Wyk!ad :

„Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?”

INTERAKCJE

dr Dariusz Rosi$ski

•

termin INTERAKCJA wypiera okre%lenia: zachowanie, stosunki

mi"dzyludzkie, stosunki spo!eczne, postawy? (por. Krzemi$ski)

•

interakcja to inaczej: „wzajemna reakcja”, „wzajemne reagowanie”,

„wzajemne dzia!anie na siebie”, „wspó!reakcja”; (inter-

„wewn"trzno%&”)

•

przyjmujemy za!o'enie, 'e w ludzkim do%wiadczeniu istnieje taka

strefa, która realnie mie%ci si" „pomi"dzy” nami - nie jest pusta i nie

jest tylko fizyczna - jest wype!niana przez wzajemne:

•

oczekiwania, symbole

Interakcja

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

teoria naturalnej wymiany G.C. Homansa

•

teoria interakcji - to teoria wymiany (pierwotna wymiana podstaw(

stosunków spo!ecznych - pierwotne zachowanie spo!eczne jest aktualne,

rzeczywiste, spontaniczne - „na poziomie pierwotnego zachowania

spo!ecznego nie ma 'adnego )yda, Greka ani barbarzy$cy, ale tylko

cz!owiek” (Social behavior)

•

ma!a grupa - pole bada$ pierwotnych zachowa$ spo!ecznych

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

Homans wyja%niaj(c prawa, które rz(dz( pierwotnymi zachowaniami

spo!ecznymi - korzysta z dwóch rodzajów ogólnych twierdze$:

•

twierdze" psychologii behawioralnej (czy te' ogólnej teorii uczenia

si")

•

twierdze" „elementarnej ekonomii”

•

organizm dokonuje transakcji z otoczeniem

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

co to znaczy (wg Homansa), 'e interakcja si" rozwija?

1.

je'eli w przesz!o%ci pojawienie si" sytuacji bod#cowej sta!o si" okazj( do nagrodzenia czyjej% konkretnej

aktywno%ci (zachowania), to wówczas im bardziej obecna sytuacja bod#cowa przypomina dawn(, tym

bardziej jest prawdopodobne, 'e ten kto% zachowa si" tak samo lub podobnie

2.

im cz"%ciej w danym okresie kto% swoim dzia!aniem nagradza aktywno%& drugiego, tym cz"%ciej ten drugi

b"dzie przejawia! t" aktywno%&

3.

im wi"ksz( warto%& ma dla kogo% jednostka aktywno%ci, któr( daje mu drugi, tym cz"%ciej b"dzie si"
zachowywa! w sposób nagradzany przez aktywno%& drugiego

•

z kombinacji dwóch ostatnich twierdze$ wynika, 'e -

cz#sto$% interakcji

zale&y od cz#sto$ci wzajemnych nagród oraz od warto$ci, jak'

dla ka&dego z pozostaj'cych w interakcji ludzi ma aktywno$%

otrzymywana od drugiego („kurs wymiany” wg Homansa)

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

„kurs wymiany” zachowa" - jego miar( mo'e by& liczba

zachowa$ przejawianych w danym czasie przez uczestników

interakcji

•

problem ekwiwalentnej (równowa!nej) wymiany - warunek rozwoju

interakcji - bilans wzajemnych stosunków pozytywny

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

stabilny zysk staje si" na d!u'sz( met" jakby mniej atrakcyjny (jego

koszt ro%nie); aby interakcja si" rozwija!a, partnerzy musz(:

•

cz"#ciej wymienia$ nagrody

•

konieczna jest zmiana rodzaju nagród (zmiana warto%ci

poszczególnych zachowa$ uczestnicz(cych w wymianie)

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

distributive justice (zasada sprawiedliwego podzia!u) -

„kto% kto pozostaje w stosunku wymiany z innym, b"dzie oczekiwa!,

'e ka'demu przypadnie nagroda proporcjonalna do jego kosztów -

tym wi"ksza nagroda, im wi"ksze koszty - i 'e nagroda ka'dego, czyli

zysk netto, b"dzie proporcjonalna do jego nak!adów - im wi"ksze

nak!ady, tym wi"kszy zysk”

•

zasada sprawiedliwo%ci nie jest u Homansa norm( moraln(, lecz raczej regu!(

dzia!ania naturalnego mechanizmu

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

moralno$% w jego koncepcji jest traktowana relatywistycznie -

jest spraw( umowy mi"dzy lud#mi

•

sprawiedliwo$% u Homansa oznacza prawo do wi"kszego zysku,

je%li ponios!o si" wi"ksze nak!ady, oraz zasadno%& oczekiwa$, 'e

b"dzie si" mia!o wi"kszy zysk, je%li wi"cej si" zainwestuje

•

koncepcja warto$ci i zasada sprawiedliwego podzia!u to

najbardziej kontrowersyjne punkty teorii Homansa; np. Blau - zarzut

o przeniesienie „'ywcem” ekonomicznej koncepcji sprawiedliwej

ceny w dziedzin" stosunków mi"dzyludzkich

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

rozum i uczucia w teorii Homansa

•

wyró'niaj(c zachowania emocjonalne jako „wyra'aj(ce uczucia”, Homans

wprowadza miernik wszystkich innych typów zachowa$ wymienianych mi"dzy

lud#mi -

wyra&enie lubienia lub nielubienia jest dobrem

ekwiwalentnym wobec wszelkich innych zachowa"
przynosz'cych jednostce zyski

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

ulega zatarciu problem specyfikacji emocji, powstaj( pytania typu:

•

dlaczego wyra!anie aprobaty ma moc nagradzaj%c% i

karz%c%?

•

jak% potrzeb" zaspokaja lubienie, skoro mo!e stanowi$

wyp&at" w interakcji mi"dzy lud'mi?

•

Homans sugeruje, 'e

lubienie jest elementem ca&ego &a(cucha

wymiany dóbr - wyra'enie aprobaty jest tylko %rodkiem do uzyskania

rzeczowych nagród

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

co z racjonalno$ci'?

•

naturaln( w!asno%ci( ludzi jest

kierowanie si# zasad' zysku w

interakcjach z innymi

•

warunkiem utrwalenia si" interakcji mi"dzy danymi osobami jest

zachodz'ca mi#dzy nimi zyskowna wymiana - poj"cie warto%ci

nieco komplikuje ten schemat - nie chodzi o to, aby otrzymywa& potrzebne

nam dobra od innych, ale o to, aby otrzymywa& dobra bardziej cenione

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

kto jest nieracjonalny?

•

ten kto

nie uzyskuje potrzebnych mu nagród

•

cz!owiek jest nieracjonalny, gdy przyj"ta przez niego

hierarchia

warto$ci przez d!u&szy czas nie przynosi mu zysków -

•

„(le kalkuluje?” - z!udzenia na temat partnerów interakcji

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

Homans wspomina o dwóch tendencjach rz(dz(cych naszym post"powaniem w

relacjach z innymi:

1. d('enie do podejmowania wymiany i tworzenia wi"zów spo!ecznych z

osobami podobnymi, równymi - zapewnia nam

równowa&no$% wymiany

2. odwrotna tendencja sk!ania nas do podejmowania wymiany

z tymi, którzy

s' od nas lepsi, s' „wy&ej”, maj' wy&sz' pozycj# - daje nam
mo'liwo%& uzyskania szczególnie cennych nagród, ale równolegle podnosi

nak!ady

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

kwestia w!adzy:

•

przywódc' zostaje ten, kto potrafi lepiej nagrodzi%

wi#ksz' liczb# osób

•

pos!usze$stwo jest tym wi"ksze, im wi"cej nagród mo'na dzi"ki

niemu uzyska& oraz im s( one cenniejsze

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

ukryte za!o'enie Homansa:

•

op!aca si# by% uczciwym w wymianie

- pozwala to zarówno na uzyskanie

wi"kszej liczby cenniejszych nagród, jak i lepiej zabezpiecza w sytuacjach niespodziewanych

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

teoria interakcji jako model spo!ecze"stwa

•

schemat zaproponowany przez Homansa odnosi si" do zjawisk zachodz(cych

w ma!ych grupach - do warstwy 'ycia okre%lanej jako

pierwotna

•

uznawa!, 'e wszystkie komplikacje i ca!a z!o'ono%&, p!yn(ca przede wszystkim

z instytucjonalizacji 'ycia s( czym%

wtórnym wobec pierwotnych

prawid!owo%ci

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

instytucje a pierwotne zachowania spo!eczne:

•

instytucja jest zorganizowan(, wtórn( warstw( 'ycia, która

wp!ywa na nasze post"powanie inaczej ni' to si" dzieje w

bezpo%rednich, spontanicznych stosunkach mi"dzy osobami

•

charakterystyczne cechy instytucji:

•

pos!ugiwanie si"

wtórnymi nagrodami, czy te' uogólnionymi

wzmocnieniami; np. pieni(dze, formalne wyrazy aprobaty spo!ecznej (lub

te' konwencjonalne %rodki karania)

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

instytucja wymaga od swych cz!onków przystosowania si" do ogólnej normy -

wed!ug niej powinni%my post"powa& we wzajemnych stosunkach

•

przestrze$ praktycznej interakcji spo!ecznej jest wype!niona dwoma rodzajami

stosunków:

formalnymi i nieformalnymi

•

ze wzgl"du na fakt, 'e prawid!owo%ci które rz(dz( nieformalnymi s(

pierwotne i fundamentalne dla formalnych, nie ma takiej instytucji, w ramach

której nie odbudowywaliby%my sfery bezpo%redniej wymiany

•

konflikt mi#dzy formalnym a nieformalnym planem &ycia mo'e

by& rozwi(zany tylko przez przystosowanie instytucji do wymogów

spontanicznej wymiany interakcyjnej mi"dzy lud#mi

•

je%li instytucja nie spe!nia takich wymaga$ -

rozpada si#; instytucje z natury

s' funkcjonalne - s!u'( lepszemu zaspokajaniu potrzeb ludzi (Krzemi$ski)

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

W co graj' ludzie (i dlaczego)? - Analiza Transakcyjna Erica

Berne’a

•

oryginalna teoria stosunków mi"dzy lud#mi - rodzaj teorii wymiany (wraz ze

wspó!pracownikami stworzy! tak'e szczególn( odmian" terapii - analiz"

transakcyjn()

•

transakcje dokonywane mi"dzy lud#mi, ich przebieg i uwarunkowania

•

Berne uwa'a!, 'e odkryta przez niego forma interakcji mi"dzyludzkiej - GRA -

ma cechy uniwersalne - to szczególny rodzaj wymiany „g!asków”

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

centralnym tematem analizy transakcyjnej jest to-co-si"-dzieje-

pomi"dzy-lud#mi

•

forma wymiany zachowa$ mi"dzy lud#mi rozpatrywana jest w

%wietle ich do%wiadcze$ z okresu dzieci$stwa, kszta!tuj(cych

osobowo%& - jest to swoista koncepcja socjalizacji

•

transakcja to akt wymiany zachodz(cy mi"dzy dwiema osobami (lub

wi"ksz( ich liczb(). Wymiana dotyczy wzajemnych zachowa$ (racjonalnych i

irracjonalnych).

Wymiana bod'ców – zachowa( i reakcji – zachowa$

jest w AT nierozerwalnie zwi(zana z procesami komunikacyjnymi

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

•

Zgodnie z za!o'eniami AT u cz!owieka mo'na wyró'ni& stany ego („system

uczu& po!(czony z odpowiadaj(cym mu zestawem wzorów zachowania”).

Zgodnie z przyj"t( przez Berne’a typologi( mo'emy wyró'ni& stany ego:

1. takie, które s( na%ladownictwem wzorów rodzicielskich

(Rodzic - R)

2. stanowi( samodzielnie wypracowane wzory, oparte na obiektywnej ocenie

rzeczywisto%ci zarówno psychologicznej, jak i spo!ecznej

(Doros!y - D)

3. takie, które reprezentuj( archaiczne, instynktowne oraz utrwalone we

wczesnym dzieci$stwie do%wiadczenia ego

(Dziecko - Dz)

Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?

Stany ego mo&na opisa%:

•

Model funkcjonalny – opisuje jak kto% funkcjonuje w
danym momencie i danej interakcji, jak przebiega proces

•

Model strukturalny – opisuje co jest zawarte w
strukturach „JA” (ego), jaka jest tre%& do%wiadcze$

Model funkcjonalny stanów Ja (ego)

RODZIC

DZIECKO

DOROS!Y

Dzs

Rch

Rn

D

Dzz

Dzp

RODZIC NORMATYWNY (Rn)

DZIECKO SPONTANICZNE (Dzs)

DZIECKO ZBUNTOWANE (Dzz)

DZIECKO PODPORZ"DKOWANE (Dzp)

RODZIC CHRONI"CY (Rch)

Model strukturalny stanów Ja (ego)

DOROS!Y

D

DZIECKO

Dziecko w Dziecku

Doros#y w Dziecku

Rodzic w Dziecku

Dz

1

D

1

R

1

RODZIC

R

np. dziadek, babcia

R

R

R

D

Dz

D

D

D

Dz

Dz

Dz

np. nauczyciel, ksi$dz, trener itp..

np. inna wa%na osoba

np. ojciec, matka

Ukryte komunikaty i sprowokowane odpowiedzi

W tre%& komunikatu, stanowi(cego pozornie zwyczajow( wypowied# Doros!ego

skierowan( do Doros!ego, mo'e by& wpleciony, %wiadomie lub nie%wiadomie dla

nadawcy – komunikat Doros!ego zwracaj(cego si" do Dziecka odbiorcy albo

Dziecka zwracaj(cego si" do Dziecka odbiorcy. Odpowied# tylko pozornie mo'e

by& reakcj( Doros!ego – mo'e w niej doj%& do g!osu (%wiadomie b(d# nie), ten

stan ego, do którego kierowa! komunikat inicjuj(cy wymian", a wi"c stan Dziecka

kieruj(cy si" do Rodzica partnera (transakcja skrzy'owana) albo Dziecka

odpowiadaj(cego na zaproszenie do zabawy Dziecku rozmówcy (transakcja

ukryta podwójna, np. typowo flirt).

Formy strukturalizacji czasu (formy ludzkiej interakcji)

Zgodnie z koncepcj( AT do transakcji dochodzi w ró'nych obszarach 'ycia

osoby. Rozwi(zanie jakie musi znale#& ka'dy cz!owiek, !(czy& powinno trzy

aspekty:

materialny, spo&eczny i indywidualny. Mo'na powiedzie&, 'e

dysponujemy (pos!ugujemy si") kilkoma formami strukturalizacji czasu.:

1.

aktywno$% – praca – aspekt „materialny”

Formy strukturalizacji czasu

„Program spo!eczny” (aspekt spo!eczny) to z jednej strony formy

najprostsze, mniej skomplikowane i mniej nagradzaj(ce ni' procedury (praca), z

drugiej - formy znacznie bardziej od nich skomplikowane. Pierwsze to rytua!y,

drugie to rozrywki czasu wolnego:

2. rytua!y

3. rozrywka

4. gry

5. intymno$%

6. wycofanie

Gry transakcyjne (psychologiczne)

Przebieg gier

nie jest w pe!ni $wiadomie kontrolowany

przez partnerów interakcji – dzi"ki temu gra pozwala na osi(gni"cie

szczególnych zysków, na których zale'y osobom wchodz(cym ze sob(

w interakcje.

Gry transakcyjne (psychologiczne)

Transakcja u Berne’a jest bez porównania bardziej skomplikowana ni' u Homansa

(u którego nie jest mo'liwe by jedna jednostka zachowania nios!a ze sob( wi"cej

jednostek znaczenia, np. uprzejme s!owa wypowiadane niegrzecznym, ironicznym

tonem).

U Homansa okre%lone zachowanie (

jednostka zachowania) ma okre%lone

znaczenie, jest jednoznaczne: odwzorowuje ono jednostk" znaczenia

(

jednostk# informacji); je%li okre%lone zachowanie niesie ze sob( sprzeczne

znaczenia - mamy do czynienia z

szumem informacyjnym (brakiem

informacji lub informacj( o niekompetencji komunikacyjnej nadawcy komunikatu)

Gry transakcyjne (psychologiczne)

U Berne’a na analiz" zas!uguj( transakcje odbywaj(ce si" na ró'nych

poziomach.

Ten sam znak (zachowanie, wypowied#) mo'e nie%& ze sob( ró'ne

komunikaty, apelowa& do ró'nych stanów ego odbiorcy i wywo!ywa&

odmienne reakcje, z których ka'da b"dzie odpowiedzi( na z!o'ony

bodziec.

Sama z!o'ono%& nadawanego komunikatu mo'e sta& si" przedmiotem

transakcji, np. w terapii transakcyjnej

Gry transakcyjne (psychologiczne)

Najg!"bszym motywem naszej potrzeby kontaktu („cz!owiek - istota spo!eczna”)

czy stosunku spo!ecznego, jego podstawow( tre%ci(,

jest zaspokojenie g!#bokiej potrzeby bod(ców
emocjonalnych

Gry transakcyjne (psychologiczne)

Wymiana bod#ców (zachowa$) jest zgodnie z uj"ciem Berne’a przede wszystkim

przep!ywem emocji mi#dzy lud(mi. G!ód bod#ców, fizjologiczny czy

motoryczny jest tu g!odem psychicznym, g!odem emocjonalnym.

Potrzebujemy g!asków (stroke) – prototypem jest tu macierzy$skie

przytulanie, ogólnie dotyk wyra'aj(cy silny !adunek emocjonalny. G!aski to nie

tylko dotyk.

Pierwotna potrzeba stymulacji ró&nicuje si# –

zamieniaj(c si" w bardziej symboliczny i wtórny:

g&ód uznania
g&ód struktury

Gry transakcyjne (psychologiczne)

Nawet najprostsza gra sk!ada si" z szeregu pojedynczych transakcji, prowadz(cych

do dalszego, na ogó! ukrytego celu. Ka'da gra ma zewn"trzny, fasadowy,

pozorowany wymiar oraz wymiar wewn"trzny, ukryty, prawdziwy (te wymiary

to poziomy, które mo'na przedstawi& na diagramach).

Transakcje dokonywane s( na poziomie Doros!ego (tzn. Doros!y ma udzia! w

ka'dej z!o'onej transakcji) –

jest to poziom spo!eczny.

Komunikaty Doros!ego dla Doros!ego zawieraj( ukryte tre%ci, apeluj(ce do innych

stanów ego rozmówców np. do ich Dzieci –

jest to poziom

psychologiczny

Gry transakcyjne (psychologiczne)

W grze wst#pne transakcje to rodzaj prowokacji

Wszelka gra zmierza do zdobycia specyficznych

wyp&at w szczególnej walucie,

jak( s( g!aski

Paradoks gry polega na tym, 'e pozwala ona unikn(& wej%cia w intymno%&, do
której d('enie uruchamia ca!y ten proces wymiany

Dzi"ki grze mo'emy podst"pnie uzyska& odpowiedni( porcj" g!asków, czyli

intensywn( stymulacj" emocjonaln(

Gry transakcyjne (psychologiczne)

czasem wymuszamy na partnerze g!aski, np. w grze

Awantura czy w grze Gwa&t

do wymuszania konieczne jest

oszustwo - na ogó! jednak ofiary naszych

matactw bior( jednocze%nie na nas satysfakcjonuj(cy je odwet

paradoks:

d('enie do intymno%ci (nadzieja na intymno%&) jest w pewnym momencie

zast"powane innymi typami pobudze$ (gra dostarcza zast"pczych pobudze$

afektywnych?)

Przewrotny sens gier

dlaczego tak si" dzieje?

w jaki sposób d('enie do mo'liwie satysfakcjonuj(cego kontaktu z innymi

przybiera przewrotn( form" gry?

Wyp!aty w grze s( czym% z!o'onym - musz( nie%& silny !adunek afektywny

„procedury mog( by&

udane, rytua!y skuteczne, a rozrywki korzystne, lecz

wszystkie one s( z definicji

szczere; mog( wci(ga& we wspó!zawodnictwo, ale

nie w konflikt, a ich zako$czenie mo'e by& sensacyjne, lecz nie dramatyczne.

Ka'da gra jest natomiast zasadniczo nieuczciwa, a

jej wynik ma dramatyczny,

a nie tylko ekscytuj%cy wyd'wi"k” (W co graj! ludzie?, Berne)

Przewrotny sens gier

Wyp!ata musi uwzgl"dnia& z!o'on( struktur" potrzeb afektywnych danych osób.

St(d mo'emy wyró'ni&:

nagrody spo!eczne

nagrody psychologiczne

nagrody biologiczne

nagrody egzystencjalne

gra niesie ze sob'
bogaty pakiet wyp!at!

dziel( si" na

nagrody zewn"trzne i nagrody

wewn"trzne; kryterium: fakt czy uzyskana gratyfikacja
dotyczy stosunku jednostki do niej samej („wewn"trzna”),
czy stosunku jednostki do innych ludzi („zewn"trzna”)

Przewrotny sens gier

Twoje (nasze) „ulubione” gry zale'( od scenariusza 'yciowego - o tym za chwil".

Scenariusz przes%dza o tym jakie gry konstruujemy w ci%gu !ycia i w

jakie b"dziemy sk&onni da$ si" wci%ga$

Gra to w pewnym sensie wynik wewn"trznego konfliktu cz!owieka z samym

sob(, rozwi(zywanego za pomoc( - i przez uczestnictwo - innych ludzi.

Skrypt (scenariusz)

)ycie osoby (tak'e funkcjonowanie w grupie) – wyznaczone jest skryptem i

przyzwoleniami

Plan &ycia oparty na przyzwoleniach – DzS rodziców – pozawerbalne,

emocjonalne potwierdzenie rozwojowo ujawniaj(cych si" potrzeb, praw dziecka,

emocji oraz ich ekspresji. W 'yciu doros!ym osoba jest zdolna do:

autonomii –

zale&no$ci, intymno$ci i spontaniczno$ci

Skrypt (scenariusz) – plan realizowania w!asnego 'ycia, oparty na decyzjach
podj"tych we wczesnym okresie rozwoju w odpowiedzi na w!asn( interpretacj"

zewn"trznych wydarze$, w tym g!ównie przyzwole$ i zakazów ze strony

rodziców lub osób znacz(cych

Skrypt (scenariusz)

Skrypt kszta!tuj(:

ZAKAZY – DzS, DzU, DzZ rodziców – maj( one charakter pozawerbalny,

emocjonalny jako wyraz napi"cia pojawiaj(cego si" w okre%lonej sytuacji – cz"sto

niezgodne ze %wiadom( intencj( rodziców

NAKAZY – RN rodziców – przekazywane najcz"%ciej %wiadomie i werbalnie

(drivery) – popychaj( do okre%lonych form b(d# sposobów realizacji

podejmowanej aktywno%ci:

*

*

- b(d# doskona!y (jaki%/jaka%)

*

*

- b(d# silny (nie czuj)

*

*

- sprawiaj innym przyjemno%& (po%wi"caj si")

*

- staraj si" (wysilaj si")

*

*

- spiesz si"

Skrypt (scenariusz)

Skrypt kszta!tuj' c.d.:

PROGRAMY - przekazywane ze struktury D1 rodziców do struktury D1

dziecka. S( to przekazy dotycz(ce tego co i jak nale'y robi& aby by& w porz(dku,

jak poradzi& sobie w 'yciu uwzgl"dniaj(c zakazy i przyzwolenia. +ród!o

programów to identyfikacja i na%ladownictwo rodziców.

Przewrotny sens gier

dlaczego ludzie, których naj'ywszym i najwa'niejszym pragnieniem jest intymny

kontakt z innymi - graj(, zamiast otwarcie si" komunikowa&?

g!ówn( przeszkod( s( tu

tre$ci scenariuszy &yciowych (rodzicielskie

oddzia!ywania, które wymuszaj( na jednostce zachowania zgodne z zewn"trznymi

wobec niej standardami, a nie z jej w!asnymi odczuciami i z jej wyczuciem dobra)

to, co najbardziej po'(dane i niezb"dne do 'ycia - wi('e si" zarazem ze

szczególnym

l#kiem

scenariusz &yciowy - w szczególno%ci pozycja, jak( wyznacza on
cz!owiekowi w relacjach z innymi lud#mi, z góry pozbawia jednostk"

rzeczywistej autonomii

Przewrotny sens gier

patrzymy na %wiat tak, jak 'yczyli sobie tego inni (przede wszystkim nasi rodzice),

i boimy si" na$ spojrze& w!asnymi oczami

gdy spotykamy drug( osob" - przypisujemy jej okre%lone motywy lub cechy, nie

staraj(c si" zawierzy& spontanicznemu rozumieniu jego post"powania

interakcje przybieraj( paradoksaln( i bolesn( form" gier - decyduje o tym l"k

przed spontanicznym „byciem sob(”

wyzwolenie cz!owieka -

intymno$% (kontakt oparty na szczero%ci i otwarto%ci

be z warunków wst"pnych),

autonomia (cz!owiek autonomiczny nie musi gra&)