Znaczenie instytucji we współczesnej gospodarce

Współczesne rozumienie instytucji

Stabilny, ceniony i powtarzający się wzór zachowania [Huntington 1968, s. 12]

„Instytucje są wytworzonymi przez ludzi ograniczeniami, które kształtują strukturę ludzkich interakcji”

[North2006, s. 554]:
◦Ograniczenia formalne (np. reguły, prawa, konstytucje)

◦Ograniczenia nieformalne (np. konwencje, normy zachowań)

◦Sposoby ich narzucania i egzekwowania
Rozumienie instytucji

Instytucje to określony zestaw formalnych inieformalnych ograniczeń zachowań, procedur oraz norm

zachowań, dzięki którym możliwe jest wyznaczenie granic tworzenia i egzekwowania zasad i regulacji,
warunkujących relacje pomiędzy jednostkami, grupami i organizacjami

Instytucją nie będą indywidualne przyzwyczajenia i nawyki, choćby miały miejsce podczas wykonywania

standardowych procedur operacyjnych
Zagadnienia interesujące współczesnych instytucjonalistów

Zainteresowanie pojęciem instytucji (podejście do instytucji, powstawanie, funkcjonowanie i wpływ instytucji

na procesy społeczno-gospodarcze)

Zmiany instytucjonalne (m.in. tempo i charakter zmian, upadek instytucji)

Interakcje instytucji z graczami (organizacjami i jednostkami)

Geneza ekonomii instytucjonalnej

Za założycieli tego nurtu uważa się trzech badaczy: T. Veblena, J. R. Commonsaoraz W. Mitchella

Pierwsze użycie terminu „instytucja” w literaturze ekonomicznej miało miejsce w 1918 r. na konferencji

American EconomyReview

W. H. Hamilton wygłosił wówczas referat pt. „The InstitutionalApproachto EconomicTheory”. Argumentował

wnim, że w ekonomii należy zwrócić uwagę na znaczenie instytucji

Od tego momentu krótkotrwały rozkwit rozpatrywania zjawisk ekonomicznych w kontekście instytucjonalnym

Współczesne odrodzenie ekonomii instytucjonalnej

Przełom XX i XXI w.

Przyczyny wynikające z praktyki ekonomicznej (reformy ustrojowe w krajach o gospodarkach centralnie

zarządzanych, przemiany na rynkach wschodzących, np. wChinach, kryzys finansowy końca pierwszego
dziesięciolecia XXI w.)

Zmiany zachodzące w ekonomii głównego nurtu (brak sukcesów ekonomii neoklasycznej i tej wywodzącej się z

tradycji keynesowskiej w zakresie eksplantacji ipredykcji zjawisk gospodarczych)
Dwa nurty współczesnej ekonomii instytucjonalnej

Neoinstytucjonalizm, nawiązujący do „starej” ekonomii instytucjonalnej (w kontekście nauki ekonomii –

ekonomia neoinstytucjonalna)

Nowy instytucjonalizm (w kontekście nauki ekonomii –nowa ekonomia instytucjonalna nawiązująca do

ekonomii neoklasycznej)

Dwa istotne założenia:

◦Znaczenie instytucji dla badań ekonomicznych

◦Wykorzystanie narzędzi ekonomicznych do eksploracji uwarunkowań instytucjonalnych
Umiejscowienie NEI w ekonomii

Cztery poziomy analizy w ramach nauk społecznych zaproponowane przez O. E. Williamsona:

◦Otoczenie społeczne

◦Otoczenie instytucjonalne

◦Instytucje

◦Problemy alokacji zasobów oraz zatrudnienia
Przedmiot zainteresowania NEI

Przedmiotem zainteresowań nowej ekonomii instytucjonalnej są przede wszystkim procesy zachodzące na

poziomach 2. i 3

Ten nurt badawczy koncentruje się więc na otoczeniu instytucjonalnym oraz instytucjach zajmujących się

procesami współzarządzania
Geneza pojęcia koszty transakcyjne

Arystoteles, A. Smith–koszty transportu ograniczające możliwości prowadzenia handlu oraz różnice w cenach

tych samych produktów w różnych krajach

Przełom XIX i XX w.: „tarcie” –przeszkody przy ustalaniu cen między nabywcą a sprzedawcą

Konieczność uwzględnienia „tarcia” w teoriach ekonomicznych doprowadziło do powstawania sformułowania

„koszty transakcyjne” [Hardt2009]
Geneza pojęcia koszty transakcyjne

Lata 70. XX w. –powrót do wcześniej niedocenianych, przedwojennych badań R. Coase’a

R. Coasezastanawiał się, dlaczego w gospodarce wolnorynkowej robotnik nie sprzedaje produktów i usług

bezpośrednio na rynku, lecz staje się podwładnym zarządzającego przedsiębiorstwem

R. Coasedoszedł do wniosku, że ci ostatni unikają kosztów niektórych negocjacji oraz szacowania cen

transakcji. W rezultacie forma organizacyjna, którą jest przedsiębiorstwo, wypiera układ rynkowy. Zarazem
rosną jednak koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa i odsłaniają się granice jego ekspansji
Teoria kosztów transakcyjnych

Lata 70. XX w. –O. E. Williamson–kontynuator myśli R. Coase’a

Zajmował się m.in. znaczeniem oszczędności oraz form organizacyjnych w procesach kontraktowania

Zauważył on, że osiągnięcie wspomnianych oszczędności jest możliwe dzięki powiązaniu różniących się

atrybutami transakcji ze strukturami zarządzania
Teoria kosztów transakcyjnych

Ceny nie dają wystarczających informacji na rynku

W związku z tym pojawia się zainteresowanie instytucjami rynkowymi

Oszczędzania kosztów transakcyjnych jest głównym celem i skutkiem funkcjonowania ekonomicznych

instytucji kapitalizmu

Pojawia się zatem różne pośrednie między rynkiem a przedsiębiorstwem formy organizacyjne (np. venture

capital, seedcapital, PPP)
Rodzaje kosztów transakcyjnych

Koszty transakcyjne ex ante(koszty projektowania, negocjowania i zabezpieczania umowy), które są związane

z rodzajem wytwarzanych dóbr i usług

Koszty transakcyjne ex post(koszty niedostosowania, koszty renegocjacji, koszty założenia i koszty bieżące

związane ze strukturami zarządzania rozstrzygającymi spory, koszty składowania zabezpieczającego wykonanie
zobowiązań), które mogą być rozumiane jako koszty utworzenia, zarządzania i operowania strukturą
[Williamson1998, s. 389-390]

Alternatywne mierniki rozwoju społecznego

Plan prezentacji

Wybrane miary rozwoju społeczno-gospodarczego na poziomie kraju

Wybrane miary rozwoju społeczno-gospodarczego na poziomie jednostek terytorialnych

Inne źródła danych służące ocenie wybranych aspektów dot. rozwoju

Miary rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Miara wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze na terytorium danego kraju

Miara aktywności gospodarczej

Dobry wskaźnik ogólnego kierunku postępu społeczno-gospodarczego
Nie uwzględnia różnych aspektów rozwoju społeczno-gospodarczego (np. z zakresu edukacji i zdrowia)

Inne niż PKB miary rozwoju –przykłady syntetycznych wskaźników
PKB wg PPS: USA, Chiny, Indie, Japonia, Niemcy, Rosja, Brazylia, W. Brytania, Francja

Wskaźnik Szczęśliwej Planety (ang. Happy Planet Index–HPI) –w jakim stopniu ludzkie życie można określić

jako szczęśliwe i długie w stosunku do kosztów środowiskowych

Wskaźnik Żyjącej Planety (ang. LivingPlanet Index–LPI) –miara stanu różnorodności biologicznej

Wielowymiarowy Wskaźnik Ubóstwa (ang. TheMultidimensionalPovertyIndex–MPI) –uwzględnia się aspekty

związane ze zdrowiem, edukacją oraz standardem życia (jak HDI)

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (ang. HumanDevelopment Index, HDI)

Wskaźnik Szczęśliwej Planety

rednia trzech wskaźników:

◦Subiektywna satysfakcja z życia

◦Oczekiwana długość życia

◦Ślad ekologiczny na osobę
HPI: Kostaryka, Wietnam, Kolumbia, Belize, salwator
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Wskaźnik Rozwoju Społecznego jako odpowiedź na niedostatek informacji, które dostarcza PKB

HDI łączy PKB z miarami dot. zdrowia i poziomu edukacji

Za pomocą HDI i pokrewnych wskaźników można mierzyć poziom rozwoju na poziomie krajowym,

regionalnym i lokalnym
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Miara rozwoju społecznego zaproponowana przez dwóch ekonomistów: Pakistańczyka Mahbubaul Haqaoraz

hindusa AmartyaSena

1990 r. –publikacja pierwszego raportu o rozwoju społecznym UNDP

HDI wskazuje wskazując kluczowe kwestie, które powinny być wspierane przez państwo: warunki życia,

poziom edukacji oraz zdrowie obywateli
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Pomiar trzech istotnych elementów życia odzwierciedlających rozwój społeczny:

◦Długości życia (zdrowie),

◦Wiedzy (edukacja)

◦Standardu godnego życia (poziom dochodu –zamożności)

Od 1990 r. indeks modyfikowany, ale podstawy pozostały bez zmian

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Wskaźniki tworzące indeks HDI:

◦Oczekiwana długość życia w momencie urodzenia

◦Wskaźnik edukacji:

średnia liczba lat edukacji odbytej przez osoby w wieku 25 lat i starsze

oczekiwana liczba lat edukacji dla 5-letnich dzieci rozpoczynających proces kształcenia

◦Dochód narodowy na 1 mieszkańca w USD według parytetu siły nabywczej (PPP $)
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

Obliczanie HDI:

◦Średnia geometryczna trzech tworzących go wskaźników

◦ =pierw 3 st ( ∗ ∗ )

4 grupy krajów:

◦Bardzo wysoki poziom rozwoju społecznego

◦Wysoki poziom rozwoju społecznego

◦Przeciętny poziom rozwoju społecznego

◦Niski poziom rozwoju społecznego

Norwegia, Australia, USA, Holandia, Niemcy

Mierniki rozwoju na poziomie terytorialnym

Omawiane wcześniej wskaźniki (za wyjątkiem PKB) nie odnoszą się do rozwoju na poziomie regionalnym i

lokalnym
Miary rozwoju jednostek terytorialnych

Wskaźnik na poziomie regionalnym i lokalnym

Wskaźnik Lokalnego Rozwoju Społecznego (LHDI)

Ang. LocalHuman Development Index –wskaźnik wykorzystywany do mierzenia poziomu rozwoju społecznego

na szczeblu lokalnym i regionalnym

W Polsce LHDI publikowany na poziomie województw i powiatów

Wskaźnik Lokalnego Rozwoju Społecznego (LHDI)

Nieco zmodyfikowany w stosunku do HDI, ale bada te same wymiary rozwoju

Składa się z trzech wskaźników cząstkowych, które odzwierciedlają trzy wymiary rozwoju: zdrowie, edukacja,

zamożność
LHDI -zdrowie
Wskaźnik zdrowia:

Wskaźnik przeciętnego trwania życia (oczekiwane trwanie życia noworodka)

Zagregowany współczynnik zgonów (zagregowany współczynnik zgonów z powodu nowotworów i chorób

układu krążenia)
LHDI -edukacja
Wskaźnik edukacji:

Wskaźnik edukacji przedszkolnej (odsetek dzieci w edukacji przedszkolnej: przedział wiekowy 3–4 lata)

Wskaźnik wyników egzaminu gimnazjalnego (średnia z wyników egzaminu gimnazjalnego: tylko dla części

matematyczno-przyrodniczej)
LHDI -zamożność
Wskaźnik zamożności:

Średni poziom zamożności mieszkańców mierzony np. przy wykorzystaniu danych o przeciętnych miesięcznym

dochodzie rozporządzalnym na 1 osobę
Woj.: Mazowieckie, Małopolskie, pomorskie, wielkopolskie

Pow.:Warszawa, piaseczyński, pruszkowski,warszawski zachodni, krakow,poznan rzeszow,

Pow2:piotrkowski, ostrołęcki, włoszczowski, nowomiejski, makowski

Inne źródła danych służące ocenie aspektów rozwoju

Źródła danych

Instytucje gromadzące i przetwarzające dane (np. GUS, EUROSTAT, OECD) –wcześniejsze zajęcia

Poza danymi generowanymi przez te instytucje źródłami informacji dot. danego obszaru (sektora) mogą być

m. in.:
◦Projekty badawcze (np. ESPON)

◦Rankingi międzynarodowe (np. ranking innowacyjności European Regional Innovation Scoreboard)

◦Rankingi krajowe (np. atrakcyjność inwestycyjna regionów, szkoły wyższe, firmy innowacyjne, wyniki
egzaminów w szkołach ponadpodstawowych)
ESPON

Projekt badawczy dot. różnych obszarów (sektorów) przede wszystkim w państwach UE

ESPON 111. Potential for polycentric development in Europe. Project report:

◦Ranga zespołu miejskiego według badań ESPON

◦Europejskie Metropolitalne Obszary Wzrostu (MEGAs)

◦Węzły globalne (paryz, londyn)

◦Kategoria I –Motory Europy (Amsterdam Barcelona Berlin Bruksela Dusseldorf Frankfurt Hamburg Kolonia
Kopenhaga Madryt Mediolan Monachium Rzym Stuttgart Sztokholm Wiedeń Zurych) 17

◦Kategoria II –Silne MEGAs (Ateny Dublin Genewa Goeteborg Helsinki Manchester Oslo Turyn) 8

◦Kategoria III –Potencjalne MEGAs (Aarhus Antwerpia Bergen Berno Bilbao Birmingham Bolonia Bratysława
Brema Budapeszt Edynburg Glasgow Lille Lizbona Luksemburg Lyon Malmö Marsylia Neapol Nicea Palma de
Majorka Praga Rotterdam Tuluza Walencja Warszawa) 26
◦Kategoria IV –Słabe MEGAs (Bordeaux Bukareszt Cork Gdańsk-Gdynia Genua Katowice Kraków Le Havre
Ljubljana Łódz Porto Poznań Ryga Sewilla Sofia Southampton Szczecin Tallin Timisoara Turku Wilno Wrocław
Valetta ) 23

ESPON 1.2.1., Transport services and networks: territorial trends and basic supply of infrastructure for

territorial cohesion. Project report
◦Wskaźnik dostępności transportowej regionów (powietrzna, kolejowa, drogowa, multimodalna)

European Regional Innovation Scoreboard

Wskaźniki Innowacyjności Regionu

Ranking poziomu innowacyjności regionów unijnych, zbudowany z wykorzystaniem syntetycznego Wskaźnika

Innowacyjności Regionu (RRSII, RevealedRegionalSummaryInnovationIndex); wskaźnik ten skonstruowany
został na podstawie siedmiu wskaźników –odpowiednio przeliczanych w celu agregacji do poziomu wskaźnika
syntetycznego

Podwskaźniki:

◦pozycja danego regionu w kraju: Wskaźnik Krajowej Innowacyjności Regionu (RNSII, RegionalNational
SummaryInnovationIndex)

◦pozycja regionu w Europie: Wskaźnik Europejskiej Innowacyjności Regionu (REUSII,
RegionalEuropeanSummaryInnovationIndex)
Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski

Coroczny ranking Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową

Atrakcyjność inwestycyjna ogółem, w tym:

◦Dostępność transportowa

◦Zasoby i koszty pracy

◦Rynek zbytu

◦Infrastruktura gospodarcza

◦Infrastruktura społeczna

◦Poziom bezpieczeństwa powszechnego

◦Aktywność wobec inwestorów
Atrakcyjnosc inwest, slaskie, dolnoslaskie, mazow, małoop,wielko, pomor, zachodniopomo,

Rankingi dot. różnych aspektów działalności gospodarczej

Liczba siedzib największych przedsiębiorstw (Rzeczpospolita)

Rankingu 500 najbardziej innowacyjnych firm (Dziennik Gazeta Prawna)

Ranking wybranych parków technologicznych

Instytucje szkoleniowe zarejestrowane w bazie „Syriusz”

Rankingi dot. szkół wyższych

Liczba szkół wyższych w rankingu

◦Wprost

◦Rzeczpospolita i Perspektywy

Uczestnictwo w programie Erasmus

◦Liczba uczelni w regionie uczestniczących wprogramie Erasmus

◦Liczba wyjazdów studentów

◦Liczba przyjazdów studentów zagranicznych

Publikacje i cytowania głównych ośrodków akademickich

◦Wskaźnik liczby publikacji (ustalany na podstawie „listy filadelfijskiej”) i cytowań na 1 mln mieszkańców:

Uniwersytety
Politechniki
Akademie medyczne

Dane dot. szkół ponadpodstawowych

Wyniki egzaminów końcowych w szkołach ponadpodstawowych

Wyniki egzaminu gimnazjalnego

◦Średni wynik uczniów wczęści humanistycznej (w %)

◦Średni wynik uczniów wczęści matematyczno-przyrodniczej (w %)

Zdawalność egzaminu maturalnego (w%przystępujących do egzaminu)

Ranking liceów