Analiza œladów genetycznych mo-

¿e mieæ bardzo szerokie zastosowa-
nie. Znacz¹cy rozwój genetyki spra-
wi³, ¿e kryminalistyka zaczê³a z po-
wodzeniem wykorzystywaæ metody
badania DNA, które pozwalaj¹ na od-
tworzenie przebiegu zdarzenia oraz
powi¹zanie ofiary lub podejrzanego
z konkretnym przestêpstwem. Wyniki
badañ DNA mog¹ s³u¿yæ zatem reali-
zacji celów procesu karnego, ponie-
wa¿ mo¿na zaliczyæ je do materia³u
dowodowego bêd¹cego podstaw¹
orzeczenia o winie i karze. Skoro tak,
to nale¿y dok³adniej przyjrzeæ siê
procesowo-kryminalistycznym aspe-
ktom wykorzystywania œladów gene-
tycznych.

Na pocz¹tku warto wyraŸnie okre-

œliæ, czym jest œlad genetyczny. Otó¿
DNA to substancja chemiczna zwana
kwasem dezoksyrybonukleinowym,
wchodz¹ca w sk³ad 46 chromoso-
mów wystêpuj¹cych w j¹drze komór-
kowym ka¿dej komórki, z której zbu-
dowany jest organizm ludzki, a tak¿e
zwierz¹t i roœlin

1

. Materia³em nadaj¹-

cym siê do badañ DNA mog¹ wiêc
byæ w³osy, krew, wymazy pobrane ze
œluzówki policzków, tkanki, wydzieli-
ny (takie jak œlina czy nasienie) b¹dŸ
wydaliny (mocz). Materia³ do badañ
mo¿e pochodziæ nie tylko od cz³owie-
ka, ale tak¿e od zwierz¹t oraz roœlin
i ich fragmentów. Jest on nazywany
materia³em biologicznym albo œlada-
mi biologicznymi. Dopiero zbadanie
tego materia³u – tych œladów – pod
k¹tem zawartoœci DNA prowadzi do
uzyskania œladu genetycznego. Œla-
dem genetycznym bêdzie zatem wy-
nik badania materia³u biologicznego
(œladu biologicznego), którego przed-
miotem jest ustalenie tzw. profilu
DNA. Œlad genetyczny nie jest wiêc

to¿samy z pojêciem œladu biologicz-
nego. Œlady biologiczne mog¹ byæ
bowiem przedmiotem innych badañ
biologicznych i fizykochemicznych,
niezwi¹zanych z ustalaniem zawarto-
œci DNA. Na przyk³ad badania krwi
mog¹ obejmowaæ ustalenie grupy
krwi, zawartoœci alkoholu czy narko-
tyków we krwi, a z kolei w³os dowo-
dowy i porównawczy mo¿na analizo-
waæ pod k¹tem ustalenia jego d³ugo-
œci, kszta³tu, przekroju, barwy lub
cech morfologicznych.

W medycynie s¹dowej i kryminali-

styce analiza DNA znajduje zastoso-
wanie w:

1) identyfikacji osób, zwi¹zanej

z ustaleniem ojcostwa i macie-
rzyñstwa, ustaleniem pokre-
wieñstwa do celów imigracyj-
nych, identyfikacj¹ zamienio-
nych noworodków i zaginionych
dzieci oraz z antropologi¹;

2) identyfikacji próbek materia³u

biologicznego, czyli badaniu
œladów krwi, w³osów, nasienia,
identyfikacji spermy w wyma-
zach, badaniu koœci i zêbów,
paznokci, ustalaniu to¿samoœci
preparatów mikroskopowych
oraz próbek krwi alkoholowej,

3) identyfikacji zw³ok i szcz¹tków

ludzkich

2

.

Nale¿a³oby siê zastanowiæ nad

tym, jak¹ funkcjê spe³niaj¹ œlady ge-
netyczne w procesie wykrycia prze-
stêpstwa i ustalenia uczestników te-
go zdarzenia. Kodeks postêpowania
karnego nie pos³uguje siê pojêciem
œladu genetycznego ani nie mówi
wprost o „badaniach DNA”. Nie u¿y-
wa siê w nim równie¿ okreœlenia
„œlad biologiczny”, ale za to w art. 74
§ 2 i 3 oraz w art. 192a k.p.k. wymie-
nione s¹ poszczególne rodzaje œla-

dów zaliczanych do biologicznych ta-
kie jak: krew, w³osy, wydzieliny orga-
nizmu, wymaz ze œluzówki policzków.
W art. 74 § 4 k.p.k., który odsy³a do
rozporz¹dzenia Ministra Sprawiedli-
woœci, reguluj¹cego szczegó³owe
warunki i sposób poddawania bada-
niom lub dokonywania czynnoœci
z udzia³em oskar¿onego oraz osoby
podejrzanej, o których mowa w art.
74 § 2 pkt 1 i 3 oraz § 3, wskazuje
siê, i¿ regulacja zawarta w akcie wy-
konawczym powinna mieæ na uwa-
dze to, aby gromadzenie, utrwalanie
i analiza materia³u dowodowego by³y
dokonywane zgodnie z aktualn¹ wie-
dz¹ z zakresu kryminalistyki i medy-
cyny s¹dowej. Tak¿e czynnoœci,
o których mowa w art. 192a k.p.k.,
dokonuje siê nie tylko w celu ograni-
czenia krêgu osób podejrzanych, ale
równie¿ w celu ustalenia wartoœci do-
wodowej utrwalonych œladów. Warto
dodaæ, ¿e art. 192a k.p.k. umiejsco-
wiony jest w dziale V kodeksu postê-
powania karnego, który poœwiêcony
zosta³ dowodom. We wspomnianych
przepisach mówi siê zatem o „anali-
zie materia³u dowodowego” oraz
o „ustalaniu wartoœci ujawnionych
œladów”. Za dowód genetyczny mo-
¿emy uznaæ wyniki metod (sposo-
bów) identyfikacji na podstawie œla-
dów biologicznych, prowadz¹cych do
uzyskania zgodnoœci tzw. profilów
DNA, czyli œladów genetycznych
otrzymanych po badaniach materia³u
zabezpieczonego i porównawczego.
Wprawdzie w kodeksie postêpowa-
nia karnego nie u¿ywa siê pojêcia do-
wodu genetycznego, ale mo¿na dys-
kutowaæ, czy rzeczywiœcie dowód
z analizy DNA jest dowodem niena-
zwanym, czyli niewymienionym w ka-
talogu dowodów unormowanych

13

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

Monika Klejnowska

Analiza œladów genetycznych
jako dowód w procesie karnym – cz. I

przez kodeks postêpowania karnego.
Nie wymienia siê wprost w ustawie
nazwy „œlad genetyczny” czy „dowód
genetyczny”, ale omówione unormo-
wanie tê kategoriê dowodów ujmuje
opisowo, wskazuj¹c na dowodowe
mo¿liwoœci badawcze prowadz¹ce
bezpoœrednio do uzyskania profilu
DNA oraz okreœlaj¹c warunki proce-
duralne jego uzyskania gwarantuj¹ce
pewien stopieñ ochrony podstawo-
wych praw jednostki.

Œlady genetyczne mog¹ stanowiæ

cenne Ÿród³o informacji przydatnych
organom œcigania i wymiaru sprawie-
dliwoœci od najwczeœniejszego mo-
mentu zetkniêcia siê z wiadomoœci¹
o zaistnia³ym czynie zabronionym.
Analiza œladów genetycznych mo¿e
mieæ zatem miejsce ju¿ w fazie dzia-
³añ operacyjnych, a tak¿e w procesie
karnym. W trakcie dzia³añ operacyj-
nych b¹dŸ w fazie in rem postêpowa-
nia karnego, gdy organy œcigania
dysponuj¹ jeszcze zbyt ma³¹ iloœci¹
wskazówek, by przes¹dzaæ o zwi¹z-
ku danej osoby z przestêpstwem,
a czêsto nawet by zawêziæ swoje po-
dejrzenia do danej grupy osób, anali-
za œladów genetycznych mo¿e u³a-
twiæ organom œcigania wyjœcie z im-
pasu i rozpoczêcie poszukiwañ danej
osoby b¹dŸ osób na szerok¹ skalê.
W tym celu stosowane s¹ dwie meto-
dy dzia³ania: œlady genetyczne mog¹
byæ porównane z

kodem DNA

wszystkich reprezentantów jakiejœ
populacji albo z danymi zawartymi
w bazie informatycznej.

Czêsto w trakcie poszukiwañ

sprawcy (sprawców) przestêpstwa
siêga siê do wykonywania tzw. gru-
powych testów genetycznych, prze-
prowadzanych na wszystkich przed-
stawicielach jakiejœ populacji, z której
potencjalnie przestêpca mo¿e pocho-
dziæ. Warto bli¿ej przyjrzeæ siê temu,
w jakim stopniu technika ta znajduje
odzwierciedlenie w regulacji prawnej.
Znowelizowany art. 15 ust. 1 ustawy
o Policji

3

stanowi w pkt 3a, ¿e poli-

cjanci maj¹ prawo do „pobierania od
osób wymazu ze œluzówki policzków

a) w trybie i przypadkach okreœlo-

nych w przepisach kodeksu po-
stêpowania karnego,

b) w celu identyfikacji osób o nie-

ustalonej to¿samoœci oraz osób
usi³uj¹cych ukryæ swoj¹ to¿sa-
moœæ, je¿eli ustalenie to¿samo-
œci w inny sposób nie jest mo¿-
liwe”,

oraz w pkt 3b, ¿e policjanci maj¹

prawo „pobierania materia³u biolo-
gicznego ze zw³ok ludzkich o nie-
ustalonej to¿samoœci”.

Kodeks postêpowania karnego

zezwala na pobieranie do badañ ma-
teria³u biologicznego w przepisach
art. 74 i 192a. Na podstawie art. 74
k.p.k. mo¿liwe jest pobranie materia-
³u biologicznego nie tylko od oskar¿o-
nego (podejrzanego), ale tak¿e od
osoby podejrzanej, czyli takiej, prze-
ciwko której postêpowanie karne
jeszcze siê formalnie nie toczy, po-
niewa¿ nie wydano postanowienia
o przedstawieniu zarzutów ani nie
postawiono zarzutu w

zwi¹zku

z przyst¹pieniem do przes³uchania
w charakterze podejrzanego (por. art.
71 § 1 k.p.k.). Z kolei art. 192a §
1 k.p.k. zezwala na pobieranie mate-
ria³u biologicznego w celu ogranicze-
nia krêgu osób podejrzanych lub
ustalenia wartoœci dowodowej ujaw-
nionych œladów. Przy czym zauwa¿yæ
nale¿y, ¿e przepis ten zosta³ umiej-
scowiony w rozdziale poœwiêconym
œwiadkom. Mo¿na zatem wniosko-
waæ, ¿e badania materia³u biologicz-
nego wykonywane na podstawie art.
192a k.p.k. bêd¹ podejmowane
w stosunku do œwiadków-pokrzyw-
dzonych oraz wszystkich innych
œwiadków pozostaj¹cych poza wszel-
kimi podejrzeniami w celu eliminacji
œladów pozostawionych przez nich
na miejscu przestêpstwa z zebrane-
go materia³u dowodowego, ale tak¿e
do œwiadków, którzy w pewnym eta-
pie postêpowania stali siê równie¿
osobami podejrzanymi. Zwrot „ogra-
niczenie krêgu osób podejrzanych”
nale¿y bowiem rozumieæ nie tylko ja-
ko upewnienie siê, ¿e kr¹g tych osób
w wyniku badañ eliminacyjnych nie
ulegnie poszerzeniu, ale tak¿e jako
eliminacjê z tego krêgu tych osób po-
dejrzanych do tej pory (a postawio-
nych w roli œwiadka), co do których
po dokonaniu czynnoœci dowodo-
wych podejrzenie pope³nienia prze-

stêpstwa znika. Zauwa¿my, ¿e po
wszczêciu procesu karnego, podob-
nie jak w fazie dzia³añ operacyjnych,
te¿ mo¿e zajœæ koniecznoœæ zidenty-
fikowania osoby o nieznanej to¿sa-
moœci. Jeœli osoba taka bêdzie jedno-
czeœnie osob¹ podejrzan¹, to bada-
nia DNA wobec niej mo¿na przepro-
wadziæ na podstawie art. 74 § 3 k.p.k.
Pojawia siê jednak problem, na jakiej
podstawie przeprowadziæ w procesie
karnym badania œladów genetycz-
nych osób o nieustalonej to¿samoœci,
które nie s¹ dla organów œcigania
osobami podejrzanymi, ale przypusz-
cza siê, ¿e s¹ to osoby pokrzywdzo-
ne albo œwiadkowie zdarzenia.
W szczególnoœci nale¿y zastanowiæ
siê, czy tak¹ podstaw¹ jest art. 192a
§ 1 k.p.k. Mowa w nim przecie¿
o osobie, od której pobierany jest ma-
teria³ do badañ. Nie jest wykluczone,
¿e bêdzie to osoba o nieznanej nam
to¿samoœci, wobec której badania
DNA wykonuje siê po to, aby ustaliæ
dane osobowe. Jeœli jednak zastosu-
jemy wyk³adniê systematyczn¹ tego
przepisu umiejscowionego w rozdzia-
le poœwiêconym œwiadkom, to mo¿e-
my wysnuæ wniosek, ¿e art. 192a
k.p.k. dotyczy wy³¹cznie œwiadków,
a wiêc osób znanych ju¿ organowi
procesowemu z imienia i nazwiska,
chyba ¿e uczynimy zastrze¿enie, i¿
przepis ten dotyczyæ bêdzie tak¿e
tzw. œwiadków faktycznych, czyli
jeszcze niepostawionych formalnie
w roli procesowej, ale co do których
nie wyklucza siê, ¿e w takim charak-
terze mog¹ w przysz³oœci wyst¹piæ,
i z tego powodu próbuje siê za pomo-
c¹ badañ DNA wyeliminowaæ ich
z krêgu osób podejrzanych oraz usta-
liæ wartoœæ dowodow¹ zabezpieczo-
nych œladów, co jednoczeœnie po-
zwoli w ogóle na ustalenie ich to¿sa-
moœci.

Gdyby nie objêto œwiadków fak-

tycznych zakresem podmiotowym
art. 192a k.p.k., to mo¿na by by³o
przyj¹æ, ¿e badania DNA w celu usta-
lenia to¿samoœci osób nienale¿¹cych
do grona osób podejrzanych w pro-
cesie karnym wykonuje siê na pod-
stawie art. 15 ust. 1 pkt 3a lit. b usta-
wy o Policji. Przepis ten nie zakazuje
prowadzenia przecie¿ wyraŸnie ta-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

14

kich badañ w procesie. Mowa jest
tam w ogóle o badaniach identyfika-
cyjnych i nie zastrzega siê, ¿e wy-
³¹cznie poza procesem takie badania
s¹ dozwolone. Je¿eli przychylibyœmy
siê do stanowiska, ¿e w punkcie 3a
lit. b wskazano na inne podstawy pro-
wadzenie badañ DNA poza tymi
okreœlonymi w kodeksie postêpowa-
nia karnego (pkt 3a lit. a), które mog¹
byæ podejmowane zarówno w ra-
mach czynnoœci operacyjnych, jak
i po wszczêciu procesu karnego,
wówczas badania identyfikacyjne
podjête po wszczêciu procesu karne-
go na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3a
lit. b ustawy o Policji zyskiwa³yby ran-
gê dowodu œcis³ego, a informacje
o wynikach badañ powinny byæ kiero-
wane na podstawie zarz¹dzenia or-
ganu prowadz¹cego postêpowanie
przygotowawcze lub s¹du (art. 21b
ustawy o Policji).

Istotnym pytaniem, na które trzeba

odpowiedzieæ, jest pytanie o to, czy
grupowe testy genetyczne w celu eli-
minacji krêgu osób podejrzanych ju¿
w fazie dzia³añ operacyjnych s¹ do-
puszczalne i czy maj¹ wartoœæ dowo-
dow¹. Jak ju¿ wspomniano, ustawa
o Policji pozwala na pobieranie mate-
ria³u biologicznego do badañ DNA
w trybie okreœlonym w k.p.k. oraz
w celu ustalenia to¿samoœci osób lub
zw³ok. Sporne mo¿e okazaæ siê to,
czy podstawy do pobierania materia-
³u biologicznego na potrzeby badañ
DNA, jakie stwarza k.p.k., pozwalaj¹
s¹dziæ, ¿e tego typu czynnoœci nieko-
niecznie musz¹ mieæ charakter pro-
cesowy. Jeœli w art. 74 § 3 i 192a §
1 k.p.k. jest mowa o badaniach osób
podejrzanych, to czy znaczy to, ¿e ta-
kie badania musz¹ siê odbywaæ po
formalnym wszczêciu postêpowania
karnego, a przynajmniej fazy in rem?
Wprawdzie czynnoœci operacyjne
mog¹ byæ podejmowane w fazie tzw.
czynnoœci sprawdzaj¹cych uregulo-
wanych w kodeksie postêpowania
karnego w art. 307

4

, jednak w¹tpli-

woœci mo¿e wzbudzaæ to, czy w ra-
mach takich czynnoœci sprawdzaj¹-
cych pobierany mo¿e byæ materia³
biologiczny od œwiadka, o którym mo-
wa w art. 307 § 3 k.p.k., w celu pod-
dania go badaniom eliminacyjnym

lub w celu ustalenia wartoœci dowo-
dowej ujawnionych œladów na pod-
stawie art. 192a § 1 k.p.k. Art. 307 §
2 k.p.k. wyraŸnie bowiem zabrania
przeprowadzania dowodu z opinii
bieg³ego, a w omawianej sytuacji po-
trzebna by³aby ekspertyza genetycz-
na. Z drugiej strony zgodnie z art. 15
ust. 1 pkt 3a lit. b i 3b ustawy o Poli-
cji mo¿liwe jest badanie materia³u
biologicznego w celu ustalenia to¿sa-
moœci osób lub zw³ok, a z kolei zgod-
nie z art. 21a ust. 2 pkt d ustawy
o Policji w bazie danych DNA groma-
dzi siê i przetwarza miêdzy innymi
œlady (genetyczne) nieznanych
sprawców przestêpstw. Badania
DNA w celu ustalenia to¿samoœci
osób b¹dŸ zw³ok niekoniecznie mu-
sz¹ odbywaæ siê ju¿ na etapie dzia-
³añ procesowych. Wspomniane prze-
pisy ustawy o Policji mówi¹ o identy-
fikacyjnym celu ustalania to¿samo-
œci. Wydaje siê jednak, ¿e badania
DNA, maj¹ce na celu potwierdzenie
to¿samoœci, zmierzaæ bêd¹ nie tylko
do ustalenia danych osoby zaginio-
nej, ale tak¿e takiej, która ma zwi¹-
zek z przestêpstwem jako sprawca
(w powo³anym pkt 3a mowa jest
o osobie usi³uj¹cej ukryæ swoj¹ to¿-
samoœæ, a tak¹ osob¹ z regu³y bê-
dzie w³aœnie sprawca przestêpstwa)
lub pokrzywdzony. Cele badañ iden-
tyfikacyjnych bêd¹ zatem wywo³ywa-
³y daleko id¹ce skutki. Jeœli badania
identyfikacyjne DNA potwierdz¹ jed-
noczeœnie, ¿e dana osoba ma zwi¹-
zek z przestêpstwem, to nie mo¿na
obok tego faktu przejœæ obojêtnie
z tego tylko powodu, ¿e przepis po-
zwala nam wy³¹cznie zidentyfikowaæ
osobê. Nie oznacza to, ¿e na samym
zidentyfikowaniu koñczy siê rola tych
badañ. Si³¹ rzeczy informacja o profi-
lu DNA dostarczyæ nam mo¿e wiêcej
informacji ni¿ tylko potwierdziæ dane
osobowe i tym samym s³u¿y tak¿e in-
nym celom zmierzaj¹cym do ustale-
nia sprawcy przestêpstwa. Ustalenie
takich danych niejednokrotnie mo¿e
mieæ miejsce przed wszczêciem po-
stêpowania w³aœnie po to, aby pod-
staw¹ do jego wszczêcia nie by³y do-
mys³y, ale przynajmniej uzasadnione
podejrzenie pope³nienia tego prze-
stêpstwa. W zwi¹zku z tym w bazie

DNA znajd¹ siê œlady genetyczne
nieznanych sprawców przestêpstw,
które mog¹ trafiæ tam podczas pro-
wadzenia dzia³añ operacyjno-rozpo-
znawczych, maj¹cych na celu ustale-
nie sprawcy przestêpstwa na podsta-
wie badañ DNA. Zauwa¿yæ nale¿y
dodatkowo to, ¿e w niezmienionym
kszta³cie pozostaje nadal art. 20 ust.
2 ustawy o Policji, zgodnie z którym
Policja mo¿e pobieraæ, przetwarzaæ
i wykorzystywaæ dane osobowe (da-
ne dotycz¹ce kodu genetycznego,
wy³¹cznie o niekoduj¹cych regionach
genomu – art. 20 ust. 2 pkt 1 ustawy
o Policji) nie tylko w celach identyfi-
kacyjnych, lecz tak¿e wykrywczych.
Wprawdzie niekiedy podkreœla siê,
¿e wykrycie sprawcy, zgodnie z art.
297 § 1 pkt 2 k.p.k., jest celem proce-
sowym, a nie operacyjnym, jednak
czynnoœci operacyjne podejmowane
s¹ miêdzy innymi w celu ustalenia
sprawcy (por. te¿ art. 19 ust. 1 usta-
wy o Policji). „Ustalanie” i „wykrycie”
mog¹ siê w praktyce z ³atwoœci¹ po-
krywaæ i w gruncie rzeczy mo¿na za-
ryzykowaæ stwierdzenie, ¿e czynno-
œci operacyjno-rozpoznawcze maj¹
inny charakter prawny i inn¹ formê
ni¿ czynnoœci procesowe, ale cele
obydwu rodzajów czynnoœci s¹
zbie¿ne. Jeœli przyjmiemy, ¿e bada-
nia genetyczne mo¿na przeprowa-
dzaæ w ramach czynnoœci operacyj-
nych niepodejmowanych w postêpo-
waniu sprawdzaj¹cym, to trochê nie-
zrozumia³e wydaje siê rezygnowanie
z nich na etapie sprawdzania faktów.
Przeprowadzenie badañ genetycz-
nych zawsze bêdzie wymaga³o
udzia³u eksperta. Jeœli do takich ba-
dañ dochodzi w ramach czynnoœci
operacyjnych, to nie mo¿na tu natu-
ralnie mówiæ o dowodzie formalnym,
jakim jest procesowy dowód z opinii
bieg³ego. Operacyjna ekspertyza
DNA mo¿e byæ jednak cenn¹ infor-
macj¹ pozwalaj¹c¹ na skuteczn¹ we-
ryfikacjê tych wiadomoœci, które s¹
podstaw¹ do stwierdzenia, czy
istniej¹ wystarczaj¹ce podstawy do
wszczynania postêpowania karnego
czy te¿ takich podstaw brak. Po wsz-
czêciu postêpowania nale¿a³oby uzy-
skaæ ju¿ dowód œcis³y i przeprowa-
dziæ badania DNA z wykorzystaniem

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

15

opinii bieg³ego, skoro art. 307 §
2 k.p.k. zabrania wyraŸnie przepro-
wadzania dowodu z opinii bieg³ego,
czyli dowodu œcis³ego. Wspomniany
przepis ma na celu bezpoœrednie
podkreœlenie tego, ¿e postêpowanie
sprawdzaj¹ce jest podejmowane
przed wszczêciem procesu karnego
i ¿e zasadniczo nie powinno siê
w nim przeprowadzaæ dowodów œci-
s³ych. Nie wyklucza to jednak wyko-
nywania pozaprocesowych ekspertyz
na potrzeby jeszcze nie organu pro-
cesowego, ale tylko organu œcigania.
Zakaz prowadzenia dowodów œci-
s³ych w ramach czynnoœci sprawdza-
j¹cych wynikaæ mo¿e tak¿e z tego, ¿e
zawiadomienie o pope³nieniu prze-
stêpstwa i jego weryfikacja nie
zawsze maj¹ miejsce przed w³aœci-
wym organem dla prowadzenia pro-
cesu karnego. Wprawdzie bardzo
szerokie uprawnienia do prowadze-
nia postêpowania przygotowawcze-
go ma Policja, ale z art. 311 §
2 i 3 wynika, ¿e pewne sprawy za-
strze¿one s¹ dla prokuratora, który
w przypadkach okreœlonych w art.
309 pkt 2 i 3 k.p.k. nawet nie mo¿e
powierzyæ prowadzenia œledztwa Po-
licji w ca³oœci.

Badania genetyczne jednej osoby

czy te¿ jakiejœ grupy, zw³aszcza gdy
s¹ podejmowane przed wszczêciem
procesu karnego, mog¹ budziæ oba-
wy o naruszanie gwarancji prawnych
i swobód obywatelskich, takich jak
ochrona danych osobowych, prawo
do wolnoœci i nietykalnoœci cielesnej.
W szczególnoœci mog¹ pojawiaæ siê
w¹tpliwoœci, czy podejmowanie takich
badañ jest uzasadnione w razie prze-
prowadzania badania wybranej grupy,
w której poszukuje siê sprawcy prze-
stêpstwa. Pojawia siê tu pytanie, czy
nie dojdzie do nieuprawnionego „te-
stowania” osób niewinnych. Nale¿a³o-
by przyjmowaæ, ¿e badania genetycz-
ne, które maj¹ pomóc ustaliæ sprawcê
przestêpstwa i ewentualnie wyelimi-
nowaæ osoby niemaj¹ce ¿adnego
zwi¹zku z tym przestêpstwem, s¹ jed-
nak podejmowane w celu ochrony po-
rz¹dku prawnego i d¹¿¹ do zapewnie-
nia bezpieczeñstwa pañstwowego,
publicznego oraz zapobiegania prze-
stêpstwom, a tak¿e w celu ochrony

praw innych osób. Takie cele dopusz-
cza³yby ingerencjê w prywatnoœæ
osób nawet niezwi¹zanych z prze-
stêpstwem dla celów „wy³owienia”
z ich krêgu rzeczywistego sprawcy
zdarzenia. Tak¹ ingerencjê uzasadnia
chocia¿by art. 8 Europejskiej Kon-
wencji o Ochronie Praw Cz³owieka
i Podstawowych Wolnoœci

5

oraz art.

8 Konstytucji RP

6

. W sytuacjach gdy

zachodzi potrzeba realizowania prze-
widzianych prawem zadañ dla dobra
publicznego, czyli np. zwalczania
i œcigania przestêpstw, odstêpstwa od
ochrony danych osobowych przewi-
duje tak¿e ustawa o ochronie danych
osobowych. Mo¿na do nich zaliczyæ
informacje dotycz¹ce kodu genetycz-
nego cz³owieka

7

. Nale¿a³oby uznaæ,

¿e okreœlone ustawowo zadania orga-
nów œcigania uzasadniaj¹ przeprowa-
dzanie takich badañ tak¿e w ramach
czynnoœci operacyjnych. Organy œci-
gania, okreœlaj¹c grupê osób, w sto-
sunku do której przeprowadzaj¹ ba-
dania genetyczne w celu eliminacji,
musz¹ kierowaæ siê racjonalnymi
i przemyœlanymi kryteriami doboru
tych osób. Nie mo¿e byæ w tym wy-
padku mowy o dowolnoœci i badaniu
danych osób „na oœlep”, zupe³nie bez
potrzeby. Te osoby s¹ traktowane ja-
ko osoby potencjalnie podejrzane, ja-
ko osoby podejrzewane, co do któ-
rych chcemy przekonaæ siê, czy rze-
czywiœcie maj¹ zwi¹zek z przestêp-
stwem. W trakcie dzia³añ operacyj-
nych mamy wiêc do czynienia z oso-
b¹ podejrzan¹, czyli tak¹, o której mó-
wi tak¿e kodeks postêpowania karne-
go. O osobie podejrzanej mo¿na mó-
wiæ ju¿ na etapie dzia³alnoœci opera-
cyjnej, a nie dopiero po wszczêciu po-
stêpowania karnego w fazie in rem.
Osob¹ podejrzan¹ jest bowiem oso-
ba, co do której brak jest elementu
formalnego, czyli przedstawienia za-
rzutów, istnieje za to element faktycz-
ny, jakim jest podejrzenie pope³nienia
przestêpstwa. Jednak w przypadku
dzia³añ operacyjnych chodziæ bêdzie
o przeprowadzanie badañ DNA w ce-
lu identyfikacyjnym osoby (byæ mo¿e
sprawcy przestêpstwa) w sytuacji,
gdy ta to¿samoœæ jest w ogóle niezna-
na albo istnieje podejrzenie, ¿e jest
fa³szywa. Ze sformu³owañ, którymi

pos³uguje siê ustawa o Policji w art.
15 ust. 1 pkt 3a, wynika, ¿e pobranie
od osób wymazu ze œluzówki policz-
ków (na podstawie którego wykonuje
siê przecie¿ badania DNA) poza wy-
padkami okreœlonym w k.p.k. mo¿e
nast¹piæ wy³¹cznie w stosunku do
osób o nieustalonej to¿samoœci lub
usi³uj¹cych ukryæ swoj¹ to¿samoœæ,
a to znaczy, ¿e takich badañ nie mo¿-
na by³oby zarz¹dziæ wobec osób
o znanej i prawdziwej to¿samoœci, mi-
mo ¿e s¹ co do nich podejrzenia o po-
pe³nienie przestêpstwa. Literalne
brzmienie tego przepisu ustawy o Po-
licji wskazywa³oby wiêc, ¿e grupowe
testy eliminacyjne w celu wy³owienia
sprawcy (sprawców) przestêpstwa,
prowadzone wœród osób o znanej to¿-
samoœci, by³yby niedopuszczalne
w fazie dzia³añ operacyjnych. W tej
sytuacji mo¿na by mieæ w¹tpliwoœci,
czy ustawodawca nie post¹pi³ jednak
zbyt restrykcyjnie i nie zawêzi³ w spo-
sób nieuzasadniony podstaw tych ba-
dañ, tym bardziej ¿e, jak ju¿ wspo-
mniano, nawet wyniki badañ
genetycznych osób o nieustalonej
to¿samoœci b¹dŸ usi³uj¹cych ukryæ
sw¹ to¿samoœæ si³¹ rzeczy mog¹ po-
tem wprost przyczyniaæ siê do ustale-
nia udzia³u w przestêpstwie.

Dodaæ trzeba, ¿e zgodnie z art.

21a ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy o Policji
w bazie danych DNA gromadzi siê
œlady nieznanych sprawców prze-
stêpstw. Ustalenie profilu DNA w ta-
kim wypadku nastêpuje nie tylko
w celu przekonania siê o to¿samoœci
danej osoby, ale te¿ – potwierdzenia
jej zwi¹zku z przestêpstwem. Warto
jednak zaznaczyæ, ¿e przepis ten wy-
raŸnie pozwala tylko na gromadzenie
œladów genetycznych uzyskanych
dziêki badaniom materia³u zabezpie-
czonego na miejscu przestêpstwa,
nie wskazuje natomiast jasno na
mo¿liwoœci pobierania materia³u do
badañ porównawczych od osób.

Na tle art. 15 ust. 1 pkt 3a i 3b

ustawy o Policji mo¿na zauwa¿yæ
jeszcze jedn¹ nieœcis³oœæ. Otó¿
w przypadku osób ¿ywych mowa jest
wy³¹cznie o pobieraniu od nich do
badañ wymazu ze œluzówki policz-
ków (pkt 3a). W przypadku zw³ok
ludzkich o nieustalonej to¿samoœci

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

16

zezwala siê na pobieranie do badañ
materia³u biologicznego (pkt 3b). Jak
wiadomo, ustalenie profilu DNA mo¿-
liwe jest nie tylko na podstawie za-
bezpieczonego wymazu ze œluzówki
policzków, ale te¿ na podstawie ma-
teria³u biologicznego wystêpuj¹cego
w innej postaci (krew, w³os, wydzieli-
ny i wydaliny). Zastanawia zatem to,
czy w ramach czynnoœci operacyj-
nych (poza wypadkami wskazanymi
w k.p.k.) badania DNA osób ¿ywych
mog¹ nastêpowaæ jedynie na podsta-
wie wymazu ze œluzówki policzków.
A mo¿e nale¿a³oby omawian¹ regu-
lacjê interpretowaæ w ten sposób, ¿e
na podstawie wymazu ze œluzówki
policzków prowadzimy badania DNA
w celach identyfikacyjnych, a na pod-
stawie innego materia³u biologiczne-
go (poniewa¿ ustawa o Policji tego
nie zabrania) mo¿emy prowadziæ ta-
kie badania w celu ustalania zwi¹zku
danej osoby z przestêpstwem na
podstawie ogólnego upowa¿nienia
do prowadzenia czynnoœci operacyj-
nych zawartego w art. 14 ust. 1 usta-
wy o Policji, czy te¿ komentowan¹ re-
gulacjê prawn¹ nale¿a³oby odczyty-
waæ jako œwiadomy zamys³ ustawo-
dawcy, który chcia³ ograniczyæ mo¿li-
woœci prowadzenia badañ DNA poza
procesem karnym w ramach czynno-
œci operacyjnych? Podczas poszuki-
wania najw³aœciwszej interpretacji
omawianych uregulowañ nale¿y tylko
mieæ na uwadze fakt, ¿e nieupraw-
niona jest wyk³adnia rozszerzaj¹ca.
S³uszne równie¿ mog¹ okazaæ siê
obawy nadu¿yæ przy prowadzeniu
badañ genetycznych osób na szer-
sz¹ skalê w fazie operacyjnej, co
przemawia³oby za ich ograniczeniem
w tym etapie. Chocia¿ w niniejszych
rozwa¿aniach wspomniano ju¿, ¿e
mo¿na uznaæ, i¿ dopuszczalna jest
w œwietle aktów prawa miêdzynaro-
dowego, Konstytucji RP i ustawy
o ochronie danych osobowych inge-
rencja w sferê zasadniczych praw
cz³owieka.

Nie wolno nam zapominaæ, ¿e art.

20 ust. 1 zezwala Policji na uzyski-
wanie informacji, w tym tak¿e niejaw-
nych, ich gromadzenie, sprawdzanie
oraz przetwarzanie. Ust. 2 pkt 1 wspo-
mnianego artyku³u dopuszcza

w szczególnoœci pobieranie, prze-
twarzanie i wykorzystywanie zarów-
no w celach wykrywczych, jak i iden-
tyfikacyjnych danych osobowych,
w tym danych odnosz¹cych siê do
kodu genetycznego o niekoduj¹cych
regionach genomu, dotycz¹cych
osób podejrzanych o pope³nienie
przestêpstw œciganych z oskar¿enia
publicznego, nieletnich dopuszczaj¹-
cych siê czynów zabronionych przez
ustawê jako przestêpstwa œcigane
z oskar¿enia publicznego, osobach
o nieustalonej to¿samoœci lub usi³u-
j¹cych ukryæ swoj¹ to¿samoœæ oraz
o osobach poszukiwanych, tak¿e
bez ich wiedzy i zgody

8

. Omawiany

przepis (który mówi o uzyskiwaniu
i gromadzeniu czy pobieraniu infor-
macji, przez co nale¿y rozumieæ tak-
¿e gromadzenie i pobieranie od oso-
by materia³u biologicznego do badañ
genetycznych) ma zatem szerszy za-
kres w porównaniu z art. 15 ust. 1 pkt
3a lit. b ustawy o Policji, poniewa¿
pozwala na gromadzenie i wykorzy-
stywanie œladów genetycznych, za-
strzegaj¹c, ¿e chodzi wy³¹cznie
o niekoduj¹ce regiony genomu, poza
procesem karnym w ramach czynno-
œci operacyjnych nie tylko w celu
ustalenia to¿samoœci danej osoby,
ale tak¿e wykrycia jej zwi¹zku
z przestêpstwem. W art. 20 ust.
2 mowa jest bowiem nie tylko o oso-
bach o nieustalonej to¿samoœci lub
usi³uj¹cych ukryæ to¿samoœæ oraz
o

osobach poszukiwanych, ale

wprost o osobach podejrzanych
i nieletnich dopuszczaj¹cych siê
przestêpstw (trzeba przypomnieæ,
¿e z osobami podejrzanymi mo¿emy
mieæ do czynienia bardzo czêsto
w ramach dzia³añ operacyjnych, gdy
jeszcze brak jest dostatecznie uza-
sadnionego podejrzenia pope³nienia
przez nie przestêpstwa pozwalaj¹-
cego przedstawiæ im zarzuty i posta-
wiæ formalnie w procesowej roli po-
dejrzanego). Wydaje siê wiêc, ¿e
pojawia siê istotna nieœcis³oœæ na
gruncie jednej ustawy dotycz¹ca te-
go samego zagadnienia, czyli zakre-
su prowadzenia badañ genetycz-
nych w ramach czynnoœci pozapro-
cesowych. K³opoty w interpretacji
wskazanych przepisów ustawy o Po-

licji sprawia dodatkowo fakt, ¿e oby-
dwa przepisy umieszczone s¹ w jed-
nym rozdziale, który odnosi siê do
zakresu uprawnieñ Policji. ¯aden
z nich nie zosta³ ujêty w przepisach
ogólnych. Trudno wiêc logicznie
uzasadniæ, który z nich jest wy³¹cz-
nie przepisem ogólnym. Podobnie
trudno jednoznacznie rozwi¹zaæ to,
czy art. 21a–21e ustawy o Policji,
które dotycz¹ bazy danych DNA
i które zasadniczo s¹ zgodne z regu-
lacj¹ zawart¹ w art. 15 ust. 1 pkt 3a
i 3b ustawy o Policji (mówi¹ o gro-
madzeniu poza wypadkami wskaza-
nymi w k.p.k. informacji dotycz¹cych
osób o nieustalonej to¿samoœci lub
usi³uj¹cych ukryæ swoj¹ to¿samoœæ,
zw³ok ludzkich o nieustalonej to¿sa-
moœci i o œladach nieznanych spraw-
ców przestêpstw), nale¿y uznaæ za
przepisy szczególne wobec art. 20
ustawy o Policji. Niewykluczone, ¿e
mo¿liwe by³oby przyjêcie, i¿ art. 20
ustawy o Policji stwarza tylko ogólne
podstawy do prowadzenia registra-
tur (kartotek) policyjnych (mowa jest
w nim bowiem nie tylko o gromadze-
niu danych dotycz¹cych kodu gene-
tycznego), a art. 21a–21e szczegó-
³owo normuj¹ prowadzenie jednej
z tych registratur, któr¹ jest baza da-
nych DNA. Nale¿a³oby jednak przy-
j¹æ, ¿e podstawa ogólna prowadze-
nia bazy danych DNA te¿ powinna
byæ na tyle wyraŸnie okreœlona, aby
interpretacja dwóch przepisów –
ogólnego i szczególnego – nie pro-
wadzi³a do tego, ¿e jej wyniki s¹ dia-
metralnie ró¿ne, wynik jednej inter-
pretacji pozwala na badania gene-
tyczne maj¹ce na celu powi¹zanie
danej osoby z przestêpstwem w fa-
zie dzia³añ pozaprocesowych (ope-
racyjnych), a wynik drugiej dopusz-
cza na tym etapie tylko badania ge-
netyczne osób w celu ich zidentyfi-
kowania. Pytañ, na które trudno
udzieliæ jednoznacznej odpowiedzi
w œwietle obecnej regulacji prawnej,
jest zbyt wiele, ¿eby mo¿na by³o na
d³u¿sz¹ metê pozostawiæ omawiane
przepisy ustawy o Policji bez dopre-
cyzowania. Normuj¹ one istotn¹ ma-
teriê i obecnie to brak klarownoœci
oraz przejrzystoœci mo¿e sprzyjaæ
ewentualnym nadu¿yciom.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

17

Do zabezpieczenia œladów biolo-

gicznych w celu przeprowadzenia ba-
dañ genetycznych mo¿e dojœæ po
faktycznym wszczêciu postêpowania
w trybie art. 308 k.p.k. W § 1 tego
przepisu mowa jest m.in. o dokony-
waniu oglêdzin, w razie potrzeby
z udzia³em bieg³ego, a tak¿e o pobra-
niu od osoby podejrzanej krwi, w³o-
sów i wydzielin organizmu. W trakcie
oglêdzin miejsca zdarzenia mog¹
wiêc zostaæ ujawnione i zabezpieczo-
ne œlady biologiczne, nadaj¹ce siê do
badañ genetycznych. Z kolei pobra-
nie od osoby podejrzanej krwi, w³o-
sów lub wydzielin organizmu dostar-
czy nam biologicznego materia³u po-
równawczego, na podstawie którego
ustalimy profil DNA podejrzanego po
to, by nastêpnie porównaæ go z profi-
lem DNA œladów zabezpieczonych
w trakcie oglêdzin. Czynnoœci doko-
nywane w trybie art. 308 k.p.k. maj¹
rangê dowodowych czynnoœci proce-
sowych. Analiza œladów genetycz-
nych przeprowadzona w ramach opi-
nii bieg³ego

9

bêdzie zatem mia³a ran-

gê dowodu œcis³ego. Czynnoœci pro-
cesowe w niezbêdnym zakresie mo-
g¹ byæ podejmowane tylko w ci¹gu
5 dni od dnia pierwszej czynnoœci. Po
ich dokonaniu nale¿y dope³niæ for-
malnoœci, czyli wydaæ postanowienie
o

wszczêciu dochodzenia b¹dŸ

œledztwa, jeœli postêpowanie zamie-
rza siê kontynuowaæ

10

. W trwaj¹cym

nadal postêpowaniu wykonana
w trybie art. 308 § 1 k.p.k. eksperty-
za genetyczna zachowuje rangê do-
wodu œcis³ego. Gdyby jednak oka-
za³o siê, ¿e brak jest podstaw do
dalszego prowadzenia postêpowa-
nia, to nale¿y je umorzyæ, jako ¿e
wczeœniej zosta³o niefortunnie wsz-
czête. Opinia dotycz¹ca badañ ge-
netycznych stanowi pe³nowartoœcio-
wy dowód i mo¿e byæ wykorzystana,
gdyby umorzone postêpowanie zo-
sta³o podjête b¹dŸ wznowione na
podstawie art. 327 k.p.k.

Przy okazji omawiania czynnoœci

niecierpi¹cych zw³oki warto zwróciæ
uwagê na jeszcze jedn¹ kwestiê.
Otó¿ krótki czas, w jakim dozwolone
jest podejmowanie tych czynnoœci,
mo¿e nie wystarczyæ do ukoñczenia
wszystkich czynnoœci zwi¹zanych ju¿

z badaniami laboratoryjnymi zabez-
pieczonych w trybie art. 308 § 1 k.p.k.
œladów biologicznych i wydaniem opi-
nii genetycznej. Pojawia siê wiêc dy-
lemat, jak potraktowaæ opiniê wydan¹
przez bieg³ego po up³ywie 5 dni prze-
widzianych na podejmowanie czyn-
noœci niecierpi¹cych zw³oki, ale
w trakcie której badano œlady ujaw-
nione i zabezpieczone jeszcze przed
up³ywem tego terminu. Istota czynno-
œci podejmowanych na podstawie
art. 308 tkwi w tym, aby ujawniæ, za-
bezpieczyæ i utrwaliæ œlady i dowody
przestêpstwa, które najczêœciej s¹
nara¿one na utratê, zniekszta³cenie
lub zniszczenie, jeœli nie zostan¹ nie-
zw³ocznie zabezpieczone. Przepis
art. 308 § 1 k.p.k. rozró¿nia wyraŸnie
„œlady” oraz „dowody”. Sam œlad
okreœlany jest jako zmiana w obiek-
tywnej rzeczywistoœci, jaka nast¹pi³a
po zdarzeniu przestêpnym. „Œlad”
ujawniony i zabezpieczony na miej-
scu zdarzenia nie musi stanowiæ od
razu dowodu w rozumieniu k.p.k.
potwierdzaj¹cego dan¹ relewantn¹
dla meritum sprawy karnej okolicz-
noϾ

11

, jeœli nie bêdzie mo¿liwe na

jego podstawie natychmiast po ujaw-
nieniu ustalenie tej okolicznoœci ma-
j¹cej znaczenie dla rozstrzygniêcia,
a potrzeba bêdzie w tym celu prze-
prowadzenia przez bieg³ego badañ
laboratoryjnych. Na podstawie ujaw-
nionych na miejscu zdarzenia œladów
biologicznych mo¿na oczywiœcie
ustaliæ wiele ró¿nych istotnych dla
meritum sprawy okolicznoœci, np.
z po³o¿enia i kszta³tu plam krwi mo¿-
na wyprowadzaæ wnioski o warun-
kach, w jakich œlady te powsta³y, czy-
li chocia¿by wysokoœci, z której spa-
da³y na pod³o¿e, czy mechanizmu
powstania obra¿eñ, faktu bronienia
siê ofiary, drogi ucieczki sprawcy
b¹dŸ miejsca przechowywania
zw³ok. Bez przeprowadzenia eksper-
tyzy nie da siê jednak ustaliæ profilu
DNA osoby, od której ujawnione œla-
dy krwi pochodz¹. Zatem œlady biolo-
giczne po ich ujawnieniu nie s¹ jesz-
cze dowodem genetycznym, choæ
mog¹ s³u¿yæ jako dowód prowadz¹cy
do potwierdzenia innych okoliczno-
œci. Czynnoœci podejmowane w trybie
art. 308 § 1 k.p.k. pozwalaj¹ jednak

na to, aby zabezpieczyæ œlady, a nie
wymagaj¹ ju¿, by koniecznie przed
up³ywem 5 dni ukoñczyæ ich badanie
w warunkach laboratoryjnych, prowa-
dz¹ce do uzyskania dowodu œcis³e-
go. Wydaje siê wiêc, ¿e wydanie opi-
nii genetycznej po up³ywie 5 dni, ale
maj¹cej za przedmiot badanie œla-
dów biologicznych zabezpieczonych
przed up³ywem tego terminu nie po-
zbawia opinii rangi dowodu œcis³ego
nawet wtedy, gdy postêpowanie zo-
sta³o potem umorzone. Gdyby przed
umorzeniem postêpowania przygoto-
wawczego podjêtego wczeœniej
w trybie art. 308 k.p.k. nie zdo³ano
przeprowadziæ ekspertyzy, to w póŸ-
niejszym podjêtym na nowo b¹dŸ
wznowionym w trybie art. 327 k.p.k.
postêpowaniu te zabezpieczone œla-
dy biologiczne mo¿na poddaæ bada-
niom w ramach opinii bieg³ego, jeœli
oczywiœcie uda siê przechowaæ ten
materia³ biologiczny w stanie nadaj¹-
cym siê do badañ. Problem nato-
miast mo¿e pojawiæ siê w razie ujaw-
nienia i zabezpieczenia tych œladów
biologicznych, na których podstawie
mo¿na prowadziæ badania genetycz-
ne po up³ywie piêciodniowego termi-
nu, pozwalaj¹cego na podejmowanie
czynnoœci niecierpi¹cych zw³oki. Na
tle art. 308 k.p.k. niejasne jest, jaki
charakter ma ów termin. Z pewnoœci¹
nie jest to termin zawity, gdy¿ nie jest
on terminem do z³o¿enia œrodka za-
skar¿enia, a ustawa wyraŸnie nie na-
daje mu takiego charakteru. W dok-
trynie spotykamy siê ze stwierdze-
niem, ¿e termin ten ma charakter in-
strukcyjny

12

. Jednak z drugiej stro-

ny zauwa¿a siê, ¿e jego up³yw czy-
ni bezskutecznym z mocy prawa
wydanie postanowienia o przedsta-
wieniu zarzutów

13

. Za tym, ¿e jest

to termin prekluzyjny, przemawia³by
kontekst uregulowania, wskazuj¹cy
na jego stanowczoϾ i ostatecznoϾ
(w art. 308 § 3 u¿ywa siê zwrotu
„najpóŸniej w ci¹gu 5 dni”, a art. 308
§ 5 mówi o podejmowaniu czynnoœci
w niezbêdnym zakresie „tylko w ci¹-
gu 5 dni”), a na to, ¿e termin ten mo¿-
na zaliczyæ do grupy terminów in-
strukcyjnych, wskazywa³by fakt, i¿
jest on krótki, kilkudniowy. Uznanie
tego terminu za prekluzyjny bardziej

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

18

chroni interesy podejrzanego, ponie-
wa¿ utrzymywanie go przez bli¿ej
nieokreœlony czas w niepewnoœci,
czy rzeczywiœcie pozostanie w stanie
podejrzenia, nie sprzyja realizacji za-
sady uczciwego procesu. Konse-
kwencje dyscyplinarne okazuj¹ siê
niewystarczaj¹ce dla wymuszenia
przestrzegania tego terminu przez or-
gan procesowy. Z drugiej strony wy-
k³adnia celowoœciowa i logiczna na-
kazuje uznaæ ten piêciodniowy termin
za instrukcyjny po to, ¿eby z powodu
jego przekroczenia niepotrzebnie nie
traciæ cennego materia³u dowodowe-
go i szansy na poci¹gniêcie sprawcy
do odpowiedzialnoœci karnej, co za-
gra¿a³oby interesom pokrzywdzone-
go oraz ca³ego spo³eczeñstwa. Prze-
cie¿ jeœli jakieœ œlady zabezpieczono
dopiero w szóstym dniu, licz¹c od
chwili podjêcia pierwszej czynnoœci,
to nie znaczy, ¿e nie musia³a ju¿ ist-
nieæ wówczas groŸba ich utraty b¹dŸ
zniszczenia. Taka groŸba jest realna
w³aœnie chocia¿by w stosunku do œla-
dów biologicznych. Mo¿e bowiem
okazaæ siê, ¿e jeœli z materia³u dowo-
dowego wykluczone zostan¹ œlady
biologiczne, poniewa¿ zostanie przy-
jête, ¿e zabezpieczono je po up³ywie
piêciodniowego terminu prekluzyjne-
go, o którym mowa w art. 308 k.p.k.,
to nie bêdzie ju¿ szansy ponownego
zabezpieczenia w dalszym postêpo-
waniu takich œladów na miejscu zda-
rzenia, gdy¿ uleg³y one bezpowrotnie
zniszczeniu. Wobec braku jakichkol-
wiek œladów biologicznych na miej-
scu zdarzenia bêdzie brakowa³o ma-
teria³u, który by³by podstaw¹ badañ
profilu DNA nadaj¹cego siê do po-
równania z profilem DNA, ustalonym
na podstawie materia³u biologiczne-
go pobranego od osoby podejrzanej.
Rygorystyczne traktowanie tego piê-
ciodniowego terminu jako prekluzyj-
nego mo¿e zatem przynieœæ wiêcej
szkody ni¿ po¿ytku. Uznawanie za
bezskuteczne czynnoœci podjêtych
po jego up³ywie uszczupla (zasadni-
czo na sta³e) materia³ dowodowy.
Ochrona interesu podejrzanego nie
mo¿e przecie¿ prowadziæ do udarem-
niania procesu karnego, a do tego
nieuchronnie prowadzi pozbawianie
organu procesowego istotnych dowo-

dów zabezpieczonych w trybie art.
308 k.p.k. z powodu up³ywu 5-dnio-
wego terminu. Zreszt¹ bezwzglêdne
traktowanie terminu wskazanego
w art. 308 k.p.k. jako prekluzyjnego
nie mo¿e te¿ prowadziæ do takich ku-
riozalnych sytuacji, w których z powo-
du up³ywu 5 dni nie mo¿na wydaæ po-
stanowienia o przedstawieniu zarzu-
tów lub umorzyæ postêpowania przy-
gotowawczego. Lepszym rozwi¹za-
niem bêdzie zatem nadanie temu ter-
minowi charakteru instrukcyjnego,
dyscyplinuj¹cego organ procesowy
do szybkiego i sprawnego dzia³ania,
a w konsekwencji korzystanie ze œla-
dów uratowanych przed bezpowrot-
nym zniszczeniem.

T. Grzegorczyk zauwa¿a, ¿e nie-

cierpi¹cy zw³oki charakter czynnoœci
(mowa o nich w art. 308 k.p.k.) jako
dzia³añ zabezpieczaj¹cych materia³
dowodowy przed gro¿¹c¹ utrat¹ lub
zniekszta³ceniem wyklucza siêganie
po art. 192a k.p.k., który wolno stoso-
waæ dopiero w toku dalszego docho-
dzenia lub œledztwa

14

. Wspomniano

ju¿, ¿e czynnoœci, które wolno podej-
mowaæ w trybie art. 308 § 1 k.p.k.,
wymienione s¹ przyk³adowo, a nie
wyczerpuj¹co. Niektóre czynnoœci
wyraŸnie wymieniono zarówno
w art. 308 § 1, jak i w art. 192a k.p.k.
Na przyk³ad w obydwu przepisach
mówi siê o pobraniu w³osów. Ponad-
to w trybie art. 308 § 1 k.p.k. mo¿na
pobraæ wydzieliny organizmu, a z ko-
lei w art. 192a § 1 k.p.k. zezwala siê
na pobranie do badañ œliny, która na-
le¿y do wydzielin. W art. 308 § 1 k.p.k.
mowa jest o podejmowaniu czynno-
œci okreœlonych w art. 74 § 2 pkt 1 k.p.k.,
który to przepis zezwala m.in. na po-
bieranie odcisków, zaœ art. 192a §
1 k.p.k. dopuszcza pobieranie odci-
sków daktyloskopijnych. Skoro art.
308 § 1 k.p.k. nie wyklucza podejmo-
wania innych niewskazanych w nim
czynnoœci wobec osoby podejrzanej,
to mo¿na by³oby wykonaæ wobec ta-
kiej osoby tak¿e czynnoœci niewska-
zane w art. 308 § 1 k.p.k., a wymie-
nione w art. 192a § 1 k.p.k. Nale¿y
jednak zwróciæ uwagê na to, ¿e w ta-
kiej sytuacji musia³by zostaæ osi¹-
gniêty cel tych czynnoœci, o którym
mowa w art. 308 § 1 k.p.k., czyli mu-

sia³yby one byæ podejmowane nie tyl-
ko w celach eliminacyjnych lub w ce-
lu ustalenia wartoœci dowodowej
ujawnionych œladów, ale tak¿e w gra-
nicach koniecznych dla zabezpiecze-
nia œladów i dowodów przed ich utra-
t¹, zniekszta³ceniem lub zniszcze-
niem.

PRZYPISY

1 Z. Czeczot, T. Tomaszewski: Kry-

minalistyka ogólna, Wydawnictwo
Comer, Toruñ 1999, s. 398;

2 D. Czaplicka, I. So³tyszewski: Za-

bezpieczanie œladów biologicznych
na potrzeby badañ genetycznych
i bazy DNA, [w:] Procesowo-krymi-
nalistyczne czynnoœci dowodowe.
Materia³y pokonferencyjne, red. M.
Lisiecki i M. Zajder, Wydawnictwo
Wy¿szej Szko³y Policji, Szczytno
2003, s. 23;

3 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji,

tj. DzU z 2002, nr 7, poz. 58 ze zm.
Nowela, która dotyczy art. 15 ust. 1,
dokonana zosta³a przez ustawê z 17
grudnia 2004 r. o zmianie ustawy
o Policji oraz ustawy – Kodeks po-
stêpowania karnego (DzU z 2005, nr
10, poz. 70);

4 W literaturze procesu karnego spo-

tyka siê pogl¹d, zgodnie z którym
w trybie art. 307 k.p.k. nie mo¿na
podejmowaæ czynnoœci operacyjno-
-rozpoznawczych, gdy¿ podstaw¹
przeprowadzenia czynnoœci spraw-
dzaj¹cych jest kodeks postêpowa-
nia karnego, a ich celem jest spe³-
nienie zadania procesowego w po-
staci wykrycia faktów wskazuj¹cych
na uzasadnione podejrzenie pope³-
nienia przestêpstwa lub te¿ stwier-
dzenie okolicznoœci uzasadniaj¹-
cych odmowê wszczêcia œledztwa
b¹dŸ dochodzenia. Jednoczeœnie
wskazuje siê, ¿e w ramach czynno-
œci sprawdzaj¹cych mo¿na podj¹æ:
rozpytanie osób, obserwacjê czy
obejrzenie miejsca zdarzenia, oraz
¿e czynnoœci sprawdzaj¹ce mog¹
przeplataæ siê z czynnoœciami ope-
racyjnymi. (R.A. Stefañski: Kodeks
postêpowania karnego. Komentarz,
Tom II, pod red. Z. Gostyñskiego,
Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
1998, s. 52; T. Nowak, Sprawdze-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

19

nie zawiadomienia o przestêpstwie,
„Nowe Prawo” 1978, nr 4, s. 606).
Jak siê wydaje, nale¿y przyj¹æ jed-
nak, ¿e sprawdzenie faktów w trybie
art. 307 k.p.k. mo¿e bez przeszkód
odbywaæ siê w drodze czynnoœci
operacyjnych. Postêpowanie
sprawdzaj¹ce, o którym mówi art.
307 k.p.k., podejmowane jest przed
wszczêciem postêpowania karne-
go. W art. 307 § 2 k.p.k. wyraŸnie
zastrzega siê, ¿e nie wolno przepro-
wadzaæ takich czynnoœci jak zasiê-
ganie opinii bieg³ego oraz innych
czynnoœci wymagaj¹cych spisania
protoko³u. Mo¿na zatem powie-
dzieæ, ¿e zasadniczo zakazuje siê
prowadzenia procesowych czynno-
œci dowodowych. W trybie art. 307
k.p.k., zgodnie z § 5 tego przepisu,

dokonuje siê tak¿e sprawdzenia
w³asnych informacji o przestêp-
stwie, a nie tylko uzyskanych w wy-
niku z³o¿enia zawiadomienia o po-
pe³nieniu czynu zabronionego.
W takim wypadku tym bardziej nale-
¿y przyj¹æ, ¿e organy œcigania po-
dejmuj¹ w³aœnie czynnoœci opera-
cyjno-rozpoznawcze, a nie proceso-
we. Dopóki formalnie nie zostanie
wszczête postêpowanie karne, po
prostu nie ma mo¿liwoœci, aby pod-
j¹æ inne czynnoœci ni¿ te, o których
mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o Po-
licji, czyli operacyjno-rozpoznawcze
b¹dŸ administracyjno-porz¹dkowe,
chyba ¿e ustawa wyraŸnie dopusz-
cza wykonanie czynnoœci w trybie
procesowym (chocia¿ przed wsz-
czêciem procesu), jakim jest prze-

s³uchanie osoby zawiadamiaj¹cej
o przestêpstwie w charakterze
œwiadka – art. 307 § 3 k.p.k. (Por. K.
Marsza³, S. Stachowiak, K. Zgry-

zek: Proces karny, Wydawnictwo
Volumen, Katowice 2003, s. 405; F.
Prusak: Postêpowanie sprawdzaj¹-
ce w nowym k.p.k., „Problemy Pra-
worz¹dnoœci” 1971, nr 2, s. 40–41;
T. Grzegorczyk: Kodeks postêpo-
wania karnego wraz z komentarzem
do ustawy o œwiadku koronym, Za-
kamycze, Kraków 2004, s. 778);

5 DzU z 1993, nr 61, poz. 284, ze zm.;
6 DzU z 1997, nr 78, poz. 483;
7 Por. art. 23 ust. 1 pkt 4 ustawy z 29

sierpnia 1997 r. o ochronie danych
osobowych, tj. DzU z 2002, nr 101,
poz. 926;

8 Por. W. Grzeszczyk: Problematyka

wykorzystania analizy DNA w postê-
powaniu karnym w œwietle przepi-
sów ustawy z 17 grudnia 2004 r.,
„Prokuratura i Prawo” 2005, nr 4, s.
45–46;

9 Katalog czynnoœci wymienionych

w art. 308 § 1 k.p.k. nie jest wyczer-
puj¹cy. U¿yto tam bowiem zwrotu „a
zw³aszcza”, co wskazuje, ¿e wyli-
czenie czynnoœci ma charakter przy-
k³adowy. Mo¿liwe jest zatem prze-
prowadzanie dowodu z opinii bieg³e-
go genetyka;

10 W art. 308 § 1 k.p.k. wskazuje siê, ¿e

czynnoœci niecierpi¹ce zw³oki podej-
muje siê „jeszcze przed wydaniem
postanowienia o wszczêciu œledztwa
lub dochodzenia”, co oznacza, ¿e ta-
kie postanowienie po podjêciu tych
czynnoœci musi zostaæ w koñcu wy-
dane;

11 Sama nazwa „dowód” ma w postê-

powaniu karnym charakter wielo-
znaczny, choæ za ka¿dym razem
mieœci siê ona w podanym opisie.
Por. T. Grzegorczyk, op.cit., s. 421;

12 R.A. Stefañski: Czynnoœci proceso-

we w niezbêdnym zakresie w nowym
kodeksie postêpowania karnego,
„Wojskowy Przegl¹d Prawniczy”
1998, nr 1–2, s. 54;

13 S. £agodziñski: Odmowa wydania

postanowienia o przedstawieniu za-
rzutów i jej prawnokarne skutki, „Pro-
kuratura i Prawo” 1997, nr 4, s. 116;

14 T. Grzegorczyk: op.cit., s. 782.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06

20

Biblioteka Naukowa CLK KGP

zaprasza czytelników do korzystania

z bogatego księgozbioru, ostatnio uzupełnionego

o cenne wydawnictwa. Dostępne są m.in.:

J. Payne Encyclopedia of Forensic and Legal Medicine, t. I-IV

R. Brunelle, R. Crawford Advances in the Forensic Analysis
and Dating of Writing Ink

T.C. Schelling Micromotives and Macrobehavior

E.R. Menzel Fingerprints Detection with Lasers

B. Fisher Techniques of Crime Scene Investigation

J. Yinon Advances in Forensic Application
of Mass Spectrometry

A.M. Groyle Forensic Botany

J. Almirall Analysis and interpretation of Fire Scene Evidence

A. Beveridge Forensic Investigation of Explosions

S. James Principles of Bloodstain Pattern Analysis

W. Szeńczuk Toksykologia współczesna

J. Wójcikiewicz Ekspertyza sądowa

B. Hołyst (red.) Wielka encyklopedia prawa

A. Mitas Biometria — wybrane zagadnienia

S. Zubański AFIS. Wybrane zagadnienia

J. Bryk (red.) Skuteczność procesu wykrywczo-dowodowego
– obowiązki a uprawnienia organów ścigania

D. Kaszubowski Organizacja poszukiwań osób zaginionych

J. Koolman Biochemia – ilustrowany przewodnik

E. Pasage Genetyka – przewodnik ilustrowany

K. Łagoda Vademecum interwencji policyjnych

T. Borzoł Kryminologiczne i kryminalistyczne aspekty
przestępstwa kradzieży z włamaniem do mieszkań

R. Włodarczyk Kryminalistyczne badania włosów ludzkich
przy użyciu mikroskopu skaningowego