Wyk!ad :
„Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?”
INTERAKCJE cz. II
dr Dariusz Rosi$ski
•
podstawowe za!o%enie:
ka!da interakcja spo"eczna ma
zawsze charakter (przynajmniej w jakiej# cz$#ci)
spektaklu obliczonego na sprawienie odpowiedniego
wra!enia na widzach
•
podobnie jak u Berne’a –
#wiat (szczególnie #wiat spo"eczny)
rozgrywa si$ na wielu poziomach naraz.
•
Goffman mówi o
badaniu instytucji spo!ecznych
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
wyodr"bnione obszary dzia!a$ ludzkich mo%na bada& z czterech
perspektyw:
1.
techniczna – rozpatruje dzia!ania z punktu widzenia
efektywno'ci lub nieefektywno'ci. Zachowania ludzi s( traktowane
jako zorganizowane systemy zmierzaj(ce do okre'lonych celów.
2.
polityczna – analizuje dzia!ania z punktu widzenia kontroli
spo!ecznej, reguluj(cej wysuwanie %(da$ i pos!ugiwanie si"
sankcjami. Polityka to sfera dzia!a$, jakich ka%dy z uczestników
mo%e wymaga& od innych oraz sfera kar i nagród, które s!u%(
wzmacnianiu tych wymaganych zachowa$
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
3.
strukturalna – instytucja mo%e by& rozpatrywana z punktu
widzenia horyzontalnych i wertykalnych podzia!ów spo!ecznych
oraz stosunków mi"dzy poszczególnymi grupami
4.
kulturowa – w tej analizie stosuje si" kategorie warto'ci zasad
moralnych, wp!ywaj(cych na dzia!ania ludzi (warto'ci, które
odnosz( si" do mód, zwyczajów, kwestii smaku, grzeczno'ci i
dobrych manier, do ostatecznych celów i normatywnych
ogranicze$ dzia!ania
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
Goffman proponuje pi(t( perspektyw" –
dramaturgiczn"
•
Goffman koncentruje si" na epizodach spo!ecznych, na interakcji jako:
•
„spotkaniu”
•
i
„okazji”
•
patrzy na ludzi
jak na samodzielnych aktorów, którzy daj" przed
sob" wzajemnie przedstawienia.
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
rozgrywaj( si" one zawsze w jakiej'
zorganizowanej pierwotnie
przestrzeni spo!ecznej
•
Gdy w trakcie wykonywania przez nas jakiej' czynno'ci pojawia si" obserwator,
mo%emy dostrzec u siebie bezwiedn( zmian" zachowania – odkrywamy, %e
staramy si" dobrze wypa'& w jego oczach, a przynajmniej %e spojrzenie drugiego
ma uchwytne znaczenie dla naszego zachowania
•
na
ludzkie dzia"anie mo%na spojrze& jak na przedstawienie
•
na
!ycie spo"eczne jak na przestrze% teatraln&, w której dzia!ania
ludzkie s( wyst"pami
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
Motywacja
Dobrze wypa'& w oczach
obserwatorów
Wyst"py te s( zarówno:
•
indywidualne
•
jak i grupowe, zespo!owe (szczególnie instytucje spo!eczne)
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
regu!y dramaturgiczne - znacz(ce w codziennym %yciu
spo!ecznym
•
„Jednostka dzia!a tak, by w sposób umy'lny lub mimowolny
wyrazi& siebie, a inni pozostaj( pod jakim' jej wra%eniem”
•
zachowanie cz!owieka stanowi znacz(c( ekspresj" i wywiera na
innych wra%enie.
•
wra!enia, które odbieraj( inni, buduj" obraz jednostki – ze
wzgl"du na te wra%enia b"d( j( oni:
ocenia', interpretowa' i
zachowywa' si" wobec niej w okre'lony sposób.
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
inauguracyjny wyst$p („pierwsze wra!enie”) – cho& to
codzienno'& to ma dla aktorów szczególne znaczenie, zachowanie
osoby wywo!uje wi"cej wra%e$ ni% chce ona przekaza&
•
asymetria procesu komunikacyjnego
•
widzowie zmuszeni s(
„na kredyt” (interakcja na kredyt)
wierzy' wyst$puj&cemu – je'li wra%enia, które do nich
docieraj(, nie s( wyra#nie sprzeczne z deklaracjami, z
przekazywanymi celowo informacjami!
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
Sytuacja interakcji spo!ecznej jest
nacechowana
hipotetyczno#ci" – trafno'& obrazu innych, który sobie
konstruujemy, zawsze jest problematyczna, tak samo jak dla
wyst"puj(cego problematyczna jest akceptacja, jakiej udziela mu
publiczno'&!!!!
•
interakcja jako ci(g wyst"pów, rozwijaj(cych si" w czasie, gdzie
aktorzy i publiczno'&
zmieniaj& si$ rolami, przekazuj&c
informacje na swój temat, co stanowi razem wst$pne
porozumienie (dora#n( zgod") – okre'lony obraz
zaanga%owanych osób
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
strefy dzia!ania ludzi – najistotniejszy podzia! stref to:
•
scena i kulisy.
•
indywidualny wyst$p – fasada
•
na fasad" sk!adaj( si":
•
dekoracja i u%ywane rekwizyty ( nie tylko rzeczy ale i gotowe
symbole, kalki czy klisze j"zykowe lub behawioralne u%ywane w
trakcie wyst"pu).
Jak zorganizowane s( wyst"py???
•
fasada osobista – obejmuje powierzchowno'& i sposób bycia –
jest
czym# raczej wybieranym ni! tworzonym, komponowana
jest ze sta!ych stereotypowych elementów. Niekiedy jest to
powielenie wzorca
•
sytuacja komplikuje si" w przypadku zespo!ów graj(cych (osoby
które s( zainteresowane w utrzymaniu okre'lonego wra%enia) –
musz( wytworzy& w!asn( organizacj" by przedstawienie mog!o si"
uda& (problem z identyfikacj( z rol(, zespo!em itp.)
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
spójno#$ zespo!u: wa%ne jest wzajemne zaufanie cz!onków
zespo!u graj(cego, w!a'ciwe przygotowanie kandydatów (do
poszczególnych ról) i dobre instrukcje
•
spójno'& dzi"ki np.
kole!e%sko#ci - „koleg( z zespo!u jest kto',
od czyjej dramaturgicznej wspó!pracy jest si" zale%nym w
narzucaniu publiczno'ci okre'lonej definicji sytuacji”
•
zespó! tworz( osoby zainteresowane utrzymaniem okre'lonego
wra%enia, okre'lonej definicji sytuacji (przynajmniej zgodnie
wspó!pracuj( nad ich utrzymaniem
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
selekcja (odpowiednie obsadzanie ról mi"dzy cz!onków zespo!u,
jako element przygotowania)
•
rozmowy inscenizatorskie
•
zmowa zespo"u i stosunek do nieobecnych (do przysz!ej lub
by!ej widowni)
•
komunikacja nie w stylu przedstawienia (szczególnie spaja
zespó! i tworzy barier" mi"dzy nimi a publiczno'ci() - np.
zakulisowe obmowy (sekret zespo!u)
Tajemnice wi"zi spo!ecznej
•
Goffman przedstawi! klasyfikacj" sekretów (np. wi(zanie si" z zespo!em odbywa
si" poprzez uzyskiwanie dost"pu do coraz wa%niejszych sekretów):
1.
wstydliwe (czarne)
2.
strategiczne
3.
wewn%trzne
4.
powierzone
5.
nieobowi"zuj"ce (swobodne)
•
Zespó! graj(cy musi uwa%a& na tzw. role poboczne (z uwagi na to co mo%e si"
sta& z sekretami i... z zespo!em)
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
role poboczne:
•
informator (szpieg)
•
klakier
•
„wtyczka” (rzecznik interesów widowni)
•
specjalista
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
robi$ wra&enie czy dzia!a$???
•
problem stale obecny w %yciu, nabiera ostro'ci wtedy, gdy np. wykonywana
praca zawodowa z trudem poddaje si"
dramatyzacji (praca na pokaz,
ostentacyjne pró%nowanie itp.)
•
przedstawienie jest lepiej odbierane, gdy fasada graj(cego stanowi
idealizacj$ (prezentowany obraz siebie zawiera uwznio'laj(ce elementy,
zgodnie z oficjalnymi warto'ciami spo!ecze$stwa)
•
wszyscy s( tego 'wiadomi - nie przeszkadza to w pozytywnej ocenie
graj(cego je'li umiej"tnie pos!uguje si" symbolami; idealizacja mo%e
przybiera& charakter negatywny - kto' stylizuje si" (albo lansuje) na
wyn"dznia!ego by otrzyma& wsparcie (szczególnie wa%ny spójny obraz)
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
fachowe wykonanie roli oszusta (
fa!szywa prezentacja) „os!abia nasze
przekonanie o istnieniu koniecznego zwi(zku mi"dzy moralnym prawem do
odgrywania jakiej' roli i techniczn( umiej"tno'ci( jej odgrywania”
•
wykrycie fa!szywej prezentacji ma donios!e konsekwencje dla ca!okszta!tu
stosunków danej osoby z innymi (fa!sz w jednej dziedzinie rzutuje na ocen"
wszelkich jej dzia!a$) - mo%e to prowadzi& do specyficznej sytuacji: osoba
wiedz(c o tym, %e istnieje gro#ba, i% ogl(daj(ca wyst"p publiczno'& odniesie z!e
wra%enie, mo%e si" poczu& tak
zawstydzona sytuacj&, %e sama pogr&!y
swój wyst$p
Erving Goffman - %ycie jako spektakl
•
„prze%ywaj(c taki niezawiniony wstyd, jednostka mo%e
przypuszcza&, %e wszyscy to widz(. Czuj(c za', %e jest w taki sposób
widziana, mo%e s(dzi&, %e swym wygl(dem potwierdza fa!szywe o
sobie opinie. I sama mo%e si" jeszcze bardziej pogr(%y&, podejmuj(c
takie dzia!ania obronne, do jakich uciek!aby si", gdyby by!a naprawd"
winna. W ten sposób wszyscy jeste'my zdolni przeobrazi& si" w
naszych w!asnych oczach w najgorsz(, jak( tylko mo%na sobie
wyobrazi&, osob", jakiej inni nie potrafi( sobie nawet
wyobrazi&” (Goffman)
Erving Goffman - %ycie jako spektakl