 20 (mg/dobę)
cynk 21 (mg/dobę)
jod 200 (g/dobę)
4
Najważniejsze zasady diety
Aby w pełni zaspokoić tak zwiększone zapotrzebowanie na energię i składniki
odżywcze, należy właściwie komponować posiłki, wybierając te produkty, które mają
dużą wartość odżywczą, a rezygnując z tych, które są tylko z
ródłem energii.
Trzeba jeść posiłki regularnie. W ciągu dnia najlepiej spożyć kilka (4-5)
posiłków mniejszych objętościowo.
Należy zwiększyć w diecie ilość mleka i produktów mlecznych, aby pokryć
dzienne zapotrzebowanie (1200 mg) na wapń. Taka ilość wapnia odpowiada 5
szklankom mleka lub napojów mlecznych albo 3 szklankom mleka, 2
plasterkom sera żółtego i 50 g twarożku.
Powinno się zwiększyć ilość produktów bogatych w węglowodany złożone,
które mają stanowić główne z
ródło energii. Zaleca się tu takie produkty, jak
pieczywo, ziemniaki, kasze, ryż. Pieczywo białe lepiej zastąpić pieczywem
razowym, które jest zdecydowanie bogatsze w składniki odżywcze: zawiera
np. 3-5 razy więcej składników mineralnych.
Wskazane jest wzbogacenie diety w ryby będące nie tylko z
ródłem
pełnowartościowego białka, ale również witaminy A, selenu i fosforu. Ryby
morskie ponadto dostarczają wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które
są szczególnie ważne dla prawidłowego rozwoju centralnego układu
nerwowego dziecka.
W każdym posiłku powinny znalez
ć się warzywa i owoce, które są z
ródłem
witaminy C, beta-karotenu, błonnika i składników mineralnych.
Przynajmniej 2 posiłki w ciągu dnia muszą zawierać produkty z dużą ilością
żelaza: chude mięso, wędliny, ryby, warzywa strączkowe. Jest to szczególnie
ważne w okresie po porodzie, gdy organizm regeneruje się po zmniejszeniu
zasobów żelaza w czasie ciąży lub po utracie krwi w trakcie porodu.
Zaleca się wzbogacenie diety w oleje roślinne, zwłaszcza dodawane do
potraw na surowo. Są one z
ródłem jedno- i wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych oraz witaminy E.
Należy ograniczyć ilość słodyczy w diecie. Dostarczają one praktycznie tylko
energii, co jest niekorzystne, gdy organizmowi potrzebne są tak duże ilości
składników odżywczych. Utrudniają również stopniowy powrót do masy ciała
sprzed porodu. Podobnie utrudnić to mogą tłuste potrawy - pamiętajmy, że 1 g
tłuszczu to aż 9 kcal.
Herbatę trzeba zastąpić sokami warzywnymi lub owocowymi, wodą mineralną
niegazowaną. Natomiast należy unikać owocowych napojów gazowanych,
które są bezwartościowe, a za to bardzo kaloryczne. Nie wolno pić alkoholu i
mocnej kawy. Zarówno bowiem kofeina, jak i etanol przechodzą do mleka i
mogą mieć niekorzystny wpływ na dziecko. Pamiętajmy, że kofeina jest
również zawarta w napojach typu cola oraz w drinkach energetyzujących.
Powinno się unikać jedzenia produktów, które u dziecka wywoływały
niekorzystne objawy po karmieniu. Najczęściej niemowlęta mogą reagować
wzdęciami na mleko matki, jeśli kobieta jadła wcześniej czosnek, cebulę,
kapustę lub czekoladę. Produkty te mogą również zmieniać smak mleka na
bardziej intensywny, który dzieciom nie zawsze odpowiada
5