Opracowała: Magdalena Prus

John Broadus Watson – Psychologia, jak widzi ją behawiorysta

1. Okoliczności historyczne powstania postulatów Watsona



Pod koniec XIX wieku pojawiają się tendencje do podważania uprzywilejowanej roli człowieka w świecie. Szczególnie
wyraźnie zostało to przedstawione w pracy Darwina „O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt” (1872). Teoria ewolucji
zakłada, że człowiek nie jest jakimś wyjątkowym stworzeniem, ale wyewoluował w podobny sposób jak inne gatunki
zwierząt. Darwin podkreśla w swojej pracy, że rozgraniczanie człowieka i innych zwierząt może prowadzić do
zahamowania rozwoju nauki.



Teoria ewolucji stymuluje badaczy do badań nad zwierzętami. Romanes podejmuje próby wnioskowania o istnieniu
świadomości u zwierząt na podstawie ich zachowania. Morgan równolegle prowadzi podobne próby analizy
introspekcyjnej zachowań zwierząt. Formułuje prawo, według którego zachowania nie powinno się wyjaśniać wyższym
procesem, jeśli można je wyjaśnić procesem niższym.



Rosyjski fizjolog Iwan Pawłow prowadzi badania nad trawieniem u zwierząt. Odkrywa prawa warunkowania
klasycznego, nad którym kontynuuje badania i dokładnie opisuje jego wskaźniki, dzięki precyzyjnym metodom pomiaru.
Jest to pierwsze tak spektakularne wyjaśnienie zachowania tylko na podstawie fizycznych i w pełni obiektywnych
terminów.



Równolegle do Pawłowa, badania nad zwierzętami prowadzi Thorndike. Tworzy sytuacje problemowe w warunkach
laboratoryjnych (labirynt, skrzynka problemowa) i obserwuje zachowanie oraz uczenie się zwierząt. Formułuje prawo
efektu (zachowanie, po którym nastąpiło wzmocnienie, wystąpi w przyszłości z większym prawdopodobieństwem) oraz
prawo ćwiczenia (wielokrotne powtarzanie połączenia zachowanie – wzmocnienie prowadzi do utrwalenia tego
połączenia, późniejsze badania znacznie osłabiły te wnioski) i precyzyjnie opisuje wskaźniki uczenia się poprzez
warunkowanie instrumentalne. Choć znał manifest Watsona, nie uznawał się za behawiorystę. Swoją teorię tworzenia się
połączeń między zachowaniem a jego konsekwencją nazywa koneksjonizmem (w odróżnieniu do asocjacjonizmu, który
zakłada, że złożone procesy psychiczne powstają z połączenia wrażeń).

2. Manifest behawiorysty – Watsona



Watson swój manifest opiera na krytyce dotychczasowych osiągnięć psychologii. Uważa, że przyjmując za temat badań
świadomość i stosując do jej badania introspekcję, oddala się od naukowości i skazuje na brak konkluzywności. Problemy
dotyczące świadomości mają, według Watsona, w dużym stopniu charakter spekulatywny i nie mogą być użyte
wyjaśniania i przewidywania zachowań człowieka.



Psychologia powinna być nauką empiryczną, obiektywną

i nastawioną na przewidywanie i kontrolę zachowań. W takim

ujęciu psychologii pojęcie świadomości jest niepotrzebne. Zachowanie człowieka należy badać analogicznie do badań nad
zwierzętami.



Wyeliminowanie zjawisk odnoszących się do świadomości jako przedmiotu badań psychologicznych pozwoli na
upodobnienie się psychologii do nauk przyrodniczych. Dzięki temu możliwe miałoby być opisywanie zachowań w
kategoriach chemicznych i fizycznych (daleko posunięty redukcjonizm). Wg Watsona, jeśli funkcjonalizm to opisanie
zachowania ludzi i zwierząt w kategoriach przystosowania do środowiska (por. Angell), to behawioryzm jest jedynym
konsekwentnym funkcjonalizmem – wszystkie podstawowe pojęcia (bodziec, reakcja, zachowanie) bezpośrednio odnoszą
się tutaj do czego obecnego w biologicznym (fizycznym) środowisku.



Psychologia oparta na behawioralnej metodologii musi zrezygnować w części problemów, którymi się do tej pory
zajmowała. Wynika to jednak tylko z tego, że obecnie nauka nie dysponuje odpowiednią aparaturą do mierzenia tak
subtelnych zachowań jak np. mowa. Gdy ją zdobędzie, psychologia powróci do tych problemów – tego, co było w nich
rzeczywiste (nie metafizyczne, nie pozorne) - w sposobów dojrzalszy i w bardziej konkretnym ujęciu.



Psychologia oparta na behawioryzmie stanie się nauką praktyczną i użyteczną. Z wyników jej badań będą mogli czerpać
pedagodzy, lekarze, prawnicy i biznesmeni (Sam Watson po zakończeniu kariery naukowej zajmował się reklamą).

3. Behawioryzm filozoficzny



nurt formalno – językowy: przedstawiciele tego nurtu (m.ni. Carnap, Hempel) uważają, że można stworzyć taki język
nauki, który będzie opierał się na terminach, których znaczenie da się zdefiniować poprzez odwołanie do
intersubiektywnie obserwowalnego świata fizycznego. Hempel pisał: „Wszystkie zdania należące do psychologii, które
posiadają sens, a więc takie, które są w zasadzie weryfikowalne, są przekładalne na zdania, które nie zawierają pojęć
psychologicznych, a tylko pojęcia należące do fizyki.” Wyrażenia, których nie można empirycznie zweryfikować, nie
mają wartości poznawczej.



nurt oparty o badania języka potocznego: przedstawiciele (Ryle, Wittgenstein) uważają, że każde zdanie odnoszące
się do stanów mentalnych można przełożyć na zdania dotyczące zachowania się podmiotu

(ewentualnie posiadania

dyspozycji do takich zachowań)

bez zmiany czy utraty pełnego znaczenia

. Np. gdy mówimy, że ktoś jest dumny czy

smutny, tak naprawdę nazywamy tak pewien wzorzec postępowania, który u niego dostrzegamy – to, że nie chce
pozwolić mu pomóc czy nie uśmiecha się albo płacze. Ryle odpierając zarzuty mówiące o możliwości symulowania
stanów mentalnych (np. ktoś udaje skruszonego) stwierdza, że takie udawane zachowanie w dostrzegalny sposób różni się
od prawdziwego (ktoś fałszywie skruszony nie jest gotowy do poświęcenia czegoś w imię wynagrodzenia szkody).