Pobierz cały dokument
Prawo rzymskie cz II Proces cywilny.pdf
Rozmiar 290 KB

Prawo rzymskie cz II Proces cywilny

background image

 

1 

http://strony.wp.pl/wp/eltho/

 

 

 

RZYMSKI PROCES CYWILNY  

     19.Historyczny rozwój procesu rzymskiego   
 Najdawniejszym sposobem realizacji praw prywatnych, tak jak i w innych 
społeczeństwach pierwotnych  
była tzw. pomoc własna. Wraz ze wzrostem znaczenia organizacji państwowej, 
władza zaczęła ograniczać pomoc własną -pomocą państwa. 
 W historii rzymskiego procesu cywilnego można rozróżnić trzy rodzaje 
postępowania: 

a) Najstarszy – proces legisakcyjny (legis actio) – do poł.II w.p.n.e. jedyny, 
b)  Proces formułkowy (agere per formulas ) – stopniowo wypierający, a od 

17r.p.n.e. całkowicie usuwający   proces legisakcyjny  z praktyki sądowej. 

c)  Proces kognicyjny (cognitio extra ordinem) – będący w stosunku do 

poprzedniego postępowaniem nadzwyczajnym. 

 Cechą wspólną procesów legisakcyjnego i formułkowego ( zwanymi 
zwyczajnymi)jest dwufazowość toku postępowania ; przygotowawcza ( in iure 
)przeprowadzana zawsze przed urzędnikiem państwowym i rozstrzygająca ( apud 
iudicem )
 tocząca się w innym miejscu i czasie przed sędzią prywatnym. 
 Proces kognicyjny odbywał się od początku  do końca przed urzędnikiem 
państwowym, który skupiał władzę sądowniczą i administracyjną.  
 
20.Rola pretora w procesie cywilnym 
Władza jurysdykcyjna w  procesach dwufazowych po upadku monarchii przechodzi 
w ręce pretora. Poza czuwaniem nad przebiegiem procesu w pierwszej fazie (tzw. 
instruowanie procesu ) , nieodzowny był także jego udział  przy dokonywaniu 
niektórych czynności prawnych. Do niego należał też nadzór nad sprawowaniem 
opieki prawnej.  
W wyniku rozwoju kontaktów z obcokrajowcami w 242r.p.n.e. powołano urząd 
pretora dla peregrynów, gdzie sprawował on jurysdykcje w sprawach gdzie 
przynajmniej jedną ze stron był z obcokrajowiec.  
W procesie formułkowym pretor nadawał upoważnienie do wydania wyroku 
sędziemu. Ważnym przywilejem pretora w procesie formułkowym było uprawnienie 
do udzielenia lub odmówienia skargi . 
  
 
 21.Pomoc własna i obrona konieczna  
Ogólnie pomoc własna przedstawiać się może jako: 

a) samopomoc – ofensywna postawa zmierzająca do przywrócenia naruszonego 

stanu prawnego 

b) obrona konieczna – mająca obronny charakter, celem której jest ochrona 

istniejącego stanu prawnego przed bezprawiem .  

background image

 

2 

O ile państwo zwalczało samopomoc ( stosowaną głównie przez warstwy zamożne) 
, o tyle obrona konieczna była dopuszczalna, w myśl zasady ‘’że siłę można 
odeprzeć siłą’’. Można ją było stosować celem odparcia bezprawnego i 
bezpośredniego zamachu, a poza tym tylko w przypadku, gdy bez obrony 
koniecznej powstałaby niepowetowana szkoda. 
 
 
22.Polubowne rozstrzyganie sporów  
 
Polubowne rozstrzygnięcie sporu polegało na umowie stron że bezpośrednio, z 
pominięciem fazy in iure, zwrócą się do osoby prywatnej zwanej arbitrem. Strony 
zobowiązywały się do zapłacenia kary umownej, jeżeli nie dostosują się do 
orzeczenia arbitra. Zobowiązanie do  zapłacenia kary umownej dotyczyło stron 
również, gdy:  

-  powód pomimo orzeczenia arbitra wytoczył sprawę z powództwa cywilnego 
- pozwany, 

jeśliby nie spełnił nakazu świadczenia. 

Arbiter  zobowiązywał się do rozpoznania sprawy i orzeczenia sentencji, a w 
przypadku opieszałości, wymuszał to pretor za pomocą grzywny lub zajęcia rzeczy 
należącej do arbitra.  
 Po uznaniu chrześcijaństwa za religię państwową bardzo często stosowane w 
praktyce było sądownictwo biskupie . Za porozumieniem stron , biskup, jako 
sędzia polubowny orzekał w sprawie co było podstawą do przeprowadzenia 
egzekucji , realizowaną przez władzę państwową. 

 

23. Jurysdykcja 
Pojęcie iurisdictio w prawie rzymskim wiązało się z działalnością urzędników 
jurysdykcyjnych (głównie pretora)  
 
24.Magistratury jurysdykcyjne  
Składały się one z : pretora, edyla kurulnego, namiestnika prowincji i kwestora. 
Miały kompetencje do orzekania czy w konkretnym przypadku przysługuje 
powodowi możliwość pozwania przed sąd (actio), a pozwanemu jakiś zarzut 
procesowy (exceptio). 
 
25.Jurysdykcja sporna(procesowa) i niesporna(nieprocesowa) 
Władza rozstrzygania sporów nazywała się władzą jurysdykcyjną. Można wyróżnić 
dwa jej rodzaje: 

a) sporna (iurisdictio contentiosa) – była wykonywana , gdy strony były w 

sporze. Polegała na tym, że spór rozstrzygano drogą sądową. Przysługiwała 
ona magistraturom rzymskim. Udzielały one odpowiedniej skargi osobom o to 
proszącym . W późniejszym czasie przysługiwała konsulom i edylom 
kurulnym. 

b) niesporna (iurisdictio voluntaria) – polegała na dokonaniu przed magistraturą 

pewnych aktów prawnych, a osoby które dokonywały tego aktu nie były w 

background image

 

3 

sporze (np. wyzwolenie niewolnika). Taką jurysdykcyję prowadził konsul 
potem pretor. 

26Sędzia w prawie rzymskim 
Druga faza procesu (apud iudicem ) zwyczajnego odbywała się przed sędzią 
jednostkowym lub sądem kolegialnym.  
Sędzia  jednostkowy (iudex unus ) był typową postacią procesów zwyczajnych. Była 
to osoba prywatna (iudex privatus ) powoływana do rozstrzygnięcia konkretnego 
sporu.  Sędziego powoływała magistratura, a uprawnienie do wydania wyroku 
udzielał pretor. 
Sędziów powoływano z listy tworzonej w okresie republiki przez pretora, a w 
okresie pryncypatu – cesarza. Wybór polegał na porozumieniu stron , bądź 
losowaniu.  
 
27.Sądy kolegialne 
Sądy kolegialne (recuperatores ) zajmowały się sprawami mieszanymi tzn. 
dotyczącymi Rzymian, peregrynów oraz szczególnymi sprawami np. z tytułu 
rabunku, niesławy. Rekuperatorzy byli początkowo wzywani do rozstrzygania 
spraw podlegających jurysdykcji pretora dla peregrynów. 
 
28.Sąd centumwiralny i decemwiralny 
Sąd centumwiralny
 – nazwa pochodzi od pełnego składu kolegium (‘’sąd 100 
mężów’’, choć często tę liczbę przekraczano ). W poszczególnych sprawach 
występowały tylko wydzielone zespoły (consilia, iudicia ), jako organy sądzące i to 
tylko wtedy gdy wartość spadku przekraczała 100 tys. sestersów. Przed sądem 
centumwiralnym obowiązywała zawsze procedura procesu legisakcyjnego, nawet po 
wprowadzeniu procesu formułkowego. 
Sad decemwiralny – 10-cio osobowe kolegia rozstrzygające spory o wolność. 
 
29.Zdolność procesowa 
Zdolność procesowa, to zdolność do przedsiębrania czynności, które w procesie 
sądowym wywołają określony skutek prawny (np. uznanie przez pozwanego 
roszczeń powoda prowadziło do wyroku zasądzającego ).  
Była to ogólna możność występowania w procesie jako powód lub pozwany. 
 Zdolność procesową posiadali  tylko ludzie wolni, kobiety uzyskały pełną zdolność 
procesową dopiero za Dioklecjana czy Konstantyna Osoby niedojrzałe i chore 
umysłowo też nie posiadały zdolności procesowej.  
   
30.Zdolność procesowa ,a legitymacja procesowa 
O ile zdolność procesowa była to ogólna możność występowania w procesie jako 
powód lub pozwany, o tyle legitymacja procesowa była uprawnieniem do 
występowania w procesie w konkretnej sprawie.  
Czynna legitymacja procesowa – w charakterze powoda; 
Bierna legitymacja procesowa – w charakterze pozwanego. 

background image

 

4 

   
 31.Legitymacja procesowa 
Legitymacja procesowa była uprawnieniem do występowania w procesie w 
konkretnej sprawie.  
Czynna legitymacja procesowa – w charakterze powoda; 
Bierna legitymacja procesowa – w charakterze pozwanego. 
Np. w sprawie windykacyjnej w charakterze powoda mógł wystąpić tylko właściciel 
rzeczy, natomiast w charakterze pozwanego tylko osoba władająca tą rzeczą 
(złodziej czy znalazca ). 
Pretor nie zezwalał na przeprowadzenie postępowania w przypadku braku 
legitymacji procesowej przynajmniej jednej ze stron. 
 
 32.Zastępstwo procesowe 
Możliwość posłużenia się przez powoda lub pozwanego inną osobą do 
przeprowadzenia czynności procesowych. W procesie legisakcyjnym zastępstwo 
procesowe w zasadzie nie było dopuszczalne. Zostało uznane dopiero w proc. 
formułkowym. Zastępca występował w nim jako kognitor (cognitor) lub prokurator 
(procurator). Kognitor był ustanawiany przez stronę w obecności przeciwnika w 
postępowaniu in iure, przy czym zachowana musiała być stosowna formułka. 
Prokuratorem mógł być zarządca majątku strony, którego upoważnienie wynikało 
z posiadanego pełnomocnictwa do prowadzenia wszystkich interesów (procurator 
omnium rerum
), lub pełnomocnictwa do zastępstwa tylko w procesie sądowym 
(procurator ad litem ). 
  
33.Czas i miejsce postępowania sądowego 
Czas
 
Postępowanie in iure mogło odbywać się tylko w dniach dozwolonych (dies fasti) , 
pozostałe dni (dies hefasti) poświęcone były bogom i wyłączone były z kalendarza 
procesowego. Wyłączonymi były także dni zgromadzeń ludowych. Dni zabronione 
zajmowały 1/3 roku. W cesarstwie chrześcijańskim kalendarz sądowy dostosowany 
został do potrzeb nowej religii.  
Miejsce 
Rzymski proces cywilny odbywał się w warunkach jawności, stąd pretorowie i 
sędziowie sprawowali swe funkcje na otwartych placach publicznych. Na 
prowincjach – podobnie – pretor  zasiadał na podwyższeniu , na zaszczytnym 
krześle kurulnym, a strony rozprawiały przed nim w pozycji stojącej. 
W okresie cesarstwa , zasada jawności postępowania nadal obowiązywała , ale 
praktyka była odmienna. Sami cesarze sprawowali sady w swoich pałacach , a 
podległe im sądy też funkcjonowały w pomieszczeniach zamkniętych z 
ograniczonym dostępem dla publiczności. 
 
 
  

background image

 

5 

34.Właściwość sądowa 
W prawie rzymskim rozróżniano dwa rodzaje właściwości sądowej (forum 
competens
): 

a)  Rzeczowa – kwestię tą regulował podział kompetencji sądowej, np. spór 

targowy nie mógł być rozstrzygany na forum pretora, lecz tylko edyla 
kurulnego.  

b)  Miejscowa – jeżeli strony nie ustaliły inaczej to właściwym sądem do 

rozstrzygnięcia sporu był sąd miejsca zamieszkania pozwanego. 

Innym kryterium był podział na sprawy ‘’większe’’(causa maiores) i 
‘’mniejsze’’(causa minores) .  
   
35.Actor sequitur forum rei 
‘’Powód idzie za sądem pozwanego’’ . Zasada ta chroniła pozwanego przed 
niedogodnością stawania przed obcym forum. Była to podstawowa zasada 
właściwości miejscowej sądu. 
Istniało oczywiście odstępstwo od tej zasady, w przypadku porozumienia stron co 
do wyboru sądu (prorogacja sądu). 
 
36.Prorogato fori (prorogacja sądu) 
Było to odstępstwo od zasady ‘’Powód idzie za sądem pozwanego’’

 

w przypadku 

porozumienia stron co do wyboru sądu (prorogacja sądu). 
  
37.Actio 
W procesie legisakcyjnym actio, były to działania podejmowane przez wszystkich 
uczestników postępowania. W procesie formułkowym terminu actio używano na 
określenie ogółu czynności procesowych powoda.  
W końcu sprecyzowano def. Actio, jako skargi lub powództwa wnoszonego przez 
powoda w celu realizacji przysługującego mu prawa podmiotowego. Celus w 
księdze III Digestów: ‘’niczym innym jest skarga, jak prawem sądowego 
dochodzenia tego, co się komuś należy’’. 
 
38.Charakterystyka procesu legisakcyjnego 
Proces legisakcyjny (najstarszy) wziął swoją nazwę stąd, iż postępowanie toczyło 
się wyłącznie na podstawie ustawy (legis actio). Można więc było dochodzić tylko 
praw zapisanych w ustawach. Stąd wąski jego zakres zastosowania. Proces 
rozpoczynał się od wezwania powoda, aby pozwany stawił się przed organem 
wyposażonym we władzę jurysdykcyjną.  W obu fazach postępowanie odbywało się 
ustnie, a w fazie pierwszej (in iure ) strony wypowiadały ściśle określone formułki i 
gesty, a każda pomyłka powodowała przegranie procesu – skrajny formalizm. 
Ponadto był on bardzo kosztowny ze względu na  stosowanie tzw. legis actio 
sacramento
, czyli zakładu . Obie strony po wypowiedzeniu formułek ustanawiały 
sacramentum – pewną kwotę pieniężną deponowaną w świątyni. W drugiej fazie ( 
apud iudicem ) sędzia rozstrzygał , czyje sacramentum jest słuszne i strona 

background image

 

6 

przegrywająca traciła je na rzecz świątyni, a jeśli był to pozwany musiał nadto 
zaspokoić roszczenia powoda pod rygorem egzekucji. Przed przystąpieniem do fazy 
apud iudicem strony dokonywały aktu litis contestatio, wzywały świadków i 
recytowały treść sporu.  Litis contestatio powodowało tzw. zawisłość sporu,  która 
to uniemożliwiała ponowne wszczęcie postępowania w tej samej sprawie. Stronom 
pozostawiano 30 dni na ugodę, w przypadku jej braku wybierano przed magistraturą 
sędziego który w apud iudicem wydawał wyrok od którego nie było odwołania. 
Znanych było 5 rodzajów legisakcji ; trzy służyły do rozwiązywania sporów , 
pozostałe do prowadzenia egzekucji. 

 

39.Rodzaje legisakcji 
Znanych było 5 rodzajów legisakcji tzw. modi lege agendi ; trzy pierwsze służyły do 
rozwiązywania sporów , pozostałe do prowadzenia egzekucji. 

a)legis actio sacramento ( dwa rodzaje: na rzeczy i o charakterze 
zobowiązaniowym)   
b)legis actio per iudicis postulationem – na żądanie sędziego 
c)legis actio per condictionem  
d)legis actio per manus iniectionem ( przez nałożenie ręki ) – skierowana przeciw 
osobie zasądzonego dłużnika.  
 e)legis actio per pignoris capionem – przez zabranie zastawu  
 

40.Actiones in rem  i  actiones in personam  
Actiones in rem
 to powództwa rzeczowe, służące do ochrony praw rzeczowych. 
Były skuteczne wobec każdego kto naruszył cudze prawo do rzeczy. W 
powództwach takich intentio formułki nie wymieniała nazwiska pozwanego tylko 
zawierała stwierdzenie, że sporna rzecz stanowi własność powoda, albo ma on w 
stosunku do tej rzeczy inne prawo rzeczowe. Konsumpcja skargi nie następowała z 
mocy prawa. 
 Actiones in personam to powództwa osobowe . Wnoszone były przeciw 
oznaczonej osobie, którą był dłużnik. Powód znajdował się z nim w stosunku 
obligatoryjnym, czyli zobowiązaniowym.  Intentio formułki  wymieniała nazwisko 
pozwanego, a konsumpcja skargi następowała z mocy prawa (ipso iure) w 
momencie litis contestatio.  
 
41.Actiones utiles 
Jedna ze skarg pretorskich, nawiązywała do uprawnień chronionych przez ius civile. 
Actiones utiles
 (skargi analogowe), których pretor udzielał wówczas, gdy brakowało 
jednej z wymaganych przez ius civile przesłanek odpowiedzialności. 
  
42.Actiones in ius - in factum (conceptae) 
Skargi opierające się wyłącznie na imperiumi pretora, za pomocą których pretor 
chronił jakiś stan faktyczny który nie znajdował w ius civile. Udzielał on wtedy 
skargi opartej nie na prawie , lecz na samym fakcie, który był opisany w treści 

background image

 

7 

formułki. Podstawą udzielenia były zdarzenia, które nie będąc chronione na 
podstawie ius civile , powinny zdaniem pretora uzyskać ochronę prawną ze względu 
na zasady słuszności (aequitas).  
 
43. Konkurencja skarg 
Niekiedy do ochrony jakiegoś uprawnienia , prawo przewidywało dwa lub więcej 
powództw. Była to tzw. konkurencja powództw. W takim wypadku powód mógł 
wybrać jedno z nich, ale tylko do momentu litis contestatio.  
Niemożność stosowania powództw konkurencyjnych miała miejsce w przypadku, 
gdy zachodziła identyczność celu stosowania skargi z tej samej podstawy 
faktycznej. Uważano wtedy, że występuje identyczność przedmiotu sporu, co 
powodowało , że skutki  litis contestation w jednej skardze rozciągały się na 
pozostałe.     
 
 44.Actiones poenales ( skargi penalne ) 
Służyły do dochodzenia przez poszkodowanego pewnej kwoty tytułem kary 
prywatnej od sprawcy przestępstwa. Skarga actiones poenales nie mogła być 
stosowana wobec dziedziców sprawcy, mogły być jednak stosowane przez 
dziedziców poszkodowanego.   
 
45.Skargi odszkodowawcze i penalne 
- Actiones rei pesecutoriae (skargi odszkodowawcze) celem ich było pokrycie 
poniesionej szkody;  
- Actiones poenales ( skargi penalne ) służyły do wymierzania kary prywatnej; 
- Actiones mixtae (skargi mieszane ) miały na celu zarówno uzyskanie 
odszkodowania jak i ukaranie sprawcy. 

 

46.Actio popularis 
Skargi, które mógł wnosić każdy obywatel. Była ona ograniczona czasowo do 
jednego roku w przypadku uszkodzenia ciała człowieka wolnego i w przypadku 
śmierci. Skarga za zniszczenie rzeczy nie była ograniczona terminem składania.  
 
47.Powództwa działowe(actiones divisoriae) 
Należały do nich : 

-  actio familiae erciscundae – powództwo o podział spadku pomiędzy 

współspadkobierców; 

-  actio communi dividundo – powództwo o podział wspólnej rzeczy pomiędzy 

współwłaścicieli; 

-  actio finium regundarum- powództwo o uregulowanie granic między 

sąsiadami. 

W powództwach tego rodzaju sędziemu przysługiwało prawo do podziału rzeczy 
wspólnej z możliwością dopłaty przy podziale fizycznie nierównym, a gdy rzecz 
była niepodzielna przysądzał ją jednemu ze współwłaścicieli z możliwością spłaty 

background image

 

8 

równowartości pozostałych udziałów. Wyrok taki miał charakter konstytutywny 
bowiem kształtował nowy stan prawny. 
 
48.Legis  actio sacramento in rem -  in personam  
Legis  actio sacramento in rem 
(forma dochodzenia władztwa nad rzeczami) : 
właściciel rzeczy, który został pozbawiony faktycznego władztwa nad rzeczą 
wzywał osobę posiadającą jego rzecz do stawienia się przed pretorem. Pozwany 
miał obowiązek stawić się przed urzędnikiem wraz z przedmiotem sporu lub jego 
symbolem. Powód  wypowiadał wówczas ściśle określone przez ustawę słowa. 
Sprowadzały się one do stwierdzenia , że przedmiot sporu należy do niego na 
podstawie prawa Kwirytów. Pozwany, jeśli miało dojść do nawiązania sporu musiał 
postępować analogicznie. Działanie powoda nazywało się vindicatio , a pozwanego 
– contrvindicatio . Po złożeniu tych sprzecznych oświadczeń , symbolizujących , że 
obie strony mają prawo do rzeczy i że są gotowe tego prawa bronić , pretor polecał 
zaprzestanie tej symbolicznej „walki”. Potem , każda ze stron wypowiadała w 
kolejności następne formuły , z których wynikać miało , że  wykazała  zgodną z 
prawem  władzę nad przedmiotem sporu.  Obie strony wzywały się do ustanowienia 
sacramentum i na jego ustanowienie się zgadzały. Po wyznaczeniu sędziego 
prywatnego pretor oddawał rzecz w tymczasowe posiadanie jednej ze stron , która 
ustanawiała odpowiednich poręczycieli , gwarantujących zwrot rzeczy w przypadku 
przegrania procesu. Rola sędziego sprowadzała się do ustalenia , czyje sacramentum 
jest słuszne . Orzeczenie to stanowiło poza utratą zakładu, obowiązek wydania 
rzeczy. W razie nie wydania rzeczy wszczynano postępowanie egzekucyjne.    
 Legis  actio sacramento  in personam ( dochodzenie należności o charakterze 
osobistym )- Wierzyciel, w ściśle określonych słowach wypowiadanych przed 
pretorem stwierdzał istnienie obowiązku dłużnika wobec niego do określonego 
zachowania się 
Zobowiązanie to było określane słowami dare oportare . W odpowiedzi pozwany 
powinien był w równie uroczystej formie zaprzeczyć istnieniu zobowiązania, na 
które powoływał się powód. W obustronnej provocatio sacramenti ustanawiano 
sędziego prywatnego , który miał rozstrzygnąć jedynie kwestię słuszności 
sacramentum. Ciężar udowodnienia istnienia zobowiązania spoczywał na powodzie, 
zaś rola pozwanego ograniczała się no negacji jego twierdzeń. Rozstrzygnięcie 
sędziego stwarzało obowiązek zapłaty sacramentum oraz jako iudicatum , 
obowiązek spełnienia świadczenia.  

 

49.Bis de eadem re agere non licet 
“Niechaj po raz drugi w tej samej sprawie nie będzie postępowania” – konsekwencja 
aktu Litis contestatio, powodującej tzw. zawisłość sporu, przeprowadzanego na 
końcu fazy in iure. Sprowadzało się to do konsumpcji skargi. Nawet w przypadku 
próby ponownego wywołania skargi pretor miał możliwość jej paraliżowania.  
 
  

background image

 

9 

50.Lex Aebutia ; Leges Iuliae (iudiciariae)  
Lex Aebutia 
– ustawa , której uchwalenie datuje się na lata między 199 a 126 p.n.e. 
, uznająca proces formułkowy za zwyczajny, oficjalnie dopuszczalny obok 
legisakcyjnego. Konkurowały one ze sobą aż do  
uchwalenia Leges Iuliae ( 17 r. p.n.e. ), która znosiła legis actiones . Od tego czasu 
proces formułkowy wszedł w miejsce legisakcyjnego. 

 

51.In ius vocatio 
W procesie formułkowym było to wezwanie pozwanego przez powoda do 
stawiennictwa przed pretorem. 
W myśl Ustawy XII Tablic powód miał prawo , w przypadku odmowy 
stawiennictwa pozwanego, doprowadzić go siłą w ramach prawnie dozwolonej 
pomocy własnej.  
 
52.Vindex i vadimonium 
W przypadku nie zgłoszenia  się pozwanego przed oblicze pretora powód mógł 
złożyć specjalną skargę. 
Od jej konsekwencji (nawet zajęcia całego majątku pozwanego) mogła go uchronić 
interwencja Vindex, który gwarantował stawiennictwo pozwanego w terminie 
późniejszym. Vindex odgrywał też rolę w postępowaniu egzekucyjnym, kiedy to 
mógł wstawić się za zasądzonym pozwanym co prowadziło do uwolnienia dłużnika 
i wszczęcia nowego postępowania, w którym vindex stawał się stroną. Jeżeli znów 
zasądzono by dłużnika wyrok opiewał na podwójną wartość ( duplum ). 
Vadimonium to praktyka gwarantowania stawiennictwa przed sądem pod rygorem 
zapłaty określonej kwoty pieniężnej. Była to tylko kara za nieobecność, w żadnym 
razie nie zwalniała o ewentualnej kary procesowej.  
 
53.Pozycja pozwanego w stadium in iure 
In iure, jako pierwsza faza  procesu formułkowego i  legisakcyjnego dawał 
pozwanemu kilka możliwości zachowań. Confessio in iure - akt uznający 
roszczenia powoda przez pozwanego. Postępowanie kończyło się wówczas w fazie 
in iure, a confessio stanowiło wyrok i tytuł egzekucyjny. 
Iusiurandum in iure – przysięgę w obecności pretora o nieistnieniu roszczenia , 
która  zastępowała wyrok  i oddalała powoda  z jego żądaniem. Przysięgę taką mógł 
też złożyć powód, co kończyło się wyrokiem uznającym roszczenie.  Przysięgę 
składała tylko jedna strona , ale czyniono to niechętnie ze względu na bardzo surowe 
kary za krzywoprzysięstwo. 
Jeśliby przedmiotem roszczenia była rzecz, pozwany nie chcąc wchodzić w spór 
musiał rzecz tę oddać, w innych sprawach musiał zaspokoić roszczenia powoda.   
W przypadku zaprzeczenia roszczeniom powoda , rozpoczynał się proces – wyjątek 
stanowiło orzeczenie pretora o nie udzieleniu actio powodowi. 

 

54.Confessio in iure 

background image

 

10 

Akt uznający roszczenia powoda przez pozwanego. Postępowanie kończyło się 
wówczas w fazie in iure, a confessio stanowiło wyrok i tytuł egzekucyjny. 
   
55.Confessus pro iudicato est… 
Sformułowanie, będące konsekwencją

 

confessio in iure , stanowiące, iż ‘’uznający 

roszczenie uchodzi za zasądzonego ponieważ sam niejako wydaje wyrok na siebie’’. 
 
56.Środki obrony pozwanego 
Proces mógł toczyć się tylko wtedy, gdy pozwany przynajmniej zaprzeczył 
twierdzeniom powoda (negacja ) Negacja z kolei nakładała na powoda obowiązek 
przedstawienia dowodu, na słuszność twierdzeń zawartych w intentio. Sędzia 
uwalniał pozwanego w przypadku nieudanego dowodu powoda. 
Innym środkiem obronnym była exceptio , czyli zarzut procesowy.  W exceptio nie 
zaprzeczał pozwany twierdzeniom powoda zawartym w intentio, lecz 
przeciwstawiał im inne okoliczności. Pretor umieszczał exceptio w treści formułki, 
czyniąc z niej część składową. O oceny  sędziego zależała decyzja podtrzymująca 
bądź uchylająca twierdzenia stron.    
        
 57.Exceptio 
Exceptio. czyli zarzut procesowy.  W exceptio nie zaprzeczał pozwany 
twierdzeniom powoda zawartym w intentio, lecz przeciwstawiał im inne 
okoliczności. Pretor umieszczał exceptio w treści formułki, czyniąc z niej część 
składową, umieszczoną zawsze między intentio, a condemnatio. Prawdziwość 
exceptio  w zasadzie udowodnić musiał pozwany. Jednak przez exceptio uważali 
Rzymianie również same okoliczności podnoszone w celu obrony pozwanego, które 
mogły być jedynie podstawą klauzuli zawartej w formułce. 
Z wielu rodzajów ekscepcji szczególną rolę odegrała exceptio doli  (zarzut 
podstępu). Posługiwał się nią pozwany, gdy powód uzyskał roszczenie podstępnie , 
lub jeśli zasądzenie byłoby sprzeczne z dobrymi obyczajami.  
 
58.Exceptio rei  iudicatae – spór został rozstrzygnięty wyrokiem 
Było to prawo pozwanego do postawienia zarzutu powodowi , że w tym sporze 
miało już miejsce rozstrzygnięcie sądowe . 
Dopiero wówczas następowała konsumpcja skargi. Sytuacja taka dotyczyła tylko 
skarg opartych na fakcie, lub skarg in rem.
  
 
59.Litis contestatio 
 Przed przystąpieniem do fazy apud iudicem strony dokonywały aktu litis 
contestatio
, wzywały świadków i recytowały treść sporu.  Litis contestatio 
powodowało tzw. zawisłość sporu,  która to uniemożliwiała ponowne wszczęcie 
postępowania w tej samej sprawie. Stronom pozostawiano 30 dni na ugodę, w 
przypadku jej braku wybierano przed magistraturą sędziego który w apud iucem 
wydawał wyrok od którego nie było odwołania. 

background image

 

11 

 
 
 
 
60.Skutki litis contestatio 
“Niechaj po raz drugi w tej samej sprawie nie będzie postępowania” – konsekwencja 
aktu Litis contestatio, powodującej tzw. zawisłość sporu, przeprowadzanego na 
końcu fazy in iure. Sprowadzało się to do konsumpcji skargi. Nawet w przypadku 
próby ponownego wywołania skargi pretor miał możliwość jej paraliżowania.  
 
61.Formułka procesowa 
Formuła 
 była rezultatem postępowania w fazie in iure , gdy pretor udzielał 
ochrony prawnej powodowi i była uzgadniana między stronami jej  treść . Na swym  
początku wymieniała sędziego, dla którego stanowiła program działania w fazie 
apud  iudicem, określając maksymalnie zwięźle warunki pod jakimi miał on 
zasądzić lub uwolnić pozwanego  
  
62.Treść formułki procesowej 
Wymieniała sędziego, dla którego stanowiła program działania w fazie apud  
iudicem
, określając maksymalnie zwięźle warunki pod jakimi miał on zasądzić lub 
uwolnić pozwanego .  
 
63.Części formułki procesowej 
Gaius  w budowie formułki wyodrębnia 6 części:4 zwyczajne ( intentio, 
demonstratio, condemnatio, adiudicatio
)  
oraz 2 nadzwyczajne ( exceptio, praescripto ) 
- Intentio – część formułki zawierająca treść żądania powoda. 
- Demonstratio- stanowiła zwięzły opis stanu faktycznego w formułkach w których 
roszczenie opierało się na fakcie.  
- Condemnatio – była alternatywnym upoważnieniem sędziego do zasądzenia lub 
uwolnienia pozwanego. 
- Adiudicatio – występowała w powództwach działowych i zawierała upoważnienie 
sędziego do zniesienia współwłasności.  
- Exceptio – jest częścią składową formułki umieszczaną w interesie pozwanego. 
- Praescripto – umieszczana była w formułce na żądanie powoda, domagającego się 
od pozwanego nie całości świadczenia tylko jego części. 
 
64.Formułki prejudycjalne (actiones preiudiciales ) 
Formułki , składające się tylko z intentio , w których powód nie domagał się 
zasądzenia kogoś, lecz sądowego ustalenia jakiejś sytuacji faktycznej lub 
prawnej 
mającej znaczenie w innym procesie, np. ustalenie czy ktoś jest osoba 
wolną. 
 

background image

 

12 

65.Zyczajne i nadzwyczajne części formułki procesowej 
Do zwyczajnych części należały: 
- Intentio – część formułki zawierająca treść żądania powoda. 
- Demonstratio- stanowiła zwięzły opis stanu faktycznego w formułkach w których 
roszczenie opierało się na fakcie.  
- Condemnatio – była alternatywnym upoważnieniem sędziego do zasądzenia lub 
uwolnienia pozwanego. Jej charakterystyczną cechą było to, że zawsze opiewała na 
pewną określoną , bądź nieokreśloną kwotę pieniężną nawet wtedy gdy proces 
toczył się o rzecz. 
- Adiudicatio – występowała w powództwach działowych i zawierała upoważnienie 
sędziego do zniesienia współwłasności. 

 

Nadzwyczajne części to: 
- Exceptio – jest częścią składową formułki umieszczaną w interesie pozwanego. 
- Praescripto – umieszczana była w formułce na żądanie powoda, domagającego się 
od pozwanego nie całości świadczenia tylko jego części. Miało to miejsce w 
przypadku spełnienia świadczenia w ratach. Powód unikał w ten sposób konsumpcji 
skargi o całość , która normalnie , była następstwem litis contestatio.  
 
66.Exceptio doli 
Z wielu rodzajów ekscepcji szczególną rolę odegrała exceptio doli  (zarzut 
podstępu). Posługiwał się nią pozwany, gdy powód uzyskał roszczenie podstępnie , 
lub jeśli zasądzenie byłoby sprzeczne z dobrymi obyczajami.  
 
67.Ekscepcje dylatoryjne i premptoryjne 
Przez exceptio uważali Rzymianie również same okoliczności podnoszone w celu 
obrony pozwanego, które mogły być jedynie podstawą klauzuli zawartej w 
formułce. Jeżeli okoliczności te całkowicie paraliżowały roszczenie powoda, zarzuty 
takie zwano ekscepcje premptoryjne (exceptiones pretemtoriae) 

 

- ekscepcje dylatoryjne – uniemożliwiały dochodzenie roszczenia w danym 
momencie lub okolicznościach, lecz nie wykluczały takiej możliwości w innym 
momencie czy okolicznościach. 
 
68.Postępowanie apud iudicem 
Postępowanie apud iudicem czyli przed sędzią rozpoczynało się postępowaniem 
dowodowym, a kończyło wydaniem wyroku
. W trakcie postępowania  sędzia 
wydawał polecenia przygotowujące do rozstrzygnięcia sprawy. Miał tylko 
obowiązek zapewnić stronom możliwość swobodnej i wyczerpującej wypowiedzi. 
 
 
 
69.Postępowanie dowodowe 

background image

 

13 

Postępowanie dowodowe to pierwszy etap apud iudicem . Jego przedmiotem były 
tylko okoliczności faktyczne , z których powód wyprowadzał żądanie , a pozwany – 
ewentualnie – zgłaszał zarzut procesowy. Sędzia ograniczał się wyłącznie do faktów 
przedstawionych mu przez strony, a o tym na jakie okoliczności strony musiały 
przedstawić dowody określał  
tzw. ciężar dowodu (onus probandi)  Ocena materiału dowodowego należała do 
niczym nie skrępowanego uznania sędziego. Mógł on , bez względu na rodzaj 
dowodów , uznać za prawdziwe tylko te , które trafiały mu do przekonania. 
 
70.Ciężar dowodu 
Ciężar dowodu zawsze spoczywał na stronie procesu. Na powodzie ciężar dowodu 
spoczywał w odniesieniu do tych okoliczności faktycznych, na których opierał 
swoje żądanie („na powodzie spoczywa ciężar dowodzenia”), pozwany zaś musiał 
udowodnić te fakty , z których wywodził zarzut procesowy („pozwany w ekscepcji 
jest powodem
”). Nikt nie musiał udowadniać istniejącego prawa bo zawsze winien 
znać go sąd. 
71.Środki dowodowe 
Środki dowodowe, jakimi posługiwały się strony to: 

-  świadkowie (przede wszystkim ) 
- dokumenty 
- opinie 

biegłych 

- oględziny 
- niekiedy 

również przesłuchanie stron 

 

72.Zasady sędziowskiej oceny dowodów 
Ocena materiału dowodowego należała do niczym nie skrępowanego uznania 
sędziego. Mógł on , bez względu na rodzaj dowodów , uznać za prawdziwe tylko te , 
które trafiały mu do przekonania. Była to zasada sędziowskiej oceny dowodów. 
W trakcie procesu formułkowego, sędzia mógł wysnuć wniosek o prawdziwości 
faktu na podstawie na podstawie innych ustalonych okoliczności. Występowało też , 
choć sporadycznie, domniemanie prawne, czyli zobowiązanie sędziego do 
przyjęcia za prawdziwy jakiś fakt,  na podstawie innych , już ustalonych faktów. 
73.Pluris petitio ( res, tempus, locus, causa ) 
Pluris petitio
 czyli  nadmierne żądanie . W przypadku gdy powód posługiwał się 
formułką z zawartym w intentio  ściśle określonym żądaniem ( intentio certa ), 
ryzykował przegranie całego procesu gdyby w fazie apud iudicem okazało się, że 
żąda od pozwanego: 

- więcej niż się należało ( res ) 
- przedwcześnie ( tempus ) 
-  nie tam gdzie żądać powinien  ( locus ) 
- z 

niewłaściwej podstawy prawnej ( causa ) 

74.Zasada kondemnacji pieniężnej 

background image

 

14 

Zgodnie z tą zasadą ( condemnatio pecuniara ) nawet w przypadku procesu o 
wydanie rzeczy lub wykonanie zobowiązania , sędzia zasądzał  pozwanego tylko na 
zapłacenie pewnej kwoty pieniężnej. Pamiętać jednak należy , że wysokość tej 
kwoty określał powód  
 
75.Actiones arbitrariae 
Była to skarga arbitralna, z dodatkowym upoważnieniem dla sędziego. Do skarg 
tych należały wszystkie actiones in rem .      W formułce ( pomiędzy intentio, a 
condemnatio), pretor umieszczał odpowiednią klauzulę („jeśli zgodnie z twą oceną 
nie zwróci, względnie nie okaże – zasądź”) uzależniającą zasądzenie pozwanego od 
tego czy na wezwanie sędziego wyda on lub okaże rzecz, czy nie.  Actiones 
arbitrariae 
miała na celu ochronę interesu powoda bowiem zgodnie z condemnatio 
pecuniara
 (część formułki opiewająca na pewną kwotę), pozwany mógł być 
zasądzony tylko na kwotę pieniężną, a nie na wydanie rzeczy. W przypadku nie 
okazania lub nie wydania rzeczy , sędzia zasądzał pozwanego na kwotę , którą 
ustalał powód. 
 
76.Wyrok i jego treść 
Wyrok kończył postępowanie procesowe. Sędzia podawał go ustnie , bez 
konieczności podawania motywów jakie wpłynęły na jego treść. W wyroku sędzia 
ustosunkowywał się do żądania zawartego w formułce procesowej lecz w treści 
orzeczenia zgodnie z  zasadą  condemnatio pecuniara zasądzał  pozwanego tylko na 
zapłacenie pewnej kwoty pieniężnej. 
77.Skutki wyroku 
Wyrok ustalał ostatecznie stan prawny między stronami. Jego konsekwencje to: 

- formalna 

prawomocność wyroku (stronom nie przysługiwało odwołanie od 

wyroku) 

- materialna 

prawomocność wyroku (wyłączała możliwość wniesienia 

powtórnej skargi w tej samej sprawie, poprzez albo niewyrażenie zgody przez 
pretora, albo poprzez udzielenie „zarzutu sprawy osądzonej” 

- stanowił tytuł egzekucyjny , a więc był podstawą do przymusowego 

postępowania wykonawczego.     

78.Res iudicata 
 
 
 
79.Sposoby podważania wyroku 
Z uwagi na brak hierarchii sądownictwa rzymskiego ,istniał jeden sposób 
podważenia wyroku , a mianowicie pretor na podstawie posiadanego imperium , za 
pomocą środka nadzwyczajnego tzw. restitutio in integrum   mógł anulować wyrok 
w przypadku stwierdzenia sfałszowania dowodów lub przekupienia sędziego.  
 
Uznać również można, że interwencja vindex’a służyć mogła jako podważenie 
wyroku, ale mogła ona tylko –choć nie musiała- spowodować zmianę wyroku. 

background image

 

15 

Dopiero proces kognicyjny wprowadza apelację, która na dobrą sprawę nie jest 
środkiem na podważenie wyroku. 
80.Postępowanie egzekucyjne 
Postępowanie egzekucyjne (następstwo : wyroku zasądzającego, uznania roszczenia 
przez pozwanego, przysięgi powoda) rozpoczynało się jeśli pozwany w ciągu 30 dni 
od zasądzenia nie zaspokoił roszczeń. 
81.Pojęcie i rodzaje egzekucji 
Rodzaje egzekucji: 
Osobista - w procesach legisakcyjnych zwana legis actio per  manus iniectionem ( 
przez nałożenie ręki ) 
 – przeprowadzana była przez wygranego powoda . Więził 
pozwanego przez 60 dni , zaś w ostatnim okresie przetrzymywania musiał 
wyprowadzać go na targ i ogłaszać publicznie należną sobie sumę. Jeśli nikt 
dłużnika nie wykupił, miał prawo przetrzymać go do czasu odpracowania długu, 
sprzedać w niewolę , a nawet zabić. Tak surowe rygory egzekucji osobistej 
złagodziła Lex Poetelia  z 326 r. p.n.e.  zakazując sprzedania w niewolę i zabicia 
dłużnika. W egzekucji  osobistej w procesie formułkowym dłużnik odpracowywał 
dług. Egzekucja  osobista ustąpiła jednak miejsca  egz. majątkowej. 
Majątkowa- twór prawa pretorskiego , miała charakter generalny , gdyż 
obejmowała cały majątek pozwanego. 
82.Egzekucja majątkowa ( venditio bonorum ) 
Wdrażano ją na podstawie odrębnego powództwa – actio iudicati  . Najpierw pretor 
wprowadzał powoda w posiadanie majątku dłużnika, następnie obwieszczał to w 
najbardziej uczęszczanych miejscach miasta. Do egzekucji mogły przystąpić inne 
osoby , które miały pretensje do tegoż dłużnika. Przy większej liczbie dłużników 
wybierali oni spośród siebie magistra bonorum , który sprzedawał majątek w 
drodze licytacji.   
  
83.Formy egzekucji majątkowej 
 
 a)Na podstawie odrębnego powództwa – actio iudicati    
 b)Cessio bonorum - możliwość dobrowolnego oddania własnego majątku na rzecz 
wierzycieli. 
 
84.Cessio bonorum 
Pozasądowa możliwość dobrowolnego oddania własnego majątku na rzecz 
wierzycieli przez dłużnika który stał się niewypłacalny nie z własnej winy (np. 
suszy, epidemii). Wystarczało złożenie stosownego oświadczenia pisemnego lub 
ustnego. Majątek dłużnika był licytowany , ale mógł on sobie pozostawić środki 
niezbędne do utrzymania. Unikał również egzekucji osobistej i infamii (ujmy na czci 
obywatelskiej). 
85. Egzekucja majątkowa uniwersalna i syngularna 
Egzekucja uniwersalna skierowana była na cały majątek dłużnika (zastąpiła ona 
egzekucję osobistą ) Wdrażano ją na podstawie odrębnego powództwa – actio 

background image

 

16 

iudicati. Pozwany mógł zakwestionować zasadność egzekucji ( infitiatio) i 
dochodziło wtedy do ponownego zbadania sprawy, ale musiał liczyć się z faktem , 
iż w przypadku nieuzasadnionej inficjacji zasądzony zostanie na podwójną wartość 
sporu. Jeśli nie kwestionował egzekucji powód wchodził  w majątek pozwanego. 
Egzekucja sygnularna  odnosiła się do osób stanu senatorskiego, osób 
niedojrzałych i chorych umysłowo. Egzekucja przeprowadzana była tylko na części 
majątku , zaspokajającej pretensje wierzycieli. Ten typ egzekucji stał się w procesie 
kognicyjnym normalnym sposobem egzekwowania wszelkich roszczeń 
 
86.Procec kognicyjny ( cognito extra ordinem ) 
Proces kognicyjny stosowany początkowo w sprawach , które nie otrzymały 
ochrony prawnej w ramach procesu formułkowego z biegiem czasu stosowany był 
coraz częściej, aż wreszcie , w końcu III w. n.e. stał się jedynym . 
Jego cechy charakterystyczne: 

-  Brak podziału na in iure  i apud iudicem ,a w konsekwencji wyszła  z 

użycia formułka procesowa. 

-  Strony procesu nie dokonywały wyboru sędziego Proces toczył się przed 

urzędnikiem państwowym, skupiającym władzę sądowniczą i administracyjną. 
Każda jednak ze stron mogła żądać wyłączenia urzędnika , gdy nie była 
pewna jego bezstronności ( iudex suspectus – sędzia podejrzany ). 

-  W okresie dominatu dochodziło do ograniczenia jawności procesu.  
-  Postępowanie stawało się coraz bardziej piśmienne, pisemnej formy 

wymagały czynności procesowe stron, orzeczenia sądowe. 

-  Odstąpiono od swobodnej oceny dowodów na rzecz tzw. legalnej oceny 

dowodów która wprowadzała ich hierarchiczność.  

  Postępowanie rozpoznawcze. 
Rozpoczynało się pisemnym wezwaniem (datowane i podpisane ) zawierającym 
żądanie ochrony prawnej i okoliczności na jego poparcie tzw. pozew. Jeżeli sędzia 
uznał powództwo, poprzez specjalnego urzędnika (executor), przesyłał pismo 
pozwanemu. Pozwany mógł wtedy albo zaspokoić żądania powoda albo 
zobowiązany był pisemnie odpowiedzieć na pozew i uiścić opłaty sądowe. Jeśli 
strony stawiły się przed sądem w wyznaczonym terminie następowała ustna 
rozprawa. W procesie kognicyjnym pojawiła się tzw. interwencja uboczna , osoba 
trzecia mająca interes w wygranej pozwanego mogła na jego wniosek przystąpić i 
popierać go w procesie. Procesowi kognicyjnyjnemu znane było postępowanie 
zaoczne
. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sędzia na piśmie 
wydawał wyrok ale ogłaszał go ustnie.  
  Postępowanie wykonawcze. 
W procesie kognicyjnym przymusowe wykonanie wyroku prowadził organ sądowy, 
przy czym wierzyciel miał prawo wyboru między egzekucją osobistą, a 
majątkową 
. Najpierw wydawany był nakaz egzekucji, z określonym terminem 
dobrowolnego spełnienia obowiązku, po upływie tego terminu przystępowano do 
egzekucji, którą przeprowadzano różnie, w zależności od treści sentencji. Gdy 

background image

 

17 

zasądzenie opiewało na wydanie rzeczy, następowało jej zajęcie (również przy 
użyciu siły zbrojnej) i wydanie powodowi. Gdy zasądzenie opiewało na świadczenie 
pieniężne, zajmowano dłużnikowi majątek celem sprzedaży, lecz tylko tyle ile 
trzeba było na zaspokojenie żądania wierzyciela. Sprzedaż odbywała się na zasadzie 
otwartej licytacji, a nadwyżkę ze sprzedaży zwracano dłużnikowi. 
W egzekucji osobistej więzienie prywatne zastąpiono publicznym. 
 
87.Prawomocność wyroku i apelacja 
Dopiero w procesie kognicyjnym pojawiła się możliwość apelacji od wyroku. Na 
żądanie co najmniej jednej strony całą sprawę od początku rozpatrywał i rozstrzygał 
nowym wyrokiem sąd wyższej instancji. Co istotne, w momencie wniesienia 
apelacji wstrzymywano egzekucję. Apelację składało się za pośrednictwem sądu , 
którego orzeczenie było zaskarżane pismem zwanym libellus apelationis. Strona 
przeciwna mogła na takie pismo odpowiedzieć libellus refutatorius, zbijając w nim 
argumenty zawarte w apelacji . Terminem  składania apelacji było 10 dni od 
momentu, kiedy zainteresowana strona powzięła wiadomość o wydaniu orzeczenia. 
Niedopuszczalna była apelacja strony , chcącej zaskarżyć niekorzystny wyrok 
wydany pod jej nieobecność (zaocznie ).  Orzeczenie sądu wyższej instancji 
zastępowało wyrok zaskarżony. 
Orzeczenie stawało się formalnie i materialnie prawomocne, ze skutkiem 
wstecznym, po upływie terminu przewidzianego na złożenie apelacji. W przypadku 
oddalenia apelacji orzeczenie sądu niższej instancji stawało się ostateczne, z chwilą 
wydania wyroku apelacyjnego, a zatwierdzając wyrok niższej instancji po 
rozpatrzeniu apelacji czynił go wykonalnym z chwilą ogłoszenia. 
88.Środki ochrony pozaprocecowej 

a)  Restitutio in integrum – przywrócenie do stanu pierwotnego; 
b)  Interdicta – pretorski lub namiestniczy  nakaz pod adresem jednej ze stron 

aby coś uczyniła lub zaniechała wydawany na żądanie drugiej strony; 

c)  Missio in possessionem – wprowadzenie zainteresowanego we władanie 

majątkiem drugiej osoby , całym (missio in bona ) lub częścią (missio in rem 
); 

d)  Stypulacje pretorskie – słowne i w odpowiedniej formie przyrzeczenia stron. 

89.Stypulacje gwarancyjne – cautio damni infecti 
90.Stypulacje pretorskie oraz missiones 
Były to słowne i w odpowiedniej formie przyrzeczenia stron , których treść 
określał pretor. Służyły  do udzielenia stronie zabezpieczenia (cautio) które 
umożliwiało realizację roszczenia w wypadku zaistnienia szkody w trakcie procesu , 
jak i poza nim. Zawarcie stypulacji mógł pretor na stronie wymusić  : grożąc 
wprowadzeniem przeciwnika w jej majątek (missio in bona),  odmawiając 
powodowi skargi (denegatio actionis ), przyznając pozwanemu odpowiednią 
exceptio.   
91.Interdykty 

background image

 

18 

Interdicta – pretorski lub namiestniczy  nakaz pod adresem jednej ze stron aby 
coś uczyniła lub zaniechała wydawany na żądanie drugiej strony. Celem interdyktu 
było przeciwdziałanie stanowi rzeczy , który naruszał porządek prawny. Dlatego też 
pretor nie badał zasadności interdyktu. Jeśli adresat podporządkowywał się 
nakazowi sprawa kończyła się osiągając swój cel. W przypadku przeciwnym 
interdictum stanowiło podstawę wszczęcia procesu, który orzekał jego zasadność.  
Interdykty zmierzały do: 

-  zmuszenie adresata do zwrotu czegoś (interdicta restitutoria ) – np.  nakaz 

oddania zawłaszczonej rzeczy  

-  do okazania czegoś lub kogoś ( interdicta exhibitoria ) – np. rozkaz okazania 

testamentu 

-  do zaniechania czegoś ( interdicta prohibitoria ) – np. zakaz naruszania 

cudzego posiadania siłą  

92.Restitutio in integrum 
Restitutio in integrum 
 (przywrócenie do stanu pierwotnego) – pozaprocesowy  
środek ochronny udzielany przez pretora po zapoznaniu się z istotą sprawy, uznając 
za niebyły fakt , z którym prawo łączyło niekorzystne dla kogoś skutki prawne. 
Typowymi podstawami były : przymus (metus ), podstęp ( dolus ), błąd ( error ), 
niedojrzałość kontrahenta, umotywowana nieobecność ( absentia ) 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

background image

 

19 

 
 
 
 
 
 

                                                                   

 


Document Outline

  • http://strony.wp.pl/wp/eltho/
  • RZYMSKI PROCES CYWILNY
  • 26Sędzia w prawie rzymskim
          • - Actiones mixtae \(skargi mie
  • uchwalenia Leges Iuliae \( 17 
  • Osobista - w procesach legisak
  • Majątkowa- twór prawa pretorsk
  • Restitutio in integrum  \(przy
Pobierz cały dokument
Prawo rzymskie cz II Proces cywilny.pdf
Rozmiar 290 KB
Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo rzymskie cz.II Proces cywilny, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, Logika i wykładnia
Prawo rzymskie cz.II Proces cywilny, UAM PRAWO, Prawo rzymskie Dajczak
LIMS System zarządzania działalnością laboratorium Cz II Proces wdrażania systemu
Prawo rzymskie cz III prawo osobowe z czynnościami prawnymi
Prawo rzymskie cz. III prawo osobowe z czynnościami prawnymi, Prawo rzymskie
Prawo rzymskie - ściągi, II, KONCEPCJA PRAWA WG CYCERONA:
prawo autorskie cz. II
prawo autorskie cz. II
Prawo dowodowe cz II
Prawo administracyjne. Cz. II Materialne prawo administracyjne., 1
Prawo osobowe, Prawo rzymskie cz. III prawo osobowe z czynno˜ciami prawnymi, PRAWO OSOBOWE Z CZYNNOŚ
prawo autorskie cz. II
prawo autorskie cz. II, UR, prawo
Prawo Rzymskie-Opracowanie, Prawo rzymskie cz. V Prawo spadkowe, Prawo spadkowe
Prawo rzymskie cz. III prawo osobowe z czynnościami prawnymi, PRAWO, PRAWO - I, Prawo Rzymskie
Prawo rzymskie cz III prawo osobowe
II-RZYMSKI PROCES CYWILNY, Nauka, Prawo, I rok
dr Robaczyński, Wykłady - Prawo cywilne cz. II(2)
Zobowiązania cz II do str 503 włącznie, UAM PRAWO, Prawo rzymskie Dajczak

więcej podobnych podstron

Kontakt | Polityka prywatności