Scenariusz spotkania edukacyjnego dla rodziców

Aneta Kwaśny
Monika Mućko

"Mały terrorysta" czyli o

dziecięcych atakach złości

Drugi i trzeci rok życia to ważny i trudny czas w życiu dziecka, pełen
wyzwań, intensywnych i skrajnych emocji. Rodzice dwu- i trzylatków często
potrzebują pomocy, czują się bezradni lub obwiniają siebie za „trudne
zachowanie” dziecka.
Co zrobić, kiedy maluch złości się, krzyczy, kładzie na ziemi lub tupie
nogami? Jak poradzić sobie z atakami histerii?

Oddajemy w Państwa ręce scenariusz, który umożliwi przygotowanie
i przeprowadzenie spotkania edukacyjnego dla rodziców na temat
dziecięcych ataków złości oraz sposobów poradzenia sobie z nimi.
Spotkanie ma na celu uświadomienie rodzicom, że wybuchy złości są
naturalnym zachowaniem wynikającym ze zmian rozwojowych
zachodzących u dziecka, a także omówienie sposobów, jak można radzić
sobie z „trudnymi” zachowaniami dziecka.

SCENARIUSZ SPOTKANIA EDUKACYJNEGO

DLA RODZICÓW

"Mały terrorysta" czyli o dziecięcych atakach złości

Scenariusz powstał w
ramach programu Dobry
Rodzic - Dobry Start
Fundacji Dzieci Niczyje.

Program ma na celu
ochronę najmłodszych
dzieci przed przemocą
poprzez wspieranie i pomoc
rodzicom i profesjonalistom
pracującym z rodzicami i
dziećmi.

Więcej na stronie:
www.dobryrodzic.pl

Czas trwania:

Miejsce:

Materiały potrzebne do przeprowadzenia zajęć
:

Metody pracy: Prowadzący:

Prowadzący:

Spotkanie trwa 2 godziny.

Spotkanie skierowane jest do rodziców najmłodszych dzieci w wieku 0-3 lata, w szczególności rodziców
2 i 3-latków, którzy muszą radzić sobie z atakami złości swoich pociech.
Liczebność grupy zależna jest od możliwości lokalowych, zaleca się jednak, aby grupa nie liczyła mniej niż
8 osób i nie więcej niż 14. Umożliwi to każdemu uczestnikowi efektywną pracę.
Planując liczebność grupy zawsze musimy również uwzględnić obecność dzieci na spotkaniu. Dwie
godziny dla dziecka to cała wieczność, nie zakładajmy, że będzie cicho i spokojnie przysłuchiwać się temu,
co mamy do powiedzenia. Jeśli przewidujemy opiekę dla dzieci na czas spotkania, zawsze warto pamiętać,
że dzieci, nawet te chętnie rozstające się z rodzicami, w trakcie spotkania mogą chcieć wrócić do rodziców.
Lepiej zaplanować spotkanie mniejszej grupy, która rzeczywiście skorzysta z przekazywanych przez nas
treści niż bardzo licznej, która mało ze spotkania weźmie dla siebie.

Miejsce, w którym będą prowadzone zajęcia, powinno zapewniać uczestnikom komfort fizyczny – wygodne
krzesła, przestrzeń zapewniająca swobodę ruchów. Jeśli to możliwe, można zapewnić napoje czy ciastka –
stworzy to miłą atmosferę nieformalnego spotkania, pozwoli uczestnikom poczuć się swobodniej.
Organizując spotkanie należy pamiętać, że rodzice małych dzieci nie zawsze mają z kim zostawić swojego
maluszka. Jeśli to możliwe warto przewidzieć na czas spotkania dodatkowe miejsce i opiekę dla dzieci, tak,
by rodzice, którzy nie mają z kim zostawić malucha na czas spotkania, mogli mimo to w nim uczestniczyć.
Te najmłodsze dzieci dobrze, by były przy rodzicach, starsze mogą w tym czasie świetnie się bawić w gronie
innych dzieci.

Do prowadzenia zajęć przydatne będą następujące materiały: flipchart, kolorowe mazaki do pisania na

flipcharcie, małe samoprzylepne karteczki, długopisy dla uczestników, wcześniej przygotowane materiały
dla rodziców na temat rozwoju dziecka w drugim i trzecim roku życia.

W prowadzeniu zajęć wykorzystane będą różne metody pracy:

ź

krótkie wprowadzenie prowadzących do tematu zajęć i mini-wykłady;

ź

aktywne formy prowadzenia zajęć – ćwiczenia w podgrupach, wypowiedzi na forum grupy, burze
mózgów (doświadczanie przez uczestnictwo);

ź

wykorzystywanie osobistych doświadczeń podczas ćwiczeń.

Liczebność i charakterystyka grupy:

osoba posiadajace wiedze i doswiadczenie z zakresu rozwoju malego dziecka i/lub pracy

z rodzina.

1

PRZEBIEG SPOTKANIA

1. Omówienie celu spotkania

Dzisiejsze spotkanie poświęcone jest dziecięcym atakom złości. Zdarza się, że dzieci wtedy
wrzeszczą, płaczą, niekiedy rzucają się na ziemię, wierzgają rączkami i nóżkami.
Spróbujemy zrozumieć skąd biorą się u dzieci tak silne emocje a także dlaczego w taki sposób
się zachowują. Postaramy się wspólnie znaleźć sposoby na poradzenie sobie z tymi
„trudnymi” zachowaniami dziecka.

2. Przedstawienie się prowadzącego/prowadzących

3. Przedstawienie się uczestników

4. Oczekiwania uczestników: Dlaczego wybrałaś/ wybrałeś to spotkanie?

Prowadzący powinni przedstawić się uczestnikom zajęć, podając takie informacje, jak:
- imię i nazwisko;
- informacje o życiu zawodowym – zawód, doświadczenie zawodowe, wykonywane zadania;
- jeśli prowadzący czuje, że ma gotowość powiedzieć o sobie coś prywatnego np. czy ma dzieci, to

również może to zrobić, warto jednak wcześniej przemyśleć, co chce się powiedzieć, dlaczego chce się
tym dzielić z grupą i czy grupie jest ta wiedza potrzebna.

Jeśli grupa jest mało liczna i oceniamy, że przewidziany czas wystarczy nam na zrealizowanie celu
spotkania, to można poprosić uczestników, by się przedstawili. Każdy uczestnik opowiada o sobie,
uwzględniając takie informacje jak imię, liczba dzieci, imiona dzieci, wiek dzieci, a także jeśli ma ochotę np.
czym się zajmuje w życiu, co lubi (czas ok.2 min dla każdej osoby).
Zakładając jednak, że spotkanie ma charakter jednorazowego spotkania na konkretny temat, nie jest
warunkiem koniecznym zintegrowanie grupy czy dobre wzajemne poznanie się uczestników spotkania do
zrealizowania celu spotkania. Jest to przede wszystkim spotkanie o charakterze edukacyjnym, którego
głównym celem jest przekazanie wcześniej zaplanowanych, przygotowanych treści. Dlatego możliwe jest
również zrezygnowanie z tego punktu a przy grupie większej niż 8 osób nawet konieczne, by możliwe było
zrealizowanie założeń spotkania.

Podobnie jak przedstawienie się uczestników, tak pytanie o oczekiwania każdego uczestnika grupy nie
jest warunkiem koniecznym do przeprowadzenia spotkania. Jeśli jednak uznajemy, że grupa jest na tyle
mało liczna, że czas przeznaczony na przedstawienie się uczestników i powiedzenie o oczekiwaniach nie
uniemożliwi zrealizowania założonych celów, to prosimy każdego uczestnika o powiedzenie, dlaczego
zdecydował się na udział w tych zajęciach, jakie są jego oczekiwania, czego się chce dowiedzieć, nauczyć
podczas spotkania.

Po wypowiedzi każdego uczestnika wskazane byłoby sparafrazowanie
(powtórzenie własnymi słowami) usłyszanych treści dla upewnienia się, czy
dobrze rozumie się jego motywy udziału w spotkaniach.

Prowadzący może spisywać sobie główne wątki wypowiedzi uczestników na
flipcharcie – pomaga to w późniejszym podsumowaniu i odniesieniu się do tego, co
ma zaplanowane i które z wymienionych oczekiwań uda się zrealizować podczas
spotkania.

5. Ćwiczenie: Dlaczego dwu- i trzylatki mają ataki złości?

Dzielimy uczestników na podgrupy (w zależności od liczby uczestników mogą to być grupy 3-4 osobowe).

Wskazówki dla prowadzącego

Instrukcja dla rodziców:
Dlaczego Waszym zdaniem dwu- i trzylatki mają ataki złości? Zastanówcie się i zapiszcie
wszystkie odpowiedzi na małych, samoprzylepnych karteczkach.

2

Kiedy wszystkie grupy są gotowe, prowadzący odczytuje propozycje rodziców i przylepia poszczególne
karteczki na flipchart; jeśli coś jest niejasne dopytuje, co autorzy mieli na myśli.

Celem ćwiczenia jest sprawdzenie, jak rodzice rozumieją powody występowania
ataków złości u dzieci a także przedyskutowanie panującego wśród wielu
rodziców poglądu, że „niegrzeczne” zachowanie jest celowym i złośliwym
działaniem dziecka. Ważne, żeby uświadomić rodzicom, że dziecko w drugim i
trzecim roku życia nie jest w stanie manipulować, planować działania i
przewidywać jego konsekwencji, a zatem nie może być celowo złośliwe. Napady
złości czy histerii są wyrazem przeżywanych przez dziecko trudności, silnych
emocji, z którymi nie potrafi sobie w inny sposób poradzić. Warto uświadomić
rodzicom, że aby pomóc dziecku w trudnej sytuacji, powinni zaakceptować jego
emocje.

Istnieje wiele sytuacji, w których dziecko może stawać się „trudne do okiełznania”,
np.
- gdy doświadcza frustracji (gdy traci nad czymś kontrolę);
- gdy podupada jego wiara w siebie, np. coś mu się nie udaje;
- gdy podupada jego wiara w to, że jest kochane np. rodzice przez dłuższy czas
rozmawiają ze sobą w ogóle nie zwracając uwagi na malucha;
- gdy nie czuje się bezpiecznie, np. jakieś inne dziecko w piaskownicy chce zabrać
jego zabawkę;
- gdy jest zmęczone, znudzone, głodne, źle się czuje, bo np. zbliża się choroba.
- gdy nie ma informacji o wyznaczonych granicach, zasadach - zmniejsza się jego
poczucie bezpieczeństwa, czuje się zagubione np. podczas wyprawy z rodzicami do
supermarketu;
- gdy ma zbyt wiele możliwości wyboru (nie potrafi sobie z nimi samodzielnie
poradzić);
- gdy nie potrafi poradzić sobie z wyrażeniem emocji,
- gdy nie ma zaspokojonej potrzeby bycia ważnym lub najważniejszym, np.
pojawia się w jego życiu rodzeństwo;
- gdy dostaje od rodziców sprzeczne komunikaty (chaos powoduje uczucie
niepokoju).

6. Teoria: rozwój dziecka w drugim i trzecim roku życia

Prowadzący wyjaśnia, co takiego dzieje się w rozwoju dziecka w 2. i 3. roku życia, że może ono
reagować złością, gniewem, agresją, być drażliwe i niecierpliwe. Omówienie ma na celu uświadomienie
rodzicom, że napady złości w tym okresie życia nie są celowymi, złośliwymi działaniami, ale wynikają
również ze zmian w rozwoju dziecka.

(Warto skrót takiej informacji podać rodzicom w formie wydruków).

Drugi rok życia

ź

dzięki nabyciu nowych umiejętności takich jak chodzenie, rozwój mowy,
dziecko coraz bardziej oddziela się fizycznie od opiekunów;

ź

fizyczna odrębność daje początek psychologicznemu oddzieleniu się, dziecko
zaczyna uświadamiać sobie, że jest odrębną jednostką, kimś innym niż mama

czy tata;

Wskazówki dla prowadzącego

Wskazówki dla prowadzącego

3

ź

opiekun na tym etapie rozwoju stanowi „bazę wypadową”, do której dziecko
intensywnie badające otoczenie wraca zawsze, kiedy tego potrzebuje;

ź

nabywanie i ćwiczenie nowych umiejętności daje dziecku wiarę w swoje
nieograniczone możliwości; z zapałem trenuje nowe umiejętności, jednak nie potrafi
przewidywać konsekwencji swoich działań, dlatego rodzic powinien dbać
o bezpieczeństwo dziecka;

ź

dziecko w drugim roku życia potrzebuje jasnych reguł, są mu potrzebne z dwóch
względów: dla bezpieczeństwa fizycznego oraz wewnętrznego poczucia
bezpieczeństwa; dzięki jasnym zasadom dziecko widzi świat jako uporządkowany
i przewidywalny;

ź

jest to czas sprzecznych potrzeb i wewnętrznych konfliktów– ciekawość świata vs. lęk
przed nowym i obcym (ponownie pojawia się lęk separacyjny ok. 18. miesiąca),
potrzeba samodzielności vs. poczucie bezpieczeństwa, które daje opiekun, autonomia
vs. potrzeba bliskości, tęsknota za opiekunem;

ź

„NIE!” - tzw. okres buntu – ja chcę czegoś innego niż moi rodzice – dziecko w ten
sposób zaznacza swoją odrębność i niezależność, ale też sprawdza, co mu wolno,
a czego nie? Jest to czas, kiedy dziecku bardzo potrzebne są jasne granice;

ź

między 6. a 12. miesiącem życia ok 5% komunikatów, które słyszy dziecko, to zakazy;
w 2. roku życia zakaz pojawia się średnio raz na 9 minut czyli bardzo często, dziecko
może mieć poczucie, że nieustannie słyszy tylko „nie ruszaj”, „nie wolno”, „nie dotykaj”

Trzeci rok życia

ź

dominującymi potrzebami dziecka w trzecim roku życia są: potrzeba samodzielności,
niezależności, autonomii;

ź

potrzeba autonomii zaznacza się między innymi poprzez używanie zwrotów „ja”,
„moje”, „dla mnie”; jest to wyraz kształtowania się świadomości własnej osoby
u dziecka;

ź

dziecko nadal się buntuje, chce kontrolować otoczenie, decydować o sobie – nie chce
się ubrać, nie chce wracać z palcu zabaw - kiedy jest zmuszane do czegoś protestuje
jeszcze mocniej;

ź

dziecko ma potrzebę posiadania, niechętnie dzieli się z innymi; można starać się
pokazać dziecku korzyści wynikające z dzielenia się, np. zasadę wzajemności ale
zawsze szanować przede wszystkim potrzebę posiadania u dziecka;

ź

dziecko przejawia też ogromną potrzebę aprobaty – dlatego gotowe jest do uczenia się
społecznie akceptowanych wzorów zachowań;

ź

dziecko zaczyna naśladować dorosłych, towarzyszy dorosłym w ich „dorosłych”
czynnościach – fascynuje go świat mamy i taty;

ź

dziecko potrzebuje reguł, jasnych wskazówek – czasem sami stają się „strażnikami
zasad”.

7. Burza mózgów: co robić, gdy doszło do wybuchu złości?

Prowadzący omawia i zapisuje, co warto robić w sytuacji, gdy już doszło do ataku złości u dziecka:

- bądź towarzyszem w emocjach – bądź blisko, ale nie pocieszaj, możesz nazywać dziecku uczucia,
które wyraża np. „widzę, że się złościsz”;
- pozwalaj dziecku na ekspresję emocji – wybuchowi złości towarzyszy hałas i ruch, pozwól dziecku
tupać, krzyczeć, może się przy tym zgrzać i spocić, w ten sposób szybciej poradzi sobie ze swoją
frustracją, jeśli będziesz próbować na siłę uciszyć czy uspokoić dziecko, może Ci się czasem udać, ale
w najmniej oczekiwanym momencie te nagromadzone w dziecku emocje będą chciały się znów
wydostać

;

- dbaj o bezpieczeństwo – zadbaj o to, by dziecko np. nie uderzyło się, ale też nie pozwól uderzyć
siebie ani nikogo z otoczenia;

4

- zadbaj o otoczenie – jeśli jesteście w miejscu publicznym zadbaj zarówno o swój komfort jak i dziecka,
po prostu zabierz dziecko w jakieś ustronne miejsce np. toaleta, parking w supermarkecie, czy ustronna
ławka w parku;
- rozmawiaj, ale dopiero, gdy maluch się uspokoi – gdy dziecko jest w silnych emocjach, nawet
najbardziej racjonalne argumenty do niego nie dotrą, porozmawiaj z nim o sytuacji, gdy już się uspokoi, np.
„rozumiem, że się zezłościłeś, ale nie chcę, żebyś mnie bił”;
- postaraj się zachować spokój – takie zachowania dziecka w tym wieku są całkiem naturalne, a Twoje
opanowanie pomoże mu w odzyskaniu równowagi, bo dostanie od Ciebie sygnał, że wszystko jest w
porządku;
- „Nie” dla klapsa! – klaps przede wszystkim krzywdzi dziecko, a bardzo często pojawia się, gdy rodzic
nie potrafi poradzić sobie z własnymi emocjami.

Ważne, by w tym miejscu prowadzący powiedział więcej o emocjach rodzica, że ataki złości to duże
wyzwanie dla rodziców a ich cierpliwość jest wtedy szczególnie wystawiana na próbę. To ważne, by
rodzice potrafili zapanować nad własnymi emocjami, zwłaszcza złością, by w przypływie własnych emocji
nie zrobili dziecku krzywdy. Warto w tym miejscu powiedzieć, że w sytuacji, gdy rodzice czują, że mają
trudność z własnymi emocjami, ważne by pamiętali, że są miejsca, w których mogą skorzystać z pomocy
psychologa i zająć się swoimi trudnościami. (Ważne: warto wcześniej przygotować listę miejsc
posiadających ofertę wsparcia dla rodziców małych dzieci i rozdać rodzicom). Również informacja, że na
stronie www.dobryrodzic.pl można znaleźć listę miejsc w całej Polsce posiadających ofertę wsparcia
może być dla rodziców pomocna.

Prowadzący prosi grupę o konkretne przykłady sytuacji, w których często dochodzi do ataków złości
u dziecka. Warto przygotować sobie przykładowe sytuacje na wypadek, gdyby grupa nie podała swoich
przykładów. Najczęściej zgłaszane przez rodziców przykłady to:
-

dziecko rzuca się na ziemię w sklepie, bo rodzic nie chce kupić lizaka;

-

dziecko nie chce wracać z placu zabaw do domu;

-

dziecko bije, kopie, gryzie;

-

dziecko mówi: nie założę tej bluzki;

-

dziecko awanturuje się, gdy rodzic chce je posadzić w foteliku samochodowym;

-

dziecko nie chce się kąpać, ubierać itp.;

-

dziecko szarpie się i wyrywa na ulicy;

-

dziecko złości się, bo coś mu się nie udaje;

Zebrane od rodziców przykłady sytuacji omawiamy używając do tego tabeli, jak poniżej. Ważne, by
w każdej omawianej sytuacji postarać się przyjrzeć perspektywie dziecka (burza mózgów),
odpowiadając sobie na pytanie – jaka potrzeba dziecka kryje się za takim zachowaniem?
(„odkrywając” potrzeby dziecka warto korzystać z wiedzy na temat rozwoju dziecka). W wielu
sytuacjach może się okazać, że gdy zdamy sobie sprawę z tych potrzeb i je zaspokoimy, to do
wybuchu złości wcale dojść nie musi. Np. zamiast zmuszać trzylatka do założenia konkretnej bluzki,
damy dziecku wybrać bluzkę, którą chce założyć, jeśli zdamy sobie sprawę z tego, że ogromną jego
potrzebą jest móc decydować o sobie. Poszczególne sytuacje rozpisujemy jak poniżej:

8. Czasem do wybuchu złości nie musi dojść… - analiza przykładów

Sytuacja

Perspektywa dziecka
jaka potrzeba kryje się za
zachowaniem?

Co może zrobić rodzic?

Np.
„Nie założę
tej bluzki”

-

chce o sobie decydować, chce mieć

wpływ;
- nie lubi akurat tej bluzki z jakiegoś
powodu;

- uwzględniając potrzebę decydowania o sobie
warto dać dziecku wybór np. którą chcesz założyć
bluzkę? Niebieską czy różową?
- dziecko też ma swoje ulubione rzeczy i te,
których z jakiegoś powodu nie znosi – warto
dowiadywać się od dziecka, np. które to jego
ulubione spodenki czy bluzka

5

Dodatkowe wskazówki dla rodziców, które prowadzący może wykorzystać przy omawianych
przykładach:

Zajmowanie się dziecięcym gniewem jest jednym z najtrudniejszych wyzwań jakie mają na swojej
drodze rodzice. Jednak jeśli rodzic da dziecku odczuć swoją miłość i akceptację, dziecko
będzie miało szansę stoczyć walkę ze swoją złością i pozbyć się jej.

Pamiętaj, że Twoja obecność jest dla dziecka najważniejsza. Bliski kontakt z Tobą pozwala mu na
odzyskiwanie równowagi, przywraca poczucie bezpieczeństwa, pozwala uwierzyć we własną wartość.
Będąc przy dziecku w trudnościach, pokazujesz mu, że je kochasz, że jest dla Ciebie ważne, że starasz
się je rozumieć.

Dziecko dopiero uczy się rozpoznawać i nazywać własne uczucia. Możesz mu w tym pomóc. Spróbuj
nazwać jego uczucia. Możesz użyć sformułowań: „wygląda na to, że..”, „widzę, że...”, „wydaje mi się,
że...”. Nie martw się, jeśli nie uda Ci się od razu określić uczucia dziecka, spróbuj ponownie lub
pozwól dziecku, by samo to sprostowało. Unikaj jednak stwierdzeń: „wiem, co czujesz”

Dzieci obserwują swoich rodziców i naśladują. Od nich uczą się jak postępować – pokazując dziecku,
jak radzisz sobie z przeżywana złością, uczysz je, jak ma sobie radzić z własną.

Pozwala to dziecku na „przeżycie” w wyobraźni tego, czego nie może mieć w rzeczywistości. Możesz
np. użyć komunikatu: „pragnę dla ciebie wyczarować...” lub „gdybym, mogła/ mógł czarować, to
wyczarowałabym/ wyczarowałbym dla Ciebie górę cukierków”. Dziecku pokazuje to również, że
rozumiesz jego pragnienia, choć nie są one możliwe do zrealizowania. Często pozwala to uniknąć
„sceny” w supermarkecie, bo dziecko czuje, że rozumiesz jego potrzeby i masz gotowość mu w tym
towarzyszyć.

Kiedy dziecko przeżywa silne emocje, żadne wyjaśnienia do niego nie trafią. W takich momentach
potrzeba twojego działania. Możesz przytulić dziecko mocno, (ale bez przesady) i przetrwać atak np.
furii.

Skoro wiesz, że to czas tworzącej się autonomii i samodzielności pozwól dziecku doświadczać sytuacji,
gdy pozwalasz mu decydować o sobie. Pozwól mu zadecydować czy chce założyć niebieską czy zielona
koszulkę – prawdopodobnie tak zaabsorbuje go ta możliwość, że nie potrzebne już będzie robienie
awantury by walczyć o swoją niezależność.

Pewnych rzeczy robić nie wolno np. bić, kopać czy szarpać. Możesz zawsze odwoływać się do tej
zasady, jeśli to nieskuteczne zatrzymaj agresywne zachowanie np. złap rękę, która chce uderzyć,
wyjmij z rączki samochód, którym chce rzucić lub wynieś z piaskownicy w której chciał uderzyć inne
dziecko. Pamiętaj by konsekwentnie pilnować przestrzegania zasady.

Jesteś kopalnią wiedzy dla swojego dziecka. Jeśli widzisz, że sobie z czymś nie radzi a to wywołuje
jego frustrację, przy nadarzającej się okazji pokaż dziecku jak może sobie poradzić z tą sytuacją, by
w przyszłości uniknąć sytuacji napadu złości.

Najważniejsze, to zaakceptuj przeżywane przez dziecko uczucia – pamiętaj: nie ma
„złych” emocji, złe są niektóre zachowania pod ich wpływem podejmowane

Towarzysz dziecku w trudnościach

Bądź lustrem dla swojego dziecka – nazwij uczucia, które przeżywa

Bądź wzorem do naśladowania

Zamień pragnienie dziecka w fantazję

Ogranicz tłumaczenia

Dawaj dziecku wybór

Ustalaj zasady i pamiętaj o konsekwencji

Podsuwaj dziecku wskazówki

6

Wskazówki dla prowadzącego

Nie zwalczaj oporu tylko zachęcaj do współpracy

Stwórz dziecku szansę na odreagowywanie napięć

Zapobiegaj

Chwal i doceniaj

9. Zakończenie

10. Pożegnanie

Rozwiązania siłowe są upokarzające dla małego buntownika przez co mogą nasilać objawy. Spróbuj
wykorzystać „sposoby” na swojego malucha np. śmieszne rytuały, zabawa, czasem nawet robienie sobie
żartów z sytuacji. Rozwijaj swoją pomysłowość:)

Dobra zabawa, ruch, śmiech pomagają rozładowywać dzieciom wewnętrzne napięcia. Warto zadbać
o takie chwile każdego dnia.

Niektóre sytuacje łatwo przewidzieć – unikaj ich lub przygotuj się, by móc zareagować zanim nastąpi
wybuch. Brak czasu jest częstym wyzwalaczem trudnych sytuacji, wtedy szczególnie możesz się
spodziewać kłopotów. Przygotuj sobie sposoby na to, by np. rozśmieszyć dziecko lub skupić jego uwagę na
jakimś ciekawym zajęciu.

Nic nie jest tak skuteczne jak pochwała dla dwu i trzylatka. Potrzebują aprobaty, a w ten sposób jasno daje
się im ją odczuć.

Podziękowanie uczestnikom za udział w zajęciach.
Jeśli zostało trochę czasu uczestnicy proszeni są o powiedzenie, co było dla nich ważne podczas
spotkania. Warto też poprosić rodziców o wypełnienie ankiety ewaluacyjnej po spotkania, by można
uwzględnić ich opinie i sugestie przy prowadzeniu innych zajęć tego typu. Autorzy niniejszego
scenariusza będą wdzięczni, jeśli zechcą się Państwo podzielić wynikami takich ankiet. Można je
przesłać na adres: [e-mail].
Przykład ankiet znajduje się na końcu niniejszego scenariusza.

Na zakończenie spotkania warto powiedzieć rodzicom, gdzie mogą szukać pomocy i dalszego wsparcia,
np. przekazać im spis placówek z bezpłatną ofertą. Zachęcamy też do udzielenia informacji o programie
Dobry Rodzic - Dobry Start, stronie internetowej www.dobryrodzic.pl, z której można pobrać m.in. „Apel
Twojego dziecka”, a także „Stres, poradnik dla rodziców małych dzieci” czy ulotki „10 kroków by stać się
lepszym rodzicem”.

Zalecana literatura:
Wipfler P. „Kocham i rozumiem czyli jak być przyjacielem swojego dziecka”

Faber A., Mazlish E. „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły”

Turska B. „Sposoby na ataki histerii”, http://www.rodziceradza.pl/Wychowanie/Sposoby-na-atak-
histerii,art,125306.htm l

7