1

EMPIRYZM ANGIELSKI, [w:] Władysław Tatarkiewicz Historia filozofii, t. 2

BERKELEY

ś

YCIE

- George Berkeley (1685-1753)
- ur. się i większą część życia spędził w Irlandii
- studiował w Dublinie, w b.młodym wieku wydał pierwsze dzieła filozoficzne
- był duchownym anglikańskim w Dublinie i Londynie, był na misjach w Ameryce
- walczył z ateizmem i liberalizmem religijnym
- w 1734 r. został biskupem w Cloyne w Irlandii
- śmiałość myśli godził z całkowitą lojalnością wyznaniową
- na jego filozofię miała wpływ gł. optyka fizjologiczna, znał też nauki ścisłe, ale oceniał ujemnie
ich wyniki

POGLĄDY

1.

Skrajny nominalizm

- pojęcia abstrakcyjne nie istnieją ani w świecie zewn., ani w umyśle

* nie można przedstawić sobie „barwy w ogóle”, zawsze jest ona czerwona, żółta lub inna
* idea abstrakcyjna np. „trójkąta”, który nie jest ani ostro-, ani prosto-, ani rozwartokątny,

jest sprzeczna, więc nie może istnieć

* nie można przedstawić sobie „ruchu w ogóle”, który nie byłby ani wolny, ani szybki

- każda idea, jaką posiadamy, jest zupełnie określona i konkretna
- ogólne są jedynie wyrazy
- idea to (u Locke’a „przedstawienie”) „wyobrażenie”, bo nie ma innych przedstawień niż
przedstawienia konkretne, czyli wyobrażenia

2.

Skrajny sensualizm

- rozum jest co prawda właściwy człowiekowi, ale ma za przedmiot poznania tylko sprawy
duchowe
- dla poznania ciał jedynym źródłem są zmysły

* tylko to istnieje, czego doświadczamy (wg Lockego: tyle tylko wiemy, ile doświadczamy)

- konsekwencja sensualizmu w matematyce

* figury rysowane na tablicy nie są ilustracją, lecz właściwym przedmiotem wiedzy mat., o

tylko one mogą być oglądane przez zmysły

* rozum nie ma z mat. nic do czynienia, bo jego przedmiotem są sprawy duchowe
* linie składają się z punktów, a każda linia ma ich określoną ilość
* niemożliwe jest dzielenie w nieskończoność, nie ma wielkości mniejszych niż te, które są

postrzegalne, walczył z koncepcją wielkości nieskończenie małych

* mat. odbiega od doświadczenia, więc nie ma wartości dla poznania rzeczywistości, nie

należy jej stosować do nauk przyrodniczych

- potępiał teoretyczne przyrodoznawstwo

* w świecie cielesnym nie istnieją siły i związki przyczynowe
* szczególnie za fikcję uważał siłę mającą obecnie wielkie wzięcie, czyli siłę ciążenia
* siła i działanie to własności duchów, które znamy z wewn. doświadczenia i niesłusznie

przenosimy na przedmioty cielesne

2

3.

Skrajny subiektywizm

- pierwotne własności (u Lockego obiektywne) są również subiektywne i istnieją tylko w umysłach
- barwa istnieje tylko, gdy jest widziana, tak samo ruch i kształt istnieją tylko, gdy są postrzegane,
co potwierdzają argumenty:

* jakości pierwotne nigdy nie występują w oderwaniu, ale zawsze w łączności z wtórnymi

(np. kształt z barwą), jeśli więc jedne są subiektywne, to i drugie muszą takie być

* własności pierwotne są względne (wielkość i szybkość zmienia się w zależności od naszej

pozycji względem nich), a więc związane z umysłem, więc nieobiektywne

* własności pierwotne nie są zawarte w doświadczeniu zmysłowym (przestrzeni i kształtu

właściwie wcale nie widzimy, widzimy tylko światło i barwy, przez połączenie wzroku z
dotykiem dostrzegamy głębię i ciała), są one wytworem przekształcenia doświadczeń
przez umysł; jeśli więc wtórne własności są subiektywne, to tym bardziej pierwotne

4.

Immaterializm

- substancji nie doświadczamy, więc substancji nie ma, są one tylko fikcjami umysłu, jeśli by z
tego, co nazywamy ciałami usunąć jakości, to nie zostałoby nic

* świat zewn. składa się wyłącznie z jakości postrzegalnych
* wszystkie własności (pierwotne i wtórne) są subiektywne
* dla przedmiotów świata zewn. istnieć = być postrzeganym (jeśli mówię, że stół istnieje,

to znaczy, że widzę go i dotykam, lub że ktoś go widzi)

- jeśli materia ma być substancją, istniejącą niezależnie od postrzeżeń – to nie ma materii; jeśli ciała
mają być częściami takiej materii – to nie ma ciał
- istnieją więc tylko idee

immaterializm = idealizm

- realizm nazywał „materialistyczną hipotezą”; mówił, że jego teoria nie zaprzecza rzeczywistości
ś

wiata, nie podwaja go tylko, jak to czyni pospolity pogląd, wprowadzający rzeczy obok idei

- problem: jak można mówić o jednej i tej samej rzeczy, jeśli postrzegamy ją wieloma zmysłami?

* dotykamy jednej rzeczy, a widzimy drugą
* ale mówimy o jednej rzeczy, bo nasza mowa jest niedoskonała
* podobnie, gdy widzimy jedną rzecz z bliska i z daleka, to właściwie widzimy dwie rzeczy;

tak samo, gdy oglądamy rzecz gołym okiem i przez mikroskop

- kolejne problemy: 1. czy, ilekroć otwieram oczy i spostrzegam dom, tylekroć ten dom tworzy się
na nowo? 2. czy, gdy dziesięciu ludzi patrzy na dom, istnieje dziesięć domów?

* rzeczy są postrzeżeniami, ale nie tylko ludzi, lecz i Boga
* jako postrzeżenia Boga mają trwałość i jedność
* żaden człowiek może na nie nie patrzeć, ale patrzy na nie Bóg, więc istnieją bez przerwy

5.

Spirytualizm

- aby istniały idee, musza istnieć umysły, które w sobie te idee noszą

* świat składa się z idei i umysłów
* umysły istnieją samodzielnie, są nosicielami idei = prawdziwymi substancjami (~ realizm)

- duchy są czynne (postrzegają), a idee bierne (są postrzegane)

* wszelkie przemiany w świecie są natury duchowej, a nie mechanicznej, bo jedyną

działającą przyczyną jest duch

- istnienie własnej jaźni poznajemy przez wewn. doświadczenie, poznajemy nie tylko własności
duszy, ale i substancję psychiczną
- poza duchem własnym istnieją tez inne, ale o nich nie posiadamy doświadczenia

* nie posiadamy idei duchów, ale ich pojęcia; nie wyobrażamy ich sobie, lecz je rozumiemy

- świat ciał jest przedmiotem nauki (poznajemy go zmysłami), a świat duchów – metafizyki
(poznawalny przez rozum)

** E.Z.**