gospodarka przestrz 06

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Nazwa przedmiotu:

GOSPODARKA PRZESTRZENNA

studia drugiego stopnia

kierunek: Administracja

semestr I

Wykład VI: Rola inwestycji w przeobrażaniu przestrzeni (II)

Instrumenty polityki inwestycyjnej

Istotą polityki gospodarczej państwa jest wpływanie na procesy inwestycyjne.

Inwestycje stanowią centralny punkt każdego mechanizmu oddziaływania na gospodarkę. Jest

to efekt przede wszystkim działań polityki pieniężnej realizowanej przez bank centralny

i polityki budżetowej inicjowanej przez rząd lub organa samorządowe. Także inne polityki

wycinkowe bazują na inwestycjach, bądź wpływają na ich rozmiary i strukturę.

A. Narzędzia polityki kredytowej

Polityka kredytowa jest częścią polityki pieniężnej. Jej inicjatorem jest bank centralny,

który pełni m. in. funkcję banku banków komercyjnych sprawując określony nadzór nad nimi

(stabilizując system finansowy państwa dzięki podnoszeniu zaufania do działalności banków)

oraz udziela kredytu refinansowego. Stopa dyskontowa ustalana przez bank centralny

(w Polsce przez Radę Polityki Pieniężnej) jest ceną tego kredytu, do której banki komercyjne

doliczają własną marżę ustalając w ten sposób stopę procentową płaconą przez końcowych

kredytobiorców – organa publiczne (np. samorządy, firmy i osoby fizyczne). Kredytobiorcy

zaciągają zarówno kredyty obrotowe, jak i przede wszystkim inwestycyjne. Podniesienie

stopy dyskontowej skutkuje wzrostem stopy procentowej, co powoduje podrożenie kredytu

i zniechęca kredytobiorców do inwestowania. Obniżenie tej stopy przynosi efekt odwrotny.

Bank centralny chcąc pobudzić koniunkturę obniża stopy, a chcąc ostudzić koniunkturę

podwyższa. Instrument ten ma więc charakter parametryczny – zmiana stóp pośrednio

wpływa na decyzje potencjalnych inwestorów.

Obok stopy dyskontowej bank centralny reguluje także poziom normy rezerwy

obowiązkowej, którą muszą tworzyć banki komercyjne. Podwyższenie normy relacjonowanej

do posiadanych depozytów skutkuje ograniczeniem środków, które bank komercyjny może

przeznaczyć na cele kredytowe. Wpływa więc na zmniejszenie dostępności kredytu (skutek

główny) a przy okazji na podniesienie ceny kredytu (efekt uboczny). W rezultacie rozmiary

inwestycji w gospodarce maleją. Obniżenie normy rezerwy obowiązkowej wywołuje skutki

odwrotne. Jest to jednak instrument prawie nieużywany przez Narodowy Bank Polski.

GOSPODARKA PRZESTRZENNA

wykład VI

strona 2

Każdy bank centralny działający w gospodarce rynkowej stosuje powszechnie trzeci

instrument dokonując operacji na otwartym rynku. Kupuje i sprzedaje na otwartym rynku

publiczne papiery wartościowe (wyemitowane przez rząd) aby wpłynąć na podaż pieniądza

w obiegu. Sprzedając papiery ściąga te pieniądze i w efekcie zmniejsza akumulację

znajdującą się w rękach potencjalnych inwestorów. Dotyczy to także konsumentów, którzy

obniżając swoją konsumpcję ograniczają popyt powodując wzrost nadprodukcji towarów

i usług. Spada więc także zainteresowanie przedsiębiorców inwestycjami. Zarówno osoby

fizyczne, jak i przedsiębiorcy kupując papiery wartościowe rezygnują częściej nie tyle

z własnych bezpośrednich wydatków, co z depozytów bankowych. Ten czynnik ogranicza

dostępność kredytów w bankach (przez mechanizm rezerwy obowiązkowej) i pośrednio

podnosi ich cenę. Kupując papiery wartościowe bank centralny wywołuje efekt odwrotny.

Limitowanie kredytu refinansowego jest bardzo silnym instrumentem

ograniczającym dostępność kredytu i rozmiary inwestycji w gospodarce. Ma charakter

narzędzia bezpośredniego, co oznacza stosunkowo rzadkie jego stosowanie w gospodarce

rynkowej bazującej na instrumentach pośrednich.

Zbliżony charakter (ograniczony dostęp do kredytu) mają kredyty preferencyjne. Jest

to jednak nie tyle instrument polityki pieniężnej co budżetowej, gdyż kierunki preferencji (np.

rolnictwo, mieszkania, eksport, studenci) są ustalane przez rząd, który bankom zwraca różnicę

między oprocentowaniem preferencyjnym a rynkowym.

Także niekredytowe narzędzia polityki ekonomicznej (polityka emisji pieniądza.

wpływanie na kurs walutowy) generują inwestycje poprzez stabilizowanie i zwiększanie

zaufania do gospodarki.

Należy zauważyć, iż Rada Polityki Pieniężnej ma w swoim statucie zapisany jedynie

cel inflacyjny. Ustawodawca pominął wzrost gospodarczego, chociaż jest to drugi cel

realizowany przez większość banków centralnych. Sytuacja ta wywołuje stały konflikt

między RPP a rządem.

B. Narzędzia polityki budżetowej

Po stronie dochodowej budżetu można znaleźć wiele narzędzi wpływających na

procesy inwestycyjne. Należą do nich:

- manewrowanie stopą opodatkowania – wysokie podatki mogą całkowicie

zniechęcić do aktywności ekonomicznej (krzywa Laffera) lub utrudnić

dokonywanie inwestycji w wyniku ograniczania dostępnej akumulacji; na ogół

GOSPODARKA PRZESTRZENNA

wykład VI

strona 3

jednak jest to częściowo lub całkowicie kompensowane zwiększonymi wydatkami

budżetowymi na inwestycje publiczne;

- stanowienie ulg inwestycyjnych przyczynia się do bezpośredniego zwiększenia

zainteresowania podatników inwestycjami;

- manewrowanie zwolnieniami i progami podatkowymi – skutki jak wyżej

- regulacje dotyczące traktowania określonych kosztów jako podatkowych kosztów

uzyskania przychodów wpływają na efektywny poziom opodatkowania i poziom

dochodu netto oraz akumulacji finansowej, która na ogół jest przez firmy

przeznaczana na cele inwestycyjne;

- przyśpieszona amortyzacja – specyficzny koszt pozwalający firmie dokonać

zwiększonych inwestycji;

- preferencyjne stawki VAT na materiały budowlane i dobra inwestycyjne

obniżają koszty inwestycji pozwalając zwiększyć ich skalę;

- zmiany podatku od nieruchomości (zależnego od rodzaju i wielkości obiektu)

i innych podatków kosztowych wpływają na zainteresowanie inwestycjami

i możliwości ich dokonywania;

- specjalne zasady opodatkowania w specjalnych strefach ekonomicznych mają

przyciągnąć inwestorów; podobny skutek (lecz o znacznie mniejszej skali)

wywołuje wpisanie na listę gmin zagrożonych bezrobociem strukturalnym; są to

jednocześnie narzędzia polityki regionalnej;

- regulacje dotyczące dywidendy obligatoryjnej w przedsiębiorstwach

państwowych oraz oprocentowania kapitału w jednoosobowych spółkach skarbu

państwa wpływają na poziom akumulacji netto tych firm;

- ochrona poprzez stawki i opłaty celne pozwala się wzmocnić producentom

krajowym i zwiększyć skalę i jakość produkcji (inwestycje) tak, aby w przyszłości

konkurować z producentami zagranicznymi (tzw. cła wychowawcze).

Natomiast po stronie wydatkowej budżetu występują m. in. transfery socjalne

(przyczyniające się do wzrostu popytu w gospodarce i w efekcie wzrostu produkcji

i inwestycji, lecz obniżające ogólną efektywność ekonomiczną), wynagrodzenia w sferze

budżetowej (generujące popyt) oraz najbardziej korzystne dla gospodarki rządowe zakupy

dóbr i usług (w tym wydatki zbrojeniowe) oraz inwestycje publiczne. Mają one identyczny,

mnożnikowy mechanizm wpływu na koniunkturę gospodarczą. Zasady wydatkowania

środków są następujące:

GOSPODARKA PRZESTRZENNA

wykład VI

strona 4

- inwestycje nie mogą być konkurencyjne w stosunku do inwestycji prywatnych;

- nie powinno dojść do pogłębienia się kryzysu nadprodukcji (wydatki na cele

nieprodukcyjne);

- powinny wystąpić korzystne efekty uboczne (dyfuzja postępu technicznego na cele

cywilne skutkująca wzrostem jakości produktów i konkurencyjności gospodarki

lub obniżenie kosztów transportu w całej gospodarce dzięki inwestycjom

drogowym).

Działa tu zasada mnożnika inwestycyjnego Keynesa powodująca, jego zdaniem, iż

korzystne efekty przesunięcia środków z dochodów firm i osób fizycznych są większe niż

negatywne efekty podwyższenia opodatkowania. Keynes zakwestionował racjonalność

wydatków tych podmiotów podważając dotychczasowy pewnik, iż oszczędności odpowiadają

wielkości udzielonych kredytów, a te z kolei są równoważne wielkości inwestycji. Z punktu

widzenia interesu całej gospodarki budżet lepiej wykorzysta te środki niż uczyniłby to

przeciętny podatnik o bardzo wysokich dochodach). Wyjaśnienia należy szukać

w odmiennych poziomach krańcowej skłonności do konsumpcji (podatników

i beneficjantów). Przy skłonności do konsumpcji na poziomie 90 % całkowity efekt

pobudzenia koniunktury będzie dziesięciokrotnie większy w stosunku do zainwestowanych

środków. Gdyby udało się zwiększyć tę skłonność do 99 % efekt mnożnikowy byłby aż

stukrotny.

C. Środki prawno-administracyjne

Nazwa ta nie jest precyzyjna, gdyż przedstawione powyżej instrumenty również

przybierały formę prawną – ustaw, rozporządzeń i zarządzeń. W skład grupy wchodzą

szczególnie ważne instrumenty (związane z późniejszymi wykładami) odnoszące się do:

- plany zagospodarowania przestrzennego stanowiące główną podstawę

podejmowania decyzji przestrzennych,

- zasad i trybu administracyjnego postępowania lokalizacyjnego prowadzącego do

uzgodnienia miejsca realizowania obiektu,

- zasad nadzoru budowlanego nad wykonawstwem inwestycji i przestrzeganiem

szczegółowych norm budowlanych;

- przepisów ochrony środowiska, inspekcji pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy.

D. Środki techniczno-finansowe

Grupa tych narzędzi obejmuje;

GOSPODARKA PRZESTRZENNA

wykład VI

strona 5

- kapitały własne inwestorów – efekt dotychczasowej działalności; niezbędne dla

zapewnienia udziałów inwestora w realizowanym przedsięwzięciu;

- kapitały obce – uzupełniające w stosunku do własnych środki publiczne (zasilenia

budżetowe) lub określonych funduszy, kredyt (zagadnieniom tym będzie

poświęcony następny wyklad);

- regulacje dotyczące napływu kapitału zagranicznego – sprzyjające lub

niesprzyjające;

- zasady wykorzystywania obcych środków trwałych – dzierżawa, leasing, przepisy

podatkowe;

- ceny dóbr i usług inwestycyjnych – zależne od rodzaju rynku i znaczenia

konkurencji zagranicznej;

- system wynagradzania uczestników procesu inwestycyjnego;

- poziom parapodatkowych obciążeń – dotyczy głównie składek ubezpieczeniowych

i innych kosztów pozapłacowych;

- kryteria oceny działalności inwestycyjnej – m. in. znormalizowane formuły

obliczania efektywności inwestycji;

- organizacja prac inwestycyjnych, techniki i procedury prowadzące do skracania

czasu realizacji inwestycji i dochodzenia do jej pełnej wydajności;

- potencjał i wyposażenie przedsiębiorstw budowlanych oraz przemysłu materiałów

budowlanych i ich dystrybucji.

Do wykładów 5 i 6 wykorzystano literaturę:

Rocznik statystyczny 2001. Warszawa: GUS 2001

Ustawy z dnia 29 września 1994 r. oraz z dnia 9 listopada 2000 r. o rachunkowości

z późniejszymi zmianami; Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 17 stycznia 1997 r.

w sprawie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych

B. Winiarski (red.): Polityka gospodarcza. Warszawa: PWN 2002

Wydawnictwa encyklopedyczne PWN i PWE

Wykład opracował dr Leszek Cybulski