STAN BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

Warunki pracy i działalność inspekcji pracy

w wybranych działach gospodarki

Górnictwo i kopalnictwo

0.

Na terenie objętym działalnością OIP Katowice znajduje się 38 kopalń prowadzących wydobycie węgla

kamiennego, w których zatrudnionych jest około 124,6 tys. pracowników. Zagrożenia dla życia i

zdrowia w kopalniach wynikają z:

specyfiki działalności górniczej powodującej występowanie nieznanych w innych branżach zagrożeń:

metanowego, wodnego i tąpaniami oraz w znacznym nasileniu zagrożenia pyłami szkodliwymi dla

zdrowia,

obsługi maszyn i urządzeń wydobywczych i przeróbczych opartych w większości na starych

rozwiązaniach konstrukcyjnych, co utrudnia ograniczanie zapylenia i hałasu na stanowiskach pracy,

specyfiki transportu podziemnego prowadzonego kołowrotami i kolejkami podwieszanymi, a także

transportu ręcznego,

ograniczonej przestrzeni, w której odbywa się praca często w wymuszonej pozycji ciała.

Kopalnie są niewątpliwie zakładami, w których praca zawodowa wiąże się z dużym ryzykiem

wypadkowym i chorobowym, a znaczna część pracowników wykonuje swe codzienne obowiązki w

warunkach występowania czynników szkodliwych dla zdrowia, niejednokrotnie w natężeniu

przekraczającym dopuszczalne normy. Dodatkowo stwierdzić trzeba, że stan ten nie ma trwałego

charakteru, gdyż warunki pracy wraz z eksploatacją na coraz większych głębokościach będą się jeszcze

pogarszały. W związku z tym wymagania w odniesieniu do rozwiązań technicznych, organizacyjnych

oraz systemów bezpieczeństwa będą także coraz większe.

Fakt wykonywania pracy w tak nieprzyjaznym człowiekowi środowisku znajduje odzwierciedlenie w

stanie wypadkowości, z jakim mamy do czynienia w górnictwie. Analizy kształtowania się

wypadkowości w górnictwie są jednym z kryteriów kompleksowej oceny stanu bezpieczeństwa.

Wskazują one, że najczęstszą przyczyną zaistniałych wypadków przy pracy były niewłaściwe

zachowania człowieka w procesie pracy. Aktywizacja występujących zagrożeń naturalnych jest o wiele

rzadszą przyczyną wypadków, jednakże przyczyny te powodują znacznie poważniejsze skutki,

pociągając za sobą z reguły wiele ofiar.

Specyfiką zagrożeń naturalnych towarzyszących procesom wydobycia węgla jest ich skojarzony

charakter. Oznacza to, że poszczególne rodzaje występujących zagrożeń wzajemnie się przenikają,

dodatkowo utrudniając prowadzenie skutecznych działań profilaktycznych. Sposoby ochrony

pracowników przed wpływem zagrożeń naturalnych w procesach technologicznych wydobycia węgla są

określane wieloetapowo, począwszy od projektowania, poprzez opracowanie i zatwierdzanie planu

ruchu, aż do etapu wykonawstwa.

Dodatkowo należy zauważyć, że prowadzona od kilku lat intensywna restrukturyzacja górnictwa

również wywarła wpływ, zarówno na sferę bezpieczeństwa i higieny pracy, jak

i na stan praworządności w stosunkach pracy.

W wyniku wybuchów metanu i pyłu węglowego w 2002 r. zaistniały 3 wypadki zbiorowe o charakterze

katastrof, w których poszkodowanych zostało 36 pracowników, w tym 14 osób poniosło śmierć, 13

doznało ciężkich obrażeń ciała, a 9 lekkich obrażeń. Wypadki te miały miejsce w KWK "Jas-Mos" w

Jastrzębiu Zdroju, KWK "Rydułtowy" w Rydułtowach oraz w KWK "Pniówek" w Pawłowicach.

Badanie przyczyn i okoliczności pierwszych dwóch katastrof wykazało szereg nieprawidłowości z

zakresu organizacji pracy i stosowania nieodpowiedniej profilaktyki dotyczącej zagrożenia metanowego

oraz zagrożenia wybuchem pyłu węglowego. Zdarzenia te w istotny sposób zaważyły na statystyce

wypadków przy pracy w górnictwie w 2002 r.

W celu sprawdzenie praktycznego stosowania przez pracodawców obowiązujących przepisów i zasad

regulujących kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy w kopalniach węgla kamiennego w "Programie

działania Państwowej Inspekcji Pracy na lata 2000-2003" przewidziane zostały kontrole, w ramach

których ocenie podlegał stan bezpieczeństwa pracy i praworządności w górnictwie, jako jednej z

najważniejszych, restrukturyzowanych dziedzin gospodarki. W ramach tych kontroli inspektorzy pracy

dokonywali oceny podejmowanych przez pracodawców działań dla ograniczenia zagrożeń

występujących na stanowiskach pracy pod ziemią oraz analiz stanu wypadkowości w zakładach. W

każdej kontroli uczestniczyli kierownicy zainteresowanych oddziałów, oddziałowi lub zakładowi

społeczni inspektorzy pracy oraz kierownicy lub pracownicy działów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Najczęściej stwierdzane nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy ujawniane
podczas tych kontroli dotyczyły:

niewłaściwego stanu technicznego dróg i urządzeń transportowych (m.in. uszkodzone zwrotnice

rozjazdów torowych, niesprawna sygnalizacja i oświetlenie na drogach przewozowych),

braku zabezpieczenia miejsc o pogorszonych warunkach górniczo - geologicznych,

niewłaściwego przewietrzania wyrobisk,

niewłaściwego stanu technicznego urządzeń zabezpieczających ruch przenośników taśmowych i

zgrzebłowych,

tolerowania braku lub eksploatowania niesprawnych urządzeń odpylających, zraszających, czy

ograniczających hałas.

Większość kontrolowanych zakładów prowadzi działania w celu wdrożenia systemu zarządzania

bezpieczeństwem. Najbardziej zaawansowane są w tym zakresie zakłady górnicze należące do

Katowickiego Holdingu Węglowego. W 4 kopalniach: KWK "Śląsk", KWK "Wesoła", KWK

"Wieczorek" i KWK "Wujek" fakt wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy

zgodnego z normą PN-EN 18001 został potwierdzony certyfikatem wydanym przez Główny Instytut

Górnictwa w Katowicach. Wspomaganie działań w tym zakresie ma zapewnić system informatyczny w

postaci programów "Wypadek - koszty" i "Środowisko". W okresie najbliższych dwóch lat należy

oczekiwać zakończenia prac wdrażających systemy zarządzania bezpieczeństwem w większości kopalń.

Kontrola realizacji obowiązku dokonania przez pracodawców oceny ryzyka zawodowego na

stanowiskach pracy i zapoznawania z wynikami tej oceny pracowników wykazały, że w większości

kopalń prace nad oceną ryzyka zawodowego są w znacznym stopniu zaawansowane. Występujące w

tym zakresie trudności są spowodowane: dużą liczbą zatrudnionych pracowników, dużą liczba

stanowisk pracy, na których należy dokonać oceny ryzyka, dużą liczbą zidentyfikowanych zagrożeń

zarówno naturalnych, jak i mających swe źródło w stosowanych maszynach i urządzeniach oraz ciągłą
zmiennością warunków na stanowiskach pracy. Zauważyć przy tym należy, że w 2002 r. przepisami
wykonawczymi do Prawa geologicznego i górniczego wprowadzono dodatkowe uregulowania w
zakresie oceny ryzyka zawodowego w postaci obowiązku tworzenia w zakładach górniczych tzw.
"Dokumentu bezpieczeństwa". W sytuacji, gdy w ocenie inspektora pracy działania w celu dokonania
oceny ryzyka zawodowego wymagały zintensyfikowania, wydawane były wystąpienia.

W kontrolowanych w 2002 r. zakładach górniczych prowadzono szereg przedsięwzięć zmierzających do

ograniczenia negatywnego oddziaływania środowiska pracy na pracowników, a w konsekwencji

mających w przyszłości zmniejszyć ilość stwierdzanych u pracowników i byłych pracowników chorób

zawodowych. Działania te polegały głównie na:

realizacji kompleksowych programów zwalczania zagrożeń chorobowych wśród górników. Przykładem

może tu być Gliwicka Spółka Węglowa S.A., która we współpracy z Głównym Instytutem Górnictwa

w Katowicach oraz Instytutem Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, w należących

do niej kopalniach wdrożyła program pod nazwą "Ograniczenie zachorowalności na pylicę wśród

górników w kopalniach GSW S.A". W ramach tego programu zastosowano zarówno rozwiązania

techniczne, jak np. instalowanie układów zwilżania punktowego w organach urabiających kombajnów,

czy stosowanie w wodzie używanej do zraszania substancji pod nazwą "Zwilkop" zwiększającej

efektywność zwilżania pyłu węglowego i kamiennego, jak też przedsięwzięcia medyczne i

organizacyjne polegające na monitorowaniu indywidualnie dla każdego górnika dawki pyłu, jaką on

zaabsorbował i w przypadku przekroczenia ustalonego limitu przeniesienie go na stanowisko, na którym

zagrożenie pyłem szkodliwym dla zdrowia nie występuje,

wymianie kombajnów ścianowych i chodnikowych na nowsze wersje posiadające nowoczesne systemy

zraszania calizny poprzez organy urabiające. Dzięki tym rozwiązaniom udaje się w znacznym stopniu

zmniejszyć zapylenie powietrza,

stosowaniu dodatkowych dysz strumieniowych typu "Halemba",

coraz szerszym stosowaniu dodatkowych agregatów pompowych pozwalających zwiększyć ciśnienie

wody używanej do zraszania do poziomu ok. 2 Mpa, co wydatnie zwiększa skuteczność zraszania i

pozbawiania lotności pyłu węglowego i kamiennego,

montowaniu w układach wentylacji lutniowej przewietrzających przodki chodnikowe odpylaczy i

tłumików hałasu ,

obudowywaniu stanowisk zagrożonych ponadnormatywnym hałasem kabinami dźwiękochłonnymi.

Rozwiązanie to dotyczy przede wszystkim stanowisk w zakładach przeróbki mechanicznej węgla oraz

na nadszybiach i podszybiach.

Należy zaznaczyć, że w praktyce rozwiązano problemy doboru oraz zapewnienia pracownikom

odpowiedniej ilości sprzętu ochrony osobistej w postaci półmasek przeciwpyłowych oraz różnego

rodzaju ochronników słuchu. Obecnie podejmowane są różnego rodzaju przedsięwzięcia, których celem

jest wdrożenie wszystkich pracowników do stosowania tego sprzętu na stanowiskach pracy, gdzie

występują przekroczenia dopuszczalnych norm zapylenia i hałasu.

Reasumując, należy stwierdzić, że:

1. Zaistniałe w górnictwie w 2002 r. katastrofy oraz śmiertelne, ciężkie i zbiorowe wypadki przy

pracy wyraźnie wskazują, że poziom bezpieczeństwa pracy w kopalniach węgla kamiennego nie

jest zadawalający, a obserwowana w poprzednich latach poprawa statystyk wypadkowości nie
wynikała z rzeczywistej i ugruntowanej poprawy warunków pracy i zwiększenia dyscypliny w
zakresie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Wobec stale malejącego zatrudnienia, przy obowiązującym dla górników czasie pracy

wynoszącym 7,5 godziny na dobę i 5-cio dniowym tygodniu pracy, pojawia się problem

zapewnienia odpowiedniej obsady w soboty i niedziele. Kodeks pracy zabrania zatrudniania

pracownika ponad limit 150 godzin nadliczbowych w ciągu roku. Skłania to pracodawców do

obchodzenia przepisów poprzez zatrudnianie pracowników kopalni w spółkach, gdzie pracują

oni w soboty i niedziele na swoich normalnych stanowiskach pracy. Dla niektórych grup

zawodowych (maszyniści wyciągowi, sygnaliści szybowi, kierowcy lokomotyw) problem

nadmiernego przedłużania czasu pracy to problem zagrożenia bezpieczeństwa. Wynika z tego

również groźba powstania luki w zatrudnieniu pracowników o odpowiednich kwalifikacjach.

Zawód górnika wymaga bowiem od dobrego fachowca odpowiedniej (co najmniej kilkuletniej)

praktyki zawodowej. Tymczasem w wyniku restrukturyzacji od około 5 lat nie prowadzi się

szkolenia

w tym zawodzie i nie przyjmuje nowych, młodych pracowników.

3. W zakładach górniczych bardzo często użytkuje się:

- przenośniki taśmowe i zgrzebłowe mimo niesprawnych urządzeń zabezpieczających,

jak: wyłączniki awaryjne, osłony bębnów napędowych czy stacji zwrotnych. Trasy

przenośników taśmowych nie są na bieżąco czyszczone z urobku, co stwarza zagrożenie

pożarowe,

- urządzenia transportu oddziałowego, jak kołowroty i kolejki w złym stanie

technicznym, z niewłaściwie wyregulowanymi układami hamulcowymi. Często

torowiska oraz szyny kolejek są w niewłaściwym stanie technicznym, a trasy transportu

nie są prawidłowo oznakowane. Dotyczy to m.in. luźnych odciągów i załamań trasy

kolejek podwieszanych, wypadania liny z krążników prowadzących, zbędnych i

nieuporządkowanych materiałów na stacjach za i wyładowczych,

- urządzenia transportu głównego poruszające się po zanieczyszczonych torowiskach z

uszkodzonymi

lub

niekonserwowanymi

rozjazdami

torowymi.

Na

drogach

przewozowych często uszkodzona bywa sygnalizacja oraz oświetlenie,

- kombajny, w których nie dokonuje się regularnie wymiany noży i nie konserwuje

instalacji zraszających.

4. Źródłem dodatkowych zagrożeń, nie wynikających z warunków naturalnych czy stanu

technicznego maszyn i urządzeń, są często nieprawidłowości wynikające z organizacja pracy.

Zdaniem inspektorów pracy:

- nie sprzyja bezpieczeństwu pracy obowiązujący od wielu lat model, w którym osoby

dozoru ruchu w pierwszej kolejności rozliczane są z wykonania zadań produkcyjnych.

Stąd może wywodzić się większe pobłażanie dla nieprzestrzegania wszystkich rygorów

obowiązujących na stanowiskach pracy pod ziemią, jeżeli pozwala to zrealizować

postawione zadania,

- wysoka koncentracja wydobycia powoduje, że szereg prac wykonywanych jest

jednocześnie przez różne zespoły pracownicze, a to wymaga odpowiedniej koordynacji

robót i rygorystycznego przestrzegania ustaleń organizacyjnych. W praktyce nie zawsze

się to udaje, co skutkuje wypadkami przy pracy.

5. Trwające w górnictwie unowocześnianie parku maszynowego dotyczy przede wszystkim

samego procesu wydobycia węgla, bo ma to swoje odzwierciedlenie w wydajności pracy i

pozytywny wpływ na wynik ekonomiczny. W mniejszym natomiast stopniu unowocześnianie
dotyczy robót nie związanych bezpośrednio z wydobyciem, jak np. transport. W zdecydowanej
większości kopalń w transporcie w dalszym ciągu przeważają kołowroty i kolejki podwieszane.
Przy obsłudze tych urządzeń poziom bezpieczeństwa nie jest tak wysoki, jak przy nowoczesnych
urządzeniach typu kolejki spągowe, czy podwieszane kolejki spalinowe.

6. W wielu kopalniach węgla kamiennego nie zakończono jeszcze prac nad oceną ryzyka

zawodowego na stanowiskach pracy. Z tej oceny wynikać będzie, jakie działania zapobiegawcze

(techniczne i organizacyjne) winny zostać podjęte, aby to ryzyko sprowadzić do akceptowalnego

poziomu.

7. Pracodawcy dysponując coraz mniejszą liczbą pracowników w pierwszej kolejności dbają o

prawidłowe zabezpieczenie ciągłości podstawowego procesu technologicznego, jakim jest

wydobycie węgla. W konsekwencji, do niektórych prac pomocniczych, zwłaszcza w transporcie,

kierowani są pracownicy o mniejszym doświadczeniu i umiejętnościach. Dowodzi tego również

statystyka wypadków przy pracy.

8. Problematyka szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny traktowana jest w

sposób bardzo formalny. Najważniejsze jest żeby pracownik był przeszkolony

w odpowiednim terminie. Sprawą wtórną staje się natomiast problem, czego ten pracownik

nauczył się podczas szkolenia. Skuteczność przekazywania pracownikom wiedzy ma zasadnicze

znaczenie w dziedzinie, w której obowiązują bardzo obszerne

i szczegółowe przepisy BHP, a tak właśnie jest w górnictwie.

Nie funkcjonuje również w górnictwie system adaptacji pracowników zmieniających miejsce

pracy, chociaż problem ten dotyczy znacznej grupy pracowników przenoszonych z

likwidowanych do czynnych kopalń węgla kamiennego. Adaptacja taka byłaby jak najbardziej

uzasadniona, bo nowe miejsce pracy to nowe, nie znane wcześniej zagrożenia, inny system

organizacji pracy oraz stres związany ze zmianą zakładu.

9. Szkolnictwo zawodowe, będące w nieodległej przeszłości zapleczem górnictwa,

dostarczającym wstępnie przygotowanej do zawodu kadry, zostało całkowicie zlikwidowane w

trakcie procesów restrukturyzacji górnictwa. Szkolnictwo wyższe natomiast stopniowo

zaprzestało nauczania górnictwa w wyniku spadku zainteresowania zawodem, wynikającym

głównie z braku jasno określonej przyszłości tej branży.

Najpoważniejszym dotychczas problemem w zakresie przestrzegania prawa pracy przy wypłacaniu

wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych w górnictwie była realizacji wymogów układu

zbiorowego w kwestii zasad tworzenia tabel stawek płac zasadniczych będących podstawą

kształtowania wynagrodzeń górników. Zasady te reguluje Ponadzakładowy Układ Zbiorowy Pracy dla

Pracowników Zakładów Górniczych z 21 grudnia 1991 r. Zdaniem pracodawców pełna realizacja

wymogów tego układu w zakresie stawek skutkowałaby przekroczeniem dopuszczalnego wzrostu

przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń, a przekroczenie to powoduje utratę uprawnień do korzystania

z oddłużenia, a co za tym idzie pogorszenie sytuacji finansowej kopalń.

Aktualnie, w powyższych sprawach, przed sądami pracy woj. śląskiego toczy się szereg postępowań w

indywidualnych sprawach pracowniczych, podejmowanych z inicjatywy związków zawodowych,

zmierzających do sądowego ustalenia, że tą drogą doszło na przestrzeni lat 1999 - 2002 do zaniżenia

wynagrodzeń. W dotychczas zapadłych (nieprawomocnych) wyrokach, sądy orzekały niejednolicie.

Odrębnym problemem sygnalizowanym przez inspektorów pracy na podstawie szeregu ustaleń

kontrolnych są ogromne zaległości w wypłacaniu należności pracowniczych

w utworzonych w związku z restrukturyzacją górnictwa tzw. spółkach restrukturyzacji kopalń. Spółki

te, zatrudniające w większości pracowników przebywających na urlopach górniczych, same nie
prowadząc dochodowej działalności gospodarczej, skazane są niejako
z założenia na ogromne kłopoty z realizacją ciążących na nich zobowiązań, nie tylko zresztą
pracowniczych.

Poważnym problemem występującym w wielu kopalniach jest zapewnienie obsługi ruchu zakładu

górniczego przy malejącym zatrudnieniu. Rodzi to różnorakie próby obejścia przepisów o czasie pracy,

ograniczających możliwość świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych. Naruszenia przepisów o

czasie pracy są często wynikiem błędów organizacyjnych. Nie można jednak nie zauważyć, że proces

restrukturyzacji branży polegał w dużym stopniu na zmniejszeniu zatrudnienia, co również ma wpływ

na obecne trudności.

Problem wydłużania czasu pracy ma dwa zasadnicze aspekty:

- po pierwsze aspekt przestrzegania ustalonych norm czasu pracy gwarantujących pracownikowi

prawo do odpoczynku,

- po drugie aspekt bezpieczeństwa pracy. Dotyczy to szczególnie pracowników zatrudnionych na

stanowiskach wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, gdzie osoba zmęczona

może stanowić zagrożenie nie tylko dla siebie, ale również dla innych zatrudnionych.

Występujące w sferze przestrzegania prawa pracy problemy wskazują na konieczność podjęcia

korygujących działań legislacyjnych, które umożliwiłyby wyeliminowanie, lub przynajmniej

ograniczenie skali negatywnych zjawisk, z jakimi spotykamy się w tej dziedzinie. Działania takie

powinny dotyczyć następujących kwestii:

1. Prawnego uregulowania zasad pracy tymczasowej poprzez dostosowanie prawa polskiego do

reguł obowiązujących w Dyrektywie MOP nr 383/91 z dnia 25.06.1991 r. dotyczącej warunków

zdrowia i bezpieczeństwa pracy w stosunkach pracy na czas określony lub w stosunkach pracy

tymczasowej. W ramach powyższego uregulowania znaleźć winno się jednoznaczne określenie

zasad (czy też ewentualnie zakazów) zatrudniania w ramach stosunków pracy tymczasowej

pracowników wykonujących prace szczególnie uciążliwe czy niebezpieczne, jak np. prace pod

ziemią.

2. Wpłaty wynagrodzeń i świadczeń. Zdecydowana poprawa w zakresie przestrzegania prawa

pracy przy wypłacie wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych nie jest możliwa bez

zapewnienia terminowego spływu zwiększonych dotacji budżetowych dla restrukturyzowanych

zakładów górniczych. W aktualnej sytuacji górnictwa, a zwłaszcza w zrestrukturyzowanych

zakładach górniczych, takich jak spółki restrukturyzacji kopalń, zapewnienie realizacji

uprawnień pracowniczych w zakresie wypłaty świadczeń w trakcie urlopu górniczego, jak i po

jego zakończeniu (odprawy emerytalne) ze środków własnych tych spółek uznać trzeba za fikcję.

Przemysł metalurgiczny

0.

Przeprowadzone w 2002 r. kontrole zakładów hutniczych wykazały, że w okresie ostatnich kilkunastu

lat w hutach żelaza i stali nastąpiła zdecydowana poprawa warunków pracy, m.in. poprzez

podejmowanie działań zmierzających do ich likwidacji, bądź ograniczenia występujących zagrożeń. W

znacznym zakresie wyeliminowane zostały przestarzałe i energochłonne technologie, zwłaszcza w

części surowcowej. Pomimo tego w hutach nadal utrzymują się wysokie wskaźniki wypadkowe,

praktycznie na niezmienionym od szeregu lat poziomie, mimo znacznego zmniejszenia produkcji oraz
stale zmniejszającego się zatrudnienia.

Zmniejszenie liczby pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami związanymi ze

ś

rodowiskiem pracy wynika nie tylko z likwidacji i modernizacji przestarzałych technologii, ale również

z wydzielania się ze struktur zakładów hutniczych nowych podmiotów gospodarczych oraz ze

znacznego ograniczenia produkcji wyrobów hutniczych. Choroby zawodowe stwierdzane są u

pracowników, którzy przez wiele lat zatrudnieni byli w warunkach przekroczenia dopuszczalnych norm

czynników szkodliwych dla zdrowia. Dominuje tu przede wszystkim uszkodzenie słuchu (około 65

%

wszystkich chorób zawodowych).

Prowadzony od kilku lat proces restrukturyzacji i przekształceń własnościowych zakładów hutniczych z

punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy przyniósł tak pozytywne, jak i negatywne rozwiązania.

Do pozytywnych zjawisk należy zaliczyć przykładowo całkowite wyeliminowanie przestarzałej

technologii wytapiania stali w piecach martenowskich oraz powszechne stosowanie ciągłego odlewania

stali.

Do pozytywnych zjawisk należy również zaliczyć to, że coraz więcej zakładów hutniczych decyduje się

na wdrożenie systemu zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy (Huta "BANKOWA" Sp. z o.o.

uzyskała certyfikat systemu zarządzania bezpieczeństwem

i higieną pracy, a w Hucie "FLORIAN" S.A. przystąpiono do jego wdrażania).

Do negatywnych zjawisk natomiast należy zaliczyć drastyczny spadek wprowadzania w ostatnim

okresie nowoczesnych technologii z powodu trudnej sytuacji finansowej zakładów hutniczych.

Prowadzone modernizacje i remonty budynków, hal produkcyjnych, maszyn, urządzeń i procesów

technologicznych wynikają przede wszystkim z potrzeby zapewnienia odpowiedniej jakości

produkowanych wyrobów hutniczych oraz ograniczenia wielkości zatrudnienia, a tym samym

zmniejszenia kosztów produkcji. Poprawa warunków pracy zatrudnionych pracowników jest

uzyskiwana jakby przy okazji przeprowadzanych, wymuszonych modernizacji i remontów, względnie

realizacji decyzji wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, w tym inspektorów pracy.

Stwierdzono również narastanie problemów związanych z zaopatrzeniem pracowników w odpowiednią

odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, jak również z zapewnieniem środków

higieny osobistej. W poprzednich latach nie ujawniono nieprawidłowości w tym zakresie, natomiast w

bieżącym roku stwierdzono je w 3 zakładach hutniczych.

Obowiązujące od 1 stycznia 2002 r. rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w

sprawie bhp w hutach żelaza nie spełnia zamierzonych funkcji, z uwagi na poziom obecnie stosowanych

rozwiązań w procesach hutniczych. W aktualnej formie rozporządzenie jest raczej instrukcją, a nie

przepisem. Łączy uregulowania ujęte w rozporządzeniu Ministrów z 16 grudnia 1961 r. w sprawie bhp

w hutach żelaza z wydanymi

w późniejszych latach, w formie książkowej, instrukcjami branżowymi ówczesnego Zjednoczenia

Hutnictwa Żelaza i Stali oraz Polskimi Normami. Ze względu na różnorodność stosowanych w

hutnictwie technologii taka szczegółowa forma może dotyczyć wyłącznie wybranych zagadnień.

Autorzy tekstu rozporządzenia skoncentrowali swoją uwagę na istotnych zagadnieniach, ale w wielu

przypadkach odnoszących się do nie spotykanych lub rzadko stosowanych już w zakładach hutniczych

rozwiązań (np. doły żużlowe, żerdzie zatyczkowe, wozy rozlewnicze, koła zamachowe walcarek,

suwnice wsadzarkowe).

Pomimo obszernego opracowania w rozporządzeniu nie znalazły się między innymi uregulowania

dotyczące bezpieczeństwa pracy przy eksploatacji konwertorów, obróbki pozapiecowej, ciągnienia rur.

Niektóre zapisy ujęte w rozporządzeniu znajdują swoje uregulowania w innych przepisach

szczegółowych. Kilka hut w pismach do Ministerstwa Gospodarki zakwestionowało celowość

dostosowania się do niektórych zapisów ujętych w rozporządzeniu. Potwierdzeniem nie dostosowania

do aktualnie stosowanych w zakładach hutniczych technologii są udzielone odpowiedzi, cytaty:

"niemniej jednak wyrażamy pogląd, że pracodawca może zastosować zabezpieczenia ruchu na terenie

zakładu w taki sposób, by zapewniały spełnienie postanowień: rozporządzenia Ministra Gospodarki w

sprawie bhp

w hutach żelaza lub rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w

sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 129, poz.844)", "W związku ze

zmianą dotychczas stosowanego transportu kolejowego na wydziałach produkcyjnych i przejście na

transport samochodowy, może być dopuszczony ruch dwukierunkowy tych środków na wydziałach

produkcyjnych pod warunkiem, że drogi wewnętrzne spełniać będą wymagania określone w Polskich

Normach dotyczących transportu wewnętrznego".

Podstawowe nieprawidłowości ujawniane w trakcie kontroli dotyczą wypłacania wynagrodzeń i innych

ś

wiadczeń ze stosunku pracy. Główną przyczyną tego zjawiska jest pogarszająca się od 1999 r. sytuacja

finansowa hutnictwa. W latach 1999 - 2001 wydatkowano jedynie 1,4 mln zł z tytułu nakładów na

inwestycje, wobec zakładanych w Programie Restrukturyzacji Przemysłu Hutnictwa Żelaza i Stali z

czerwca 1998 r. - 5,6 mln zł.

W 2001 r. polskie hutnictwo odnotowało ujemne wyniki finansowe w stosunku do 2000 r.; spadła

produkcja i pogorszyła się relacja wielkości eksportu do importu. Spadek produkcji wyrobów gotowych

w 2001 r. doprowadził do wyraźnego pogorszenia wyników ekonomiczno - finansowych całej branży

hutniczej, hut i wydzielonych z ich majątku spółek, dla których huty pozostały głównymi

kontrahentami. Wzrosło zadłużenie i pogorszyła się płynność finansowa tego sektora, który znalazł się

w sytuacji kryzysowej. Miało to bezpośredni wpływ na niemożność realizowania obowiązków wobec

pracowników, zarówno w sferze wynagrodzeń, jak i bezpieczeństwa i higieny pracy.

W celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości inspektorzy pracy wydali ogółem 229 decyzji

nakazowych, w tym 9 dotyczących wstrzymania prac oraz 6 skierowania 10 pracowników do innych

prac. Zastosowano 5 mandatów kredytowanych na kwotę 1.350 zł. oraz skierowano 2 wnioski do sądu o

ukaranie. Do pracodawców skierowano 22 wystąpienia zawierające ogółem 112 wniosków.

W wyniku realizacji decyzji nakazowych:

wyeliminowano nieprawidłowości związane z eksploatację maszyn i urządzeń, co wpłynęło na

ograniczenie zagrożenia wypadkowego dla 348 pracowników,

obniżono natężenie hałasu do poziomu poniżej obowiązujących norm, co wpłynęło na poprawę

warunków pracy dla 256 pracowników,

obniżono stężenie zapylenia do poziomu poniżej obowiązujących norm, co wpłynęło na poprawę

warunków pracy dla 357 pracowników,

wyeliminowano zagrożenia związane z natężeniem wibracji, co wpłynęło na poprawę warunków pracy

dla 77 pracowników,

obniżono wielkość promieniowania podczerwonego i promieniowania elektromagnetycznego do

poziomu obowiązujących norm, co wpłynęło na poprawę warunków pracy dla 60 pracowników,

wyeliminowano nieprawidłowości związane z nieprawidłowym oświetleniem, co wpłynęło na poprawę

warunków pracy dla 486 pracowników,

wyeliminowano nieprawidłowości związane z transportem wewnątrzzakładowym, co wpłynęło na

poprawę warunków pracy dla 167 pracowników,

wyeliminowano zagrożenia upadkiem z wysokości, co wpłynęło na poprawę warunków pracy dla 70

pracowników,

zapewniono odpowiednie pomieszczenia higieniczno - sanitarne dla 400 pracowników,

zainstalowano wodne natryski ratunkowe i urządzenia do płukania oczu, co wpłynęło na poprawę

warunków pracy dla 220 pracowników.

Przemysł hutniczy posiada nadal znaczenie strategiczne dla gospodarki krajowej

i tylko aktywne instrumenty ustawowe mogą wydobyć go z zapaści. Inicjatywy naprawcze

podejmowane przez zarządy poszczególnych hut, a umożliwiające ich przetrwanie, będą miały

wyłącznie charakter doraźny, tak jak doraźne będą efekty kontroli inspektorów pracy.

Wydaje się również pilnym dokonanie nowelizacji rozporządzenia Ministra Gospodarki z 20 września

2001 r. w sprawie bhp w hutach żelaza, gdyż jego zapisy nie są adekwatne do aktualnie stosowanych

procesów i technologii w hutnictwie.

Budownictwo

0.

Stan bezpieczeństwa i higieny pracy na placach budowy oraz przy wykonywaniu prac remontowych od

szeregu lat nie ulega znaczącej poprawie. Podstawą do wyrażenia takiej opinii jest analiza wskaźnika

charakteryzującego stan warunków pracy, tj. wypadków przy pracy.

W 2002 roku inspektorzy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach zbadali okoliczności i

przyczyny 93 wypadków przy pracy zaistniałych w budownictwie (20,1% ogółu

wypadków przy pracy), w tym: 19 śmiertelnych (18,8% ogółu) i 29 ciężkich (19,5%). Na zaistniałe

wypadki w dużej mierze wpływ miał przede wszystkim tzw. czynnik ludzki związany z

nieprawidłowym

lub

niewłaściwym

zachowaniem

pracowników,

nie

używaniem

ochron

indywidualnych, a także lekceważeniem zagrożeń przez pracodawców i samych pracowników.

Jedną z przyczyn niezadowalającego stanu bezpieczeństwa pracy w budownictwie, jest bardzo duża

konkurencja w tej branży, co w powiązaniu ze skróceniem czasu realizacji inwestycji powoduje, że

pracodawcy dążą do maksymalnego obniżenia kosztów wykonania usługi. Odbywa się to przede

wszystkim poprzez oszczędzanie oraz zmniejszanie nakładów finansowych na szkolenie pracowników,

na zakup odpowiednich środków ochrony indywidualnej i sprzętu technicznego, odpowiadającego

wymaganiom przepisów (np. rusztowań) oraz urządzeń zabezpieczających. Istotnym problemem jest

także pośpiech w wykonaniu usługi. Zmusza to niejednokrotnie zarówno pracodawców, jak i

pracowników do naruszania, bądź wręcz omijania przepisów bhp.

Nie bez znaczenia jest również sytuacja ekonomiczna kraju i co za tym idzie zła kondycja finansowa

zakładów pracy oraz wysoka stopa bezrobocia. Pracodawcy stosują najróżniejsze formy oszczędzania,

jednak najczęściej odbywa się to kosztem bezpieczeństwa pracowników. Pracownicy natomiast, często
pod groźbą utraty zatrudnienia, godzą się niejednokrotnie na pracę w każdych warunkach.

W roku 2002 inspektorzy pracy działający w ramach Okręgowego Inspektoratu Pracy

w Katowicach przeprowadzili ogółem 1.962 kontrole placów budowy realizowanych przez 1.398

przedsiębiorstw budowlanych, zatrudniających blisko 49,8 tys. pracowników. Kontrolami objęto place

budów, na których prowadzone były zadania inwestycyjne, związane z realizacją obiektów

budowlanych wymagających pozwolenia na budowę.

W wyniku czynności kontrolnych inspektorzy wydali 13.051 decyzji nakazowych,

z czego 1.043 dotyczyły wstrzymania prac stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia

480 skierowania 1.085 pracowników do innych prac z powodu braku odpowiednich kwalifikacji i

uprawnień, a także wykonywania prac niebezpiecznych bez ochron indywidualnych. Do pracodawców

skierowano wystąpienia zawierające 8.659 wniosków.

Za stwierdzone wykroczenia przeciwko prawom pracownika 956 osób ukarano mandatami

kredytowanymi na kwotę 320.270 zł., a w stosunku do 122 osób skierowano wnioski do sądów

grodzkich.

Do podstawowych nieprawidłowości stwierdzanych na placach budowy przez inspektorów pracy, z

zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy zaliczyć należy:

wadliwy stan rusztowań metalowych,

Stwierdzone w tym względzie nieprawidłowości najczęściej ujawniano w rusztowaniach

typu "Warszawa" oraz rusztowaniach ramowych i dotyczyły niewłaściwego ich

posadowienia, braku barierek ochronnych (bocznych), ciągów komunikacyjnych oraz

pełnych pomostów roboczych. W większości przypadków rusztowania te nie były

odebrane przez nadzór techniczny, potwierdzony wpisem do dziennika budowy lub

protokolarnym odbiorem,

nieprawidłową eksploatacją urządzeń i instalacji elektrycznych,

Nieprawidłowości te dotyczyły wadliwego rozprowadzenia energii po placu budowy oraz

nie zabezpieczenia przewodów elektrycznych przed mechanicznym uszkodzeniem.

Ponadto nie dokonywano przeglądu tych instalacji oraz pomiarów skuteczności ochrony

przeciwporażeniowej,

stosowanie niesprawnego technicznie sprzętu budowlanego i narzędzi,

Nieprawidłowości te dotyczyły ręcznych wciągarek do transportu pionowego, braku

osłon części wirujących przy maszynach, niestabilnego posadowienia i braku zadaszenia

na stanowiskach obsługi pracy. Ponadto stwierdzono przypadki używania niesprawnych

technicznie zawiesi, stanowiących wyposażenie żurawi,

brak wymaganych przepisami uprawnień,

W trakcie kontroli inspektorzy stwierdzali, że obsługę maszyn budowlanych powierzano

pracownikom, którzy nie posiadali wymaganych przepisami uprawnień do ich obsługi,

brak wyznaczenia stref niebezpiecznych,

Nieprawidłowości dotyczyły oznakowania i wyznaczenia stref niebezpiecznych wokół

robót prowadzonych na wysokości oraz w obrębie pracy sprzętu budowlanego, w
szczególności żurawi,

nieprawidłowe prowadzenie robót ziemnych,

Roboty w wykopach prowadzono bez zabezpieczenia ścian, urobek składowano

w klinie odłamu gruntu oraz nie zapewniono, zgodnie z przepisami, zejść do wykopów,

brak spełnienia wymagań przepisów w zakresie rodzaju i wielkości pomieszczeń higieniczno -

sanitarnych,

Zorganizowane prowizoryczne zaplecza higieniczno - sanitarne nie odpowiadały

wymogom przepisów, co do powierzchni, wydzielania szatni, umywalni, jadalni. Ponadto

stwierdzano w nich ogólny nieporządek i bałagan,

brak lub niestosowanie odzieży roboczej i sprzętu ochron osobistych,

Stwierdzone nieprawidłowości dotyczyły braku wyposażenia pracowników w sprzęt

ochron osobistych, przede wszystkim kasków ochronnych, ochron oczu, zabezpieczeń

przed upadkiem z wysokości, a także odzieży i obuwia roboczego,

brak szkoleń i badań lekarskich.

Przeprowadzone przez inspektorów pracy kontrole wykazały, że konsekwencją występowania zagrożeń

na kontrolowanych budowach były błędy popełnione przez firmy je realizujące, na etapie

przygotowania procesu budowy oraz wykonawstwa robót. Na występujące w procesie budowy

nieprawidłowości wpływ miały następujące przyczyny:

brak wdrożenia w firmach budowlanych sytemu zarządzania sprawami bezpieczeństwa i higieny pracy,

brak opracowanych projektów organizacji robót w części dotyczącej metod ich bezpiecznego

prowadzenia. Na powyższe niewątpliwie wpływ ma fakt, iż z obowiązujących przepisów nie wynika w

sposób jednoznaczny, kto takie projekty winien opracować. W praktyce nie są one opracowane,

ponieważ zarówno inwestor, jak

i firmy realizujące roboty budowlane, nie chcą ponosić z tego tytułu dodatkowych kosztów,

brak dokonania odbioru zagospodarowania placu budowy. Kontrole potwierdzają, że występujące

uchybienia w zakresie rozlokowania w ustalonych granicach zaplecza higieniczno - sanitarnego, maszyn

i urządzeń technicznych, placów składowych oraz dróg komunikacyjnych i przejść mają istotny wpływ

na występujące w czasie prowadzenia budowy nieprawidłowości,

niewłaściwa organizacja stanowisk pracy, w szczególności przy wykonywaniu prac

na wysokości. Stwierdzono jednak poprawę istniejącego stanu w odniesieniu do rusztowań rurowych i

ramowych w sytuacji, gdy są one dostarczane i montowane na placu budowy przez wyspecjalizowane

firmy,

niski poziom wiedzy z zakresu bhp pracowników,

tolerowanie przez nadzór techniczny odstępstw od obowiązujących przepisów i zasad bhp poprzez

pomijanie niektórych faz procesu budowlanego, niezbędnych do bezpiecznego wykonania robót,

narzucanie wykonawcom bardzo krótkich, niekiedy wręcz nierealnych, terminów realizacji inwestycji,

tym bardziej, że często w trakcie inwestycji dochodzi do zmian w projektach budowlanych. Takie

postępowanie powoduje spiętrzenie prac i wykonawców na małej przestrzeni, a to w konsekwencji

potęguje zagrożenia wypadkowe.

Nie ulega wątpliwości, że na niezadowalający stan warunków pracy branży budowlanej pośrednio mają

wpływ takie czynniki, jak trudna sytuacja na rynku budowlanym oraz brak frontu robót. Według oceny

pracodawców na powyższe niewątpliwy wpływ mają również uregulowania prawne, wynikające z

przepisów ustawy o zamówieniach publicznych. Przepisy te preferują firmy nie przygotowane

technicznie i organizacyjnie do prowadzenia robót, ze względu na fakt, że głównym kryterium, jakim

kierują się inwestorzy przy doborze firm wykonawczych, jest jak najniższa cena wykonania usługi.

W tej sytuacji konkurencyjność na rynku budowlanym zamiast stymulować działania zmierzające do

poprawy warunków pracy, wywołuje odwrotny skutek. Powoduje to

w konsekwencji, że zarówno w dużych, jak i w małych firmach budowlanych zmniejsza się nacisk na

bezpieczeństwo i higienę pracy.

Te czynniki nie mogą jednak stanowić podstawy do tolerowania przez nadzór techniczny oraz osoby

kierujące pracownikami, zagrożeń na placach budowy. Tym bardziej, że wyeliminowanie zagrożeń w

szeregu przypadków nie wymaga nakładów finansowych, lecz konkretnych działań organizacyjnych

podjętych zarówno przez pracodawców, jak i pracowników.

Od szeregu lat daje się zaobserwować występowanie w tej branży zjawisk patologicznych, związanych z

występowaniem tzw. "szarej strefy". Do tych niekorzystnych zjawisk w zakresie stosunków pracy

zaliczyć należy:

łamanie przepisów prawa poprzez zatrudnianie pracowników "na czarno" bez uprzednio zawartych

umów na piśmie,

zawieranie w miejsce umów o pracę umów cywilno - prawnych, tj. umów zlecenia

i umów o dzieło,

omijanie przepisów prawa poprzez powierzanie robót osobom prowadzącym działalność gospodarczą na

własny rachunek (samozatrudnienie), które wykonują roboty budowlane w warunkach ścisłej kooperacji

technicznej i podporządkowania

w procesie technologicznym kierownikowi budowy lub kierownikowi robót.

Należy zaznaczyć, że konsekwentne działanie inspektorów pracy, zwłaszcza podczas kontroli budów,

przyczyniło się w znacznym stopniu do wyeliminowania potencjalnych zagrożeń wypadkowych. Stało

się to dzięki wydanym decyzjom nakazowym, w tym wstrzymania prac stwarzających bezpośrednie

zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników. Są to efekty niewymierne, jednak z całą pewnością można

uznać, że na skutek tych działań usunięto zagrożenia mogące powodować wypadki i być źródłem

nieszczęść i tragedii osobistych, zarówno pracowników, jak i ich najbliższych. W konsekwencji

działania te spowodowały, iż budżet państwa nie został narażony na straty finansowe ponoszone z tego

tytułu.

W celu upowszechnienia wiedzy z zakresu ochrony pracy, w tym technicznego bezpieczeństwa pracy,

nawiązano ścisłą współpracę z izbami budownictwa oraz związkami pracodawców działającymi na

terenie województwa śląskiego. Na organizowanych okresowo naradach inspektorzy pracy

przekazywali informacje w zakresie zagrożeń wypadkowych i zawodowych w oparciu o materiały

zebrane podczas kontroli placów budów. Omawiano okoliczności i przyczyny zaistniałych wypadków

przy pracy w budownictwie, ze szczególnym zwróceniem uwagi na popełnione błędy w trakcie
realizacji robót budowlanych. Opracowywano wspólne propozycje działań zmierzających do
wyeliminowania
w przyszłości podobnych zdarzeń wypadkowych. Na kwartalnych spotkaniach z pracodawcami
udzielano także porad z zakresu prawa pracy i interpretacji przepisów.

Należy nadmienić, że pomimo działań podejmowanych przez Państwową Inspekcję Pracy, występują

duże trudności z nawiązaniem kontaktu z pracodawcami małych firm budowlanych, którzy nie są

zrzeszeni w żadnej organizacji pracodawców. W zakładach przez nich prowadzonych występuje dużo

uchybień, zarówno z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy, jak i prawa pracy. Jednak w miarę

możliwości wspomaga się ich poradami oraz przekazuje literaturę fachową (broszury tematyczne

wydane przez Główny Inspektorat Pracy, takie jak: "Prace na wysokości", "Roboty ziemne", "Ręczne

prace transportowe").

Podjęto również działania promocyjno - informacyjne zmierzające do zainteresowania firm

budowlanych tematyką związaną z wdrożeniem systemu zarządzania sprawami bhp oraz uzyskaniem

tzw. "Świadectwa Państwowej Inspekcji Pracy".

Energetyka

0.

W roku 2002 inspektorzy pracy działający w ramach Okręgowego Inspektoratu Pracy w

Katowicach przeprowadzili pięć kontroli w zakładach rozdziału i dystrybucji energii

elektrycznej pracujących w ramach krajowego systemu elektroenergetycznego.

Przedmiotem przeprowadzonego rozpoznania była ocena wpływu przekształceń

własnościowych, jakie miały miejsce w kontrolowanych zakładach na stan warunków

pracy. Kontrole zostały przeprowadzone w trzech spółkach akcyjnych z większościowym

udziałem Skarbu Państwa oraz w dwóch spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością

należących do Grupy Kapitałowej Górnośląskiego Zakładu Elektroenergetycznego S.A.,

w którym proces przekształceń własnościowych został zakończony. Skontrolowane

zakłady są reprezentatywne dla sektora przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej w

zakresie warunków pracy ze względu na stosowanie tych samych zasad organizacji

bezpiecznej pracy oraz technologii eksploatacji urządzeń i sieci przesyłowych i

rozdzielczych.

Wszystkie skontrolowane zakłady zatrudniały ponad 5,2 tys. pracowników, w tym blisko

1,5 tys. kobiet. Problem wpływu przekształceń własnościowych w elektroenergetyce

zawodowej na przestrzeganie przepisów technicznego bezpieczeństwa pracy oraz prawa

pracy kontrolowany był przez inspektorów pracy po raz pierwszy, dlatego też nie

odniesiono się do wyników kontroli z lat ubiegłych.

Najbardziej istotnymi nieprawidłowościami, które zostały stwierdzone w zakresie

prawnej ochrony pracy, były naruszenia przepisów o czasie pracy pracowników

dyspozycji ruchu (koordynacji ruchu) zatrudnionych w ruchu ciągłym, związane z

przekraczaniem dobowych limitów czasu pracy oraz rocznych dopuszczalnych limitów

godzin nadliczbowych. Zatrudnianie tej grupy pracowników w przekroczonych

dobowych normach czasu pracy jest związane z charakterystycznym dla kontrolowanej

branży zjawiskiem pozostawania pracownika dyspozycji ruchu (koordynacji ruchu) na

stanowisku pracy do czasu przekazania zmiany następcy. Czas pracy związany z

przekazywaniem zmian nie był ewidencjonowany oraz uwzględniany w ogólnym

rozliczeniu czasu pracy. Zatrudnianie pracowników ww. grupy zawodowej w godzinach

nadliczbowych w rocznym wymiarze godzin nadliczbowych większym niż określony w

art. 133 § 2 Kodeksu pracy było związane z koniecznością częstego zatrudniania
pracowników w soboty, niedziele i święta bez możliwości kompensacji pracy
wykonywanej innymi dniami wolnymi. Źródłem tego zjawiska jest konieczność
zatrudniania na stanowiskach dyspozytorów ruchu (koordynatorów ruchu) pracowników
o bardzo dużym doświadczeniu zawodowym, posiadających praktyczną znajomość
układów i sieci elektroenergetycznych, których ruch jest koordynowany. Praktyczne
przygotowanie pracowników na stanowiska dyspozytorów ruchu jest procesem
długotrwałym. Powyższe jest przyczyną niedoborów kadrowych w tej grupie zawodowej
będącą źródłem opisanych wyżej naruszeń przepisów o czasie pracy.

Nieprzestrzeganie przepisów prawa pracy przy udzielaniu urlopów wypoczynkowych,

polegające na permanentnym nieudzielaniu urlopów wypoczynkowych w roku

kalendarzowym, w którym pracownicy nabywają do niego prawo, spowodowało

zjawisko narastania zaległości urlopowych. Przedstawiona nieprawidłowość była

spowodowana koniecznością pracy w ruchu ciągłym pracowników określonych grup

zawodowych, np. pracowników pogotowia energetycznego czy dyspozycji ruchu

(koordynacji ruchu).

W żadnym z zakładów objętych kontrolami nie miały miejsca zwolnienia grupowe

pracowników w związku z przeprowadzanymi procesami restrukturyzacji.

Z analizy stwierdzonych nieprawidłowości wynika, że najwięcej naruszeń przepisów

w sferze technicznego bezpieczeństwa pracy, istotnych z punktu widzenia specyfiki

stosowanych technologii związanych z przesyłem i rozdziałem energii elektrycznej,

stwierdzono w zakresie niewykonywania określonych zabiegów eksploatacyjnych lub

wykonywania ich w wydłużanych czasookresach. Charakterystyczne było np. nie

wykonywania pomiarów potencjałów ziemnozwarciowych wynoszonych z rozdzielni

wysokiego napięcia, czy też niewykonywanie pomiarów oporności uziemień ochronnych

w stacjach wysokiego oraz średniego napięcia, czy też całkowite zaniechanie

wykonywanie badań stanu izolacji

w sieciach niskiego napięcia. Dodatkowym czynnikiem powodującym opisane

nieprawidłowości w ocenie kontrolujących był brak należytej staranności o stan

techniczny maszyn, urządzeń, obiektów stacyjnych oraz sieci, spowodowany przez

rutynowe działanie osób prowadzących eksploatację urządzeń służących do przesyłu i

rozdziału energii. Potwierdzeniem przedstawionej tezy był przykład nie podejmowania

przez okres czterech lat działań mających na celu usunięcie usterek w sieci niskiego

napięcia stwierdzonych w wyniku pomiarów ochrony przed dotykiem pośrednim na

jednym z obiektów stacyjnych sieci rozdzielczej wysokiego napięcia.

W wyniku kontroli przeprowadzonych w zakładach przesyłu i dystrybucji energii

elektrycznej wydano łącznie 162 decyzje administracyjne, a do pracodawców skierowano

5 wystąpień, które zawierały łącznie 77 wniosków.

Za stwierdzone wykroczenia ukarano 8 pracowników kierujących zespołami

pracowniczymi mandatami kredytowymi na łączną kwotę 2.500 zł.

W ramach działań profilaktycznych w tej branży nawiązano współpracę z Naczelną

Organizacją Techniczną w Katowicach. Efektem tej współpracy było zaprezentowanie

w dniu 18.04.2002 r. na seminarium dla rzeczoznawców SEP problematyki dotyczącej

bezpieczeństwa eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych oraz zagadnień

dotyczących ochrony przed porażeniami w sieciach niskiego napięcia oraz w sieciach o

napięciu znamionowym wyższym od 1 kV. Przedyskutowano również zagadnienia

doboru technicznych środków ochrony przed porażeniami w zależności od
projektowanych układów sieciowych i warunków pracy sieci. Ponadto inspektorzy pracy
przedstawili typowe nieprawidłowości dotyczące eksploatacji urządzeń i sieci oraz
wykonywania pomiarów ochrony przeciwporażeniowej dla sieci niskiego i wysokiego
napięcia.

W dniu 22.04.2002 r. w Rejonie Wysokich Napięć Chorzów GZE Sp. z o.o. odbyło się

spotkanie pracowników grup pomiarowych z udziałem inspektora pracy, w trakcie

którego wypracowano jednolitą dla wszystkich spółek wykonawczych Grupy

Kapitałowej GZE S.A. metodykę wykonywania oraz dokumentowania badań ochrony

przed dotykiem bezpośrednim oraz dotykiem pośrednim dla różnych układów sieciowych

występujących w obiektach elektroenergetycznych, pomiarów oporności sieci uziemień

w rozdzielniach prądu stałego, pomiarów rażeniowych napięć dotykowych dla napięć

powyżej 1 kV.

W wyniku przeprowadzonych kontroli zobligowano pracodawców do dokonywania

oceny zagrożenia porażeniowego występującego w rejonie rozdzielń i stacji średniego

i wysokiego napięcia, zgodnie z postanowieniami zawartymi w zasadach eksploatacji

urządzeń, instalacji i sieci rozdzielczej, opracowanych przez poszczególnych

kontrolowanych operatorów systemu rozdzielczego, z uwzględnieniem pomiarów

oporności siatki uziemiającej oraz wysokich potencjałów ziemnozwarciowych

wynoszonych z rozdzielń wysokiego napięcia. Jest to szczególnie istotne dla

wyeliminowania zagrożeń porażeniowych, które mogłyby występować w obiektach

elektroenergetycznych lub ich obrębie. Przedstawiony efekt ma również duże znaczenie

dla bezpieczeństwa eksploatacji sieci średniego i wysokiego napięcia pracujących w

różnych układach sieciowych.

Efektem działań inspektorów pracy było również znowelizowanie do obowiązującego

stanu prawnego zapisów w zasadach eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci rozdzielczej

obowiązujących w Grupie Kapitałowej GZE S.A. w Gliwicach, dotyczących

częstotliwości

i zakresu wykonywania badań ochrony przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim dla

instalacji zlokalizowanych w obiektach elektroenergetycznych.

Podjęte przez inspektorów pracy działania z zakresu prawa pracy pozwoliły na usu-nięcie

stwierdzonych, typowych dla kontrolowanej branży, nieprawidłowości dotyczących m.in.

czasu pracy dyspozytorów (pracowników koordynacji ruchu systemu rozdzielczego),

sposobów ewidencjonowania czasu pracy z uwzględnieniem specyfiki branżowej

związanej w usuwaniem skutków awarii występujących w systemie rozdzielczym.

Działania inspektorów pracy doprowadziły m.in. do przyspieszenia działań zarządu

Grupy Kapitałowej GZE S.A. w Gliwicach zmierzających do utworzenia jednej

Centralnej Dyspozycji Ruchu, wspólnej dla spółek wykonawczych wysokich oraz

ś

rednich i niskich napięć. Opisane przedsięwzięcia mają na celu zwiększenie liczby osób

dopuszczonych do wykonywania czynności zakładowych dyspozytorów ruchu oraz

rejonowych koordynatorów ruchu, co istotnie wpłynie na poprawę przestrzegania

przepisów prawa pracy dotyczących czasu pracy oraz udzielania urlopów

wypoczynkowych.

W zakresie eksploatacji urządzeń i sieci zasilanych napięciem większym od 1 kV stan

prawny jest niejasny, ze względu na brak powszechnie obowiązujących przepisów

dotyczących ochrony przeciwporażeniowej i dlatego prowadzący eksploatację mogą w

dowolny sposób kształtować zakres czynności pomiarowych niezbędnych do ustalenia
zagrożenia porażeniowego. Przykładowo: ze względu na brak jednoznacznych regulacji
prawnych nie ma obowiązku wykonywania pomiarów potencjałów ziemnozwarciowych
wynoszonych
z obiektów elektroenergetycznych przez różnego rodzaju konstrukcje. Ocena ww.
parametru

ma

istotne

znaczenie

dla

bezpieczeństwa

ruchu

urządzeń

elektroenergetycznych zlokalizowanych w obszarach o gęstej zabudowie.

Mając na uwadze powyższe stwierdzenie niezbędne są działania mające na celu

wprowadzenie jako przepisu prawa postanowień Polskiej Normy PN - E - 05115

"Instalacje elektroenergetyczne o napięciu nominalnym powyżej 1 kV prądu zmiennego",

która

w swoich zapisach zawiera niezbędną wiedzę inżynierską dotyczącą ww. problematyki.

Przedstawione stwierdzenia są szczególnie istotne w tych zakładach, w których efektem

prowadzonej restrukturyzacji jest dążenie do wzrostu sprzedaży energii elektrycznej przy

jednoczesnej minimalizacji kosztów związanych z utrzymaniem sieci przesyłowo -

rozdzielczej.

Wskazanym jest również wprowadzenie jako przepisu prawa warunków technicznych, na

mocy których stopniowo eliminowano by konieczność stosowania ręcznie sterowanych

odłączników liniowych na sieciach rozdzielczych pracujących z izolowanym punktem

neutralnym. Jest to szczególnie istotne w świetle przedstawionych wyżej stwierdzeń

dotyczących ochrony przeciwporażeniowej oraz ze względu na zjawisko dwufazowych

doziemnych prądów zwarciowych, które istotnie wpływają na wzrost zagrożenia

porażeniowego w opisanych wyżej układach sieciowych.

Transport kolejowy

1.

Prowadzona od kilku lat restrukturyzacja zakładów transportu kolejowego (PKP)

z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy przyniosła tak pozytywne, jak i negatywne efekty.

W ostatnich dwóch latach w zakładach objętych kontrolami nastąpiła znaczne zmniejszenie zagrożeń dla

zatrudnionych pracowników polegające na:

poprawie stanu bezpieczeństwa ruchu pociągów na terenie Zakładów Linii Kolejowych, Zakładów

Przewozów Towarowych, Zakładów Taboru oraz Zakładów Energetyki poprzez częściową wymianę

oraz naprawę części rozjazdowych, elementów nawierzchni torowej, zabudowę stabilizatorów iglic w

rozjazdach na głównych liniach kolejowych, wymianę zużytych podrozjezdnic w rozjazdach

krzyżowych podwójnych oraz przeprowadzeniu naprawy głównego toru nr 1 na linii Katowice - Tczew

na odcinku Bytom - Tarnowskie Góry z przywróceniem rozkładowej prędkości pociągów, jak również

naprawie głównej torów na grupie postojowej wagonów osobowych w Katowicach - Zawodziu,

poprawie bezpieczeństwa eksploatacji kotłowni węglowych w wyniku usprawnienia wentylacji,

wykonaniu izolacji cieplnej rurociągów wody obiegowej w obrębie kotłowni, udrożnieniu instalacji

kanalizacyjnej,

zapewnieniu odpowiednich pomieszczeń spełniających wymogi określone w przepisach prawa pod

względem kubatury, powierzchni i wysokości, na skutek likwidacji części dotychczasowych

pomieszczeń o niskim standardzie, które zostały przekazane PKP S.A. Zakładom Nieruchomości,

zapewnieniu wymaganego natężenia oświetlenia elektrycznego w eksploatowanych obiektach, jak

również terenach stacyjnych, gdzie dokonywane są czynności manewrowe poprzez zmianę źródeł

oświetlenia, wymianę instalacji elektrycznej, bieżące uzupełnianie lamp oświetleniowych,

poprawie stanu pomieszczeń i urządzeń higieniczno - sanitarnych poprzez modernizację umywalni i

ubikacji,

poprawie bezpieczeństwa użytkowania urządzeń stanowiących wyposażenia pomieszczeń (chłodziarki,

czajniki bezprzewodowe, piece grzewcze akumulacyjne, tablice rozdzielcze) poprzez wymianę kabli

przyłączeniowych z dodatkowym obwodem ochronnym do sieci zasilającej 220 V, zabudowę tablic

różnicowoprądowych,

poprawie stanu wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony

indywidualnej z wymaganym certyfikatem bezpieczeństwa.

Utworzenie w wyniku restrukturyzacji dużych zakładów (Zakłady Linii Kolejowych, Zakłady

Przewozów Towarowych, Zakłady Taboru, Zakłady Przewozów Pasażerskich, Zakłady Energetyki)

zwiększyło możliwość wdrożenia systemów zarządzania sprawami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

ryzyka zawodowego. Restrukturyzacja i przekształcenia własnościowe nie wpłynęły natomiast

pozytywnie na stan przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach PKP z uwagi

na:

brak samodzielności decyzyjnej i finansowej utrudniający kierownikom zakładów PKP realizację

spoczywających na nich obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy, co ma wpływ na

utrzymywanie budynków, torów kolejowych, sieci trakcyjnej oraz obiektów inżynieryjnych,

nieuregulowany stan prawny własności obiektów zajmowanych i proponowanych do przejęcia, który

praktycznie uniemożliwia przeprowadzanie planowych remontów obiektów i ich modernizacji zgodnie z

obowiązującymi przepisami,

brak możliwości utrzymania we własnym zakresie wynajmowanych obiektów budowlanych w

odpowiednim stanie technicznym przez właściciela - PKP S.A. Zakład Nieruchomości w Warszawie,

niezachowanie cykli naprawczych i ograniczone naprawy główne obiektów i urządzeń nawierzchni

torowej, zabezpieczeń ruchu kolejowego i taboru trakcyjnego

z uwagi na brak dostatecznych środków finansowych w dyspozycji zakładów w stosunku do

istniejących potrzeb. W trybie awaryjnym dokonywane są jedynie niezbędne zakupy na likwidację

skutków wydarzeń,

systematyczne zmniejszanie stanu zatrudnienia pracowników, szczególnie w zespołach roboczych,

wymuszone trwającym procesem restrukturyzacji w jednostkach PKP S.A.,

plaga kradzieży urządzeń infrastruktury kolejowej, która powoduje duże straty materialne i wzrost

zagrożenia bezpieczeństwa ruchu pociągów.

Transport samochodowy

0.

Wyniki przeprowadzonych w 2002 r. kontroli wykazały, że w zakładach zajmujących się

transportem drogowym nagminnie naruszane są przepisy z zakresu prawa pracy

w każdej dziedzinie objętej kontrolą.

W większości kontrolowanych jednostek naruszone zostały przepisy z zakresu czasu

pracy poprzez fakt, że pracodawcy nie prowadzili ewidencji czasu pracy lub też

prowadzili ją w sposób nierzetelny. Skala tego zjawiska (ponad 90% kontrolowanych

podmiotów) musi budzić olbrzymie zaniepokojenie, ponieważ naruszanie przepisów z

zakresu czasu pracy rzutuje nie tylko na bezpieczeństwo kierowców i pasażerów
pojazdów, ale również na bezpieczeństwo innych użytkowników dróg. Błędnie
prowadzona ewidencja czasu pracy ma także wpływ na roszczenia pracowników
związane z wynagrodzeniem (pracownik, któremu na ewidencji czasu pracy nie
uwidoczniono pracy w godzinach nadliczbowych, czy w porze nocnej, nie otrzyma z tego
tytułu należnego wynagrodzenia).

Istnieje pełen dualizm pomiędzy zapisami tachografów oraz w kartach drogowych,

a ewidencją czasu pracy prowadzoną przez pracodawców. W ewidencji tej pracodawcy

w sposób świadomy fałszują istniejący stan rzeczy oraz nie ujawniają pracy w dniach

wolnych od pracy, niedziele, święta i w nadgodzinach. Stwierdzono także częste

przypadki wystawiania przez pracodawców kierowcom fałszywych zaświadczeń

dotyczących okresów odpoczynku (okresy korzystania z urlopów wypoczynkowych lub

nie prowadzenia pojazdów), które miały świadczyć o przestrzeganiu przepisów Umowy

Europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy

drogowe AETR w zakresie czasu pracy kierowców.

Stan techniczny kontrolowanych pojazdów uległ w porównaniu do lat wcześniejszych

poprawie. Stwierdzono natomiast braki w wyposażeniu samochodów w gaśnice, trójkąty,

apteczki, kliny pod koła.

W ocenie pracodawców najczęstszą przyczyną naruszenia przepisów o czasie pracy jest

nieznajomość prawa. W ocenie inspektora pracy, pracodawcy w sposób świadomy

naruszają przepisy zmierzając do ich obejścia, potwierdzając w ewidencji stan niezgodny

ze stanem faktycznym lub wystawiając fałszywe zaświadczenia o okresie odpoczynku.

W sposób negatywny wpływa na stopień przestrzegania przez pracodawców przepisów

prawa pracy dążenie do osiągnięcia pozytywnego rezultatu finansowego działalności

i trudna sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw. Stwierdzone nieprawidłowości mają

również związek z sezonowością pracy podejmowanej przez kierowców autokarów. W

sezonie wiosenno - letnim natłok prac jest zdecydowanie większy, niż w sezonie

zimowym. Konieczność rozliczenia norm czasu pracy w przyjętym okresie

rozliczeniowym powoduje, iż w okresie tym kierowcy świadczą pracę w nadgodzinach.

Ochrona zdrowia

1.

Realizując zadania wynikające z "Programu pracy Państwowej Inspekcji Pracy na rok 2002"

przeprowadzono czynności kontrolne w 5 szpitalach. Przeprowadzono również kontrole sprawdzające

wykonanie wydanych decyzji w 2 szpitalach wojewódzkich poddanych kontroli w 2001 roku.

Tematyka kontroli przeprowadzanych w 2002 roku obejmowała zagadnienia z zakresu prawnej ochrony

pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem specyficznych dla zakładów ochrony

zdrowia regulacji prawnych. Kontrole te zostały przeprowadzone wspólnie z organami Państwowej

Inspekcji Sanitarnej w myśl dokonanych wcześniej uzgodnień pomiędzy Głównym Inspektorem Pracy i

Głównym Inspektorem Sanitarnym.

Wyniki przeprowadzonych kontroli planowych w zakładach służby zdrowia dają podstawy do

wyciągnięcia następujących wniosków:

wspólnym problemem w działalności kontrolowanych zakładów opieki zdrowotnej jest niedostatek

ś

rodków finansowych, co uniemożliwia realizację inwestycji, remontów i modernizacji wynikających z

konieczności dostosowania szpitali do wymogów obowiązujących przepisów. Działania w tym zakresie

prowadzi się w zasadzie jedynie w przypadkach określonych warunkami kontraktów z kasą chorych
oraz decyzjami organów nadzoru. Stwierdzono, iż organy założycielskie nie wywiązują się z ciążących
na nich obowiązków, dotyczących w szczególności finansowania remontów kapitalnych i bieżących

obiektów i budynków, zakupu potrzebnego sprzętu oraz urządzeń i aparatury medycznej,

w kontrolowanych szpitalach nie wdrożono do praktyki wszystkich postanowień przepisów zawartych

w: rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21.09.1992 r. w sprawie wymagań,

jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu

opieki zdrowotnej, rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bhp, ustawy z dnia 11.01.2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych,

rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie bhp przy urządzeniach i

instalacjach energetycznych, rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11.09.1996 r.

w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia

pracowników zawodowo narażonych na te czynniki,

w istniejących starych budynkach szpitali ograniczone są możliwości spełnienia wymogów zawartych w

ww., obowiązujących w niektórych przypadkach od 10 lat, przepisach,

modernizacje, remonty, adaptacje pomieszczeń prowadzone są najczęściej przez pozyskanych

sponsorów. Odbywają się one najczęściej bez projektów technicznych, opinii rzeczoznawców ds. bhp i

rzeczoznawców ds. higieniczno - sanitarnych, przeprowadzenia odbioru wewnętrznego z udziałem

służby bhp, co powoduje występowanie różnych usterek,

nie nastąpiła poprawa w zakresie eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych. Wynika to m.in. z

braku środków finansowych na ich modernizację, czy zakup nowoczesnych urządzeń. Niewystarczająca

jest również liczba zatrudnionych pracowników z uprawnieniami typu "D",

nie odnotowano poprawy sytuacji w zakresie eksploatacji urządzeń i instalacji niepalnych gazów

medycznych. Brak jest przede wszystkim wymiany źródeł poboru tlenu, likwidacji lub ograniczenia

poboru gazów z wszelkiego typu baterii butli

z tlenem medycznym oraz stosowania pojedynczych butli z gazami medycznymi. Trudności

ekonomiczne zmuszają też do korzystania z butli "dużych", zamiast "małych". Brak jest postępu w

wyposażaniu szpitali w instalacje przewodowe do dystrybucji tlenu medycznego, czy też innych gazów

medycznych jak podtlenek azotu, sprężone powietrze, podciśnienie,

w dalszym ciągu nie są przestrzegane w sposób należyty przepisy dotyczące przydziału odzieży i

obuwia roboczego oraz stosowania środków ochrony indywidualnej, posiadających wymagane

certyfikaty na znak bezpieczeństwa (brak środków finansowych). Pracownikom od szeregu lat nie są

wypłacane ekwiwalenty za używanie własnej odzieży i obuwia roboczego. Jedynie w dziedzinie

zaopatrzenia w odzież

i sprzęt jednorazowego użytku notuje się duży postęp, co wynika z zaostrzenia standardów i zmian

procedur medycznych, poprawy świadomości personelu i odpowiedzialności prawnej wynikającej z

zaniedbań w tym zakresie,

stan przestrzegania przepisów dotyczących szkoleń bhp uległ pogorszeniu. Szkolenia w zakresie bhp

często nie są prowadzone, co wynika również z braku środków finansowych. Szkolenia podyplomowe,

kursy specjalistyczne dają jedynie fragmentaryczną wiedzę na temat bhp,

stan przestrzegania przepisów dotyczących narażenia na działanie czynników rakotwórczych nie uległ

zasadniczej zmianie. W części zakładów rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11

września 1996 r. w tym zakresie jest prawie nieznane lub nie kojarzone z koniecznymi działaniami

ochronnymi, jakie muszą być podejmowane, w szczególności przy narażeniu na tlenek etylenu

i formaldehydu. W toku kontroli stwierdzono brak rejestrów osób narażonych, szkoleń, a także

uwzględniania w corocznych sprawozdaniach do organów nadzoru informacji o niektórych czynnikach

rakotwórczych,

pogorszeniu uległo przestrzeganie przepisów dotyczących wykonywania pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia (szczególnie nie prowadzi się pomiarów oświetlenia i stężenia czynników

chemicznych),

nie odnotowuje się poprawy działalności służby bhp; służbom tym powierza się dodatkowe obowiązki,

w kontrolowanych szpitalach powołano komisje bhp, przy czym ustalono, że nie wykazują one należytej

aktywności, a część z nich nie prowadzi w ogóle działalności określonej przepisami.

W kontrolowanych szpitalach zaobserwowano też zjawiska pozytywne:

poprawie uległ stan bezpieczeństwa przy stosowaniu promieniowania jonizującego w pracowniach rtg.

W niektórych pracowniach zainstalowano nową aparaturę rtg

i automatyczne urządzenia do obróbki błon rtg. Nie odnotowuje się przypadków zatrudniania

pracowników bez aktualnych orzeczeń lekarskich oraz bez kontroli kaset dozymetrycznych,

uległ poprawie stopień przestrzegania przepisów dotyczących eksploatacji urządzeń wytwarzających

pola elektromagnetyczne powyżej 0,1 MHz. Zauważalna jest zmiana postaw lekarzy medycyny i

fachowych pracowników fizykoterapii. Lekarze ci uzyskują uprawnienia kwalifikacyjne, co wiąże się

też z przydatnością tych uprawnień przy wykonywaniu zabiegów w praktyce prywatnej,

nie zarejestrowano zakażeń wewnątrzszpitalnych,

wprowadzono w szpitalach procedury chroniące pracowników przed zagrożeniami biologicznymi i

zakażeniami wewnątrzszpitalnymi,

zapewniono bezpieczne metody pracy w zakresie diagnostyki laboratoryjnej, skutecznie chroniące

pracowników przed zagrożeniami biologicznymi,

poddaje się pracowników szczepieniom ochronnym,

zatrudniany jest personel o wysokich kwalifikacjach medycznych,

użytkowane urządzenia i aparatura medyczna odpowiadają wymogom przepisów

i norm.

Ujawnione w trakcie kontroli szpitali nieprawidłowości w zakresie prawnej ochrony pracy dotyczyły

przede wszystkim:

nie wypłacenia pracownikom należnego dodatkowego wynagrodzenia rocznego (tzw. 13-tej pensji) za

lata 2000 i 2001 z powodu brak środków finansowych (konieczność zaciągania kredytów bankowych, z

reguły pociągała za sobą zagrożenie utraty płynności finansowej lub zaburzeniami w świadczeniu usług

medycznych). Organy założycielskie zakładów opieki zdrowotnej nie wykazywały woli pomocy

w rozwiązaniu tego problemu, tłumacząc to brakiem środków finansowych

i ograniczeniami statutowymi,

nie realizowania postanowień zawartych w art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym

systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń

u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw. Zgodnie z ta ustawą pracownikom samodzielnych

publicznych zakładów opieki zdrowotnej przysługiwał od dnia

1 stycznia 2001 r. przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie niższy niż 203 zł miesięcznie,

w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, łącznie ze skutkami wzrostu wszystkich składników

wynagrodzenia. Powodem tego był również brak środków finansowych i niejasny stan prawny,

zawierania z lekarzami umów cywilnoprawnych na pełnienie dyżurów medycznych, mimo, że byli oni

jednocześnie zatrudnieni u tego samego pracodawcy na podstawie umowy o pracę,

zaniżania wynagrodzenia za dyżury medyczne,

nie wypłacania pracownikom uprawnionym dodatku za pracę w niedziele i święta oraz dni dodatkowo

wolne od pracy,

nie wypłacania pracownikom uprawnionym należnego wynagrodzenia za przepracowane godziny

nadliczbowe w ramach dyżurów lekarskich,

zatrudniania pracowników w zakładach diagnostyki obrazowej (Rtg) i zakładach rehabilitacji w czasie

pracy przekraczającym dopuszczalną przepisem normę dobową (5 godz.), a ponadto nie wypłacania

należnego dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych tym pracownikom,

stosowania nieprawidłowego, niezgodnego z wymogami przepisów, rozliczania czasu pracy przy pracy

zmianowej w obowiązującym okresie rozliczeniowym, bez naliczania i wypłacania uprawnionym

pracownikom należnych wynagrodzeń i dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych,

nie udzielania pracownikom należnych urlopów wypoczynkowych w danym roku kalendarzowym,

dopuszczając do powstawania znacznych nieraz zaległości urlopowych,

stosowania niezgodnego z wymogami przepisu sposobu obliczania godzinowej stawki wynagrodzenia

zasadniczego, co powodowało zaniżanie np. wynagrodzenia za pełnione dyżury medyczne, dodatków za

pracę w niedziele i święta oraz dni wolne od pracy, a także dodatków za pracę w porze nocnej.

Na podkreślenie zasługuje też tendencja realizacji zobowiązań płatniczych dla tych pracowników,

którzy swoje roszczenia o zapłatę skierowali na drogę postępowania sądowego z pominięciem tych,

którzy nie wystąpili do sądu z żądaniem zasądzenia na ich rzecz stosownych należności.

Naruszanie przepisów o czasie pracy pracowników było spowodowane m.in. nieznajomością

odpowiednich przepisów prawa, zarówno u kierowników zespołów pracowniczych, jak i służb

pracowniczych oraz pracodawców, co spowodowało wadliwą organizację pracy, zatrudnianie

pracowników objętych skróconymi normami czasu pracy w wymiarze przekraczającym te normy, czy

też zobowiązywało lekarzy do pełnienia dyżurów w wymiarze przekraczającym dopuszczalne limity

zarówno tygodniowe, jak i miesięczne.

---------- * ----------

W 2002 roku przeprowadzono 105 kontroli zakładów pracy w zakresie stanu profilaktycznej opieki

zdrowotnej, co stanowi wzrost o 30% w stosunku do 2001 roku. Kontrolą objęto 54 zakłady branży

metalowej, 21 budowlanej, 8 transportu, 7 kopalń węgla kamiennego, 8 przemysłu chemicznego i 7

branży spożywczej. 25% kontroli dotyczyło zakładów pracy chronionej i będących pod wzmożonym

nadzorem.

W planowaniu kontroli zwracana była uwaga na rodzaj zakładu i jego umiejscowienie. Około 20%

kontroli przeprowadzonych zostało w oddalonych miejscowościach od większych ośrodków opieki

medycznej (Krupski Młyn, Panki, Żarki, Koszęcin itp.).

Ocena stanu profilaktycznej opieki zdrowotnej pracowników oparta była na kontroli:

dokumentacji działów bhp, dotyczących oceny ryzyka zawodowego, wyników pomiarów środowiska

pracy, ustalania liczby pracowników zatrudnionych w warunkach przekroczenia NDN i S czynników

szkodliwych, w tym o działaniu rakotwórczym,

pracy zakładowych komisji bhp w zakresie działalności organizacyjno - profilaktycznej w zakresie

wypadków i chorób zawodowych, realizacji planów poprawy warunków bhp w zakładzie itp.,

zgodności treści zawieranych umów z jednostkami służby medycyny pracy z wymogami Kodeksu pracy

i ustawy z dnia 27.06.1997 r. o służbie medycyny pracy,

stanowisk pracy na wydziałach produkcyjnych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na stosowanie przez

pracowników indywidualnych środków ochrony.

W czasie wizytacji w jednostkach służby medycyny pracy zwracana była uwaga na realizację świadczeń

dla pracowników, wynikających z zawartych umów. Analizowany był zakres i częstotliwość badań

profilaktycznych i ich zgodność z istniejącym ryzykiem zawodowym. Zwracana była też uwaga na

indywidualną ocenę stanu zdrowia pracowników

i ich zdolność do pracy na zajmowanym stanowisku.

Istotnym elementem profilaktyki medycznej jest osobista znajomość przez lekarzy warunków pracy i

istniejących zagrożeń, co wymaga utrzymywania systematycznego kontaktu lekarzy z zakładami pracy,

współudziału w pracach zakładowej komisji bhp oraz przeprowadzania okresowych wizytacji stanowisk

pracy.

Przeprowadzane kontrole zakładów i jednostek służby medycyny pracy pozwalają na przedstawienie
następujących uwag:

w 2002 r. nastąpiły zmiany organizacyjne w jednostkach służby medycyny pracy na terenie

województwa śląskiego. Zmniejszyła się liczba powiatowych ZOZ z 212 do 181. Większość

zlikwidowanych została przekształcona w niepubliczne ZOZ, co spowodowało zwiększenie ich liczby z

493 do 542 jednostek. Nieznacznie zmniejszyła się również liczba prywatnych gabinetów lekarskich,

ś

wiadczących usługi

w zakresie medycyny pracy - z 515 do 504. Likwidacja jednostek służby medycyny pracy nastąpiła

zwłaszcza na terenie Częstochowy, Rybnika i Tychów. Ogółem na terenie województwa śląskiego

istnieje 1.228 podstawowych jednostek służby medycyny pracy. Ilość placówek porównywalna jest z

danymi z 2001 roku. Liczba lekarzy uprawnionych do przeprowadzania badań profilaktycznych wynosi

1.517,

w tym 644 ze specjalizacją medycyny pracy oraz 342 posiadających specjalizację

z medycyny ogólnej lub rodzinnej. W zakresie medycyny kolejowej specjalizację posiada 30 lekarzy,

w zakładach pracy chronionej zorganizowane są gabinety pielęgniarskie, czynne codziennie, w

godzinach pracy zakładu. Wyposażenie gabinetów w podstawowy sprzęt medyczny i leki zapewnia

możliwość udzielenia pierwszej pomocy medycznej w nagłych przypadkach. Przyjęcia lekarskie

odbywają się 1 - 2 razy w tygodniu,

w zależności od wielkości zakładu oraz doraźnie w miarę potrzeb. Oprócz zapewnienia pomocy

medycznej, pielęgniarki zajmują się organizacją badań profilaktycznych, przeprowadzają wizytacje

stanowisk pracy itp. W mniejszych zakładach pełnią również inne zadania administracyjne, jak: asystent

ds. rehabilitacji socjalnej, prowadzenie spraw kadrowych, obsługa administracji itp., co należy uznać za

działania w pełni uzasadnione,

W toku badań profilaktycznych osób niepełnosprawnych wykorzystywana jest

dokumentacja medyczna z poradni specjalistycznych, w których pracownicy objęci są

opieką w ramach kontraktu z kasą chorych, co ułatwia kompleksową ocenę stanu ich

zdrowia i zdolność do pracy na określonym stanowisku.

Zakłady pracy chronionej posiadają zawarte 2 do 3 umów z różnymi jednostkami służby

zdrowia na przeprowadzanie badań diagnostycznych i profilaktycznych, konsultacji
specjalistycznych oraz zabiegów rehabilitacyjnych. W większych zakładach pracownicy
mają możliwość korzystania z zabiegów rehabilitacyjnych i odnowy biologicznej
("PATENTUS" Pszczyna, "ERA" Chorzów, "DERRATA" Mysłowice, "COLOR CUP"
Jejkowice).

W zakresie lecznictwa osób niepełnosprawnych w ramach turnusów rehabilitacyjnych w

dalszym ciągu obserwuje się minimalne zainteresowanie tego typu leczeniem,

spowodowane przede wszystkim trudnościami materialnymi. Jedynie w ZPCH

"DERRATA" Mysłowice corocznie na turnusach przebywa około 10% pracowników

niepełnosprawnych.

Z przedstawionej dokumentacji wynika, że wydatki na zapewnienie pracownikom opieki

zdrowotnej są zróżnicowane i wynoszą, w przeliczeniu na 1 osobę, od

342 zł. w "ATEX" Sosnowiec do 1.226zł w "ABEX" Tychy,

w górnictwie organizacja opieki zdrowotnej w większości kopalń oparta jest na dawnych przychodniach

zakładowych, będących obecnie jednostkami Fundacji "UNIA BRACKA". Umowy kopalń z

przychodniami przewidują przeprowadzanie badań profilaktycznych, zapewnienie pracownikom

pierwszej pomocy medycznej

w ciągu całej doby, organizację dyżurów lekarskich, nadzór merytoryczny nad pracą przyszybowych

punktów medycznych i udział lekarza w pracach zakładowej komisji bhp. Funkcje kierowników

przychodni sprawują doświadczeni lekarze, najczęściej kierownicy dawnych przychodni zakładowych,

zapoznani ze specyfiką pracy

w górnictwie. Niektóre kopalnie zawarły oddzielne umowy z kilkoma podmiotami, co spowodowało

rozdzielenie zadań w zakresie opieki zdrowotnej. I tak na przykład: przychodnie zajmują się wyłącznie

badaniami profilaktycznymi, przyszybowe punkty medyczne stanowią samodzielne podmioty

gospodarcze, dyżury lekarskie

i transport sanitarny organizowane są przez różne jednostki, co w konsekwencji nie sprzyja harmonijnej

współpracy w zakresie zapewnienia kompleksowej opieki zdrowotnej. Z reguły przychodnie dysponują

zakresem możliwości diagnostycznych i konsultacji specjalistycznych, niezbędnych w toku badań

profilaktycznych. Organizacja, częstotliwość i zakres badań profilaktycznych uwzględniają istniejące

ryzyko zawodowe. Badania przeprowadzają uprawnieni lekarze, zapoznani z charakterystyką stanowisk

pracy. Badania wykonywane są corocznie u 38 - 45% pracowników. Z reguły przeprowadzane są

również "badania końcowe", mające istotne znaczenie przy uznawaniu chorób zawodowych, rent

inwalidzkich itp. Niedociągnięciem stwierdzanym w większości kopalń jest niedocenianie przez lekarzy

wizytacji stanowisk pracy, celem rozpoznania aktualnego ryzyka zawodowego i ustalania właściwego

zakresu badań profilaktycznych. Wizytacje mają również istotne znaczenie psychologiczne dla

pracowników. W przyszybowych punktach medycznych przechowywane są zestawy sprzętu i leków dla

zapewnienia pomocy medycznej w dole kopalni. Punkty medyczne zapewniają pierwszą pomoc dla

pracowników kopalni

i firm zatrudnionych na jej terenie. Dyżury lekarskie pełnią lekarze zapoznani z warunkami pracy w

kopalni oraz udzielaniem pomocy medycznej pod ziemią,

w zakresie działalności profilaktycznej, w większości kontrolowanych zakładów, zwłaszcza w tych, w

których w poprzednich latach istniały przychodnie zakładowe, zwyczajowo utrzymywana jest

systematyczna współpraca działu bhp i przychodni sprawującej opiekę zdrowotną. Lekarze biorą udział

w pracach zakładowej komisji bhp, w działalności której uwzględniana jest problematyka zdrowotna i

organizacja opieki medycznej pracowników,

pomiary środowiska pracy w 90% zakładów przeprowadzane są systematycznie,

a wyniki pomiarów przekazywane są do wiadomości zainteresowanym pracownikom i jednostkom

służby medycyny pracy. W warunkach przekroczenia NDS i N czynników szkodliwych w niektórych

zakładach zatrudnionych jest od 25 do 50% pracowników. W zakładach tych opracowywane są plany

poprawy warunków bhp, praktycznie jednak podstawowym środkiem profilaktycznym jest

rygorystyczne przestrzeganie stosowania przez pracowników indywidualnych środków ochrony
osobistej. W około 10% zakładów pomiary środowiska pracy nie są przeprowadzane zgodnie z

wymogami, co tłumaczone jest trudnościami finansowymi,

badania profilaktyczne w 80% zakładów uwzględniają zawód i stan zdrowia pracownika oraz

charakterystykę stanowiska pracy. W toku badań wykorzystywane są posiadane przez przychodnię

możliwości diagnostyczne i konsultacyjne. Dotyczy to zwłaszcza pracowników wykonujących prace na

wysokości oraz w kontakcie ze środkami rakotwórczymi. Około 15% kontrolowanych zakładów,

zwłaszcza małych, nie posiada umów z jednostkami służby medycyny pracy. Pracownicy wykonują

badania we własnym zakresie, często bez uwzględniania charakterystyki stanowiska pracy i istniejącego

ryzyka zawodowego. W 90% umów oprócz badań profilaktycznych uwzględniana jest również

realizacja wybranych zadań profilaktycznych służby medycyny pracy. Praktycznie jednak, z wyjątkiem

górnictwa, zakres świadczeń zdrowotnych ogranicza się do badań profilaktycznych, co stoi w

sprzeczności

z treścią ustawy z dnia 27.06.1997r. o służbie medycyny pracy,

niedoceniane przez pracowników zatrudnionych w kontakcie z substancjami rakotwórczymi są tzw.

badania "końcowe". Doświadczenia wskazują, że znaczna część osób kończących pracę w zakładzie,

pomimo otrzymania skierowania z zakładu pracy, rezygnuje z badania lekarskiego. Ze względu na

ważność problemu za uzasadnione wydaje się traktowanie badań końcowych jako obowiązkowych,

koszt opieki zdrowotnej ponoszony przez zakłady, w stosunku do poprzednich lat nie uległ istotnej

zmianie. Wydatki, w przeliczeniu na 1 pracownika, są jednak zróżnicowane i wynoszą przykładowo od

25 zł. w ZKT nr 3 Bytom do 303 zł.

w "FERROPOL- ŁABĘDY". Niektóre zakłady zwyczajowo przeprowadzają remonty pomieszczeń

przychodni i sprzętu na własny koszt.

Działalność Państwowej Inspekcji Pracy, w wyniku podjętych wystąpień i rozmów przeprowadzonych z

administracją i działami bhp zakładów, wizytacji i udzielonych porad w jednostkach służby medycyny

pracy, przyczyniła się do usunięcia wielu uchybień i tym samym do poprawy w zakresie ustalania

istniejącego ryzyka zawodowego i stanu profilaktycznej opieki zdrowotnej pracowników, w tym między

innymi do:

usprawnienia organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej poprzez zawarcie umów przez zakłady

pracy z jednostkami służby medycyny pracy, zgodnie z wymogami art. 12 ustawy z dnia 27.06.1997

roku, co zapewnia właściwy zakres badań, uzależniony od warunków pracy i istniejącego ryzyka

zawodowego,

zwiększenia nadzoru merytorycznego ze strony kierowników przychodni nad pracą przyszybowych

punktów opatrunkowych w kopalniach węgla kamiennego, zapewniającego pierwszą pomoc medyczną

w ciągu całej doby pracownikom zatrudnionym na terenie kopalń,

uzupełnienia sprzętu diagnostycznego (EKG, spirometr, audiometr itp.), niezbędnego w toku badań

profilaktycznych oraz remont pomieszczeń przychodni,

uporządkowania dokumentacji medycznej badań profilaktycznych, z zapewnieniem ciągłości badań,

przeprowadzenia remontów pomieszczeń sanitarno - socjalnych dla pracowników,

zapewnienia pracownikom zatrudnionym na drugiej zmianie pomocy medycznej

w nagłych przypadkach,

zapewnienia udziału w pracach zakładowej komisji bhp lekarzy sprawujących profilaktyczną opiekę

zdrowotną nad pracownikami, co umożliwia systematyczną współpracę z administracją zakładu i

podejmowanie kompleksowej działalności profilaktycznej,

wykonywania pomiarów środowiska pracy przez uprawnioną firmę zgodnie z wymogami wynikającymi

z rozporządzenia MZiOS z dnia 9.07.1996 r.

Uwagi dotyczące merytorycznej działalności ambulatoriów na terenie przedsiębiorstw, zwłaszcza

zakładów pracy chronionej, zostały omówione w toku kontroli z personelem służby medycyny pracy.

Ogółem udzielono 85 porad ustnych w tym zakresie oraz skierowano 95 wystąpień zawierających 217

wniosków.

Z zakładów, w których stwierdzono wyróżniającą się organizację profilaktycznej opieki zdrowotnej,

należytą współpracę przychodni z działami bhp, współudział lekarzy

w kompleksowej działalności profilaktycznej wypadków i chorób zawodowych, należy wymienić: ZTS

"NITRON" Krupski Młyn, "BEFADO" Bielsko-Biała, "ERA" Chorzów, "COLOR CUP"

Jejkowice.

Przedsięwzięcia na rzecz ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym

0.

Od 8 lat pracownicy OIP Katowice prowadzą działalność w środowisku wiejskim

na rzecz ochrony pracy w gospodarstwach rolnych. Podstawą w podejmowanych przedsięwzięciach są

porozumienia zawarte z rejonowymi oddziałami kas rolniczego ubezpieczenia rolniczego i ośrodkami

doradztwa rolniczego działającymi na terenie województwa śląskiego oraz ze Śląską Izbą Rolniczą. W

ramach realizacji ww. porozumień, jak co roku został opracowany przez Okręgowy Inspektorat Pracy w

Katowicach harmonogram działania w zakresie bezpiecznej pracy w rolnictwie indywidualnym.

Podobnie jak w latach poprzednich, prowadzono działania promocyjne wspólnie

z organami władzy samorządowej i kontynuowano współpracę ze starostami, wójtami

i burmistrzami gmin położonych na terenach rolniczych takich jak: Pszczyna, Pilchowice, Nędza, Lyski,

Gaszowice, Lubomia, Kobiór, Bobrowniki, Piotrowice Wielkie, Kuźnia Raciborska oraz Krzyżanowice.

Wzorem lat ubiegłych opracowano plany szkoleń rolników indywidualnych, w których określono formy

szkoleń, zasady ich organizacji i prowadzenia oraz sposoby informowania rolników o miejscu i czasie

ich przeprowadzania. Na bazie doświadczeń z ubiegłych lat wypracowano najbardziej skuteczne metody

docierania z tą informacją do rolników, aby uzyskać jak najlepszą frekwencję na szkoleniach.

Korzystano z możliwości przeprowadzania szkoleń dla rolników podczas okresowych zebrań sołtysów,

rolników lub gminnych komisji rolnictwa organizowanych przez administrację samorządową. Często

wójtowie i burmistrzowie, doceniając problem bhp w rolnictwie, nieodpłatnie udostępniali sale

wykładowe oraz sprzęt audiowizualny, który był wykorzystywany przez pracowników PIP podczas

szkoleń i pokazów filmów z zakresu bezpieczeństwa przy pracy rolniczej. Filmy tego typu stanowiły

urozmaicenie prowadzonego szkolenia, były z zainteresowaniem odbierane przez słuchaczy i lepiej

przemawiały do wyobraźni rolników niż wykłady. Rolnicy aktywnie uczestniczyli w tych szkoleniach,

byli zainteresowani sprawami bezpieczeństwa. Niektórzy rolnicy byli bardzo dociekliwi i próbowali

wykazywać, że ich doświadczenie jest większe niż pracownika PIP. W tej sytuacji prowadzący

szkolenie musiał okazać dużo opanowania, taktu, doświadczenia zawodowego,

a zwłaszcza znajomości specyfiki pracy w rolnictwie.

W 2002 r. pracownicy OIP Katowice przeprowadzili łącznie 67 szkoleń dla 1.639 rolników

indywidualnych w największych wsiach położonych na terenie województwa śląskiego. Na szkoleniach

rozdawano rolnikom ulotki z zakresu bezpieczeństwa przy pracy rolniczej oraz bezpieczeństwa pracy
przy obsłudze pilarek tarczowych i łańcuchowych, które jak wskazują statystyki wypadkowe, są
najniebezpieczniejszymi maszynami eksploatowanymi w gospodarstwach rolnych.

Tytułem próby sprawdzenia poziomu przyswojenia wiedzy, po raz pierwszy

na szkoleniu prowadzonym w Piotrowicach Wielkich, na zakończenie rozdano rolnikom testy

zawierające 10 pytań. Okazało się, że na 30 uczestników szkolenia, 3 rolników prawidłowo

odpowiedziało na wszystkie pytania, a pozostali poprawnie odpowiedzieli na 70 - 80 % pytań zawartych

w teście. Rolnicy, którzy poprawnie odpowiedzieli na wszystkie pytania, otrzymali symboliczne

nagrody, tj. maski przeciwpyłowe lub okulary ochronne.

W 2002 r. przeprowadzono szkolenia w 13 szkołach rolniczych różnego typu, gdzie wygłoszono 91

prelekcji dla 1.248 uczniów.

Podobnie jak w latach poprzednich, prowadzono również szkolenia dzieci w szkołach podstawowych i

gimnazjach położonych na terenach wiejskich. W 57 szkołach przeprowadzono 117 prelekcji, w których

uczestniczyło 2.608 uczniów najstarszych klas.

Niezależnie od szkoleń uczniów, w szkołach rolniczych w Żorach, Ornontowicach oraz

w Pszczynie przeprowadzono 3 szkolenia dla 122 rolników, u których w gospodarstwach odbywają się

praktyki zawodowe uczniów z w/w szkół.

Doświadczenia z lat poprzednich wskazywały, że najbardziej trafną formą szkoleń rolników są

praktyczne pokazy bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń eksploatowanych

w gospodarstwach rolnych. Wysoka frekwencja i żywe zainteresowanie okazywane

w trakcie pokazów wskazują, że ta forma szkoleń jest potrzebna i najlepiej odbierana przez rolników.

W 2002 r. zorganizowano 7 pokazów, w których uczestniczyło 621 rolników, w tym

6 pokazów zorganizowano we współpracy z przedstawicielami firmy Husquarna w następujących

miejscowościach: Krzanowice, Zawada Książęca, Siewierz, Suszec, Piotrowice Wielkie, Wilcza,

Koryczany. Na tych pokazach rolnicy w sposób praktyczny zostali zapoznani z bezpieczną obsługą

pilarek tarczowych i pił łańcuchowych oraz zasadami użytkowania odzieży ochronnej i sprzętu ochrony

indywidualnej.

Ponadto w gospodarstwie rolnym w miejscowości Kruszyna został przeprowadzony pokaz pracy

ciągników wraz ze sprzęgniętymi maszynami firmy NEW HOLLAND. Organizatorami pokazu była

firma AGROS oraz Regionalne Centrum Doradztwa i Rozwoju Wsi

w Częstochowie. W pokazie wzięło udział 434 rolników, którzy zostali zapoznani z zasadami

bezpiecznej obsługi ww. maszyn.

Promocja zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie indywidualnym była prowadzona na

zorganizowanym pod patronatem Wojewody Śląskiego "Forum Rolniczym Województwa Śląskiego",

które odbyło się w dniach 29 i 30.06.2002 r. w Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Mikołowie -

Ś

miłowicach z okazji "Dni Otwartych ODR". Na forum zostali zaproszeni posłowie i senatorowie RP

województwa śląskiego, przedstawiciele ministerstwa rolnictwa, władz samorządowych województwa

ś

ląskiego, urzędów miast, gmin, starostw powiatowych, agencji rządowych działających na rzecz

polskiego rolnictwa oraz wielu instytucji związanych z rolnictwem. Podczas forum funkcjonowało

stoisko informacyjne, gdzie przedstawiciele OIP Katowice udzielali zainteresowanym rolnikom

informacji dotyczących działalności PIP na rzecz ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym, udzielali

porad na temat sposobów zapobiegania wypadkom podczas prac gospodarskich oraz przypominali o
zachowaniu podstawowych zasad bezpiecznej pracy podczas żniw. Wszyscy rolnicy odwiedzający
stoisko PIP otrzymali materiały propagandowe i informacyjne PIP dotyczące bhp w rolnictwie.

Promowanie zasad bezpiecznej pracy w rolnictwie indywidualnym miało miejsce także podczas

organizowanych w okresie od czerwca do września br. przez jednostki samorządu terytorialnego imprez

masowych w plenerze takich jak: "Tydzień Kultury Beskidzkiej"

w Wiśle (27.07.2002 r.), "Dni Wilkowic III" (01.06.2002 r.), "Dni Węgierskiej Górki" (10.08.2002 r.),

"Dni Skoczowa (08.06.2002 r.), "VI Dni Istebnej" (07.07.2002 r.), "21 Dni Jeleśni" (20.07.2002 r.),

"Lato w Jasienicy" (20.07.2002 r.), "Tydzień Kultury Beskidzkiej" w Żywcu (03.08.2002 r.), "Dni

Rajczy" (10.08.2002 r.), "Dni Wisły" (17.08.2002 r.), "Dni Czechowic - Dziedzic" (31.08.2002 r.),

"Jaworzański Wrzesień" (07.08.2002 r.).

Podczas ww. imprez masowych pracownicy Oddziału w Bielsku - Białej rozprowadzali wśród

zainteresowanych, wydawane przez Główny Inspektorat Pracy, ulotki i broszury promujące

bezpieczeństwo pracy, w tym w rolnictwie indywidualnym oraz udzielali porad z zakresu prawa pracy i

bezpieczeństwa pracy z uwzględnieniem bhp przy pracach rolniczych.

W ramach wspólnej akcji Głównego Inspektora Pracy i Komendanta ZHP pod nazwą "Wakacje na

Maksa", mającej na celu zapobieganie wypadkom dzieci podczas zabaw

i prac w gospodarstwie rodziców w czasie żniw, w dniu 15.07.2002 r. doszło do spotkania pracownika

OIP z Komendantem Związku Harcerstwa Polskiego Ziemi Gliwickiej i jego zastępcą. Na spotkaniu w

siedzibie hufca w Gliwicach ustalono zasady organizacji wspólnych przedsięwzięć mających na celu

edukację dzieci w zakresie umiejętności bezpiecznego korzystania z życia.

W dniu 24.07.2002 r. w Ośrodku ZHP Hufca Ziemi Gliwickiej w sołectwie Łącza

w gminie Rudziniec zostało zorganizowane spotkanie z uczestnikami "Nieobozowej Akcji Letniej".

Pracownik PIP wygłosił prelekcję, w której uczestniczył zastęp "Nieobozowej Akcji Letniej" składający

się z piętnaściorga dzieci i młodzieży, pochodzących z gospodarstw rolnych z terenu Pyskowic i

Toszka. Uczestnicy prelekcji zostali zapoznani z działalnością PIP na rzecz ochrony pracy w rolnictwie

indywidualnym oraz z podstawowymi zasadami bezpiecznej pracy dzieci w gospodarstwach rolnych

rodziców w czasie żniw. Przedstawiono także przyczyny wypadków dzieci podczas prac gospodarskich

oraz sposoby zapobiegania im. Wszyscy uczestnicy prelekcji otrzymali "Wykaz prac szczególnie

niebezpiecznych dla dzieci do lat 15, których dzieci nie powinny wykonywać w gospodarstwie rolnym"

oraz broszury i ulotki PIP dotyczące bhp w rolnictwie.

Podczas wystawy rolniczej "Beskidzka Flora" odbytej w dniach 26-27.04.2002 r. w Bielsku - Białej

zostało zorganizowane stoisko informacyjne PIP. Inspektor pracy z Oddziału OIP w Bielsku - Białej w

trakcie rozmów z zainteresowanymi informował o zakresie działań PIP, o sposobach zapobiegania

wypadkom w rolnictwie oraz rozdawał broszury i ulotki wydawane przez PIP dotyczące bhp w

rolnictwie.

Podobnie jak w poprzednich latach okazało się, że organizowane we wrześniu 2002 r. w

poszczególnych gminach uroczystości dożynkowe są dobrą okazją do kontaktu z rolnikami i

promowania zasad bezpiecznej pracy. Pracownicy PIP uczestniczyli w dożynkach

w następujących miejscowościach: Częstochowie, Raciborzu, Mykanowie, Lelowie, Rajczy, Księżym

Lesie, Ustroniu i w Brennej. Podczas tych imprez organizowane były wystawy, pokazy, krótkie

konkursy wiedzy dla dzieci w formie krzyżówek, rozdawano ulotki i materiały propagandowe dotyczące

bhp w gospodarstwach rolnych.

Pracownicy OIP obsługujący stoiska informacyjne w bezpośrednich rozmowach z zainteresowanymi

informowali o sposobach unikania wypadków rolnictwie. Taka forma prezentacji działalności PIP na

rzecz ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym okazała się trafna i doceniona przez rolników i władze

samorządowe.

W 2002 r. pracownicy OIP Katowice przeprowadzili wizytacje łącznie w 1.063 gospodarstwach.

Właścicielom wizytowanych gospodarstw rozdawano ulotki, udzielano instruktażu na temat

bezpiecznych metod wykonywania pracy w gospodarstwach oraz wskazano

na występujące zagrożenia wypadkowe i pouczano o sposobach ich likwidacji.

Warto podkreślić, że w gospodarstwach, gdzie odbywają się zajęcia praktyczne

dla uczniów szkół rolniczych, odnotowano zdecydowaną poprawę w zakresie bezpieczeństwa pracy. Są

to wyraźne, pozytywne efekty systematycznych działań podejmowanych przez PIP na rzecz poprawy

bezpieczeństwa pracy w gospodarstwach rolnych.

Wizytacje były przeprowadzane na obszarze 14 powiatów województwa śląskiego,

w tym w 42 gminach i 137 sołectwach. Większość wizytacji pracownicy OIP Katowice przeprowadzili

samodzielnie, jednak w wielu przypadkach (mniej niż w latach poprzednich), przedstawiciele KRUS i

ODR towarzyszyli pracownikom PIP podczas ich pobytu

w gospodarstwach rolnych. Tradycyjnie część wizytacji pracownicy PIP przeprowadzali

w towarzystwie sołtysów, którzy mają doskonałe rozeznanie wśród rolników. Ponadto kontynuowano

nawiązaną w poprzednich latach współpracę z wójtami gmin położonych na terenach rolniczych

województwa śląskiego. Podobnie jak w poprzednich latach urzędy gmin udostępniły pracownikom OIP

wykazy gospodarstw z podaniem adresu i areału uprawianej ziemi, co dało możliwość wstępnej oceny

gospodarstw pod względem celowości wizytacji. Wójtowie gmin rozesłali pisma zobowiązujące

sołtysów do współuczestniczenia w wizytacjach.

W czasie przeprowadzanych wizytacji gospodarstw i prac polowych, pracownicy PIP zwracali uwagę na

nieprawidłowości i wskazywali zagrożenia utraty zdrowia, a nawet życia zarówno rolników jak i

członków ich rodzin.

W szczególny sposób w okresie żniw uwidacznia się problem zatrudniania dzieci przy pracach

wzbronionych i przebywania w strefie bezpośredniego zagrożenia, dlatego podczas wizytacji

pracownicy PIP szeroko popularyzowali "Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych dla dzieci do lat 15,

których nie należy powierzać dzieciom w gospodarstwie rolnym".

W czasie spotkań z sołtysami przekazywano plakaty i broszury z prośbą o ich publikację w miejscach

ogólnie dostępnych (wiejskie i parafialne tablice ogłoszeń, zlewnie mleka, sklepy, wiejskie ośrodki

kultury oraz przychodnie i ośrodki zdrowia). Podczas wizytacji gospodarstw rolnicy otrzymywali

broszury informacyjne PIP dotyczące zagrożeń przy pracy rolniczej.

Podczas tegorocznych żniw wyjątkowo sprzyjała pogoda, która miała decydujący wpływ na sprawne

przeprowadzenie prac przy zbiorze zbóż. W związku z tym rolnicy byli spokojniejsi, nie wyczuwało się

tak silnego napięcia podczas rozmów, jak w roku 2001. Jednak, podobnie jak w latach poprzednich,

bardzo trudno było zainteresować rolników sprawami związanymi z bezpieczeństwem pracy. W trakcie

rozmów przeprowadzanych

z rolnikami pracownicy OIP Katowice najpierw musieli cierpliwie wysłuchiwać narzekań rolników

obrazujących ich ciężką sytuację ekonomiczną, brak perspektyw rozwoju, niskie ceny skupu, brak

możliwości sprzedaży artykułów rolniczych, a dopiero potem mogli przejść do tematu bezpieczeństwa

pracy i informować rolników o podstawowych zasadach bezpiecznej pracy. Jedynie wręczany w trakcie

wizytacji "Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych, których nie należy powierzać dzieciom do lat 15 w
gospodarstwach rolnych" budził zainteresowanie i prowokował do dyskusji na temat bezpieczeństwa
pracy. Pracownicy OIP Katowice w tak trudnej sytuacji ekonomicznej rolników przeprowadzali
wizytacje z wyczuciem, szukając sposobów nawiązania kontaktów z rolnikami.

Podczas akcji żniwnej w 2002 r. pracownicy PIP przeprowadzili wizytacje w 511 gospodarstwach, przy

czym tylko w 357 gospodarstwach wykonywano prace żniwne, a prace omłotowe były wykonywane w

8 gospodarstwach. Prace te wykonywało 920 osób. Podczas tych wizytacji inspektorzy pracy sprawdzili:

798 ciągników i 879 przyczep rolniczych, z czego około 43% wykazywało różnego rodzaju

nieprawidłowości zagrażające bezpieczeństwu osób obsługujących oraz bezpieczeństwu na drogach.

Polegały one głównie na niewłaściwej sygnalizacji świetlnej i dźwiękowej, niesprawności układów

hamulcowych i zapłonowych, nadmiernie zużytym ogumieniu, używaniu prowizorycznych zaczepów

drogowych i polowych do przyczep oraz maszyn rolniczych. W przyczepach dodatkowym

mankamentem były wadliwe blokady burt.

Rolnicy nie zważając na bezpieczeństwo własne oraz bezpieczeństwo innych

użytkowników dróg publicznych eksploatują pojazdy własnej konstrukcji, bez rejestracji

i homologacji. Na terenach podgórskich jako przyczepy używane są ogumione wozy

konne, w których dyszel zastąpiono prowizorycznym zaczepem. Ponadto do prac

polowych wykorzystywane są często wykonane własnym sposobem gospodarczym

ciągniki, tzw. "samy", których stan urąga wszelkim zasadom ergonomii i bezpieczeństwa

pracy,

264 kombajny zbożowe, z czego 71% nie zostało wyposażonych w osłony boczne oraz w 5

przypadkach rolnicy naprawiali zespół tnący kombajnu bez odpowiedniego podparcia.

Podczas wizytacji prac żniwnych łatwo można było stwierdzić, iż praktycznie wszystkie

kombajny zbożowe eksploatowane przez rolników indywidualnych to maszyny

zdekapitalizowane, często w opłakanym stanie technicznym, wymagające kapitalnego

remontu, nierzadko odkupione od zlikwidowanych państwowych gospodarstw rolnych,

spółdzielni kółek rolniczych, bądź importowane z krajów zachodnich, gdzie zostały

wyeksploatowane przez tamtejszych rolników,

pracę 210 pras wysokiego zgniotu, z czego w 6 przypadkach stwierdzono usuwanie zapchań pras przy

włączonym napędzie. 42% pras nie zostało wyposażonych

w osłony przekładni łańcuchowej podbieracza, przekładni pasowej napędu tłoka oraz osłony aparatu

wiążącego,

809 wałków przekaźnika mocy używanych podczas pracy, z których 79% nie zostało wyposażonych w

osłony. Stwierdzono także, że spośród 526 różnych maszyn rolniczych, które sprawdzili pracownicy

PIP, 53% nie posiadało osłon na przekładniach napędowych np. w rozrzutnikach do obornika,

dmuchawach, śrutownikach, sieczkarniach, kosiarkach rotacyjnych i listwowych,

510 połączeń ciągników z przyczepami i maszynami rolniczymi, z czego 56% wykazało

nieprawidłowości w postaci stosowania nieprawidłowych sworzni transportowych, brak zabezpieczeń

sworznia przed wypadnięciem podczas transportu oraz uszkodzone zaczepy transportowe i polowe,

17 snopowiązałek, z czego 14 wykazywało różnego rodzaju nieprawidłowości takie, jak: brak osłon

przekładni pasowych i łańcuchowych, brak osłon wałka przekaźnika mocy oraz wadliwe sprzężenie

ciągnika ze snopowiązałką.

W trakcie ubiegłorocznej akcji żniwnej zaobserwowano wiele nieprawidłowości związanych z

niebezpiecznym przewozem osób na błotnikach, przyczepach załadowanych słomą, sianem, zbożem, na

maszynach rolniczych. Tego typu transport osób jest powszechnie stosowany wśród rolników, którzy

nie widzą zagrożeń z nim związanych, narażając siebie i członków rodzin na poważne

niebezpieczeństwo.

Nieodłącznym elementem żniw jest praca dzieci w gospodarstwach rodziców. Podczas żniw dzieci

wykonują prace wzbronione młodocianym, często są pozostawiane bez opieki

i znajdują się w strefie bezpośredniego zagrożenia. Na terenie wizytowanych gospodarstw przebywało

507 dzieci, z czego 142 wykonywało prace wzbronione, a 234 przebywało

w strefie bezpośredniego zagrożenia.

Skutecznym sposobem zapobiegania wypadkom z udziałem dzieci jest stosowanie sprawdzonych form

opieki nad dzieckiem w środowisku wiejskim poprzez organizowanie dziecińców lub półkolonii. Od

kilku lat bardzo trafną formę takiej opieki organizuje samorząd lokalny w gminie Przyworów. Na

terenie sołectwa Zarębice, wspólnie ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej, samorząd zorganizował w

okresie żniw letnie przedszkole dla dzieci. Od 29 lipca do 11 sierpnia br. w zajęciach zorganizowanych

dla dzieci w wieku od 3 do 14 lat udział wzięło 42 najmłodszych mieszkańców. Ta forma opieki nad

dziećmi gwarantuje im bezpieczeństwo w okresie nasilonych prac polowych.

Dzięki współpracy z KRUS, pracownicy PIP uczestniczyli w 82 dochodzeniach powypadkowych w

gospodarstwach rolnych. Mieli wówczas okazję osobiście porozmawiać z poszkodowanymi i ich

rodzinami. Tego rodzaju doświadczenia pracownicy PIP wykorzystują w spotkaniach podczas

działalności szkoleniowej w okresie jesienno - zimowym.

W 2002 r. po raz siódmy przystąpiono do organizacji konkursów dla gospodarstw rolnych. Zasady

uczestnictwa w konkursach zostały szeroko rozpropagowane w środowisku wiejskim poprzez

regionalną prasę rolniczą, urzędy gminne, sołtysów, pracowników terenowych placówek KRUS i ODR.

Uczestniczyli w tej akcji również pracownicy PIP wizytujący gospodarstwa w okresie żniw. Na terenie

województwa śląskiego zorganizowano 3 takie konkursy, w których udział wzięło łącznie 65

gospodarstw.

Podczas uroczystości dożynkowych powiatu częstochowskiego w Mstowie w dniu 8.09.2002 r. odbył

się finał konkursu "Piękna i bezpieczna zagroda rolna". Organizatorami konkursu były następujące

instytucje działające w Częstochowie: Oddział PIP, Oddział Regionalny KRUS, Oddział Zamiejscowy

Ś

ląskiej Izby Rolniczej i Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich.

W dniu 10.12.2002 r. w nowej siedzibie Regionalnego Oddziału KRUS w Katowicach odbyło się

uroczyste zakończenie VII edycji konkursu pt.: "Bezpieczne gospodarstwo rolne", w którym oceniano

gospodarstwa położone na terenie byłego województwa katowickiego. Organizatorami konkursu i

fundatorami nagród byli: Oddział Regionalny KRUS

w Katowicach oraz Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowice. Na uroczyste zakończenie konkursu

zostali zaproszeni rolnicy indywidualni, przedstawiciele KRUS, PIP, ODR, Kółek Rolniczych, Śląskiej

Izby Rolniczej, lokalnych władz samorządowych, dyrektorzy szkół rolniczych oraz przedstawiciele

instytucji działających na rzecz śląskiego rolnictwa.

W siedzibie Oddziału Regionalnego KRUS w Bielsku - Białej w dniu 21.11.2002 r. odbyło się

zakończenie konkursu na "Bezpieczny warsztat pracy". W konkursie udział brały gospodarstwa

rolników indywidualnych, położone na terenie powiatu bielskiego i cieszyńskiego. Organizatorami

konkursu byli: Oddział Regionalny KRUS i Oddział PIP w Bielsku - Białej.

Zarówno uczestnicy konkursów, jak i organizatorzy wyrażali zadowolenie, iż weszły one na stałe do

kalendarza imprez promujących bezpieczną pracę w gospodarstwie rolnym.

KONKURSY WIEDZY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ ROLNICZYCH.

Konkursy wiedzy na temat bezpieczeństwa pracy w gospodarstwie rolnym pt.: "Bezpieczne

gospodarstwo rolne" są organizowane dla uczniów szkół o profilu rolniczym od sześciu lat. Zostały

one poprzedzone szkoleniami uczniów z zakresu bezpieczeństwa przy pracy rolniczej

przeprowadzonymi przez pracowników PIP. Eliminacje szkolne przeprowadzone zostały w

poszczególnych zespołach szkół rolniczych w oparciu o zestawy pytań opracowane przez pracowników

PIP i ujednolicone przez członków komisji konkursowej. Łącznie w eliminacjach, które odbyły się w 17

zespołach szkól rolniczych, wzięło udział 481 uczniów.

Finały konkursów wiedzy odbyły się w dniach: 28.05.2002 r. w Zespole Szkół Rolniczych w

Myszkowie, 26.11.2002 r. w Bielsku - Białej i 15.11.2002 r. w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w

Ornontowicach. OIP Katowice był głównym sponsorem cennych nagród rzeczowych typu:

radiomagnetofony, aparaty fotograficzne, walkmany. Komisje konkursowe oceniły, że uczestnicy

konkursów prezentowali wysoki i wyrównany poziom wiedzy w zakresie bezpieczeństwa pracy w

rolnictwie.

KONKURSY PLASTYCZNE DLA DZIECI.

Celem konkursów plastycznych było upowszechnienie wiedzy o zagrożeniach występujących w

ś

rodowisku wiejskim, promowanie zasad bezpiecznej zabawy i pracy oraz popularyzacja "Wykazu

szczególnie niebezpiecznych prac i czynności, których nie należy powierzać dzieciom do lat 15 w

gospodarstwach rolnych". Konkursy plastyczne pt.: "Bezpieczne gospodarstwo rolne w oczach

dziecka" zorganizowano w 40 szkołach podstawowych.

W dniu 28.10.2002 r. został rozstrzygnięty konkurs plastyczny dla uczniów Szkoły Podstawowej w

Rudnie, w dniu 21.11.2002 r. w Szkole Podstawowej w Zentku, a w dniu 18.11.2002 r. w siedzibie

Oddziału Regionalnego KRUS w Częstochowie odbył się finał międzyszkolnego konkursu

plastycznego. W konkursach łącznie udział wzięło 613 uczniów szkół podstawowych, przy czym

konkursy organizowano w dwóch kategoriach: uczniowie klas I - III wykonali 364 prace, a uczniowie

klas IV - VI wykonali 249 prac. Komisja konkursowa wysoko oceniła prace uczniów, a zwycięzców

konkursów uhonorowała cennymi nagrodami rzeczowymi ufundowanymi przez OIP Katowice oraz

Regionalne Oddziały KRUS w Katowicach i Częstochowie.

Prace plastyczne były pomysłowe, świadczące o tym, że dzieci są wnikliwymi i krytycznymi

obserwatorami otaczającej ich rzeczywistości. Przeprowadzone konkursy miały charakter edukacyjny,

umożliwiający wykorzystanie uzdolnień i predyspozycji dzieci w roz-poznawaniu zagrożeń w

ś

rodowisku wiejskim i świadczyły o dużym zainteresowaniu dzieci problematyką bezpieczeństwa pracy

i życia na wsi.

---------- * ----------

Przeprowadzone wizytacje i wynikające z nich doświadczenia wskazują na potrzebę kontynuowania

podjętych przez PIP działań w następnych latach. Potrzeba taka wynika
z niskiego poziomu wiedzy rolników w zakresie bezpieczeństwa przy pracy rolniczej, niskiej kultury
technicznej oraz niewłaściwych nawyków i metod pracy w gospodarstwach.

Dzięki osobistemu zaangażowaniu pracowników PIP prowadzone są działania na wielu płaszczyznach.

Działania te wpływają na kształtowanie postaw rolników, co zaowocowało zmniejszeniem liczby

wypadków w rolnictwie. Te działania muszą jednak trwać jeszcze wiele lat, aby powszechnie wpłynęły

na zmianę mentalności rolników.

Z materiałów statystycznych oraz rozeznania prowadzonego przez pracowników PIP wynika, że mimo

mniejszej liczby wypadków przy pracy w rolnictwie, stan bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia

rolników jest nadal wysoce niezadowalający. Wskutek znacznego pogorszenia się sytuacji

ekonomicznej gospodarstw rolnych i poszerzenia obszarów biedy na wsi oraz zmniejszenia dostępności

ludności wiejskiej do świadczeń zdrowotnych, stan bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony

zdrowia rolników nie ulega poprawie w oczekiwanym stopniu.

Wybrane problemy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy

W roku 2002 kontynuowano wzmożony nadzór nad zakładami charakteryzującymi się wysokimi

wskaźnikami wypadków przy pracy, chorób zawodowych oraz przekroczeniami norm czynników

szkodliwych dla zdrowia.

Nadzorem objęte były te same zakłady, co w latach 2000-2001:

Zakład Górniczy "BYTOM III" Spółka z o.o. w Bytomiu,

Zakład Górniczy "PIEKARY" Spółka z o.o. w Piekarach Śląskich,

KWK "BIELSZOWICE" w Rudzie Śląskiej,

KWK "SILESIA" w Czechowicach - Dziedzicach,

KWK "KATOWICE - KLEOFAS" w Katowicach,

KWK "MURCKI" w Katowicach,

KWK "POKÓJ" w Rudzie Śląskiej,

Huta "KATOWICE" S.A. w Dąbrowie Górniczej,

Huta "CZĘSTOCHOWA" S.A. w Częstochowie,

Huta "ŁAZISKA" S.A. w Łaziskach Górnych,

Huta Cynku "MIASTECZKO ŚLĄSKIE" w Miasteczku Śląskim,

Zakłady Urządzeń Technicznych "ZGODA" w Świętochłowicach,

Odlewnia Żeliwa S.A. w Zawierciu,

Bielska Fabryka Armatur "BEFA" w Bielsku - Białej,

"TEKSID POLAND" S.A. w Skoczowie,

Przedsiębiorstwo Państwowe PKP - Zakład Przewozów Towarowych w Czechowicach - Dziedzicach,

"OTOR SILESIA" S.A. w Tychach,

Koniecpolskie Zakłady Płyt Pilśniowych S.A. w Koniecpolu,

"SAPA AUTOPLASTIC" Spółka z o.o. w Gliwicach,

Zakład Usług Technicznych i Komunikacji Tramwajowej w Chorzowie.

Wyniki kontroli 20 zakładów objętych wzmożonym nadzorem pozwalają na stwierdzenie, że poprawę

warunków pracy uzyskano we wszystkich zakładach, lecz w różnym stopniu i zakresie. W niektórych

zakładach poprawa warunków pracy na mniejszą skalę, niż można to było zakładać, wynikała głównie z

braku odpowiednich środków finansowych. Jest to spowodowane stale pogarszającą się w ostatnich

latach kondycją ekonomiczną większości tych zakładów. To z kolei uniemożliwia realizowanie

przedsięwzięć

w zakresie remontów, wymiany parku maszynowego oraz zmiany przestarzałych technologii. Ogranicza

także pracodawców w działaniach doraźnych (np. zakup i wyposażenie pracowników w środki ochrony

indywidualnej, takich jak: ochronniki słuchu, półmaski przeciwpyłowe, okulary ochronne).

W 2001 roku w 11 zakładach objętych wzmożonym nadzorem stwierdzono 101 chorób zawodowych -

najwięcej pylicy płuc (54) oraz uszkodzeń słuchu (26).

W 2002 roku w 14 zakładach stwierdzono 99 chorób zawodowych - najwięcej pylicy płuc (49) oraz

uszkodzeń słuchu (31). Należy przy tym zaznaczyć, iż z ogólnej liczby 99 chorób zawodowych, aż 76

zostało ujawnionych u byłych pracowników - emerytów

i rencistów.

Najczęściej podejmowanymi przez pracodawców środkami zapobiegawczymi w zakresie ograniczania

narażenia na czynniki szkodliwe, oprócz działań technicznych, były działania związane z wyposażeniem

pracowników w indywidualne środki ochrony, zakupem

i wdrażaniem zbiorowych środków ochrony oraz odpowiednią organizacją pracy na stanowiskach, gdzie

pracownicy są narażeni na działanie czynników szkodliwych i uciążliwych - głównie pyłów i hałasu.

I tak przykładowo:

Kopalnia Węgla Kamiennego "MURCKI" w Katowicach:

zmodernizowano sekcje obudowy zmechanizowanej w ścianach wydobywczych, zapewniając

stałe przejście dla załogi (spowodowało to zmniejszenie odnotowywanych urazów); działania te

pozwoliły na poprawę warunków pracy 40 pracownikom,

1.

zastosowano zdalne sterowania kombajnów (odsunięto pracowników obsługi od źródła hałasu:

kombajn JOY - 90 dB, kombajn JOY z pilotem - 84,8 dB); działania te pozwoliły na poprawę

warunków pracy 40 pracownikom,

2.

rozbudowano kolejki podwieszane (zmniejszono liczbę urazów związanych

z potknięciami i poślizgnięciami) - pozwoliło to na poprawę warunków pracy 100 pracownikom,

3.

4.

wdrożono zębate kolejki spągowe w fazie zbrojenia i likwidacji ścian (wyeliminowano

stosowanie zawsze niebezpiecznych kolejek podwieszanych,

a poprzez to urazów związanych z ich obsługą), co pozwoliło na poprawę warunków pracy 100

pracownikom,

5.

wyposażono wszystkie ściany w przenośniki podścianowe z zabudowanymi przejściami dla ludzi

oraz osłonami, zabezpieczającymi przed możliwością wejścia na trasę przenośnika, co pozwoliło

6.

na poprawę warunków pracy 100 pracownikom.

Polskie Huty Stali - Huta "KATOWICE" w Dąbrowie Górniczej

Zakład Wielkopiecowy

wprowadzono nowe rozwiązania techniczno - organizacyjne przy załadunku masy do zatykarek

wielkich pieców w celu wyeliminowania zagrożeń, które ustalono przy badaniu wypadku przy

pracy, któremu dnia 20.11.2001 roku uległ wytapiacz surówki Wielkiego Pieca Nr 1 -

wyeliminowano zagrożenia wypadkowe dla 104 pracowników,

I.

uzupełniono instrukcję stanowiskową i czynnościową dla obsługi wielkich pieców o bezpieczny

sposób ładowania zatykarki - dotyczy 104 pracowników,

II.

zainstalowano linki wyłączników krańcowych na całej długości przenośnika na wysięgniku

zwałowarko ładowarki Nr 1, Nr 2, Nr 3 - wyeliminowano zagrożenie wypadkowe dla 36

pracowników,

III.

wprowadzono rozwiązanie techniczne umożliwiające porozumiewanie się operatora zwałowarko

ładowarki Nr 1, Nr 2 i Nr 3 z pracownikiem, który zamierza wejść na wieżę obrotową -

wyeliminowano zagrożenie wypadkowe dla 36 pracowników.

IV.

Zakład Walcowni Gorących

zmodernizowano mostek sterowniczy 6.3/6.4 Walcowni Średniej ZWG pod kątem ograniczenia

narażenia obsługi na ponadnormatywny hałas - uzyskano poprawę warunków pracy dla 12

pracowników,

V.

zapewniono zgodne z przepisami warunki pracy (mikroklimat) w kabinach suwnic S403, S404,

S406, S407 w Walcowni Dużej - uzyskano poprawę warunków pracy dla 16 pracowników,

VI.

zapewniono zgodne z przepisami warunki pracy (mikroklimat) na mostkach sterowniczych

ST1.1, ST2.1, ST3.1, w ciągach technologicznych ZWG - uzyskano poprawę warunków pracy

dla 12 pracowników,

VII.

VIII.

wyłączono z użytkowania przejście pomiędzy komorami pieców wgłębnych Nr 24 i Nr 25 w

Oddziale Piecowni Walcowni Półwyrobów, do czasu wprowadzenia rozwiązań technicznych i

organizacyjnych eliminujących zagrożenie, które w 2001 roku było przyczyną wypadku przy

pracy operatora urządzeń technicznych - wyeliminowano zagrożenie wypadkowe dla 48

pracowników,

IX.

zmodernizowano sygnalizację wjazdu do hali piecowni Zakładu Walcowni Gorących -

Walcowni Półwyrobów zgodnie z zasadami ujętymi w instrukcji bhp - poprawą warunków pracy

objęto 48 pracowników.

X.

Zakład Stali i Półwyrobów

zabezpieczono wieżę obrotową od strony kadzi odlewniczej odpowiednią izolacją ceramiczną i

przeciwpożarową - wyeliminowano zagrożenie wypadkowe dla 130 pracowników,

XI.

usprawniono system automatyki odcinania i otwierania awaryjnego kadzi odlewniczej, aby było

ono możliwe także w przypadku awarii hydrauliki - uzyskano poprawę warunków pracy dla 130

pracowników,

XII.

wprowadzono rozwiązania techniczne i organizacyjne zapewniające staranne kontrolowanie

XIII.

wylewów kadziowych po każdym spuście, zwłaszcza stanu otworu od strony suwaka, a także po
wytopach z przepalania wylewów kadziowych (stan krawędzi wylewu od strony suwaka nie
może wykazywać pęknięć, wżerów i dużych nierówności) - uzyskano poprawę warunków pracy

dla 130 pracowników,

wprowadzono rozwiązania techniczne i organizacyjne dla zapewnienia starannego

kontrolowania stanu konstrukcji kaset zamknięcia suwakowego, zwłaszcza powierzchni

dociskowych do dna kadzi - poprawa warunków pracy dotyczy 130 pracowników,

XIV.

skrócono okres eksploatacji lin suwnic zalewowych do 18 miesięcy - uzyskano poprawę

bezpieczeństwa pracy dla 130 pracowników,

XV.

opracowano dla hakowych szczegółową instrukcję podejmowania kadzi ze stalowozu (osadzania

czopów kadzi w gardzieli haków lamelowych) - instrukcja dotyczy 130 pracowników,

XVI.

przeszkolono suwnicowych i hakowych oraz dozór zmianowy w zakresie przepisów

dotyczących zasad współpracy suwnicowego z hakowym,

z uwzględnieniem okoliczności i przyczyn uszkodzenia suwnicy zalewowej

i upadku z wysokości kadzi z ciekłą surówką w dniu 10 października 2001 roku,

XVII.

wprowadzono rozwiązania techniczne i organizacyjne ograniczające obecność pracowników w

obrębie ustawionej na stalowni lub surówkowozie kadzi z ciekłym metalem - uzyskano poprawę

warunków pracy dla 130 pracowników,

XVIII.

zweryfikowano "Tabelę norm wyposażenia w odzież roboczą, ochronną

i środki ochrony osobistej" w zakresie przydzielania pracownikom, zatrudnionym w zagrożeniu

rozpryskami gorących metali, ubrań lekkich niepalnych i ubrań wełnianych hutniczych. W

analizie uwzględniono okoliczności

i przyczyny wypadku, jakiemu uległ wytapiacz - operator urządzeń obróbki pozapiecowej.

Weryfikacja tabeli dotyczyła 360 pracowników,

XIX.

zweryfikowano instrukcje technologiczne pod kątem uwzględnienia zapisów dotyczących

podawania do kadzi z ciekłą stalą tylko suchych dodatków.

W analizie uwzględniono okoliczności i przyczyny wypadku, jakiemu w roku 2002 uległ

wytapiacz - operator urządzeń obróbki pozapiecowej. Weryfikacja instrukcji dotyczyła 360

pracowników,

XX.

opracowano instrukcję czynnościową suszenia i wygrzewania stalowniczych kadzi zalewowych

po remontach i naprawach, z uwzględnieniem dokonania pomiaru temperatury dna kadzi.

Instrukcja dotyczyła 130 zatrudnionych pracowników,

XXI.

zapewniono skuteczną wentylację odciągową urządzeń pozapiecowych obróbki ciekłej stali -

uzyskano poprawę warunków pracy dla 130 pracowników.

XXII.

Zakład Górniczy "PIEKARY" spółka z o.o. w Piekarach Śląskich

W celu poprawy warunków higienicznych pracy oraz zmniejszenia zagrożenia chorobowego i

wypadkowego w IV kwartale 2002 roku w przekopie wentylacyjnym, na poziomie 348 m, zabudowano

trasę kolejki podwieszanej KSP - 32 napędzanej nowym typem napędu HNK - 3 z chłodzeniem

wodnym. Zabudowanie tej kolejki pozwala na prowadzenie transportu sekcji obudowy

zmechanizowanej w całości i bezpośrednio z przekopu do nowo zbrojonych ścian w pokładzie 418.

Działania te w wyraźny sposób przyczyniły się do poprawy komfortu i bezpieczeństwa pracy poprzez

wyeliminowanie konieczności transportu elementów sekcji z komory montażowej i montażu sekcji na

dole. Ograniczono ilość osób narażonych na ponadnormatywny hałas podczas pracy wciągarek

powietrznych używanych przy montażu.

Poprawiono warunki pracy 50 osobom.

* * *

W roku 2002 inspektorzy pracy zbadali okoliczności i przyczyny 314 wypadków przy pracy

(śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, a także niektórych lekkich), w których poszkodowanych zostało

462 osoby, z czego śmierć poniosło 101 osób, a 149 doznało ciężkich obrażeń ciała. Spośród tych

wypadków 63 miało charakter zbiorowy.

Ponadto zbadano 10 wypadków, w których poszkodowanych zostało 12 osób zatrudnionych na

podstawie umów cywilnoprawnych oraz 6 zdarzeń potencjalnie wypadkowych.

Najliczniejsza grupa poszkodowanych zatrudniona była w zakładach górnictwa i kopalnictwa (105

poszkodowanych - 22,7% ogółu, w tym 30 ofiar śmiertelnych), budownictwa (93 poszkodowanych -

20,1%, w tym 19 ofiar śmiertelnych) oraz produkcji metali (30 poszkodowanych - 6,5%, w tym 4

ofiary śmiertelne).

Wśród zbadanych wypadków szczególną uwagę zwraca znaczny spadek liczby wypadków w ochronie

zdrowia (9 poszkodowanych w 2002 r. wobec 52 w 2001 r.).

Spośród osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy 270 (58,4% ogółu) zatrudnionych było w

zakładach sektora prywatnego, a 192 (41,6% ogółu) w zakładach sektora publicznego.

Wypadkom przy pracy ulegali najczęściej górnicy oraz osoby wykonujące zawody pokrewne (18,2%),

kierowcy samochodów ciężarowych (5,2%), elektromechanicy i elektromonterzy (4,5%) oraz ślusarze i

pokrewni (4,1%).

Wśród wydarzeń powodujących wypadki przy pracy dominowały, podobnie jak i w latach poprzednich,

uderzenia, przygniecenia bądź pochwycenia człowieka przez czynnik materialny (ponad 35% ogółu).

Wśród tych wydarzeń były: uderzenia, pochwycenia lub przygniecenia człowieka przez maszyny, ich

części, urządzenia, narzędzia i środki transportu (20,6% ogółu poszkodowanych w wypadkach przy

pracy) oraz uderzenia lub przygniecenia poszkodowanych przez spadający, wysypujący się lub

wyrzucany czynnik materialny (13,0%).

Kolejnymi wydarzeniami powodującymi wypadki przy pracy były:

pożary, wybuchy - 51 osób (11,0 %),

upadki z wysokości - 42 osoby (9,1% ),

zadziałanie sił przyrody (tąpnięcia) - 40 osób (8,1%),

zetknięcie się człowieka z niebezpiecznymi i szkodliwymi substancjami chemicznymi (żrącymi,

parzącymi) - 17 osób (3,7%),

działanie osób trzecich - 15 osób (3,3%),

nagłe przypadki medyczne - 12 osób (2,6%),

działanie prądu elektrycznego - 11 osób (2,4%).

W 2002 r. wypadki drogowe, którym uległo 97 osób (21,0% ogółu poszkodowanych w wypadkach

przy pracy), podobnie jak w latach poprzednich, zajmowały czołowe miejsce wśród wydarzeń, jednakże

liczba poszkodowanych była znacznie mniejsza (w 2001 roku 142 poszkodowanych). Spadek liczby

poszkodowanych, którzy ulegli wypadkom drogowym związana była przede wszystkim ze znacznie

mniejszą liczbą wypadków w służbie zdrowia - w roku 2001 - 52 poszkodowanych, w roku 2002 - tylko

9 poszkodowanych.

Wypadkom najczęściej ulegali pracownicy ze stażem pracy do 10 lat (332 osoby, co stanowi ponad 78%

wszystkich poszkodowanych). Wśród tej grupy najczęściej wypadkom ulegali pracownicy ze stażem

pracy do 1 roku - 95 osób (20,6% poszkodowanych). Może to świadczyć o lekceważącym podejściu

pracodawców do prawidłowego przygotowania pracowników w zakresie powierzonych im

obowiązków, w tym przede wszystkim prawidłowo przeprowadzonych szkoleń bhp.

Na zaistnienie zbadanych przez inspektorów pracy wypadków wpływ miały 1.432 przyczyny, w tym

759 (53,0%) to przyczyny wynikające z zachowań ludzkich, 505 (35,3%) organizacyjnych oraz 168

(11,7%) to przyczyny techniczne lub technologiczne.

W trakcie badania przyczyn i okoliczności zaistniałych wypadków, inspektorzy pracy wskazali 759

przyczyn mających swe źródło w nieprawidłowych zachowaniach samych poszkodowanych. Były one

spowodowane najczęściej zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem (111 wypadków - 35,4%),

lekceważeniem występującego zagrożenia (z tego m.in. powodu miały miejsce 64 wypadki - 32,1%

ogółu) oraz niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanych czynnościach (50 wypadków -

13,2%).

W wyniku przeprowadzonych kontroli związanych z badaniem wypadków przy pracy, inspektorzy

wydali 259 decyzji usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, w tym 31 decyzje wstrzymania prac oraz

skierowali do innych prac 4 osoby. Do pracodawców skierowano wystąpienia zawierające 130

wniosków. Za stwierdzone wykroczenia ukarano 62 osoby mandatami oraz skierowano 12 wniosków do

sądów.

Niezależnie od powyższego w 2002 roku inspektorzy pracy zbadali 10 wypadków, którym uległy osoby

zatrudnione przy wykonywaniu umów cywilnoprawnych na rzecz podmiotów prywatnych oraz

okoliczności i przyczyny 6 zdarzeń potencjalnie wypadkowych, do których doszło wskutek:

wykolejenia cystern napełnionych płynną siarką na szlaku kolejowym Herby Nowe - Wręczyca,

rozszczelnienia węża gumowego podczas przepompowywania amoniaku z cysterny na terenie BHH

"Mikrohuta" w Dąbrowie Górniczej,

zapalenia się metanu w KWK "Budryk" w Ornontowicach,

odpompowania na teren osiedla mieszkaniowego niezneutralizowanych ścieków po procesie

galwanizacji w Katowickich Zakładach Metalowych "DOMGOS" w Rudzie Śląskiej,

wycieku amoniaku na terenie lodowiska w Gliwicach,

przewrócenia się wieży szybowej na terenie KWK "Powstańców Śląskich" w Bytomiu.

* * *

W trakcie prowadzonych dochodzeń powypadkowych inspektorzy pracy badali również stopień

realizacji postanowień rozporządzenia Rady Ministrów z 28.07.1998 r.

w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Skontrolowano 955 dokumentacji

powypadkowych, w tym 891 dokumentacji wypadków uznanych za wypadki przy pracy, które zdarzyły

się w 205 zakładach zatrudniających blisko 99,5 tys. pracowników.

Przeprowadzone kontrole pozwalają na wysunięcie kilku wniosków mających na celu poprawę

warunków pracy, w tym ograniczenie liczby wypadków - przede wszystkim tzw. wypadków

powtarzalnych. Szczególnie dotyczy to egzekwowania od pracodawców obowiązku ustalania

właściwych wniosków profilaktycznych po zaistnieniu wypadku i zastosowania ich w praktyce.

Lekceważenie skutków wypadku przez poszkodowanych doprowadziło w 27 przypadkach do ich

późnego zgłoszenia pracodawcy - nieprawidłowość ta wystąpiła w 9,8% zakładów. W niektórych

przypadkach miało to związek z niechęcią ujawniania pracodawcy urazu doznanego podczas

wykonywania pracy, co z kolei spowodowane było m.in. obawą utraty pracy. Jednak, gdy po jakimś

czasie poszkodowany stwierdził, że doznany uszczerbek na zdrowiu mógłby się kwalifikować do

uzyskania jednorazowego odszkodowania,

wówczas zgłaszał pracodawcy wypadek.

Natomiast lekceważenie skutków wypadku przez pracodawcę powodowało także opóźnienie w

informowaniu o wypadku organu PIP. Ma to niewątpliwy związek z niechęcią pracodawców do

przeprowadzania kontroli w zakładzie, co w konsekwencji może doprowadzić do nałożenia kary

grzywny na osoby odpowiedzialne nie tylko za sam wypadek, ale również za inne nieprawidłowości

stwierdzone podczas kontroli.

Z pewnym opóźnieniem zgłosiło wypadek przy pracy do organu PIP 16,6% pracodawców. Nastąpił

więc - w porównaniu z rokiem ubiegłym - spadek tego rodzaju praktyk (wówczas problem ten dotyczył

25,8% zakładów). Wprawdzie było to przeważnie opóźnienie jedno lub kilkudniowe, jednak fakt ten w

kilku przypadkach pozwolił na dokonanie zmian w miejscu wypadku (przez pracodawców lub inne

osoby), co utrudniło w znacznym stopniu prowadzenie dochodzenia powypadkowego przez inspektorów

pracy.

W 9,8% zakładów ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy dokonywał zespół, którego

skład był nieprawidłowy. W większości tych przypadków w dochodzeniach powypadkowych nie brał

udziału przedstawiciel załogi.

W 9,3% zakładów zespół powypadkowy nie dokonał oględzin miejsca wypadku, nie zbadał i nie

określił stanu technicznego maszyn i urządzeń.

Wiele nieprawidłowości (w 20% zakładów) polegało na nie ustaleniu przez zespół powypadkowy

wszystkich przyczyn zaistniałego wypadku lub ustalenie tylko wydarzenia

i okoliczności, w jakich miał miejsce wypadek (w 15,1% zakładów). W większości tych przypadków

pomijano przyczyny wynikające z niewłaściwej organizacji pracy, co należy przypisać niechęci do
ujawniania własnych błędów popełnianych w sferze zarówno ogólnej organizacji pracy, jak i organizacji
stanowisk pracy.

Należy przypuszczać, że część pracodawców nie ma wystarczającej świadomości faktu, że

wyczerpujące określenie przyczyn powodujących wypadek oraz formułowanie właściwych wniosków

profilaktycznych ma na celu zapobieganie podobnym wypadkom

w przyszłości. Jest to też jedno z podstawowych zadań realizowanych podczas kontroli związanych z

badaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

Podobne podłoże miało niepodawanie w protokołach powypadkowych naruszonych przez zakład pracy

przepisów - problem ten dotyczył 11,2% zakładów. Takie postępo-wanie zespołów powypadkowych

niejednokrotnie doprowadzało do ustalenia i zarazem zastosowania środków profilaktycznych

nieadekwatnych do przyczyn wypadku (problem ten dotyczył 13,7% zakładów) lub też nie zarządzania

ich w ogóle (6,8% zakładów).

W konsekwencji powodowało to brak podejmowania jakichkolwiek działań zmierzających do

wyeliminowania źródeł zagrożeń wypadkowych, szczególnie powodujących tzw. wypadki powtarzalne.

Według inspektorów pracy główne przyczyny ujawnionych nieprawidłowości to przede wszystkim:

lekceważenie treści rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 roku

w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zarówno przez pracodawców, jak i

zakładowe służby bhp,

lekceważenie skutków wypadku przez poszkodowanych oraz przez pracodawców, co w konsekwencji

powodowało opóźnienie w informowaniu o wypadku organu PIP,

niechęć do ujawniania przez pracodawców własnych błędów, popełnianych zarówno w sferze ogólnej

organizacji pracy, jak i organizacji stanowisk pracy,

podporządkowanie służb bhp bezpośrednio pracodawcy, a tym samym sporządzanie dokumentacji

powypadkowej pod presją i niejednokrotnie pod dyktando właścicieli firm,

niedostatki w szkoleniu służb bhp. Konsekwencją tego jest słabe, a nawet brak odpowiedniego

przygotowania pracowników tych służb w dziedzinie wypadkoznawstwa, znajomości metod i sposobów

prowadzenia dochodzeń powypadkowych oraz umiejętności sporządzenia dokumentacji powypadkowej,

brak stałej obsady służb bhp o specjalistycznym przygotowaniu, a przy braku tychże służb - niechęć do

zlecania prowadzenia spraw bhp wyspecjalizowanym osobom trzecim. Jest to znaczny problem,

albowiem na inspektorze bhp spoczywa praktycznie cały ciężar zapewnienia tak prawidłowego

przebiegu dochodzenia powypadkowego, jak i sporządzenia dokumentacji.

W celu wyeliminowania ujawnionych nieprawidłowości inspektorzy wydali 12 decyzji nakazowych

oraz skierowali do pracodawców 120 wystąpień zawierających 363 wnioski. Za stwierdzone

wykroczenia ukarano 10 pracodawców mandatami na łączną kwotę 2.050 zł., a w stosunku do jednego

skierowano do sądu wniosek o ukaranie.

Biorąc pod uwagę powyższe należy stwierdzić, że stan przestrzegania postanowień rozporządzenia

Rady Ministrów z 28.07.1998 r. jest w dalszym ciągu niezadowalający. Stwierdzane przez inspektorów

pracy nieprawidłowości i ich przyczyny powtarzają się od lat i świadczą o braku zainteresowania
pracodawców sprawami bezpieczeństwa i warunków pracy, a także o nie podejmowaniu działań
profilaktycznych, mających na celu zapobieganie powstawaniu wypadków przy pracy.

* * *

W 2002 roku do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wpłynęło 2.476 powiadomień

dotyczących odbiorów nowo budowanych lub przebudowywanych zakładów pracy lub ich części. Na

ich podstawie inspektorzy pracy przeprowadzili 497 kontroli

w 465 zakładach. Działań kontrolnych nie podejmowano w przypadkach, jeśli zgłoszenia dotyczyły

odbioru obiektów, w których nie przewidziano pomieszczeń na stały lub czasowy pobyt pracowników,

jak również w sytuacjach, gdy powiadomienia o przejmowaniu obiektów w użytkowanie dotyczyły

obiektów budowlanych, budowli nie będących budynkami. Do obiektów takich należały: instalacje i

sieci gazowe, instalacje i sieci energetyczne, instalacje teletechniczne (nadajniki, anteny sieci

komórkowych), drogi dojazdowe, parkingi, place składowe itp., wymiennikownie ciepła i instalacje CO,

kotłownie bezobsługowe, budynki mieszkalne oraz inne obiekty i urządzenia robót zakrytych (np.

rurociągi wodno - kanalizacyjne).

Z ogólnej liczby 497 kontroli, 195 dotyczyło obiektów remontowanych, modernizowanych i

przebudowywanych, 236 - obiektów nowo budowanych, a 34 - wprowadzonych zmian w technologiach

i zainstalowanych maszynach.

Do najczęściej ujawnianych nieprawidłowości podczas kontroli związanych z odbiorami należą:

brak badań i pomiarów skuteczności działania ochrony przeciwporażeniowej, w tym brak opisów i

schematów ideowych tablic rozdzielczych i innych urządzeń elektrycznych (54 przypadki),

brak zapewnienia, tak w pomieszczeniach pracy, jak i higieniczno - sanitarnych, sprawnie działającej

wentylacji, w tym kilka przypadków całkowitego jej braku (49 przypadków),

brak wydzielenia i oznakowania stref niebezpiecznych, dróg, przejść i dojść do stanowiska pracy, brak

dróg ewakuacyjnych, transportowych i komunikacyjnych (44 przypadki),

braki w oświetleniu: dziennym, elektrycznym, ewakuacyjnym, awaryjnym i bezpie-czeństwa (42

przypadki),

brak opracowania instrukcji bhp danego stanowiska pracy, w tym instrukcji bhp składowania i

magazynowania (39 przypadków),

braki w oznakowaniu barwami bezpiecznymi: różnicy poziomów, instalacji rurociągowych, w tym brak

schematów instalacji rurociągów oraz oznaczeń zaworów

i manometrów (36 przypadków),

brak wymaganego wyposażenia pomieszczeń higieniczno - sanitarnych (29 przypadków),

brak skutecznego zabezpieczenia pełnymi barierami poziomów poszczególnych kondygnacji i biegów

schodowych, zbiorników i innych zagłębień (21 przypadków),

brak wyposażenia i wyznaczenia miejsc składowania podręcznego sprzętu przeciwpożarowego (18

przypadków),

brak ocen zgodności (certyfikatów lub deklaracji zgodności) dla zainstalowanych

w obiektach maszyn i urządzeń technicznych (15 przypadków),

brak rozpoznania występujących w środowisku pracy czynników szkodliwych i ucią-żliwych dla

zdrowia (12 przypadków),

brak decyzji Urzędu Dozoru Technicznego o zarejestrowaniu i dopuszczeniu do użytkowania urządzeń,

które podlegają dozorowi technicznemu (10 przypadków).

Dla wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowości inspektorzy pracy wydali 2.252 decyzje

nakazowe. Do pracodawców skierowano 52 wystąpienia zawierające 119 wniosków. Za stwierdzone

wykroczenia ukarano 7 osób mandatami na łączną kwotę 1.359 zł. Niezależnie od tego w trakcie

kontroli inspektorzy pracy udzielili ponad 1.801 porad prawnych i technicznych.

Najczęstsze przyczyny występowania nieprawidłowości w przejmowanych do eksploatacji

nowobudowanych lub przebudowywanych zakładach pracy to:

zmiany przyjętych rozwiązań projektowych dokonywanych w trakcie realizacji określonego obiektu na

żą

danie właścicieli obiektów lub ich przyszłych użytkowników, bez wiedzy i zgody autora projektu

technicznego, a także często bez ponownego opiniowania przez rzeczoznawcę ds. bhp,

realizacja zadań inwestycyjnych w oparciu o projekty budowlane opracowane ogólnikowo, nie

zawierające szczegółowych rozwiązań, tzn. projektów wykonawczych

i aranżacyjnych, bez konkretnego wskazania, w jakie maszyny i urządzenia obiekt ma być wyposażony,

brak dopełnienia przez pracodawców obowiązku wykonywania badań i pomiarów czynników

szkodliwych występujących w środowisku pracy,

brak rozpoznania mogących wystąpić w projektowanym środowisku pracy zagrożeń zawodowych i

wypadkowych,

realizacja różnego rodzaju obiektów budowlanych we własnym zakresie, tj. w tzw. systemie

gospodarczym, bez opracowania odpowiedniej dokumentacji projektowej,

brak spełnienia wymagań przepisów techniczno - budowlanych oraz bhp w zakresie zapewnienia na

stanowiskach i w pomieszczeniach pracy odpowiedniego oświetlenia (w szczególności oświetlenia

dziennego) oraz wymaganej wymiany powietrza (wentylacja ogólna oraz miejscowa).

Efektem przeprowadzonych kontroli i zastosowanych środków prawnych było wyeliminowanie blisko

2,4 tys. usterek i nieprawidłowości w tych obiektach.

I tak m.in.:

w 249 obiektach zlikwidowano 407 nieprawidłowości w zakresie urządzeń i instalacji energetycznych.

Większość usterek dotyczyła braku lub nieterminowego przeprowadzania oględzin, przeglądów i

pomiarów ww. urządzeń pod względem zabezpieczenia przed porażeniem prądem elektrycznym,

w 223 obiektach zlikwidowano 656 nieprawidłowości w zakresie dostosowania budynków i

pomieszczeń pracy do wymagań technologicznych lub rodzaju wykonywanej pracy,

w 175 obiektach i pomieszczeniach zlikwidowano 303 nieprawidłowości w zakresie wentylacji,

ogrzewania i oświetlenia. Główne usterki odnosiły się do braku skutecznie działającego systemu

wentylacji,

w 113 obiektach (pomieszczeniach) zlikwidowano 231 nieprawidłowości odnoszących się do zaplecza

higieniczno - sanitarnego,

w 65 obiektach (pomieszczeniach) zlikwidowano 193 nieprawidłowości w zakresie procesów

technologicznych. Najwięcej nieprawidłowości dotyczyło braku lub niewłaściwego stosowania znaków

i barw bezpieczeństwa,

w 62 obiektach (pomieszczeniach) zlikwidowano 205 nieprawidłowości w zakresie maszyn i urządzeń

technicznych. W szczególności dotyczyły one braku lub niewłaściwego opracowania instrukcji

stanowiskowych,

w 46 obiektach zlikwidowano 158 nieprawidłowości w zakresie transportu wewnątrzzakładowego.

Najczęściej brak było prawidłowego oznakowania dróg transportowych.

Inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach kontynuowali ścisłą współpracę z

Klubem Rzeczoznawców ds. BHP i Ergonomii, którego siedzibą jest Naczelna Organizacja Techniczna

Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych w Katowicach.

W ramach tej współpracy w 2002 r. odbyły się dwa otwarte spotkania tematyczne,

w których wzięli udział rzeczoznawcy ds. bhp, przedstawiciele placówek naukowo - badawczych,

projektanci oraz zaproszeni (jako prelegenci) inspektorzy pracy z OIP w Katowicach, a także

pracownicy naukowi wyższych uczelni, m.in. z Politechniki Warszawskiej

i Poznańskiej.

W trakcie kwietniowego sympozjum, zorganizowanego w związku z ogłoszeniem przez Głównego

Inspektora Pracy roku 2002 - rokiem bezpiecznej pracy na budowach, omówione zostały zagadnienia

bezpieczeństwa w projektowaniu instalacji elektrycznych

w oparciu o obowiązujące unormowania prawne i Polskie Normy w kontekście wprowadzonych już do

polskich przepisów, dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy, dyrektyw Unii

Europejskiej oraz ratyfikowanej przez Polskę - Europejskiej Karty Społecznej. Przedstawiciel

Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach przedstawił uwagi na temat obecnego procesu

projektowo - opiniodawczego, który coraz częściej doprowadza do niezgodności zastosowanych

rozwiązań projektowych z obowiązującymi przepisami techniczno - budowlanymi i bhp.

W wyniku tych niezgodności, a niekiedy nawet błędów, dochodziło do sytuacji stwierdzania przez

inspektorów pracy nieprawidłowości uniemożliwiających wydanie pozytywnej opinii w kwestii

przejęcia zgłoszonego obiektu w użytkowanie, a dotyczących w szczególności:

rozwiązania sposobu oświetlenia pomieszczeń pracy, głównie zapewnienia oświetlenia światłem

dziennym,

odpowiedniej wysokości pomieszczeń pracy,

wielkości i ilości pomieszczeń higieniczno - sanitarnych uwzględniających liczbę zatrudnionych,

braku wymaganej oceny pod względem bhp w trybie ustalonym przez pracodawcę w przypadku zmiany

w procesie technologicznym, zmiany konstrukcji urządzeń technicznych oraz zmiany sposobu

użytkowania pomieszczeń pracy,

braku w projektach techniczno - budowlanych rozwiązań instalacji technologicznych, które w równie

istotny sposób rzutują na bezpieczeństwo pracy, jak rozwiązania architektoniczne,

nie uwzględniania przy projektowaniu, a nawet przy opiniowaniu przez rzeczoznawców ds. bhp,

przepisów szczególnych regulujących wymagania specjalistyczne w stosunku do niektórych typów

obiektów (np. pralnie chemiczne, instalacje chłodnicze itp.),

braku w projektach rozwiązań technicznych obejmujących wyposażenie pomieszczeń pracy w maszyny

i urządzenia (problematyka ta nie wchodzi w zakres projektu).

W 2002 roku nie było potrzeby wydawania przez Okręgowego Inspektora Pracy sprzeciwu dotyczącego

uruchomienia wybudowanego albo przebudowanego zakładu lub jego części.

* * *

W 2002 r. inspektorzy pracy przeprowadzili rozpoznanie bezpieczeństwa pracy w 6 zakładach o dużym

i zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

W żadnym z kontrolowanych zakładów nie stwierdzono uchybień, które w sposób zasadniczy

rzutowałyby na bezpieczeństwo prowadzonych procesów. We wszystkich przypadkach występujące

zagrożenia zostały zidentyfikowane i wprowadzono środki zaradcze, mające zapewnić bezpieczeństwo

eksploatacyjne, przy czym równocześnie wprowadzono uregulowania niezbędne do przeciwdziałania

sytuacjom awaryjnym.

Poważną trudnością w dokonaniu syntetycznej oceny jest różnorodność stosowanych technologii i co

się z tym wiąże, występowanie różnych materiałów niebezpiecznych, stanowiących podstawę do

zakwalifikowania zakładów do stwarzających duże lub zwiększone ryzyko wystąpienia poważnej awarii

przemysłowej. Nawet w tej samej gałęzi przemysłu, jaką jest produkcja gazów technicznych, trudno

porównywać technologię produkcji tlenu

i acetylenu. Również produkcja materiałów wybuchowych, jak i stosowanie chloru w procesach

uzdatniania wody, są z gruntu rzeczy nieporównywalne.

Porównywać zatem można wyłącznie podejście pracodawców, osób kierujących pracownikami oraz

pracowników prowadzących procesy technologiczne do zagadnień bezpieczeństwa eksploatacyjnego i

przestrzegania procedur mających przeciwdziałać sytuacjom awaryjnym. Równocześnie nie ma

możliwości, aby dokonać porównań stwierdzonych nieprawidłowości do ujawnionych w latach

poprzednich, ponieważ nigdy dotychczas nie przeprowadzano kontroli w tak szerokim zakresie i w

sposób tak zunifikowany.

Nie stwierdzono przypadku, aby eksploatowana instalacja nie spełniała warunków technicznych, jakim

powinna odpowiadać. Jeżeli w obrębie tego bloku tematycznego zostały stwierdzone jakieś

nieprawidłowości to dotyczyły zagadnień drugoplanowych lub związanych jedynie pośrednio z

kontrolowanym zagadnieniem.

Ustalenia dokonane w trakcie kontroli, a także rezultaty bezpośrednich rozmów z pracodawcami w

trakcie podsumowań poszczególnych kontroli, pozwalają na wskazanie najważniejszych przyczyn

naruszeń prawa. Należy zaliczyć do nich:

chaos związany z wprowadzaniem przepisów prawa, który powoduje, że pracodawcy nie są w stanie

terminowo wykonać procedur wynikających z systemu przeciwdziałania poważnym awariom

przemysłowym (dotyczy to przykładowo półrocznego opóźnienia we wprowadzeniu w życie

rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie rodzaju i ilości substancji niebezpiecznych, których

znajdowanie się w zakładach decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu

o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, gdy równocześnie przepisy dotyczące

ochrony środowiska nakazywały dokonać zgłoszeń tych zakładów odpowiednio komendantowi

powiatowemu oraz komendantowi wojewódzkiemu PSP, a także Wojewódzkiemu Inspektoratowi

Ochrony Środowiska do 31 marca 2002 r.),

nie wywiązywanie się osób odpowiedzialnych z nałożonych na nie obowiązków, co wynika również z

fałszywego poczucia bezpieczeństwa. Cały system przeciwdziałania zagrożeniom działa na tyle

sprawnie, że nie dochodzi do awarii i innych poważnych zakłóceń prowadzonych procesów, co

powoduje stępienie czujności wszystkich pracowników.

Celem wyeliminowania występujących nieprawidłowości w kontrolowanych zakładach inspektorzy

pracy wydali 49 decyzji nakazowych. Do pracodawców skierowano 5 wystąpień zawierających 18

wniosków. Za stwierdzone wykroczenia ukarano 1 osobę mandatem na kwotę 200 zł.

* * *

W 2002 r. przeprowadzono w 59 zakładach kontrole przestrzegania przepisów dotyczących oceny

ryzyka zawodowego.

Inspektorzy pracy w czasie kontroli ujawnili, że 29 pracodawców nie oceniło w ogóle ryzyka

zawodowego na około 150 stanowiskach pracy (grupy stanowisk pracy przyjęto jako jedno stanowisko).

Przyczyny braku oceny ryzyka zawodowego na wszystkich stanowiskach, ustalone przez inspektorów

pracy w dużych zakładach (szczególnie kopalniach), spowodowane były długotrwałym procesem

dokonania takiej oceny. W pozostałych przypadkach brak oceny ryzyka zawodowego został

spowodowany brakiem sporządzonych wykazów stanowisk lub niedocenieniem przez pracodawcę

zagrożeń występujących na tych stanowiskach oraz trudnościami finansowymi.

Zarówno w roku 2002, jak i 2001, inspektorzy pracy stwierdzili, że ocena ryzyka

u części pracodawców została przeprowadzona bez uwzględnienia szczególnych kryteriów dla kobiet

ciężarnych, młodocianych lub osób niepełnosprawnych. Pracodawcy również nie przeprowadzili oceny

ryzyka zawodowego dla nowo tworzonych stanowisk pracy oraz po zmianach technologicznych,

zmianach wymogów prawnych lub stosowanych środkach ochrony indywidualnej.

Niezrozumiałym jest brak zapoznawania pracowników z wynikami oceny ryzyka zawodowego. W roku

2001 obowiązku tego nie dopełniło 10 pracodawców, natomiast

w 2002 roku - 15 pracodawców. Zaprzecza to jednej z podstawowych idei oceny ryzyka zawodowego,

czyli zapoznania pracownika z zagrożeniami wynikającymi z wykonywanej pracy oraz sposobie

ochrony przed tymi zagrożeniami.

Najczęstszymi przyczynami naruszeń prawa przy ocenie ryzyka zawodowego były:

brak jednolitego postępowania przy ocenie ryzyka zawodowego. Dobrowolność stosowania metody

oceny ryzyka zawodowego spowodowana jest brakiem obowiązującego przepisu. System oceny ryzyka

zawodowego w małych przedsiębiorstwach, gdzie dodatkowo nie działają służby bhp, jest dla

pracodawców niezrozumiały i często postrzegany jako dodatkowe koszty, poniesione z tytułu zlecenia

przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego,

korzystanie przez pracodawców lub osoby trzecie, przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego, z

dostępnych na rynku kart ryzyka zawodowego dla poszczególnych stanowisk pracy, które jednak nie

zawsze ujmują specyfikę konkretnego zakładu (wszystkich zagrożeń). Wynika to również z mobilności

pracowników i wielostanowiskowości, które są tak powszechnie obecnie stosowane,

zbyt małe zrozumienie przez pracodawców korzyści wynikających z prawidłowej

i rzetelnej oceny ryzyka zawodowego. Niejednokrotnie pracodawcy do zagadnienia podchodzili

wyłącznie w aspekcie spełnienia obowiązku wynikającego z przepisów prawa pracy. Ta grupa

pracodawców nie wiąże oceny ryzyka zawodowego z długofalową polityką poprawy warunków pracy,

która winna w przyszłości przynieść efekty w postaci zmniejszonej ilości wypadków przy pracy i

chorób zawodowych.

W obecnym stanie prawnym pracodawcy nie ponoszą kosztów bezpośrednio związanych z wypłacaniem
jednorazowych odszkodowań z tytułu uszczerbku na zdrowiu spowodowanych wypadkiem przy pracy

czy też chorobą zawodową,

brak przepisu różnicującego składkę ubezpieczenia społecznego w zależności od warunków pracy i

deklaracji pracodawcy o przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego.

W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wdali 36 decyzji nakazowych oraz skierowali

do pracodawców wystąpienia zawierające 115 wniosków.

* * *

W 10 zakładach inspektorzy pracy przeprowadzili ocenę działań w zakresie zapobiegania ryzyku

zawodowemu wynikającemu z obecności azbestu w środowisku pracy.

W czterech przypadkach kontrolowanymi zakładami były firmy remontowo-budowlane, które podjęły

się zadań polegających na usuwaniu materiałów zawierających azbest zabudowanych w obiektach

budowlanych, a w jednym przypadku demontażu dachu wykonanego z eternitu dokonywali pracownicy

macierzystego zakładu. W zakładach tych zatrudnionych było 494 pracowników, w tym 56 pracowało w

bezpośrednim kontakcie z mater-iałami zawierającymi azbest.

Podczas prowadzonych kontroli inspektorzy pracy stwierdzili m.in., że 4 pracodawców nie zostało

przeszkolonych zgodnie z programem zawartym w rozporządzeniu MPiPS

z dnia 2 kwietnia 1998 r. (przeszkoleni zostali natomiast pracownicy wykonujący te prace oraz osoby

nadzorujące ich wykonywanie), jeden pracodawca nie posiadał zezwolenia na wykonywanie tego

rodzaju prac, a w 2 przypadkach nie wydzielono strefy wykonywania robót, a tym samym nie

zabezpieczono terenu przed dostępem osób postronnych. Wszyscy pracownicy zostali wyposażeni w

sprzęt ochronny oraz odzież i obuwie robocze,

a ujawnione nieprawidłowości w tym zakresie wynikały ze zmiany stanowiska Centralnego Instytutu

Ochrony Pracy dotyczącego skuteczności ochron osobistych dróg oddechowych. Obowiązek stosowania

sprzętu klasy P3 dla większości pracodawców był zaskoczeniem.

Niezależnie od powyższego, inspektorzy pracy przeprowadzili 5 kontroli mających na celu dokonanie

identyfikacji obiektów i urządzeń budowlanych oraz innych urządzeń i procesów technologicznych, w

których zastosowano azbest. Kontrole przeprowadzono przede wszystkim w obiektach użyteczności

publicznej, jakimi są placówki oświatowe (przedszkola i szkoły) oraz w obiektach zarządzanych przez

Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa.

W jednym zakładzie nie dokonano rozpoznania odnośnie zainstalowania w majątku trwałym

azbestowych pokryć dachowych. Dzierżawca budynków po byłym kombinacie PGR nie znał zupełnie

przepisów dotyczących obiektów zawierających elementy z azbestem. W żadnym przypadku z chwilą

ustalenia faktu obecności azbestu w wyrobach nie dokonano identyfikacji rodzaju azbestu. Zarządcy

obiektów nie mają wiedzy na temat jednostek, które mogą dokonać identyfikacji rodzaju azbestu lub

innego sposobu uzyskania stosownych informacji np. od producenta wyrobu. Oceny stanu wyrobu i

możliwości jego dalszego bezpiecznego użytkowania dokonano jedynie w jednym żłobku. W

pozostałych przypadkach zarządcy obiektów nie wiedzieli, że spoczywa na nich taki obowiązek.

Główną przyczyną występowania nieprawidłowości jest słaba znajomość obowiązujących przepisów, co

wynika również z ich dużej ilości. Wiele nieprawidłowości wśród pracodawców wynika za zmiany

stanowiska CIOP dotyczącego skuteczności ochron osobistych dróg oddechowych, o którym była mowa

wyżej.

W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali 38 decyzji nakazowych, w tym 1

skierowania 3 osób do innych prac oraz skierowali do pracodawców 7 wystąpień zawierających 15

wniosków. Za stwierdzone wykroczenia ukarali 2 osoby mandatami na łączną kwotę 700 zł.

Wystosowano również 2 pisma profilaktyczne do nadzoru budowlanego i Naczelnika Miejskiego

Centrum Oświaty w Dąbrowie Górniczej, któremu podlegają wszystkie placówki szkolne i przedszkolne

funkcjonujące w mieście

* * *

Na terenie objętym nadzorem OIP Katowice (wg danych zamieszczonych na stronie internetowej urzędu

wojewódzkiego) znajdują się 402 zakłady pracy chronionej (w tym 38 spółdzielni inwalidów). W

zakładach tych zatrudnionych jest blisko 8,5 tys. pracowników, w tym 2.168 osób niepełnosprawnych.

Natomiast wg danych ze strony internetowej PFRON w województwie śląskim aktualnie funkcjonuje

329 zakładów posiadających status ZPCh.

W związku ze zgłoszonymi w 2002 r. przez pracodawców i organy uprawnione, tj. starostowie,

prezydenci miast i dyrektorzy Centrum Pomocy Rodzinie z terenu województwa śląskiego, wnioskami

inspektorzy pracy wydali:

135 postanowień, w tym 120 pozytywnych, w sprawie spełniania warunków uprawniających do nadania

zakładowi statusu zakładu pracy chronionej,

90 postanowień, w tym 83 pozytywne, dla zakładów pracy chronionej tworzących nowe oddziały lub

jednostki organizacyjne,

40 opinii, w tym 38 pozytywnych, dotyczących stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych w

zakładach posiadających status zakładu pracy chronionej.

191 opinii, w tym 186 pozytywnych, dotyczących stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych w

zakładach nie posiadających statusu zakładu pracy chronionej.

W zakładach zatrudniających lub ubiegających się o zatrudnienie osób niepełnosprawnych inspektorzy

przeprowadzili 430 kontroli, w wyniku których wydali 2.328 decyzji, w tym 24 wstrzymania prac i 6

skierowania 16 osób do innych prac. Do pracodawców skierowano 245 wystąpień zawierających 1.215

wniosków. Za stwierdzone wykroczenia przeciwko prawom pracownika ukarano 27 osób mandatami na

łączną kwotę 8.100 zł. Do sądu skierowano 1 wniosek.

Naruszenia przepisów pracodawcy najczęściej tłumaczą nadmiernymi obciążeniami podatkowymi oraz

kosztami ubezpieczeń społecznych. Taka sytuacja powoduje, że pomimo znacznych ulg, jakimi

dysponują, opłacalność prowadzenia zakładu posiadającego status zakładu pracy chronionej staje się

problematyczną. Ponadto odczuwalna recesja gospodarcza zmusza ich do ciągłego poszukiwania

ś

rodków finansowych i z tych też względów w pewnych sferach funkcjonowania zakładu mogą

występować określone nieprawidłowości.

Z kolei wg inspektorów pracy, znaczna część nieprawidłowości wynika ze stosowania przez

pracodawców nadmiernych i często nieuzasadnionych "oszczędności" kosztem zatrudnionych. Wyniki

kontroli wskazują, że to pracodawcy nierzetelnie traktują swoje obowiązki wobec pracowników.

Należy stwierdzić, że generalnie zakłady ubiegające się obecnie o wydanie przez inspektora pracy

postanowienia uprawniającego do ubiegania się o status zakładu pracy chronionej są należycie

przygotowane i spełniają wszystkie podstawowe wymogi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W

większości przypadków, gdy występuje konieczność wydania decyzji nakazowych, dotyczą one spraw

na tyle prostych do wykonania, że są one realizowane jeszcze w trakcie trwania kontroli. Problemy, dla

których inspektor zmuszony jest wydać nakaz terminowy, nie dotyczą spraw mogących mieć wpływ na

bezpieczeństwo i komfort pracy dla osób niepełnosprawnych, a dotyczą spraw ogólnozakładowych,

porządkowych i nie mających bezpośredniego wpływu na bezpieczeństwo zatrudnionych.

Efektem przeprowadzonych przez inspektorów pracy kontroli zakładów zatrudniających osoby
niepełnosprawne było m.in.:

poprawa warunków lokalowych (wyegzekwowanie właściwych powierzchni, kubatur pomieszczeń, ich

wysokości, oświetlenia, wentylacji i ogrzewania) w 122 zakładach dla około 630 pracowników

niepełnosprawnych. Należy przy tym dodać, że określenie "poprawa warunków" w odniesieniu do

zakładów zatrudniających osoby niepełnosprawne należy przede wszystkim traktować jako podniesienie

standardu tych pomieszczeń i ich wyposażenia, jako że w większości pomieszczenia te odpowiadały

niezbędnemu "minimum" określonemu w obowiązujących przepisach. Jednak podniesienie standardu

warunków pracy wpływa wydajnie na poprawienie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy i jednocześnie

poprawia jej wydajność i samopoczucie osób pracujących w lepszych warunkach,

zapewnienie właściwych pomieszczeń higieniczno - sanitarnych w 43 zakładach dla 551 pracowników,

zapewnienie mechanizacji prac transportowych w 33 zakładach dla 64 pracowników,

zapewnienie właściwego oprzyrządowania na 41 stanowiskach dla 74 pracowników.

* * *

W 2002 r. inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole 5 przemysłowych i 12 komunalnych oczyszczalni

ś

cieków. Kontrole miały na celu dokonanie oceny aktualnego stanu warunków pracy w tych zakładach

oraz efektów uzyskanych w wyniku realizacji środków prawnych wydanych po kontrolach

przeprowadzonych w 1998 r.

W oczyszczalniach przemysłowych nastąpiło istotne zmniejszenie liczby nieprawidłowości z zakresy

technicznego bezpieczeństwa pracy (m.in. zapewnienie właściwej wentylacji, oznakowanie stref

zagrożonych wybuchem, oznaczenie urządzeń, maszyn i rurociągów zgodnie z dokumentacją i

schematem w sterowni). Zwiększyła się natomiast liczba nieprawidłowości w zakresie organizacji pracy

(opracowanie instrukcji bhp ogólnych i stanowiskowych i wyposażenie pracowników w sprzęt

zabezpieczający). Zdecydowanie większa poprawa nastąpiła w oczyszczalniach komunalnych, zarówno

w zakresie technicznego bezpieczeństwa, jak i organizacji pracy.

Należy jedna stwierdzić, że w obu rodzajach oczyszczalni inspektorzy pracy ujawnili cały szereg

nieprawidłowości. Najczęstsze przyczyny naruszeń prawa według pracodawców, to ich zła kondycja

finansowa firm (brak środków finansowych na utrzymanie obiektów i urządzeń technologicznych w

należytym stanie oraz na zakup sprzętu ochronnego

i ratowniczego).

Według inspektorów pracy stwierdzone nieprawidłowości wynikają z nie przeznaczania

wystarczających środków finansowych na utrzymywanie obiektów i urządzeń technologicznych

oczyszczalni w należytym stanie technicznym i higienicznym oraz zakup sprzętu ochronnego i

ratowniczego. Ponadto przyczynami stwierdzonych licznych uchybień jest tolerowanie przez dozór

odstępstw od zasad bezpiecznej pracy oraz brak sprawowania skutecznego nadzoru nad urządzeniami i
zatrudnionymi pracownikami przez osoby do tego zobowiązane.

W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali 246 decyzji nakazowych, w tym 6

wstrzymania prac oraz 1 skierowania 1 osoby do innych prac. Do pracodawców skierowali 6 wystąpień

zawierające 11 wniosków. Za stwierdzone wykroczenia ukarali 6 osób mandatami na łączną kwotę

2.800 zł.

* * *

Przeprowadzone w 11 zakładach kontrole przestrzegania przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy przy odlewaniu metali wykazały wiele uchybień i nieprawidłowości. Znaczna ich część

miała bezpośredni wpływ na zagrożenia wypadkowe i chorobowe zatrudnionych pracowników.

Znalazło to pełne odzwierciedlenie w statystyce wypadkowej, gdzie wskaźniki częstotliwości

wypadków przy pracy kształtowały się od 32,09 w 2000 r. do 38,82 w 2001 r. Również wskaźnik

częstotliwości ustalony podczas kontroli za okres pierwszych 6 miesięcy bieżącego roku potwierdził

wysoką wypadkowość w zakładach odlewniczych.

Nieznaczne zmniejszenie liczby pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami

związanymi ze środowiskiem pracy nie wynikało z likwidacji i modernizacji przestarzałych technologii,

ale przede wszystkim ze zmniejszenia zatrudnienia w zakładach odlewniczych.

Choroby zawodowe stwierdzane są u pracowników, którzy przez wiele lat zatrudniani byli w warunkach

zagrożenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące w środowisku pracy. Najczęstsze choroby

zawodowe to pylica płuc i nieżyt dróg oddechowych - 75% ogółu stwierdzonych chorób zawodowych.

Choroby te zostały stwierdzone w zakładach, gdzie pomiary wykazały przekroczenia norm zapylenia

pyłami z zawartością krzemionki wynosiły od 1,1 do 5,28 NDS.

Pozostałe nieprawidłowości ustalone przez inspektorów pracy związane były z przygotowaniem procesu

produkcyjnego oraz z bieżącą produkcją. Nieprawidłowości pierwszej grupy to przede wszystkim

niedostosowanie pomieszczeń pracy, maszyn i urządzeń do obecnie obowiązujących przepisów, brak

zgłoszenia do właściwego inspektora dozoru technicznego eksploatowanych urządzeń technicznych

podlegających dozorowi, brak lub niewłaściwe przygotowanie pracowników do wykonywania pracy

(szkolenia, dodatkowe uprawnienia, podnoszenie kwalifikacji pracowników) oraz brak oceny ryzyka

zawodowego związanego z wykonywanymi pracami. Nieprawidłowości drugiej grupy to przede

wszystkim nieprzestrzeganie przepisów przez zatrudnionych pracowników i tolerowanie przez osoby

sprawujące nadzór niewłaściwych metod pracy. Znalazło to odzwierciedlenie

w stwierdzeniach inspektorów pracy dotyczących wykonywania pracy przy urządzeniach

i maszynach bez stosowania właściwych ochron i odpowiedniej odzieży roboczej oraz środków ochrony

indywidualnej oraz dopuszczania do obsługi urządzeń bez odpowiednich zaświadczeń uprawniających.

Najczęstszymi przyczynami naruszeń prawa w odlewniach metali były:

trudna sytuacja ekonomiczna w całym sektorze metalowym, w tym także w odlewnictwie.

Spowodowane jest to wieloletnimi zaniedbaniami, prowadzoną restrukturyzacją przemysłu metalowego,

trudnościami ze zbytem produkowanych wyrobów

i uzyskaniem płatności za świadczone usługi, wzrastającymi kosztami produkcji itp.,

brak przez wiele lat przepisów regulujących zagadnienia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy

przy odlewaniu metali. Obowiązujący obecnie przepis wszedł w życie w momencie bardzo złej kondycji

finansowej zakładów odlewniczych i powoduje bardzo duże trudności w dostosowaniu odlewni do

wymagań określonych w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy odlewaniu

metali,

niedostateczna znajomość przez pracodawców i pracowników obowiązujących przepisów prawa pracy,

w tym bezpieczeństwa i higieny pracy,

nieznajomość i lekceważenie przez pracowników zagrożeń występujących w procesie produkcyjnym,

wprowadzanie powszechnej mobilności pracowników spowodowaną restrukturyzacją przedsiębiorstw,

zwiększeniem obowiązków dla poszczególnych pracowników bez odpowiedniego przygotowania

teoretycznego i praktycznego.

W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali 195 decyzji nakazowych, w tym 6

wstrzymania prac oraz 4 skierowania 6 osób do innych prac. Do pracodawców skierowali wystąpienia

zawierające 25 wniosków. Za stwierdzone wykroczenia ukarali 5 osób mandatami na łączną kwotę

1.850 zł.

* * *

W 2002 r. inspektorzy pracy przeprowadzili w 45 zakładach ocenę prawidłowości prowadzenia szkoleń

z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Kontrolą objęto 962 pracowników. W trakcie kontroli

stwierdzono, że:

w 25 zakładach (55,5% ogółu) 126 pracowników (12,5% ogółu) nie odbyło szkolenia wstępnego,

ogólnego,

w 22 zakładach pracy 104 pracowników nie odbyło szkolenia wstępnego na stanowisku pracy,

w 20 zakładach 115 pracowników nie odbyło szkolenia wstępnego podstawowego,

w 7 zakładach pracy 77 pracowników nie odbyło szkolenia okresowego w zakresie bhp.

W dużych zakładach o zatrudnieniu powyżej 100 pracowników stwierdza się przestrzeganie przepisów

o szkoleniach bhp zawartych w Kodeksie pracy oraz rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny

pracy. W zakładach tych pracodawcy posiadają dobrą znajomość przepisów o szkoleniach bhp, a tym

samym są one przestrzegane. Ponadto należy stwierdzić, że w dużych zakładach pracy pracodawcy

dysponują wykwalifikowaną kadrą pracowników, specjalistyczną służbą bhp, programami szkoleń bhp,

właściwymi warunkami lokalnymi i dydaktycznymi, co gwarantuje prawidłowy przebieg szkoleń bhp i

ich realizację.

Najwięcej nieprawidłowości występuje w zakładach o zatrudnieniu do 9 pracowników. W małych

zakładach pracy, gdzie brak jest służby bhp, właściciele ze względów oszczędnościowych nie

organizują szkoleń bhp dla pracowników oraz nie zlecają przeprowadzania szkoleń wyspecjalizowanym

jednostkom szkolącym. W grupie tej są również zakłady,

w których pracownicy oraz pracodawcy nie odbyli żadnych szkoleń w zakresie bhp.

W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali 63 decyzje, a do pracodawców

skierowali 11 wystąpień zawierających 12 wniosków. Za stwierdzone wykroczenia ukarano 19 osób

mandatami na łączną kwotę 7.700 zł. oraz skierowano 2 wnioski do sądów.

Ś

rodki prawne zastosowane przez inspektorów pracy w kontrolowanych zakładach przyniosły

następujące efekty:

w 25 zakładach pracy 126 pracowników odbyło szkolenie wstępne ogólne w zakresie bhp,

w 22 zakładach pracy 104 pracowników odbyło szkolenie wstępne na stanowisku pracy,

w 20 zakładach pracy 115 pracowników odbyło szkolenie wstępne podstawowe,

w 7 zakładach pracy 77 pracowników odbyło szkolenia okresowe,

7 pracodawców odbyło szkolenia podstawowe,

1 pracodawca odbył szkolenie okresowe.

* * *

W 2002 roku inspektorzy pracy przeprowadzili w 51 zakładach pracy kontrole funkcjonowania służby

bezpieczeństwa i higieny pracy. W wyniku przeprowadzonych kontroli ustalono, że:

służby bhp nie utworzono w 13 zakładach, co stanowi 25,5% ogółu skontrolowanych zakładów. Służb

bhp nie utworzono głównie w małych zakładach zatrudniających do 20-tu pracowników, ale również w

szkołach i w dwóch większych firmach zatrudniających ponad 50 pracowników. Powodem tego były

oszczędności finansowe,

nieprawidłowości w organizacji służb bhp stwierdzono w 7 zakładach (12,7%). Niedostateczny nadzór

ze strony służby bhp, ze względu na niski wymiar czasu pracy lub wykonywanie jednocześnie innych

zadań, miało związek ze stwierdze-niem przez inspektorów pracy dużej ilości uchybień z zakresu

bezpieczeństwa

i higieny pracy, w tym nie poddawaniem pracowników szkoleniom w zakresie bhp.

W średnich zakładach pracy inspektorzy bhp wykonywali różne inne prace, np. kierowników lub

mistrzów w sekcjach produkcyjnych, obsługę kadrowo płacową oraz zadania dotyczące ochrony

przeciwpożarowej. W małych zakładach obsługę bhp powierzono osobom zatrudnionym na podstawie

umów zlecenia lub bez jakichkolwiek umów, a ich działalność ograniczała się tylko do przeprowadzania

szkoleń pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

nie przeprowadzanie przez służbę bhp przeglądów warunków pracy i stanu bhp stwierdzono w 11

zakładach (2,0%),

niewykonywania wniosków służb bhp nie stwierdzono.

Na 38 zakładów pracy, gdzie utworzono służbę bhp, w 11 stwierdzono brak materiałów

potwierdzających, że inspektorzy bhp dokonywali przeglądów warunków pracy i stanu bhp.

W małych zakładach, gdzie obsługę bezpieczeństwa i higieny pracy powierzono firmom i osobom

fizycznym z zewnątrz, brak było dowodów na przeprowadzanie jakichkolwiek przeglądów warunków

pracy, ocen stanu bhp, informowanie pracodawców i pracowników o zagrożeniach zawodowych, w tym

wypadkowych. W małych i średnich zakładach brak było w ogóle materiałów, że służby bhp kierują do

pracodawców jakiekolwiek wnioski.

W dużych zakładach, gdzie utworzono odrębne działy ds. bhp podległe bezpośrednio kierownikom

zakładów, dokonywane są oceny stanu bhp i wypadkowości przy pracy oraz przeprowadzane przeglądy
warunków pracy, a wysuwane wnioski są wykonywane.

W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali 15 decyzji oraz skierowali do

pracodawców 12 wystąpień zawierających 18 wniosków. Działania te spowodowały:

utworzenie w 13 zakładach służb bhp, a tym samym zapewnienie fachowego nadzoru nad stanem bhp i

warunkami pracy,

dokonanie zmiany organizacji służb bhp,

dokonywanie przeglądu warunków pracy oraz oceny stanu bhp, w tym analizy zagrożeń zawodowych.

* * *

W 2002 r. inspektorzy pracy przeprowadzili w 34 zakładach rozpoznanie i ocenę funkcjonowania

komisji bezpieczeństwa i higieny pracy. W trakcie kontroli stwierdzono, że:

w 10 zakładach (29,4% ogółu) nie powołano komisji bhp. Dotyczyło to głównie średnich zakładów

zatrudniających powyżej 50-ciu pracowników,

w 9 firmach komisje nie dokonywały ocen stanu bhp i przeglądów stanowisk pracy, co stanowi 26,5%.

Wysuwane przez komisje wnioski są realizowane, z tym że większość komisji nie wysuwa w ogóle

wniosków. Zjawisko to występowało głównie w mniejszych firmach - prywatnych.

Najefektywniej komisje bezpieczeństwa i higieny pracy działają w branży górniczej

i hutniczej,

w 15 firmach komisje dokonywały posiedzeń raz na kwartał, w pozostałych 9 firmach komisje w ogólne

nie odbywały posiedzeń.

W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali 10 decyzji oraz skierowali do

pracodawców 13 wystąpień zawierających 15 wniosków. Efektem tych działań było:

powołanie komisji bhp w 10 firmach,

uaktywnienie 13 powołanych wcześniej komisji i uzupełnienia ich składów.

* * *

W roku 2002 przeprowadzono kontrole przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w 51

placówkach handlu detalicznego (7 supermarketów, 24 placówki handlowe wielkopowierzchniowe

oraz 20 placówek prowadzących działalność w budynkach,

w których zlokalizowany jest supermarket), w których zatrudnionych było ponad 13,2 tys.

pracowników, w tym blisko 2,7 tys. kobiet i 151 młodocianych.

Do najczęściej powtarzających się nieprawidłowości z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy w

supermarketach należały:

niewłaściwe magazynowanie i składowanie towaru (m.in. brak określenia nośności regałów,

składowanie towarów na regałach w sposób stwarzający zagrożenie dla pracowników oraz osób

postronnych - klientów, składowanie towarów tak, że zastawiały one wyjścia i drogi ewakuacyjne),

brak zapewnienia pracownikom właściwych pomieszczeń higieniczno - sanitarnych (m.in. brak szatni

przepustowych, brak skutecznej wentylacji),

niewłaściwa organizacja transportu wewnątrzzakładowego,

nieprawidłowości w zakresie eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych (m.in. brak przeglądów

maszyn i urządzeń zgodnie z dokumentacją techniczno - ruchową (bram rolowanych, ramp

wyładowczych, wózków widłowych). W supermarketach stosowane są maszyny i urządzenia

techniczne, na które pracodawca nie posiadał dokumentacji techniczno - ruchowej, deklaracji zgodności

z Polskimi Normami, czy też dokumentacji techniczno - ruchowej w języku polskim),

brak właściwego przygotowania pracowników do pracy,

nie przestrzeganie obowiązujących przepisów techniczno - budowlanych dotyczących obiektów i

pomieszczeń pracy.

Podobne

nieprawidłowości

występowały

również

w

kontrolowanych

placówkach

wielkopowierzchniowych.

Główne przyczyny istniejącego stanu to przede wszystkim: brak znajomości przepisów bhp przez kadrę

kierowniczą, brak dbałości o utrzymanie należytego stanu technicznego obiektów, maszyn i urządzeń,

niewłaściwa organizacja pracy oraz duża rotacja na stanowiskach osób zarządzających.

Podczas kontroli supermarketów inspektorzy pracy skontrolowali również stan bezpieczeństwa pracy w

20 placówkach handlowych prowadzących działalność w pasażach handlowych. Do najczęściej

powtarzających się naruszeń w zakresie technicznego bezpieczeństwa pracy należy zaliczyć:

zatrudnianie pracowników bez aktualnych badań lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do

wykonywania pracy na określonym stanowisku,

zatrudnianie pracowników bez aktualnego szkolenia w dziedzinie bhp,

brak udokumentowania oceny ryzyka zawodowego oraz zapoznania zatrudnionych pracowników z ww.

ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą,

brak opracowania i udostępnienia zatrudnionym pracownikom instrukcji stanowiskowych,

nieprawidłowości w zakresie magazynowania i składowania,

brak prowadzenia ewidencji oraz wyposażania zatrudnionych pracowników

w odzież i obuwie robocze, a także środki ochrony indywidualnej.

Przeprowadzone kontrole wykazały, że w 2002 roku nieznacznie zmniejszyła się liczba

nieprawidłowości dotyczących czasu pracy. Nieprawidłowości polegały na nie prowadzeniu lub

nierzetelnym prowadzeniu ewidencji czasu pracy, nie zapewnieniu pracownikom co trzeciej niedzieli

wolnej od pracy, zatrudnianiu pracowników ponad dopuszczalny limit nadgodzin dobowych i

ś

redniotygodniowych.

Nie stwierdzono, aby pracownikom nie zapewniono przerwy na odpoczynek, nie zapewniono

pięciodniowego tygodnia pracy, jak również dnia wolnego za pracę w święto.

Podobnie jak w roku 2001 kontrole ujawniły, że dla kadry kierowniczej nie prowadzono ewidencji

czasu pracy. Powyższe wynikało z przekonania, że kadra kierownicza (grupa seniorów) ma w ocenie

pracodawców "nienormowany czas pracy" i brak jest podstaw prawnych do prowadzenia ewidencji

czasu pracy dla tej grupy. Stwierdzono również, że ewidencja czasu pracy prowadzona była nierzetelnie.

Nieprawidłowości w tym zakresie polegały na dokonywaniu poprawek i zmian w ewidencji czasu pracy

poszczególnych pracowników bez zaznaczenia, kto dokonywał korekty.

Zmniejszyła się w stosunku do roku 2001 liczba osób zatrudnianych w nadgodzinach. Zastrzec jednak

należy, że niejasno skonstruowane przepisy dotyczące równoważnych norm czasu pracy interpretowane

są przez pracodawców w taki sposób, że w ich ocenie nadgodziny występują dopiero po przepracowaniu

przez pracownika 12 godzin.

Zmniejszyła się też liczba pracodawców nie zapewniających pracownikom co trzeciej niedzieli wolnej

od pracy.

Należy zwrócić uwagę na zjawisko, które zostało zaobserwowane przez inspektorów pracy

prowadzących kontrole w latach 2001-2002. Supermarkety zatrudniające pracowników w niepełnym

wymiarze czasu pracy (dotyczyło to m.in. sieci "Auchan" i "Real") opracowywały harmonogramy pracy

obligujące tych pracowników do pracy ponad wymiar czasu pracy określony w umowie. Zjawisko to

nasila się w okresie świątecznym.

W rezultacie pracownicy zatrudniani w niepełnym wymiarze czasu pracy świadczyli pracę w pełnym

wymiarze czasu pracy (w poszczególnych miesiącach nawet po 200 godzin) i otrzymywali z tego tytułu

wynagrodzenie za pracę określoną w umowie w stawce miesięcznej, które najczęściej ustalane było na

poziomie niższym, niż najniższe wynagrodzenie. Wypłata należnego pracownikom wynagrodzenia za

pracę faktycznie wykonaną następuje po zakończonym okresie rozliczeniowym. W efekcie, w

majestacie prawa, duże firmy wypłacają pracownikom wynagrodzenie za pracę faktycznie wykonaną z

kilkumiesięcznym opóźnieniem i dysponują pieniędzmi pracownika.

Ustawodawca, tworząc przepisy o czasie pracy i wprowadzając dłuższy okres rozliczeniowy

niewątpliwie zmierzał do uelastycznienia przepisów w zakresie czasu pracy, pozwalając na

wyeliminowanie pracy w godzinach nadliczbowych. Pracodawcy wykorzystują tę możliwość nie tylko

do wyeliminowania pracy w godzinach nadliczbowych, ale również do nie wypłacania w terminie

wynagrodzenia za pracę faktycznie wykonaną.

Zjawisko to pogłębia się z uwagi na fakt, że pracodawcy nie wypłacają pracownikom wynagrodzenia za

pracę w nadgodzinach dobowych po zakończonym miesiącu, lecz również po zakończonym okresie

rozliczeniowym. Ostatnia nowelizacja przepisów prawa pracy usankcjonowała wcześniejsze działania

pracodawców z uwagi na to, że dopuszcza możliwość udzielenia czasu wolnego za godziny

nadliczbowe do końca okresu rozliczeniowego.

Przeprowadzone kontrole ujawniły też, że opracowywane harmonogramy pracy nie są przestrzegane

przez pracodawców, a ponadto nadgodziny dobowe naliczane są dopiero po przekroczeniu 12 godzin

pracy, bez względu na przewidywaną w harmonogramie dobową normę czasu pracy. Powoduje to taki

skutek, że pracownicy rozpoczynając pracę nie wiedzą, o której godzinie ją zakończą, albowiem

godzina zakończenia pracy uzależniona jest od potrzeb pracodawcy.

Kontrole przeprowadzone w supermarketach z zakresu prawnej ochrony pracy wykazały również

nieprawidłowości w zakresie urlopów wypoczynkowych. Nieprawidłowości

w tym zakresie miały tendencję wzrostową. Polegały one przede wszystkim na nie udzielaniu urlopów

wypoczynkowych w roku kalendarzowym, w którym pracownicy nabyli do niego prawo. Ujawniono

również przypadek błędnego ustalenia prawa do urlopu.

Niewątpliwie przyczyn tego zjawiska należy szukać w zbyt niskiej obsadzie personalnej sklepów oraz

niedbałości pracodawców o należyty wypoczynek pracowników.

Kontrole przeprowadzone w latach 2001-2002 nie ujawniły nieprawidłowości dotyczących naruszania

przepisów o zatrudnianiu kobiet i pracownikach młodocianych.

Celem wyeliminowania występujących nieprawidłowości w kontrolowanych placówkach handlowych

inspektorzy pracy wydali 633 decyzje nakazowe, w tym 11 wstrzymania prac i 16 skierowania 25

pracowników do innych prac. Do pracodawców skierowano 47 wystąpień zawierających 611

wniosków. Za stwierdzone wykroczenia ukarano 33 osoby mandatami na łączą kwotę 11.150 zł.

* * *

W roku 2002 przeprowadzono kontrole warunków pracy w 4 zakładach zajmujących się usuwaniem

odpadów stałych, w których eksploatowano 3 wysypiska i 2 kompostownie. W skontrolowanych

zakładach zatrudnionych było 502 pracowników, z czego 85 pracowało bezpośrednio przy usuwaniu

odpadów.

Do najczęściej ujawnianych nieprawidłowości należały:

zły stan nawierzchni placów manewrowych, postojowych i składowych,

eksploatowanie kotłowni CO o złym stanie technicznym komina stwarzającym zagrożenie wypadkowe,

brak zapewnienia wymaganej wymiany powietrza w magazynie paliw oraz w magazynie wapna

chlorowanego,

brak dopełnienia przez pracodawców obowiązku wykonywania pomiarów skuteczności ochrony

przeciwporażeniowej (np. obiektów składowiska wykonanych z konstrukcji stalowych), w tym brak

opisów i schematów ideowych tablic rozdzielczych itp.,

brak wyposażenia bram wjazdowych w urządzenia skutecznie zapobiegające samoczynnemu

zamykaniu,

nie przestrzeganie częstotliwości przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla

zdrowia, występujących podczas procesu prowadzenia utylizacji odpadów,

brak przeprowadzania badań lekarskich kontrolnych pracowników przez przychodnię sprawującą opiekę

profilaktyczną nad pracownikami,

brak wydzielenia osobnych szatni przepustowych dla pracowników mający bezpośredni kontakt z

odpadami,

brak opracowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych np.: przy magazynowaniu i dystrybucji

oleju napędowego, magazynowania i stosowania wapna chlorowanego,

brak wykazu prac, które winny być wykonywane przez co najmniej 2 osoby, w tym w porze nocnej,

brak wykazu prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.

Celem wyeliminowania ujawnionych nieprawidłowości inspektorzy pracy wydali 70 decyzji

nakazowych, a do pracodawców skierowali 3 wystąpienia zawierające 19 wniosków.

W ocenie pracodawców najczęstsze przyczyny naruszania przepisów to zła kondycja finansowa

zakładów (brak środków finansowych na utrzymanie obiektów technicznych

w należytym stanie, w tym na zakup niezbędnego sprzętu ratowniczego) oraz nieznajomość przepisów

wynikających z nowej ustawy o odpadach z dnia 27.04.2001 r.

W ocenie inspektorów pracy pracodawcy nie są zainteresowani przestrzeganiem przepisów bhp.

Powodem stwierdzonych uchybień był brak skutecznego nadzoru nad pracownikami przez osoby

dozoru do tego zobowiązane.

Należy przy tym stwierdzić, że duży wpływ na kształtowanie warunków pracy w tych zakładach maja

również panujące warunki atmosferyczne, w związku z wykonywaniem pracy na otwartej przestrzeni.

* * *

W 2002 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 8 kontroli w zakładach zajmujących się obrotem wyrobów

pirotechnicznych. Wiele stwierdzonych nieprawidłowości wynikało

z nieznajomości przepisów prawa pracy, a szczególnie aktów wykonawczych do ustawy

z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu

materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią

o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, które zostały opublikowane w ciągu ostatnich 2 miesięcy.

Większość nieprawidłowości wynikała z nieprzestrzegania przez pracodawców przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy, szczególnie w zakresie przeprowadzania szkolenia bhp, opracowywania

odpowiednich instrukcji, np. dotyczących magazynowania wyrobów pirotechnicznych, postępowania w

sytuacjach awaryjnych, czy prowadzenia ewidencji wyrobów, transakcji, osób wchodzących do

magazynu lub spełnienia obowiązku przeprowadzania dodatkowych badań lekarskich i

psychologicznych. Wynikało to głównie z podejścia pracodawców do obrotu wyrobami

pirotechnicznymi (szczególnie grupy 1,4 G

i 1,4 S) jako materiałami nie traktowanymi na równi z materiałami wybuchowymi, zgodnie z

wcześniejszym uregulowaniem prawnym.

Celem wyeliminowania ujawnionych nieprawidłowości inspektorzy pracy wydali 81 decyzji

nakazowych, w tym 1 skierowania 1 pracownika do innych prac. Do pracodawców skierowali 6

wystąpień zawierających 22 wnioski. Za stwierdzone wykroczenia ukarali 3 osoby mandatami na łączną

kwotę 1.150 zł.

* * *

W 2002 r. przeprowadzono kontrole przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w 23

zakładach kamieniarskich, w których zatrudnionych było 82 pracowników, w tym 4 kobiety i 2

pracowników młodocianych.

Do najczęściej stwierdzanych nieprawidłowości należały:

brak zawiadomienia na piśmie organów nadzoru o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności

- ujawniono w 9 zakładach,

brak szkolenia pracowników w zakresie bhp - ujawniono w 12 zakładach oraz szkolenia samych

pracodawców - dotyczyło to 8 pracodawców,

brak dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego i poinformowania pracowników o

ryzyku, które wiąże się z wykonywaną pracą - ujawniono w 22 zakładach. Najczęstszą przyczyną tego

stanu rzeczy był brak elementarnej wiedzy

z zakresu oceny ryzyka zawodowego,

nieprzestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy składowaniu i magazynowaniu

materiałów i surowców - ujawniono w 18 zakładach,

nieprzestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w transporcie

wewnątrzzakładowym - ujawniono w 18 zakładach. Transport wewnętrzny ma dla zakładów przeróbki

kamienia zasadnicze znaczenie, gdyż podczas procesu technologicznego, magazynowania i ekspedycji

następuje wielokrotne przemieszczanie dużej masy surowców, półproduktów, wyrobów gotowych oraz

odpadów poprodukcyjnych,

nieprawidłowy stan maszyn i urządzeń technicznych - ujawniono we wszystkich 23 skontrolowanych

zakładach pracy. Najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami były: eksploatowanie maszyn i

urządzeń do obróbki kamienia bez odpowiednich osłon elementów będących w ruchu, maszyn bez

zgłoszenia do właściwego terenowo inspektoratu dozoru technicznego, brak dokumentacji techniczno -

ruchowej oraz niewłaściwy stan technicznych eksploatowanych maszyn i urządzeń,

zły stan urządzeń i instalacji energetycznych - ujawniono w 17 zakładach,

Zakłady kamieniarskie są zakładami o specyficznym profilu produkcyjno - usługowym. Większość

procesów technologicznych związanych z obróbką kamienia prowadzi się na mokro, co powoduje

obniżenie emisji pyłów na stanowiskach pracy, zwiększając jednak narażenie pracowników na

negatywny wpływ na organizm ludzki wilgoci i powodując dodatkowe zagrożenia w środowisku pracy,

np. porażeniem prądem elektrycznym. Dodatkowo specyfika wykonywanych czynności i

wielkogabarytowe elementy obrabianego surowca powodują, iż praca wymaga dużego wydatku

energetycznego pracowników.

Nieprawidłowości związane z prowadzeniem procesu technologicznego zostały stwierdzone w 16

zakładach i dotyczyły głównie niewłaściwego odprowadzania wody technologicznej ze stanowisk pracy

z uwagi na to, że w pomieszczeniach produkcyjnych występowały ubytki w posadzkach, bądź brak było

spadku w kierunku kratki ściekowej. Powodowało to powstawanie zastoin wody technologicznej i tym

samym stwarzało zwiększoną możliwość poślizgnięcia się na mokrej nawierzchni i doznania urazu.

Główne przyczyny naruszeń prawa pracy to przede wszystkim nieznajomość przepisów bhp i prawa

pracy, lekceważenie zagrożeń przez pracodawców oraz brak środków finansowych.

W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali 439 decyzji usunięcia ujawnionych

nieprawidłowości, w tym 28 dotyczących wstrzymania wykonywania prac i 7 skierowania 12

pracowników do innych prac. Do pracodawców skierowali 20 wystąpień zawierających 118 wniosków.

Za stwierdzone wykroczenia ukarano 18 osób mandatami na łączną kwotę 5.300 zł. oraz sporządzono 2

wnioski do sądów.