9 788375 879919

pod redakcją naukową

Emilii Lichtenberg-Kokoszki

i Ewy Janiuk

pod r

edak
cją nauk

ową

Zagadnienie interdyscyplinarne

Kraków 2012

Ciąża i narodziny

fundamentem

przyszłości dziecka

pod redakcją naukową

Emilii Lichtenberg-Kokoszki
i Ewy Janiuk

Zagadnienie

interdyscyplinarne

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 3

10.05.2012 12:13

©

Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012

Recenzent:

dr n. med. Iwona Rawicka

Redakcja wydawnicza:

Magdalena Polek

Projekt okładki:

Anna M. Damasiewicz

Opracowanie typografi czne:

Alicja Kuźma

ISBN 978-83-7587-991-9

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”

30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. [phone], fax [phone]

www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2012

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 4

10.05.2012 12:13

Kraków 2012

Ciąża i narodziny

fundamentem

przyszłości dziecka

pod redakcją naukową

Emilii Lichtenberg-Kokoszki
i Ewy Janiuk

Zagadnienie

interdyscyplinarne

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 3

10.05.2012 12:13

©

Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2012

Recenzent:

dr n. med. Iwona Rawicka

Redakcja wydawnicza:

Magdalena Polek

Projekt okładki:

Anna M. Damasiewicz

Opracowanie typografi czne:

Alicja Kuźma

ISBN 978-83-7587-991-9

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”

30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. [phone], fax [phone]

www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2012

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 4

10.05.2012 12:13

Księdzu Jerzemu Dzierżanowskiemu

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 5

10.05.2012 12:13

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 6

10.05.2012 12:13

Księdzu Jerzemu Dzierżanowskiemu

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 5

10.05.2012 12:13

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 6

10.05.2012 12:13

Spis treści

Wstęp .................................................................................................................................. 9

Wojciech Guzikowski

Opieka medyczna nad ciężarną i rodzącą a stan noworodka ............ 11

Ewa Janiuk

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka ............. 21

Joanna Gruszka

Żywienie w ciąży a zdrowie mamy i dziecka – wybrane aspekty .... 41

Gabriela Eliasz-Łukasiewicz

Aktywność fi zyczna kobiety a przebieg ciąży i porodu ........................ 57

Maria Wojaczek

Wpływ badania ultrasonografi cznego na budowanie więzi

z dzieckiem w prenatalnym okresie życia ................................................... 63

Lucyna Sochocka

Poród przedwczesny a pourodzeniowe funkcjonowanie dziecka ..... 71

Joanna Dzierżanowska-Peszko

Wpływ straty dziecka w okresie prenatalnym na funkcjonowanie

psychologiczne matek i ojców oraz kolejnych dzieci .............................. 83

Paulina Kołosowska

Nieuświadomione doświadczenia, które kształtują nasze życie

Kilka dygresji psychoterapeuty ....................................................................... 107

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 7

10.05.2012 12:13

8

Spis treści

Paweł Landwójtowicz

Duszpasterskie wsparcie matki w perspektywie okołoporodowych

zmian psychicznych ............................................................................................... 113

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka. Elementy wybrane ............... 137

Mirosław Hanulewicz

Dwurodzicielstwo od poczęcia fundamentem prawidłowego

rozwoju dziecka ....................................................................................................... 147

Noty o autorach ............................................................................................................ 157

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 8

10.05.2012 12:13

Spis treści

Wstęp .................................................................................................................................. 9

Wojciech Guzikowski

Opieka medyczna nad ciężarną i rodzącą a stan noworodka ............ 11

Ewa Janiuk

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka ............. 21

Joanna Gruszka

Żywienie w ciąży a zdrowie mamy i dziecka – wybrane aspekty .... 41

Gabriela Eliasz-Łukasiewicz

Aktywność fi zyczna kobiety a przebieg ciąży i porodu ........................ 57

Maria Wojaczek

Wpływ badania ultrasonografi cznego na budowanie więzi

z dzieckiem w prenatalnym okresie życia ................................................... 63

Lucyna Sochocka

Poród przedwczesny a pourodzeniowe funkcjonowanie dziecka ..... 71

Joanna Dzierżanowska-Peszko

Wpływ straty dziecka w okresie prenatalnym na funkcjonowanie

psychologiczne matek i ojców oraz kolejnych dzieci .............................. 83

Paulina Kołosowska

Nieuświadomione doświadczenia, które kształtują nasze życie

Kilka dygresji psychoterapeuty ....................................................................... 107

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 7

10.05.2012 12:13

8

Spis treści

Paweł Landwójtowicz

Duszpasterskie wsparcie matki w perspektywie okołoporodowych

zmian psychicznych ............................................................................................... 113

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka. Elementy wybrane ............... 137

Mirosław Hanulewicz

Dwurodzicielstwo od poczęcia fundamentem prawidłowego

rozwoju dziecka ....................................................................................................... 147

Noty o autorach ............................................................................................................ 157

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 8

10.05.2012 12:13

Wstęp

W świetle współczesnej wiedzy stwierdzenie, że ciąża i narodziny to fundament

przyszłości dziecka, przestaje być zwykłym, utartym sloganem. Mamy coraz więcej

naukowych dowodów na to, że kształtują się wówczas podstawy zdrowia zarówno

fi zycznego, jak i psychicznego, społecznego, a nawet duchowego. W myśl tego

istotne staje się więc nie tylko dbanie przez ciężarną o własne zdrowie, racjonalne

odżywianie czy aktywność fi zyczną, stanowiące niezbędny element zapewniający

prawidłowy przebieg ciąży, ale również stwarzanie optymalnych warunków dla

rozwoju dziecka. By jednak je zapewnić, niezbędna jest wiedza o tym, jak rozwija

się człowiek w najwcześniejszym okresie jego życia, o tym, co my jako rodzice

i w jaki sposób możemy uczynić, by go optymalizować. To tak niewiele i tak wiele

zarazem. Z jednej bowiem strony musimy przyjąć, że poczęte dziecko to odręb-

na istota, posiadająca indywidualną osobowość i wchodząca z nami w interakcje

(w sposób jej właściwy). Z drugiej musimy sobie uświadomić i przyjąć pełną

odpowiedzialność za to, z czego „utkane” jest nasze dziecko. Mówimy „jesteś tym,

co jesz”, zbytnio nie przejmując się tym stwierdzeniem. Tymczasem ciało i umysł

dziecka zbudowane są w sensie dosłownym z tego, co zjadła mama. Jego osobo-

wość, otwartość na świat, w tym ludzi, czy umiejętność radzenia sobie ze stresem

zależą od tego, jakimi emocjami „żywiła się” dusza dziecka. Dzieci wzrastające

w atmosferze ciepła i miłości rodzą się gotowe do poznawania i zdobywania świa-

ta. Te otoczone smutkiem wciąż nie potrafi ą wyjść z cienia, wciąż czegoś się boją –

czegoś niezrozumiałego, tajemniczego, bo nasz rozwój prenatalny wciąż pozostaje

poza sferą świadomości. Stąd tak istotne dbanie o ukształtowanie prawidłowej

więzi rodziców z poczętym dzieckiem, a co za tym idzie – pozytywnej atmosfery

wspierającej jego wewnątrzłonowy rozwój. Działanie takie stanowi ogromny dar,

nieocenioną inwestycję w dalszy rozwój dziecka. Inwestycji tej nigdy i niczym

nie da się zastąpić. Każde bowiem działanie prowadzone po urodzeniu dziecka

jest tylko próbą nadrabiania defi cytów powstałych w życiu płodowym. Oznacza

zazwyczaj długotrwałą rehabilitację i psychoterapię, a jej efekty są zazwyczaj nie-

zadowalające i znacznie oddalone w czasie.

Inwestowanie w optymalny rozwój dziecka to zatem właściwa opieka me-

dyczna sprawowana nad ciężarną i rodzącą, wpływająca na prawidłowy przebieg

ciąży, narodzin i stan zdrowia noworodka, o czym pisze dr Wojciech Guzikowski.

To również wpływ samej edukacji zdrowotnej, jakiej podlegają rodzice, i to już

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 9

10.05.2012 12:13

10

Wstęp

od chwili planowania poczęcia, co uzmysławia w swoim artykule Ewa Janiuk.

Joanna Gruszka pokazuje znaczenie odżywiania, a Gabriela Eliasz-Łukasiewicz –

aktywności fi zycznej jako elementów niezbędnych dla prawidłowego rozwoju

poczętego dziecka i jego zdrowia w przyszłości, czasem nawet tej odległej. Maria

Wojaczek omawia USG jako jedną z możliwości ułatwiających kształtowanie wię-

zi rodziców z poczętym dzieckiem.

Okres ciąży i porodu to nie zawsze szczęśliwe chwile. Zdarzają się również

sytuacje trudne. I tak Lucyna Sochocka pokazuje wpływ porodu przedwczesne-

go na pourodzeniowe funkcjonowanie dziecka, a Joanna Dzierżanowska-Peszko

przedstawia wpływ straty dziecka w okresie prenatalnym na funkcjonowanie

psychologiczne matek i ojców oraz kolejnych dzieci. Paulina Kołosowska pre-

zentuje kilka dygresji psychoterapeuty na temat nieuświadomionych doświad-

czeń, które kształtują nasze życie. Ks. Paweł Landwójtowicz podejmuje się

trudnego zadania przedstawienia wsparcia duszpasterskiego, jakiego oczekują

matki w perspektywie okołoporodowych zmian psychicznych. Emilia Lichten-

berg-Kokoszka przedstawia możliwości wspierania rozwoju poczętego dziecka,

a Mirosław Hanulewicz – dwurodzicielstwo jako fundament prawidłowego

rozwoju dziecka.

Zawarte w niniejszej publikacji artykuły są owocem V Ogólnopolskiej Kon-

ferencji Naukowej „Ciąża i narodziny fundamentem przyszłości dziecka” zorgani-

zowanej przez Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Jagielloński, Katolicki Uniwer-

sytet Lubelski, Akademię Medyczną z Wrocławia, Państwową Medyczną Szkołę

Zawodową z Opola oraz Polskie Towarzystwo Położnych, Oddział w Opolu.

Konferencja odbyła się 23 maja 2012 roku.

Zdajemy sobie sprawę z tego, że wielu istotnych zagadnień nie udało się

w publikacji omówić. Naszym celem nie było jednak przekazanie kompendium

wiedzy, a raczej ukazanie interdyscyplinarności i doniosłości zagadnienia, jakim

jest prenatalny okres rozwoju człowieka. Niemniej mamy nadzieję, że przedsta-

wione rozważania zachęcą czytelników, zarówno rodziców, jak i personel medycz-

ny, położne oraz lekarzy, psychologów i pedagogów do głębszej refl eksji na temat

ciąży i narodzin jako fundamentu przyszłości dziecka.

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Ewa Janiuk

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 10

10.05.2012 12:13

Wstęp

W świetle współczesnej wiedzy stwierdzenie, że ciąża i narodziny to fundament

przyszłości dziecka, przestaje być zwykłym, utartym sloganem. Mamy coraz więcej

naukowych dowodów na to, że kształtują się wówczas podstawy zdrowia zarówno

fi zycznego, jak i psychicznego, społecznego, a nawet duchowego. W myśl tego

istotne staje się więc nie tylko dbanie przez ciężarną o własne zdrowie, racjonalne

odżywianie czy aktywność fi zyczną, stanowiące niezbędny element zapewniający

prawidłowy przebieg ciąży, ale również stwarzanie optymalnych warunków dla

rozwoju dziecka. By jednak je zapewnić, niezbędna jest wiedza o tym, jak rozwija

się człowiek w najwcześniejszym okresie jego życia, o tym, co my jako rodzice

i w jaki sposób możemy uczynić, by go optymalizować. To tak niewiele i tak wiele

zarazem. Z jednej bowiem strony musimy przyjąć, że poczęte dziecko to odręb-

na istota, posiadająca indywidualną osobowość i wchodząca z nami w interakcje

(w sposób jej właściwy). Z drugiej musimy sobie uświadomić i przyjąć pełną

odpowiedzialność za to, z czego „utkane” jest nasze dziecko. Mówimy „jesteś tym,

co jesz”, zbytnio nie przejmując się tym stwierdzeniem. Tymczasem ciało i umysł

dziecka zbudowane są w sensie dosłownym z tego, co zjadła mama. Jego osobo-

wość, otwartość na świat, w tym ludzi, czy umiejętność radzenia sobie ze stresem

zależą od tego, jakimi emocjami „żywiła się” dusza dziecka. Dzieci wzrastające

w atmosferze ciepła i miłości rodzą się gotowe do poznawania i zdobywania świa-

ta. Te otoczone smutkiem wciąż nie potrafi ą wyjść z cienia, wciąż czegoś się boją –

czegoś niezrozumiałego, tajemniczego, bo nasz rozwój prenatalny wciąż pozostaje

poza sferą świadomości. Stąd tak istotne dbanie o ukształtowanie prawidłowej

więzi rodziców z poczętym dzieckiem, a co za tym idzie – pozytywnej atmosfery

wspierającej jego wewnątrzłonowy rozwój. Działanie takie stanowi ogromny dar,

nieocenioną inwestycję w dalszy rozwój dziecka. Inwestycji tej nigdy i niczym

nie da się zastąpić. Każde bowiem działanie prowadzone po urodzeniu dziecka

jest tylko próbą nadrabiania defi cytów powstałych w życiu płodowym. Oznacza

zazwyczaj długotrwałą rehabilitację i psychoterapię, a jej efekty są zazwyczaj nie-

zadowalające i znacznie oddalone w czasie.

Inwestowanie w optymalny rozwój dziecka to zatem właściwa opieka me-

dyczna sprawowana nad ciężarną i rodzącą, wpływająca na prawidłowy przebieg

ciąży, narodzin i stan zdrowia noworodka, o czym pisze dr Wojciech Guzikowski.

To również wpływ samej edukacji zdrowotnej, jakiej podlegają rodzice, i to już

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 9

10.05.2012 12:13

10

Wstęp

od chwili planowania poczęcia, co uzmysławia w swoim artykule Ewa Janiuk.

Joanna Gruszka pokazuje znaczenie odżywiania, a Gabriela Eliasz-Łukasiewicz –

aktywności fi zycznej jako elementów niezbędnych dla prawidłowego rozwoju

poczętego dziecka i jego zdrowia w przyszłości, czasem nawet tej odległej. Maria

Wojaczek omawia USG jako jedną z możliwości ułatwiających kształtowanie wię-

zi rodziców z poczętym dzieckiem.

Okres ciąży i porodu to nie zawsze szczęśliwe chwile. Zdarzają się również

sytuacje trudne. I tak Lucyna Sochocka pokazuje wpływ porodu przedwczesne-

go na pourodzeniowe funkcjonowanie dziecka, a Joanna Dzierżanowska-Peszko

przedstawia wpływ straty dziecka w okresie prenatalnym na funkcjonowanie

psychologiczne matek i ojców oraz kolejnych dzieci. Paulina Kołosowska pre-

zentuje kilka dygresji psychoterapeuty na temat nieuświadomionych doświad-

czeń, które kształtują nasze życie. Ks. Paweł Landwójtowicz podejmuje się

trudnego zadania przedstawienia wsparcia duszpasterskiego, jakiego oczekują

matki w perspektywie okołoporodowych zmian psychicznych. Emilia Lichten-

berg-Kokoszka przedstawia możliwości wspierania rozwoju poczętego dziecka,

a Mirosław Hanulewicz – dwurodzicielstwo jako fundament prawidłowego

rozwoju dziecka.

Zawarte w niniejszej publikacji artykuły są owocem V Ogólnopolskiej Kon-

ferencji Naukowej „Ciąża i narodziny fundamentem przyszłości dziecka” zorgani-

zowanej przez Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Jagielloński, Katolicki Uniwer-

sytet Lubelski, Akademię Medyczną z Wrocławia, Państwową Medyczną Szkołę

Zawodową z Opola oraz Polskie Towarzystwo Położnych, Oddział w Opolu.

Konferencja odbyła się 23 maja 2012 roku.

Zdajemy sobie sprawę z tego, że wielu istotnych zagadnień nie udało się

w publikacji omówić. Naszym celem nie było jednak przekazanie kompendium

wiedzy, a raczej ukazanie interdyscyplinarności i doniosłości zagadnienia, jakim

jest prenatalny okres rozwoju człowieka. Niemniej mamy nadzieję, że przedsta-

wione rozważania zachęcą czytelników, zarówno rodziców, jak i personel medycz-

ny, położne oraz lekarzy, psychologów i pedagogów do głębszej refl eksji na temat

ciąży i narodzin jako fundamentu przyszłości dziecka.

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Ewa Janiuk

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 10

10.05.2012 12:13

Ewa Janiuk

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej

na dobrostan dziecka

Położne, które powinny być wszędzie tam, gdzie są kobiety potrzebujące ich

wsparcia, znalazły też swoje miejsce w podstawowej opiece zdrowotnej (POZ),

współpracując z lekarzem pierwszego kontaktu, pielęgniarką środowiskową/

rodzinną i pielęgniarką medycyny szkolnej oraz różnymi organizacjami działa-

jącymi na rzecz rodziny. Znaczenie opieki ambulatoryjnej i edukacji, szeroko

rozumianej profi laktyki zostaje obecnie dostrzeżone po wielu latach zauroczenia

szpitalnictwem i medycyną naprawczą. Nierozerwalne połączenie człowieka ze

środowiskiem, w którym żyje, i znaczący wpływ na jego stan zdrowia oraz zna-

czenie edukacji zdrowotnej uznawane są już nie tylko przez świat nauki, ale także

przez organizatorów opieki zdrowotnej, również w Polsce.

Tabela 1. Miejsce położnej w strukturach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej

Świadczeniodawcy

ambulatoryjnej opieki

zdrowotnej

podstawowa opieka

zdrowotna

– lekarz POZ lub rodzinny,

pielęgniarka praktyki lekarza POZ

– pielęgniarka środowiskowa/rodzinna

– położna środowiskowa/rodzinna

– pielęgniarka medycyny szkolnej

specjalistyka

– lekarz specjalista

– pielęgniarka praktyki lekarza specjalisty

– położna praktyki lekarza specjalisty

– inni świadczeniodawcy

Źródło: opracowanie własne.

Zakres kompetencji położnej środowiskowej/rodzinnej obejmuje opiekę nad

kobietą i jej rodziną, w zdrowiu i chorobie, na każdym etapie życia, w tym dzia-

łalność edukacyjno-zdrowotną w zakresie przygotowania młodzieży do życia

w rodzinie oraz metod planowania rodziny, ochronę macierzyństwa i ojcostwa,

opiekę przedkoncepcyjną – planowanie rodziny, opiekę nad ciężarną, przygoto-

wanie do porodu i pielęgnacji noworodka, opiekę przed- i okołoporodową nad

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 21

10.05.2012 12:13

22

Ewa Janiuk

matką i dzieckiem oraz pomoc w problemach laktacyjnych. W swojej pracy oprócz

profesjonalnej wiedzy medycznej ma do zaoferowania wsparcie psychiczne i pomoc

w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych przez wskazanie instytucji pomoco-

wych pracujących na rzecz rodziny. Kobietom zdrowym, będącym w pełni sił, przez

promocję zdrowia może pomóc utrzymać i potęgować ten stan.

Od wielu lat uznaje się opiekę przedciążową za najprościej rozumiany proces

promocji zdrowia w społeczeństwie, a jej założenie stanowi upowszechnianie wie-

dzy o tym, jak ważne jest utrzymanie optymalnych warunków zdrowia w okresie

przed, w trakcie i bezpośrednio po zapłodnieniu. Opieka przedciążowa przyczynia

się do zmniejszenia występowania wad wrodzonych, porodów patologicznych,

które są najczęstszą przyczyną śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej

1

.

Zarówno przed urodzeniem, jak i bezpośrednio po nim dziecko jest całkowicie

zależne od matki. To stan zdrowia rodziców w okresie przedkoncepcyjnym sta-

nowi fundament możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb rozwijającego

się nowego ludzkiego istnienia. Bezsprzeczna jest więc zależność zdrowia nowego

pokolenia od zdrowia pokolenia, które je na świat wydaje. W. Fijałkowski tłuma-

czy tę zależność następująco:

Proces kreacji, czyli tworzenia się nowego człowieka, zaczyna się w domu

dziadków. Tam wzrastają i dojrzewają jego rodzice, wyposażeni w określony

kod genetyczny, uformowani w swych postawach rodzicielskich. Życiowy start

nowego człowieka następuje z chwilą połączenia się gamet – komórek rozrod-

czych ojca i matki. Przebieg rozwoju poczętej istoty ludzkiej zależy od różnych

czynników oddziałujących na dziecko w okresie progenezy, czyli w ciągu dłu-

gich lat poprzedzających czas, w którym ono samo stanie się rodzicem

2

.

Już w 1994 roku podczas zorganizowanej w Popowie przez Instytut Matki

i Dziecka konferencji pod hasłem „Rodzina i prokreacja” padły znamienne sło-

wa podkreślające, że prawidłowa opieka nad rodzicami, szczególnie matką przed

ciążą, w czasie ciąży, przed porodem oraz nad dziećmi od ich narodzin, decydują

o zdrowiu dorosłego człowieka. Jednak jakże często ta oczywista prawda jest nie-

doceniana i zauważana zbyt późno, kiedy wiele szans zostało już zaprzepaszczo-

nych. Rodzice są odpowiedzialni nie tylko za ogólny rozwój dziecka, ale również

za ich zdrowie. Obowiązkiem społeczeństwa jest niesienie pomocy od samego

początku ludzkiego życia

3

. Zagrożenia dla rozwijającego się dziecka mogą mieć

naturę medyczną, psychologiczną lub socjalną. Ich zdiagnozowanie umożliwia

ograniczenie ich wpływu oraz odpowiednie postępowanie przed zapłodnieniem,

planowanie ciąży w odpowiednim czasie i wczesne objęcie opieką kobiety podczas

1

J. Alexander, V. Levy, S. Roch, Opieka przedporodowa, „Nowoczesne Położnictwo”, 1, PZWL, War-

szawa 1995, s. 16.

2

W. Fijałkowski, Ekologia rodziny, Rubikon, Kraków 2001, s. 41.

3

B. Chazan (red.), Rodzina i prokreacja. Materiały konferencji Popowo 8–9 grudnia 1994, IMiD,

Warszawa 1995, s. 7–8.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 22

10.05.2012 12:13

Ewa Janiuk

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej

na dobrostan dziecka

Położne, które powinny być wszędzie tam, gdzie są kobiety potrzebujące ich

wsparcia, znalazły też swoje miejsce w podstawowej opiece zdrowotnej (POZ),

współpracując z lekarzem pierwszego kontaktu, pielęgniarką środowiskową/

rodzinną i pielęgniarką medycyny szkolnej oraz różnymi organizacjami działa-

jącymi na rzecz rodziny. Znaczenie opieki ambulatoryjnej i edukacji, szeroko

rozumianej profi laktyki zostaje obecnie dostrzeżone po wielu latach zauroczenia

szpitalnictwem i medycyną naprawczą. Nierozerwalne połączenie człowieka ze

środowiskiem, w którym żyje, i znaczący wpływ na jego stan zdrowia oraz zna-

czenie edukacji zdrowotnej uznawane są już nie tylko przez świat nauki, ale także

przez organizatorów opieki zdrowotnej, również w Polsce.

Tabela 1. Miejsce położnej w strukturach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej

Świadczeniodawcy

ambulatoryjnej opieki

zdrowotnej

podstawowa opieka

zdrowotna

– lekarz POZ lub rodzinny,

pielęgniarka praktyki lekarza POZ

– pielęgniarka środowiskowa/rodzinna

– położna środowiskowa/rodzinna

– pielęgniarka medycyny szkolnej

specjalistyka

– lekarz specjalista

– pielęgniarka praktyki lekarza specjalisty

– położna praktyki lekarza specjalisty

– inni świadczeniodawcy

Źródło: opracowanie własne.

Zakres kompetencji położnej środowiskowej/rodzinnej obejmuje opiekę nad

kobietą i jej rodziną, w zdrowiu i chorobie, na każdym etapie życia, w tym dzia-

łalność edukacyjno-zdrowotną w zakresie przygotowania młodzieży do życia

w rodzinie oraz metod planowania rodziny, ochronę macierzyństwa i ojcostwa,

opiekę przedkoncepcyjną – planowanie rodziny, opiekę nad ciężarną, przygoto-

wanie do porodu i pielęgnacji noworodka, opiekę przed- i okołoporodową nad

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 21

10.05.2012 12:13

22

Ewa Janiuk

matką i dzieckiem oraz pomoc w problemach laktacyjnych. W swojej pracy oprócz

profesjonalnej wiedzy medycznej ma do zaoferowania wsparcie psychiczne i pomoc

w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych przez wskazanie instytucji pomoco-

wych pracujących na rzecz rodziny. Kobietom zdrowym, będącym w pełni sił, przez

promocję zdrowia może pomóc utrzymać i potęgować ten stan.

Od wielu lat uznaje się opiekę przedciążową za najprościej rozumiany proces

promocji zdrowia w społeczeństwie, a jej założenie stanowi upowszechnianie wie-

dzy o tym, jak ważne jest utrzymanie optymalnych warunków zdrowia w okresie

przed, w trakcie i bezpośrednio po zapłodnieniu. Opieka przedciążowa przyczynia

się do zmniejszenia występowania wad wrodzonych, porodów patologicznych,

które są najczęstszą przyczyną śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej

1

.

Zarówno przed urodzeniem, jak i bezpośrednio po nim dziecko jest całkowicie

zależne od matki. To stan zdrowia rodziców w okresie przedkoncepcyjnym sta-

nowi fundament możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb rozwijającego

się nowego ludzkiego istnienia. Bezsprzeczna jest więc zależność zdrowia nowego

pokolenia od zdrowia pokolenia, które je na świat wydaje. W. Fijałkowski tłuma-

czy tę zależność następująco:

Proces kreacji, czyli tworzenia się nowego człowieka, zaczyna się w domu

dziadków. Tam wzrastają i dojrzewają jego rodzice, wyposażeni w określony

kod genetyczny, uformowani w swych postawach rodzicielskich. Życiowy start

nowego człowieka następuje z chwilą połączenia się gamet – komórek rozrod-

czych ojca i matki. Przebieg rozwoju poczętej istoty ludzkiej zależy od różnych

czynników oddziałujących na dziecko w okresie progenezy, czyli w ciągu dłu-

gich lat poprzedzających czas, w którym ono samo stanie się rodzicem

2

.

Już w 1994 roku podczas zorganizowanej w Popowie przez Instytut Matki

i Dziecka konferencji pod hasłem „Rodzina i prokreacja” padły znamienne sło-

wa podkreślające, że prawidłowa opieka nad rodzicami, szczególnie matką przed

ciążą, w czasie ciąży, przed porodem oraz nad dziećmi od ich narodzin, decydują

o zdrowiu dorosłego człowieka. Jednak jakże często ta oczywista prawda jest nie-

doceniana i zauważana zbyt późno, kiedy wiele szans zostało już zaprzepaszczo-

nych. Rodzice są odpowiedzialni nie tylko za ogólny rozwój dziecka, ale również

za ich zdrowie. Obowiązkiem społeczeństwa jest niesienie pomocy od samego

początku ludzkiego życia

3

. Zagrożenia dla rozwijającego się dziecka mogą mieć

naturę medyczną, psychologiczną lub socjalną. Ich zdiagnozowanie umożliwia

ograniczenie ich wpływu oraz odpowiednie postępowanie przed zapłodnieniem,

planowanie ciąży w odpowiednim czasie i wczesne objęcie opieką kobiety podczas

1

J. Alexander, V. Levy, S. Roch, Opieka przedporodowa, „Nowoczesne Położnictwo”, 1, PZWL, War-

szawa 1995, s. 16.

2

W. Fijałkowski, Ekologia rodziny, Rubikon, Kraków 2001, s. 41.

3

B. Chazan (red.), Rodzina i prokreacja. Materiały konferencji Popowo 8–9 grudnia 1994, IMiD,

Warszawa 1995, s. 7–8.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 22

10.05.2012 12:13

23

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

ciąży. Tryb życia, nawyki higieniczne matki i rodziny także wpływają na rozwój

dziecka, zarówno przed, jak i po urodzeniu

4

. Rodzinę uznaje się za najmniejszą

jednostkę opieki zdrowotnej, która jest w stanie działać na rzecz zdrowia i potrzeb

rodziny przez pełne wykorzystanie możliwości oraz świadome korzystanie z ist-

niejących placówek służby zdrowia

5

.

Często powraca dyskusja na temat jednego z elementów edukacji zdrowot-

nej: edukacji seksualnej, zwłaszcza instytucji za nią odpowiedzialnych. To przede

wszystkim rodzina, na którą spada całokształt odpowiedzialności za przygoto-

wanie dzieci do życia w otaczającej je rzeczywistości, jest najbardziej za to odpo-

wiedzialna. Środowisko domowe uznaje się za bardzo ważne, ale równie trudne

do zdiagnozowania, zwłaszcza w zakresie spraw drażliwych czy ambicjonalnych,

w tym między innymi dotyczących stylu życia i zwyczajów higienicznych

6

. Od-

zwierciedlenie tego faktu w badaniach jest znane już od wielu lat

7

. Rodzinie po-

winno być zagwarantowane wsparcie instytucjonalne. Olbrzymie możliwości pod

tym względem, oparte na kompetencjach zawodowych, posiada położna rodzin-

na. Jej podstawowym miejscem pracy jest miejsce zamieszkania podopiecznych.

Podejście indywidualne lub rozmowa w cztery oczy jest najlepszą meto-

dą dostosowania informacji do jednostki i uzupełnienia jej innymi metodami

nauczania […]. Najlepsze są jednak wizyty domowe, stwarzające odpowiednie

warunki dla omówienia delikatnych spraw z pacjentami i ich rodziną. Bezpo-

średni kontakt stwarza możliwość głębokiej analizy problemów rodziny i ma

duży wpływ na rodzinę jako całość

8

.

Okres przedkoncepcyjny i okołoporodowy jest szczególnie wrażliwy na edukację

i zmianę zachowań. Jedynie mając świadomość prawidłowości procesów zacho-

dzących we własnym ciele, możemy zauważyć odstępstwa od normy, a te szybko

wychwycone wymagają mniejszego nakładu sił i środków, by przywrócić zdrowie.

Znając podstawowe zasady funkcjonowania własnego organizmu, posiadając

umiejętność samoobserwacji, czynimy pierwszy, a zarazem najważniejszy krok do

odpowiedzialności za własne zdrowie. Wytłumaczenie biomedycznych podstaw,

zrozumienie i akceptacja własnej seksualności nie są możliwe bez znajomości

swojego ciała w podstawowym chociażby zakresie. Niemożliwe jest rozpatrywa-

nie odpowiedzialności za płodność bez znajomości jej podstaw biologicznych.

Prowadząc edukację o metodach planowania rodziny, nigdy nie można zrobić

tego właściwie, nie znając cyklu płodności. Ucząc ludzi zachowań prozdrowot-

nych, inwestujemy w zdrowie.

4

J. Alexander, V. Levy, S. Roch, Opieka przedporodowa, dz. cyt., s. 31–32.

5

W. Haddad, Rola pielęgniarki i położnej w ochronie zdrowia rodziny [w:] K. Bożkowa, A. Sito (red.),

Zdrowie rodziny, PZWL, Warszawa 1983, s. 75.

6

M. Demel, Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980, s. 161.

7

J. Maciaszkowa, Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1991, s. 59.

8

W. Haddad, Rola pielęgniarki i położnej…, dz. cyt., s. 79–80.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 23

10.05.2012 12:13

24

Ewa Janiuk

Jest to tym istotniejsze, że obniżona granica dojrzałości biologicznej młodych

ludzi nie pokrywa się z granicą dojrzałości psychicznej, a tym bardziej społecz-

nej. Na dorosłych spada więc odpowiedzialność za to, by przekonać młodzież do

argumentów przeciwko przedwczesnemu rozpoczęciu współżycia. Ciąże niepeł-

noletnich stanowią spory problem, tym bardziej że wiążą się najczęściej z trud-

nościami natury medycznej, emocjonalnej i społecznej

9

. Rola położnej w tym

zakresie pozostaje więc nie do przecenienia.

Nadal jednak położna kojarzona jest głównie z salą porodową, ewentualnie

z opieką nad noworodkiem. Brak wiedzy wśród pracowników służby zdrowia na

temat kompetencji położnej rodzinnej jest zaskakujący. Na podstawie własnego

doświadczenia i obserwacji mogę stwierdzić, że do czasu wprowadzenia standar-

du opieki okołoporodowej

10

sporadycznie trafi ały do położnej środowiskowej/

rodzinnej podopieczne kierowane przez pracowników służby zdrowia, w tym

przez położne pracujące w poradniach ginekologicznych i lecznictwie zamknię-

tym. Przed ciążą lub porodem docierają do położnej najbardziej dociekliwi,

o najwyższym poziomie odpowiedzialności za zdrowie własne i dziecka. Niestety,

z codziennej pracy można wysnuć wniosek, że ci, którym najbardziej takie po-

radnictwo byłoby potrzebne, nie mają szansy skorzystania ze wsparcia położnych

z powodu niewiedzy. Każda kobieta, która dokonała wyboru lekarza pierwszego

kontaktu, ma (a przynajmniej powinna mieć) swoją położną. Najczęściej pod-

opieczni wiedzą, jak skontaktować się ze swoim lekarzem, natomiast przywiązują

mniejszą wagę do wyboru położnej. Porównując liczbę urodzeń i liczbę trafi ają-

cych pod opiekę położnej jeszcze przed porodem kobiet, można by pochopnie

wyciągnąć wnioski, że opieka ta nie jest przyszłym matkom potrzebna. Jednak

podczas wizyty po porodzie położnice, dowiadując się, że mogły korzystać z opie-

ki położnej już wcześniej, okazują duże zdziwienie i rozżalenie z powodu braku

informacji na ten temat

11

.

By zmienić ten stan rzeczy, doceniając rolę edukacji, we wprowadzonym w ży-

cie 8 kwietnia 2011 roku, przywoływanym już rozporządzeniu Ministra Zdrowia

z dnia 23 września 2010 roku zamieszczono zapisy regulujące zasady funkcjo-

nowania opieki medycznej w zakresie opieki okołoporodowej. Wyszczególniony

został zakres zalecanych świadczeń profi laktycznych i działań w ramach promocji

zdrowia oraz badań diagnostycznych i konsultacji medycznych wykonywanych

u kobiet w okresie ciąży, wraz z okresami ich przeprowadzania, w tym termi-

9

A. Bień, A. Bałanda, Ciąża u dziewcząt [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus (red.),

Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009, s. 184–187.

10

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania

oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodo-

wej sprawowanej nad kobietą w okresie fi zjologicznej ciąży, fi zjologicznego porodu, połogu oraz

opieki nad noworodkiem (Dz.U. nr 187, poz. 1259).

11

Na podstawie obserwacji własnej podczas wykonywania obowiązków zawodowych położnej ro-

dzinnej.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 24

10.05.2012 12:13

23

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

ciąży. Tryb życia, nawyki higieniczne matki i rodziny także wpływają na rozwój

dziecka, zarówno przed, jak i po urodzeniu

4

. Rodzinę uznaje się za najmniejszą

jednostkę opieki zdrowotnej, która jest w stanie działać na rzecz zdrowia i potrzeb

rodziny przez pełne wykorzystanie możliwości oraz świadome korzystanie z ist-

niejących placówek służby zdrowia

5

.

Często powraca dyskusja na temat jednego z elementów edukacji zdrowot-

nej: edukacji seksualnej, zwłaszcza instytucji za nią odpowiedzialnych. To przede

wszystkim rodzina, na którą spada całokształt odpowiedzialności za przygoto-

wanie dzieci do życia w otaczającej je rzeczywistości, jest najbardziej za to odpo-

wiedzialna. Środowisko domowe uznaje się za bardzo ważne, ale równie trudne

do zdiagnozowania, zwłaszcza w zakresie spraw drażliwych czy ambicjonalnych,

w tym między innymi dotyczących stylu życia i zwyczajów higienicznych

6

. Od-

zwierciedlenie tego faktu w badaniach jest znane już od wielu lat

7

. Rodzinie po-

winno być zagwarantowane wsparcie instytucjonalne. Olbrzymie możliwości pod

tym względem, oparte na kompetencjach zawodowych, posiada położna rodzin-

na. Jej podstawowym miejscem pracy jest miejsce zamieszkania podopiecznych.

Podejście indywidualne lub rozmowa w cztery oczy jest najlepszą meto-

dą dostosowania informacji do jednostki i uzupełnienia jej innymi metodami

nauczania […]. Najlepsze są jednak wizyty domowe, stwarzające odpowiednie

warunki dla omówienia delikatnych spraw z pacjentami i ich rodziną. Bezpo-

średni kontakt stwarza możliwość głębokiej analizy problemów rodziny i ma

duży wpływ na rodzinę jako całość

8

.

Okres przedkoncepcyjny i okołoporodowy jest szczególnie wrażliwy na edukację

i zmianę zachowań. Jedynie mając świadomość prawidłowości procesów zacho-

dzących we własnym ciele, możemy zauważyć odstępstwa od normy, a te szybko

wychwycone wymagają mniejszego nakładu sił i środków, by przywrócić zdrowie.

Znając podstawowe zasady funkcjonowania własnego organizmu, posiadając

umiejętność samoobserwacji, czynimy pierwszy, a zarazem najważniejszy krok do

odpowiedzialności za własne zdrowie. Wytłumaczenie biomedycznych podstaw,

zrozumienie i akceptacja własnej seksualności nie są możliwe bez znajomości

swojego ciała w podstawowym chociażby zakresie. Niemożliwe jest rozpatrywa-

nie odpowiedzialności za płodność bez znajomości jej podstaw biologicznych.

Prowadząc edukację o metodach planowania rodziny, nigdy nie można zrobić

tego właściwie, nie znając cyklu płodności. Ucząc ludzi zachowań prozdrowot-

nych, inwestujemy w zdrowie.

4

J. Alexander, V. Levy, S. Roch, Opieka przedporodowa, dz. cyt., s. 31–32.

5

W. Haddad, Rola pielęgniarki i położnej w ochronie zdrowia rodziny [w:] K. Bożkowa, A. Sito (red.),

Zdrowie rodziny, PZWL, Warszawa 1983, s. 75.

6

M. Demel, Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980, s. 161.

7

J. Maciaszkowa, Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1991, s. 59.

8

W. Haddad, Rola pielęgniarki i położnej…, dz. cyt., s. 79–80.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 23

10.05.2012 12:13

24

Ewa Janiuk

Jest to tym istotniejsze, że obniżona granica dojrzałości biologicznej młodych

ludzi nie pokrywa się z granicą dojrzałości psychicznej, a tym bardziej społecz-

nej. Na dorosłych spada więc odpowiedzialność za to, by przekonać młodzież do

argumentów przeciwko przedwczesnemu rozpoczęciu współżycia. Ciąże niepeł-

noletnich stanowią spory problem, tym bardziej że wiążą się najczęściej z trud-

nościami natury medycznej, emocjonalnej i społecznej

9

. Rola położnej w tym

zakresie pozostaje więc nie do przecenienia.

Nadal jednak położna kojarzona jest głównie z salą porodową, ewentualnie

z opieką nad noworodkiem. Brak wiedzy wśród pracowników służby zdrowia na

temat kompetencji położnej rodzinnej jest zaskakujący. Na podstawie własnego

doświadczenia i obserwacji mogę stwierdzić, że do czasu wprowadzenia standar-

du opieki okołoporodowej

10

sporadycznie trafi ały do położnej środowiskowej/

rodzinnej podopieczne kierowane przez pracowników służby zdrowia, w tym

przez położne pracujące w poradniach ginekologicznych i lecznictwie zamknię-

tym. Przed ciążą lub porodem docierają do położnej najbardziej dociekliwi,

o najwyższym poziomie odpowiedzialności za zdrowie własne i dziecka. Niestety,

z codziennej pracy można wysnuć wniosek, że ci, którym najbardziej takie po-

radnictwo byłoby potrzebne, nie mają szansy skorzystania ze wsparcia położnych

z powodu niewiedzy. Każda kobieta, która dokonała wyboru lekarza pierwszego

kontaktu, ma (a przynajmniej powinna mieć) swoją położną. Najczęściej pod-

opieczni wiedzą, jak skontaktować się ze swoim lekarzem, natomiast przywiązują

mniejszą wagę do wyboru położnej. Porównując liczbę urodzeń i liczbę trafi ają-

cych pod opiekę położnej jeszcze przed porodem kobiet, można by pochopnie

wyciągnąć wnioski, że opieka ta nie jest przyszłym matkom potrzebna. Jednak

podczas wizyty po porodzie położnice, dowiadując się, że mogły korzystać z opie-

ki położnej już wcześniej, okazują duże zdziwienie i rozżalenie z powodu braku

informacji na ten temat

11

.

By zmienić ten stan rzeczy, doceniając rolę edukacji, we wprowadzonym w ży-

cie 8 kwietnia 2011 roku, przywoływanym już rozporządzeniu Ministra Zdrowia

z dnia 23 września 2010 roku zamieszczono zapisy regulujące zasady funkcjo-

nowania opieki medycznej w zakresie opieki okołoporodowej. Wyszczególniony

został zakres zalecanych świadczeń profi laktycznych i działań w ramach promocji

zdrowia oraz badań diagnostycznych i konsultacji medycznych wykonywanych

u kobiet w okresie ciąży, wraz z okresami ich przeprowadzania, w tym termi-

9

A. Bień, A. Bałanda, Ciąża u dziewcząt [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus (red.),

Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009, s. 184–187.

10

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania

oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodo-

wej sprawowanej nad kobietą w okresie fi zjologicznej ciąży, fi zjologicznego porodu, połogu oraz

opieki nad noworodkiem (Dz.U. nr 187, poz. 1259).

11

Na podstawie obserwacji własnej podczas wykonywania obowiązków zawodowych położnej ro-

dzinnej.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 24

10.05.2012 12:13

25

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

nami badań, a także świadczeń profi laktycznych wykonywanych przez lekarza

lub położną. Szczególnie podkreślono świadomy wybór kobiety dotyczący opieki

okołoporodowej, w tym omówienie z ciężarną zidentyfi kowanych czynników ry-

zyka, tak aby mogła ona podjąć świadomą decyzję odnośnie do miejsca porodu.

Wyniki identyfi kacji czynników ryzyka i podjętych działań oraz zalecenia muszą

być odnotowane w dokumentacji medycznej.

Nowością w procedurach polskiej opieki okołoporodowej jest plan porodu

i opieki okołoporodowej. Dokument ten zobowiązana jest przygotować osoba

prowadząca ciążę we współpracy z ciężarną, z zaznaczeniem respektowania jej

prawa do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji związanych z porodem,

obejmujących zakres działań i stosowanych procedur medycznych. Dotyczy to

także prawa wyboru miejsca porodu w warunkach szpitalnych lub pozaszpital-

nych. Dokument ten określa wszystkie elementy postępowania medycznego pod-

czas porodu i miejsce porodu, z zaznaczeniem, że może być modyfi kowany odpo-

wiednio do sytuacji zdrowotnej ciężarnej w trakcie opieki. Musi być sporządzony

w formie pisemnej i stanowi integralną część dokumentacji medycznej, a jego

kopia musi być przekazana ciężarnej. Nadal niewielka liczba ciężarnych posiada

wspomniany plan opieki. Na podstawie własnych doświadczeń mogę stwierdzić,

że stan ten wynika z niewiedzy osób prowadzących ciążę lub niezrozumienia

potrzeby jego sporządzania. Duże zainteresowanie jego utworzeniem wykazują

same ciężarne. Często same przygotowują się do jego przygotowania lub pro-

szą o to położne

12

. Fundacja „Rodzić po Ludzku” na swojej stronie internetowej

przeprowadziła sondę, w której zapytano: „Czy wiesz, co to jest Plan Porodu,

jak go opracować i jaka jest jego rola?”. W sondzie wzięło udział 1167 interna-

tów. Wyniki dla poszczególnych odpowiedzi były następujące: „Tak, otrzymałam

informacje o Planie Porodu od lekarza/położnej prowadzącego ciążę” – 7,3%;

„Tak, dowiedziałam się o Planie Porodu ze stron internetowych” – 28,9%; „Tak,

o Planie Porodu dowiedziałam się w szkole rodzenia” – 13,1%” oraz „Nie wiem,

co to jest, nie zetknęłam się dotąd z informacją o Planie Porodu” – 50,7%

13

.

Oznacza to braki w realizowaniu zapisów prawa w zakresie tworzenia planu

opieki okołoporodowej. Silnie akcentowany w dokumencie świadomy wybór

podopiecznych możliwy jest jedynie w zestawieniu z szeroko rozumianą dzia-

łalnością edukacyjną, o której także jest mowa w przepisie. Istnieje obowią-

zek kierowania ciężarnej przez osobę sprawującą opiekę w

okresie pomiędzy

21. a

26. tygodniem ciąży do położnej podstawowej opieki zdrowotnej w celu

objęcia opieką ciężarnej

.

12

Zob. fora internetowe: http://babiniec-cafe.pl/viewtopic.php?t=24627 (dostęp: 22.03.2010); http://

forum.gazeta.pl/forum/w,585,124021717,,do_dziewczyn_ktore_rodzily_plan_porodu.html?v=2

(dostęp: 22.03.2010); http://www.dobramama.pl/pokaz/178017/undefi ned (dostęp: 22.03.2010).

13

http://www.rodzicpoludzku.pl (dostęp: 22.03.2012).

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 25

10.05.2012 12:13

26

Ewa Janiuk

Edukacja przedporodowa ciężarnych prowadzona przez położną opiera się na

procesie pielęgnowania, w którym w zindywidualizowany sposób zostaje zdia-

gnozowany poziom wiedzy i potrzeb danej ciężarnej. Przygotowany powinien być

plan edukacji przedporodowej, realizowany do czasu porodu. Spotkania eduka-

cyjne pełnią rolę psychoprofi laktyki przedporodowej, przygotowując do porodu,

macierzyństwa, promując zachowania prozdrowotne w ciąży, a przez to zapobie-

gając patologiom położniczym.

Dzięki takim spotkaniom edukacyjnym możliwe

jest zminimalizowanie lub zniwelowanie dyskomfortu związanego z tak często

spotykanym lękiem i obawami w okresie okołoporodowym. Niestety na tym polu

także obserwuje się brak wiedzy osób prowadzących ciążę i niewywiązywanie się

z obowiązku kierowania do położnej. Na przykład w NZOZ „Zdrowa Rodzina”

w Opolu od kwietnia 2011 roku do kwietnia 2012 roku położne rodzinne objęły

opieką po porodzie 2246 rodzin. W tym samym czasie udział w spotkaniach

edukacyjnych wzięło 568 ciężarnych, z czego w czterech powiatach niespełna 40

zostało skierowanych do położnej POZ przez lekarzy ginekologów prowadzących

ciążę (z jednej z poradni dla kobiet kierowane były przez pracującą tam położną).

Na edukację przedporodową ciężarne trafi ają głównie w wyniku własnego

zainteresowania – poszukiwań informacji w Internecie, z polecenia wcześniej-

szych podopiecznych położnych lub w konsekwencji kampanii informacyjnych

prowadzonych przez położne rodzinne. Oznacza to, że edukacją przedporodową

objęte są przede wszystkim najbardziej dociekliwe i odpowiedzialne ciężarne, na-

tomiast kobiety wymagające wzmożonej opieki i wsparcia nadal są pozbawione

tych świadczeń. Zapisy prawne o kierowaniu ciężarnych do położnej POZ na

spotkania z edukacji przedporodowej mają zagwarantować możliwość spotkań

ciężarnej raz w tygodniu do 31. tygodnia ciąży i nawet dwa razy w tygodniu do

czasu porodu. Rozwiązanie to ma na celu objęcie jej opieką edukacyjną i utrzy-

manie ciągłości tej opieki w czasie całego okresu okołoporodowego.

Poród jest procesem fi zjologicznym niepodlegającym naszej woli, więc wszyst-

ko to, co do tej pory w życiu oddziaływało na rodzącą, ma także odzwierciedlenie

w jej postawie wobec ciąży i porodu

14

. Uwrażliwianie na potrzeby mającego się

narodzić dziecka i udzielane wsparcie mają minimalizować zachowania niepożą-

dane matek, w skrajnych przypadkach doprowadzające nawet do agresji wobec

dziecka i dzieciobójstwa. Ich cel stanowi więc nie tylko optymalizacja przebiegu

okresu okołoporodowego, ale także działania prewencyjne w środowiskach pato-

logicznych.

14

E. Janiuk, Matka jako aktywny uczestnik porodu [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzier-

żanowski (red.), Optymalizacja porodu – zagadnienie interdyscyplinarne, Impuls, Kraków 2008, s. 45.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 26

10.05.2012 12:13

25

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

nami badań, a także świadczeń profi laktycznych wykonywanych przez lekarza

lub położną. Szczególnie podkreślono świadomy wybór kobiety dotyczący opieki

okołoporodowej, w tym omówienie z ciężarną zidentyfi kowanych czynników ry-

zyka, tak aby mogła ona podjąć świadomą decyzję odnośnie do miejsca porodu.

Wyniki identyfi kacji czynników ryzyka i podjętych działań oraz zalecenia muszą

być odnotowane w dokumentacji medycznej.

Nowością w procedurach polskiej opieki okołoporodowej jest plan porodu

i opieki okołoporodowej. Dokument ten zobowiązana jest przygotować osoba

prowadząca ciążę we współpracy z ciężarną, z zaznaczeniem respektowania jej

prawa do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji związanych z porodem,

obejmujących zakres działań i stosowanych procedur medycznych. Dotyczy to

także prawa wyboru miejsca porodu w warunkach szpitalnych lub pozaszpital-

nych. Dokument ten określa wszystkie elementy postępowania medycznego pod-

czas porodu i miejsce porodu, z zaznaczeniem, że może być modyfi kowany odpo-

wiednio do sytuacji zdrowotnej ciężarnej w trakcie opieki. Musi być sporządzony

w formie pisemnej i stanowi integralną część dokumentacji medycznej, a jego

kopia musi być przekazana ciężarnej. Nadal niewielka liczba ciężarnych posiada

wspomniany plan opieki. Na podstawie własnych doświadczeń mogę stwierdzić,

że stan ten wynika z niewiedzy osób prowadzących ciążę lub niezrozumienia

potrzeby jego sporządzania. Duże zainteresowanie jego utworzeniem wykazują

same ciężarne. Często same przygotowują się do jego przygotowania lub pro-

szą o to położne

12

. Fundacja „Rodzić po Ludzku” na swojej stronie internetowej

przeprowadziła sondę, w której zapytano: „Czy wiesz, co to jest Plan Porodu,

jak go opracować i jaka jest jego rola?”. W sondzie wzięło udział 1167 interna-

tów. Wyniki dla poszczególnych odpowiedzi były następujące: „Tak, otrzymałam

informacje o Planie Porodu od lekarza/położnej prowadzącego ciążę” – 7,3%;

„Tak, dowiedziałam się o Planie Porodu ze stron internetowych” – 28,9%; „Tak,

o Planie Porodu dowiedziałam się w szkole rodzenia” – 13,1%” oraz „Nie wiem,

co to jest, nie zetknęłam się dotąd z informacją o Planie Porodu” – 50,7%

13

.

Oznacza to braki w realizowaniu zapisów prawa w zakresie tworzenia planu

opieki okołoporodowej. Silnie akcentowany w dokumencie świadomy wybór

podopiecznych możliwy jest jedynie w zestawieniu z szeroko rozumianą dzia-

łalnością edukacyjną, o której także jest mowa w przepisie. Istnieje obowią-

zek kierowania ciężarnej przez osobę sprawującą opiekę w

okresie pomiędzy

21. a

26. tygodniem ciąży do położnej podstawowej opieki zdrowotnej w celu

objęcia opieką ciężarnej

.

12

Zob. fora internetowe: http://babiniec-cafe.pl/viewtopic.php?t=24627 (dostęp: 22.03.2010); http://

forum.gazeta.pl/forum/w,585,124021717,,do_dziewczyn_ktore_rodzily_plan_porodu.html?v=2

(dostęp: 22.03.2010); http://www.dobramama.pl/pokaz/178017/undefi ned (dostęp: 22.03.2010).

13

http://www.rodzicpoludzku.pl (dostęp: 22.03.2012).

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 25

10.05.2012 12:13

26

Ewa Janiuk

Edukacja przedporodowa ciężarnych prowadzona przez położną opiera się na

procesie pielęgnowania, w którym w zindywidualizowany sposób zostaje zdia-

gnozowany poziom wiedzy i potrzeb danej ciężarnej. Przygotowany powinien być

plan edukacji przedporodowej, realizowany do czasu porodu. Spotkania eduka-

cyjne pełnią rolę psychoprofi laktyki przedporodowej, przygotowując do porodu,

macierzyństwa, promując zachowania prozdrowotne w ciąży, a przez to zapobie-

gając patologiom położniczym.

Dzięki takim spotkaniom edukacyjnym możliwe

jest zminimalizowanie lub zniwelowanie dyskomfortu związanego z tak często

spotykanym lękiem i obawami w okresie okołoporodowym. Niestety na tym polu

także obserwuje się brak wiedzy osób prowadzących ciążę i niewywiązywanie się

z obowiązku kierowania do położnej. Na przykład w NZOZ „Zdrowa Rodzina”

w Opolu od kwietnia 2011 roku do kwietnia 2012 roku położne rodzinne objęły

opieką po porodzie 2246 rodzin. W tym samym czasie udział w spotkaniach

edukacyjnych wzięło 568 ciężarnych, z czego w czterech powiatach niespełna 40

zostało skierowanych do położnej POZ przez lekarzy ginekologów prowadzących

ciążę (z jednej z poradni dla kobiet kierowane były przez pracującą tam położną).

Na edukację przedporodową ciężarne trafi ają głównie w wyniku własnego

zainteresowania – poszukiwań informacji w Internecie, z polecenia wcześniej-

szych podopiecznych położnych lub w konsekwencji kampanii informacyjnych

prowadzonych przez położne rodzinne. Oznacza to, że edukacją przedporodową

objęte są przede wszystkim najbardziej dociekliwe i odpowiedzialne ciężarne, na-

tomiast kobiety wymagające wzmożonej opieki i wsparcia nadal są pozbawione

tych świadczeń. Zapisy prawne o kierowaniu ciężarnych do położnej POZ na

spotkania z edukacji przedporodowej mają zagwarantować możliwość spotkań

ciężarnej raz w tygodniu do 31. tygodnia ciąży i nawet dwa razy w tygodniu do

czasu porodu. Rozwiązanie to ma na celu objęcie jej opieką edukacyjną i utrzy-

manie ciągłości tej opieki w czasie całego okresu okołoporodowego.

Poród jest procesem fi zjologicznym niepodlegającym naszej woli, więc wszyst-

ko to, co do tej pory w życiu oddziaływało na rodzącą, ma także odzwierciedlenie

w jej postawie wobec ciąży i porodu

14

. Uwrażliwianie na potrzeby mającego się

narodzić dziecka i udzielane wsparcie mają minimalizować zachowania niepożą-

dane matek, w skrajnych przypadkach doprowadzające nawet do agresji wobec

dziecka i dzieciobójstwa. Ich cel stanowi więc nie tylko optymalizacja przebiegu

okresu okołoporodowego, ale także działania prewencyjne w środowiskach pato-

logicznych.

14

E. Janiuk, Matka jako aktywny uczestnik porodu [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk, J. Dzier-

żanowski (red.), Optymalizacja porodu – zagadnienie interdyscyplinarne, Impuls, Kraków 2008, s. 45.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 26

10.05.2012 12:13

27

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

Tabela 2. Przykładowy zakres tematów poruszanych podczas spotkań

Zakres tematyczny

Cel edukacyjny

Fizjologia ciąży:

1. Zmiany hormonalne i ich wpływ na organizm.

2. Ochronne działanie progesteronu (jego

wpływ na funkcjonowanie poszczególnych

narządów).

3. Zmiany zachodzące w narządzie ruchu

jako przystosowanie do zmian ciążowych

i przygotowanie do porodu.

4. Zmiany zachodzące w układzie krążenia

jako przystosowanie do zmian ciążowych

i przygotowanie do porodu

1. Minimalizacja stresu związanego z nową

sytuacją, lęku o siebie i dziecko.

2. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

Stany wymagające pomocy medycznej:

1. Krwawienia i plamienia w ciąży.

2. Symptomy porodu przedwczesnego zagraża-

jącego.

3. Zaburzenia widzenia, bóle głowy.

4. Nagłe bóle w okolicach jamy brzusznej.

5. Odpływ płynu owodniowego.

6. Intensyfi kacja lub osłabienie ruchliwości

dziecka

1. Zdobycie przez ciężarną wiedzy na temat

sytuacji wymagających natychmiastowej

interwencji medycznej.

2. Profi laktyka powikłań okołoporodowych

(w tym wcześniactwa)

Styl życia a przebieg ciąży i rozwój dziecka:

1. Znacznie utrzymania kondycji fi zycznej

dla prawidłowego przebiegu ciąży, porodu

i połogu.

2. Znaczenie ruchu (zwłaszcza na świeżym

powietrzu).

3. Dostosowanie aktywności do możliwości

zdrowotnej ciężarnej.

4. Zasady racjonalnego odżywiania (urozmaice-

nie, dostosowanie do możliwości trawiennych

organizmu, minimalizowanie spożywanych

konserwantów).

5. Organizacja czasu (pracy i wypoczynku)

1. Profi laktyka pierwotna i wtórna powikłań

okołoporodowych związanych z otyłością,

nadciśnieniem tętniczym, niewydolnością

układu krążeniowego i wydalniczego.

2. Minimalizacja dolegliwości związanych

z ciążą

Zagrożenia czynnikami szkodliwymi:

1. Wpływ tytoniu na organizm matki i dziecka,

szkodliwość palenia czynnego i biernego.

2. Wpływ środków odurzających i leków na

organizm ludzki.

3. Wpływ alkoholu na rozwój dziecka.

4. Szkodliwości wybranych czynników fi zycz-

nych dla przebiegu ciąży (promieniowanie

RTG, hałas, wysoka temperatura).

5. Szkodliwość wybranych czynników bio-

logicznych dla przebiegu ciąży i rozwoju

dziecka (choroby odzwierzęce, HIV, GBS itp.);

możliwości profi laktyki chorób i minimalizo-

wania skutków zachorowań

1. Profi laktyka pierwotna i wtórna chorób

odtytoniowych.

2. Profi laktyka FAS.

3. Optymalizacja warunków rozwoju wewnątrz-

macicznego dziecka.

4. Profi laktyka chorób spowodowanych

chorobami infekcyjnymi (infekcje wrodzone

noworodków)

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 27

10.05.2012 12:13

28

Ewa Janiuk

Zakres tematyczny

Cel edukacyjny

Radzenie sobie ze stresem, techniki relaksacyjne:

1. Znaczenie stresu w życiu człowieka, pozy-

tywne i negatywne oddziaływanie stresu na

organizm.

2. Zmiany zachodzące w organizmie w czasie

stresu (przyspieszenie oddechu, akcji serca,

zwężenie naczyń krwionośnych, napięcia

mięśniowe).

3. Poszukiwanie własnych technik relaksacyjnych

(ćwiczenia oddechowe, rozluźniające).

4. Minimalizacja stresu przez ćwiczenie zacho-

wań asertywnych

1. Minimalizacja stresu i jego negatywnego

wpływu na organizm matki i dziecka.

2. Profi laktyka depresji i zaburzeń psychicz-

nych okresu okołoporodowego.

3. Promocja zdrowia psychicznego

Psychopedagogika okresu prenatalnego:

1. Psychofi zyczny rozwój dziecka w okresie

prenatalnym.

2. Możliwości wpływania na rozwój psychofi -

zyczny dziecka.

3. Komunikacja z dzieckiem w jego prenatalnym

okresie życia

1. Budowanie więzi między rodzicami i dziec-

kiem w okresie życia prenatalnego.

2. Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich.

3. Motywacja do tworzenia optymalnych warun-

ków dla rozwoju wewnątrzmacicznego dziecka.

4. Kształtowanie postaw i zachowań rodziciel-

skich

Fizjologia porodu:

1. Hormony i ich znaczenie w czasie porodu

(prostaglandyny, oksytocyna, adrenalina,

endorfi ny, serotonina i dopamina).

2. Znaczenie czynności skurczowej macicy dla

matki i dziecka.

3. Budowa miednicy kostnej i jej dostosowanie

do kształtu rodzącego się dziecka.

4. Symptomy rozpoczynającego się porodu

1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.

2. Zminimalizowanie stresu związanego z nową

sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem

życia i zdrowia.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

i patologii okołoporodowych

Niefarmakologiczne formy radzenia sobie

z bólem:

1. Formy relaksacji, umiejętności rozluźniania

podczas porodu.

2. Utrzymanie aktywności ruchowej podczas

porodu, pozycje wertykalne i ich wpływ na

przebieg porodu.

3. Masaż, woda, refl eksologia, aromaterapia,

muzykoterapia

1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.

2. Zminimalizowanie stresu związanego z nową

sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem

życia i zdrowia.

3. Minimalizacja interwencji położniczych

Najczęstsze interwencje położnicze, objaśnienie

pojęć, warunki konieczności ich stosowania:

1. Farmakologiczna stymulacja czynności

skurczowej.

2. Farmakologiczne metody walki z bólem

porodowym.

3. Nacięcie krocza.

4. Ciecie cesarskie.

5. Inne.

1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.

2. Zminimalizowanie stresu związanego z nową

sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem

życia i zdrowia.

3. Minimalizacja interwencji położniczych

Tabela 2. Przykładowy zakres tematów…, cd.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 28

10.05.2012 12:13

27

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

Tabela 2. Przykładowy zakres tematów poruszanych podczas spotkań

Zakres tematyczny

Cel edukacyjny

Fizjologia ciąży:

1. Zmiany hormonalne i ich wpływ na organizm.

2. Ochronne działanie progesteronu (jego

wpływ na funkcjonowanie poszczególnych

narządów).

3. Zmiany zachodzące w narządzie ruchu

jako przystosowanie do zmian ciążowych

i przygotowanie do porodu.

4. Zmiany zachodzące w układzie krążenia

jako przystosowanie do zmian ciążowych

i przygotowanie do porodu

1. Minimalizacja stresu związanego z nową

sytuacją, lęku o siebie i dziecko.

2. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

Stany wymagające pomocy medycznej:

1. Krwawienia i plamienia w ciąży.

2. Symptomy porodu przedwczesnego zagraża-

jącego.

3. Zaburzenia widzenia, bóle głowy.

4. Nagłe bóle w okolicach jamy brzusznej.

5. Odpływ płynu owodniowego.

6. Intensyfi kacja lub osłabienie ruchliwości

dziecka

1. Zdobycie przez ciężarną wiedzy na temat

sytuacji wymagających natychmiastowej

interwencji medycznej.

2. Profi laktyka powikłań okołoporodowych

(w tym wcześniactwa)

Styl życia a przebieg ciąży i rozwój dziecka:

1. Znacznie utrzymania kondycji fi zycznej

dla prawidłowego przebiegu ciąży, porodu

i połogu.

2. Znaczenie ruchu (zwłaszcza na świeżym

powietrzu).

3. Dostosowanie aktywności do możliwości

zdrowotnej ciężarnej.

4. Zasady racjonalnego odżywiania (urozmaice-

nie, dostosowanie do możliwości trawiennych

organizmu, minimalizowanie spożywanych

konserwantów).

5. Organizacja czasu (pracy i wypoczynku)

1. Profi laktyka pierwotna i wtórna powikłań

okołoporodowych związanych z otyłością,

nadciśnieniem tętniczym, niewydolnością

układu krążeniowego i wydalniczego.

2. Minimalizacja dolegliwości związanych

z ciążą

Zagrożenia czynnikami szkodliwymi:

1. Wpływ tytoniu na organizm matki i dziecka,

szkodliwość palenia czynnego i biernego.

2. Wpływ środków odurzających i leków na

organizm ludzki.

3. Wpływ alkoholu na rozwój dziecka.

4. Szkodliwości wybranych czynników fi zycz-

nych dla przebiegu ciąży (promieniowanie

RTG, hałas, wysoka temperatura).

5. Szkodliwość wybranych czynników bio-

logicznych dla przebiegu ciąży i rozwoju

dziecka (choroby odzwierzęce, HIV, GBS itp.);

możliwości profi laktyki chorób i minimalizo-

wania skutków zachorowań

1. Profi laktyka pierwotna i wtórna chorób

odtytoniowych.

2. Profi laktyka FAS.

3. Optymalizacja warunków rozwoju wewnątrz-

macicznego dziecka.

4. Profi laktyka chorób spowodowanych

chorobami infekcyjnymi (infekcje wrodzone

noworodków)

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 27

10.05.2012 12:13

28

Ewa Janiuk

Zakres tematyczny

Cel edukacyjny

Radzenie sobie ze stresem, techniki relaksacyjne:

1. Znaczenie stresu w życiu człowieka, pozy-

tywne i negatywne oddziaływanie stresu na

organizm.

2. Zmiany zachodzące w organizmie w czasie

stresu (przyspieszenie oddechu, akcji serca,

zwężenie naczyń krwionośnych, napięcia

mięśniowe).

3. Poszukiwanie własnych technik relaksacyjnych

(ćwiczenia oddechowe, rozluźniające).

4. Minimalizacja stresu przez ćwiczenie zacho-

wań asertywnych

1. Minimalizacja stresu i jego negatywnego

wpływu na organizm matki i dziecka.

2. Profi laktyka depresji i zaburzeń psychicz-

nych okresu okołoporodowego.

3. Promocja zdrowia psychicznego

Psychopedagogika okresu prenatalnego:

1. Psychofi zyczny rozwój dziecka w okresie

prenatalnym.

2. Możliwości wpływania na rozwój psychofi -

zyczny dziecka.

3. Komunikacja z dzieckiem w jego prenatalnym

okresie życia

1. Budowanie więzi między rodzicami i dziec-

kiem w okresie życia prenatalnego.

2. Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich.

3. Motywacja do tworzenia optymalnych warun-

ków dla rozwoju wewnątrzmacicznego dziecka.

4. Kształtowanie postaw i zachowań rodziciel-

skich

Fizjologia porodu:

1. Hormony i ich znaczenie w czasie porodu

(prostaglandyny, oksytocyna, adrenalina,

endorfi ny, serotonina i dopamina).

2. Znaczenie czynności skurczowej macicy dla

matki i dziecka.

3. Budowa miednicy kostnej i jej dostosowanie

do kształtu rodzącego się dziecka.

4. Symptomy rozpoczynającego się porodu

1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.

2. Zminimalizowanie stresu związanego z nową

sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem

życia i zdrowia.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

i patologii okołoporodowych

Niefarmakologiczne formy radzenia sobie

z bólem:

1. Formy relaksacji, umiejętności rozluźniania

podczas porodu.

2. Utrzymanie aktywności ruchowej podczas

porodu, pozycje wertykalne i ich wpływ na

przebieg porodu.

3. Masaż, woda, refl eksologia, aromaterapia,

muzykoterapia

1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.

2. Zminimalizowanie stresu związanego z nową

sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem

życia i zdrowia.

3. Minimalizacja interwencji położniczych

Najczęstsze interwencje położnicze, objaśnienie

pojęć, warunki konieczności ich stosowania:

1. Farmakologiczna stymulacja czynności

skurczowej.

2. Farmakologiczne metody walki z bólem

porodowym.

3. Nacięcie krocza.

4. Ciecie cesarskie.

5. Inne.

1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.

2. Zminimalizowanie stresu związanego z nową

sytuacją, lęku przed bólem i zagrożeniem

życia i zdrowia.

3. Minimalizacja interwencji położniczych

Tabela 2. Przykładowy zakres tematów…, cd.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 28

10.05.2012 12:13

29

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

Zalety karmienia naturalnego:

1. Biologiczne, psychologiczne i ekonomiczne

korzyści karmienia naturalnego dla matki

i dziecka.

1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.

2. Zwiększenie motywacji do karmienia natural-

nego (promocja zdrowego odżywiania).

3. Profi laktyka pierwotna schorzeń wynikają-

cych z błędów żywieniowych

Fizjologia laktacji:

1. Budowa anatomiczna gruczołu piersiowego.

2. Znaczenie hormonów biorących udział

podczas laktacji (oksytocyna, prolaktyna,

endorfi ny).

3. Mechanizm laktacji.

4. Prawidłowości przystawiania dziecka do

piersi.

5. LAM

1. Minimalizacja stresu związanego z nową

sytuacją.

2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

związanych z problemami laktacyjnymi.

4. Promocja naturalnego karmienia

Zapobieganie problemom laktacyjnym:

1. Najczęściej występujące sytuacje stanowiące

zagrożenie dla fi zjologicznego przebiegu

laktacji (wcześniactwo, porody zabiegowe,

oddzielenie matki i dziecka, zabiegi medycz-

ne matki lub/i dziecka).

2. Metody i techniki karmienia noworodka

niekorzystnie wpływające na laktację (dokar-

mianie butelką, smoczki, kapturki, nieprawi-

dłowe techniki przystawiania dziecka).

3. Najczęstsze problemy laktacyjne (obrzęk

piersi, stan zapalny, bolesność brodawek,

słaba laktacja itp.) i sposoby radzenia sobie

z nimi

1. Minimalizacja stresu związanego z nową

sytuacją.

2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

związanych z problemami laktacyjnymi.

4. Promocja naturalnego karmienia

Różnice pomiędzy karmieniem naturalnym

a sztucznym:

1. Różnice pomiędzy składem mleka kobiecego

a składem mieszanek mlekozastępczych.

2. Różnice pomiędzy techniką karmienia

naturalnego i sztucznego.

3. Różnice pomiędzy zachowaniem dziecka

karmionego naturalnie i sztucznie.

4. Różnice pomiędzy schematem żywienia

dziecka karmionego naturalnie i sztucznie

1. Minimalizacja stresu związanego z nową

sytuacją.

2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

związanych z problemami laktacyjnymi.

4. Promocja naturalnego karmienia

Odmienności fi zjologiczne okresu noworodko-

wego:

1. Odmienności anatomiczne i fi zjologiczne

układu oddechowego, krążenia, pokarmowe-

go i wydalniczego, skóry, narządów zmysłu,

ruchu i centralnego układy nerwowego.

2. Potrzeby noworodka wynikające z odmien-

ności anatomicznych i fi zjologicznych okresu

noworodkowego

1. Przygotowanie do właściwej pielęgnacji

noworodka.

2. Profi laktyka schorzeń spowodowanych

błędami pielęgnacyjnymi.

3. Promocja zdrowia noworodka

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 29

10.05.2012 12:13

30

Ewa Janiuk

Zakres tematyczny

Cel edukacyjny

Stymulacja rozwoju psychomotorycznego

noworodka:

1. Etapy rozwoju psychomotorycznego dziecka

w okresie noworodkowym.

2. Odruchy okresu noworodkowego.

3. Metody stymulacji psychomotorycznej

(masaż, ruch, bodźce wzrokowe, węchowe

i słuchowe)

1. Profi laktyka zaburzeń rozwojowych.

2. Optymalizacja rozwoju psychomotorycznego

noworodka.

3. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.

4. Wzmacnianie więzi pomiędzy rodzicami

i dzieckiem

Stany noworodka wymagające pomocy

medycznej:

1. Stany bezpośredniego zagrożenia życia

noworodka, zasady postępowania, udzielania

pierwszej pomocy i resuscytacji.

2. Stany noworodka wymagające szybkiej

pomocy medycznej wynikające z niepra-

widłowości funkcjonowania skóry, układu

oddechowego, krążeniowego, pokarmowego

i wydalniczego.

3. Stany noworodka wymagające pomocy

wynikające z nieprawidłowości funkcjono-

wania narządów zmysłu i nieprawidłowości

zachowania

1. Minimalizacja stresu w sytuacji nowej.

2. Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich.

3. Przeciwdziałanie zachorowaniom i powikła-

niom z powodu zaniechania lub nieprawidło-

wego postępowania w sytuacjach zdrowot-

nych noworodka wymagających interwencji

Organizacja opieki zdrowotnej nad matką

i dzieckiem:

1. Organizacja opieki nad dzieckiem zdrowym

(wizyty patronażowe położnej rodzinnej,

badania profi laktyczne w poradni D, program

szczepień ochronnych i badań przesiewowych).

2. Opieka zdrowotna i zasady jej organizacji

w sytuacjach nagłych i zagrożenia życia

noworodka

1. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.

2. Profi laktyka chorób okresu noworodkowego

i dziecięcego.

3. Optymalizacja warunków rozwoju dziecka.

4. Promocja zdrowia i profi laktyka chorób

Zmiany zachodzące w organizmie kobiety

w połogu:

1. Zmiany w obrębie narządu rodnego.

2. Zmiany ogólnoustrojowe i hormonalne.

3. Połóg jako sytuacja nowa z psychicznego

punktu widzenia.

4. Znaczenie wsparcia w okresie okołoporodowym.

5. Styl życia i odżywianie w okresie połogu.

6. Higiena zdrowia psychicznego

1. Profi laktyka patologii położniczych okresu

porodu.

2. Profi laktyka.

3. Promocja zdrowia (w tym zdrowia psychicz-

nego)

Źródło: opracowanie własne.

Samo nastawienie do ciąży i porodu, a także poczucie bezpieczeństwa i wspar-

cie mają olbrzymie znaczenie nie tylko dla przebiegu okresu okołoporodowego,

ale także rozwoju więzi i późniejszych relacji matki z dzieckiem

15

.

15

G. Iwanowicz-Palus, M. Makara-Studzińska, B. Prażmowska, Profi laktyka zaburzeń emocjonalnych

okresu okołoporodowego [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus (red.), Psychologia..., dz. cyt.,

s. 218–221.

Tabela 2. Przykładowy zakres tematów…, cd.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 30

10.05.2012 12:13

29

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

Zalety karmienia naturalnego:

1. Biologiczne, psychologiczne i ekonomiczne

korzyści karmienia naturalnego dla matki

i dziecka.

1. Zwiększenie kompetencji rodzicielskich.

2. Zwiększenie motywacji do karmienia natural-

nego (promocja zdrowego odżywiania).

3. Profi laktyka pierwotna schorzeń wynikają-

cych z błędów żywieniowych

Fizjologia laktacji:

1. Budowa anatomiczna gruczołu piersiowego.

2. Znaczenie hormonów biorących udział

podczas laktacji (oksytocyna, prolaktyna,

endorfi ny).

3. Mechanizm laktacji.

4. Prawidłowości przystawiania dziecka do

piersi.

5. LAM

1. Minimalizacja stresu związanego z nową

sytuacją.

2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

związanych z problemami laktacyjnymi.

4. Promocja naturalnego karmienia

Zapobieganie problemom laktacyjnym:

1. Najczęściej występujące sytuacje stanowiące

zagrożenie dla fi zjologicznego przebiegu

laktacji (wcześniactwo, porody zabiegowe,

oddzielenie matki i dziecka, zabiegi medycz-

ne matki lub/i dziecka).

2. Metody i techniki karmienia noworodka

niekorzystnie wpływające na laktację (dokar-

mianie butelką, smoczki, kapturki, nieprawi-

dłowe techniki przystawiania dziecka).

3. Najczęstsze problemy laktacyjne (obrzęk

piersi, stan zapalny, bolesność brodawek,

słaba laktacja itp.) i sposoby radzenia sobie

z nimi

1. Minimalizacja stresu związanego z nową

sytuacją.

2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

związanych z problemami laktacyjnymi.

4. Promocja naturalnego karmienia

Różnice pomiędzy karmieniem naturalnym

a sztucznym:

1. Różnice pomiędzy składem mleka kobiecego

a składem mieszanek mlekozastępczych.

2. Różnice pomiędzy techniką karmienia

naturalnego i sztucznego.

3. Różnice pomiędzy zachowaniem dziecka

karmionego naturalnie i sztucznie.

4. Różnice pomiędzy schematem żywienia

dziecka karmionego naturalnie i sztucznie

1. Minimalizacja stresu związanego z nową

sytuacją.

2. Minimalizacja powikłań laktacyjnych.

3. Minimalizacja interwencji medycznych

związanych z problemami laktacyjnymi.

4. Promocja naturalnego karmienia

Odmienności fi zjologiczne okresu noworodko-

wego:

1. Odmienności anatomiczne i fi zjologiczne

układu oddechowego, krążenia, pokarmowe-

go i wydalniczego, skóry, narządów zmysłu,

ruchu i centralnego układy nerwowego.

2. Potrzeby noworodka wynikające z odmien-

ności anatomicznych i fi zjologicznych okresu

noworodkowego

1. Przygotowanie do właściwej pielęgnacji

noworodka.

2. Profi laktyka schorzeń spowodowanych

błędami pielęgnacyjnymi.

3. Promocja zdrowia noworodka

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 29

10.05.2012 12:13

30

Ewa Janiuk

Zakres tematyczny

Cel edukacyjny

Stymulacja rozwoju psychomotorycznego

noworodka:

1. Etapy rozwoju psychomotorycznego dziecka

w okresie noworodkowym.

2. Odruchy okresu noworodkowego.

3. Metody stymulacji psychomotorycznej

(masaż, ruch, bodźce wzrokowe, węchowe

i słuchowe)

1. Profi laktyka zaburzeń rozwojowych.

2. Optymalizacja rozwoju psychomotorycznego

noworodka.

3. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.

4. Wzmacnianie więzi pomiędzy rodzicami

i dzieckiem

Stany noworodka wymagające pomocy

medycznej:

1. Stany bezpośredniego zagrożenia życia

noworodka, zasady postępowania, udzielania

pierwszej pomocy i resuscytacji.

2. Stany noworodka wymagające szybkiej

pomocy medycznej wynikające z niepra-

widłowości funkcjonowania skóry, układu

oddechowego, krążeniowego, pokarmowego

i wydalniczego.

3. Stany noworodka wymagające pomocy

wynikające z nieprawidłowości funkcjono-

wania narządów zmysłu i nieprawidłowości

zachowania

1. Minimalizacja stresu w sytuacji nowej.

2. Wzmacnianie kompetencji rodzicielskich.

3. Przeciwdziałanie zachorowaniom i powikła-

niom z powodu zaniechania lub nieprawidło-

wego postępowania w sytuacjach zdrowot-

nych noworodka wymagających interwencji

Organizacja opieki zdrowotnej nad matką

i dzieckiem:

1. Organizacja opieki nad dzieckiem zdrowym

(wizyty patronażowe położnej rodzinnej,

badania profi laktyczne w poradni D, program

szczepień ochronnych i badań przesiewowych).

2. Opieka zdrowotna i zasady jej organizacji

w sytuacjach nagłych i zagrożenia życia

noworodka

1. Wzmocnienie kompetencji rodzicielskich.

2. Profi laktyka chorób okresu noworodkowego

i dziecięcego.

3. Optymalizacja warunków rozwoju dziecka.

4. Promocja zdrowia i profi laktyka chorób

Zmiany zachodzące w organizmie kobiety

w połogu:

1. Zmiany w obrębie narządu rodnego.

2. Zmiany ogólnoustrojowe i hormonalne.

3. Połóg jako sytuacja nowa z psychicznego

punktu widzenia.

4. Znaczenie wsparcia w okresie okołoporodowym.

5. Styl życia i odżywianie w okresie połogu.

6. Higiena zdrowia psychicznego

1. Profi laktyka patologii położniczych okresu

porodu.

2. Profi laktyka.

3. Promocja zdrowia (w tym zdrowia psychicz-

nego)

Źródło: opracowanie własne.

Samo nastawienie do ciąży i porodu, a także poczucie bezpieczeństwa i wspar-

cie mają olbrzymie znaczenie nie tylko dla przebiegu okresu okołoporodowego,

ale także rozwoju więzi i późniejszych relacji matki z dzieckiem

15

.

15

G. Iwanowicz-Palus, M. Makara-Studzińska, B. Prażmowska, Profi laktyka zaburzeń emocjonalnych

okresu okołoporodowego [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus (red.), Psychologia..., dz. cyt.,

s. 218–221.

Tabela 2. Przykładowy zakres tematów…, cd.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 30

10.05.2012 12:13

31

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

To, w jakim stopniu na najwcześniejszym etapie rozwojowym dziecka ważne

jest dla bezpieczeństwa i optymalizacji jego rozwoju kształtowanie się więzi matki

z dzieckiem, przedstawia w wielkim uproszczeniu schemat możliwych kierunków

zachowań matki wobec jej dziecka (schemat 1).

Schemat 1. Podstawy psychologii i pedagogiki perinatalnej w pracy położnej

wychowywanie dziecka / przekazanie do rodziny adopcyjnej

możliwe

dziecio-

bójstwo

wspierająca dziecko postawa podczas porodu

wzmacnianie kompetencji rodzicielskich

brak

możliwa

aborcja

wzrost samooceny w roli rodzicielskiej

brak

zaspokajanie potrzeb

bio-psycho-społecznych dziecka

zaniedbywanie

empatia w stosunku do drugiej osoby

brak możliwości empatii

w stosunku do bezosobowej

istoty

komunikacja matka – dziecko

brak komunikacji

kobieta – płód

więź psychospołeczna

brak więzi psychospołecznej

personifi kacja (dziecko –

niezależna istota)

brak personifi kacji

(płód – fragment własnego ciała)

pierwotna więź biologiczna zależności neurohormonalnych

planowana

ciąża nieplanowana

akceptacja potencjalnego

rodzicielstwa

brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa

Zdrowie prokreacyjne = stan równowagi bio-psycho-społecznej

Źródło: opracowanie własne.

Stan zdrowia prokreacyjnego rozumiem jako równowagę bio-psycho-społecz-

ną. Jej zachwianie może powodować brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa.

W sytuacji otwarcia na możliwość zostania matką – niezależnie od tego, czy ciąża

będzie zaplanowana, czy też nie – ułatwia ona świadome jej zaakceptowanie. Na

poziomie świadomości, na poziomie biologicznym, neurohormonalnym, nowo

rozwijający się organizm zostaje zaakceptowany przez ciało matki, dzięki czemu

może dalej wzrastać. Dla mającego się urodzić dziecka istotne jest jego upodmio-

towienie przez matkę. W stosunku do bliżej nieokreślonego zlepka komórek,

jakim jawi się medycznie płód, trudno jest wyzwolić uczucie przywiązania i em-

patii. Gdy następuje personifi kacja, nawiązuje się więź psychospołeczna – kobiecie

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 31

10.05.2012 12:13

32

Ewa Janiuk

nieporównywalnie łatwiej jest wejść w rolę matki dbającej o dobro dziecka

i chroniącej je przed czynnikami szkodliwymi. Naturalną tego konsekwencją są:

nawiązanie komunikacji z dzieckiem, zachowania empatyczne wobec niego, a co

za tym idzie – podnoszenie własnej samooceny jako matki i wzrost kompetencji

rodzicielskich. Przekłada się to także na wspierającą postawę wobec dziecka, za-

równo podczas porodu, jak i po nim.

Brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa, brak akceptacji ciąży może

utrudnić, opóźnić lub nawet uniemożliwić nawiązanie więzi matki z rozwijającym

się w jej ciele dzieckiem. Trudne, a czasami wręcz niemożliwe jest podejmowanie

zachowań wspierających rozwój „czegoś”, co stanowi zagrożenie własnego bez-

pieczeństwa. Stąd u osób doświadczających takich przeżyć można się spodziewać

destrukcyjnych zachowań wobec mającego się urodzić dziecka – od chęci aborcji,

przez zaniedbanie, aż do dzieciobójstwa.

Poczucie bezpieczeństwa kobiety matki, warunkujące rozwój więzi z dziec-

kiem, ma fundamentalne znaczenie dla jego dobrostanu. Spotkania edukacji

przedporodowej z położną, przez zwiększanie zakresu wiedzy na temat rozwoju

dziecka, fi zjologii ciąży, porodu, połogu karmienia piersią, pielęgnacji mają na

celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i wzrostu kompetencji rodzicielskich

matek. W razie potrzeby mają dostarczyć wiedzy na temat możliwości uzyskania

pomocy w trudnych sytuacjach socjalno-bytowych.

We wspomnianym wcześniej rozporządzeniu szczególnie akcentowane są pra-

wa pacjenta – kobiety rodzącej. Tym istotniejszy staje się problem zapewnienia

jej poczucia bezpieczeństwa, który nabiera pozamedycznego wymiaru. Doświad-

czenia kobiet z okresu okołoporodowego rzutują nie tylko na ich własne postawy

i przekonania, ale także pośrednio, przez wzorce i wychowanie, na inne osoby

16

.

Bardzo ważne jest zaakcentowane uszanowanie poczucia godności rodzącej, pra-

wa do informacji i stanowienia o sobie i dziecku oraz zapewnienie wsparcia jej

i osobie towarzyszącej. Samo przygotowanie planu opieki okołoporodowej ma

już charakter edukacyjny. Podkreślenie możliwości świadomych wyborów doko-

nywanych przez kobietę wymusza edukację. Standard opieki okołoporodowej na-

kreśla preferowane rozwiązania podczas porodu, między innymi przez zachęcanie

do aktywności, wykorzystywanie pozycji wertykalnych, różnych form radzenia

sobie z bólem porodowym, minimalizację procedur medycznych utrudniających

naturalne rodzenie. Wskazuje także jako konieczne wprowadzenie procedur opie-

ki nad noworodkiem promujących karmienie naturalne.

Edukacja na temat karmienia naturalnego to jeden z ważniejszych elemen-

tów edukacji przedporodowej, ponieważ dotyczy nie tylko samego odżywiania

dziecka. Proces karmienia naturalnego jest skomplikowany, ale jak wiele innych

procesów życiowych przebiega w sposób całkowicie bezproblemowy, podobnie

jak ciąża i poród, dopóki nie zaczyna się ingerować w jego przebieg. Ciąża, po-

16

S. Kitzinger, Szkoła rodzenia, Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996, s. 21.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 32

10.05.2012 12:13

31

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

To, w jakim stopniu na najwcześniejszym etapie rozwojowym dziecka ważne

jest dla bezpieczeństwa i optymalizacji jego rozwoju kształtowanie się więzi matki

z dzieckiem, przedstawia w wielkim uproszczeniu schemat możliwych kierunków

zachowań matki wobec jej dziecka (schemat 1).

Schemat 1. Podstawy psychologii i pedagogiki perinatalnej w pracy położnej

wychowywanie dziecka / przekazanie do rodziny adopcyjnej

możliwe

dziecio-

bójstwo

wspierająca dziecko postawa podczas porodu

wzmacnianie kompetencji rodzicielskich

brak

możliwa

aborcja

wzrost samooceny w roli rodzicielskiej

brak

zaspokajanie potrzeb

bio-psycho-społecznych dziecka

zaniedbywanie

empatia w stosunku do drugiej osoby

brak możliwości empatii

w stosunku do bezosobowej

istoty

komunikacja matka – dziecko

brak komunikacji

kobieta – płód

więź psychospołeczna

brak więzi psychospołecznej

personifi kacja (dziecko –

niezależna istota)

brak personifi kacji

(płód – fragment własnego ciała)

pierwotna więź biologiczna zależności neurohormonalnych

planowana

ciąża nieplanowana

akceptacja potencjalnego

rodzicielstwa

brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa

Zdrowie prokreacyjne = stan równowagi bio-psycho-społecznej

Źródło: opracowanie własne.

Stan zdrowia prokreacyjnego rozumiem jako równowagę bio-psycho-społecz-

ną. Jej zachwianie może powodować brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa.

W sytuacji otwarcia na możliwość zostania matką – niezależnie od tego, czy ciąża

będzie zaplanowana, czy też nie – ułatwia ona świadome jej zaakceptowanie. Na

poziomie świadomości, na poziomie biologicznym, neurohormonalnym, nowo

rozwijający się organizm zostaje zaakceptowany przez ciało matki, dzięki czemu

może dalej wzrastać. Dla mającego się urodzić dziecka istotne jest jego upodmio-

towienie przez matkę. W stosunku do bliżej nieokreślonego zlepka komórek,

jakim jawi się medycznie płód, trudno jest wyzwolić uczucie przywiązania i em-

patii. Gdy następuje personifi kacja, nawiązuje się więź psychospołeczna – kobiecie

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 31

10.05.2012 12:13

32

Ewa Janiuk

nieporównywalnie łatwiej jest wejść w rolę matki dbającej o dobro dziecka

i chroniącej je przed czynnikami szkodliwymi. Naturalną tego konsekwencją są:

nawiązanie komunikacji z dzieckiem, zachowania empatyczne wobec niego, a co

za tym idzie – podnoszenie własnej samooceny jako matki i wzrost kompetencji

rodzicielskich. Przekłada się to także na wspierającą postawę wobec dziecka, za-

równo podczas porodu, jak i po nim.

Brak akceptacji potencjalnego rodzicielstwa, brak akceptacji ciąży może

utrudnić, opóźnić lub nawet uniemożliwić nawiązanie więzi matki z rozwijającym

się w jej ciele dzieckiem. Trudne, a czasami wręcz niemożliwe jest podejmowanie

zachowań wspierających rozwój „czegoś”, co stanowi zagrożenie własnego bez-

pieczeństwa. Stąd u osób doświadczających takich przeżyć można się spodziewać

destrukcyjnych zachowań wobec mającego się urodzić dziecka – od chęci aborcji,

przez zaniedbanie, aż do dzieciobójstwa.

Poczucie bezpieczeństwa kobiety matki, warunkujące rozwój więzi z dziec-

kiem, ma fundamentalne znaczenie dla jego dobrostanu. Spotkania edukacji

przedporodowej z położną, przez zwiększanie zakresu wiedzy na temat rozwoju

dziecka, fi zjologii ciąży, porodu, połogu karmienia piersią, pielęgnacji mają na

celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i wzrostu kompetencji rodzicielskich

matek. W razie potrzeby mają dostarczyć wiedzy na temat możliwości uzyskania

pomocy w trudnych sytuacjach socjalno-bytowych.

We wspomnianym wcześniej rozporządzeniu szczególnie akcentowane są pra-

wa pacjenta – kobiety rodzącej. Tym istotniejszy staje się problem zapewnienia

jej poczucia bezpieczeństwa, który nabiera pozamedycznego wymiaru. Doświad-

czenia kobiet z okresu okołoporodowego rzutują nie tylko na ich własne postawy

i przekonania, ale także pośrednio, przez wzorce i wychowanie, na inne osoby

16

.

Bardzo ważne jest zaakcentowane uszanowanie poczucia godności rodzącej, pra-

wa do informacji i stanowienia o sobie i dziecku oraz zapewnienie wsparcia jej

i osobie towarzyszącej. Samo przygotowanie planu opieki okołoporodowej ma

już charakter edukacyjny. Podkreślenie możliwości świadomych wyborów doko-

nywanych przez kobietę wymusza edukację. Standard opieki okołoporodowej na-

kreśla preferowane rozwiązania podczas porodu, między innymi przez zachęcanie

do aktywności, wykorzystywanie pozycji wertykalnych, różnych form radzenia

sobie z bólem porodowym, minimalizację procedur medycznych utrudniających

naturalne rodzenie. Wskazuje także jako konieczne wprowadzenie procedur opie-

ki nad noworodkiem promujących karmienie naturalne.

Edukacja na temat karmienia naturalnego to jeden z ważniejszych elemen-

tów edukacji przedporodowej, ponieważ dotyczy nie tylko samego odżywiania

dziecka. Proces karmienia naturalnego jest skomplikowany, ale jak wiele innych

procesów życiowych przebiega w sposób całkowicie bezproblemowy, podobnie

jak ciąża i poród, dopóki nie zaczyna się ingerować w jego przebieg. Ciąża, po-

16

S. Kitzinger, Szkoła rodzenia, Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996, s. 21.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 32

10.05.2012 12:13

33

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

ród oraz wszystkie bodźce do nas docierające, odbierane w sposób świadomy

i podświadomy, wpływają na laktację. W podświadomości miesza się wszystko,

co udało nam się w życiu przyswoić świadomie i przez całkowity przypadek. Do

czasu, gdy jedynym możliwym sposobem wyżywienia noworodka było karmienie

piersią, wzorce postępowania były czymś naturalnym i przekazywanym z po-

kolenia na pokolenia. Gdy zabrakło matki, dziecko najczęściej skazane było na

zagładę. Paradoksalnie to właśnie wynalezienie smoczków, butelek i mieszanek

dla niemowląt spowodowało problemy z karmieniem naturalnym. Wynalazek ten

porównywalny jest do dynamitu. Do czego innego został stworzony, a do czego

innego go zastosowano. Powstał, by ratować przed niechybną śmiercią dzieci,

których matki ginęły lub które były przez matki opuszczane. Podawanie smoczka

lub wczesne dokarmianie w żaden sposób nie były przez długie lata wiązane z za-

burzeniami naturalnego procesu laktacji.

Niemniej prawa marketingu są nieubłagane. Jeżeli istnieje cokolwiek, co

można sprzedać, to z pewnością dorobi się do tego odpowiednią ideologię, re-

klamę i wyciągnie się z tego zyski. Matka natura nie ma sponsorów i psycholo-

gów specjalizujących się w reklamowaniu swoich produktów, dlatego tak łatwo

przegrywa w potyczkach z artykułami przemysłowymi i wytworami ludzkimi.

Rodzice najczęściej pragną zapewnić swojemu dziecku wszystko, co najlepsze.

Tak też reklamowane na rynek sprzedaży wchodziły produkty mlekozastępcze.

Zachętę stanowiła informacja, że to nowoczesna forma karmienia, dająca się do-

kładnie określić, zważyć, zmierzyć itd. Nikła też była wiedza na temat samego

procesu laktacji i składu mleka kobiecego. Dopiero w miarę rozpowszechniania

smoczków, butelek i mieszanek mlekozastępczych problem zaczął narastać. Coraz

więcej kobiet miało problemy z laktacją, przystawianiem dziecka do piersi, zaczę-

to też łączyć niektóre schorzenia ze sztucznym karmieniem.

Analizy fi zjologii laktacji dowiodły, że rozpoczęcie dokarmiania zaburza natu-

ralny proces laktacji, do tego podanie mieszanki przez smoczek niszczy prawidło-

wy odruch ssania dziecka na tyle, że gdy matki próbowały powrócić do karmienia

piersią, przy ówczesnym stanie wiedzy było to niemożliwe. Pozostawał wybór:

albo nadal kupować mieszankę, albo dziecko skazać na śmierć głodową. W ten

sposób w jednym z krajów afrykańskich z powodu biedy i braku możliwości za-

kupu kolejnych porcji mieszanek zmarło tysiące maluchów. W swoich planach

jedna z fi rm produkujących sztuczne mleko miała jedynie zdobycie nowego ryn-

ku zbytu

17

. Po takich i podobnych doświadczeniach powstał międzynarodowy

kodeks marketingu mieszanek mlekozastępczych dla niemowląt. Dlatego też nie

można reklamować mleka początkowego.

Niestety problem karmienia sztucznego pozostał i przenoszony jest na ko-

lejne pokolenia. W czasach oddzielania dzieci od matek po porodzie, karmienia

w ściśle określonych godzinach, dokarmiania i dopajania matki dzisiejszych ma-

17

G. Palmer, Polityka karmienia piersią, Mamania, Warszawa 2011, s. 242–247.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 33

10.05.2012 12:13

34

Ewa Janiuk

tek postępowały zgodnie z aktualnym wówczas stanem wiedzy i robiły to, co

uznawały za najlepsze dla ich dzieci w określonej sytuacji. Nie oznacza to, że ich

wnuki mają być wychowywane tak samo. Poziom wiedzy jest inny, sytuacja się

zmieniła, ale przekonania i wzorce zachowań pozostały.

W rzeczywistości jedynie 1% kobiet z medycznego punktu widzenia nie

może wykarmić piersią swoich dzieci. Wbrew potocznym opiniom lista przeciw-

wskazań do karmienia piersią jest bardzo krótka

18

. Do najczęstszych przyczyn

zbyt wczesnego odstawienia dziecka od piersi należą zabiegi wykonywane pod-

czas porodu, podawanie leków (niejednokrotnie całkowicie zbędnych) negatyw-

nie wpływających na przebieg procesu laktacji, a także błędy w postępowaniu

podczas problemów laktacyjnych. Jednym z najczęstszych powodów jest właśnie

wprowadzenie smoczków, kapturków ochronnych, które to paraliżują prawidło-

wy odruch ssania. Ponadto dopajanie i dokarmianie innymi płynami niż pokarm

matki w najwcześniejszym okresie życia dziecka za względu na swoje konsekwen-

cje (zarówno bezpośrednie, jak i odległe) powinny być bardzo dokładnie rozwa-

żane i skonsultowane z pediatrą.

Nie bez znaczenia dla możliwości rozwojowych dziecka jest to, w jaki spo-

sób ono dojrzewa do życia w otaczającym je świecie: w matczynym brzuchu

czy w inkubatorze. Niemniej wcześniaki wyrastają na wspaniałych i zdrowych

ludzi, choć niezaprzeczalny jest fakt, że dogodniejsze warunki rozwojowe mia-

łyby, rodząc się terminowo. Z karmieniem noworodka jest analogicznie. I tak

młody organizm nie jest na tyle dojrzały, by bezpośrednio po urodzeniu móc

się przestawić na sztuczne pożywienie bez jakichkolwiek konsekwencji. Stąd ko-

nieczność ograniczenia do minimum tego typu zagrożeń i konieczność promocji

„mody” na karmienie piersią. Nikogo nie dziwi przecież „moda” na przeciwdzia-

łanie wcześniactwu czy zbyt wczesnej inicjacji seksualnej itd. Wszak mleko matki

nie jest jedynie mieszaniną składników pokarmowych. Jest to także substancja

czynna ochraniająca przed infekcjami, biorąca udział w procesach trawiennych,

zmieniająca się wraz ze wzrostem dziecka, a także podczas każdego karmienia,

w sposób płynny dostosowująca się do jego potrzeb. Natomiast tak jak zda-

rza się, że wybierając mniejsze zło, kończy się ciążę przed terminem porodu,

tak samo wcześniej przechodzi się na karmienie sztuczne. Jeżeli mleko matki

stanowi zagrożenie dla dziecka (np. galaktozemia dziecka, zakażenie wirusem

HIV matki lub jej czynna gruźlica), czasami rozważa się, co jest mniejszym złem

z medycznego punktu widzenia – karmienie pomimo podawanych matce leków

czy odstawienie od piersi. Są to czynniki medyczne. Znacznie częściej mam w co-

dziennej pracy do czynienia z przyczynami, które nazwałabym „społecznymi”,

choć w podręcznikach nie znalazłam takiego określenia. Jak wynika z porównania

liczby wskazań medycznych do rozpoczęcia sztucznego karmienia i liczby dzieci

18

Stosowanie leków podczas karmienia piersią, http://www.laktacja.pl/index.php?option=com_content

&view=article&id=9&Itemid=10 (dostęp: 22.03.2012).

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 34

10.05.2012 12:13

33

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

ród oraz wszystkie bodźce do nas docierające, odbierane w sposób świadomy

i podświadomy, wpływają na laktację. W podświadomości miesza się wszystko,

co udało nam się w życiu przyswoić świadomie i przez całkowity przypadek. Do

czasu, gdy jedynym możliwym sposobem wyżywienia noworodka było karmienie

piersią, wzorce postępowania były czymś naturalnym i przekazywanym z po-

kolenia na pokolenia. Gdy zabrakło matki, dziecko najczęściej skazane było na

zagładę. Paradoksalnie to właśnie wynalezienie smoczków, butelek i mieszanek

dla niemowląt spowodowało problemy z karmieniem naturalnym. Wynalazek ten

porównywalny jest do dynamitu. Do czego innego został stworzony, a do czego

innego go zastosowano. Powstał, by ratować przed niechybną śmiercią dzieci,

których matki ginęły lub które były przez matki opuszczane. Podawanie smoczka

lub wczesne dokarmianie w żaden sposób nie były przez długie lata wiązane z za-

burzeniami naturalnego procesu laktacji.

Niemniej prawa marketingu są nieubłagane. Jeżeli istnieje cokolwiek, co

można sprzedać, to z pewnością dorobi się do tego odpowiednią ideologię, re-

klamę i wyciągnie się z tego zyski. Matka natura nie ma sponsorów i psycholo-

gów specjalizujących się w reklamowaniu swoich produktów, dlatego tak łatwo

przegrywa w potyczkach z artykułami przemysłowymi i wytworami ludzkimi.

Rodzice najczęściej pragną zapewnić swojemu dziecku wszystko, co najlepsze.

Tak też reklamowane na rynek sprzedaży wchodziły produkty mlekozastępcze.

Zachętę stanowiła informacja, że to nowoczesna forma karmienia, dająca się do-

kładnie określić, zważyć, zmierzyć itd. Nikła też była wiedza na temat samego

procesu laktacji i składu mleka kobiecego. Dopiero w miarę rozpowszechniania

smoczków, butelek i mieszanek mlekozastępczych problem zaczął narastać. Coraz

więcej kobiet miało problemy z laktacją, przystawianiem dziecka do piersi, zaczę-

to też łączyć niektóre schorzenia ze sztucznym karmieniem.

Analizy fi zjologii laktacji dowiodły, że rozpoczęcie dokarmiania zaburza natu-

ralny proces laktacji, do tego podanie mieszanki przez smoczek niszczy prawidło-

wy odruch ssania dziecka na tyle, że gdy matki próbowały powrócić do karmienia

piersią, przy ówczesnym stanie wiedzy było to niemożliwe. Pozostawał wybór:

albo nadal kupować mieszankę, albo dziecko skazać na śmierć głodową. W ten

sposób w jednym z krajów afrykańskich z powodu biedy i braku możliwości za-

kupu kolejnych porcji mieszanek zmarło tysiące maluchów. W swoich planach

jedna z fi rm produkujących sztuczne mleko miała jedynie zdobycie nowego ryn-

ku zbytu

17

. Po takich i podobnych doświadczeniach powstał międzynarodowy

kodeks marketingu mieszanek mlekozastępczych dla niemowląt. Dlatego też nie

można reklamować mleka początkowego.

Niestety problem karmienia sztucznego pozostał i przenoszony jest na ko-

lejne pokolenia. W czasach oddzielania dzieci od matek po porodzie, karmienia

w ściśle określonych godzinach, dokarmiania i dopajania matki dzisiejszych ma-

17

G. Palmer, Polityka karmienia piersią, Mamania, Warszawa 2011, s. 242–247.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 33

10.05.2012 12:13

34

Ewa Janiuk

tek postępowały zgodnie z aktualnym wówczas stanem wiedzy i robiły to, co

uznawały za najlepsze dla ich dzieci w określonej sytuacji. Nie oznacza to, że ich

wnuki mają być wychowywane tak samo. Poziom wiedzy jest inny, sytuacja się

zmieniła, ale przekonania i wzorce zachowań pozostały.

W rzeczywistości jedynie 1% kobiet z medycznego punktu widzenia nie

może wykarmić piersią swoich dzieci. Wbrew potocznym opiniom lista przeciw-

wskazań do karmienia piersią jest bardzo krótka

18

. Do najczęstszych przyczyn

zbyt wczesnego odstawienia dziecka od piersi należą zabiegi wykonywane pod-

czas porodu, podawanie leków (niejednokrotnie całkowicie zbędnych) negatyw-

nie wpływających na przebieg procesu laktacji, a także błędy w postępowaniu

podczas problemów laktacyjnych. Jednym z najczęstszych powodów jest właśnie

wprowadzenie smoczków, kapturków ochronnych, które to paraliżują prawidło-

wy odruch ssania. Ponadto dopajanie i dokarmianie innymi płynami niż pokarm

matki w najwcześniejszym okresie życia dziecka za względu na swoje konsekwen-

cje (zarówno bezpośrednie, jak i odległe) powinny być bardzo dokładnie rozwa-

żane i skonsultowane z pediatrą.

Nie bez znaczenia dla możliwości rozwojowych dziecka jest to, w jaki spo-

sób ono dojrzewa do życia w otaczającym je świecie: w matczynym brzuchu

czy w inkubatorze. Niemniej wcześniaki wyrastają na wspaniałych i zdrowych

ludzi, choć niezaprzeczalny jest fakt, że dogodniejsze warunki rozwojowe mia-

łyby, rodząc się terminowo. Z karmieniem noworodka jest analogicznie. I tak

młody organizm nie jest na tyle dojrzały, by bezpośrednio po urodzeniu móc

się przestawić na sztuczne pożywienie bez jakichkolwiek konsekwencji. Stąd ko-

nieczność ograniczenia do minimum tego typu zagrożeń i konieczność promocji

„mody” na karmienie piersią. Nikogo nie dziwi przecież „moda” na przeciwdzia-

łanie wcześniactwu czy zbyt wczesnej inicjacji seksualnej itd. Wszak mleko matki

nie jest jedynie mieszaniną składników pokarmowych. Jest to także substancja

czynna ochraniająca przed infekcjami, biorąca udział w procesach trawiennych,

zmieniająca się wraz ze wzrostem dziecka, a także podczas każdego karmienia,

w sposób płynny dostosowująca się do jego potrzeb. Natomiast tak jak zda-

rza się, że wybierając mniejsze zło, kończy się ciążę przed terminem porodu,

tak samo wcześniej przechodzi się na karmienie sztuczne. Jeżeli mleko matki

stanowi zagrożenie dla dziecka (np. galaktozemia dziecka, zakażenie wirusem

HIV matki lub jej czynna gruźlica), czasami rozważa się, co jest mniejszym złem

z medycznego punktu widzenia – karmienie pomimo podawanych matce leków

czy odstawienie od piersi. Są to czynniki medyczne. Znacznie częściej mam w co-

dziennej pracy do czynienia z przyczynami, które nazwałabym „społecznymi”,

choć w podręcznikach nie znalazłam takiego określenia. Jak wynika z porównania

liczby wskazań medycznych do rozpoczęcia sztucznego karmienia i liczby dzieci

18

Stosowanie leków podczas karmienia piersią, http://www.laktacja.pl/index.php?option=com_content

&view=article&id=9&Itemid=10 (dostęp: 22.03.2012).

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 34

10.05.2012 12:13

35

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

rzeczywiście karmionych sztucznie, to właśnie te przyczyny w głównej mierze

decydują o podjęciu takiej decyzji

19

. Brak smoczków i butelek na oddziale, skła-

nianie do karmienia i dociekliwość, przez niedoinformowanych określane mia-

nem „wścibskiego dopytywania się”

20

, są przejawem prawidłowo prowadzonej

promocji karmienia naturalnego. Natomiast brak wsparcia, właściwego poradnic-

twa w problemach laktacyjnych, dokarmianie smoczkiem i brak wytłumaczenia

podstawowych zasad należy uznać za karygodne i niewybaczalne.

Karmienie piersią zależne jest od wielu otaczających czynników, informacji

i postaw, które niestety niejednokrotnie wzajemnie sobie zaprzeczają. W mózgu

tworzy się istna kakofonia informacyjna. Przykładem jest np. publikowanie w ga-

zetach informacji o tym, że normą jest możliwość wykarmienia swojego dziecka,

a tuż obok umieszczanie reklamy butelek i smoczków podświadomie podającej

ten fakt pod wątpliwość. Można wymienić wiele innych niekonsekwentnych za-

chowań, takich jak informowanie o tym, że ciąża to nie choroba, poród to nie

zabieg, przy jednoczesnym zastraszaniu wszelkimi możliwymi komplikacjami,

podobnie jak proponowanie podania leków podczas porodu lub znieczulenia,

pomimo tego, że ogólnie wiadome być powinno, że wpływa to niekorzystnie

na proces laktacji. Zabieranie dziecka bezpośrednio po porodzie, by je zważyć

i zmierzyć, choć jeszcze nie doszło do pierwszego karmienia w swoim własnym

rytmie dopasowanym do możliwości matki i dziecka, równie silnie zaburza pro-

ces naturalnego karmienia. Ta sama osoba tłumacząca, że karmienie piersią jest

najważniejsze, jednocześnie odbierająca matce dziecko, gdy ta próbuje przystawić

je do piersi, przekazuje jej podświadomie informację, że zwyczaje szpitalne są

ważniejsze. Obserwowany przeze mnie problem młodych mam polega głównie

na tym, że przez cały okres ciąży bombardowane są informacjami podważającymi

ich wiarę we własne siły. Do tego dochodzi traktowanie porodu jako wydarzania

zwieńczającego wszystkie wysiłki, po którym ma nastąpić niekończące się pasmo

sielankowych wydarzeń. Mitem jest popularne przeświadczenie, że każda mama

bezwarunkowo kocha swoje maleństwo, zawsze i w każdej okoliczności z anielską

cierpliwością znosi jego płacz. Należy pamiętać, że instynkt samozachowawczy

góruje nad wszystkimi pozostałymi. Mama po porodzie zmaga się z nieskończoną

ilością wątpliwości, ma trudności z własnym obolałym ciałem i sama ze sobą nie

potrafi sobie poradzić, tymczasem w gazetach i poradnikach pojawia się coraz

więcej informacji o tym, jak powinna się opiekować dzieckiem, a co gorsza – co

powinna czuć. Znowu powstaje dysonans pomiędzy potrzebami i możliwościa-

mi. Do tego dokłada się labilny system nerwowy po porodzie, tworząc niesamo-

witą mieszaninę. Jest niezwykłą sztuką odnaleźć się w tym wszystkim. Korzystając

z ogólnie dostępnych poradników i stron internetowych, warto pokusić się o roz-

liczenie czasu „wzorcowej” młodej mamy. Przeciętnie wynika z nich, że jej doba

19

Wnioski na podstawie obserwacji własnych oraz analizy dokumentacji medycznej podopiecznych.

20

Wołanie o szacunek, http://www.edziecko.pl/pierwszy_rok/1,79402,3852913.html (dostęp: 22.03.2012).

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 35

10.05.2012 12:13

36

Ewa Janiuk

powinna trwać 48 godzin! Najczęstszą reakcją jest bardziej lub mniej świadome

poczucie winy, że tak daleko odbiega się od ideału. Niejednokrotnie utrudniają

sytuację zupełnie nieświadome, wynikające z dobrych intencji i z samego serca

płynące rady życzliwych mam, cioć, babć lub przyjaciółek. Niejednokrotnie wy-

powiedziane w dobrej wierze słowa mogą spowodować wiele złego. Zatroskanie

o ukochanego wnuka najczęściej skutkuje mnóstwem pytań wypowiadanych za-

niepokojonym głosem, skierowanych do i tak już przerażonej mamy („Dlaczego

on/ona tak ciągle płacze?”, „Może jest głodny/na?”, „Może pokarm za słaby?”).

Rodzi to w niej kolejne wątpliwości, obniżając jej samoocenę jako matki. Ponie-

waż trudno wytrzymać widok bliskiej osoby walczącej z problemami pojawiają się

uwagi: „Jak ty sobie poradzisz?”, „Nie wiem, czy będziesz mogła karmić?”, „Jakże

cię to dziecko męczy”. Młode matki mogą jednak także usłyszeć wręcz okrutne

wypowiedzi: „Chodź, dziecino, do mnie, wreszcie ktoś ci pomoże”, „Czy ty to

dziecko chcesz zagłodzić?”, „Kto by wytrzymał takie częste karmienie?” itp. Nie

dowartościowuje to młodej mamy i jest dalekie od faktycznego wsparcia. Cza-

sami wystarczy dostrzec wysiłki młodej mamy, pochwalić za to wszystko, czego

dokonała, dać jej szansę i prawo wyboru: „Może spróbujesz jeszcze raz, świetnie

sobie dajesz radę”, „Jesteś bardzo dzielna”, „Dasz radę, nie w takich sytuacjach so-

bie radziłaś”. Na podstawie wieloletnich obserwacji i doświadczenia zawodowego

jestem przekonana, że utrzymanie karmienia piersią w bardzo dużej mierze jest

zależne od nastawienia do niego otoczenia młodej mamy. Dotyczy to zarówno

personelu medycznego, jak i osób z najbliższej rodziny. Już wspominałam na

samym wstępie o przeświadczeniu, że własne doświadczenia wpływają na nasze

opinie i postawy. Częściej to właśnie osoby, które same nie karmiły, mają tenden-

cje do umniejszania korzyści wynikających z karmienia piersią lub wręcz do pod-

noszenia walorów sztucznego karmienia. Uznanie za lepsze innego postępowania

niż to, którego samemu się doświadczyło (dobrowolnie lub z konieczności), jest

trudne, ponieważ oznacza przyznanie się przed samym sobą do straty. Strata to

żal, poszukiwanie błędów i winnego, czasami poczucie winy. Wiedza o tych zależ-

nościach może ułatwić zorganizowanie skutecznego wsparcia po porodzie.

Ważna jest także znajomość różnicy wzorców zachowań dziecka związanych

z karmieniem sztucznym i naturalnym. Samo nazewnictwo wiele wyjaśnia: „karmi

się butelką” lub „przystawia do piersi”. W przypadku karmienia butelką najwła-

ściwszą pozycją dla dziecka jest sztywne ułożenie główki malucha w zgięciu łok-

ciowym matki, w pozycji leżącej na plecach. Przeniesienie takiego wzorca podczas

prób karmienia piersią kończy się niepowodzeniem, zwłaszcza gdy będzie próbo-

wało się manipulować piersią jak butelką. Podczas przystawiania do piersi naj-

ważniejsza jest wygodna pozycja matki i do niej dopiero dostosowuje się ułożenie

dziecka. Kolejne kwestie to częstość karmień, zupełnie różna w obydwu przypad-

kach, zachowanie dziecka, oddawanie stolca i jeszcze wiele innych. W procesie

laktacji biorą udział głównie dwa hormony: prolaktyna i oksytocyna. Pierwsza

jest odpowiedzialna za produkcję mleka, a druga powoduje skurcz mięśni wokół

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 36

10.05.2012 12:13

35

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

rzeczywiście karmionych sztucznie, to właśnie te przyczyny w głównej mierze

decydują o podjęciu takiej decyzji

19

. Brak smoczków i butelek na oddziale, skła-

nianie do karmienia i dociekliwość, przez niedoinformowanych określane mia-

nem „wścibskiego dopytywania się”

20

, są przejawem prawidłowo prowadzonej

promocji karmienia naturalnego. Natomiast brak wsparcia, właściwego poradnic-

twa w problemach laktacyjnych, dokarmianie smoczkiem i brak wytłumaczenia

podstawowych zasad należy uznać za karygodne i niewybaczalne.

Karmienie piersią zależne jest od wielu otaczających czynników, informacji

i postaw, które niestety niejednokrotnie wzajemnie sobie zaprzeczają. W mózgu

tworzy się istna kakofonia informacyjna. Przykładem jest np. publikowanie w ga-

zetach informacji o tym, że normą jest możliwość wykarmienia swojego dziecka,

a tuż obok umieszczanie reklamy butelek i smoczków podświadomie podającej

ten fakt pod wątpliwość. Można wymienić wiele innych niekonsekwentnych za-

chowań, takich jak informowanie o tym, że ciąża to nie choroba, poród to nie

zabieg, przy jednoczesnym zastraszaniu wszelkimi możliwymi komplikacjami,

podobnie jak proponowanie podania leków podczas porodu lub znieczulenia,

pomimo tego, że ogólnie wiadome być powinno, że wpływa to niekorzystnie

na proces laktacji. Zabieranie dziecka bezpośrednio po porodzie, by je zważyć

i zmierzyć, choć jeszcze nie doszło do pierwszego karmienia w swoim własnym

rytmie dopasowanym do możliwości matki i dziecka, równie silnie zaburza pro-

ces naturalnego karmienia. Ta sama osoba tłumacząca, że karmienie piersią jest

najważniejsze, jednocześnie odbierająca matce dziecko, gdy ta próbuje przystawić

je do piersi, przekazuje jej podświadomie informację, że zwyczaje szpitalne są

ważniejsze. Obserwowany przeze mnie problem młodych mam polega głównie

na tym, że przez cały okres ciąży bombardowane są informacjami podważającymi

ich wiarę we własne siły. Do tego dochodzi traktowanie porodu jako wydarzania

zwieńczającego wszystkie wysiłki, po którym ma nastąpić niekończące się pasmo

sielankowych wydarzeń. Mitem jest popularne przeświadczenie, że każda mama

bezwarunkowo kocha swoje maleństwo, zawsze i w każdej okoliczności z anielską

cierpliwością znosi jego płacz. Należy pamiętać, że instynkt samozachowawczy

góruje nad wszystkimi pozostałymi. Mama po porodzie zmaga się z nieskończoną

ilością wątpliwości, ma trudności z własnym obolałym ciałem i sama ze sobą nie

potrafi sobie poradzić, tymczasem w gazetach i poradnikach pojawia się coraz

więcej informacji o tym, jak powinna się opiekować dzieckiem, a co gorsza – co

powinna czuć. Znowu powstaje dysonans pomiędzy potrzebami i możliwościa-

mi. Do tego dokłada się labilny system nerwowy po porodzie, tworząc niesamo-

witą mieszaninę. Jest niezwykłą sztuką odnaleźć się w tym wszystkim. Korzystając

z ogólnie dostępnych poradników i stron internetowych, warto pokusić się o roz-

liczenie czasu „wzorcowej” młodej mamy. Przeciętnie wynika z nich, że jej doba

19

Wnioski na podstawie obserwacji własnych oraz analizy dokumentacji medycznej podopiecznych.

20

Wołanie o szacunek, http://www.edziecko.pl/pierwszy_rok/1,79402,3852913.html (dostęp: 22.03.2012).

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 35

10.05.2012 12:13

36

Ewa Janiuk

powinna trwać 48 godzin! Najczęstszą reakcją jest bardziej lub mniej świadome

poczucie winy, że tak daleko odbiega się od ideału. Niejednokrotnie utrudniają

sytuację zupełnie nieświadome, wynikające z dobrych intencji i z samego serca

płynące rady życzliwych mam, cioć, babć lub przyjaciółek. Niejednokrotnie wy-

powiedziane w dobrej wierze słowa mogą spowodować wiele złego. Zatroskanie

o ukochanego wnuka najczęściej skutkuje mnóstwem pytań wypowiadanych za-

niepokojonym głosem, skierowanych do i tak już przerażonej mamy („Dlaczego

on/ona tak ciągle płacze?”, „Może jest głodny/na?”, „Może pokarm za słaby?”).

Rodzi to w niej kolejne wątpliwości, obniżając jej samoocenę jako matki. Ponie-

waż trudno wytrzymać widok bliskiej osoby walczącej z problemami pojawiają się

uwagi: „Jak ty sobie poradzisz?”, „Nie wiem, czy będziesz mogła karmić?”, „Jakże

cię to dziecko męczy”. Młode matki mogą jednak także usłyszeć wręcz okrutne

wypowiedzi: „Chodź, dziecino, do mnie, wreszcie ktoś ci pomoże”, „Czy ty to

dziecko chcesz zagłodzić?”, „Kto by wytrzymał takie częste karmienie?” itp. Nie

dowartościowuje to młodej mamy i jest dalekie od faktycznego wsparcia. Cza-

sami wystarczy dostrzec wysiłki młodej mamy, pochwalić za to wszystko, czego

dokonała, dać jej szansę i prawo wyboru: „Może spróbujesz jeszcze raz, świetnie

sobie dajesz radę”, „Jesteś bardzo dzielna”, „Dasz radę, nie w takich sytuacjach so-

bie radziłaś”. Na podstawie wieloletnich obserwacji i doświadczenia zawodowego

jestem przekonana, że utrzymanie karmienia piersią w bardzo dużej mierze jest

zależne od nastawienia do niego otoczenia młodej mamy. Dotyczy to zarówno

personelu medycznego, jak i osób z najbliższej rodziny. Już wspominałam na

samym wstępie o przeświadczeniu, że własne doświadczenia wpływają na nasze

opinie i postawy. Częściej to właśnie osoby, które same nie karmiły, mają tenden-

cje do umniejszania korzyści wynikających z karmienia piersią lub wręcz do pod-

noszenia walorów sztucznego karmienia. Uznanie za lepsze innego postępowania

niż to, którego samemu się doświadczyło (dobrowolnie lub z konieczności), jest

trudne, ponieważ oznacza przyznanie się przed samym sobą do straty. Strata to

żal, poszukiwanie błędów i winnego, czasami poczucie winy. Wiedza o tych zależ-

nościach może ułatwić zorganizowanie skutecznego wsparcia po porodzie.

Ważna jest także znajomość różnicy wzorców zachowań dziecka związanych

z karmieniem sztucznym i naturalnym. Samo nazewnictwo wiele wyjaśnia: „karmi

się butelką” lub „przystawia do piersi”. W przypadku karmienia butelką najwła-

ściwszą pozycją dla dziecka jest sztywne ułożenie główki malucha w zgięciu łok-

ciowym matki, w pozycji leżącej na plecach. Przeniesienie takiego wzorca podczas

prób karmienia piersią kończy się niepowodzeniem, zwłaszcza gdy będzie próbo-

wało się manipulować piersią jak butelką. Podczas przystawiania do piersi naj-

ważniejsza jest wygodna pozycja matki i do niej dopiero dostosowuje się ułożenie

dziecka. Kolejne kwestie to częstość karmień, zupełnie różna w obydwu przypad-

kach, zachowanie dziecka, oddawanie stolca i jeszcze wiele innych. W procesie

laktacji biorą udział głównie dwa hormony: prolaktyna i oksytocyna. Pierwsza

jest odpowiedzialna za produkcję mleka, a druga powoduje skurcz mięśni wokół

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 36

10.05.2012 12:13

37

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

kanalików wyprowadzających, dzięki czemu następuje wypływ mleka z piersi.

Nie bez znaczenia jest fakt, że oksytocyna jest hormonem miłości. Największe

jej poziomy w organizmie obserwuje się podczas porodu, karmienia i orgazmu.

W czasie bólu i w stresie obniża się jej poziom, a co za tym idzie – utrudniony

jest wypływ mleka. W sytuacji gdy wiele przeciwności bardzo niekorzystnych dla

naturalnie przebiegającego procesu laktacji pojawia się na drodze młodej mamy,

stawienie temu czoła graniczy niemalże z cudem. Atakowana zewsząd i zmęczona

walką ze wszystkimi tymi przeciwnościami matka podejmuje decyzję o rezygnacji

z karmienia piersią. Dla jej własnego dobra i dla dobra dziecka byłoby lepiej,

gdyby umiała i mogła to określić jako własny, świadomy wybór. Jeżeli sama bę-

dzie przekonana, że w jej sytuacji jest to rozwiązanie zgodne z zasadą mniejszego

zła (odbiega co prawda od ideału, ale jest najlepszym możliwym rozwiązaniem

w danej sytuacji), nie podejrzewam, by czuła się jak matka wyrodna, nieudana

czy egoistyczna.

Często w pracy spotykam się z sytuacją, gdy z medycznego punktu widzenia

nie ma wskazań do dokarmiania, a już tym bardziej do odstawienia dziecka od

piersi. Bardzo trudno przekonać matki o tym, że początek dokarmiania smocz-

kiem jest przyczyną problemów z karmieniem piersią. Informacje te przyjmowa-

ne są z niedowierzaniem. Gdy przyczyna jest znana, następnym razem można jej

uniknąć. Jest to o tyle ważne, że w sytuacji, gdy na świat przyjdzie kolejne dziecko,

matka z założenia nie będzie negowała karmienia, będzie bogatsza o poprzednie

doświadczenia. Pod warunkiem oczywiście, że nie zakłada z góry niepowodzenia

i w myśl źle rozumianego jednakowego traktowania swoich dzieci, karmienia

naturalnego nie bierze pod uwagę (bardzo często spotykam się z taką sytuacją).

Ważny jest powód, dla którego zostało przerwane karmienie. Określenie „Miałam

za mało pokarmu” z założenia oznacza niedoskonałość ciała. Dla odmiany prze-

konanie o tym, że konkretne postępowanie doprowadziło do odstawienia dziecka

od piersi, nie neguje możliwości biologicznych matki, a podkreśla jedynie, że

odpowiedzialne za ten stan rzeczy jest nieprawidłowe postępowanie.

Prolaktyna i endorfi ny wydzielane podczas karmienia osłabiają instynkt sa-

mozachowawczy i zwiększają możliwości fi lantropijne. Stwierdzenie, że karmie-

nie piersią tworzy więzi emocjonalne, zastąpiłabym opinią, że je ułatwia. Nie

oznacza to przecież, że w innej sytuacji powstanie takich więzi jest niemożliwe.

Samo karmienie nie ochroni przed wieloma chorobami, jeżeli zaniedba się pozo-

stałe niekorzystne czynniki.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 37

10.05.2012 12:13

38

Ewa Janiuk

Podsumowanie

Pomimo podkreślenia w standardzie opieki okołoporodowej znaczenia edukacji

przedporodowej ciężarnych od 21. tygodnia ciąży, jestem przekonana, że najlep-

szym okresem do przekazania informacji o korzyściach wynikających z zaplano-

wania ciąży w najdogodniejszym czasie i z wczesnej opieki medycznej w trakcie

ciąży jest okres przedkoncepcyjny. Wynika to z faktu, że organogeneza rozpoczy-

na się 17 dni po zapłodnieniu, w czasie kiedy kobieta zwykle nie wie jeszcze, że

jest w ciąży. Oznacza to, że potrzeba zapewnienia najwłaściwszego środowiska dla

nowo powstałego organizmu przypada na okres, kiedy kobieta niejednokrotnie

nie jest świadoma jego istnienia. Nawiązując do opinii, że człowiek jako nosiciel

zdrowia jest jego współtwórcą mogącym się nauczyć bycia zdrowym

21

, warto do-

dać, że nabiera ona jeszcze głębszego wyrazu, gdy mówi się o zdrowiu człowieka,

którego za własnym pośrednictwem powołuje się do życia. Trudno nie zgodzić

się z poglądem zawartym w Karcie praw rodziny

22

, że to matka jeszcze przed

narodzeniem dziecka „kształtuje nie tylko jego organizm, ale pośrednio, całe jego

człowieczeństwo”

23

. Mając to na uwadze, należałoby wyciągnąć wnioski co do

tego, w jakim stopniu istotna jest edukacja przyszłych rodziców w okresie poprze-

dzającym rozwój nowego istnienia ludzkiego.

Bibliografi a

Alexander J., Levy V., Roch S., Opieka przedporodowa, „Nowoczesne Położnictwo”, 1,

PZWL, Warszawa 1995.

Bień A., Bałanda A., Ciąża u dziewcząt [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus

(red.), Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009.

Chazan B. (red.), Rodzina i prokreacja. Materiały konferencji Popowo 8–9 grudnia 1994,

IMiD, Warszawa 1995.

Demel M., Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980.
Fijałkowski W., Ekologia rodziny, Rubikon, Kraków 2001.
Haddad W., Rola pielęgniarki i położnej w ochronie zdrowia rodziny [w:] K. Bożkowa,

A. Sito (red.), Zdrowie rodziny, PZWL, Warszawa 1983.

21

M. Kapica, Edukacja zdrowotna – w stronę człowieczeństwa [w:] Z. Łomny, K. Marcinkowska-

-Łangowska (red.), Ku humanistycznej przyszłości świata w nowym stuleciu, Wyd. UO, Opole 2001,

s. 131.

22

Karta praw rodziny, „L’Osservatore Romano” 1983, 10.

23

K. Kapera, Raport o sytuacji polskich rodzin, Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Rodziny, War-

szawa 1998, s. 185.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 38

10.05.2012 12:13

37

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

kanalików wyprowadzających, dzięki czemu następuje wypływ mleka z piersi.

Nie bez znaczenia jest fakt, że oksytocyna jest hormonem miłości. Największe

jej poziomy w organizmie obserwuje się podczas porodu, karmienia i orgazmu.

W czasie bólu i w stresie obniża się jej poziom, a co za tym idzie – utrudniony

jest wypływ mleka. W sytuacji gdy wiele przeciwności bardzo niekorzystnych dla

naturalnie przebiegającego procesu laktacji pojawia się na drodze młodej mamy,

stawienie temu czoła graniczy niemalże z cudem. Atakowana zewsząd i zmęczona

walką ze wszystkimi tymi przeciwnościami matka podejmuje decyzję o rezygnacji

z karmienia piersią. Dla jej własnego dobra i dla dobra dziecka byłoby lepiej,

gdyby umiała i mogła to określić jako własny, świadomy wybór. Jeżeli sama bę-

dzie przekonana, że w jej sytuacji jest to rozwiązanie zgodne z zasadą mniejszego

zła (odbiega co prawda od ideału, ale jest najlepszym możliwym rozwiązaniem

w danej sytuacji), nie podejrzewam, by czuła się jak matka wyrodna, nieudana

czy egoistyczna.

Często w pracy spotykam się z sytuacją, gdy z medycznego punktu widzenia

nie ma wskazań do dokarmiania, a już tym bardziej do odstawienia dziecka od

piersi. Bardzo trudno przekonać matki o tym, że początek dokarmiania smocz-

kiem jest przyczyną problemów z karmieniem piersią. Informacje te przyjmowa-

ne są z niedowierzaniem. Gdy przyczyna jest znana, następnym razem można jej

uniknąć. Jest to o tyle ważne, że w sytuacji, gdy na świat przyjdzie kolejne dziecko,

matka z założenia nie będzie negowała karmienia, będzie bogatsza o poprzednie

doświadczenia. Pod warunkiem oczywiście, że nie zakłada z góry niepowodzenia

i w myśl źle rozumianego jednakowego traktowania swoich dzieci, karmienia

naturalnego nie bierze pod uwagę (bardzo często spotykam się z taką sytuacją).

Ważny jest powód, dla którego zostało przerwane karmienie. Określenie „Miałam

za mało pokarmu” z założenia oznacza niedoskonałość ciała. Dla odmiany prze-

konanie o tym, że konkretne postępowanie doprowadziło do odstawienia dziecka

od piersi, nie neguje możliwości biologicznych matki, a podkreśla jedynie, że

odpowiedzialne za ten stan rzeczy jest nieprawidłowe postępowanie.

Prolaktyna i endorfi ny wydzielane podczas karmienia osłabiają instynkt sa-

mozachowawczy i zwiększają możliwości fi lantropijne. Stwierdzenie, że karmie-

nie piersią tworzy więzi emocjonalne, zastąpiłabym opinią, że je ułatwia. Nie

oznacza to przecież, że w innej sytuacji powstanie takich więzi jest niemożliwe.

Samo karmienie nie ochroni przed wieloma chorobami, jeżeli zaniedba się pozo-

stałe niekorzystne czynniki.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 37

10.05.2012 12:13

38

Ewa Janiuk

Podsumowanie

Pomimo podkreślenia w standardzie opieki okołoporodowej znaczenia edukacji

przedporodowej ciężarnych od 21. tygodnia ciąży, jestem przekonana, że najlep-

szym okresem do przekazania informacji o korzyściach wynikających z zaplano-

wania ciąży w najdogodniejszym czasie i z wczesnej opieki medycznej w trakcie

ciąży jest okres przedkoncepcyjny. Wynika to z faktu, że organogeneza rozpoczy-

na się 17 dni po zapłodnieniu, w czasie kiedy kobieta zwykle nie wie jeszcze, że

jest w ciąży. Oznacza to, że potrzeba zapewnienia najwłaściwszego środowiska dla

nowo powstałego organizmu przypada na okres, kiedy kobieta niejednokrotnie

nie jest świadoma jego istnienia. Nawiązując do opinii, że człowiek jako nosiciel

zdrowia jest jego współtwórcą mogącym się nauczyć bycia zdrowym

21

, warto do-

dać, że nabiera ona jeszcze głębszego wyrazu, gdy mówi się o zdrowiu człowieka,

którego za własnym pośrednictwem powołuje się do życia. Trudno nie zgodzić

się z poglądem zawartym w Karcie praw rodziny

22

, że to matka jeszcze przed

narodzeniem dziecka „kształtuje nie tylko jego organizm, ale pośrednio, całe jego

człowieczeństwo”

23

. Mając to na uwadze, należałoby wyciągnąć wnioski co do

tego, w jakim stopniu istotna jest edukacja przyszłych rodziców w okresie poprze-

dzającym rozwój nowego istnienia ludzkiego.

Bibliografi a

Alexander J., Levy V., Roch S., Opieka przedporodowa, „Nowoczesne Położnictwo”, 1,

PZWL, Warszawa 1995.

Bień A., Bałanda A., Ciąża u dziewcząt [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus

(red.), Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009.

Chazan B. (red.), Rodzina i prokreacja. Materiały konferencji Popowo 8–9 grudnia 1994,

IMiD, Warszawa 1995.

Demel M., Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980.
Fijałkowski W., Ekologia rodziny, Rubikon, Kraków 2001.
Haddad W., Rola pielęgniarki i położnej w ochronie zdrowia rodziny [w:] K. Bożkowa,

A. Sito (red.), Zdrowie rodziny, PZWL, Warszawa 1983.

21

M. Kapica, Edukacja zdrowotna – w stronę człowieczeństwa [w:] Z. Łomny, K. Marcinkowska-

-Łangowska (red.), Ku humanistycznej przyszłości świata w nowym stuleciu, Wyd. UO, Opole 2001,

s. 131.

22

Karta praw rodziny, „L’Osservatore Romano” 1983, 10.

23

K. Kapera, Raport o sytuacji polskich rodzin, Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Rodziny, War-

szawa 1998, s. 185.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 38

10.05.2012 12:13

39

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

Iwanowicz-Palus G., Makara-Studzińska M., Prażmowska B., Profi laktyka zaburzeń

emocjonalnych okresu okołoporodowego [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-

-Palus (red.), Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009.

Janiuk E., Matka jako aktywny uczestnik porodu [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk,

J. Dzierżanowski (red.), Optymalizacja porodu – zagadnienie interdyscyplinarne, Im-

puls, Kraków 2008.

Kapera K., Raport o sytuacji polskich rodzin, Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Rodziny,

Warszawa 1998.

Kapica M., Edukacja zdrowotna – w stronę człowieczeństwa [w:] Z. Łomny, K. Marcinkowska-

-Łangowska, Ku humanistycznej przyszłości świata w nowym stuleciu, Wyd. UO, Opole

2001.

Karta praw rodziny, „L’Osservatore Romano” 1983, 10.
Kitzinger S., Szkoła rodzenia, Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996.
Maciaszkowa J., Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1991.
Palmer G., Polityka karmienia piersią, Mamania, Warszawa 2011.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów

postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych

z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fi zjologicznej

ciąży, fi zjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz.U. nr 187,

poz. 1259).

Stosowanie leków podczas karmienia piersią, http://www.laktacja.pl/index.php?option=

com_content&view=article&id=9&Itemid=10 (dostęp: 22.03.2012).

Wołanie o szacunek, http://www.edziecko.pl/pierwszy_rok/1,79402,3852913.html (do-

stęp: 22.03.2012).

http://babiniec-cafe.pl/viewtopic.php?t=24627 (dostęp: 22.03.2012).
http://forum.gazeta.pl/forum/w,585,124021717,,do_dziewczyn_ktore_rodzily_plan_

porodu.html?v=2 (dostęp: 22.03.2012).

http://www.rodzicpoludzku.pl (dostęp: 22.03.2012).
http://www.dobramama.pl/pokaz/178017/undefi ned (dostęp: 22.03.2012).

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 39

10.05.2012 12:13

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 40

10.05.2012 12:13

39

Wpływ edukacji zdrowotnej ciężarnej na dobrostan dziecka

Iwanowicz-Palus G., Makara-Studzińska M., Prażmowska B., Profi laktyka zaburzeń

emocjonalnych okresu okołoporodowego [w:] M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-

-Palus (red.), Psychologia w położnictwie, PZWL, Warszawa 2009.

Janiuk E., Matka jako aktywny uczestnik porodu [w:] E. Lichtenberg-Kokoszka, E. Janiuk,

J. Dzierżanowski (red.), Optymalizacja porodu – zagadnienie interdyscyplinarne, Im-

puls, Kraków 2008.

Kapera K., Raport o sytuacji polskich rodzin, Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Rodziny,

Warszawa 1998.

Kapica M., Edukacja zdrowotna – w stronę człowieczeństwa [w:] Z. Łomny, K. Marcinkowska-

-Łangowska, Ku humanistycznej przyszłości świata w nowym stuleciu, Wyd. UO, Opole

2001.

Karta praw rodziny, „L’Osservatore Romano” 1983, 10.
Kitzinger S., Szkoła rodzenia, Wojciech Pogonowski, Warszawa 1996.
Maciaszkowa J., Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1991.
Palmer G., Polityka karmienia piersią, Mamania, Warszawa 2011.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. w sprawie standardów

postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych

z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fi zjologicznej

ciąży, fi zjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz.U. nr 187,

poz. 1259).

Stosowanie leków podczas karmienia piersią, http://www.laktacja.pl/index.php?option=

com_content&view=article&id=9&Itemid=10 (dostęp: 22.03.2012).

Wołanie o szacunek, http://www.edziecko.pl/pierwszy_rok/1,79402,3852913.html (do-

stęp: 22.03.2012).

http://babiniec-cafe.pl/viewtopic.php?t=24627 (dostęp: 22.03.2012).
http://forum.gazeta.pl/forum/w,585,124021717,,do_dziewczyn_ktore_rodzily_plan_

porodu.html?v=2 (dostęp: 22.03.2012).

http://www.rodzicpoludzku.pl (dostęp: 22.03.2012).
http://www.dobramama.pl/pokaz/178017/undefi ned (dostęp: 22.03.2012).

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 39

10.05.2012 12:13

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 40

10.05.2012 12:13

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka

Elementy wybrane

W okresie ciąży Twoje ciało jest dla Twojego dziecka całym wszech-

światem. Zastępujesz mu ziemię, powietrze, niebo, słońce i wodę. Dziecko
pozostaje w bardzo intymnym związku z Tobą – to związek ciał, dusz
i umysłów. Ponieważ twoje nienarodzone dziecko ma ograniczone moż-
liwości wpływania na własne doświadczenia, to ty musisz zadbać o to,
żeby było mu dobrze, i chronić go przed toksycznymi wpływami środo-
wiska na jego rozwój. To Ty podejmujesz decyzje o tym, z jakich skład-
ników powstanie ciało, dusza i zmysły Twojego dziecka […]

1

.

Prenatalny okres życia człowieka wciąż pozostaje, dla wielu z nas, wielką zagadką.

Wprawdzie mamy już możliwość obserwacji rozwoju poczętego dziecka, choćby

na monitorze USG, większą dostępność do fi lmów i książek pokazujących jego

rozwój, a w mediach od czasu do czasu pojawiają się doniesienia z badań infor-

mujące nas o tym, czego uczy się poczęte dziecko i jak powinien przebiegać poród

uwzględniający potrzeby matki i dziecka, niemniej wiedza ta bardzo powoli toru-

je sobie drogę w naszej świadomości.

Ten nieistotny do niedawna okres ludzkiego życia coraz częściej staje się

podstawą prowadzonych badań. Z jednej strony bowiem naukowców zaczęło

interesować już nie tylko to, jak rozwija się poczęte dziecko, ale także to, do czego

zdolne są jego zmysły i umysł (inaczej mówiąc, próbują oni ustalić i to, co płód

widzi i słyszy, i to, co z tego zapamiętuje). Z drugiej strony, sami psycholodzy

i psychoterapeuci zwrócili uwagę na to, że praca z pacjentem wymaga już nie

tylko przepracowania okresu wczesnego dzieciństwa, lecz również cofnięcia się aż

do okresu narodzin, a nawet rozwoju prenatalnego.

W literaturze przedmiotu, zwłaszcza psychologicznej, najczęściej możemy

spotkać opis traumatycznych czynników zaburzających prawidłowy psychospo-

1

D. Chopra, D. Simon, V. Abrams, Magiczny początek, zaczarowane życie. Holistyczny poradnik dla

kobiet w ciąży, „Larum”, MT Biznes, Warszawa 2010, s. 36, 39.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 137

10.05.2012 12:13

138

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

łeczny i fi zyczny rozwój dziecka, a znacznie rzadziej przykłady tego, jak wspierać

rozwój prawidłowy. Dlatego też postawiłam przed sobą niełatwe zadanie, jakim

jest przedstawienie czynników pozytywnie wpływających na rozwój poczętego

dziecka.

Około 6. tygodnia od chwili poczęcia pojawia się elektryczna aktywność

mózgu, co oznacza, że mózg nie tylko rozwija się jako organ, ale również że

podejmuje właściwe sobie funkcje. W 7. tygodniu życia płodowego mamy tego

kolejny przejaw w postaci synaps, które świadczą o tym, że mózg rozpoczął już

proces zapamiętywania. Zastanawiając się nad tym, co takiego może zapamięty-

wać kształtujący się mózg, należy się odnieść do poziomu rozwoju poszczegól-

nych zmysłów. Inaczej mówiąc, musimy stwierdzić, jakie bodźce docierają do

dziecka, a do odbioru których rozwijający się mały człowiek jest wystarczająco

przygotowany.

Już w 7. tygodniu życia płodowego komórki siatkówki oka łączą się z częścią

potyliczną mózgu. Teoretycznie dziecko już od tego momentu powinno nie tyl-

ko widzieć, ale i zapamiętywać to, co widzi. Problem w tym, że zmysł wzroku

w chwili narodzin jest jeszcze bardzo niedojrzały. Wynika to prawdopodobnie

z tego, jak ważną rolę w jego rozwoju odgrywa doświadczenie. Niemniej, wbrew

naszym wyobrażeniom, dziecko nie żyje w świecie ciemności, a otoczone jest ra-

czej złotoczerwonym

2

(w dzień) oraz czarnym (w nocy) kolorem. Łącząc te trzy

fakty, możemy wysnuć przypuszczenie, że poczęte dziecko zapamiętuje kolory,

którymi jest otoczone. Potwierdzałyby to preferencje noworodków dotyczące

obserwowania przedmiotów czarno-białych oraz przebywania w półmroku. Pre-

ferencje te zmieniają się wraz z wiekiem, ale nawet osoby dorosłe w chwilach

uniesienia czy stresu wciąż wybierają pomieszczenia, w których panuje półmrok,

zwłaszcza te, które oświetlone są jedynie wątłym światłem świec.

W tym samym czasie powstają kanały półkoliste w uchu. Oznacza to, że

dziecko zaczyna odbierać informacje o położeniu swojego ciała. Należy przy tym

podkreślić, że receptory równowagi są jedynymi organami, które osiągają pełną

dojrzałość jeszcze w okresie życia płodowego. Choć prawdopodobnie płód nie

ma orientacji przestrzennej, to jednak bezustannie odczuwa wszelkie zmiany swej

pozycji i są to doznania „wprawiające dziecko w dobre samopoczucie”

3

. Z tego

też powodu noworodki uwielbiają być noszone na rękach, i to nie przez dowolną

osobę, ale przez mamę, ponieważ to rytm jej kroków zapamiętały z życia płodo-

wego i to on zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa (odczucie, że wciąż sta-

nowi jedność z matką). Ponadto każdy człowiek ma swoją (zapamiętaną z okresu

2

Możemy wykonać następujące doświadczenie. Należy w ciemnym pokoju zbliżyć rękę do zapalonej

lampki na biurku. Kolor przeświecający przez dłoń jest prawdopodobnie tym, który widzi poczęte

dziecko.

3

L. Eliot, Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia, Media Rodzi-

na, Poznań 2010, s. 204.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 138

10.05.2012 12:13

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka

Elementy wybrane

W okresie ciąży Twoje ciało jest dla Twojego dziecka całym wszech-

światem. Zastępujesz mu ziemię, powietrze, niebo, słońce i wodę. Dziecko
pozostaje w bardzo intymnym związku z Tobą – to związek ciał, dusz
i umysłów. Ponieważ twoje nienarodzone dziecko ma ograniczone moż-
liwości wpływania na własne doświadczenia, to ty musisz zadbać o to,
żeby było mu dobrze, i chronić go przed toksycznymi wpływami środo-
wiska na jego rozwój. To Ty podejmujesz decyzje o tym, z jakich skład-
ników powstanie ciało, dusza i zmysły Twojego dziecka […]

1

.

Prenatalny okres życia człowieka wciąż pozostaje, dla wielu z nas, wielką zagadką.

Wprawdzie mamy już możliwość obserwacji rozwoju poczętego dziecka, choćby

na monitorze USG, większą dostępność do fi lmów i książek pokazujących jego

rozwój, a w mediach od czasu do czasu pojawiają się doniesienia z badań infor-

mujące nas o tym, czego uczy się poczęte dziecko i jak powinien przebiegać poród

uwzględniający potrzeby matki i dziecka, niemniej wiedza ta bardzo powoli toru-

je sobie drogę w naszej świadomości.

Ten nieistotny do niedawna okres ludzkiego życia coraz częściej staje się

podstawą prowadzonych badań. Z jednej strony bowiem naukowców zaczęło

interesować już nie tylko to, jak rozwija się poczęte dziecko, ale także to, do czego

zdolne są jego zmysły i umysł (inaczej mówiąc, próbują oni ustalić i to, co płód

widzi i słyszy, i to, co z tego zapamiętuje). Z drugiej strony, sami psycholodzy

i psychoterapeuci zwrócili uwagę na to, że praca z pacjentem wymaga już nie

tylko przepracowania okresu wczesnego dzieciństwa, lecz również cofnięcia się aż

do okresu narodzin, a nawet rozwoju prenatalnego.

W literaturze przedmiotu, zwłaszcza psychologicznej, najczęściej możemy

spotkać opis traumatycznych czynników zaburzających prawidłowy psychospo-

1

D. Chopra, D. Simon, V. Abrams, Magiczny początek, zaczarowane życie. Holistyczny poradnik dla

kobiet w ciąży, „Larum”, MT Biznes, Warszawa 2010, s. 36, 39.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 137

10.05.2012 12:13

138

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

łeczny i fi zyczny rozwój dziecka, a znacznie rzadziej przykłady tego, jak wspierać

rozwój prawidłowy. Dlatego też postawiłam przed sobą niełatwe zadanie, jakim

jest przedstawienie czynników pozytywnie wpływających na rozwój poczętego

dziecka.

Około 6. tygodnia od chwili poczęcia pojawia się elektryczna aktywność

mózgu, co oznacza, że mózg nie tylko rozwija się jako organ, ale również że

podejmuje właściwe sobie funkcje. W 7. tygodniu życia płodowego mamy tego

kolejny przejaw w postaci synaps, które świadczą o tym, że mózg rozpoczął już

proces zapamiętywania. Zastanawiając się nad tym, co takiego może zapamięty-

wać kształtujący się mózg, należy się odnieść do poziomu rozwoju poszczegól-

nych zmysłów. Inaczej mówiąc, musimy stwierdzić, jakie bodźce docierają do

dziecka, a do odbioru których rozwijający się mały człowiek jest wystarczająco

przygotowany.

Już w 7. tygodniu życia płodowego komórki siatkówki oka łączą się z częścią

potyliczną mózgu. Teoretycznie dziecko już od tego momentu powinno nie tyl-

ko widzieć, ale i zapamiętywać to, co widzi. Problem w tym, że zmysł wzroku

w chwili narodzin jest jeszcze bardzo niedojrzały. Wynika to prawdopodobnie

z tego, jak ważną rolę w jego rozwoju odgrywa doświadczenie. Niemniej, wbrew

naszym wyobrażeniom, dziecko nie żyje w świecie ciemności, a otoczone jest ra-

czej złotoczerwonym

2

(w dzień) oraz czarnym (w nocy) kolorem. Łącząc te trzy

fakty, możemy wysnuć przypuszczenie, że poczęte dziecko zapamiętuje kolory,

którymi jest otoczone. Potwierdzałyby to preferencje noworodków dotyczące

obserwowania przedmiotów czarno-białych oraz przebywania w półmroku. Pre-

ferencje te zmieniają się wraz z wiekiem, ale nawet osoby dorosłe w chwilach

uniesienia czy stresu wciąż wybierają pomieszczenia, w których panuje półmrok,

zwłaszcza te, które oświetlone są jedynie wątłym światłem świec.

W tym samym czasie powstają kanały półkoliste w uchu. Oznacza to, że

dziecko zaczyna odbierać informacje o położeniu swojego ciała. Należy przy tym

podkreślić, że receptory równowagi są jedynymi organami, które osiągają pełną

dojrzałość jeszcze w okresie życia płodowego. Choć prawdopodobnie płód nie

ma orientacji przestrzennej, to jednak bezustannie odczuwa wszelkie zmiany swej

pozycji i są to doznania „wprawiające dziecko w dobre samopoczucie”

3

. Z tego

też powodu noworodki uwielbiają być noszone na rękach, i to nie przez dowolną

osobę, ale przez mamę, ponieważ to rytm jej kroków zapamiętały z życia płodo-

wego i to on zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa (odczucie, że wciąż sta-

nowi jedność z matką). Ponadto każdy człowiek ma swoją (zapamiętaną z okresu

2

Możemy wykonać następujące doświadczenie. Należy w ciemnym pokoju zbliżyć rękę do zapalonej

lampki na biurku. Kolor przeświecający przez dłoń jest prawdopodobnie tym, który widzi poczęte

dziecko.

3

L. Eliot, Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia, Media Rodzi-

na, Poznań 2010, s. 204.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 138

10.05.2012 12:13

139

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka…

prenatalnego) ulubioną pozycje ciała, do której powraca również w czasie postna-

talnym, zwłaszcza w chwilach stresu czy cierpienia.

Informacje przekazywane do mózgu przez zmysł równowagi są niezbędne

dla zapewnienia prawidłowego rozwoju

4

. Zaobserwowano ponadto, że dodatko-

wa stymulacja tego narządu wpływa dodatnio na mózg dziecka oraz poprawia

ogólny rozwój małego człowieka. Można powiedzieć, że po części dzieje się to

automatycznie. Z jednej bowiem strony same poczęte dzieci „zachęcają” mamę

do wykonywania powolnych ruchów miednicą (nawet mocno pobudzone płody

uspokajają się w czasie łagodnego kołysania miednicą), z drugiej dolegliwości

kręgosłupa, usytuowane zwłaszcza w okolicy krzyżowo-lędźwiowej, zmuszają cię-

żarne do wykonywania ćwiczeń łagodzących ból. To, jak istotna jest stymulacja

tego zmysłu, potwierdzają obserwacje noworodków i małych dzieci, wyrażających

ogromną radość w chwili kołysania, huśtania, bujania, podskakiwania, okręca-

nia się

5

oraz łaskotania

6

. Ponadto starsze dzieci same zapewniają sobie podobną

stymulację przez potrząsanie główka, podskakiwanie w łóżeczku, kołysanie na

kolanach. Ich zachowanie jest w pełni uzasadnione, ponieważ stymulacja narządu

przedsionkowego wpływa na szybszy rozwój psychoruchowy, lepsze przyswaja-

nie informacji i uczenie się, większe panowanie nad emocjami, i to nie tylko

u zdrowych, prawidłowo rozwijających się dzieci, lecz także przedwcześnie uro-

dzonych

7

. Dlatego też wskazane jest dostarczanie dziecku już na etapie rozwoju

prenatalnego odpowiedniej liczby bodźców oraz ich kontynuowanie w okresie

postnatalnym. Delikatne ruchy miednicą, choćby w czasie spokojnego tańca,

gimnastyki dla ciężarnych, balansowania (w pozycji siedzącej) na dużej piłce do

ćwiczeń, zwykłego kołysania miednicą czy „tańca brzucha”, powodują powstanie

pozytywnych doznań u poczętego dziecka, stanowiąc równocześnie profi laktykę

dolegliwości kręgosłupa u ciężarnej. Przygotowują też do łagodniejszego rozegra-

nia aktu narodzin.

W 7. tygodniu życia płodowego powstają też kubki smakowe, które w 13. ty-

godniu łączą się z układem nerwowym. Początkowo dziecko nie interpretuje

jeszcze odbieranych doznań jako pozytywnych bądź negatywnych. Dopiero na

początku 4. miesiąca życia płodowego, kiedy dziecko zaczyna połykać wody pło-

dowe, zaczyna również reagować na ich smak. Możemy powiedzieć, że kształtują

się wówczas pewne preferencje smakowe. I choć płody rozpoznają już wszystkie

smaki, najbardziej ulubionym jest smak słodki. Jednak, co ciekawe, i one mogą

4

Między innymi do utrzymywania prawidłowej pozycji ciała. Z tego też powodu płody z zaburzenia-

mi dojrzewania układu przedsionkowego częściej rodzą się w pozycji pośladkowej.

5

Dzieci kręcone na krześle obrotowym wykazywały się szybszym rozwojem psychoruchowym.

L. Eliot, Co tam się dzieje?…, dz. cyt., s. 215.

6

Takie działania pomagają również uspokoić dziecko w chwili histerii, spazmów czy niezrównoważo-

nego zachowania. Tamże, s. 216.

7

Stąd zaleca się tzw. łóżeczka wodne lub stymulację przez kołysanie, masaż czy częstą zmianę po-

zycji ciała.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 139

10.05.2012 12:13

140

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

odczuwać jego przesyt

8

. Warte podkreślenia jest to, że dziecko, połykając i trawiąc

wody płodowe, zaspokaja 25% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Jeśli

zatem smak wód płodowych mu nie odpowiada, wówczas niechętnie je spożywa,

w związku z czym przyrost jego masy ciała jest niewystarczający, a noworodek

rodzi się mniejszy w porównaniu z rówieśnikami. Można więc powiedzieć, że na

prawidłową masę ciała płodu i noworodka wpływają racjonalne odżywianie się

kobiety w ciąży oraz jej nałogi (palenie, alkohol), te bowiem najczęściej sprawiają,

że w wodach płodowych pojawia się smak gorzki. Ponadto wrażenia smakowe są

ważnym źródłem doznań zmysłowych i mają wpływ na nastrój i stan emocjo-

nalny poczętego dziecka i noworodka

9

. Wprawdzie preferencje smakowe ulegają

zmianom w ciągu całego naszego życia, jednak samo wyczuwanie smaków w bar-

dzo niewielkim stopniu zmienia się po urodzeniu. Z tego powodu wskazane by-

łoby odpowiednie „stymulowanie smakowe” poczętego dziecka

10

. Oznacza to, że

kobieta ciężarna powinna spożywać nie tylko urozmaicone posiłki pod względem

składników czy mikroelementów, ale również pod względem smaku i zapachu.

Bezpośrednio ze zmysłem smaku powiązany jest zmysł zapachu. Węchowe

komórki nabłonkowe zaczynają się kształtować w 7. tygodniu ciąży, a w 11. są

już połączone z układem nerwowym. Zdolność odczuwania zapachów i reago-

wania na nie jest jednak nieco późniejsza w stosunku do odbierania bodźców

smakowych i rozwija się u płodu około 28. tygodnia ciąży. Wynika to z proce-

su rozwoju płodu. Warto zauważyć, że zmysł powonienia jest dla nas jednym

z ważniejszych zmysłów, a tuż po narodzinach polegamy na nim bardziej niż na

jakimkolwiek innym zmyśle. Węch i smak pozwalają po urodzeniu rozpoznać

matkę czy wyczuć zagrożenie. Co ciekawe, między 7. a 25. tygodniem ciąży płód

posiada narząd przylemieszowy, który w późniejszym okresie ulega całkowitemu

zanikowi. U zwierząt służy on do odbierania feromonów przekazujących infor-

macje społeczne i seksualne. Być może u ludzi pełni on podobną funkcję, niosąc

informacje od matki do dziecka.

Warte podkreślenia jest również to, że nie tylko zapamiętujemy zapach, ale

również kształtujemy związane z nim skojarzenia, a dzieje się to najczęściej bez

użycia naszej świadomości. Podobnie więc jak ze zmysłem smaku, otoczenie po-

czętego dziecka bogatym źródłem zapachów powoduje lepszy rozwój tego zmy-

słu. Jest to o tyle ważne, że dziecko rodzi się z ukształtowanym w znacznej mierze

zmysłem powonienia, a jego rozwój w okresie postnatalnym jest już znacznie

mniejszy. Przy tym należy podkreślić, że w trzecim trymestrze dziecko wyczuwa

już nie tylko smaki i zapachy spożywanych przez matkę potraw, ale i otaczające

ją zapachy (np. perfum, kwiatów, spalin, dymu tytoniowego)… i buduje sobie

8

D. Maurer, Ch. Maurer, Świat noworodka, WN PWN, Warszawa 1994, s. 12.

9

L. Eliot, Co tam się dzieje?…, dz. cyt., s. 238.

10

Szczury, których matki w czasie ciąży pozbawione były dostępu do sodu, po urodzeniu nie posiadały

zdolności do odbierania wrażeń smakowych tego pierwiastka. Tamże, s. 242.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 140

10.05.2012 12:13

139

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka…

prenatalnego) ulubioną pozycje ciała, do której powraca również w czasie postna-

talnym, zwłaszcza w chwilach stresu czy cierpienia.

Informacje przekazywane do mózgu przez zmysł równowagi są niezbędne

dla zapewnienia prawidłowego rozwoju

4

. Zaobserwowano ponadto, że dodatko-

wa stymulacja tego narządu wpływa dodatnio na mózg dziecka oraz poprawia

ogólny rozwój małego człowieka. Można powiedzieć, że po części dzieje się to

automatycznie. Z jednej bowiem strony same poczęte dzieci „zachęcają” mamę

do wykonywania powolnych ruchów miednicą (nawet mocno pobudzone płody

uspokajają się w czasie łagodnego kołysania miednicą), z drugiej dolegliwości

kręgosłupa, usytuowane zwłaszcza w okolicy krzyżowo-lędźwiowej, zmuszają cię-

żarne do wykonywania ćwiczeń łagodzących ból. To, jak istotna jest stymulacja

tego zmysłu, potwierdzają obserwacje noworodków i małych dzieci, wyrażających

ogromną radość w chwili kołysania, huśtania, bujania, podskakiwania, okręca-

nia się

5

oraz łaskotania

6

. Ponadto starsze dzieci same zapewniają sobie podobną

stymulację przez potrząsanie główka, podskakiwanie w łóżeczku, kołysanie na

kolanach. Ich zachowanie jest w pełni uzasadnione, ponieważ stymulacja narządu

przedsionkowego wpływa na szybszy rozwój psychoruchowy, lepsze przyswaja-

nie informacji i uczenie się, większe panowanie nad emocjami, i to nie tylko

u zdrowych, prawidłowo rozwijających się dzieci, lecz także przedwcześnie uro-

dzonych

7

. Dlatego też wskazane jest dostarczanie dziecku już na etapie rozwoju

prenatalnego odpowiedniej liczby bodźców oraz ich kontynuowanie w okresie

postnatalnym. Delikatne ruchy miednicą, choćby w czasie spokojnego tańca,

gimnastyki dla ciężarnych, balansowania (w pozycji siedzącej) na dużej piłce do

ćwiczeń, zwykłego kołysania miednicą czy „tańca brzucha”, powodują powstanie

pozytywnych doznań u poczętego dziecka, stanowiąc równocześnie profi laktykę

dolegliwości kręgosłupa u ciężarnej. Przygotowują też do łagodniejszego rozegra-

nia aktu narodzin.

W 7. tygodniu życia płodowego powstają też kubki smakowe, które w 13. ty-

godniu łączą się z układem nerwowym. Początkowo dziecko nie interpretuje

jeszcze odbieranych doznań jako pozytywnych bądź negatywnych. Dopiero na

początku 4. miesiąca życia płodowego, kiedy dziecko zaczyna połykać wody pło-

dowe, zaczyna również reagować na ich smak. Możemy powiedzieć, że kształtują

się wówczas pewne preferencje smakowe. I choć płody rozpoznają już wszystkie

smaki, najbardziej ulubionym jest smak słodki. Jednak, co ciekawe, i one mogą

4

Między innymi do utrzymywania prawidłowej pozycji ciała. Z tego też powodu płody z zaburzenia-

mi dojrzewania układu przedsionkowego częściej rodzą się w pozycji pośladkowej.

5

Dzieci kręcone na krześle obrotowym wykazywały się szybszym rozwojem psychoruchowym.

L. Eliot, Co tam się dzieje?…, dz. cyt., s. 215.

6

Takie działania pomagają również uspokoić dziecko w chwili histerii, spazmów czy niezrównoważo-

nego zachowania. Tamże, s. 216.

7

Stąd zaleca się tzw. łóżeczka wodne lub stymulację przez kołysanie, masaż czy częstą zmianę po-

zycji ciała.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 139

10.05.2012 12:13

140

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

odczuwać jego przesyt

8

. Warte podkreślenia jest to, że dziecko, połykając i trawiąc

wody płodowe, zaspokaja 25% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Jeśli

zatem smak wód płodowych mu nie odpowiada, wówczas niechętnie je spożywa,

w związku z czym przyrost jego masy ciała jest niewystarczający, a noworodek

rodzi się mniejszy w porównaniu z rówieśnikami. Można więc powiedzieć, że na

prawidłową masę ciała płodu i noworodka wpływają racjonalne odżywianie się

kobiety w ciąży oraz jej nałogi (palenie, alkohol), te bowiem najczęściej sprawiają,

że w wodach płodowych pojawia się smak gorzki. Ponadto wrażenia smakowe są

ważnym źródłem doznań zmysłowych i mają wpływ na nastrój i stan emocjo-

nalny poczętego dziecka i noworodka

9

. Wprawdzie preferencje smakowe ulegają

zmianom w ciągu całego naszego życia, jednak samo wyczuwanie smaków w bar-

dzo niewielkim stopniu zmienia się po urodzeniu. Z tego powodu wskazane by-

łoby odpowiednie „stymulowanie smakowe” poczętego dziecka

10

. Oznacza to, że

kobieta ciężarna powinna spożywać nie tylko urozmaicone posiłki pod względem

składników czy mikroelementów, ale również pod względem smaku i zapachu.

Bezpośrednio ze zmysłem smaku powiązany jest zmysł zapachu. Węchowe

komórki nabłonkowe zaczynają się kształtować w 7. tygodniu ciąży, a w 11. są

już połączone z układem nerwowym. Zdolność odczuwania zapachów i reago-

wania na nie jest jednak nieco późniejsza w stosunku do odbierania bodźców

smakowych i rozwija się u płodu około 28. tygodnia ciąży. Wynika to z proce-

su rozwoju płodu. Warto zauważyć, że zmysł powonienia jest dla nas jednym

z ważniejszych zmysłów, a tuż po narodzinach polegamy na nim bardziej niż na

jakimkolwiek innym zmyśle. Węch i smak pozwalają po urodzeniu rozpoznać

matkę czy wyczuć zagrożenie. Co ciekawe, między 7. a 25. tygodniem ciąży płód

posiada narząd przylemieszowy, który w późniejszym okresie ulega całkowitemu

zanikowi. U zwierząt służy on do odbierania feromonów przekazujących infor-

macje społeczne i seksualne. Być może u ludzi pełni on podobną funkcję, niosąc

informacje od matki do dziecka.

Warte podkreślenia jest również to, że nie tylko zapamiętujemy zapach, ale

również kształtujemy związane z nim skojarzenia, a dzieje się to najczęściej bez

użycia naszej świadomości. Podobnie więc jak ze zmysłem smaku, otoczenie po-

czętego dziecka bogatym źródłem zapachów powoduje lepszy rozwój tego zmy-

słu. Jest to o tyle ważne, że dziecko rodzi się z ukształtowanym w znacznej mierze

zmysłem powonienia, a jego rozwój w okresie postnatalnym jest już znacznie

mniejszy. Przy tym należy podkreślić, że w trzecim trymestrze dziecko wyczuwa

już nie tylko smaki i zapachy spożywanych przez matkę potraw, ale i otaczające

ją zapachy (np. perfum, kwiatów, spalin, dymu tytoniowego)… i buduje sobie

8

D. Maurer, Ch. Maurer, Świat noworodka, WN PWN, Warszawa 1994, s. 12.

9

L. Eliot, Co tam się dzieje?…, dz. cyt., s. 238.

10

Szczury, których matki w czasie ciąży pozbawione były dostępu do sodu, po urodzeniu nie posiadały

zdolności do odbierania wrażeń smakowych tego pierwiastka. Tamże, s. 242.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 140

10.05.2012 12:13

141

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka…

związaną w tym „mapę skojarzeń”. Badania wykazują, że dzieci nie tylko zapamię-

tują intensywne smaki i zapachy, ale także że po urodzeniu bardziej je preferują.

Różnorodność posiłków jest więc jedną z metod zadbania o to, by dziecko uczy-

nić smakoszem i/lub zmniejszyć szansę na to, że będzie niejadkiem

11

. Otoczenie

zaś dziecka ciepłymi emocjami, czego rezultatem jest produkcja endorfi n, spo-

woduje wzrost poczucia bezpieczeństwa dziecka oraz skojarzenie pozytywnych

uczuć z matką. Doprowadzi do powstania uczucia miłości i przywiązania dziecka

do matki.

Dzieci zapamiętują zapach płynu owodniowego i zapach ten je uspokaja, dla-

tego powinno się odroczyć czas pierwszej kąpieli, gdyż nieobmyte dzieci łatwiej

same się uspokajają, choćby przez włożenie do ust pachnącej wodami płodowy-

mi piąstki. Posmarowanie zaś brodawki sutkowej wodami płodowymi ułatwia

dziecku ssanie i jest wskazane zwłaszcza w sytuacji, kiedy kobieta nie radzi sobie

z przystawieniem dziecka do piersi bezpośrednio po porodzie

12

.

Już w 5.–6. tygodniu od chwili poczęcia zarodek czuje, kiedy dotyka się jego

ust lub nosa. W 9. tygodniu zmysł dotyku osiąga taki poziom, że widoczne są

reakcje ciała na docierające do dziecka bodźce dotykowe (zamykanie powiek, za-

ciskanie dłoni w piąstkę). Wprawdzie płód nie rozróżnia jeszcze rodzajów wrażeń

dotykowych i nie potrafi ich dokładnie umiejscowić, jednak pierwsze doznania

czuciowe, jakie mają miejsce w życiu wewnątrzmacicznym, doznania dotykania

i bycia dotykanym, są niezwykle istotne dla całościowego rozwoju dziecka. Cho-

dzi tu zarówno o kształtowanie wrażliwości dotykowej, umiejętności ruchowych,

zrozumienia świata fi zykalnego, jak i utrzymanie zdrowia i dobrego samopoczu-

cia. Należy przy tym zauważyć, że „czucie” to odbiór wrażenia kontaktu z kimś

lub czymś, jak również interpretacja temperatury, bólu, zmiany pozycji naszego

ciała. Większość niezbędnych do tego receptorów znajduje się na skórze, część

jednak (odbierających informacje o zmianie pozycji ciała) umiejscowiona jest

w mięśniach i stawach.

Około 4. miesiąca ciąży tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała, a inten-

sywność rozwoju zmysłu dotyku zależna jest od liczby bodźców czuciowych,

jakimi stymulowany jest płód. Wprawdzie mapa czuciowa ciała uzupełniana jest

w toku zdobywanego doświadczenie przez całe dalsze życie

13

, niemniej stopień

wrażliwości czuciowej kształtuje się w okresie prenatalnym. Należy w tym miejscu

podkreślić, że wrażenia dotykowe wpływają również na stymulację rozwoju mó-

zgu. Oczywiste staje się więc zachęcanie rodziców do jak najczęstszego dotykania

11

Niestety płody zapamiętują też smak i zapach alkoholu oraz tytoniu i innych używek, przez co

w późniejszym wieku mają preferencje do ich stosowania.

12

Wskazane byłoby więc przeprowadzenie kontaktu „skóra do skóry” przez położenie wilgotnego, na-

giego noworodka na piersi mamy (nie na brzuchu), po to by ułatwić pierwszą próbę przystawienia

go do piersi.

13

Dlatego też defi cyty powstałe w okresie prenatalnym można korygować przez odpowiednio dobraną

terapię.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 141

10.05.2012 12:13

142

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

swojego maleństwa czy dostarczania innych bodźców czuciowych, takich jak cho-

ciażby strumień prysznica skierowany na brzuch mamy. Po porodzie stymulacja

ta powinna być kontynuowana w postaci odpowiednio prowadzonej pielęgnacji

14

dziecka oraz dostarczania mu (i częstej zmiany

15

) zabawek dostosowanych do jego

potrzeb i możliwości rozwojowych.

Początkowa reakcja na dotyk jest reakcją bezwarunkową i dopiero w 3. try-

mestrze ciąży, kiedy następuje synchronizacja informacji z innych zmysłów (rów-

nowagi, słuchu), dziecko zaczyna coraz bardziej świadomie reagować na dociera-

jące do niego bodźce. Pierwsze reakcje są powolne i opóźnione w czasie, a wraz

z postępem mielinizacji stają się coraz bardziej precyzyjne i szybsze. Wrażliwość

na dotyk rozpoczyna się od głowy, a kończy na czubkach palców, stąd niemow-

lęta w pierwszej kolejności poznają świat ustami, przechodząc do rozpoznawania

świata dłońmi w znacznie późniejszym czasie. Co ciekawe, niemowlęta nie tylko

zapamiętują kształt brodawki sutkowej, ale również wszelkich przedmiotów, któ-

re trafi ają do ich ust. Co więcej, są w stanie rozpoznać wzrokiem te przedmioty,

które wcześniej badały ustami.

Wspomniana wcześniej wrażliwość na ból kształtuje się w drugim trymestrze

ciąży i choć dzieci nie zapamiętują świadomie wrażenia bólu, niemniej powta-

rzające się bolesne doznania mogą wywrzeć trwały wpływ na ich psychikę na

poziomie podświadomości. Mogą one wpłynąć na dalszy rozwój wrażliwości i re-

akcji motorycznych na ból. Bolesne wydarzenia mogą ukształtować pewien wzór

nieświadomego reagowania emocjonalnego, a ten z kolei będzie oddziaływać na

rozwój umysłowy, powodując chociażby nerwice czy choroby somatopsychiczne.

Dlatego też zasadne jest ograniczenie dziecku doznań bólowych i nie chodzi tu

tylko o ból fi zyczny, ale również o psychofi zyczny, np. wywołany niechęcią mamy

i jej otoczenia (ojca, dziadków, współpracowników) do poczętego dziecka.

Dziecko rozwijające się w matczynym łonie nie jest pozbawione bodźców słu-

chowych. Docierają do niego nie tylko dźwięki pochodzące z matczynego ciała,

takie jak bicie serca, szum krwi w tętnicach, ruch robaczkowy jelit czy skrzypienie

stawów, ale także dźwięki zewnętrznego świata – ludzkie głosy, muzyka, krzątani-

na dnia codziennego. Tony o niskiej częstotliwości docierają do poczętego dziecka

częściej niż tony wysokie. Oznacza to, że dziecko lepiej słyszy głos męski niż

kobiecy. Z tego też względu, chcąc stymulować rozwój słuchu poczętego dziecka,

należałoby zachęcać ojców do „rozmawiania” ze swymi pociechami. Niesie to ze

sobą wiele korzyści, takich jak lepszy rozwój samego słuchu czy stymulacja miesz-

czących się w mózgu ośrodków mowy. Co więcej, choć noworodki mają problem

14

Każdy kontakt z dzieckiem stanowi dobry moment dla sytuacji jego rozwoju. P. Zawitkowski,

Co nieco o rozwoju dziecka. Jak zostać szczęśliwymi rodzicami szczęśliwego maleństwa, Zawitkowski

i S-ka, Warszawa 2007, s. 7.

15

Po dwóch dniach zabawka przestaje mieć stymulujący wpływ na rozwój dziecka. Można ją schować

i po jakimś czasie do niej powrócić. Będzie wówczas ponownie interpretowana jako „nowa”.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 142

10.05.2012 12:13

141

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka…

związaną w tym „mapę skojarzeń”. Badania wykazują, że dzieci nie tylko zapamię-

tują intensywne smaki i zapachy, ale także że po urodzeniu bardziej je preferują.

Różnorodność posiłków jest więc jedną z metod zadbania o to, by dziecko uczy-

nić smakoszem i/lub zmniejszyć szansę na to, że będzie niejadkiem

11

. Otoczenie

zaś dziecka ciepłymi emocjami, czego rezultatem jest produkcja endorfi n, spo-

woduje wzrost poczucia bezpieczeństwa dziecka oraz skojarzenie pozytywnych

uczuć z matką. Doprowadzi do powstania uczucia miłości i przywiązania dziecka

do matki.

Dzieci zapamiętują zapach płynu owodniowego i zapach ten je uspokaja, dla-

tego powinno się odroczyć czas pierwszej kąpieli, gdyż nieobmyte dzieci łatwiej

same się uspokajają, choćby przez włożenie do ust pachnącej wodami płodowy-

mi piąstki. Posmarowanie zaś brodawki sutkowej wodami płodowymi ułatwia

dziecku ssanie i jest wskazane zwłaszcza w sytuacji, kiedy kobieta nie radzi sobie

z przystawieniem dziecka do piersi bezpośrednio po porodzie

12

.

Już w 5.–6. tygodniu od chwili poczęcia zarodek czuje, kiedy dotyka się jego

ust lub nosa. W 9. tygodniu zmysł dotyku osiąga taki poziom, że widoczne są

reakcje ciała na docierające do dziecka bodźce dotykowe (zamykanie powiek, za-

ciskanie dłoni w piąstkę). Wprawdzie płód nie rozróżnia jeszcze rodzajów wrażeń

dotykowych i nie potrafi ich dokładnie umiejscowić, jednak pierwsze doznania

czuciowe, jakie mają miejsce w życiu wewnątrzmacicznym, doznania dotykania

i bycia dotykanym, są niezwykle istotne dla całościowego rozwoju dziecka. Cho-

dzi tu zarówno o kształtowanie wrażliwości dotykowej, umiejętności ruchowych,

zrozumienia świata fi zykalnego, jak i utrzymanie zdrowia i dobrego samopoczu-

cia. Należy przy tym zauważyć, że „czucie” to odbiór wrażenia kontaktu z kimś

lub czymś, jak również interpretacja temperatury, bólu, zmiany pozycji naszego

ciała. Większość niezbędnych do tego receptorów znajduje się na skórze, część

jednak (odbierających informacje o zmianie pozycji ciała) umiejscowiona jest

w mięśniach i stawach.

Około 4. miesiąca ciąży tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała, a inten-

sywność rozwoju zmysłu dotyku zależna jest od liczby bodźców czuciowych,

jakimi stymulowany jest płód. Wprawdzie mapa czuciowa ciała uzupełniana jest

w toku zdobywanego doświadczenie przez całe dalsze życie

13

, niemniej stopień

wrażliwości czuciowej kształtuje się w okresie prenatalnym. Należy w tym miejscu

podkreślić, że wrażenia dotykowe wpływają również na stymulację rozwoju mó-

zgu. Oczywiste staje się więc zachęcanie rodziców do jak najczęstszego dotykania

11

Niestety płody zapamiętują też smak i zapach alkoholu oraz tytoniu i innych używek, przez co

w późniejszym wieku mają preferencje do ich stosowania.

12

Wskazane byłoby więc przeprowadzenie kontaktu „skóra do skóry” przez położenie wilgotnego, na-

giego noworodka na piersi mamy (nie na brzuchu), po to by ułatwić pierwszą próbę przystawienia

go do piersi.

13

Dlatego też defi cyty powstałe w okresie prenatalnym można korygować przez odpowiednio dobraną

terapię.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 141

10.05.2012 12:13

142

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

swojego maleństwa czy dostarczania innych bodźców czuciowych, takich jak cho-

ciażby strumień prysznica skierowany na brzuch mamy. Po porodzie stymulacja

ta powinna być kontynuowana w postaci odpowiednio prowadzonej pielęgnacji

14

dziecka oraz dostarczania mu (i częstej zmiany

15

) zabawek dostosowanych do jego

potrzeb i możliwości rozwojowych.

Początkowa reakcja na dotyk jest reakcją bezwarunkową i dopiero w 3. try-

mestrze ciąży, kiedy następuje synchronizacja informacji z innych zmysłów (rów-

nowagi, słuchu), dziecko zaczyna coraz bardziej świadomie reagować na dociera-

jące do niego bodźce. Pierwsze reakcje są powolne i opóźnione w czasie, a wraz

z postępem mielinizacji stają się coraz bardziej precyzyjne i szybsze. Wrażliwość

na dotyk rozpoczyna się od głowy, a kończy na czubkach palców, stąd niemow-

lęta w pierwszej kolejności poznają świat ustami, przechodząc do rozpoznawania

świata dłońmi w znacznie późniejszym czasie. Co ciekawe, niemowlęta nie tylko

zapamiętują kształt brodawki sutkowej, ale również wszelkich przedmiotów, któ-

re trafi ają do ich ust. Co więcej, są w stanie rozpoznać wzrokiem te przedmioty,

które wcześniej badały ustami.

Wspomniana wcześniej wrażliwość na ból kształtuje się w drugim trymestrze

ciąży i choć dzieci nie zapamiętują świadomie wrażenia bólu, niemniej powta-

rzające się bolesne doznania mogą wywrzeć trwały wpływ na ich psychikę na

poziomie podświadomości. Mogą one wpłynąć na dalszy rozwój wrażliwości i re-

akcji motorycznych na ból. Bolesne wydarzenia mogą ukształtować pewien wzór

nieświadomego reagowania emocjonalnego, a ten z kolei będzie oddziaływać na

rozwój umysłowy, powodując chociażby nerwice czy choroby somatopsychiczne.

Dlatego też zasadne jest ograniczenie dziecku doznań bólowych i nie chodzi tu

tylko o ból fi zyczny, ale również o psychofi zyczny, np. wywołany niechęcią mamy

i jej otoczenia (ojca, dziadków, współpracowników) do poczętego dziecka.

Dziecko rozwijające się w matczynym łonie nie jest pozbawione bodźców słu-

chowych. Docierają do niego nie tylko dźwięki pochodzące z matczynego ciała,

takie jak bicie serca, szum krwi w tętnicach, ruch robaczkowy jelit czy skrzypienie

stawów, ale także dźwięki zewnętrznego świata – ludzkie głosy, muzyka, krzątani-

na dnia codziennego. Tony o niskiej częstotliwości docierają do poczętego dziecka

częściej niż tony wysokie. Oznacza to, że dziecko lepiej słyszy głos męski niż

kobiecy. Z tego też względu, chcąc stymulować rozwój słuchu poczętego dziecka,

należałoby zachęcać ojców do „rozmawiania” ze swymi pociechami. Niesie to ze

sobą wiele korzyści, takich jak lepszy rozwój samego słuchu czy stymulacja miesz-

czących się w mózgu ośrodków mowy. Co więcej, choć noworodki mają problem

14

Każdy kontakt z dzieckiem stanowi dobry moment dla sytuacji jego rozwoju. P. Zawitkowski,

Co nieco o rozwoju dziecka. Jak zostać szczęśliwymi rodzicami szczęśliwego maleństwa, Zawitkowski

i S-ka, Warszawa 2007, s. 7.

15

Po dwóch dniach zabawka przestaje mieć stymulujący wpływ na rozwój dziecka. Można ją schować

i po jakimś czasie do niej powrócić. Będzie wówczas ponownie interpretowana jako „nowa”.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 142

10.05.2012 12:13

143

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka…

z odbiorem męskich głosów bezpośrednio po porodzie, to częste rozmowy ojców

z poczętym dzieckiem ułatwiają noworodkowi rozpoznanie taty po urodzeniu.

Już w 4. tygodniu od chwili poczęcia zaczyna się kształtować ucho, a między

10. a 20. tygodniem powstają pierwsze synapsy. Zarodek początkowo słyszy tylko

dźwięki w zakresie niskiej częstotliwości, by stopniowo rozpoznawać coraz wyższe

tony. Za sprawą procesu mielinizacji również reakcja na nie jest coraz szybsza.

W 6.–7. miesiącu pojawia się zdolność odróżniania dźwięków. Poczęte dziecko

nie tylko zaczyna zapamiętywać docierające do niego dźwięki, ale także tworzy

sobie pewne preferencje słuchowe, dzięki którym po urodzeniu woli słuchać gło-

su matki czy ojca (pod warunkiem że ten rozmawiał z poczętym dzieckiem). Głos

rodziców działa ponadto na dziecko wyciszająco i kojąco, zwłaszcza po trudach

narodzin i w chwilach rozpaczy. To, że dziecko zapamiętuje w okresie płodo-

wym określone dźwięki czy nawet całe utwory, może być wykorzystane również

w życiu postnatalnym. Jeśli mama 3–4 razy w tygodniu będzie słuchała tych sa-

mych wyciszających i relaksujących utworów, dziecko po narodzinach będzie się

przy nich również uspokajało, a nawet zasypiało. Podobnie jeśli mama lub tata

będą dziecku czytali stale ten sam wiersz czy bajkę. Ponadto dziecko otoczone

symfonią dźwięków kształtuje większą wrażliwość muzyczną, co w przyszłości

zaowocuje pewnymi zdolnościami czy nawet talentem muzycznym. Sama sty-

mulacja dźwiękowa jest również jednym z elementów korzystnie wpływających

na rozwój mózgu. Otoczenie więc kobiety ciężarnej różnorodnymi dźwiękami

oraz głosami (zwłaszcza męskimi) stanowi kolejny element inwestycji w lepszą

przyszłość dziecka.

Należy w tym miejscu zauważyć, że nadmierny hałas jest czynnikiem nieko-

rzystnie wpływającym na rozwój słuchu, a nawet może spowodować częściową

lub trwałą jego utratę. Największa wrażliwość na nadmiernie głośne dźwięki roz-

poczyna się około 6. miesiąca ciąży i trwa przez kilka miesięcy po urodzeniu. Stąd

najbardziej zagrożone są wcześniaki znajdujące się na oddziałach intensywnej

terapii oraz dzieci kobiet pracujących w hałasie (np. przemysł tekstylny).

Wspomniano wcześniej o dźwiękach pochodzących z ciała matki, które de

facto stanowią stałe tło dla innych brzmień odbieranych przez płód

16

. Dziecko tak

często je słyszy, że są to preferowane przez niego odgłosy. Wśród nich pierwsze

miejsce zajmuje rytmiczne bicie serca. Stąd też przyłożenie zrozpaczonego malca

do matczynego serca niesie natychmiastowe ukojenie. „Zamiłowanie do rytmu”

można wykorzystać w życiu postnatalnym do wyciszenia dziecka. Noworodki

lubią tykanie zegara, które je uspokaja. Starsze dzieci zaś wprowadza w doskonały

nastrój muzyka z dobrze zaznaczonym rytmem

17

. Kolejną rzeczą jest szum, który

wydaje się działać na dzieci nasennie. W łonie mamy jest to szum krwi w żyłach

16

Być może z tego powodu lepiej się uczymy i zapamiętujemy przy dźwiękach cichej, rytmicznej

muzyki.

17

Stąd zamiłowanie dzieci do piosenek typu disco polo.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 143

10.05.2012 12:13

144

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

i tętnicach. Po porodzie noworodki i niemowlęta doskonale zasypiają w jadącym

samochodzie (o czym doskonale wie większość ojców usypiających w ten sposób

swoje dzieci) czy przy pracy pralki, zmywarki lub maszyny do szycia. Wydaje się

również, że dzieci lubią słuchać skrzypienia. Przypomina im to dźwięk wydawany

przez pracujące ludzkie stawy. Noworodki i niemowlęta usypiane w wiklinowych

koszach wydają się zadowolone z tego, że wydają one dźwięki. Szukając w życiu

postnatalnym przedmiotów, których dźwięk przypomina odgłosy zapamiętane

z życia prenatalnego, dochodzimy do wniosku, że również butla z dojrzewającym

winem może noworodkowi przywodzić na myśl odgłosy „bulgotania” związane

z procesem trawienia.

Analizując rozwój zmysłów, trudno nie odnieść wrażenia, że najważniejszym

momentem jest 7. tydzień od chwili poczęcia. W tym czasie rozpoczyna się

rozwój większości zmysłów, które od tej pory, każdy we własnym tempie, będą

osiągały swoją dojrzałość. Niewątpliwie najistotniejsze są zaprogramowanie gene-

tyczne oraz ewentualne czynniki szkodliwe, które mogłyby zaburzyć prawidłowy

ich rozwój. Jednak nie bez znaczenia jest również „inwestowanie” w optymalny

rozwój dziecka przez dostarczenie mu odpowiedniej liczby bodźców ruchowych,

dotykowych, smakowych, zapachowych i słuchowych.

Należy przy tym wspomnieć o jeszcze jednym niezmiernie istotnym elemen-

cie, bez którego prawidłowy rozwój poczętego dziecka oraz rodzicielstwa jest nie-

możliwy. O uczuciu miłości. To wszechogarniające uczucie wyzwalające endorfi -

ny – hormony szczęścia – obejmuje nie tylko mamę, lecz także dziecko. Dziecko

przepełnione ciepłem i miłością jest otwarte na świat, na bodźce przekazywane

mu przez mamę i tatę. Uczy się chętnie i z otwartością chłonie nowe informacje

oraz utrwala sobie te już posiadane. Kształtuje się na „urodzonego optymistę”

gotowego „odkrywać świat”. Nie zraża się porażkami, bo ma tę wewnętrzną siłę

do podejmowania kolejnych prób i wiarę, że kiedyś mu się uda.

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka to korzyści nie tylko dla rozwijającego

się malucha, ale także dla jego rodziców. Wpływa ono bowiem na rozwój uczuć

rodzicielskich, sprzyja zdolności wyrażania uczuć i komunikowania się z dziec-

kiem w sposób pozawerbalny, wspomaga kształtowanie intuicji rodzicielskiej,

wzmacnia kompetencje i satysfakcję rodzicielską. Rodzice starający się odczyty-

wać i zaspokajać potrzeby dziecka wzrastają w swoim rodzicielstwie, a noworodek

nie jest dla nich istotą nową, obcą, którą trzeba poznać i oswoić, ale kimś, kogo

się zna od dawna i kto nie musi mówić, by jego pragnienia były zrozumiałe

18

.

Znajomość tego, jak rozwija się poczęte dziecko, tego, jakie ma ono potrze-

by i jak można wspierać jego rozwój, w połączeniu z uczuciem miłości stanowi

największą inwestycję zarówno w przyszłość tego konkretnego dziecka, jak i jego

18

D. Kornas-Biela, Wokół początku życia ludzkiego, Pax, Warszawa 2004, s. 107–109; D. Kornas-

-Biela, Rodzina w procesie prokreacji [w:] J. Stala, E. Osewska (red.), Rodzina – bezcenny dar i zada-

nie, Polwen, Radom 2006, s. 532.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 144

10.05.2012 12:13

143

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka…

z odbiorem męskich głosów bezpośrednio po porodzie, to częste rozmowy ojców

z poczętym dzieckiem ułatwiają noworodkowi rozpoznanie taty po urodzeniu.

Już w 4. tygodniu od chwili poczęcia zaczyna się kształtować ucho, a między

10. a 20. tygodniem powstają pierwsze synapsy. Zarodek początkowo słyszy tylko

dźwięki w zakresie niskiej częstotliwości, by stopniowo rozpoznawać coraz wyższe

tony. Za sprawą procesu mielinizacji również reakcja na nie jest coraz szybsza.

W 6.–7. miesiącu pojawia się zdolność odróżniania dźwięków. Poczęte dziecko

nie tylko zaczyna zapamiętywać docierające do niego dźwięki, ale także tworzy

sobie pewne preferencje słuchowe, dzięki którym po urodzeniu woli słuchać gło-

su matki czy ojca (pod warunkiem że ten rozmawiał z poczętym dzieckiem). Głos

rodziców działa ponadto na dziecko wyciszająco i kojąco, zwłaszcza po trudach

narodzin i w chwilach rozpaczy. To, że dziecko zapamiętuje w okresie płodo-

wym określone dźwięki czy nawet całe utwory, może być wykorzystane również

w życiu postnatalnym. Jeśli mama 3–4 razy w tygodniu będzie słuchała tych sa-

mych wyciszających i relaksujących utworów, dziecko po narodzinach będzie się

przy nich również uspokajało, a nawet zasypiało. Podobnie jeśli mama lub tata

będą dziecku czytali stale ten sam wiersz czy bajkę. Ponadto dziecko otoczone

symfonią dźwięków kształtuje większą wrażliwość muzyczną, co w przyszłości

zaowocuje pewnymi zdolnościami czy nawet talentem muzycznym. Sama sty-

mulacja dźwiękowa jest również jednym z elementów korzystnie wpływających

na rozwój mózgu. Otoczenie więc kobiety ciężarnej różnorodnymi dźwiękami

oraz głosami (zwłaszcza męskimi) stanowi kolejny element inwestycji w lepszą

przyszłość dziecka.

Należy w tym miejscu zauważyć, że nadmierny hałas jest czynnikiem nieko-

rzystnie wpływającym na rozwój słuchu, a nawet może spowodować częściową

lub trwałą jego utratę. Największa wrażliwość na nadmiernie głośne dźwięki roz-

poczyna się około 6. miesiąca ciąży i trwa przez kilka miesięcy po urodzeniu. Stąd

najbardziej zagrożone są wcześniaki znajdujące się na oddziałach intensywnej

terapii oraz dzieci kobiet pracujących w hałasie (np. przemysł tekstylny).

Wspomniano wcześniej o dźwiękach pochodzących z ciała matki, które de

facto stanowią stałe tło dla innych brzmień odbieranych przez płód

16

. Dziecko tak

często je słyszy, że są to preferowane przez niego odgłosy. Wśród nich pierwsze

miejsce zajmuje rytmiczne bicie serca. Stąd też przyłożenie zrozpaczonego malca

do matczynego serca niesie natychmiastowe ukojenie. „Zamiłowanie do rytmu”

można wykorzystać w życiu postnatalnym do wyciszenia dziecka. Noworodki

lubią tykanie zegara, które je uspokaja. Starsze dzieci zaś wprowadza w doskonały

nastrój muzyka z dobrze zaznaczonym rytmem

17

. Kolejną rzeczą jest szum, który

wydaje się działać na dzieci nasennie. W łonie mamy jest to szum krwi w żyłach

16

Być może z tego powodu lepiej się uczymy i zapamiętujemy przy dźwiękach cichej, rytmicznej

muzyki.

17

Stąd zamiłowanie dzieci do piosenek typu disco polo.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 143

10.05.2012 12:13

144

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

i tętnicach. Po porodzie noworodki i niemowlęta doskonale zasypiają w jadącym

samochodzie (o czym doskonale wie większość ojców usypiających w ten sposób

swoje dzieci) czy przy pracy pralki, zmywarki lub maszyny do szycia. Wydaje się

również, że dzieci lubią słuchać skrzypienia. Przypomina im to dźwięk wydawany

przez pracujące ludzkie stawy. Noworodki i niemowlęta usypiane w wiklinowych

koszach wydają się zadowolone z tego, że wydają one dźwięki. Szukając w życiu

postnatalnym przedmiotów, których dźwięk przypomina odgłosy zapamiętane

z życia prenatalnego, dochodzimy do wniosku, że również butla z dojrzewającym

winem może noworodkowi przywodzić na myśl odgłosy „bulgotania” związane

z procesem trawienia.

Analizując rozwój zmysłów, trudno nie odnieść wrażenia, że najważniejszym

momentem jest 7. tydzień od chwili poczęcia. W tym czasie rozpoczyna się

rozwój większości zmysłów, które od tej pory, każdy we własnym tempie, będą

osiągały swoją dojrzałość. Niewątpliwie najistotniejsze są zaprogramowanie gene-

tyczne oraz ewentualne czynniki szkodliwe, które mogłyby zaburzyć prawidłowy

ich rozwój. Jednak nie bez znaczenia jest również „inwestowanie” w optymalny

rozwój dziecka przez dostarczenie mu odpowiedniej liczby bodźców ruchowych,

dotykowych, smakowych, zapachowych i słuchowych.

Należy przy tym wspomnieć o jeszcze jednym niezmiernie istotnym elemen-

cie, bez którego prawidłowy rozwój poczętego dziecka oraz rodzicielstwa jest nie-

możliwy. O uczuciu miłości. To wszechogarniające uczucie wyzwalające endorfi -

ny – hormony szczęścia – obejmuje nie tylko mamę, lecz także dziecko. Dziecko

przepełnione ciepłem i miłością jest otwarte na świat, na bodźce przekazywane

mu przez mamę i tatę. Uczy się chętnie i z otwartością chłonie nowe informacje

oraz utrwala sobie te już posiadane. Kształtuje się na „urodzonego optymistę”

gotowego „odkrywać świat”. Nie zraża się porażkami, bo ma tę wewnętrzną siłę

do podejmowania kolejnych prób i wiarę, że kiedyś mu się uda.

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka to korzyści nie tylko dla rozwijającego

się malucha, ale także dla jego rodziców. Wpływa ono bowiem na rozwój uczuć

rodzicielskich, sprzyja zdolności wyrażania uczuć i komunikowania się z dziec-

kiem w sposób pozawerbalny, wspomaga kształtowanie intuicji rodzicielskiej,

wzmacnia kompetencje i satysfakcję rodzicielską. Rodzice starający się odczyty-

wać i zaspokajać potrzeby dziecka wzrastają w swoim rodzicielstwie, a noworodek

nie jest dla nich istotą nową, obcą, którą trzeba poznać i oswoić, ale kimś, kogo

się zna od dawna i kto nie musi mówić, by jego pragnienia były zrozumiałe

18

.

Znajomość tego, jak rozwija się poczęte dziecko, tego, jakie ma ono potrze-

by i jak można wspierać jego rozwój, w połączeniu z uczuciem miłości stanowi

największą inwestycję zarówno w przyszłość tego konkretnego dziecka, jak i jego

18

D. Kornas-Biela, Wokół początku życia ludzkiego, Pax, Warszawa 2004, s. 107–109; D. Kornas-

-Biela, Rodzina w procesie prokreacji [w:] J. Stala, E. Osewska (red.), Rodzina – bezcenny dar i zada-

nie, Polwen, Radom 2006, s. 532.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 144

10.05.2012 12:13

145

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka…

dzieci i wnuków. Szczęśliwe, radosne dziecko to również spełniona matka i babka.

To dobro włączone w „krąg życia”. Spróbujcie. Myślę, że warto.

Bibliografi a

Chopra D., Simon D., Abrams V., Magiczny początek, zaczarowane życie. Holistyczny

poradnik dla kobiet w ciąży, „Larum”, MT Biznes, Warszawa 2010.

Eliot L., Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia,

Media Rodzina, Poznań 2010.

Kornas-Biela D., Rodzina w procesie prokreacji [w:] J. Stala, E. Osewska (red.), Rodzina –

bezcenny dar i zadanie, Polwen, Radom 2006.

Kornas-Biela D., Wokół początku życia ludzkiego, Pax, Warszawa 2004.
Maurer D., Maurer Ch., Świat noworodka, WN PWN, Warszawa 1994.
Zawitkowski P., Co nieco o rozwoju dziecka. Jak zostać szczęśliwymi rodzicami szczęśliwego

maleństwa, Zawitkowski i S-ka, Warszawa 2007.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 145

10.05.2012 12:13

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 146

10.05.2012 12:13

145

Wspieranie rozwoju poczętego dziecka…

dzieci i wnuków. Szczęśliwe, radosne dziecko to również spełniona matka i babka.

To dobro włączone w „krąg życia”. Spróbujcie. Myślę, że warto.

Bibliografi a

Chopra D., Simon D., Abrams V., Magiczny początek, zaczarowane życie. Holistyczny

poradnik dla kobiet w ciąży, „Larum”, MT Biznes, Warszawa 2010.

Eliot L., Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia,

Media Rodzina, Poznań 2010.

Kornas-Biela D., Rodzina w procesie prokreacji [w:] J. Stala, E. Osewska (red.), Rodzina –

bezcenny dar i zadanie, Polwen, Radom 2006.

Kornas-Biela D., Wokół początku życia ludzkiego, Pax, Warszawa 2004.
Maurer D., Maurer Ch., Świat noworodka, WN PWN, Warszawa 1994.
Zawitkowski P., Co nieco o rozwoju dziecka. Jak zostać szczęśliwymi rodzicami szczęśliwego

maleństwa, Zawitkowski i S-ka, Warszawa 2007.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 145

10.05.2012 12:13

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 146

10.05.2012 12:13

Noty o autorach

Joanna Dzierżanowska-Peszko

Doktor nauk humanistycznych w zakresie psychologii. Psycholog kliniczny, ad-

iunkt na Uniwersytecie Opolskim, asystent na oddziale psychiatrii Wojewódzkie-

go Specjalistycznego Zespołu Neuropsychiatrycznego w Opolu, biegły sądowy.

Ukończone studia podyplomowe z zakresu seksuologii klinicznej; w trakcie szko-

lenia psychoterapeutycznego w KCP w Krakowie. Zainteresowania zawodowe:

psychologia osobowości, konfl ikty wewnętrzne, kryzysy osobowościowe, psycho-

patologia życia seksualnego, psychoterapia.

Gabriela Eliasz-Łukasiewicz

Dyplomowana pielęgniarka (1996), fi zjoterapeutka (magisterium: Kinezyterapia

dróg oddechowych metodą zwiększania przepływu wydechowego AFE jako jedna

z metod stosowanych w Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej Dzieci, 2004). Od

2000 roku pracuje zawodowo, zdobywając doświadczenie na oddziałach szpi-

talnych i w gabinecie rehabilitacyjnym. Absolwentka licznych kursów i szkoleń

specjalizacyjnych w dziedzinie rehabilitacji. Prowadziła liczne kursy i warsztaty

dla zainteresowanych różnymi rodzajami masażu, terapii manualnej oraz reha-

bilitacji, między innymi w ginekologii i położnictwie, a także pielęgnacją osób

niepełnosprawnych. Zainteresowania i badania naukowe owocują wystąpieniami

na konferencjach oraz artykułami naukowymi o tematyce związanej szczególnie

ze schorzeniami kręgosłupa i zachowaniem stabilności, opieką nad dzieckiem

i kobietą w ciąży i po porodzie. Obecnie prowadzi własną praktykę (Klinika

Zdrowia – Rehabilitacja), dzieląc czas między rodzinę a bycie kobietą biznesu.

Joanna Gruszka

Dyplomowany dietetyk kliniczny (licencjat) oraz magister nauk humanistycz-

nych. Ukończone studia podyplomowe z zakresu poradnictwa żywieniowego

i dietetycznego oraz specjalistyczne szkolenia dla dietetyków. Członek Polskiego

Towarzystwa Dietetyki, Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 157

10.05.2012 12:13

158

Noty o autorach

Bezglutenowej oraz Polskiego Towarzystwa Wspierania Osób z Nieswoistymi

Zapaleniami Jelita. Od 6 lat prowadzi w Opolu gabinet dietetyczny „Dieta Plus”.

W ramach działalności przyjmuje pacjentów zainteresowanych dietoterapią róż-

nych schorzeń, współpracuje z opolskimi niepublicznymi zakładami opieki zdro-

wotnej w ramach konsultacji dietetycznych, zajmuje się również szeroko rozumianą

edukacją żywieniową w formie wykładów dla instytucji i stowarzyszeń zrzeszających

osoby chore oraz stałego cyklu audycji radiowych na temat zdrowia i racjonalnego

żywienia w Radiu Plus Opole.

Zainteresowania zawodowe: diety w chorobach o podłożu autoimmunizacyj-

nym, diety eliminacyjne, wpływ nawyków żywieniowych na zdrowie.

Wojciech Guzikowski

Doktor nauk medycznych (rozprawa doktorska: Stężenie witaminy C w surowi-

cy krwi kobiet ciężarnych palących tytoń, Akademia Medyczna we Wrocławiu,

1985). Ordynator oddziału Patologii Ciąży z Blokiem Porodowym – Samodziel-

ny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu,

Szpital Ginekologiczno-Położniczy i Noworodków im. dr. Sergiusza Mossora.

Konsultant Wojewódzki w Dziedzinie Ginekologii i Położnictwa dla Wojewódz-

twa Opolskiego – od 2003 roku. Przewodniczący Oddziału Opolskiego Polskiego

Towarzystwa Ginekologicznego (czwarta kadencja) i członek Zarządu Głównego

PTG. Dyrektor Instytutu Położnictwa w Państwowej Medycznej Wyższej Szkole

Zawodowej w Opolu. Nagroda Marszałka Województwa Opolskiego „Professor

Opoliensis” za współautorstwo pracy naukowej Hydrolaparoskopia jako nowa

technika w diagnostyce niepłodności (2007). Nagroda Marszałka Województwa

Opolskiego za szczególne osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania i rozwo-

ju edukacji (2009). Autor ponad 90 publikacji naukowych w recenzowanych

polskich fachowych czasopismach naukowych i publikacjach książkowych oraz

3 publikacji w zagranicznych czasopismach naukowych.

Mirosław Hanulewicz

Magister pedagogiki, absolwent Uniwersytetu Opolskiego. Asystent na Wydziale

Pedagogicznym Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu, doktorant

na Wydziale Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zaintere-

sowania naukowe koncentrują się wokół profi laktyki społecznej oraz tematyki ro-

dziny, małżeństwa i ojcostwa. Nauczyciel naturalnego planowania rodziny. Pracuje

w poradni przedmałżeńskiej i rodzinnej. Współzałożyciel oraz członek Pracowni

Rozwoju Osobistego. Współprowadzi Internetowy Punkt Konsultacyjny dla osób

stykających się z problemem uzależnień: młodzieży, rodziców, wychowawców. Od

2002 roku pełni funkcję kuratora społecznego przy Sądzie Rejonowym w Opolu.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 158

10.05.2012 12:13

Noty o autorach

Joanna Dzierżanowska-Peszko

Doktor nauk humanistycznych w zakresie psychologii. Psycholog kliniczny, ad-

iunkt na Uniwersytecie Opolskim, asystent na oddziale psychiatrii Wojewódzkie-

go Specjalistycznego Zespołu Neuropsychiatrycznego w Opolu, biegły sądowy.

Ukończone studia podyplomowe z zakresu seksuologii klinicznej; w trakcie szko-

lenia psychoterapeutycznego w KCP w Krakowie. Zainteresowania zawodowe:

psychologia osobowości, konfl ikty wewnętrzne, kryzysy osobowościowe, psycho-

patologia życia seksualnego, psychoterapia.

Gabriela Eliasz-Łukasiewicz

Dyplomowana pielęgniarka (1996), fi zjoterapeutka (magisterium: Kinezyterapia

dróg oddechowych metodą zwiększania przepływu wydechowego AFE jako jedna

z metod stosowanych w Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej Dzieci, 2004). Od

2000 roku pracuje zawodowo, zdobywając doświadczenie na oddziałach szpi-

talnych i w gabinecie rehabilitacyjnym. Absolwentka licznych kursów i szkoleń

specjalizacyjnych w dziedzinie rehabilitacji. Prowadziła liczne kursy i warsztaty

dla zainteresowanych różnymi rodzajami masażu, terapii manualnej oraz reha-

bilitacji, między innymi w ginekologii i położnictwie, a także pielęgnacją osób

niepełnosprawnych. Zainteresowania i badania naukowe owocują wystąpieniami

na konferencjach oraz artykułami naukowymi o tematyce związanej szczególnie

ze schorzeniami kręgosłupa i zachowaniem stabilności, opieką nad dzieckiem

i kobietą w ciąży i po porodzie. Obecnie prowadzi własną praktykę (Klinika

Zdrowia – Rehabilitacja), dzieląc czas między rodzinę a bycie kobietą biznesu.

Joanna Gruszka

Dyplomowany dietetyk kliniczny (licencjat) oraz magister nauk humanistycz-

nych. Ukończone studia podyplomowe z zakresu poradnictwa żywieniowego

i dietetycznego oraz specjalistyczne szkolenia dla dietetyków. Członek Polskiego

Towarzystwa Dietetyki, Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 157

10.05.2012 12:13

158

Noty o autorach

Bezglutenowej oraz Polskiego Towarzystwa Wspierania Osób z Nieswoistymi

Zapaleniami Jelita. Od 6 lat prowadzi w Opolu gabinet dietetyczny „Dieta Plus”.

W ramach działalności przyjmuje pacjentów zainteresowanych dietoterapią róż-

nych schorzeń, współpracuje z opolskimi niepublicznymi zakładami opieki zdro-

wotnej w ramach konsultacji dietetycznych, zajmuje się również szeroko rozumianą

edukacją żywieniową w formie wykładów dla instytucji i stowarzyszeń zrzeszających

osoby chore oraz stałego cyklu audycji radiowych na temat zdrowia i racjonalnego

żywienia w Radiu Plus Opole.

Zainteresowania zawodowe: diety w chorobach o podłożu autoimmunizacyj-

nym, diety eliminacyjne, wpływ nawyków żywieniowych na zdrowie.

Wojciech Guzikowski

Doktor nauk medycznych (rozprawa doktorska: Stężenie witaminy C w surowi-

cy krwi kobiet ciężarnych palących tytoń, Akademia Medyczna we Wrocławiu,

1985). Ordynator oddziału Patologii Ciąży z Blokiem Porodowym – Samodziel-

ny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu,

Szpital Ginekologiczno-Położniczy i Noworodków im. dr. Sergiusza Mossora.

Konsultant Wojewódzki w Dziedzinie Ginekologii i Położnictwa dla Wojewódz-

twa Opolskiego – od 2003 roku. Przewodniczący Oddziału Opolskiego Polskiego

Towarzystwa Ginekologicznego (czwarta kadencja) i członek Zarządu Głównego

PTG. Dyrektor Instytutu Położnictwa w Państwowej Medycznej Wyższej Szkole

Zawodowej w Opolu. Nagroda Marszałka Województwa Opolskiego „Professor

Opoliensis” za współautorstwo pracy naukowej Hydrolaparoskopia jako nowa

technika w diagnostyce niepłodności (2007). Nagroda Marszałka Województwa

Opolskiego za szczególne osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania i rozwo-

ju edukacji (2009). Autor ponad 90 publikacji naukowych w recenzowanych

polskich fachowych czasopismach naukowych i publikacjach książkowych oraz

3 publikacji w zagranicznych czasopismach naukowych.

Mirosław Hanulewicz

Magister pedagogiki, absolwent Uniwersytetu Opolskiego. Asystent na Wydziale

Pedagogicznym Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu, doktorant

na Wydziale Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zaintere-

sowania naukowe koncentrują się wokół profi laktyki społecznej oraz tematyki ro-

dziny, małżeństwa i ojcostwa. Nauczyciel naturalnego planowania rodziny. Pracuje

w poradni przedmałżeńskiej i rodzinnej. Współzałożyciel oraz członek Pracowni

Rozwoju Osobistego. Współprowadzi Internetowy Punkt Konsultacyjny dla osób

stykających się z problemem uzależnień: młodzieży, rodziców, wychowawców. Od

2002 roku pełni funkcję kuratora społecznego przy Sądzie Rejonowym w Opolu.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 158

10.05.2012 12:13

159

Noty o autorach

Ewa Janiuk

Absolwentka Wydziału Historyczno-Pedagogicznego Uniwersytetu Opolskiego

(magisterium: Udział położnych podstawowej opieki zdrowotnej w procesie edukacji

przedkoncepcyjnej, 2004) oraz Instytut Położnictwa Państwowej Medycznej Wyż-

szej Szkoły Zawodowej w Opolu (praca licencjacka: Położna rodzinna w strukturach

opieki zdrowotnej, 2005).

Położna. Od 1986 roku pracuje na sali porodowej i oddziałach położniczo-

-noworodkowych w Prudniku i Strzelcach Opolskich. Założycielka szkoły ro-

dzenia w Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Strzelcach Opolskich w 1995 roku.

Od 1996 roku praca w charakterze położnej środowiskowej/rodzinnej w poradni

dla kobiet i środowisku. Współzałożycielka i kierownik Niepublicznego Zakła-

du Opieki Zdrowotnej „Zdrowa Rodzina”. Od 2000 roku przyjmuje porody

w domu, prowadzi zajęcia w szkole rodzenia, sprawuje opiekę przed- i około-

porodową nad kobietą, noworodkiem i rodziną. Współpracownik Diecezjal-

nej Fundacji Obrony Życia w Opolu, opiekun medyczny i pedagog w Domu

Matki i Dziecka w Opolu. Ekspert na forum „Dobry Poród” portalu eDziecko

Gazeta.pl. Współzałożycielka Polskiego Towarzystwa Położnych Oddział Woje-

wódzki w Opolu, przewodnicząca Zarządu Polskiego Towarzystwa Położnych

Oddział Wojewódzki w Opolu, członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzy-

stwa Położnych od 2006 roku, współzałożycielka Oddziału Terenowego w Opo-

lu Kolegium Pielęgniarek i Położnych Środowiskowych/Rodzinnych w Polsce.

Członek Zespołu Położnych przy Naczelnej Radzie Pielęgniarek i Położnych

w Warszawie. Od 2004 roku członek grupy negocjacyjnej samorządu zawodowego

z NFZ do spraw podstawowej opieki zdrowotnej. Członek Zespołu Eksperckiego

powołanego przez Ministra Zdrowia do prac nad centralną bazą świadczeń opieki

zdrowotnej w 2006 roku. Propagatorka akcji „Rodzić po Ludzku”. Czynny uczest-

nik – prelegent – konferencji Fundacji „Rodzić po Ludzku” oraz wielu innych

konferencji krajowych i zagranicznych. Organizatorka konferencji: „Poród natural-

ny – potrzeba czy moda?”, Opole 2001; „Położna w opiece przedkoncepcyjnej”,

Turawa 2003; „Nowe trendy w położnictwie wyzwaniem dla położnych”, Turawa

2006; „Dbałość o profesjonalizm podstawą rozwoju zawodowego położnych”,

Turawa 2007”; „Alkohol jako problem kobiet w wieku prokreacyjnym”, Opole

2007. Autorka i realizatorka programu promocji zdrowia z zakresu wiedzy o ży-

ciu seksualnym człowieka, profi laktyki gruczołu piersiowego i raka szyjki macicy

w szkołach ponadgimnazjalnych w Opolu. Współredaktorka książek: Optymali-

zacja porodu – zagadnienie interdyscyplinarne; Niepłodność – zagadnienie interdy-

scyplinarne; Domowe narodziny – fanaberia szaleńców czy powrót do normalności?;

Dziecko – aktywny uczestnik porodu. Zagadnienie interdyscyplinarne; Ciąża czy stan

błogosławiony? Zagadnienie interdyscyplinarne.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 159

10.05.2012 12:13

160

Noty o autorach

Paulina Kołosowska

Magister psychologii, psychoterapeuta, trener, mediator, doula. Ukończyła studia

na Uniwersytecie Jagiellońskim. Absolwentka Szkoły Psychoterapii Psychodyna-

micznej w Krakowskim Centrum Psychodynamicznym. Od 2008 roku mediator

w Krajowym Centrum Mediacji. Wiceprezes Zarządu Stowarzyszenia „Ekop-

sychologia”. Trener z zakresu pracy i rehabilitacji osób z niepełnosprawnością.

Od 2009 roku współpracuje ze Stowarzyszeniem „Znaczny Stopień Integracji”.

Sekretarz Towarzystwa Hipnozy Terapeutycznej i Badań nad Hipnozą. Prowadzi

swój autorski program bezbólowych porodów w hipnozie oraz prywatną prak-

tykę psychoterapeutyczną w Krakowie, gdzie hipnozę stosuje w wielu rodzajach

zaburzeń, w szczególności z kobietami w ciąży, dziećmi, młodzieżą. Pracuje też

z parami planującymi poczęcie dziecka i tymi, które je utraciły. Obecnie uczestnik

szkolenia: „Psychoterapia więzi prenatalnej i okołoporodowej”, prowadzonego

przez Barbarę Jakel.

Paweł Landwójtowicz

Kapłan diecezji opolskiej (święcenia 1996), studia doktoranckie w Instytu-

cie Teologii Pastoralnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego – specjalizacja

duszpasterstwo rodzin (1997–2001), ukończone obroną pracy doktorskiej Dusz-

pasterstwo rodzin wobec samotnych matek i ich postaw macierzyńskich. Studium pa-

storalne w świetle badań w „Domach Matki i Dziecka” napisanej pod kierun-

kiem ks. prof. dra hab. Józefa Wilka; absolwent Podyplomowego Studium Rodziny

KUL (1997–1999) oraz Studium Poradnictwa Psychologicznego i Psychoterapii

dla Duchownych KUL (1999–2001); doradca rodzinny, mediator, systemowy

terapeuta rodzinny (w procesie certyfi kacji) w Diecezjalnej Poradni Rodzinnej

w Opolu i dyrektor tej placówki (od 2001 roku); sekretarz Zarządu Diecezjalnej

Fundacji Ochrony Życia (od 2001 roku); adiunkt w Katedrze Teologii Pastoral-

nej i Duszpasterstwa Rodzin Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego

(2001–2010); adiunkt w katedrze Duszpasterstwa Profi kaktyki i Dysfunkcji

Rodziny w Instytucie Nauk o Rodzinie UO (od 2010 roku); sekretarz Rady In-

stytutu Nauk o Rodzinie (od 2011 roku); habilitacja na podstawie dysertacji:

Duszpasterkie poradnictwo małżeńskie w Polsce. Studium pastoralne (2011).

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Absolwentka Uniwersytetu Wrocławskiego (magisterium: Rola ojcowska męż-

czyzny w prenatalnym i perinatalnym okresie życia dziecka, 1997). Doktor nauk

humanistycznych (doktorat: Edukacja zdrowotna rodziców w prenatalnym okre-

sie życia dziecka, 2007). Dyplomowana położna (ukończyła Wydział Położnych

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 160

10.05.2012 12:13

159

Noty o autorach

Ewa Janiuk

Absolwentka Wydziału Historyczno-Pedagogicznego Uniwersytetu Opolskiego

(magisterium: Udział położnych podstawowej opieki zdrowotnej w procesie edukacji

przedkoncepcyjnej, 2004) oraz Instytut Położnictwa Państwowej Medycznej Wyż-

szej Szkoły Zawodowej w Opolu (praca licencjacka: Położna rodzinna w strukturach

opieki zdrowotnej, 2005).

Położna. Od 1986 roku pracuje na sali porodowej i oddziałach położniczo-

-noworodkowych w Prudniku i Strzelcach Opolskich. Założycielka szkoły ro-

dzenia w Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Strzelcach Opolskich w 1995 roku.

Od 1996 roku praca w charakterze położnej środowiskowej/rodzinnej w poradni

dla kobiet i środowisku. Współzałożycielka i kierownik Niepublicznego Zakła-

du Opieki Zdrowotnej „Zdrowa Rodzina”. Od 2000 roku przyjmuje porody

w domu, prowadzi zajęcia w szkole rodzenia, sprawuje opiekę przed- i około-

porodową nad kobietą, noworodkiem i rodziną. Współpracownik Diecezjal-

nej Fundacji Obrony Życia w Opolu, opiekun medyczny i pedagog w Domu

Matki i Dziecka w Opolu. Ekspert na forum „Dobry Poród” portalu eDziecko

Gazeta.pl. Współzałożycielka Polskiego Towarzystwa Położnych Oddział Woje-

wódzki w Opolu, przewodnicząca Zarządu Polskiego Towarzystwa Położnych

Oddział Wojewódzki w Opolu, członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzy-

stwa Położnych od 2006 roku, współzałożycielka Oddziału Terenowego w Opo-

lu Kolegium Pielęgniarek i Położnych Środowiskowych/Rodzinnych w Polsce.

Członek Zespołu Położnych przy Naczelnej Radzie Pielęgniarek i Położnych

w Warszawie. Od 2004 roku członek grupy negocjacyjnej samorządu zawodowego

z NFZ do spraw podstawowej opieki zdrowotnej. Członek Zespołu Eksperckiego

powołanego przez Ministra Zdrowia do prac nad centralną bazą świadczeń opieki

zdrowotnej w 2006 roku. Propagatorka akcji „Rodzić po Ludzku”. Czynny uczest-

nik – prelegent – konferencji Fundacji „Rodzić po Ludzku” oraz wielu innych

konferencji krajowych i zagranicznych. Organizatorka konferencji: „Poród natural-

ny – potrzeba czy moda?”, Opole 2001; „Położna w opiece przedkoncepcyjnej”,

Turawa 2003; „Nowe trendy w położnictwie wyzwaniem dla położnych”, Turawa

2006; „Dbałość o profesjonalizm podstawą rozwoju zawodowego położnych”,

Turawa 2007”; „Alkohol jako problem kobiet w wieku prokreacyjnym”, Opole

2007. Autorka i realizatorka programu promocji zdrowia z zakresu wiedzy o ży-

ciu seksualnym człowieka, profi laktyki gruczołu piersiowego i raka szyjki macicy

w szkołach ponadgimnazjalnych w Opolu. Współredaktorka książek: Optymali-

zacja porodu – zagadnienie interdyscyplinarne; Niepłodność – zagadnienie interdy-

scyplinarne; Domowe narodziny – fanaberia szaleńców czy powrót do normalności?;

Dziecko – aktywny uczestnik porodu. Zagadnienie interdyscyplinarne; Ciąża czy stan

błogosławiony? Zagadnienie interdyscyplinarne.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 159

10.05.2012 12:13

160

Noty o autorach

Paulina Kołosowska

Magister psychologii, psychoterapeuta, trener, mediator, doula. Ukończyła studia

na Uniwersytecie Jagiellońskim. Absolwentka Szkoły Psychoterapii Psychodyna-

micznej w Krakowskim Centrum Psychodynamicznym. Od 2008 roku mediator

w Krajowym Centrum Mediacji. Wiceprezes Zarządu Stowarzyszenia „Ekop-

sychologia”. Trener z zakresu pracy i rehabilitacji osób z niepełnosprawnością.

Od 2009 roku współpracuje ze Stowarzyszeniem „Znaczny Stopień Integracji”.

Sekretarz Towarzystwa Hipnozy Terapeutycznej i Badań nad Hipnozą. Prowadzi

swój autorski program bezbólowych porodów w hipnozie oraz prywatną prak-

tykę psychoterapeutyczną w Krakowie, gdzie hipnozę stosuje w wielu rodzajach

zaburzeń, w szczególności z kobietami w ciąży, dziećmi, młodzieżą. Pracuje też

z parami planującymi poczęcie dziecka i tymi, które je utraciły. Obecnie uczestnik

szkolenia: „Psychoterapia więzi prenatalnej i okołoporodowej”, prowadzonego

przez Barbarę Jakel.

Paweł Landwójtowicz

Kapłan diecezji opolskiej (święcenia 1996), studia doktoranckie w Instytu-

cie Teologii Pastoralnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego – specjalizacja

duszpasterstwo rodzin (1997–2001), ukończone obroną pracy doktorskiej Dusz-

pasterstwo rodzin wobec samotnych matek i ich postaw macierzyńskich. Studium pa-

storalne w świetle badań w „Domach Matki i Dziecka” napisanej pod kierun-

kiem ks. prof. dra hab. Józefa Wilka; absolwent Podyplomowego Studium Rodziny

KUL (1997–1999) oraz Studium Poradnictwa Psychologicznego i Psychoterapii

dla Duchownych KUL (1999–2001); doradca rodzinny, mediator, systemowy

terapeuta rodzinny (w procesie certyfi kacji) w Diecezjalnej Poradni Rodzinnej

w Opolu i dyrektor tej placówki (od 2001 roku); sekretarz Zarządu Diecezjalnej

Fundacji Ochrony Życia (od 2001 roku); adiunkt w Katedrze Teologii Pastoral-

nej i Duszpasterstwa Rodzin Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego

(2001–2010); adiunkt w katedrze Duszpasterstwa Profi kaktyki i Dysfunkcji

Rodziny w Instytucie Nauk o Rodzinie UO (od 2010 roku); sekretarz Rady In-

stytutu Nauk o Rodzinie (od 2011 roku); habilitacja na podstawie dysertacji:

Duszpasterkie poradnictwo małżeńskie w Polsce. Studium pastoralne (2011).

Emilia Lichtenberg-Kokoszka

Absolwentka Uniwersytetu Wrocławskiego (magisterium: Rola ojcowska męż-

czyzny w prenatalnym i perinatalnym okresie życia dziecka, 1997). Doktor nauk

humanistycznych (doktorat: Edukacja zdrowotna rodziców w prenatalnym okre-

sie życia dziecka, 2007). Dyplomowana położna (ukończyła Wydział Położnych

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 160

10.05.2012 12:13

161

Noty o autorach

Medycznego Studium Zawodowego). Adiunkt w Zakładzie Pedagogiki Ogólnej

Instytutu Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego. Prowadzi zajęcia z za-

kresu edukacji zdrowotnej, biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania, wspie-

rania rozwoju dziecka.

Zainteresowania z pogranicza pedagogiki i medycyny koncentrują się wokół

prenatalnego i perinatalnego okresu w życiu rodziny. Jest autorką ponad 25 artyku-

łów w czasopismach i pozycjach zwartych, autorką książki: Biomedyczne i psycho-

pedagogiczne aspekty ciąży oraz współredaktorką książek: Optymalizacja porodu –

zagadnienie interdyscyplinarne; Niepłodność – zagadnienie interdyscyplinarne; Domowe

narodziny – fanaberia szaleńców czy powrót do normalności?; Dziecko – aktywny

uczestnik porodu. Zagadnienie interdyscyplinarne; Ciąża czy stan błogosławiony?

Zagadnienie interdyscyplinarne.

Współpracuje z Okręgową Izbą Pielęgniarek i Położnych Województwa

Opolskiego, w której aktywnie uczestniczy w konferencjach organizowanych dla

położnych i rodziców oraz prowadzi wykłady i szkolenia dla położnych z całego

kraju. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Położnych. W szkołach ponadgim-

nazjalnych oraz parafi ach z województwa opolskiego prowadzi wykłady na temat

prenatalnego i perinatalnego okresu w życiu rodziny oraz przygotowania do ro-

dzicielstwa. Od 2009 roku prowadzi wykłady na antenie Radia Plus.

Lucyna Sochocka

Doktor nauk medycznych, pielęgniarka. Starszy wykładowca w Państwowej Me-

dycznej Wyższej Szkole Zawodowej w Opolu, dyrektor Instytutu Pielęgniarstwa.

Wiceprzewodnicząca Opolskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Pielęgniar-

skiego. Autorka wielu publikacji z zakresu opieki pediatrycznej. Prywatnie mama

zastępcza Karoliny, Aliny i Ani.

Maria Wojaczek

Magister nauk o rodzinie (magisterium: Dialog rodziców z dzieckiem w prena-

talnym okresie życia, 2009). Studentka psychologii na Wydziale Filozofi cznym

Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest członkiem międzynarodowej organizacji

z zakresu edukacji prenatalnej z siedzibą we Włoszech (International School

for Prenatal and Perinatal Education). Współpracuje z fundacją La Quercia

Millenaria – Perinatal Hospice, obejmującą opieką rodziny z dzieckiem chorym

w prenatalnym okresie życia. Zainteresowania: psychopedagogika prenatalna,

psychologia prokreacji oraz psychologia zdrowia. Jest autorką kilku artykułów

związanych z tematyką rodzicielstwa: Naprotechnologia wyrazem troski o zdrowie;

Uczucia rodzącego się dziecka; Rozwój więzi z dzieckiem w prenatalnym okresie ży-

cia. Prowadzi zajęcia i warsztaty dla rodziców z dzieckiem prenatalnym.

Lichtenberg-Kokoszka E i in._Ciaza i narodziny... 161

10.05.2012 12:13