Czucie somatyczne
Ból
Czuciem somatycznym nazywamy zdolność odbioru i przetwarzania informacji pochodzących z powierzchni i wnętrza ciała. Do czucia somatycznego zaliczamy czucie powierzchniowe (skórne), czucie głębokie, oraz czucie trzewne. Do czucia somatycznego zaliczamy również czucie bólu.
Receptory
W skórze znajduje się bardzo dużo różnych receptorów czuciowych. Każdy z nich prawdopodobnie jest związany z kilkoma rodzajami doznań czuciowych. Wiele z nich reaguje na więcej niż jeden rodzaj bodźców. Czyli na przykład reaguje zarówno na dotyk jak i na temperaturę.
Receptor dotykowy
wolne zakończenia nerwowego (np. wiele receptorów bólowych),
otorbione zakończenia nerwowego (ciałka Ruffiniego, ciałka Meissnera)
wolne zakończenia nerwowego otoczonego przez komórki innego typu modyfikujące jego funkcje (ciałka Paciniego)
pod wpływem pobudzenia receptora dotykowego otwierają się kanały sodowe w aksonie, wzbudzając w ten sposób potencjał czynnościowy.
Receptory czucia powierzchniowego
Definicja bólu
Ból jest to nieprzyjemne doznanie czuciowe i emocjonalne, związane z aktualnym, potencjalnym, czy też domniemanym uszkodzeniem tkanek organizmu. Bezpośrednią przyczyną bólu jest podrażnienie receptorów zwanych nocyreceptorami. W badaniach u ludzi zauważono, że podrażnienie nocyreceptorów, najczęściej skóry wywołuje odruchy obronne zwane nocyceptywnymi.,
Ból jest zjawiskiem niejednorodnym tzn. rozróżnia się wiele rodzajów bólu, o różnej roli biologicznej i o różnych mechanizmach neuronalnych. Istotne różnice zauważamy między bólem fizjologicznym, a bólem patologicznym,
Ból fizjologiczny
Jest najczęściej wywołany zadziałaniem bodźca mechanicznego lub termicznego na skórę, lecz także uderzeniem w kość, naprężeniem więzadła okołostawowego lub nadmiernym naciągnięciem torebki stawowej. Ból pochodzący z narządu ruchu chroni organizm przed złamaniem kości i zwichnięciem stawu.
Ból patologiczny
Zwiastuje aktualne uszkodzenie tkanki przez proces chorobowy. Przyczyną bólu patologicznego są najczęściej uszkodzenia;
Mechaniczne (skaleczenia, zranienia),
Chemiczne (działanie kwasów i zasad)
Termiczne (oparzenia)
Toniczny (ból po zabiegach operacyjnych)
W odróżnieniu od bólu fizjologicznego, ból patologiczny utrzymuje się nieraz bardzo długo po zadziałaniu szkodliwego bodźca np. oparzenie skóry jest przez pewien czas bolesne mimo przerwania kontaktu z gorącym przedmiotem.
Mechanizm powstawania bólu
Najpierw bodźce alarmowe wchodzą w kontakt z zakończeniami nerwowymi - receptorami. Przesyłają informacje do rdzenia kręgowego. Ten przekazuje je dalej do rdzenia przedłużonego. Następnie przechodzą przez most, śródmózgowie i wzgórze, które ostatecznie przesyła je do mózgu. Przyjmuje on informacje i rozpoznaje je jako ból.
Podwójne odczuwanie bólu
ból szybki – ostry, szarpiący, wyraźnie umiejscowiony, transmiter: glutaminian
ból wolny – pojawia się po bólu szybkim, nieprzyjemny ból tępy, silny, rozlany; transmiter: substancja P
Mechanizm czucia bólu
bodziec nocyceptywny uszkadza tkanki
aktywacja kalikrein tkankowych (enzymy proteolityczne) i uwolnienie histaminy
odszczepienie przez kalikreiny kinin od kininogenów (białek tkankowych)
kininy (m.in. bradykinina) i histamina depolaryzują nagie zakończenia nerwowe
dośrodkowe salwy bólowe
Drogi czucia bólu
drogi specyficzne
drogi niespecyficzne (drogi wieloneuronowe) (jeżeli zostaną zahamowane to odczucie bólu zostaje zniesione, np. w czasie narkozy)
Metody badania bólu u ludzi
badanie czucia bólu, wraz z innymi rodzajami czucia somatycznego jest rutynowym postępowaniem diagnostycznym
najprostszy test polega na kłuciu igłą różnych obszarów ciała i pytaniu pacjenta o charakter doznania
w celu bardziej precyzyjnej oceny czucia bólu opracowano metody stosowane zarówno w celach diagnostycznych u chorych, jak też w badaniach na zdrowych ochotnikach
do metod obiektywnych należą min. pomiary odruchów nocyceptywnych i rejestracja potencjałów elektrycznych z powierzchni głowy, wywołanych stosowaniem bodźców bólowych.