Gospodarka mocą i energią bierną
Gospodarka mocą i energią bierną
2 / 29
Wytwarzanie i przepływ mocy
Wytwarzanie i przepływ mocy
Schemat przepływu mocy od źródła do odbiornika
Źródłami mocy czynnej są generatory, natomiast źródłami mocy biernej
mogą być generatory, ale także inne elementy SEE jak: kompensatory
synchroniczne, czyli maszyny synchroniczne o przewymiarowanym w
stosunku do generatora obwodzie wzbudzenia, baterie kondensatorów,
układy energoelektroniczne, a także linie WN.
Istnieje więc możliwość dekoncentracji źródeł mocy biernej
.
Bilanse mocy oblicza się optymalizując techniczne i ekonomiczne skutki
przepływu mocy przez sieć elektroenergetyczną.
3 / 29
Bilans mocy czynnej i biernej
Bilans mocy czynnej i biernej
Źródła mocy biernej:
Generatory synchroniczne –
∼ 54%
Pojemności linii -
∼ 25%
Kondensatory -
∼ 20%
Kompensatory –
∼1%
Zużycie mocy biernej:
Odbiorniki –
∼ 53%
Straty w SE -
∼ 47%
w tym: transformatory –
∼ 30%
Linie -
∼17%
Źródła mocy czynnej:
Generatory synchroniczne -
∼100%
Zużycie mocy czynnej
:
Odbiorniki –
∼ 89%
Straty w SE -
∼ 11%
4 / 29
Skutki przepływu mocy przez SE
Skutki przepływu mocy przez SE
¾
Obciążenie cieplne
Przy danej wartości prądu dopuszczalnego dla urządzeń ze względu na
nagrzewanie, stosunek przesyłanej mocy czynnej do współczynnika
mocy musi być wielkością stałą. Jeżeli więc maleje wartość
współczynnika mocy to w takim samym stosunku musi zmaleć wartość
przesyłanej mocy czynnej.
=
=
ϕ
dd
P
I
const
3Ucos
Moc czynna i bierna wywołują podobne skutki na drodze przepływu, tj.
obciążenie cieplne, spadki napięć, straty mocy. Można je zobrazować
posługując się tangensem kąta impedancji tg
ϕ=Q/P lub cosϕ zwanym
współczynnikiem mocy.
5 / 29
Skutki przepływu mocy przez SE
Skutki przepływu mocy przez SE
¾
Spadki napięć
δ =
ϕ +
ϕ =
ϕ +
ϕ
X
U
IR cos
IX sin
IR(cos
sin )
R
Spadek napięcia zależy zarówno od mocy czynnej jak i biernej;
decydujące znaczenie ma składowa bierna (I
⋅sinφ), ponieważ w
sieciach SN i WN stosunek X/R jest z reguły znacznie większy od
jedności. Oznacza to, że przy rosnącej mocy biernej (malejącym
cos
ϕ) rośnie spadek napięcia.
¾
Straty mocy
⎛
⎞
Δ =
=
=
=
+
⎜
⎟
⎝
⎠
2
2
2
2
2
2
2
2
S
S
P
Q
P
3I R
3
R
R
R
R
U
U
U
3U
Strata mocy czynnej zależy zarówno od przepływu mocy czynnej jak
i biernej.
6 / 29
Sprawność SEE
Sprawność SEE
Sprawność systemu zależy od współczynnika mocy.
1 – transformatora
2 – generatora
3 - linii przesyłowej
4 – całkowita SEE
Ze względów technicznych i
gospodarczych nie opłaca się
przesyłać dużych wartości mocy
biernej przez sieć
elektroenergetyczną. Wymaga to
instalowania źródeł tej mocy w pobliżu
centrów jej zapotrzebowania.
Działanie takie nazywa się
kompensacją mocy biernej.
7 / 29
Naturalne sposoby poprawy współczynnika mocy
Naturalne sposoby poprawy współczynnika mocy
Zależność względnej mocy biernej pobieranej przez silnik asynchroniczny
niskiego napięcia, czterobiegunowy, od obciążenia:
1 - silnik o mocy znamionowej ~ 0,8 kW, 2 - silnik o mocy znamionowej ~ 4 kW,
3 - silnik o mocy znamionowej ~ 20 kW,
4 - silnik o mocy znamionowej ~ 100 kW.
8 / 29
Naturalne sposoby poprawy współczynnika mocy
Naturalne sposoby poprawy współczynnika mocy
Zależność współczynnika mocy cos
ϕ silnika asynchronicznego od obciążenia
dla następujących znamionowych wartości cos
ϕ:
krzywa 1 - 0,95; 2 - 0,90; 3 - 0,85;
4 - 0,80; 5 - 0,75; 6 - 0,70.
9 / 29
Naturalne sposoby poprawy współczynnika mocy
Naturalne sposoby poprawy współczynnika mocy
Zależność współczynnika mocy silnika asynchronicznego od obciążenia przy
połączeniu uzwojeń w trójkąt i w gwiazdę.
10 / 29
Rodzaje kompensacji mocy biernej
Rodzaje kompensacji mocy biernej
W zależności od miejsca zainstalowania źródła mocy biernej
rozróżnia się
następujące rodzaje kompensacji
:
¾
Centralna – w stacji głównej odbiorcy
¾
Grupowa – w rozdzielnicach oddziałowych
¾
Indywidualna – na zaciskach odbiorników
Kompensacja centralna
z
k
s
Q
Q
Q
−
=
gdzie:
Q
z
– moc zapotrzebowana
Q
k
– moc urządzenia kompensacyjnego
Moc dosyłana z sieci Q
s
11 / 29
Kompensacja centralna
Kompensacja centralna
Moc urządzenia kompensacyjnego Q
k
wyznacza się w zależności
od wymaganego cos
ϕ na szynach stacji głównej.
Przed kompensacją:
Po kompensacji:
ϕ
z
o
z
Q
tg
=
P
ϕ
z
k
z
Q - Q
tg =
P
(
)
ϕ
ϕ
ϕ
k
z
z
z
o
Q = Q - P tg = P tg
- tg
Stąd:
12 / 29
Kompensacja centralna
Kompensacja centralna
Przy znanej wartości mocy Q
z,
określenie wymaganej mocy Q
k
lub
cos
ϕ jest zagadnieniem gospodarczym i polega na minimalizacji
całkowitych kosztów rocznych wytworzenia i przesłania tej mocy z
sieci oraz kosztów wytworzenia tej mocy w urządzeniach
kompensacyjnych.
W praktyce moc bierna pobierana z rozdzielnicy zmienia się przy
załączaniu i wyłączaniu odbiorników. Moce poszczególnych baterii
dobiera się wówczas do obciążenia maksymalnego, a dodatkowo
stosuje się
regulator cos
ϕ sterujący załączaniem i wyłączaniem
poszczególnych stopni baterii wraz ze zmianą pobieranej mocy
biernej.
13 / 29
Regulacja mocy biernej
Regulacja mocy biernej
Regulacja mocy biernej baterii kondensatorów według kryterium
stałego cos
ϕ, przy 6 stopniach baterii
14 / 29
Kompensacja mocy biernej
Kompensacja mocy biernej
Moc kondensatorów do
kompensacji grupowej
wyznacza się w
oparciu o kryterium minimalizacji strat mocy czynnej w sieci
rozdzielczej.
Kompensacja indywidualna
najbardziej ogranicza przepływ mocy
biernej przez sieć. Kondensator i odbiornik stanowią w tym
przypadku praktycznie jedno urządzenie, wspólnie przyłączane do
sieci (np. świetlówki). Stopień wykorzystania kondensatorów przy
kompensacji indywidualnej jest jednak mniejszy niż przy
kompensacji grupowej, którą realizuje się w stacjach oddziałowych.
Regulacja napięcia
Regulacja napięcia
16 / 29
Metody regulacji napięcia
Metody regulacji napięcia
Regulacja napięcia może być dokonywana w sposób bezpośredni
za pomocą
napięcia dodawczego
, poprzez:
¾
zmianę sił elektromotorycznych generatorów
¾
zmianę przekładni transformatorów
lub w sposób pośredni poprzez:
¾
zmianę impedancji sieci
¾
zmianę rozpływu mocy biernych (czynnych).
17 / 29
Regulacja przekładni transformatorów
Regulacja przekładni transformatorów
Regulacja przekładni transformatorów regulacyjnych polega na
zmianie
czynnej liczby zwojów
w jednym z uzwojeń transformatora.
Uzwojenia regulacyjne transformatorów zaopatrzone są w szereg
zaczepów. Zaczep tzw. zerowy odpowiada znamionowej przekładni
transformatora.
Przekładnie znamionowe transformatorów najczęściej nie są równe
stosunkowi napięć znamionowych sieci, jak np.115/6,3 kV, 110/16,5 kV.
Efektem tego jest pewien przyrost napięcia przy nastawieniu przekładni
transformatora na zaczep zerowy:
s
nT
n
U
1 100%
⎛
⎞
ϑ
δ
=
− ⋅
⎜
⎟
ϑ
⎝
⎠
gdzie:
ϑ
n
- przekładnia znamionowa transformatora
ϑ
s
- iloraz napięć znamionowych sieci.
18 / 29
Regulacja przekładni transformatorów
Regulacja przekładni transformatorów
Ze względu na sposób zmiany zaczepów wyróżnia się:
¾
Regulację bez obciążenia
, wykonywaną po odłączeniu zasilania;
zakresy zmian
±5 %, ±2,5 %, stosowana w transformatorach SN/nn
¾
Regulację pod obciążeniem
w granicach
±20 % ze stopniem
regulacji 0,5 %
Uzwojenia regulacyjne ze względu na ich wysoki koszt stosuje się tylko
po jednej stronie transformatora. Wybór strony regulacji zależy od
wysokości napięcia pracy oraz od prądów obciążenia – zwykle strona
WN.
W transformatorze obniżającym zwiększenie liczby zwojów czynnych
uzwojenia górnego napięcia powoduje zmniejszenie napięcia wtórnego,
przy stałym napięciu na uzwojeniu pierwotnym.
Zmienia się długość wektora napięcia
–
jest to regulacja wzdłużna
.
19 / 29
Regulacja przekładni transformatorów
Regulacja przekładni transformatorów
Przełącznik zaczepów pod obciążeniem musi mieć specjalną
konstrukcję, zmniejszającą prąd w zwojach zwartych podczas
przełączania. Stosuje się dławik dzielony lub rezystory, tworzące
układ równoległy dla prądu roboczego i szeregowy dla prądu w
zwojach zwartych.
Liczbę działań przełącznika ogranicza się do 60/dobę, aby
przeglądy przełącznika nie były częstsze niż przeglądy
transformatora.
Przełączniki mogą być sterowane ręcznie (zdalnie z nastawni stacji)
lub automatycznie przez regulator napięcia.
Koszt przełącznika pod obciążeniem jest znaczny i tym większy im
mniejsza jest moc znamionowa transformatora.
20 / 29
Zmiana impedancji sieci
Zmiana impedancji sieci
Zmiany impedancji dokonuje się
poprzez:
¾
Wyłączanie/wyłączanie jednej
z dwu linii równoległych lub/i
jednego z dwu
transformatorów równoległych
¾
Włączanie baterii
kondensatorów szeregowych
w przewody fazowe linii
Regulacja napięć przez zmianę
impedancji sieci
polega na
zmianie spadków napięć
.
21 / 29
Zmiana rozpływu mocy biernych
Zmiana rozpływu mocy biernych
Zmiany mocy biernej można dokonywać za pomocą:
¾
Generatorów synchronicznych
¾
Kompensatorów synchronicznych – sposób obecnie praktycznie
nie stosowany
¾
Dławików równoległych – sieci przesyłowe
¾
Kondensatorów równoległych (poprzecznych)
– sieci rozdzielcze
,
kompensacja mocy biernej
¾
Urządzeń energoelektronicznych, jak np. statyczny kompensator
synchroniczny SVC (Static Var Compensator) lub STATCOM
–
sieci przesyłowe i rozdzielcze
Regulacja napięć przez zmianę rozpływu mocy biernych polega na
zmianie spadków napięć na skutek zmiany wartości mocy biernej
przesyłanej przez elementy sieci.
22 / 29
Statyczne kompensatory mocy biernej
Statyczne kompensatory mocy biernej
Kompensatory statyczne
(SVC – Static Var Compensator) stosuje się w
przypadku szybkich zmian mocy biernej. Są to układy zawierające dławiki lub/i
kondensatory sterowane tyrystorowo i włączane do węzła SE. Można je więc
traktować jako regulowaną równoległą susceptancję.
W praktyce występują różne rozwiązania kompensatorów. Do najczęściej
stosowanych układów należą kompensatory typu
TCR/FC
(Thyristor Controlled
Reactor/Fixed Capacitor) - ze sterowanym fazowo stopniem dławikowym i
stałą baterią kondensatorów oraz
TSC
(Thyristor Switched Capacitor) – ze
załączanymi skokowo stopniami baterii kondensatorów.
SVC realizują następujące funkcje:
¾
Kompensacja mocy biernej
¾
Stabilizacja napięcia w węzłach sieci
¾
Kompensacja składowej przeciwnej prądów i napięć, czyli
symetryzacja
23 / 29
Kompensator typu FC/TCR
Kompensator typu FC/TCR
W elementach TCR prąd
dławika jest regulowany
przez zmianę
kąta
załączania tyrystorów.
Pierwsza
harmoniczna
prądu dławika zależy od
kąta przewodzenia
σ:
σ −
σ
=
= σ
π
1TCR
TCR
sin
I
U B( )U
X
X
TCR
jest reaktancją dławika,
α jest kątem wyzwalania tyrystorów, π/2 ≤ α ≤ π
σ = π − α
2(
)
24 / 29
Kompensator typu FC/TCR
Kompensator typu FC/TCR
Wypadkowy prąd kompensatora i
k
(t) jest sumą prądu kondensatora i dławika:
=
+
k
FC
TCR
i (t) i (t) i
(t)
Jeśli prąd w gałęzi dławikowej równy jest zeru (
α = π, σ = 0), wówczas
kompensator oddaje do sieci moc bierną, a jego prąd ma charakter
pojemnościowy. Przy pełnym wysterowaniu tyrystorów (
α = π/2, σ = π)
kompensator odbiera moc bierną, a prąd kompensatora ma charakter indukcyjny.
Regulacja prądu kompensatora w granicach od I
Cmax
do I
lmax
ma charakter ciągły.
u(t)
-150
-100
-50
0
50
100
150
0
5
10
15
20
25
30
35
40
i
C
(t)
i
L
(t)
u(t)
-150
-100
-50
0
50
100
150
0
5
10
15
20
25
30
35
40
i
C
(t)
i
L
(t)
25 / 29
Kompensator typu FC/TCR
Kompensator typu FC/TCR
Charakterystyka napięciowo-prądowa kompensatora
26 / 29
Kompensator typu TSC
Kompensator typu TSC
Kompensator typu TSC stanowi dla sieci obciążenie o charakterze
pojemnościowym, którego wartość zmienia się skokowo, poprzez
zmianę liczby załączonych stopni baterii kondensatorów
.
27 / 29
Układy STATCOM
Układy STATCOM
Zasadnicza częścią układu STATCOM jest inwertor napięcia,
połączony z siecią zasilającą przez reaktancję indukcyjną, którą zwykle
stanowi indukcyjność transformatora pośredniczącego. Od wzajemnej
relacji pomiędzy napięciem sieci i inwertora zależy sposób pracy
kompensatora.
I
U
i
U
s
jX I
t
pra ca
indukcyjna
jX I
U
I
s
t
i
U
pra ca
pojemnoś ciowa
s
U
U
i
I
Jeśli U
i
< U
s
kompensator stanowi
obciążenie o charakterze indukcyjnym, a
więc pobiera moc bierną. Prąd opóźnia
się o 90
° względem napięcia, a strata
napięcia na reaktancji transformatora jest
w fazie z napięciem inwertora. W sytuacji
odwrotnej, jeśli U
i
> U
s
układ generuje do
sieci moc bierną, jest zatem obciążeniem
o charakterze pojemnościowym. Prąd
wyprzedza napięcie o 90
°, a strata
napięcia jest w przeciwfazie z napięciem
inwertora
.
28 / 29
Układy STATCOM
Układy STATCOM
Kompensatory typu
STATCOM wymagają
zastosowania
tyrystorów
całkowicie sterowalnych
oraz źródła napięcia
stałego, zwykle
kondensatora, który w
czasie pracy układu jest
doładowywany i
rozładowywany, stanowiąc
magazyn energii.
29 / 29
Układy SVC i STATCOM
Układy SVC i STATCOM
NAPIĘCIA MIĘDZYPRZEWODOWE
90,0
95,0
100,0
105,0
110,0
115,0
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
t [s ]
U [%]
bez S VC
z S VC