Procesy poznawcze z dr Anną Czerniak
dyżury w pokoju 112, bud. A
Literatura: Psychologia poznawcza – Orzechowski.
Nęcka, Szymura – 2 pierwsze rozdziały.
O czym będzie część 2 procesów:
Reprezentacje umysłowe
-obrazowe-wyobraźnia
-pojęciowe-język
2. Myślenie (myślenie twórcze, rozwiązywanie problemów)
3. Pamięć
4. Związek procesów poznawczych z emocjami i inteligencją
5. O kontroli poznawczej i tzw „funkcjach zarządczych”.
Procesy poznawcze – nabywają, przetwarzają i wykorzystują informację.
Mechanizm tworzenia wewnętrznych reprezentacji, zewnętrznej rzeczywistości.
Reprezentacje to struktury poznawcze. Jest to zastępnik, nie to samo, ale do czegoś się odnosi. Każdy ma swoją niepowtarzalną reprezentację świata, bo samodzielnie ją stworzył na podstawie własnych doświadczeń.
Rodzaje reprezentacji umysłowych (wg Paivio)
-obrazy umysłowe: spostrzeżenia, wyobrażenia, halucynacje
-ślady pamięciowe
-słowa- elementy języka
-sądy
-pojęcia
-schematy
Podział reprezentacji umysłowych (Eysenck i Keone)
-reprezentacje analogowe
-bardziej „zbliżone do rzeczywistości”
-obrazy umysłowe
Reprezentacje abstrakcyjne – w formie zbioru sądów, twierdzeń, pojęć
Odnoszą się do rzeczywistości, opisujące ją, ale jej nie przypominające. Tak jak słowo pies, które do psa wcale nie jest podobne.
Obrazowa reprezentacja rzeczywistości.
-spostrzeżenia a wyobraźnia (reprezentacja obiektu, który w danym momencie nie jest dostępny zmysłom)
-wyobraźnia a halucynacje (obraz nigdy nie był dostarczony zmysłom)
-pseudo-halucynacje (mylimy z rzeczywistością, widzimy coś, czego nie ma. „Kosmici wyświetlający obrazy”.) Przeczucie, że ktoś oddziałuje na nasz umysł, wyświetlając różne projekcje, które widzimy, lecz nie do końca wierzymy w ich materialność.
Wyobrażenia
Odtwórcze (związane z pamięcią)
-dotyczą obiektów wcześniej spostrzeganych
-obrazy ejdetyczne. Pamięć ejdetyczna = pamięć fotograficzna.
Twórcze (to co najbardziej kojarzy nam się z wyobraźnią)
Np. fantazyjne, obrazy obiektów nieistniejących, jak: pegaz, jednorożec.
Różne modalności wyobraźni
-mówimy obrazowe, ale lepszym słowem jest analogowe, może bowiem odnosić się do różnych modalności
-wzrok, słuch, dotyk, węch, czucie ciepła itd.
Funkcjonalna ekwiwalencja percepcji i wyobraźni
-podobne wyniki rozwiazywania zadań, gdy widzisz gdy widzisz oraz gdy tylko je sobie wyobrażasz
-nie tylko funkcjonalna, także strukturalna – te same obszary w mózgu zaangażowane w spostrzeganie, co w wyobrażenie (tyle, że przy wyobrażeniu jeszcze inne)
Dowody na przywiązania obrazów umysłowych do rzeczywistości
-badania nad scaningiem mentalnym
Efekt wielkości – odpowiedzi na pytania o szczegóły małego obiektu zajmują więcej czasu, bo ‘musimy się dokładniej przyjrzeć okiem duszy’, powiększyć go sobie.
Efekt złożoności – więcej czasu zajmuje wyobrażenie scen złożonych niż prostych, tak jakbyśmy musieli ‘namalować’ je sobie w umyśle.
*Spacer po wyobrażeniowej mapie
Efekt odległości – im dalej obiekt od punktu „tu jesteś” , tym dłużej zajmuje tym dużej zajmuje udzielenie odpowiedzi na pytanie o niego. Zupełnie tak jakbyśmy odbywali spacer w wyobraźni albo przesuwali wzrokiem po widzianym obrazie.
Cięższe przedmioty w wyobraźni trudniej się przesuwają.
Badania rotacji mentalnych (przykład z literką)
-im większy kąt obrócenia literki, od normalnego pionowego położenia, tym dłużej zajmuje rozpoznanie zmiany. Ale tylko do 180*. Potem znów szybciej, bo u człowieka obraca się do pionu w 2 strone. - Wszystko to było przedstawione z perspektywy stanowiska analogowego (Kosslyn).
Opozycją jest stanowisko propozycjonalne , oparte na sądach (pylushyn).
Stanowisko abstrakcyjne (propozycjonalne)
-Rzeczywistość jest reprezentowana w umyśle w postaci sadów.
-Dowolny obraz można przedstawić jako konfigurację punktów, opisać ich wzajemne położenie – to tak, jakby nie patrzeć na mapę w nawigacji, tylko słuchać wskazówek.
-Jest nieintuicyjna, trudniejsza do zrozumienia.
-Język naszego umysłu nie mus być taki jak nam się wydaje. To tylko nam się wydaje, że to trudniejszy zapis.
13.04
Wiedza - forma trwałej reprezentacji rzeczywistości, mająca postać uporządkowanej i wzajemnie powiązanej struktury informacji kodowanej w pamięci długotrwałej.
Rodzaje wiedzy:
-deklaratywna (semantyczna, ale też epizodyczna) Wiedza, że.. np że bitwa pod Grunwaldem miała miejsce w 1409
-proceduralna – czyli wiedza JAK (umiejętności wykonawcze i poznawcze)
Wiedza nie może być nabyta ( z zewnątrz), ale może być wywioskowana na podstawie posiadanej już wiedzy. Np, czy Arystoteles miał pępek? Jest to dedukcja.
Wiedza jawna
zwerbalizowana, stosunkowo łatwa do uświadomienia
Wiedza niejawna (utajona, ukruta)
trudno zwerbalizowana, oparta na doświadczeniu. Wpływa na przetwarzanie informacji bez uświadomienia. Możemy wykonywać jakieś zadanie, choć nie mamy jawnego dostępu do wiedzy, która nam to umożliwia. Tzw „milczące założenia”
Specjalny rodzaj wiedzy – Metawiedza
Jest to wiedza o własnej wiedzy. „Wiem, że wiem”, „wiem, że nie wiem”.
Może być uświadomiona (np. na egzaminie), choć zwykle uświadomiona nie jest, choc jest wykorzystywana, np. kiedy naturalnie wybierasz najlepszy sposób uczenia.
My skupiamy się na wiedzy semantycznej, a konkretnie na sieci semantycznej. (Collins, Quilion 1965) Jest to sieć połaczeń między pojęciami.
Dwa rodzaje połączeń:
-mówiace o przynależności do klasy nadrzędnej
-relacje predykatywne (przyporządkowanie właściwości)
Warto dodać jeszcze połączenie asocjacyjne nie oparte na powyższych regułach np. oparte na przeciwieństwach, czy bliskości czasowo-przestrzennej. Ale to inni badacze
Zwierze-ptak-lata
Ptak-kanarek-cytrynka-herbata-napój-mcdonald …..
Nietraktujemy sieci dosłownie.
Jest to pewien model, ale stwierdzamy w badaniach, że ludzie zachowują się tak, jakby dysponowali siecią semantyczną.
Budowa sieci zapewnia ekonomię poznawczą
Na egzaminie maja być pytania typu: czy kanarek jest żółty, czy kanarek szybciej oddycha? Wg hierarchii na które trzeba odpowiedzieć szybciej.
Według najnowszych badań i uzupełnień do teorii- należy uwzględnić „odległość” od prototypu. Np. szybciej odpowiemy na pytanie czy róża jest kwiatem, niż czy rododendron jest kwiatem. Z racji, że rododendron nie jest stereotypowym prototypem kwiatu i nie znaja go wszyscy, róża wybrana będzie pierwsza.
Modele rozprzestrzeniającej się aktywacji (Collins i Loftus 1997)
Pobudzenie jednego węzła, pobudza kolejne z nim skojarzone – tak tłumaczy zjawisko primingu (torowania)
Uczenie się, wielokrotne utrwalanie jakiegoś związku skojarzeniowego, przyspiesza aktywacje po danej scieżce
Teorie rozporzestrzeniajacej się aktywacji, dobrze tłumaczą anomalie i różnice indywidualne
Różne doświadczenia, różne skojarzenia, różne utrwalone wzorce aktywacji
Są pomocne w wyjaśnianiu wiedzy eksperckiej (nie jestem pewna, ale nie mogę się doczytać)
Nabywanie wiedzy semantycznej
-nabywanie nowych pojęć
-właczenie ich w sieć
-tworzenie nowych połaczeń (im więcej tym lepiej), bo łatwiej dotrzeć do takiej informacji i można to zrobic róznymi drogami
Życiowy przykład problemów studenckich: wiedza bywa rozległa, ale szwankuje połaczenie
Co trzeba wiedzieć:
-w: semtyczna, procenduralna, epizodyczna (jawna, niejawna, metawiedza)
-teoria sieci semantycznej (wraz z rozprzestrzeniajaca się aktywacją sieci)
Pamięć
Funkcją pamięci jest zachowanie, utrwalenie naszej wiedzy, doświadczenie. Jest podstawą naszej tożsamości.
Pamięć jest magazynem.
Megazyny dzielimy ze względu na:
-czas przechowywania (VSTM, STM, LTM)
-zawartość (p. semantyczna, epizodyczna, proceduralna, speciall: autobiograficzna)
-formy przechowywania oraz mechanizmy wydobycia
-p. deklaratywna i niedeklaratywna
-p. jawna i ukryta
-odniesienie do czasu (p. retrospektywna, prorespektywna)
Pamieć prospektywna to taka, która kiedyś tam nastąpi. Np., musimy pamiętać o egzaminie.
Pamięć jako zdolność…
Zwraca się uwagę na różnice indywidualne, np. w pojemności pamięci roboczej.
Szybkość zapamiętywania/zapominania.
Oraz na różne specyficzne zdolności..
Podłoże genetyczne, ale i możliwość rozwijania, treningi.
Związek z iteligencją: osiągnięcia szkolne.
Pamięć jako proces…
Faza procesu przetwarzania informacji.
Zwraca się uwagę na to co uniwersalne-właściwe wszystkim ludziom.
3 głowne fazy:
-zapamiętywania
-przechowywania
-wydobywanie informacji z pamięci (duży i mały cykl Tulvinga)
Czym jest zapominanie?
Możemy co najwyzej stwierdzić, że nie możemy wydobyć jakies informacji. Być może:
-nigdy nie została ona trwale zapamiętana, uległa zatarciu, zniekształceniu, pomieszała się z innymi – interferencja.
-straciliśmy do niej świezy dostęp, „zjawisko „na końcu języka”
Zapominanie – teorie
-teoria zacierania śladu pamięciowego (engram)
-jest to naturalny proces jeśli wspominanie nie jest odświeżane
Teorie interferencji
-interferencja retro i pra-aktywna
Teoria wyparcia (konotacje psychoanalityczne)
3 rodzaje pamięci – Tulving
-semantyczna – wiedza książkowa: definicje, fakty, pojęcia
-epizodyczna-wspomnienia zdarzeń, czasowe, chronologiczne uporządkowanie
-proceduralna-wyuczone reakcje, nawyki, procedury, trudno zwerbalizowane
Pamięć deklaratywna – związek z językiem, możliwość werbalizacji zawartej w niej wiedzy, wspomnień, łatwiej uświadamiana (semantyczna->epizodyczna->autobiograficzna)
Pamięc niedeklaratywna – trudo werbalizowane doświadczenie, nawyki, procedury nabyte w procesie uczenia (proceduralna, efekt warunkowania, ef. Primingu, sensytuzacja i habitulacja)
Habituacja – jedna z form nieasocjacyjnego uczenia się; proces poznawczy, polegający na stopniowym zanikaniu reakcji na powtarzający się bodziec, jeżeli nie niesie on żadnych istotnych zmian (informacji). Habituacja związana jest z czynnością układu siatkowatego.
11.05
Habituacja i sensytyzacja
Sensytyzacja-uwrażliwienie
-silniejsza reakcja na bodziec, z którym już się spotkaliśmy, zwracanie większej uwagi na taki bodziec
-szybsze rozpoznanie takiego bodźca
-sprawniejsze wykrycie bodźca wśród innych
-sensytyzacje można rozumieć jako rodzaj pozytywnego primmingu
Habituacja-odwrażliwienie
-osłabienie (zanik) reakcji na bodziec pojawiający się wcześniej
-zwracanie mniejszej uwag na taki bodziec (np. tykanie zegara w domu)
-szczególnie dotyczy bodźców częstych lub długotrwale obecnych, które nie zapowiadają niczego ważnego
-podobne do automatycznej adaptacji sensorycznej, różni się tym, że można mieć nad tym jakąś kontrolę
Pamięć robocza (operacyjna) – workind memory WM – Baddley, Cowen
-Jest to system odpowiedzialny za przechowywanie i przetwarzanie informacji (Baddley i Hitch 1974)
-funkcja WM- przechowywanie i przetwarzanie onformacji oraz nadzorowanie i koordynacja tegóż przetwarzania (Obeauer i inni 2003)
Ważne: chodzi o informacje potrzebne i przetwarzane na bieżąco
Komponenty (części składowe) WM- (model Baddleya i Hitza(?)
-centralny system wykonawczy i podległe mu:
-pętla fonologiczna
-szkicownik wzrokowo-przestrzenny
-bufor epizodyczny
Pętla fonologiczna- odpowiedzialna za przechowywanie i przetwarzanie bieżącej informacji werbalnej
-częśc pasywna-magazyn fonologiczny
-część aktywna-pętla artykulacyjna
Na bieżąco powtarzane informacje, które trzeba TERAZ utrzymywać w pamięci, by wykonać na nich potrzebne operacje umysłowe
Allport (uwaga) –możemy wykonywac rózne rzeczy równoczesnie, pod warunkiem, że (coś tam z modalnością..)
Szkicownik wzrokowo-przestrzenny – analogiczny do petli fonologicznej, tyle, że dla materiału obrazowego.
-część pasywna-magazyn wzrokowy
-część aktywna-wew. Skryba
O pozostałych modalnościach poza słuchem i węchem (smak, dotyk, wech) Baddley nie mówił, ale teoretycznie nic nie stoi na przeszkodzie, by i takie komponenty były.
Bufor epizodyczny – przechowywanie i przetwarzanie bieżących informacji na temat zdarzeń.
-w zintegrowanej formie z różnych modalności
-działanie tego bufora opisuje etapy wstępu przetwarzania informacji, które sa w pamięci epizodycznej.
Centralny system wykonawczy – odpowiada za koncentrację i przełączenie uwagi – rozdzielenie jej zasobów do systemów podrzędnych.
-tu wykonywane są operacje umysłowe
-tu powstają myśli!
Ważne!
Pamięć robocza ma ograniczona pojemność i ograniczone „moce przerobowe”. Tak samo jej poszczególne komponenty, które można wybiórczo przeciążyć.
Działaja one jednak w miare niezależnie i stąd - potrafimy sobie poradzić z zadaniami podwójnymi, o ile nie angażują tego samego systemu.
Dane z WM pochodzą w dwóch źródeł.
-z zewnątrz – za posrednictwem zmysłów i VSTM
-w wewnątrz – Z LTM
Komunikacja WM-LTM jest dwukierunkowa.
Pamięć robocza – model Cowana
-nie wyróżnia „części składowych” podsystemów WM
-nie rozgranicza ostro między WM, a pamięcią trwałą
-pamięć roboczą traktuje jako uaktywnioną w danym momencie część pamięci trwałej
Oczywiście wiąże działanie WM z uwagą – w tej uaktywnionej części LTM wyróżnica jeszcze ognisko uwagi.
Podobnie jak Baddley, podkreśla ograniczoną pojemność ogniska uwagi
Sposoby aktywacji WM
-wolicjonalne(zalezne od woli) szkicowanie uwagi na jakiś bodziec
-automatycznie przyciągnięcie uwagi na jakiś bodziec np. nowy, silny, wyrazisty, emocjonalny
-skojarzenia
-szczególnie uprzywilejowanie informacji związanych z „JA” (efekt coctail-party)
Podsumowanie obu modeli
-aktywny charakter
-ograniczona pojemność
-konieczność odświeżania zawartości
-negatywne skutki przeciążenia
-naturalne zanikanie informacji z upływem czasu (chyba, że powtarzanie)
25.05
Pamięć czy wiedza?
Im dalej w przeszłość tym więcej informacji przechowywanej w formie schematów, a nie wspomnień jednostkowych zdarzeń.
Błędy nadużycia schematów – konfabulacje
Rzetelna kronika życia, czy fabularyzowana biografia?
Nie tylko fakty- także interpretacje, a te mocno zależą od motywów np. obrony samooceny.
-Nie zawsze są korzystne dla jednostki, np. pamięć u osób depresyjnych jeszcze bardziej dołuje.
Psychoterapia jako proces uzdrawiania „wspomnień” (Healey i Williams)
Pamięć autobiograficzna, a emocje..
Najsilniej powiązany z emocjami rodzaj pamięci – to co budzi emocje jest lepiej zapamiętywane.
-uprzywilejowanie dla emocji pozytywnych, a to nietypowe, ale zrozumiałe (mechanizm adaptacyjny)
-bardzo silne – traumy- problemy z zapamiętywaniem (przeciążenie emocjonalne) lub jak kto woli wyparciem.
Dysocjacja w pamięci zdarzeń traumatycznych
Rozdzielenie elementu poznawczego i emocjonalnego – zdarza się, że do jednego z tych elementów nie mamy dostępu.
Reminiscencja
W pamięci autobiograficznej - lepsze niż (wynikałoby to z krzywej zapomminania) pamiętanie zdarzeń z wieku 10-30 lat, niż wieku późniejszego
Szerzej- poprawienie pamięci danych wbrew krzywej zapominania (poprawienie pamięci bez dodatkowego powtarzania, po upływie czasu)