289

Gromadecka-Sutkiewicz M, Rzepczyk E. Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do nielegalnych substancji ...

Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do
nielegalnych substancji psychoaktywnych i przyczyn ich
stosowania

Junior high school pupils opinions on changes availability of narcotics and reasons for narcotics
consumption

M

A

Ł

GORZATA

G

ROMADECKA

-S

UTKIEWICZ

, E

LWIRA

R

ZEPCZYK

Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Background.

It is common knowledge that young persons more and

more frequently consume illegal psychoactive substances, or narcotics.

Aim.

The present article focuses on exploring the opinions of junior

high school graduates on availability of illegal psychoactive substances
and their motives of striving for them.

Material and method.

The study was conducted throughout June,

2007, among 100 3rd grade pupils of a junior high school in Sroda
Wielkopolska. Sample selection was randomized, multi-stage. An opinion
survey was employed, through own questionnaire, designed only for
this study.

Results and conclusions.

1. Illegal psychoactive substances can be

easily accessed by junior high school graduates. 2. Places where narcotics
may be purchased by them are, in descending order: disco, school and
the adjacent area, pub, apartment. 3. Reasons for reaching for
psychoactive substances are, in descending order: seeking oblivion
from own problems, foolishness, fancy for good-time, yielding to
somebody's persuasion, curiosity.

Key words:

availability of narcotics, reasons for narcotics consumption,

junior high school pupils

Wstęp.

Powszechnie uważa się, że coraz częściej młodzi ludzi stosują

nielegalne substancje psychoaktywne nazywane narkotykami.

Cel.

Poznanie opinii uczniów kończących naukę w gimnazjum na temat

dostępności do nielegalnych substancji psychoaktywnych i motywów
sięgania po nie.

Materiał i metoda.

Badania przeprowadzono w czerwcu 2007 roku

wśród 100 uczniów klas trzecich gimnazjum w Środzie Wielkopolskiej.
Dobór próby do badań był losowy wielostopniowy. Techniką służącą do
zbierania informacji była ankieta, której kwestionariusz skonstruowano
specjalnie na potrzeby tegoż badania.

Wyniki i wnioski.

1. Nielegalne substancje psychoaktywne, są dla

uczniów kończących edukację w gimnazjum łatwo dostępne. 2. Miejscami
w których nabywa się narkotyki są w kolejności: dyskoteka, szkoła i teren
przyszkolny, pub, prywatne mieszkanie. 3. Przyczynami stosowania
substancji psychoaktywnych są w kolejności: chęć zapomnienia
o problemach, głupota, chęć dobrej zabawy, namowa innych i ciekawość.

Słowa kluczowe:

dostępność do narkotyków, przyczyny stosowania

narkotyków, gimnazjaliści

Adres do korespondencji / Address for correspondence

Dr n. biol. Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań, e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292

www.phie.pl

Nadesłano: 12.04.2008
Zakwalifikowano do druku: 27.06.2008

Wstęp

Powszechnie uważa się, że coraz większe rzesze

młodych ludzi stosują nielegalne substancje psycho-
aktywne nazywane popularnie narkotykami. Pozwala
to im zapomnieć o problemach, zwiększyć aktywność
psychiczną, czy ubarwić swoje życie. Młodzież mię-
dzy 13 a 18 rokiem życia jest najbardziej narażona na
uzależnienie od narkotyków. Dorośli nazywają ten
okres „wiekiem cielęcym”, lekarze „burzą hormo-
nalną”, a psycholodzy „kryzysem tożsamości”. Nieza-
leżnie od nazwy okres ten oznacza rozpad prostego
świata dziecka, pojawianie się coraz liczniejszych obo-

wiązków i odpowiedzialności za to, co się robi. Nasto-
latki często przestają sobie radzić w otaczającym je
świecie, a także wierzyć bezkrytycznie w to co mówią
dorośli, chcą mieć własne zdanie, poglądy i tajemnice
[1]. Szukają odpowiedzi na wiele trudnych pytań, typu
„kim jestem?”, „ile jestem wart?”. Jeżeli nauczą się
radzić sobie w sytuacjach trudnych, rozwiązywać wła-
sne problemy, czerpać radość z kontaktów ze światem,
być odpowiedzialnym i konsekwentnie realizować wy-
tyczone cele, kochać i być kochanym to prawdopodob-
nie nie sięgną po narkotyki, bo nie będą im one do ni-
czego potrzebne [1]. Sytuacja taka jest możliwa wtedy,

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292

290

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292

gdy młody człowiek ma zapewnione poczucie bez-
pieczeństwa i akceptacji w rodzinie. Uważa się, że jed-
nym z najbardziej ewidentnych powodów narkoty-
zowania się dzieci i młodzieży jest zaburzona więź
uczuciowa dziecka z jego najbliższym otoczeniem
społecznym [2].

Z badań przeprowadzonych przez Sierosławskie-

go wśród młodzieży poznańskiej w 2003 roku wyni-
ka, że spośród uczniów trzecich klas gimnazjów chęć
spróbowania substancji psychoaktywnych zgłosiło
38%, a wśród uczniów drugich klas szkół pogimna-
zjalnych 48%. Jednocześnie okazało się, że 11,8%
uczniów klas trzecich gimnazjów i 16,3% uczniów
drugich klas szkół pogimnazjalnych używa marihu-
anę lub haszysz co najmniej raz w miesiącu, a amfe-
taminę odpowiednio 3,6% i 4,7% – i są to najczęściej
stosowane narkotyki [3]. W „Diagnozie Społecznej
2007” stwierdza się, że zagrożenie narkomanią wzro-
sło trzykrotnie w porównaniu do początku lat dzie-
więćdziesiątych, używanie narkotyków dotyczy co-
raz szerszych grup społecznych, a najbardziej zagro-
żeni narkomanią są ludzie młodzi [6]. Dane staty-
styczne pokazują, że w roku 2001 w Polsce przyjęto
do leczenia stacjonarnego z powodu zaburzeń psy-
chicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych
używaniem narkotyków około 10 tys. osób, wśród
których nadużywający opiaty stanowili 40,4% leki
uspokajające i nasenne 8%, amfetaminę 6%, wziew-
ne środki odurzające 4%, preparaty konopi 3%, halu-
cynogeny 0,7%, kokainę 0,2% i przyjmujący jedno-
cześnie kilka substancji psychoaktywnych 38 % [4].

Cel pracy

Poznanie opinii uczniów kończących naukę

w gimnazjum na temat dostępności do nielegalnych
substancji psychoaktywnych i motywów sięgania po
nie.

Materiał i metoda

Badania przeprowadzono w pierwszych dniach

czerwca 2007 roku wśród 100 uczniów klas trzecich
gimnazjum w Środzie Wielkopolskiej. Wybór małej
miejscowości nie był przypadkowy, chciano bowiem
sprawdzić jak przedstawia się ten problem w środowi-
sku o niższym poziomie anonimowości niż ma to miej-
sce w przypadku dużej aglomeracji jaką jest Poznań.
Dobór próby do badań był losowy wielostopniowy.
Najpierw spośród małych miejscowości leżących na
obrzeżach Poznania wylosowano tę w której miały
odbyć się badania, a następnie wylosowano klasy
w których je przeprowadzono. Podstawową techniką
służącą do zbierania informacji była ankieta, której
kwestionariusz skonstruowano specjalnie na potrze-
by tegoż badania. Respondenci wypełniali kwestiona-
riusz ankiety dobrowolnie na lekcjach wychowaw-

czych, zostali powiadomieni o anonimowości badania
i jego celu. Wypowiedzi badanych analizowano wzglę-
dem następujących zmiennych niezależnych:

• płeć (dziewczęta, chłopcy)
• status ekonomiczny rodziny – respondenci doko-

nywali samooceny tego statusu klasyfikując się
w jednej z czterech grup: niedostateczny (ndst),
dostateczny (dst), dobry (db) i bardzo dobry (bdb)

• status edukacyjny rodziny – ustalono go na pod-

stawie wykształcenia obydwojga rodziców i skla-
syfikowano w trzech następujących grupach:
– niski – uczniowie pochodzący z rodzin o niskim

statusie edukacyjnym, żadne z rodziców nie
posiada wykształcenia średniego

– średni – badani wywodzący się z rodzin o śred-

nim statusie edukacyjnym, co oznacza, że co
najmniej jedno z rodziców posiada wykształce-
nie średnie

– wysoki – młodzież pochodząca z rodzin o wyso-

kim statusie edukacyjnym, co najmniej jedno
z rodziców legitymuje się wykształceniem wy-
ższym.

Wyniki badań i omówienie

Badana populacja pod względem płci różniła się

w sposób znikomy; dziewczęta stanowiły w niej 51%,
a chłopcy 49%. Ankietowani w przeważającej części
wywodzili się z rodzin o dobrym (59%) i bardzo do-
brym (34%) statusie ekonomicznym. Swoją sytuację
ekonomiczną jako dostateczną oceniło 4% badanych,
a jako niedostateczną 3%. W badanej populacji prze-
ważał średni status edukacyjny rodzin – 53%; osoby
wywodzące się z rodzin o niskim statusie edukacyj-
nym stanowiły 32% badanych, a wywodzące się z ro-
dzin o wysokim statusie edukacyjnym 15%.

Na podstawie przeprowadzonych badań można

powiedzieć, że dostępność do środków odurzających
jest w zasadzie powszechna. Mniej niż 20% badanych
gimnazjalistów stwierdziło, że w środowisku ich życia
nie można nabyć narkotyków, a niecałe 30% odpo-
wiedziało, że nie wie czy narkotyki można nabyć. Po-
zostali podali, że jest to możliwe. Spośród responden-
tów deklarujących, że w ich środowisku można na-
być narkotyki olbrzymi odsetek (w sumie 77%) uznał,
że ich nabycie nie nastręcza problemów, jest ono bo-
wiem łatwe – 53% i bardzo łatwe – 24%. O trudno-
ściach w nabyciu narkotyków mówiła tylko niewiel-
ka część (w sumie 7%) uczniów kończących eduka-
cję w gimnazjum; nabycie narkotyków za trudne
uznało 6% badanych, a za bardzo trudne 1%. Pozo-
stałe 16%, podało, że nie jest ono ani łatwe ani trud-
ne. Podkreślić należy, że mniej niż 30% responden-
tów nie orientowało się w kwestiach możliwości na-
bywania narkotyków, można więc domniemywać, że
przeszło 70% interesowało się takowymi możliwo-

291

Gromadecka-Sutkiewicz M, Rzepczyk E. Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do nielegalnych substancji ...

ściami. Opinie dziewcząt i chłopców na powyższy te-
mat nie różnią się od siebie w sposób istotny. Wszyscy
respondenci o niedostatecznym i dostatecznym statu-
sie ekonomicznym stwierdzili, że nabycie narkotyków
jest łatwe i bardzo łatwe. Można tu spekulować co do
znaczenia takich odpowiedzi. Możliwe, że część tych
osób otrzymuje narkotyki za darmo, możliwe, że re-
spondenci ci mają swoje sposoby na zdobycie gotówki
w celu zakupu nielegalnych substancji psychoaktyw-
nych, może handlują, może kradną, może popadają
w długi, a może narkotyki są po prostu tanie. W grupie
respondentów o wysokim statusie edukacyjnym nikt
nie stwierdził, że nabycie substancji psychoaktywnych
jest trudne lub bardzo trudne. Z badań przeprowadzo-
nych przez Sierosławskiego w 2003 roku w Poznaniu
również wynika, że młodzież ma łatwy dostęp do nar-
kotyków, szczególnie do marihuany i haszyszu. Gim-
nazjaliści poznańscy zaledwie w 7% stwierdzili, że na-
bycie tych środków jest niemożliwe, a 15% nie wie-
działo czy jest możliwe. Dodatkowo 49% spośród nich
uznało, że nabycie narkotyków nie sprawia trudności
[3]. Porównując dane z Poznania i Środy Wielkopol-
skiej można wnosić, że dostęp do nielegalnych sub-
stancji psychoaktywnych jest dla gimnazjalistów łatwy,
ale łatwiejszy w Poznaniu.

Uczniów kończących edukację na poziomie gim-

nazjalnym zapytano o miejsca w których można na-
być substancje psychoaktywne. Respondenci mogli
wskazywać dowolną liczbę takich miejsc, ale więk-
szość z nich ograniczyła się do podania tylko jednego
miejsca. Udzielone odpowiedzi pokazują, że narko-
tyki najczęściej nabywane są w dyskotekach (56,8%
wskazań), a także w prywatnych mieszkaniach
(19,1%) i w pubach (16,9%). Szkoła jako miejsce
nabywania substancji psychoaktywnych uzyskała
9,0% wskazań, a teren przyszkolny 13,0% wskazań.
Wydaje się jednak, że szkołę i teren przyszkolny nale-
ży potraktować łącznie, w ten sposób uzyska się pe-
łniejszy obraz miejsc w których odbywa się handel
narkotykami. Szkoła i tereny do niej przyległe znajdą
się wówczas na drugiej pozycji (łącznie 22,0% wska-
zań) wśród miejsc w których nabyć można narkoty-
ki. Jest to bardzo istotna kwestia, albowiem informu-
je o olbrzymim zagrożeniu, którego nie sposób unik-

nąć, jednocześnie pokazuje jak duża jest rola szkoły
w działaniach profilaktycznych. Zauważyć należy, że
istnieją różnice między płcią respondentów, a poda-
wanymi przez nich miejscami w których nabyć moż-
na nielegalne substancje psychoaktywne. Dziewczę-
ta częściej wskazują na dyskoteki i puby, a chłopcy na
prywatne mieszkania (szczegółowe dane prezentuje
tabela I. Może to sugerować, iż gimnazjaliści płci mę-
skiej mają bardziej osobiste kontakty z osobami roz-
prowadzającymi substancje psychoaktywne.

Z badań przeprowadzonych przez Sierosławskie-

go wynika, że uczniowie poznańskich gimnazjów na-
bywają nielegalne substancje psychoaktywne w na-
stępujących miejscach: dyskoteka (35,2%), szkoła
(34,1%), ulica (27,6%), mieszkanie dilera (23,4%)
[3]. Porównując wyniki badań własnych z wynikami
uzyskanymi przez Sierosławskiego należy zauważyć,
że młodzież mieszkająca w małej miejscowości zde-
cydowanie częściej wskazuje na dyskotekę jako miej-
sce nabywania narkotyków, a rzadziej na szkołę. Moż-
na przypuszczać, że w małej miejscowości w związ-
ku z mniejszą anonimowością, dilerzy narkotyków,
aby ukryć swoją działalność chronią się w miejscach
gdzie pozostają najbardziej „niewidocznymi” i trud-
niej rozpoznawalnymi dla społeczności lokalnej.

Większość gimnazjalistów stwierdziła, że niele-

galne substancje psychoaktywne nabywa się u osób
obcych przez kogoś wskazanych; 18,5% badanych
podało, że nabywa się je u kolegów. Zdecydowanie
częściej chłopcy w porównaniu z dziewczętami trak-
tują osoby rozprowadzające narkotyki jako swoich
znajomych.

Najczęściej uczniowie trzecich klas szkół gim-

nazjalnych pisali, że narkotyki kupuje się, ale pod-
kreślić należy, że spory ich odsetek (12%) podał, że
można je otrzymać za darmo, przy czym przeszło czte-
ry piąte tej grupy stanowiły dziewczęta. Należy się
zastanowić z czego wynika tak duża dysproporcja
między płciami w ostatnim przypadku, czy dziewczę-
ta szybciej niż chłopcy ulegają namowom innych
osób i próbują substancji psychoaktywnych, czy
otrzymują narkotyki w „prezencie”, czy może służy
to ich wykorzystywaniu. Warto też zwrócić uwagę na
fakt, że o otrzymywaniu narkotyków za darmo nie

Tabela I. Miejsca w których można nabyć narkotyki, a płeć, status ekonomiczny i status edukacyjny (w %)
Table I. Places where narcotics can be bought, related to gender, economical and educational status (in %)

Miejsce nabywania narkotyków

Ogółem

Status ekonomiczny

Status edukacyjny

Płeć

ndst

dst

db

bdb

niski

średni

wysoki

dziewczęta

chłopcy

Pub

16,90%

-

-

53,20%

47,30%

23,70%

59,20%

17,70%

19,60%

14,30%

Teren przyszkolny

13,00%

-

7,70%

76,90%

15,40%

38,50%

30,80%

30,80%

11,80%

14,20%

Szkoła

9,00%

-

-

44,40%

55,50%

22,20%

44,40%

33,30%

8,20%

9,80%

Dyskoteka

56,80%

5,30%

1,80%

59,80%

33,40%

29,90%

51,00%

19,40%

66,70%

46,90%

Prywatne mieszkanie

19,10%

5,20%

15,70%

52,30%

26,20%

20,90%

73,30%

5,20%

13,80%

24,40%

292

Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292

powiedziała żadna z osób mających bardzo dobry sta-
tus ekonomiczny.

Urban opisując badania przeprowadzone wśród

uczniów szkół krakowskich w 1994 roku stwierdził,
że narkotyki nabywane są najczęściej od pozaszkol-
nych znajomych, a częstuje się nimi przede wszyst-
kim w prywatnych mieszkaniach. Dopiero na dru-
giej pozycji wśród miejsc w których częstuje się nar-
kotykami znajdowały się dyskoteki [5]. Pokazuje to
jak bardzo zmieniły się w przeciągu dziesięciolecia
miejsca rozprowadzania narkotyków. Wydaje się, iż
dilerzy chcą być bardziej anonimowi i docierać do
zdecydowanie szerszych grup społecznych.

Kończący edukację na szczeblu gimnazjalnym

wymieniali przyczyny sięgania po nielegalne substan-
cje psychoaktywne, mogli podać ich dowolną ilość,
średnio wskazywali dwie. Udzielone przez respon-
dentów odpowiedzi można skategoryzować w pięciu
grupach (szczegółowe dane w tab. II). Niepokojący
jest fakt, że największa ilość wskazań dotyczyła chęci
zapomnienia o swoich problemach, częściej przyczy-
nę tą podawały dziewczęta. Należy też zauważyć, że
blisko jedna czwarta badanych (częściej chłopcy)
uważała, że po narkotyki sięga się pod wpływem na-
mowy innych. Podkreślić należy, że w prezentowa-
nych tu badaniach gimnazjaliści podali, iż po narko-
tyki sięga się z głupoty. Może to oznaczać, że działal-
ność profilaktyczna różnych instytucji odnosi pozy-
tywne skutki, przynajmniej w sferze podnoszenia
świadomości. Należy mieć tylko nadzieję, że podnie-
sienie świadomości przyczyni się do zmiany zacho-
wań.

Sierosławski omawiając wyniki badań przepro-

wadzonych wśród poznańskich gimnazjalistów
podał, że najczęstszą wskazaną przez nich przyczyną
stosowania narkotyków jest ciekawość, dopiero na
drugim miejscu znalazła się chęć zapomnienia o swo-
ich problemach [3]. W badaniach gimnazjalistów ze
Środy Wielkopolskiej ciekawość zajmuje piątą pozy-
cję wśród przyczyn stosowania narkotyków, nato-
miast chęć zapomnienia o problemach pierwszą.
Należy się zastanowić z czego wynika ta zdecydowa-
na różnica, wydaje się, że mogą istnieć trzy przyczy-
ny. Po pierwsze, młodzież kończąca edukację na
szczeblu gimnazjalnym w 2007 roku w większym
stopniu w ogóle zwracała uwagę na swoje problemy,
niż miało to miejsce u ich rówieśników cztery lata
wcześniej, może bardziej nie radzi sobie z problema-
mi, może ma tych problemów więcej, może w mniej-
szym stopniu czuje się wspierana przez najbliższe
otoczenie społeczne. Po drugie, różnice te mogą wy-
nikać z samego miejsca zamieszkania. Po trzecie,
możliwe jest, że kończący edukację w gimnazjach
w 2007 roku próbowali z ciekawości nielegalnych
substancji psychoaktywnych tak dawno (czyli obni-
żył się u nich wiek inicjacji), że obecnie powód ten
jest dla nich mało istotny.

Wnioski

1. Przeszło połowa badanych gimnazjalistów po-

daje, że nielegalne substancje psychoaktywne, są
dla nich dostępne.

Tabela II. Przyczyny stosowania narkotyków, a płeć, status ekonomiczny i status edukacyjny (w %)
Table II. Reasons for taking narcotics, related to gender, economical and educational status (in %)

Przyczyny sięgania po narkotyki

Ogółem

Status ekonomiczny

Status edukacyjny

Płeć

ndst

dst

db

bdb

niski

średni

wysoki

dziewczęta

chłopcy

Głupota

51,00%

2,00%

3,30%

64,30%

30,40% 39,20%

54,90%

5,90%

49,00%

53,00%

Chęć dobrej zabawy

47,00%

8,80%

4,50%

54,50%

32,20% 26,00%

59,00%

15,00%

41,00%

53,00%

Chęć zapomnienia o problemach 54,00%

7,40%

3,70%

60,20%

29,60% 35,00%

53,00%

12,00%

59,00%

49,00%

Namowa innych

24,00%

-

4,10%

53,10%

40,80% 24,50%

57,10%

16,30%

20,00%

29,00%

Ciekawość

17,00%

-

-

70,60%

47,00% 29,40%

76,40%

17,60%

20,00%

14,00%

1. Steciwko A, Pirogowicz I. Dziecko i jego środowisko; uza-

leżnienia a dzieci i młodzież. Continuo, Wrocław 2006.

2. Majchrowska A. Wybrane elementy socjologii. Czelej,

Lublin 2003.

3. Sierosławski J, Prajsner B. Używanie alkoholu i narkoty-

ków przez młodzież szkolną. Instytut Psychiatrii i Neuro-
logii, Warszawa 2003.

Piśmiennictwo / References

4. Szukalski B. Narkotyki: kompendium wiedzy o środkach

uzależniających. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warsza-
wa 2005.

5. Urban B. Zachowania dewiacyjne młodzieży. Uniwersytet

Jagielloński, Kraków 1998.

6. Czapiński J, Panek T. Diagnoza Społeczna 2007. Rada Mo-

nitoringu Społecznego, Warszawa 2007.