Wprowadzenie do psychologii

Poznawcza koncepcja człowieka
dr Igor Pietkiewicz

Poruszane tematy



G. Kelly (1995)

konstrukty osobiste (przetwarzanie
informacji)



A. Beck (1987)

dysfunkcjonalna triada poznawcza
w depresji



M. Seligman 1975)

wyuczona bezradność



M. Maultsby

Rational Behavior Therapy (RBT)



A. Ellis (1962)

racjonalno-emotywna terapia
zachowań (REBT)

Beck – triada depresyjna

Negatywna interpretacja poznawcza aktywowana wskutek
czynników stresogennych, takich jak realna utrata pewnego
obiektu, zagrożenie natury fizycznej
(choroba somatyczna, oddziaływanie substancji toksycznych,
chroniczne doznawanie braku akceptacji przez innych,
doraźne sytuacje trudne – np. dyscyplina w wojsku lub szkole)

Beck – triada depresyjna

Triada depresyjna (inaczej: triada poznawcza) dotyczy
występowania negatywnych myśli w trzech obszarach…



myśleniu o sobie
(koncentrowanie się na defektach natury fizycznej, umysłowej,
moralnej, odrzucanie siebie, uczucie bezwartościowości i bycia
niekochanym)



myśleniu o świecie
(świat pełen trudności i przeszkód, przesadnie wymagający,
frustrujący)



myśleniu o przyszłości
(problemy nigdy się nie skończą, zawsze będę sfrustrowany,
zraniony, moje potrzeby nie będą zaspokojone)

Beck – zaburzenia poznawcze

•

Selektywna abstrakcja:

koncentracja na określonych aspektach

rzeczywistości w oderwaniu od innych

•

Generalizacja (overgeneralization):

formułowanie wniosku

uogólniającego na podstawie jednostkowych wydarzeń (ktoś mnie
oszukał, więc nie można ludziom ufać)

•

Nadawanie przesadnego znaczenia faktom lub

minimalizowanie:

spolaryzowane oceny zjawisk, zdarzeń

(przesadna ocena trudności, nie docenianie własnych zasobów)

•

Personalizacja

: wiązanie różnych zdarzeń z osobą, nawet gdy

nie ma do tego podstaw

Beck – zaburzenia poznawcze

•

Rozumowanie w kategoriach czarno-

białych: ignorowanie

stanów pośrednich (np. w ocenie własnych działań jako sukces lub
totalna porażka)

•

Katastrofizacja: przestadne ujmowanie zdarzenia w kategoriach

klęski, kompromitacji

•

Arbitralne wnioskowanie:

wysuwanie konkluzji nie wynikającej z

przesłanek (np. on nie chce się ze mną umówić, więc jestem
nieatrakcyjna)

Beck Depression Inventory

A

. 0. Nie jestem smutny ani przygnębiony

1. Odczuwam często smutek, przygnębienie
2. Przeżywam stale smutek, przygnębienie i nie mogę się uwolnić od tych przeżyć
3. Jestem stale tak smutny i nieszczęśliwy, że jest to nie do wytrzymania

B. 0. Nie przejmuję się zbytnio przyszłością

1. Często martwię się o przyszłość
2. Obawiam się, że w przyszłości nic dobrego mnie nie czeka
3. Czuję, że przyszłość jest beznadziejna i nic tego nie zmieni

C

. 0. Sądzę, że nie popełniam większych zaniedbań

1. Sądzę, że czynię więcej zaniedbań niż inni
2. Kiedy spoglądam na to co robiłem, widzę mnóstwo błędów i zaniedbań
3. Jestem zupełnie niewydolny i wszystko robię źle

Beck Depression Inventory

D. 0. To co robię sprawia mi przyjemność

1. Nie cieszy mnie to co robię
2. Nic mi teraz nie daje pełnego zadowolenia
3. Nie potrafię przeżywać zadowolenia i przyjemności i wszystko mnie nuży

E. 0. Nie czuję się winny ani wobec siebie, ani wobec innych

1. Dość często miewam wyrzuty sumienia
2. Często czuję, że zawiniłem
3. Stale czuję się winny

F. 0. Sądzę, że nie zasługuję na karę

1. Sądzę, że zasługuję na karę
2. Spodziewam się ukarania
3. Wiem, że jestem karany (ukarany)

Beck Depression Inventory

G. 0. Jestem z siebie zadowolony

1. Nie jestem z siebie zadowolony
2. Czuję do siebie niechęć
3. Nienawidzę siebie

H. 0. Nie czuję się gorszy od innych

1. Zarzucam sobie, że jestem nieudolny i popełniam błędy
2. Stale potępiam siebie za popełnione błędy
3. Winię siebie za wszystko zło, które istnieje

I. 0. Nie myślę o odebraniu sobie życia

1. Myślę o samobójstwie - ale nie mógłbym tego dokonać
2. Pragnę odebrać sobie życie
3. Popełnię samobójstwo, jak będzie odpowiednia sposobność

Beck Depression Inventory

J. 0. Nie płaczę częściej niż zwykle

1. Płaczę częściej niż dawniej
2. Ciągle chce mi się płakać
3. Chciałbym płakać, lecz nie jestem w stanie

K. 0. Nie jestem bardziej podenerwowany niż dawniej

1. Jestem bardziej nerwowy i przykry niż dawniej
2. Jestem stale zdenerwowany i rozdrażniony
3. Wszystko co dawniej mnie drażniło, stało się obojętne

L. 0. Ludzie interesują mnie jak dawniej

1. Interesuję się ludźmi mniej niż dawniej
2. Utraciłem większość zainteresowań innymi ludźmi
3. Utraciłem wszelkie zainteresowania innymi ludźmi

Beck Depression Inventory

M. 0. Decyzję podejmuję łatwo, tak jak dawniej

1. Częściej niż kiedykolwiek odwlekam podjęcie decyzji
2. Mam dużo trudności z podjęciem decyzji
3. Nie jestem w stanie podjąć żadnej decyzji

N. 0. Sądzę, że wyglądam nie gorzej niż dawniej

1. Martwię się tym, że wyglądam staro i nieatrakcyjnie
2. Czuję, że wyglądam coraz gorzej
3. Jestem przekonany, że wyglądam okropnie i odpychająco

O. 0. Mogę pracować jak dawniej

1. Z trudem rozpoczynam każdą czynność
2. Z wielkim wysiłkiem zmuszam się do zrobienia czegokolwiek
3. Nie jestem w stanie nic zrobić

Beck Depression Inventory

P. 0. Sypiam dobrze, jak zwykle

1. Sypiam gorzej niż dawniej
2. Rano budzę się 1-2 godzin za wcześnie i trudno jest mi ponownie usnąć
3. Budzę się kilka godzin za wcześnie i nie mogę usnąć

Q. 0. Nie męczę się bardziej niż dawniej

1. Męczę się znacznie łatwiej niż poprzednio
2. Męczę się wszystkim co robię
3. Jestem zbyt zmęczony, aby cokolwiek robić

R. 0. Apetyt mam nie gorszy niż dawniej

1. Mam trochę gorszy apetyt
2. Apetyt mam wyraźnie gorszy
3. Nie mam w ogóle apetytu

Beck Depression Inventory

S. 0. Nie tracę na wadze ciała (w okresie ostatniego miesiąca)

1. Straciłem na wadze więcej niż 2 kg
2. Straciłem na wadze więcej niż 4 kg
3. Straciłem na wadze więcej niż 6 kg

T. 0. Nie martwię się o swoje zdrowie bardziej niż zawsze

1. Martwię się swoimi dolegliwościami, mam rozstrój żołądka, zaparcie, bóle
2. Stan mego zdrowia bardzo mnie martwi, często o tym myślę
3. Tak bardzo się martwię o swoje zdrowie, że nie mogę o niczym innym myśleć

U. 0. Moje zainteresowania seksualne nie uległy zmianom

1. Jestem mniej zainteresowany sprawami płci (seksu)
2. Problemy płciowe wyraźnie mniej mnie interesują
3. Utraciłem wszelkie zainteresowania sprawami seksu

TWÓJ WYNIK: _________

Beck Depression Inventory

21

najczęściej obserwowanych objawów depresji:

obniżenie podst. nastroju (smutek), pesymizm, poczucie niewydolności, utrata satysfakcji,
poczucie winy, oczekiwanie kary, brak akceptacji siebie,

samooskarżenie się, pragnienie

śmierci, wołanie o pomoc, drażliwości, wycofywanie z kontaktów społecznych, brak decyzji,
zniekształcony obraz własnego ciała, trudności w pracy, zaburzenia snu, zmęczenie, utrata
łaknienia, utrata wagi ciała, dolegliwości somatyczne, niski poziom energii.

Poziom

depresji wyliczany jest wg różnych norm (np. norma niemiecka, norma

amerykańska), w przybliżeniu można jednak przyjąć następujące wyniki:

Interpretacja wyników BDI:

0 - 9 pkt. bez depresji
10 -

19 pkt. łagodna depresja

20 - 25 pkt. umiarkowana depresja
pow

. 26 pkt. ciężka depresja

Seligman – wyuczona bezradność

Dotyczy utrwalenia przekonań o braku związku
przyczynowego między własnym działaniem (reakcją), a jego
konsekwencjami (wzmocnieniem).

Reakcja polegająca na apatii i rezygnacji nawet wtedy, kiedy
istnieje możliwość rozwiązań, ucieczki, itp..

Maultsby

M. Maultsby

Rational Behavior Therapy (RBT)

1. Zdrowe przekonania są oparte na faktach
2. Zdrowe przekonania chronią nasze zdrowie i życie
3. Zdrowe przekonania pomagają osiągać nasze bliższe i dalsze cele
4. Zdrowe przekonania pomagają rozwiązywać najbardziej niechciane

konflikty z innymi oraz unikać konfliktów

5. Zdrowe przekonania pomagają nam czuć się tak, jak chcemy się czuć



Forma psychoterapii stworzona w latach
50-tych przez Alberta Ellisa



Założenie: Czujesz się tak, jak myślisz. To nie wydarzenia w

naszym życiu nas poruszają (upset us). To nasze

przekonania powodują, że stajemy się depresyjni,

zalęknieni, wkurzeni, itp.



Model A-B-C Ellisa jako podstawa teorii.



Hedonizm, humanizm i racjonalność jako podstawy
filozoficzne w psychoterapii.

Racjonalno-Emotywna Terapia Zachowań

Racjonalno-Emotywna Terapia Zachowań



Wg REBT prawie wszystkie problemy

emocjonalne wywodzą się z niewłaściwego

sposobu myślenia.



Jeżeli będziemy cały czas podważać irracjonalne

przekonania, możemy je wyeliminować lub

zminimalizować, aż w końcu przestaną się

pojawiać.

Według Ellisa, ludzie dążą do osiągnięcia uczucia szczęścia:

•

Chcemy być szczęśliwi bez względu na to, czy jesteśmy
sami, czy w towarzystwie innych.

•

Chcemy mieć dobre stosunki z innymi ludźmi.

•

Chcemy być dobrze wyedukowani i posiadać informacje.

•

Chcemy mieć dobrą pracę za właściwe wynagrodzenie.

•

Chcemy radować się wolnym czasem.

Albert Ellis - REBT



Unconditional Self Acceptance (USA)

jednostki są wartościowe, choć popełniają czasem błędy

niektóre z ich cech są bardziej lub mniej nasilone

zachowania jednostek powinny być krytykowane, a nie ich

wartość

Racjonalno-Emotywna Terapia Zachowań



Umiejętność dbania o własne dobro (respektuje potrzeby

innych, swoje stawia na pierwszym planie; jeżeli nie zadba o

siebie, nikt za niego tego nie zrobi; nie obwinia się

masochistycznie lub poświęca)



Dobre przystosowanie społeczne (jest towarzyski, utrzymuje

dobre kontakty z innymi, nie rani nikogo niepotrzebnie, angażuje

się we współpracę, czasem altruistyczny, stały w utrzymywaniu

związków emocjonalnych, przebywanie w grupie sprawia mu

przyjemność)



Autonomiczny (odpowiedzialny za własne życie, ceni

niezależność, choć pragnie czuć się akceptowany, akceptacja

nie jest mu niezbędna, aby być efektywnym i dobrze

funkcjonować

13 wymiarów zdrowia psychicznego



Tolerancja (przyznaje innym prawo do błędów, nie potępia,

powstrzymuje się od nierealistycznych oczekiwań i wymogów

perfekcyjności)



Akceptuje dwuznaczność i niepewność (akceptuje charakter
probabilistyczny

– nic nie jest całkowicie konieczne i pewne)



Giętkość myślenia (otwartość na zmiany, elastyczność

intelektualna, brak dogmatyzmu, umiejętność zmiany poglądów)



Myślenie naukowe (rozumowo obiektywny, racjonalny, buduje

hipotezy na temat innych, sprawdza ich słuszność, otwarty na
zmiany)



Zaangażowanie (zaabsorbowany tym, co dzieje się wokół, stara

się poznać ludzi, rzeczy, idee, dąży do lepszego życia,
kreatywne cele)

13 wymiarów zdrowia psychicznego



Podejmowanie ryzyka (stawia sobie pytania o cele życiowe,

stara się je realizować nawet kiedy wiąże się to z ryzykiem
niepowodzenia)



Samoakceptacja (akceptuje siebie w pełni i bezwarunkowo)



Nastawiony hedonistycznie (poszukuje przyjemności doraźnej i

przyszłej, nie dąży do przyjemności, jeśli przewiduje negatywne

konsekwencje, nie cierpi w nadziei, że przyszłość będzie
lepsza)



Brak perfekcjonizmu i utopijnych poglądów



Odpowiedzialność za własne trudności (nie obwinia innych

osób, ani warunków społecznych za własne niepowodzenia)

13 wymiarów zdrowia psychicznego

Źródła trudności

Źródłem problemu są zinternalizowane, nielogiczne,
irracjonalne i nierealistyczna myśli.

•

Przez wszystkich należy być kochanym i aprobowanym

•

Pewne działania są złe, nikczemne, a ludzie, którzy popełniają

czyny niegodziwe, powinni być surowo karani (zamiast traktowanie
czynów w kategoriach głupoty, arogancji, zaburzeń emocjonalnych)

•

Rzeczą tragiczną, katastrofalną jest niepowodzenie pewnych

zamierzeń

•

Ludzkie szczęście zależy od warunków zewn. (innych ludzi,

zdarzeń)

•

Jak coś może być niebezpieczne lub wzbudza lęk, należy

skupiać na tym czynniku uwagę (zamiast skoncentrować się na
stawianiu czoła niebezpieczeństwom, a jeśli nic mogę wpłynąć na
sytuację, przestać o niej myśleć)

Źródła trudności

•

Łatwiej jest unikać życiowych trudności, niż starać się z nimi

skonfrontować i wziąć za nie odpowiedzialność.

•

Człowiek potrzebuje pewnej idei lub kogoś silniejszego, na kim

może polegać (zamiast liczyć na samego siebie i w sobie szukać
wsparcia)

•

Powinno się być kompetentnym, inteligentnym, osiągać wszelki

możliwy szacunek (zamiast: każdy jest w swojej istocie
niedoskonały i posiada liczne ograniczenia)

•

Przeszłe doświadczenia determinują życie (zamiast wyciąganie

pewnych wniosków, uczeniu się na błędach)

•

Dla naszej egzystencji ważne jest to, co robią inni (zamiast

przyznania, że ludzkie niedostatki i ograniczenia są ich problemem
i nie należy wywierać na nich nacisku – np. w intencji pomocy)

Źródła trudności

•

Szczęście może być osiągnięte przez bierność i czekanie

(zamiast aktywne dążenie do stawianych sobie kreatywnych celów)

•

Człowiek nie jest w stanie kontrolować własnych emocji

REBT



Rozwój osobowości i zaburzenia emocjonalne są zależne

od aspektów biologicznych i społecznych.



Jednostki mają biologiczną tendencję do tego, aby sobie

szkodzić i przedłużać emocjonalne problemy.



Jeden z powodów używania przez Ellisa bezpośrednich i

dyrektywnych technik wiąże się z przekonanie, że jednostki

utrzymują w sobie irracjonalne przekonania. Częściowo jest
to uwarunkowane czynnikami biologicznymi. Czynniki

społeczne odnoszą się do relacji interpersonalnych i

przekonań dotyczących self.



Krytyka ze strony innych wpływa na negatywne
przekonania o sobie.



Nadmierna troska o to, co inni o nas myślą może wpłynąć

negatywnie na twoje własne przekonania o sobie.

Irracjonalne przekonania
Nielogiczne poglądy lub przekonania, które mogą
prowadzić do zaburzeń emocjonalnych lub
zachowań.



Jednostki są narażone na trudności
emocjonalne z przyczyn
biologicznych i społecznych.
Chociaż pragną szczęścia i sukcesu,
to wiele irracjonalnych przekonań
przeszkadza w im w ich osiągnięciu.

TEORIA OSOBOWOŚCI A-B-C



Model A-B-C

odnosi się do tego, co się dzieje

kiedy zdarzenie aktywujące (A) prowadzi do

konsekwencji w zakresie emocji lub zachowań
(C).



Konsekwencje w zakresie emocji lub zachowań

(C) nie są spowodowane przez zdarzenie

aktywujące (A), lecz przez osobisty system

przekonań jednostki (B).



Irracjonalne przekonania (beliefs

) pojawiają się

wskutek pojawienia się nieprzyjemnego czynnika

aktywującego (A).



Irracjonalne przekonania (B)

prowadzą pośrednio

do trudności w zakresie mocji i zachowań (C).

THE RATIONAL EMOTIVE BEHAVIOR A-B-C
TEORIA OSOBOWOŚCI



A

– ACTIVATING EVENT

czynnik aktywujący



B

– BELIEF SYSTEM

system przekonań



C

– CONSEQUENCES

konsekwencje

MODEL A-B-C

Według Ellisa to nie czynnik aktywujący
(A) powoduje pozytywne lub negatywne
konsekwencje (C) w zakresie emocji i

zachowań, ale sposób w jaki
interpretujemy wydarzenia, co prowadzi

do irracjonalnego systemu przekonań.

Disturbances about Disturbances



Wystarczającym problemem dla człowieka jest już to, że

tworzy irracjonalne przekonania. Na dodatek, zamieniają te

przekonania w nowe czynniki aktywizujące, które produkują

kolejne myśli irracjonalne.



Ellis

określa to słowami: „disturbances about disturbances”



Przykład: ktoś nie dostaje awansu w pracy i myśli sobie

„jestem beznadziejny” i reaguje depresyjnie
To staje się nowym czynnikiem aktywizującym i może

spowodować reakcję, w której myślimy sobie: „to straszne,

że jestem taki beznadziejny i jest mi tak smutno”
W konsekwencji, czujemy się gorzej niż w pierwszej sytuacji.



Według Ellisa, słowa jak “have to” i “must” (muszę) są

konsekwencjami, które powodują irracjonalne przekonania.

The Three Basic MUSTs

1.

I MUST do well and win the approval of others for
my performances or else I am no good.

2.

Other people MUST treat me considerately, fairly
and kindly, and in exactly the way I want them to
treat e. If they don't, they are no good and they
deserve to be condemned and punished.

3.

I MUST get what I want, when I want it; and I must
not get what I don't want. It's terrible if I don't get
what I want, and I can't stand it.

Disturbances about Disturbances



Must

erbation:

pojęcie używane przez

Ellis

a, aby określić zachowania osób,

które myślą w sposób mało elastyczny

i absolutystyczny; uważają że nie wolno

im popełnić błędu, przegrać lub muszą

zachowywać się w określony sposób.



Słaba tolerancja frustracji:

nieumiejętność lub trudność z radzeniem

sobie z wydarzeniami i sytuacjami, które

nie są zaplanowane lub oczekiwane

REBT jako metoda psychoterapii

W oparciu o model A-B-C, terapeuci

określają cele, oceniają pacjentów

i dobierają techniki terapeutyczne.

Jedną z najważniejszych technik jest
dyskutowanie z irracjonalnymi
przekonaniami.

CELE REBT



Pomóc klientom zredukować trudności
emocjonalne i zachowania autoagresywne (self-
defeating

), aby poczuć się szczęśliwszym.



Według Ellisa, jeżeli jednostki będą myśleć

racjonalnie, będą prowadzić szczęśliwsze życie.



REBT

uczy sposobów radzenia sobie z trudnymi

uczuciami takimi jak żal, smutek, frustracja, lęk.



W zasadzie wszystkie problemy klienta są

postrzegane w kategorii irracjonalnych przekonań

powodujących określone zachowania.

OCENA KLIENTA



Terapeuci REBT

analizują, które myśli

i zachowania przysparzają klientowi
problemu.



Przysłuchują się powtarzającym się

wątkom lub tematom.



Identyfikują czynniki aktywujące (A),
racjonalne i irracjonalne przekonania (B)
oraz konsekwencje emocjonalne i
behawioralne (C).



Ocena taka dokonuje się na każdej sesji

(nie ogranicza się do pierwszych spotkań).