hpp 3344 zestawy

// pobrano z umcs.net.pl //

ZESTAWY PYTAŃ EGZAMINACYJNYCH Z HISTORII PRAWA POLSKIEGO

Ekscepcje procesowe w dawnym procesie ziemskim

Prawo osobowe, rodzinne i małżeńskie w Kodeksie Napoleona

Prawo karne materialne w Polsce międzywojennej (stan prawny)

Prawa obywatelskie i polityczne w KW

Sejm w czasie powstania listopadowego- zmiany w składzie i trybie funkcjonowania

Reforma ustrojowa sądownictwa w Sejmie Wielkim

III

Rada Stanu w KW

Statuty Litewskie

Charakterystyka i zasady polskiego KPK z 1928r

Rada Stanu w KP

Sądy wojewodziński, referendarski, asesorski i relacyjny w dawnej Polsce

Postępowanie doraźne

Konstytucja marcowa- prezydent

Sąd sejmowy

Prawa fundamentalne (kardynalne) w ustroju dawnej Polski

Uwłaszczenie w KP

Kodeks Napoleona- systematyka etc.

Zastaw w dawnym prawie polskim

VII

Źródła prawa KW

Prawo miast i mieszczan w ustawodawstwie Sejmu Wielkiego

Prokuratoria generalna i Najwyższa Izba Obrachunkowa w KP

VIII

Urząd kasztelana w dawnej Polsce

Prawo hipoteczne w KP

Pojęcie dwutorowości KK z 1932r

Władza wykonawcza w Konstytucji 3 Maja

Sposoby umacniania zobowiązań 19
Charakterystyka KK z 1932 r.

Organizacja państwa w czasie interregnum i wolna elekcja

Reformy Aleksandra Wielopolskiego w KP

Prawo karne procesowe w KW i KP w XIX w.

Likwidacja organów po powstaniu styczniowym

23 patrz inne pyt.

Systemy sądownictwa w Rzeczpospolitej szlacheckiej

Kodeks Tagancewa z 1903 r.

XII

Proces cywilny w KW

Rada Administracyjna w KP

Sposoby nabycia własności 25
XIII

Promulgacja aktów prawnych w KP

Pokrewieństwo naturalne i sztuczne, powinowactwo, sposoby obliczania pokrewieństwa 26
Charakterystyka i zasady polskiego KPC z 1932 r.

XIV

KKGiP

Urząd starosty w dawnej Polsce

Ogólna charakterystyka Kodeksu Zobowiązań 29
XV

Autonomia w Galicji

30 nie oprac.

Stan prawny prawa karnego materialnego w KP

Sądy szlacheckie I instancji w dawnej Polsce

XVI

Formalna teoria dowodowa, bliższość do dowodu i środki dowodowe w dawnym procesie

Prawo małżeńskie osobowe w KP

Podział administracyjno- terytorialny, organy administracji terenowej w KW

XVII

Źródła prawa w KP

Urzędnicy ziemscy w dawnej Polsce

Prawo cywilne procesowe w Polsce międzywojennej (stan prawny)

XVIII

Władza ustawodawcza w Konstytucji 3 Maja

// pobrano z umcs.net.pl //

Ukaz carski o organizacji gminy wiejskiej z 1864 r.

Sądownictwo okresu przejściowego między KW a KP

36 nie oprac.

XIX

Trybunał Koronny

Sąd Kasacyjny KW

Naczelne organy administracji resortowej w KP

Dziedziczenie ustawowe i testamentowe

Odrębności WKP

Charakterystyka i zasady KK z 1932 r.

XXI

Sejm walny RP szlacheckiej

Rada Stanu KW

Podział terytorialny RP Krakowskiej

XXII

System kar w dawnej Polsce

Uwłaszczenie w KP

Prawo cywilne materialne w Polsce międzywojennej (stan prawny)

XXIII

Urząd wojewody

Instytucja szlachectwa w KP

Sądownictwo w WKP

XXIV

Proces ziemski

Ukaz o małżeństwie z 1836 r.

Ministrowie i Rada Ministrów w KW

XXV

Ordynacje (fideikomisy)

Likwidacja odrębności ustrojowych po powstaniu listopadowym

51 patrz inne pyt.

Procedura cywilna w KW i KP

XXVI

Powstanie, zmiana, wygaśnięcie zobowiązań w dawnym prawie polskim

Namiestnik w KP

Prawo karne materialne w Polsce międzywojennej (stan prawny)

XXVII

Prawo małżeńskie majątkowe w KP

Urzędy centralne w RP szlacheckiej

Konstytucyjne kompetencje sędziów i sądów w KW

XXVIII

Tymczasowy Naczelnik Państwa i Naczelnik Państwa w ustroju Polski odrodzonej

Żydzi w KW i KP

Ograniczenia prawa własności 57
XXIX

Ustawodawstwo w Konstytucji 3 Maja

KKKP

Kodyfikacje prawa cywilnego w XX w.

XXX

Ustrój RP Krakowskiej

59 nie oprac.

Źródła prawa w RP szlacheckiej

Środki odwoławcze w KW

XXXI

Kodyfikacje w XVIII w.

Ustrój sądów w KP po 1876 r.

Hipoteka w KW i KP

XXXII

Sprawa chłopska w Księstwie Warszawskim

Kodyfikacje w XVI w.

Zmiany w instancji najwyższej w Królestwie Polskim po 1831 r.

XXXIII

Zasady tworzenia i publikacji prawa w Królestwie Polskim

Pokrewieństwo i powinowactwo

Koncepcje i kodyfikacje prawa cywilnego materialnego w XX w.

XXXIV

Związek przyczynowy i wina, okoliczności wyłączające przestępczość czynu w dawnym prawie
ziemskim karnym

Uwłaszczenie w Królestwie Polskim

Hipoteka w prawie Rzeczpospolitej szlacheckiej

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw I
1.Ekscepcje procesowe w dawnym procesie ziemskim

• Ekscepcje procesowe - formalne przeszkody, zarzuty procesowe podnoszone w czasie procesu (przed litis contestatio)

przez pozwanego jeżeli nie chciał uznać żądania powoda ani wdać się w spór merytoryczny.

1.ekscepcje peremptoryjne - niweczące proces, powodowały oddalenie pozwu:
a) ekscepcja dawności (dzisiejsze przedawnienie) - traci się prawo na skutek niedochodzenia go przez określony czas.

(fatalia iuris - powód tracił prawo do skargi, jeżeli nie popierał sprawy przez rok i 6 tygodni, co świadczyło, że nie
przywiązuje do niej wagi - B. s. 170).

b) res iudicata - zarzut rzeczy osądzonej - jeżeli pozwany podniósł zarzut, że między nim a powodem o ten sam

przedmiot zapadł już wyrok, to obecny proces był nieważny, wg zasady, że nie może być postępowania dwa razy w tej samej
sprawie (jeżeli raz zapadł wyrok) - bis de eadem re agere non licet (nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie).

c) res contracta - zarzut rzeczy załatwionej, kiedy spór został wcześniej rozstrzygnięty bez udziału sądu.
2.ekscepcje dylatoryjne - wstrzymujące bieg postępowania do momentu usunięcia przeszkody:
a) ekscepcje niewłaściwości sądu - sprawę musiał rozpatrywać sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania

pozwanego, stan pozwanego oraz przedmiot sporu

b) zarzut niesprawności pozwu - ekscepcja ta mogła dotyczyć usterek w treści pozwu albo usterek w czynności

pozywania, naganienie szlachectwa - pozwanie szlachcica pozwem ustnym (po ukształtowaniu się pozwu
pisemnego) wyjątek - w miejscu sądu. Pozew kładziony - jeżeli woźny nie zastawał pozwanego w jego posiadłości
mógł zostawić pozew w domu na stole w obecności jakiegokolwiek dorosłego domownika (po tym musiał zdać w
sądzie relację z tej czynności). Z czasem wykształcił się jeszcze łatwiejszy sposób doręczenia pozwu kładzionego - woźny
miał prawo wetknąć pozew w szparę miedzy drzwi a futrynę (na dowód tego odłupywał drzazgę z drzwi). Pozew kładziony
funkcjonował do XVI w.

c) ekscepcja plurium litis consortium - polegała na tym, że osoba pozwana mogła domagać się aby po jej stronie albo po

stronie powoda stanęły w procesie również inne osoby (zmierzała do zastąpienia strony jednoosobowej stroną
wieloosobową).

d) intercesja - powołanie się na zachodźcę, domaganie się pozwanego, aby w jego miejsce wystąpiła inna osoba, np.

pozwany w procesie o własność rzeczy powoływał się na kogoś od kogo daną rzecz kupił (jeżeli rzecz była kradziona
to miała tzw. wadę prawną, - zgodnie z zasadą nemo plus iuris...)

2.Prawo osobowe, rodzinne i małżeńskie w Kodeksie Napoleona

Prawo osobowe, rodzinne i małżeńskie osobowe w KN zawarte było w księdze I, prawo małżeńskie majątkowe
zawierało się w księdze III.
Prawo osobowe:

− Zgodnie z indywidualistycznym charakterem prawa wczesnoburżuazyjnego KN zajmował się głównie sytuacją

prawną osób fizycznych natomiast nie zajmował się w ogóle instytucją osób prawnych, mimo że zawierał wzmianki o
Skarbie Państwa, gminach, zakładach użyteczności publicznej

− charakterystyczna dla KN była instytucja śmierci cywilnej - fikcji, mocą której człowiek fizycznie żywy stawał się

umarły dla prawa, tracił wszelkie prawa cywilne majątkowe i osobiste (np. otwierano po nim spadek, rozwiązaniu ulegało
małżeństwo), śmierć cywilna następowała jako skutek skazania na pewne kary.

− KN zakładał równość i powszechność praw prywatnych jednostki, nie uznawał ograniczeń wynikających z wyznania a

nawet święceń kapłańskich i ślubów zakonnych,

− od ogólnych założeń równości odbiegały rozwiązania szczegółowe: ograniczenia praw cywilnych odnoszące się głównie

do kobiet oraz dzieci pozamałżeńskich, były szczególnie widoczne w prawie małżeńskim

i rodzinnym. Kobiety były

ograniczone w sprawowaniu opieki i władzy rodzicielskiej oraz świadczeniu przy aktach urzędowych. Szczególnie
dyskryminowane były mężatki, wg KN

mężatka była „wieczyście małoletnia” - niezdolna do działań prawnych bez

zezwolenia męża i zobowiązana do posłuszeństwa mężowi

Prawo rodzinne:

− ograniczenia prawne dzieci pozamałżeńskich wynikały z dążenia do ochrony trwałości i nienaruszalności legalnej

rodziny. W tym celu KN przyjmował min. zasadę domniemania ślubnego pochodzenia dziecka (pater is est quem
nuptiae demonstrant).

− KN wyróżniał dwie kategorie dzieci nieślubnych: a) naturalne - mogły być uprawnione przez następne małżeństwo

(per subseąuens matrimonium) lub dobrowolnie uznane, mogły też sądownie dochodzić swego pochodzenia w drodze
procesu o tzw. poszukiwanie stanu (z tym, że KN nie dopuszczał dochodzenia ojcostwa – art.340, zaś dochodzenie
macierzyństwa było utrudnione) b) dzieci pochodzące ze związków cudzołożnych i kazirodczych nie mogły być
uprawnione ani uznane, nie miały prawa „poszukiwania stanu”

− fundamentem trwałości legalnej rodziny była silna władza ojcowska, w czasie trwania małżeństwa władza nad dzieckiem

przysługiwała jedynie ojcu, on wyłącznie zarządzał majątkiem dzieci, KN przewidywał też tzw. „środki poprawy” - możliwość
stosowania wobec dziecka przymusu fizycznego włącznie z żądaniem zamknięcia go w domu poprawczym.

Prawo małżeńskie:

− oparte na zasadach czysto laickich, małżeństwa zawierane przed urzędnikiem stanu cywilnego (tzw. śluby cywilne),

mogły być rozwiązywane przez rozwód, wyłączna jurysdykcja w sprawach małżeńskich należała do sądów
cywilnych. Przepisy o ślubach cywilnych i rozwodach wywołały w KW ostrą krytykę, która ucichła po powierzeniu

// pobrano z umcs.net.pl //

funkcji urzędników stanu cywilnego proboszczom mocą dekretu z 1809 r.

− na założeniach dominującej pozycji męża oparte były zarówno stosunki osobiste (patrz wyżej) jak i majątkowe

miedzy małżonkami, w prawie małżeńskim majątkowym KN wprowadzał jako ustawowy ustrój majątkowy
małżeństwa wspólność majątkową, całe mienie nabyte w czasie trwania małżeństwa stanowiło majątek wspólny,
użytkowanie i zarząd tym majątkiem, a także majątkiem osobistym żony należał do męża. Interesy żony chroniła
służąca jej na majątku męża hipoteka prawna, traktowana jako tajna (nie było obowiązku jej wpisu). Kodeks dopuszczał
też inne uregulowanie stosunków majątkowych w drodze umowy przedślubnej.

S. s. 79. S-Z 158-161

3.Prawo karne materialne w Polsce międzywojennej (stan prawny)

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. utrzymana została tymczasowo moc obowiązująca kodeksów karnych państw
zaborczych:
1. na terenach byłego zaboru austriackiego - kodeks karny austriacki z 1852 r. zmieniany i uzupełniany licznymi

ustawami dodatkowymi - był wynikiem przeróbki wcześniejszego kk. - księgi ustaw na zbrodnie i ciężkie policyjne
przestępstwa czyli tzw. Franciszkany z 1803 r. Kk. z 1852 r. w odróżnieniu od Franciszkany nie zawierał
procedury karnej oraz wprowadzał francuski trójpodział przestępstw (zbrodnie, występki, wykroczenia).

2. na terenach byłego zaboru pruskiego - kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 1871 r.
3. na terenach byłego zaboru rosyjskiego i na kresach wschodnich - kodeks karny rosyjski z 1903 r. - tzw.

kodeks Tagancewa,(Æ zestaw XI. pyt. 3, str. 23,) zmieniony przez przepisy przechodnie z 1 9 1 7 r. i późniejsze ustawy
szczegółowe. Kodeks Tagancewa obowiązywał w całości tylko na ziemiach polskich - IX 1915 r. generał gubernator niemiecki
von Beseler mylnie sądząc, że na zajętych przez nich terenach b. Królestwa obowiązuje w całości k.k. z 1903 r. potwierdził jego moc
obowiązującą na terenie generał-gubernatorstwa warszawskiego, na okupowanych przez Niemców ziemiach litewskich k.k.
1903 r. wprowadził Głównodowodzący na Wschodzie. 7 VIII 1917 Tymczasowa Rada Stanu rozciągnęła przepisy k.k. z
1903 r. na generał-gubernatorstwo lubelskie.

4. na terenie Spisza i Orawy obowiązywało przejściowo prawo węgierskie (ustawa kama z 1878 r. i ustawa karna o

wykroczeniach z 1879 r.), w 1922 r. rozciągnięto na te tereny ustawodawstwo karne austriackie

Od I XI 1932 r. przepisy karne zaborcze zastąpił polski kodeks karny i prawo o wykroczeniach wydane w formie rozporządzeń
prezydenta z 11 VII 1932 r. (Æzestaw IX, pyt. 3, str. 20,). W latach następnych przepisy te były uzupełniane przez ustawy karne
specjalne, jak rozporządzenie prezydenta z 1934 r. o niektórych przestępstwach przeciwko bezpieczeństwu państwa.
S. s. 272, W. t. 11, B. s. 565, S-Z 176

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw II
1.Prawa obywatelskie i polityczne w Księstwie Warszawskim

Prawa obywatelskie i polityczne w KW były zagwarantowane w konstytucji - art. l-4

Konstytucja znacznie ograniczyła podział na stany- art. IV mówił: „Znosi się niewolę. Wszyscy obywatele są równi przed
obliczem prawa. Stan osób zostaje pod opieką trybunałów”. Konstytucja jako prawa obywatelskie wprowadzała:
− wolność osobistą - możność swobodnego przenoszenia się z miejsca na miejsce.

− równość wobec prawa i sądu - podleganie wszystkich jednolitemu prawodawstwu i systemowi sądowemu.

− wolność wyznania - z tym, że religia rzymskokatolicka pozostawała religią państwową.
Prawa polityczne:
− prawo piastowania urzędów,

− czynne i bierne prawo wyborcze do sejmu,

− prawo wyboru na obieralne urzędy samorządowe i sądowe.

Korzystanie z praw obywatelskich było uzależnione od posiadania obywatelstwa - pojęcie to wprowadzono w KW po raz

pierwszy na ziemiach polskich, oznaczało przynależność państwową do Księstwa Warszawskiego.

Równość wobec prawa nie oznaczała równych praw politycznych. Pozostawiono podział na szlachtę i nieszlachtę oraz

uprzywilejowanie szlachty (ale tylko posesjonatów) w życiu politycznym. Właścicielom ziemskim, będącym szlachtą zapewniono
pierwszeństwo i przewagę w sejmie, organach samorządowych i sądach pokoju. Uprzywilejowanie szlachty dalej poszerzała
praktyka ustrojowa.

Udział w życiu politycznym obywateli-nieszlachty uzależniono od spełnienia różnych cenzusów: np. majątkowego,

wykształcenia. Wszystkich korzystających z praw politycznych wpisywano do ksiąg obywatelskich, prowadzonych odrębnie dla
szlachty i nieszlachty.

Ogól obywateli nie mających praw politycznych określano mianem „mieszkańców”, w pojęciu tym mieścili się również

mieszkający w Księstwie cudzoziemcy oraz Żydzi (Æ zestaw XXVIII, pyt 3, str. 56,).
S. s. 60, B. s. 348,

2.Sejm w czasie powstania listopadowego - zmiany w składzie i trybie funkcjonowania

Sejm zebrał się 18 grudnia 1830 r. - zwołany uniwersałem Rządu Tymczasowego z 3 XII (było to naruszenie konstytucji, która
prawo zwoływania Sejmu dawała wyłącznie królowi).
20 grudnia 1830 r. Sejm zalegalizował dyktaturę Józefa Chłopickiego i powołał tzw. deputację (prezes Senatu, marszałek
Izby Poselskiej, 5 senatorów, 8 posłów). W ręce dyktatora (którego deputacja mogła usunąć) oddano całość władzy cywilnej i
wojskowej, jemu przysługiwało prawo zwoływania Sejmu i mianowania władz rządowych.
18 stycznia 1831 r. Chłopicki zrzekł się dyktatury.
24 stycznia Sejm utworzył stanowisko wodza naczelnego.
25 stycznia Sejm podjął uchwalę o detronizacji Mikołaja I oraz uchylił artykuły konstytucji dotyczące unii z Rosją. Detronizacja
króla spowodowała przelanie jego uprawnień na Sejm i Rząd Narodowy (powołany przez Sejm 29 stycznia).
Uprawnienia Sejmu:
− pełnia władzy ustawodawczej,

− prawo wyboru wodza naczelnego i członków rządu,

− mianowanie senatorów i biskupów,

− kontrola rządu w drodze rozpatrywania sprawozdań ministrów,

− ratyfikowanie umów międzynarodowych i decyzji o zakończeniu wojny podjętych przez Rząd Narodowy,

− Pozostałe kompetencje władzy królewskiej przejął Rząd Narodowy.
Zmiany w składzie i trybie funkcjonowania Sejmu w czasie powstania:

− Sejm od 25 I składał się z dwu izb - Senatu i Izby Poselskiej - bez trzeciego konstytucyjnego członu - króla.

− Sejm uznał się za nieustający i obradował bez przerwy - to utrudniało utrzymanie kompletu posłów i senatorów dlatego w II

1831 r. zmniejszono quorum (liczba posłów i senatorów wymagana dla ważności uchwał) do 11 senatorów i 33 posłów a w
VI 1831 do 10 senatorów i 30 posłów.

− Sejm obradował w Warszawie, a następnie przeniósł się do Zakroczymia a następnie Płocka.

− 19 maja 1831 r. Sejm rozszerzył swój skład o przedstawicieli ziem litewsko-ruskich. przed rozbiorami należących do Polski.
Po upadku powstania, zgodnie ze Statutem Organicznym z 1832 r. w ustroju Królestwa nie przewidziano Sejmu.
S. s. 129,

3.Reforma ustroju sądownictwa na Sejmie Wielkim
sądy szlacheckie:

− połączono sądy grodzkie, ziemskie i podkomorskie tworząc w ich miejsce kolegialne sądy ziemiańskie złożone z 10 sędziów

wybieranych na 4 lata na sejmikach deputackich, miały być „zawsze gotowe” tzn. urzędować stale

− reforma Trybunałów - ustanowiono dwa osobne Trybunały - dla Wielkopolski z siedzibą w Piotrkowie i dla Małopolski z siedzibą

w Lublinie, również miały funkcjonować stale

sądy miejskie:

− utworzono sądy magistratów miejskich oraz sądy apelacyjne wydziałowe zgodnie z nowym podziałem kraju.

− zreorganizowano sąd asesorski - najwyższy sąd dla miast i mieszczaństwa, osobny dla Korony i Litwy, asesorzy: senatorowie i

// pobrano z umcs.net.pl //

posłowie wybierani przez sejm na 2 lata oraz plenipotenci miejscy: (8 w A. koronnej, 4 w A. litewskiej), sądom asesorskim
przewodniczyli kanclerze nie zasiadający w Straży Praw (prezesem A. koronnej został H. Kołłątaj), sądem kolegialnym był też sąd
referendarski.

sądy wiejskie pozostały dominialnymi
sąd sejmowy - był sądem specjalnym w zakresie orzekania o winie ministrów i innych najwyższych urzędników z tytułu
odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie prawa oraz w zakresie ważniejszych przestępstw politycznych, złożony z 12
senatorów i 24 posłów
sądy komisji rządowych i porządkowych - były sądami nowo powstałymi

− rozpatrywały sprawy sporne, objęte kompetencjami danych urzędów administracyjnych.

− poddanie ogółu ludności kraju, bez względu na przynależność stanową, sądom Komisji Skarbowej i komisji porządkowych (w

sprawach skarbowych, handlowych, wekslowych i związanych z czynnościami aparatu władzy) było pierwszym wyłomem w
stanowej strukturze sądownictwa.

B. s. 315

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw III
1.Rada Stanu w Księstwie Warszawskim

Był to organ zupełnie nowy, nieznany dotychczas w ustroju Polski, utworzony w oparciu o wzory francuskie. W KW był to
organ stały o funkcjach pomocniczych w stosunku do władzy królewskiej.
Artykuły konstytucji dot. RS zostały rozwinięte w dekrecie królewskim z 24 XII 1807 r.
Skład:

− początkowo Rada Stanu nie różniła się od Rady Ministrów, tworzyli ją ministrowie, prezes RM był jednocześnie szefem RS.

− w VIII 1808 r. na mocy dekretu królewskiego skład powiększono o 6 radców stanu, a w 1810 (po przyłączeniu Galicji

Zach. po wojnie z Austria liczbę ich zwiększono do 12).

− funkcjonariuszami RS (ale nie członkami) byli referendarze - najpierw 4, później 6.

− członkowie RS wchodzili w skład Izby Poselskiej w liczbie nie większej niż 13
Zadania:
1. przygotowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich.
2. kontrola urzędników i pociąganie ich do odpowiedzialności.
3. funkcje sądowe:

a. sąd kasacyjny - rozpatrywanie skarg na wyroki ostateczne sądów cywilnych i karnych (sąd III instancji), kasacja -

badanie zgodności wyroku z prawem materialnym i przepisami proceduralnymi w 1810 r. z RS wyodrębnił się Sąd Kasacyjny
orzekający w składzie 5 sędziów.

b. sąd kompetencyjny - rozpatrywanie sporów o właściwość pomiędzy władzami administracyjnymi a sądami, spory takie

mogły mieć char. negatywny (zarówno sąd jak i organ adm. odmawia rozpatrzenia danej sprawy) lub pozytywny (odwrotnie),
wyroki miały charakter precedensowy.

c. sąd administracyjny - rozpatrywanie w II instancji sporów natury skarbowej pomiędzy administracją a obywatelem,

wynikłych z kontraktów zawieranych przez organy administracji z obywatelami w interesie publicznym (np. budowa drogi,
dzierżawa dóbr narodowych), sądami adm. I instancji były rady prefekturalne, RS w I instancji rozpatrywała jedynie
spory powstałe z umów zawartych przez samych ministrów w interesie całego kraju.

4. z czasem również kontrola ministrów, którzy przedkładali Radzie kwartalne i roczne raporty i sprawozdania finansowe

i o „stanie kraju”.

Postanowienia i decyzje RS nabierały mocy prawnej dopiero z chwilą zatwierdzenia ich przez króla, zatwierdzenia takiego nie
wymagały jedynie wyroki wydawane przez RS działającą jako sąd kasacyjny.
S. s.67, B.s.352.

2.Statuty Litewskie.

W XVI w. na Litwie, w odróżnieniu od Korony, prowadzone były owocne prace kodyfikacyjne, powstały 3 kodeksy - statuty litewskie.
Przyczyny:

− w XVI w. na Litwie szybki proces wyzwalania się drobnej szlachty od dominacji książąt

− okres szybkiego rozwoju gospodarczego.
1. I statut-1529,

− uchwalony przez sejm wileński.

− przyjęty jako prawo obowiązujące wszystkich mieszkańców księstwa bez względu na stan – zasada terytorialności

− oparty głównie na prawie zwyczajowym litewsko-ruskim, również sięgał do przywilejów ziemskich z Korony.

− cechą charakterystyczną - wyraźne ograniczenie magnatów na rzecz szlachty średniej.
2. II statut-1566,

− pozostawał pod wpływem praw uczonych - prawa rzymskiego i kanonicznego.

− znosił wszelkie ograniczenia w alienacji dóbr dziedzicznych (prawo bliższości).

− wprowadzał system sądów szlacheckich I instancji z Korony (ziemskie, grodzkie i podkomorskie).

− wprowadzał urząd wojewody (w 1565 na Litwie wprowadzono sejmiki szlacheckie tzw. powiatowe).
3. III statut-1588,

− prawo powszechnie obowiązujące na terytorium Litwy - art. 1,

− tendencja do tolerancji wyznaniowej, odchodzenie od uprzywilejowania Kościoła: kapłan nie musi być koniecznym

świadkiem przy testamencie, ograniczenie przysięgi sakralnej jako dowodu w procesie, usunięcie herezji jako podstawy
niegodności dziedziczenia.

− „początki” doktryny humanitarnej w prawie karnym (formalnie sformułowana w XVIII w. m. in. przez C. Bocarię „O

przestępstwach i karach"): wszelkie wątpliwości w procedurze mają być rozstrzygane na korzyść pozwanego, zabraniał
stosowania kary śmierci wobec nieletnich (poniżej 16 lat) nawet wobec schwytanych na gorącym uczynku, szlachcic za
umyślne zabicie może odpowiadać na gardle.

− III statut litewski był rzadkim przykładem prawa, które trafiło w odczucia społeczeństwa, oficjalnie obowiązywał do 1840 r.

(zastąpiony Zwodem Praw Cesarstwa Rosyjskiego) także na ziemiach włączonych do Rosji, w stosunkach prywatnoprawnych
III statut stosowano nawet w XX w.

W. t. 9, B. s.190

// pobrano z umcs.net.pl //

3.Charakterystyka i zasady polskiego KPK z 1928 r.

Sekcja postępowania karnego: prof. Krzymuski, prof. Mogilnicki, prof. Rappaport, prof. Rymowicz.
Projekt procedury karnej był gotowy w 1926 r., przekazany został ministrowi sprawiedliwości, który powołał 4 osobową
komisję, która miała dokonać korekty projektu (Makowski, Mogilnicki, Śliwiński. Kuczyński). 19 III 1928 r. projekt został
ogłoszony rozporządzeniem prezydenta RP z mocą obowiązująca od 1 VII 1929 r.
Równolegle prowadzone były prace nad prawem o ustroju sądów powszechnych, ich wynikiem było „Prawo o ustroju sądów”
obow. od 1 I 1929.
Systematyka:
− 676 art., 11 tytułów.

− kodyfikacja nowoczesna, zwięzła.
Treść:
a) Kodeks postępowania karnego stał na gruncie procesu mieszanego, dwie fazy postępowania:
− postępowanie przygotowawcze - dochodzenie i śledztwo (zasady procesu inkwizycyjnego: tajność, pisemność, wszczęcie z

urzędu).

− rozprawa główna (zasady procesu skargowego: jawność, ustność, publiczność, wszczęcie na podstawie skargi).
Miało miejsce rozdzielenie funkcji orzekania, obrony i oskarżenia (prokurator a także funkcjonariusze policji, służb celnych i
leśnych przed sądami grodzkimi), sąd wszczynał postępowanie tylko na wniosek oskarżyciela.
b) Oskarżony był równouprawnioną stroną w procesie: mógł stawiać wnioski dowodowe, zadawać pytania świadkom i

biegłym, mógł zabierać głos po zamknięciu postępowania dowodowego.

c) Kodeks przewidywał środki zapobiegawcze mające zapobiegać uchylaniu się oskarżonego od sądu:
− areszt tymczasowy - w toku dochodzenia maks. 3 m-ce., w toku śledztwa, możliwość przedłużenia o kolejne 3 m-ce,

− poręczenie,
− kaucja pieniężna.
d) Podstawą i gwarancją praworządności w procesie karnym oraz celem całego postępowania było ustalenie

prawdy materialnej. Służyły temu zasady:

1. sąd musi przyjąć za podstawę orzeczenia wszystkie okoliczności ujawnione w toku postępowania.
2. ustalenia żadnej innej władzy nie wiążą sądu karnego.
3. swobodna ocena dowodów.
4. domniemanie niewinności oskarżonego.
5. wszystkie wątpliwości są rozstrzygane na korzyść oskarżonego.
6. przyznanie się oskarżonego do winy mogło uwolnić sąd od dalszego postępowania jeśli nie budziło wątpliwości w świetle

innych dowodów.

7. sąd z urzędu mógł zarządzić uzupełnienie śledztwa przed sądem oraz cofnąć sprawę do prokuratury – art. 305.
8. wieloinstancyjność postępowania (apelacja, środek nadzwyczajny - kasacja (SN) - zarzut obrazy przepisów prawa)
9. zakaz reformationis in peius - zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w postępowaniu apelacyjnym jeżeli skarga była złożona

tylko na korzyść oskarżonego,

W.t.11,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw IV
1.Rada Stanu w Królestwie Polskim

Rada Stanu Królestwa była organem przejętym z ustroju KW z pewnymi zmianami. Wg konstytucji dzieliła się na Radę
Administracyjną i Ogólne Zgromadzenie Rady Stanu, zwane po prostu Radą Stanu.

• I Rada Stanu 1815 (konstytucja) - 1831 (powstanie listopadowe, w czasie powstania RS nie istniała)
Skład: 5 ministrów resortowych, 9 radców stanu zwyczajnych, radca sekretarz stanu (kierował kancelarią Rady), radcy
stanu nadzwyczajni, referendarze stanu.
Nadzwyczajnych radców stanu powoływał król, niektórzy wysocy urzędnicy uzyskali ten tytuł z mocy prawa (prezes Izby
Obrachunkowej, prokurator generalny, członkowie Trybunału Najwyższego), uczestniczyli w posiedzeniach Rady, tylko gdy zostali
wezwani przez namiestnika
Rada Stanu obradowała pod prezydencją namiestnika lub najwyższego stanowiskiem członka Rady Adm.
Kompetencje:

− przygotowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich, ale tylko gdy zostały wstępnie już opracowane

przez komisje rządowe i przekazane Radzie przez króla lub namiestnika, gotowe projekty Rada wnosiła do Sejmu na polecenie
króla,

− decydowanie o oddaniu pod sąd urzędników publicznych mianowanych przez króla, za przestępstwa popełnione w

związku z pełnionymi funkcjami.

− przygotowywanie ogólnego raportu o stanie kraju dla króla, na podstawie wysłuchiwanych corocznych sprawozdań

komisji rządowych.

− sądownictwo kompetencyjne,

− sądownictwo administracyjne, początkowo za pośrednictwem tzw. Delegacji Administracyjnej powołanej w 1816 r. a od 1822

r. bezpośrednio,

• II Rada Stanu 1832 (Statut Organiczny) - 1841 (Ogólne Zebranie Warszawskich Departamentów Senatu Rządzącego)
Skład: 3 dyrektorów głównych komisji rządowych, kontroler generalny prezydujący w Najwyższej Izbie Obrachunkowej, radcy
stanu i inne osoby powołane przez panującego.
Przewodniczył namiestnik. Wszystkie sprawy Rada rozstrzygała na Ogólnym Zgromadzeniu, dla ważniejszych spraw powoływano
specjalne komisje.
W 1836 r. na mocy ukazu o szlachectwie utworzono przy Radzie Heroldię Królestwu Polskiego.
Kompetencje - zmiany w stosunku do I Rady:

− projekty aktów prawnych i budżetu, przygotowywane przez Radę kierowane były do Departamentu Spraw KP (utworzonego w

rosyjskiej Radzie Państwa).

− RS utraciła na rzecz króla prawo decydowania o oddaniu pod sąd urzędników.
Likwidacja II Rady Stanu.
Istnienie Rady Stanu było jednym z dowodów ustrojowej odrębności Królestwa, dlatego nie mogło trwać długo. II Rada została
zlikwidowana w 1841 r. Większość jej kompetencji przejęło Ogólne Zebranie Warszawskich Departamentów Senatu Rządzącego.
Rozpatrywanie sprawozdań komisji rządowych i przygotowywanie projektów praw przejęła Rada Adm., budżet przygotowywał
Departament Spraw KP w Radzie Państwa.

• III Rada Stanu 1861 (reformy Wielopolskiego) - 1867

Trzecia Rada Stanu została powołana w 1861 r. w miejsce w tym samym roku zlikwidowanego Ogólnego Zebrania Warszawskich
Departamentów Senatu Rządzącego i Heroldii Królestwa Polskiego. Wszystkie sprawy rozpatrywane były na Zgromadzeniu
Ogólnym. Funkcjonowały 4 wydziały Rady Stanu: Prawodawczy, Sporny, Skarbowo-Administracyjny (połączone stanowiły tzw.
skład sądzący Rady) oraz Próśb i Zażaleń. Kompetencje - takie jak I Rady.
Rada Stanu w KP została zlikwidowana ostatecznie w 1867 r. Przygotowywanie projektów aktów prawnych przejęła Własna
Kancelaria Cesarska ds. KP, sądownictwo kompetencyjne przejął Komitet Urządzający, budżet KP włączono do ogólnego
budżetu cesarstwa
S. s.125

2.Sądy wojewodziński, referendarski, asesorski i relacyjny w dawnej Polsce.

Sąd wojewodziński:
− od II poł. XIII w. jurysdykcja nad ludnością żydowską (specjalny sędzia żydowski powoływany przez wojewodę - iudex

iuderorum),

− mianowanie woźnych sądowych i sądzenie ich,

− sądownictwo w czasie targów i jarmarków za przestępstwa na miarach, wagach oraz cenach.
Sąd asesorski:

− wykształcił się w XVI w. był to nadworny sąd królewski w którym monarchę zastępował kanclerz.

− sprecyzowanie uprawnień Asesorii nastąpiło przy powołaniu Trybunału Koronnego – sąd najwyższy dla miast królewskich,

rozstrzyganie sporów granicznych miedzy królewszczyznami a dobrami prywatnymi,

− sąd asesorski funkcjonował do końca dawnej Rzeczpospolitej , cieszył się nienaganną opinią. Asesoria uchodziła za jedyny w

Polsce sąd niesprzedajny

Sąd relacyjny:
− był odmianą sądu asesorskiego - zasiadał w nim sam król

− właściwość - odwołania od wyroków z lenn Kurlandii i Prus, od 1641 - spory między

unitami a prawosławnymi o zabór

// pobrano z umcs.net.pl //

cerkwi, od 1675 - sąd odwoławczy od sądu biskupów prawosławnych, początkowo także istniała możliwość odwołania się
do sądu relacyjnego od wyroku Asesorii, jednak z czasem tego zakazano.

Sąd referendarski:
W 1507 r. powołano dwóch referendarzy koronnych, początkowo przesłuchiwali strony i referowali sprawy w sądzie
asesorskim, w latach 80-tych XVI w. zaczęli występować jako samodzielni sędziowie. Sąd referendarski mieścił się w systemie
sądownictwa dominialnego - najwyższy sąd dla chłopów z królewszczyzn (król w tym sądzie występował jako właściciel dóbr).
Reforma sądownictwa na Sejmie Wielkim objęła również sądy asesorski i referendarski. Oba zostały sądami kolegialnymi. Sąd
asesorski był osobny dla Litwy i Korony. Był to sąd najwyższy dla miast i mieszczaństwa. Asesorzy: posłowie i senatorowie
wybierani przez sejm na 2 lata oraz plenipotenci miejscy (8 w A. koronnej, 4 - w A. litewskiej). Asesorii przewodniczyli kanclerze nie
zasiadający w Straży Praw, na czele A. koronnej stanął Hugo Kołłątaj).
W. t.8,9, B.s.241, 315.

3.Postępowanie doraźne

Było uregulowane w osobnym rozporządzeniu prezydenta.
Celem postępowania doraźnego jest jak najszybszy wymiar sprawiedliwości karnej wyłącznie dla celów prewencji ogólnej (dla
odstraszania). Stosowane np. gdy dany rodzaj przestępstw jest bardzo powszechny lub gdy na określonym obszarze znacznie
wzrasta przestępczość.
Cechy postępowania doraźnego:

− natychmiastowa prawomocność wyroku (nie ma odwołania).

− sąd w trybie doraźnym ma prawo podnieść wysokość sankcji.

− radykalne skrócenie terminów procesowych, śledztwo - maks. 14 dni, dlatego przedmiotem postępowania tylko sprawy

nieskomplikowane dowodowo.

− warunkiem zastosowania było ujęcie sprawcy.

− właściwymi do orzekania w trybie doraźnym były sądy okręgowe w składzie 3 sędziów zawodowych, wyrok musiał zapaść

jednomyślnie

− spod trybu doraźnego wyłączone były:
-kobiety ciężarne,
-psychicznie chorzy,
-nieletni
W t.11

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw V
1.Konstytucja marcowa – prezydent

Wg Konstytucji RP z 17 III 1921 r. prezydent stał na czele organów władzy wykonawczej, zajmował stanowisko głowy
państwa.

− wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7-letnią kadencję.

− w wypadku, gdy nie mógł sprawować swojego urzędu zastępował go marszałek sejmu.

− za swoją działalność nie ponosił odpowiedzialności ani parlamentarnej ani cywilnej, mógł być natomiast pociągnięty do

odpowiedzialności konstytucyjnej w wypadku dopuszczenia się zdrady kraju, przestępstwa karnego oraz pogwałcenia
konstytucji.

Prawo pociągnięcia do odpowiedzialności prezydenta przysługiwało sejmowi (większością 3/5 przy obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów), sprawę rozpatrywał Trybunał Stanu.
Prezydent jako głowa państwa:

− reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych.

− przyjmował przedstawicieli państw obcych i wysyłał przedstawicieli RP za granicę.

− zawierał umowy międzynarodowe, wypowiadał wojnę i zawierał pokój za zgodą sejmu.
W zakresie władzy wykonawczej:

− powoływał i odwoływał premiera, a na jego wniosek poszczególnych ministrów, stosując się do woli większości

parlamentarnej, na wniosek rządu obsadzał wyższe stanowiska cywilne i wojskowe.

− był zwierzchnikiem sił zbrojnych,

− wydawał rozporządzenia i inne akty wykonawcze, wszystkie akty prezydenta wymagały kontrasygnaty premiera i

właściwego ministra, którzy ponosili odpowiedzialność za ich treść - w ten sposób prezydent został uzależniony od rządu.

W zakresie władzy ustawodawczej:

− zwoływał, zamykał i odraczał sesje zwyczajne i nadzwyczajne sejmu i senatu.

− miał prawo rozwiązania sejmu za zgodą 3/5 członków senatu.

− podpisywał ustawy (wraz z ministrami) i zarządzał ich publikację w Dzienniku Ustaw.
W zakresie władzy sądowej:

− mianował sędziów i stosował prawo łaski
9 XII 1922 pierwszym prezydentem został Gabriel Narutowicz, zamordowany 16 XII. 20 XII prezydentem został Wojciechowski.
B. s. 484, K. s. 313.

2.Sąd sejmowy

9 Początkowo pod względem właściwości nie różnił się od innych sądów królewskich, tylko różnice organizacyjne.

Funkcjonował tylko w czasie obrad sejmu.

Skład: początkowo tylko senatorowie, od 1588 r. także posłowie, sądził pod przewodnictwem króla z wyjątkiem spraw o obrazę
majestatu (zgodnie z zasadą, że nikt nie może być sędzią we własnej sprawie), bieżące kierownictwo nad obradami sądu sprawował
marszałek wielki koronny lub marszałek wielki litewski podczas sejmów odbywanych w Grodnie.

Po utworzeniu Trybunału Koronnego sąd sejmowy został utrzymany nadal, a jego właściwości ukształtowały się

jako następujące:
− spory między stanami,

− przestępstwa urzędnicze,

− przestępstwa zdrady stanu, zbrodnie obrazy majestatu,

− sprawy w których szlachcicowi groziła kara gardłowa lub konfiskata majątku.
W XVII w. przyjęto zasadę, że tylko sąd sejmowy może rozstrzygać przypadki nie przewidziane w prawie formułując wyroki w
postaci prejudykatów.
Sąd sejmowy mógł również darować kary oraz kasować wyroki innych sądów w przypadkach gdy nie zostały zachowane przepisy
formalne, a także gdy uznał wyrok za niesłuszny merytorycznie.
W II poł. XVII i w XVIII w. sąd sejmowy w praktyce zamiera wobec coraz rzadszego dochodzenia do skutku sejmów. (B. s. 241,)
9 Sąd sejmowy został zreformowany na Sejmie Wielkim - był to sąd specjalny orzekający o winie ministrów i innych

najwyższych urzędników z tytułu odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie prawa oraz w zakresie ważniejszych
przestępstw politycznych, skład: 12 senatorów, 24 posłów. (B. s. 316.)

9 Sąd sejmowy został przewidziany również w konstytucji Królestwa Polskiego. Miał to być sąd szczególny, działający

poza systemem sądownictwa powszechnego.

Właściwość: zbrodnie stanu oraz przestępstwa wyższych urzędników, oskarżonych o przestępstwo w związku z urzędowaniem
(senatorowie, ministrowie, radcy stanu i referendarze stanu - art. 116 konstytucji), inicjatywa w tym względzie należała do króla,
namiestnika lub Izby Poselskiej.
Skład: wszyscy senatorowie, przewodniczył prezes Senatu,
Sąd sejmowy w KP orzekał tylko jeden raz, w 1827 r. w sprawie członków Towarzystwa Patriotycznego, przestał istnieć wraz z
likwidacją Sejmu. (S. s. 128.)
9 Sąd sejmowy istniał również w Rzeczypospolitej Krakowskiej, był to sąd specjalny, sądził urzędników i sędziów za

przestępstwo popełnione w związku z urzędowaniem, postawionych w stan oskarżenia przez Zgromadzenie
Reprezentantów. Skład: 5 członków Zgromadzenia Reprezentantów, 3 senatorów, prezesi Sądu I instancji i Sądu
Apelacyjnego, 4 sędziów pokoju, 3 arbitrów wskazanych przez obwinionego. (S. s. 220. 223)

// pobrano z umcs.net.pl //

3.Prawa fundamentalne (kardynalne) w ustroju dawnej Polski

Pojęcie praw fundamentalnych - leges fundamentales ukształtowało się w XVI w., oznaczało stałe i niezmienne prawa stanowiące
fundament ustroju państwa.
Po raz pierwszy sformułowane w 1573 r. przy 1 wolnej elekcji - artykuły henrykowskie. Wprowadzano wtedy na tron
Henryka Walezego z dynastii, która we Francji sprawowała władzę w sposób absolutny (matka elekta brała udział w rzezi
hugenotów w noc św. Bartłomieja), istniała obawa o ustrój demokracji szlacheckiej, dlatego sformułowano stałe i niezmienne
prawa stanowiące podstawę ustroju państwa, które nowy król musiał zaprzysięgać.
Treść artykułów henrykowskich:

− wolna elekcja jako jedyny sposób obsadzania tronu,

− król zobowiązywał się nie załatwiać spraw wojny i pokoju bez opinii senatu,

− nie zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmu i nie wyprowadzać go za granicę, chyba za oplatą 5 grzywien od kopii,

− art. henrykowskie znosiły regale górnicze,

− wprowadzały instytucję wojska kwarcianego, na które przeznaczono 1/4 dochodów z królewszczyzn,

− sejm miał być zwoływany co 2 lata,

− przy królu miała istnieć rada złożona z senatorów rezydentów (w praktyce wprowadzeni dopiero w 1607 r. po rokoszu

Zebrzydowskiego),

− akt konfederacji Warszawskiej (wprowadzała pokój między wszystkimi wyznaniami),

− articulus de non praestanda obedientia - prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi przez szlachtę w razie

nieprzestrzegania przez króla praw

Pojęcie praw fundamentalnych ewoluowało w XVIII w., wtedy nazywano je prawami kardynalnymi - leges
cardinales. W XVIII w. miało miejsce dwukrotne spisanie praw kardynalnych:
1768 - (podczas tzw. „sejmu repninowskiego” – M.), poddano je wtedy gwarancji Katarzyny II.
1775 - na sejmie porozbiorowym (po I rozbiorze), poddano je wtedy gwarancji 3 mocarstw zaborczych. Bez zgody
gwaranta nie można było zmieniać tych praw. np. w 1787 r. Stanisław August musiał udać się do carycy Katarzyny II
do Kaniowa, aby uzyskać zgodę na zwołanie późniejszego Sejmu Wielkiego
Treść:

− potwierdzenie dotychczasowych praw szlachty, wyłączność szlachty w sprawowaniu urzędów i posiadaniu dóbr ziemskich,

wyłączna władza szlachcica nad chłopem (bez prawa karania śmiercią),

− władzę naczelną złożono w ręce sejmu, utrzymano liberum veto i zasadę jednomyślności,

− prawa polityczne dla dysydentów,

− prawo do wypowiadania posłuszeństwa królowi,

− wolna elekcja viritim, w 1775 dodano, że królem może być tylko Polak - szlachcic i posesjonat ale nie może to być syn ani wnuk

poprzedniego króla (miało to zapobiec ciągłości dynastycznej).

W. t.9, B. s. 216, 297

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw VI
1.Uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim

a) sytuacja chłopów w KP do polowy lat 40 XIX w.;

− bez zmian w stosunku do KW, chłopi korzystali z formalnej wolności osobistej ale nadal obowiązywał dekret grudniowy z

1807 r. uznający gospodarstwa chłopskie za własność dziedzica i umożliwiający uwolnienie się od pańszczyzny na drodze
umowy dzierżawy i czynszu. Jednak zarówno do szerszego zawierania umów dzierżawnych jak i rugowania chłopów nie doszło.

− postanowienie namiestnika z 1818 r - reforma ustroju gminy wiejskiej. Wójtem został z urzędu pan wsi a granice gminy

dostosowano do obszaru dóbr ziemskich (dla utworzenia odrębnej gminy wystarczało juz 10 dymów). Chłop znalazł się obok
faktycznej również pod adm.-policyjną władza pana dóbr.

− w latach 30-tych rozwój przemysłowy stworzył zapotrzebowanie na surowce, ożywienie rynku wewn., folwarki zaczęły

przestawiać się na produkcję towarową. To wywołało ekspansję terytorialną folwarków, która odbywała się na drodze rugowania
chłopów oraz wzrost obciążeń chłopów (pańszczyzna, darmochy, przymusowy, słabo opłacany najem),

− lepsza sytuacja chłopów w dobrach rządowych (dawnych królewszczyznach) - mieli wieczyste prawa do ziemi, w dobrach tych

oraz w dobrach donacyjnych (narodowych lub skonfiskowanych powstańcom nadanych dygnitarzom ros.) w latach 1833 i 1841
przeprowadzono oczynszowanie. W majątkach prywatnych szlachta nie kwapiła się do oczynszowania, przeprowadzili je tylko
niektórzy wielcy właściciele (Ordynacja Zamojska, Wielopolski w Ordynacji Myszkowskiej).

b) ukaz carski z 7 czerwca 1846 r.;

− objął gospodarstwa min. 3-morgowe. zarówno chłopów pańszczyźnianych jak i oczynszowanych.

− przyznał im dziedziczne prawa do uprawianej przez nich ziemi, zapewniał ochronę przed rugami i likwidacją serwitutów,

zabraniał włączania do folwarków tzw. pustek chłopskich i nakazywał panom obsadzać je najdalej w ciągu 2 lat nowymi
gospodarzami,

− zniósł tzw. darmochy - prace na rzecz dworu nie oparte na wyraźnych tytułach prawnych oraz ściśle nieokreślone, wszelkie

świadczenia na rzecz dworu musiały być spisane w tzw. tabelach prestacyjnych które po zatwierdzeniu przez władze adm.
stanowiły jedyną podstawę roszczeń pana wobec chłopów,

c) reformy chłopskie Wielopolskiego;

− objęły również chłopów uprawiających gospodarstwa min. 3-morgowe.

− ukaz z 1861 r. -znosił pańszczyznę w zamian za okup pieniężny, utrzymując zasadę dobrowolności i wprowadzono

niekorzystną dla chłopów wysokość stawek czynszowych,

− ukaz z 1862 r. - wprowadzał oczynszowanie z urzędu, w stosunku do gospodarstw chłopskich wieczysto-czynszowych,

przywracał feudalną konstrukcję własności podzielonej, ustalając prawo chłopa jako własność użytkową (dominium utile), a
pana jako własność zwierzchnią (dominium directum)

d) dekret uwłaszczeniowy Tymczasowego Rządu Narodowego z 22 stycznia 1863 r.:

− rozwiązywał podstawowy problem kwestii chłopskiej - regulował prawo własności uprawianej przez chłopa ziemi -

nadał chłopom prawo pełnej własności gruntów.

e) ukaz o urządzeniu włościan w Królestwie Polskim z III 1864 r.;

− przekształcał chłopską użytkową własność gruntu w prawo własności pełnej i znosił wszelkie powinności chłopa na rzecz

dworu.

− przepisy ukazu objęły wszystkie grunty chłopskie we wszystkich rodzajach dóbr, nie objęły natomiast osad karczmarzy,

młynarzy, gajowych, kowali i służby dworskiej, wydzielonych im z gruntów folwarcznych.

− dziedzicom wypłacano odszkodowania ze specjalnego funduszu na który składały się dochody z przejętego przez państwo

prawa propinacji oraz z nałożonego na chłopów podatku gruntowego.

− ukaz nie rozwiązywał sprawy serwitutów pozostawiając je przy chłopach i pozwalając na ich likwidacje w drodze dobrowolnej

umowy między chłopem a panem, za odszkodowaniem dla chłopa.

− tytuł własności dawał chłopu wpis do tabeli likwidacyjnej sporządzanej dla każdej wsi.

− ukaz nie dawał chłopom prawa zakładania hipotek (uzyskali je w 1891 r.), wprowadza ograniczenia alienacji gruntów

poukazowych tylko na rzecz chłopów.

S. s. 114

2. Kodeks Napoleona – systematyka, etc.

KN był z zasady wprowadzany we wszystkich państwach pozostających pod hegemonią Francji. Art. 69 konstytucji Księstwa

Warszawskiego stanowił, że prawo cywilne Księstwa stanowić będzie kodeks cywilny francuski (od 1807 r. nazywany Kodeksem
Napoleona). Został on wprowadzony w Księstwie z dniem 1 maja 1808 r., a na ziemiach pogalicyjskich od 15 sierpnia 1810 r. Jako
autentyczny traktowano tekst francuski.

KN był wyrazem tendencji wczesnokapitalistycznych. Opierając się na doktrynie prawa naturalnego, sankcjonował

fundamentalne zdobycze rewolucji francuskiej i tworzył prawne warunki rozwoju wczesnego, wolnokonkurencyjnego kapitalizmu.
Zapewniał jednostce całkowitą swobodę działalności gospodarczej. W swych założeniach ogólnych opierał się na zasadach
indywidualizmu i liberalizmu burżuazyjnego. Natomiast w rozwiązaniach szczegółowych nawiązywał do dawnego francuskiego
prawa zwyczajowego, do prawa rzymskiego oraz do prawa stanowionego przedrewolucyjnego (ordonanse) i rewolucyjnego.

Kodeks w czasach powstania uważany był za arcydzieło sztuki legislacyjnej. Odznaczał się zwięzłością, jasnością

sformułowań, precyzją ujęć prawnych. Uniknięcie zarówno kazuistyki jak i nadmiernej abstrakcyjności oraz elastyczność sformułowań
umożliwiły dostosowywanie Kodeksu do zmieniających się stosunków społeczno-gospodarczych, co zadecydowało o jego
długowieczności.

// pobrano z umcs.net.pl //

KN liczył 2281 artykułów, dzielił się na 3 księgi (dzieliły się na tytuły);
I księga - o osobach - zawierała przepisy o używaniu i utracie praw cywilnych, o aktach stanu cywilnego, prawo małżeńskie
osobowe, przepisy o władzy ojcowskiej, adopcji, opiece i kurateli
księga II - o majątkach i różnych rodzajach własności - przepisy o własności, użytkowaniu i służebnościach
księga III - o różnych sposobach nabycia własności - prawo spadkowe, małżeńskie, majątkowe i obligacyjne.

Przed księgę I został wysunięty tytuł wstępny (6 art.) „o ogłaszaniu, skutkach i stosowaniu praw ogólności”

Systematyka Kodeksu nawiązywała formalnie do podziału „Instytucji” Gaiusa (persone-res-actiones), ale przede wszystkim
sankcjonowała trzy prawno-naturalne wolności - osoby, własności i umów.

Kodeks Napoleona uważany był przez twórców za prawo zupełne i pewne. Był jedynym źródłem prawa cywilnego,

zawierającym kompletny materiał prawny. Sędzia pod groźbą pociągnięcia do odpowiedzialności, nie mógł odmówić
wymierzenia sprawiedliwości, „pod pozorem, że prawo milczy, ciemne jest albo niedostateczne” (art. 4).

KN w Księstwie Warszawskim spotkał się z początkową ostrą opozycją, głównie ze strony duchowieństwa

katolickiego (laicyzacja małżeństwa) oraz średniej szlachty (przepisy o hipotece).
S. s. 77, S-Z §149-150

3.Zastaw w dawnym prawie polskim

zastaw - ograniczone pr. rzeczowe o char. akcesoryjnym (zależnym od istnienia wierzytelności), przysługujące wierzycielowi na
rzeczy cudzej w celu zabezpieczenia jego wierzytelności w formie potencjalnej możliwości zaspokojenia się z tej rzeczy, w
momencie wykonania zobowiązania przedmiot zastawu wraca do dłużnika.

− zastaw dany - dobrowolny, powstający w wyniku umowy,

− zastaw wzięty - ustanowiony wbrew woli, najczęściej przy zobowiązaniach ex delicto, też. zastaw sądowy - ustanawiany na

początku procesu dla zabezpieczenia przedmiotu sporu,

− zastaw na rzeczy ruchomej - tzw. zastaw ruchomy - był zawsze z dzierżeniem i czysty, dłużnik przenosił na wierzyciela

posiadanie i użytkowanie zastawionej rzeczy - moment tworzący zastaw (nie potrzeba umowy), wierzyciel użytkując rzecz
pobiera z niej owoce, pożytki nie są zaliczane na poczet długu,

− zastaw na nieruchomościach - tzw. nieruchomy - polegał na przeniesieniu na wierzyciela posiadania i użytkowania dóbr.

Występował w dwóch postaciach:

• początkowo był to zastaw tzw. antychretyczny - zastaw nieruchomy, z dzierżeniem i czysty, tzn. pożytki czerpane z dóbr nie

były zaliczane na poczet długu, mógł być ustanowiony z tzw. klauzulą na upad, klauzulę tę stosowano dla ominięcia
przepisów ograniczających alienację dóbr dziedzicznych (dla ominięcia prawa bliższości) - jeżeli dłużnik w określonym w
umowie terminie nie zwróci długu dobra przechodzą na własność wierzyciela.

• w XIII w. pojawia się tzw. zastaw nieruchomy do wydzierżenia - ekstenuacja - dobra przechodzą w posiadanie

wierzyciela, ale pożytki są zaliczane na poczet długu, kiedy suma pożytków wynosiła sumę długu wierzytelność ulegała
umorzeniu i dobra zastawne wracały do zastawcy.

Przy zastawie z dzierżeniem zastawnik mógł zastaw zarówno ruchomy jak i nieruchomy zastawić z kolei osobie trzeciej, ale pod
warunkiem, że drugi zastaw nie będzie wyższy niż pierwszy - był to tzw. podzastaw.

Od XIV w. zaczęła się kształtować nowa forma zastawu na nieruchomości, bez dzierżenia, był to zastaw nie wymagający

przeniesienia posiadania na wierzyciela, w przeciwieństwie do poprzednich powstawał poprzez wpis we właściwym miejscu -
dawniej w księgach sądu ziemskiego lub grodzkiego - tzw. hipoteka.

W II poł. XVI w. konstytucje sejmowe uregulowały hipotekę w sposób najbardziej nowoczesny w Europie.

W 1588 r. sejm uchwalił konstytucję „O ważności wpisów przy zastawie bez dzierżenia”, zasady:

− zasada pierwszeństwa - w pierwszym rzędzie zaspakajane są prawa tego wierzyciela, który był pierwszy wpisany w księgach

(przy kilku zastawach na tej samej rzeczy) - wg zasady prior tempore, potior iure,

− zasada jawności - jawność ta miała charakter formalny, oznaczała prawo wglądu do księgi w sądzie (za drobną opłatą) czy na

danych dobrach nie został ustanowiony zastaw.

− zasada szczegółowości - oznaczała, że hipotekę ustanawia się nie na całym majątku dłużnika, ale na określonej rzeczy

nieruchomej wchodzącej w skład tego majątku.

− zasada dobrej wiary - przyjmowano, że faktyczny stan obciążenia jest zgody ze stanem w księgach, do kontrolowania

zgodności wpisów ze stanem faktycznym zobowiązane były kancelarie sądowe.

W. t. 6, B. s. 143, 259

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw VII
1.Źródła prawa Księstwa Warszawskiego.

Ustawa konstytucyjna z 1807 r.:

− nadana przez Napoleona w Dreźnie 22 VII 1807 r.

− jej tekst został opracowany w kancelarii cesarskiej wg wskazówek Napoleona, ustalała ustrój państwa zgodnie z ogólnymi

tendencjami prawodawstwa napoleońskiego dla wyzwalanych i zależnych od Francji krajach.

− dezyderaty Komisji Rządzącej, zmierzające do oparcia ustroju o zasady Konstytucji 3 maja wpłynęły jedynie na to, że w

konstytucji KW w większym stopniu znalazły wyraz tradycje narodowe.

− tekst liczył 89 artykułów.

− opublikowany początkowo w gazetach warszawskich, a następnie w pierwszym numerze Dziennika Praw w j. francuskim i

polskim, tekst francuski był tekstem autentycznym, konstytucja nie przewidywała procedury zmiany jej postanowień.

Dekrety królewskie - wydawane przez króla saskiego, księcia warszawskiego (Fryderyka Augusta), uzupełniały przepisy konstytucji,
mogły mieć char. wykonawczy do postanowień konstytucji, król za pomocą dekretów regulował wszystkie sprawy nie zastrzeżone dla
sejmu.
Ustawy (tzw. prawa) sejmowe - kompetencja prawodawcza sejmu była ściśle określona w konstytucji.
Dziennik Praw

− wprowadzony na wzór francuski

− publikowano w nim akty prawne o których ogłoszeniu decydował król, akty niepublikowane w Dzienniku Praw

ogłaszano za

pomocą druków ulotnych, plakatów, w prasie, w świątyniach,

− drukowany był numerami, z których układano tomy (w okresie KW ukazały się 4 tomy),

− jego druk pozostawał w gestii ministra sprawiedliwości.
Prawo sądowe
Prawo cywilne - dokonano recepcji francuskiego prawa cywilnego, art. 69 konstytucji stanowił, że pr. cywilne KW stanowić
będzie kodeks cywilny francuski - Kodeks Napoleona. Został on wprowadzony w KW z dniem I V 1808., a na ziemiach
pogalicyjskich od 15 VIII 1810. Przepisy przechodnie do KN dopuszczały możliwość stosowania w pewnych przypadkach dawnego
polskiego prawa prywatnego.
Rozporządzeniem min. sprawiedliwości - Feliksa Łubieńskiego - wprowadzono też franc. kodeks postępowania sądowego
cywilnego z 1806 r. i francuski kodeks handlowy z 1807 r. Wprowadzono też francuskie przepisy notarialne.
Ustawodawstwo francuskie nie było publikowane w Dzienniku Praw (tylko akty wprowadzające).
Prawo karne - pozostawiono w mocy kodyfikacje zaborcze pruskie i austriackie. Na terenach popruskich część karną Landrechtu
pruskiego z 1794 r i ordynację kryminalną procesową z 1805 r., na ziemiach byłej Galicji Zachodniej - kodeks karny
austriacki z 1803 r. - tzw. Franciszkana. Miały one być uzgodnione z zasadami konstytucji i stosowane tylko posiłkowo w
stosunku do dawnego prawa karnego polskiego, ale brak kodyfikacji tego prawa doprowadził że były one stosowane powszechnie.
S. s. 57

2.Prawo miast i mieszczan w ustawodawstwie Sejmu Wielkiego

23 XI 1789 odbył się zjazd przedstawicieli 141 miast królewskich (z inicjatywy Kołłątaja

i prezydenta Starej Warszawy -

Jana Dekerta)wysłano 294 delegatów do Warszawy, którzy mieli wręczyć Sejmowi i królowi opracowany przez Kołłątaja
memoriał o żądaniach reform - 2 XII – „czarna procesja”. W wyniku tych wydarzeń Sejm wyłonił deputację (komisję) do
rozpatrzenia sprawy mieszczan.

17 IV 1791 r. Sejm uchwalił „Ustawę o miastach wolnych naszych królewskich w państwach Rzeczypospolitej”

która została później uznana za część składową konstytucji.
Posesjonatom, czyli właścicielom nieruchomości miejskich przyznane zostały prawa, które dotychczas przysługiwały wyłącznie
szlachcie:
− rozciągnięto na nich przywilej neminem captivabimus nisi iure victum czyli nietykalności bez wyroku sądowego. W praktyce

rozciągnięty później zarządzeniem Komisji Policji również na Żydów,

− prawo nabywania dóbr ziemskich,

− prawo piastowania niższych urzędów administracyjnych i sądowych, dostępu do palestry, dostępu do niższych rang

oficerskich w wojsku poza szlachecką „kawalerią narodową”,

− prawo otrzymywania szlachectwa w szerokim zakresie (30 mieszczan na każdym sejmie) przez zamożnych mieszczan i

inteligencję miejską.

Ustawa z 17 IV 1791 r. zmieniała organizację miast królewskich, uznanych odtąd za „wolne”, organizacja wszystkich miast była
jednakowa w przeciwieństwie do wcześniejszego okresu, gdy każde miasto miało odrębne przywileje i ordynacje:

− prawo miejskie obowiązywało odtąd wszystkich mieszkańców, zarówno mieszczan jak i szlachtę osiadłą w miastach.

− miasta uzyskały prawo wysyłania 24 plenipotentów (pełnomocników) na sejm, wybierani przez zgromadzenia miejskie

wydziałowe, nie byli

to pełnoprawni posłowie lecz wchodzili w skład 3 komisji (skarbowej, policji i asesorii) i jako ich

członkowie mieli prawo zabierania głosu w sprawach miejskich oraz przemysłu i handlu.

− miasta miały odtąd stanowić jednolity obszar bez jurydyk.

− samorząd: w ustroju miast odróżniano zgromadzenia uchwalające i urzędy wykonawcze (magistraty) - czynne i bierne prawo

wyborcze przyznano posesjonatom. W mniejszych miastach było jedno zgromadzenie ogólne obejmujące wszystkich
posesjonatów, większe podzielono na cyrkuły.

− Kraj podzielono na wydziały obejmujące kilka miast, które miały prawo urządzania zgromadzeń wydziałowych.

// pobrano z umcs.net.pl //

− odebrano miastom prawo wydawania statutów i wilkierzy, poddano je kontroli Komisji Policji.

Miasta prywatne mogły być poddane nowemu prawu za wolą ich właścicieli. Stanisław Małachowski jako pierwszy

nadal swemu miasteczku - Białaczów - status wolnego miasta w 1787 r.

Wszystkie te postanowienia stanowiły wyraz zbliżenia szlachecko-burżuazyjnego.

B. s. 306

3.Prokuratoria Generalna i Najwyższa Izba Obrachunkowa w Królestwie Polskim

Prokuratoria Generalna:

− powołana w 1816 r. postanowieniem królewskim,

− zadanie - obrona i dochodzenie przed sądami własności i interesów majątkowych skarbu państwa, rodziny panującej i instytucji

publicznych, działała na zlecenie właściwych komisji rządowych.

− skład: prokurator generalny prezydujący (po powstaniu listopadowym - prokurator prezydujący), 8 radców, sekretarz generalny

(po powstaniu listopadowym - naczelnik kancelarii), działała kolegialne w kompletach co najmniej 3-osobowych,

− nie została zlikwidowana po powstaniu styczniowym.
Najwyższa Izba Obrachunkowa:

− powołana na podstawie art. 78 konstytucji (jako Izba Obrachunkowa, dodatek Najwyższa w 1821 r.), była kontynuacją

Głównej Izby Obrachunkowej powstałej w KW

− podlegała wyłącznie królowi, nadzór z upoważnienia królewskiego sprawował namiestnik,

− zadanie - kontrola rachunków i ksiąg przedstawianych jej przez podmioty dysponujące funduszami publicznymi, kontrola

stanu funduszy publ.,

− skład: prezes. 4 radców, pisarz, asesorzy, oprócz członków także urzędnicy biurowi oraz księgowi, rachmistrzowie itp.

działała kolegialnie w kompletach co najmniej 3-osobowych

− prezes jako nadzwyczajny radca stanu uczestniczył na wezwanie namiestnika w zgromadzeniu ogólnym Rady Stanu, po

powstaniu listopadowym zamiast prezesa był kontroler generalny prezydujący w Izbie – z urzędu wchodził do Rady Stanu,

− zlikwidowana w 1867

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw VIII
1.Urząd kasztelana w dawnej Polsce

Monarchia wczesnofeudalna:
Państwo dzieliło się na okręgi grodowe, na ich czele stał komes grodowy (comes castellanus), stąd okręg zwano później
kasztelanią, a komesa kasztelanem. Komes miał w swoim okręgu pełnie uprawnień monarszych: gromadził i dowodził wojskiem,
sprawował administrację. zbierał daniny (podymne. narzaz), miał władzę sądowniczą. Sądowi kasztelana podlegała cała ludność
zamieszkująca dany okręg, również duchowieństwo, sądził on wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw zarezerwowanych dla monarchy
(zbrodnie obrazy majestatu, zdrada, skargi na działalność urzędników).
Rozbicie dzielnicowe:
Urząd kasztelana utrzymuje się obok innych urzędów ziemskich, które wykształcają się z urzędów nadwornych. Ma miejsce
ograniczanie kompetencji kasztelana, na co wpływ miało:
− zmniejszanie się powierzchni kasztelanii,

− proces immunizacji,

− privilegium fori duchowieństwa uzyskane przywilejem w Borzykowie w 1210 r..

− upowszechnianie się ius non responsivum - prawo do nieodpowiadania przed sądem niższym, które uzyskiwali możni w

drodze przywilejów.

Monarchia stanowa:
Kasztelan wśród 4 urzędów zwanych dygnitarzami - ich piastowanie dawało miejsce w radzie królewskiej. Od 1505 r.
dygnitarzami nazywani tylko kasztelan i wojewoda, tylko ci urzędnicy ziemscy weszli w skład Senatu. Ma miejsce dalsze
ograniczanie kompetencji, do kasztelana należy:
− gromadzenie pospolitego ruszenia i odprowadzanie go do wojewody.

− sąd w sądzie grodzkim:
a) 4 art. grodzkie - przestępstwa szczególnie niebezpieczne dla porządku, ścigane z urzędu:
1. rabunek na drodze publicznej.
2. napaść na dom szlachcica.
3. podpalenie,
4. gwałt

b) wszystkie sprawy szlachty nieposesjonatów,
c) egzekucja wyroków wszystkich innych sądów (także duchownych).
Od 1423 r. (statut warcki) sądzenie 4 art. grodzkich przeszło do kompetencji starosty (Æ4 art. starościńskie). Od 1454 r.
kasztelan nie miał już żadnych kompetencji jurysdykcyjnych.
Zakazy łączenia urzędów — incompatibilitas
1454 - przywileje nieszawskie - zakaz łączenia urzędu starosty z urzędem wojewody i kasztelana.
1565 -zakaz łączenia urzędu marszałka i podskarbiego koronnego z urzędem wojewody i kasztelana.
poł. XVI w. - zakaz łączenia urzędu kanclerza z urzędem starosty, kasztelana i z godnością biskupa.
W. t. 3,4,8,9

2.Prawo hipoteczne w Królestwie Polskim

W 1818 r. mijało 10 lat obowiązywania na ziemiach polskich KN i francuskiej hipoteki wg której wpisy hipoteczne

wymagały po 10 latach odnowienia pod rygorem utraty ważności. Wymagało to dużego nakładu pracy i czasu, ponadto francuskie
przepisy budziły uzasadnione zastrzeżenia. Dlatego postanowiono zastąpić francuskie prawo hipoteczne (tytuł XVIII księgi III KN)
nowymi przepisami.

Projekt powstał w Komisji Prawodawczej przy Komisji Rządowej Sprawiedliwości, autor: Antoni Wyczechowski.
Tzw. „hipoteka dużej własności” 3 IV 1818 sejm uchwalił „Prawo o ustalenia własności dóbr nieruchomych, o

przywilejach i hipotekach”

Nowe prawo poza hipoteką sensu stricto (długi obciążające nieruchomość) obejmowało ścieśnienia własności

(ograniczenia właściciela, prawa innych osób) oraz kontrolę wszelkiego rodzaju przejść własności.
Zasady:
1. obligatoryjność, przymus hipotecznej regulacji dużych dóbr ziemskich i nieruchomości położonych w miastach

wojewódzkich. Każda nieruchomość musiała mieć założoną księgę hipoteczną złożoną z 3 części:

a. wykaz hipoteczny (dzielił się na 4 działy: I. opis nieruchomości, II. wykazanie właścicieli, III. ścieśnienia własności, IV.

długi obciążające nieruchomość),

b. księga umów,
c. zbiór dokumentów.

2. urzędowy charakter wpisów - dokonywane w kancelariach hipotecznych, po zatwierdzeniu przez zwierzchność

hipoteczną (wydział hipoteczny trybunału cywilnego miejsca położenia nieruchomości)

3. zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg hipotecznych - treść księgi wiąże wszystkie osoby działające w dobrej wierze a

nabywca nieruchomości wpisany do księgi uważany jest za właściciela tej nieruchomości.

4. zasada pierwszeństwa - wierzyciel wpisany do księgi miał pierwszeństwo w zaspokojeniu wierzytelności, a w wypadku

obciążenia nieruchomości kilkoma hipotekami decydowała kolejność wpisów (wg zasady prior tempore potior iure).
Wyjątkiem od zasady pierwszeństwa były przywileje - należności, którym służyło pierwszeństwo przed wpisanymi do księgi
wierzytelnościami (podatki gruntowe, składki na ubezpieczenie od ognia, należności dla sług i czeladzi)

// pobrano z umcs.net.pl //

5. zasada jawności hipotecznej - jawność materialna - przymus ujawnienia w księdze wszystkich czynności

prawnych, których skutkiem była zmiana właściciela, obciążenie nieruchomości lub zwolnienie z obciążeń (nabycie,
zmiana lub umorzenie praw do nieruchomości następowało tylko przez wpis do księgi), jawność formalna - każdy ma prawo
wglądu do księgi

6. zasada szczegółowości - hipotekę ustanawiało się na konkretnej nieruchomości, a nie na całym majątku.
7. zasada niepodzielności - podział obciążonej nieruchomości nie wpływał na prawa wierzyciela, który mógł dochodzić

zaspokojenia wierzytelności ze wszystkich lub tylko niektórych części nieruchomości.

Tzw. hipoteka „malej własności”- w 1825 r. uchwalono „Prawo o przywilejach i hipotekach”, na mocy którego

rozciągnięto przepisy hipoteczne na nieruchomości w pozostałych miastach oraz na mniejsze nieruchomości ziemskie.

Prawo to opierało się o zasadę fakultatywności - nie wprowadzało przymusu regulacji hipotecznej, założenie akt

hipotecznych zależało od woli właściciela.

W mniejszych miastach, szczególnie prywatnych, często występowała tzw. własność niepełna (dominium utile) -

powstał spór, czy tego rodzaju nieruchomości mogą mieć własne akta hipoteczne. Praktyka szła w kierunku poszerzenia własności
niepełnej (własność ta może posiadać własne akta hipoteczne).
S. s. 149, B. s. 424

3.Pojecie dwutorowości Kodeksu Karnego z 1932 r.

Kodeks dwutorowy

Kodeks karny z 1932 r. obok kar równolegle wprowadzał tzw. środki zabezpieczające (zasługa szkoły socjologicznej w

prawie) - miały na celu zabezpieczenie społeczeństwa przed możliwością popełnienia kolejnych przestępstw przez określone
kategorie przestępców. Środki zabezpieczające nie występują w żadnym innym kodeksie karnym, wprowadzane są w odrębnych
ustawach. Dwa rodzaje środków zabezp.:
− środki stosowane zamiast kary wobec przestępców nieponoszących odpowiedzialności karnej lub ponoszących ją w

ograniczonym zakresie, np. wobec chorych psychicznie, alkoholików, narkomanów - środki o charakterze leczniczym -
zamknięte oddziały lecznicze.

− środki stosowane obok kary po jej odbyciu kary np. wobec recydywistów, przesłanką do ich zastosowania były również motywy

popełnienia przestępstwa (przestępstwo - zawód, przestępstwo z nawyknienia, przestępstwo ze wstrętu do pracy) - np. zakłady
pracy przymusowej, ośrodki dla niepoprawnych.

Środki zabezpieczające spotkały się z krytyką już w okresie międzywojennym. Widziano w nich ograniczenie

zasady humanitaryzmu, naruszenie zasady nullum crimen sine lege i praw obywatelskich. Twórcy kodeksu przyjmowali, że nawrót
do przestępstwa jest wyłącznie skutkiem właściwości psychicznych sprawcy, nie uwzględniali uwarunkowań społecznych.
W. t.11

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw IX
1.Władza wykonawcza w Konstytucji 3 maja

Król - osłabienie pozycji.
− tron był „dziedziczny przez osoby, elekcyjny przez familie”, konst. powierzała go dynastii Wetrynów (saskiej).

− na wzór angielski wprowadzono zasadę nieodpowiedzialności króla (w miejsce odpowiedzialności monarchy, którą

przewidywały art. henrykowskie i prawa kardynalne), akty króla dla swej ważności wymagały podpisu (kontrasygnaty)
właściwego ministra, który w ten sposób brał na siebie odpowiedzialność.

− uprawnienia króla w dziedzinie ustawodawstwa Æ zestaw XVIII, pyt. 1, str. 35,

− prawo laski z wyłączeniem spraw za zbrodnie stanu, mianował najwyższych urzędników w tym ministrów.
Najwyższą władzę wykonawczą powierzono Straży Praw:

− skład: król jako przewodniczący, prymas jako głowa duchowieństwa i zarazem przewodniczący Komisji Edukacji

Narodowej, 5 ministrów (spośród 14): policji (jeden z marszałków), pieczęci, czyli spraw wewn. (jeden z kanclerzy), spraw
zagranicznych (drugi z kanclerzy), wojny (jeden z hetmanów) i skarbu (jeden z podskarbich) oraz pełnoletni następca tronu i
marszałek sejmu - obaj bez prawa głosu, nominacji dokonywano na sejmie

− ministrowie ponosili indywidualną odpowiedzialność:
a) konstytucyjną (sądową) w razie naruszenia Ustawy Rządowej lub innego prawa, postawienie zarzutu - zwykłą większością

obu izb, rozstrzygał - sąd sejmowy,

b) parlamentarną (polityczną) w razie postawienia im zarzutów politycznych sejm większością 2/3 połączonych izb mógł

uchwalić wobec ministra wotum nieufności.

Komisje rządowe - kolegialne ministerstwa podległe Straży Praw, za ich pomocą działała Straż Praw
− konstytucja przewidywała 4 Komisje: Edukacji Narodowej, Policji, Wojska i Skarbu,

− skład: przewodniczącymi byli ministrowie nie należący do Straży Praw, 14 lub 15 komisarzy wybieranych na sejmie na 2 lata, w

Komisjach Policji i Skarbu po 6 plenipotentów miast (ponadto po 4 do obu Asesoriach).

− pozycja i kompetencje Komisji Skarbu i Wojska były podobne do komisji utworzonych w 1764 r. - należały do nich

administracja i sądownictwo we właściwym zakresie. Komisja Skarbu zająć się miała ponadto rozwojem ekonomicznym kraju przez
opiekę i kontrolę nad handlem, przemysłem, drogami i pocztą. Podobnie nie zmieniła się pozycja Komisji Edukacji Narodowej
(utworzonej w 1773 r.)

− Komisja Policji - miała sprawować nadzór nad miastami, do jej kompetencji należały sprawy bezpieczeństwa, obyczajności,

handlu i cen, zdrowia, dobroczynności, komunikacji, własności literackiej (prawo autorskie), zbieranie danych statystycznych o
stosunkach krajowych - była zaczątkiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, dla potrzeb komisji kraj podzielono na 26 okręgów
podlegających ustanowionym przez nią intendentom,

Komisje porządkowe cywilno-wojskowe - samorządowe organy adm. terenowej, zastąpiły starostów.
skład: 15 komisarzy wybieranych przez sejmiki co 2 lata oraz po reformie miejskiej po 3 mieszczan,
kompetencje: rekrutacja, kwaterunek i zaopatrzenie wojska, kontrola ruchu ludności, zbieranie informacji statystycznych,

dbałość o rzemiosło, handel, szkolnictwo, opiekę społeczną, ponadto zadania zlecone

B. s.312, K s. 153

2.Sposoby umacniania zobowiązań.

Cel - zagwarantowanie wykonania zobowiązania lub jego nienaruszalności.
1. Początkowo stosowano następujące sposoby:

− przysięga sakralna - naruszenie przysięgi miało powodować karę bożą, później pozostała np. przy zobowiązaniach

monarchy wobec poddanych, przy zobowiązaniach międzynarodowych,

− załoga (występowała najczęściej w stosunkach między rycerstwem) - dłużnik zobowiązywał się, że jeżeli nie wykona

świadczenia w terminie to stanie ze swoją świtą „załogą” w gospodzie przy dobrach wierzyciela na własny koszt do czasu
wykonania zobowiązania - po 1433 r. załoga była jedyną prawną formą pozbawienia wolności szlachcica bez wyroku sądowego.

− łajanie - (również występowało w stosunkach między rycerstwem - oparte na czci rycerskiej) dłużnik się zgadzał na to, że

jeżeli nie wykona umowy w terminie, wierzyciel może go bezkarnie łajać wobec wszystkich, ustnie lub pisemnie za pomocą tzw.
listów łających

− w drodze przybicia ręki - jeżeli po tym geście ktoś wycofał się z transakcji tracił honor.

− litkup - zwyczaj uroczystego ucztowania po zawarciu umowy, miał upamiętnić uczestnikom transakcji i świadkom jej

dokonanie i w razie potrzeby zapewnić potwierdzenie tego faktu przed sądem,

− cenzura kościelna - dodawana do umowy jako groźba kary bożej na wypadek niedotrzymania umowy (B.)
2. Późniejsze - poważniejsze - sposoby umocnienia zobowiązań:

− poręczenie - rękojmia - wprowadzenie do stosunku prawnego między wierzycielem a dłużnikiem osoby trzeciej -

poręczyciela. Sprowadza się do rozdzielenia w tym stosunku długu od odpowiedzialności. Dług pozostaje na osobie
dłużnika, odpowiedzialność jest przejmowana przez rękojmię. W miejsce jednego stosunku prawnego powstają dwa stosunki
prawne: między wierzycielem a rękojmią oraz między rękojmią i dłużnikiem (jeśli wierzyciel wyegzekwuje wobec rękojmi to
rękojmia ma regres wobec dłużnika, czyli prawo domagania się tego, co świadczyła wierzycielowi). Początkowo wierzyciel od
razu egzekwował z rękojmi, z czasem przyjęto, że wierzyciel zwraca się do rękojmi wówczas, gdy dłużnik nie spełnia
świadczenia.

− zakład (vadium) - rodzaj kary umownej, płaconej przez dłużnika na rzecz wierzyciela w sytuacji niewykonania przez

niego umowy. Zapłacenie wadium zwalniało z dalszego obowiązku wykonania umowy - zobowiązanie wygasało, ale gdy zakład

// pobrano z umcs.net.pl //

był zawierany z tzw.

klauzulą salwatoryjną (pomocniczą) zapłacenie zakładu nie prowadziło do wygaśnięcia zobowiązania.

Zakład był na ogól stosowany przy zobowiązaniach terminowych, obecnie stosowany np. przy przetargach. Istniał też tzw.
zakład urzędowy - multa fiskalna - zakład przepadający na rzecz monarchy (państwa),

− zadatek - polega na obowiązku wpłacenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela pewnej kwoty pieniężnej w momencie

zawierania umowy, jeżeli dłużnik wykonuje zobowiązanie kwota ta zaliczana jest na poczet długu, jeżeli natomiast dłużnik odstąpi
od umowy, zadatek przepada na rzecz wierzyciela.

− zastaw - Æ zestaw VI, pyt 3, str. 14,
W. t. 6, B. s. 148.

3.Charakterystyka Kodeksu Karnego z 1932 r.

Sekcja prawa karnego: przewodniczący - prof. Makarewicz, wiceprezes - Makowski, oraz inni wybitni przedstawiciele
nauki: Stanisław Śliwiński (prof. UW, sędzia SN), prof. Mogilnicki, prof. Emil Rapaport.
Sekcja prawa karnego sformułowała sobie 3 podstawowe cele, które miała spełniać nowa kodyfikacja:

− stworzenie kodeksu nowoczesnego, w najwyższym stopniu syntetycznego, tzn. takiego aby konstrukcje poszczególnych

przestępstw były jak najbardziej ogólne, pozwalające pomieścić największą liczbę przypadków jednorodnych, najbardziej
syntetyczny art. 225 (przestępstwo zabójstwa).

− szeroko zakreślić granice sankcji oddając tym samym decyzję co do wymiaru kary w ręce sędziego - tzw. sędziowski wymiar

kary,

− osadzenie kodeksu w rzeczywistości społecznej (np. początkowo kodeks nie przewidywał przestępstwa przeciwko życiu

prezydenta).

Głównym referentem projektu Kodeksu Karnego był prof. Makarewicz, koreferentem Makowski, dlatego w publikacjach

przyjęto nazywać go kodeksem Makarewicza-Makowskiego. Kodeks stał się prawem na mocy rozporządzenia prezydenta z 11
lipca 1932 r. z mocą obowiązującą od 1 XI 1932 r.
Systematyka: 293 art., z tego 92 stanowiły część ogólną,

Definicja przestępstwa - formalna (klasyczna) - czyn zabroniony przez ustawę karną obowiązującą w momencie

popełnienia czynu jak również zaniechanie czynu nakazanego przez ustawę obowiązującą w danym czasie, kodeks nie definiuje
przestępstwa jako czynu niebezpiecznego dla społeczeństwa.
Kodeks opierał się na zasadach:

− nullum crimen sine lege,

− nulla poena sine lege.
Podział przestępstw - kryterium sankcji:

− zbrodnie - zagrożone karą śmierci lub karą więzienia powyżej 5 lat,

− występki - zagrożone karą więzienia do 5 lat, karą aresztu powyżej 3 miesięcy lub karą grzywny,

− wykroczenia - kodeks nie regulował odpowiedzialności z tytułu wykroczeń, odpowiedzialność ta została uregulowana w

odrębnym rozporządzeniu prezydenta – „Prawo wykroczeń” ogłoszonym tego samego dnia.

Kodeks dwutorowy Æ Zestaw VIII, pyt. 3, str. 18,
Katalog kar - skromniejszy niż w innych kodeksach:
1. zasadnicze – orzekane samoistnie
a. kara śmierci - przewidziana przy 5 przestępstwach, zawsze alternatywna, wykonywana przez powieszenie.
− zabójstwo – art. 225,

− zamach na życie prezydenta RP (wprow. pod wpływem wydarzeń w grudniu 1922),

− zamach na niepodległość państwa polskiego lub całość jego terytorium,

− udział obywatela polskiego w działaniach wojennych przeciwko Polsce w składzie obcych sił zbrojnych,

− udział w działaniach wojennych przeciwko Polsce osób niebędących członkami sił zbrojnych nieprzyjaciela (dywersja, sabotaż),
b. kara więzienia: dożywotniego i czasowego (od 6 miesięcy do 15 lat),
c. kara aresztu (od 1 do 5 tygodni),
d. kary pieniężne czyli grzywna,
2. dodatkowe - orzekane jako uzupełnienie zasadniczych: utrata praw obywatelskich, obywatelskich praw honorowych, prawa

wykonywania zawodu, praw rodzicielskich i opiekuńczych, ogłoszenia wyroku w pismach, przepadek przedmiotów majątkowych i
narzędzi.

Kodeks zawierał nowoczesne instytucje przejęte głównie z kodeksu Tagancewa:

− warunkowe zwolnienie z odbycia kary po odbyciu 2/3 wymiaru kary

− warunkowe zawieszenie kary - jeżeli orzeczona kara nie przekraczała 2 lat a skazany nie był recydywistą sąd mógł zawiesić

wykonanie kary na okres od 2 do 5 lat,

− przedawnienie - możliwość przedawnienia ścigania, wyrokowania oraz wykonania kary.
Kodeks z 1932 r., obowiązywał do 1 I 1970 r., kiedy został zastąpiony przez Kodeks Karny z 1969 r.
W. t. 11,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw X
1.Organizacja państwa w czasie interregnum i wolna elekcja.

1572 r. - bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta - koniec dynastii jagiellońskiej:
problem organizacji państwa w czasie bezkrólewia (interregnum),
wybór sposobu elekcji oraz jej miejsce.
Nie wykorzystano wcześniejszych wzorów:
1382-84 – (po śmierci Ludwika Andegaweńskiego) władzę powierzono konfederacjom, które w każdej ziemi wyłoniły
kolegium: starosta, 5 przedstawicieli szlachty, 2 przedstawicieli miast
1444-47 – (po śmierci Władysława Warneńczyka) władzę sprawowali namiestnicy (osobni dla Wielkopolski i Małopolski).
Po wygaśnięciu dynastii jagiellońskiej organizację państwa w czasie bezkrólewia oraz wybór nowego króla organizowano w
sposób odmienny od poprzednich;

Po śmierci króla władza w państwie przechodziła w ręce szlachty związanej w poszczególnych województwach i ziemiach

konfederacjami kapturowymi. Konfederacje kapturowe powoływały też sądy kapturowe, które orzekały głównie w sprawach
karnych nie cierpiących zwłoki, (na czas bezkrólewia sądy królewskie zawieszały swoją działalność, a inne sady nie mogły
rozstrzygać spraw z zakresu jurysdykcji spornej).

Część funkcji monarchy przejmował prymas jako tzw. interrex, pierwszym interrexem w historii był prymas Jakub

Uchański, do prymasa należał: zarząd wewnętrzny sprawami państwa (bez prawa mianowania urzędników), reprezentowanie
państwa na zewnątrz, przygotowanie wyboru nowego króla.
Okres bezkrólewia podzielić można na 3 podokresy rozgraniczone sejmami walnymi:

Pierwszy - sejm konwokacyjny - sejmiki poprzedzające ten sejm zwoływał prymas, na sejmie tym konfederacje

kapturowe łączyły się w konfederację generalną, następnie zatwierdzano sądy kapturowe oraz wyznaczano terminy kolejnych
sejmików przedsejmowych oraz czas i miejsce sejmu elekcyjnego. Sejm konwokacyjny obradował 4 tygodnie, jego cechą
charakterystyczną było to, że obie izby obradowały razem.

Drugim sejmem, był sejm elekcyjny. Elekcja viritim (autorstwa Jana Zamojskiego) dopuszczała bezpośredni udział każdego

szlachcica w wyborze monarchy, dlatego pojawił się problem miejsca elekcji. Pierwsza propozycja dotyczyła Bystrzycy pod
Lublinem (w dobrach Firlejów - rodu ewangelickiego) - przewaga szlachty średniej, głównie kalwińskiej. Pierwsza wolna elekcja
odbyła się we wsi Kamień pod Warszawą, ostatecznie jako miejsce elekcji przyjęto wieś Wola pod Warszawą - przewaga
szlachty mazowieckiej i podlaskiej (szlachta zagrodowa głównie katolicka). Elekcja odbywała się w tzw. szopie - tam delegaci
zagraniczni prezentowali kandydatów przed posłami i senatorami tam dokonywano wyboru, reszta zgromadzonej szlachty
zatwierdzała wybór przez aklamację.

Następnie koronacja i sejm koronacyjny w Krakowie (a od XVIII w. w W-wie – Leszczyński, Poniatowski), koronacji

dokonywał prymas. Nowy monarcha składał przysięgę koronacyjną, dostawał insygnia koronne, dokonywał generalnego
potwierdzenia praw stanów. Następnie sejm koronacyjny zatwierdzał prawa uchwalone w czasie bezkrólewia, mógł też zajmować
się innymi sprawami. Sejm koronacyjny był sejmem ekstraordynaryjnym, nie był skonfederowany.

Przy okazji pierwszej wolnej elekcji sformułowano fundamentalne prawa Rzeczypospolitej, stałe i niezmienne,

zatwierdzane przez każdorazowego nowego króla-elekta - artykuły henrykowskie. Też tzw. pacta conventa - umowa między
wyborcami a elektem o charakterze publicznym, ich treść była przy każdej elekcji formułowana na nowo.
W. t. 9, B. s. 215,

2.Reformy Aleksandra Wielopolskiego w Królestwie Polskim.

Reformy w kwestii żydowskiej:
ukaz z 5 czerwca 1862 r., wydany z inicjatywy Wielopolskiego wprowadził prawie pewne równouprawnienie Żydów, przyznawał

im prawo wyborcze do ciał samorządowych, znosił ograniczenia w nabywaniu dóbr ziemskich i nieruchomości w miastach,
wprowadzał swobodę wyboru miejsca zamieszkania.

Rada Administracyjna w wykonaniu postanowień ukazu zniosła dotychczasowe ograniczenia ludności żydowskiej w dziedzinie

zawodowej,

reformy Wielopolskiego w kwestii żydowskiej były jego najtrwalszym osiągnięciem, jako jedyne utrzymały się podczas; gdy

inne straciły znaczenie lub upadły,

Reformy chłopskie:

− objęły również chłopów uprawiających gospodarstwa min. 3-morgowe.

− ukaz z 1861 r. - znosił pańszczyznę w zamian za okup pieniężny, utrzymując zasadę dobrowolności i wprowadzając

niekorzystną dla chłopów wysokość stawek czynszowych,

− ukaz z 1862 r. - wprowadzał oczynszowanie z urzędu, w stosunku do gospodarstw chłopskich wieczysto-czynszowych

przywracał feudalną konstrukcję własności podzielonej, ustalając prawo chłopa jako własność użytkową (dominium utile), a pana -
jako własność zwierzchnią (dominium directum).

Reformy dot. urzędu namiestnika:

Wielopolski dążył do rozdzielenia funkcji wojskowych i cywilnych skupionych w ręku namiestnika. Od 1862 r. namiestnik

był zwierzchnikiem wszystkich władz cywilnych i armii w Królestwie, wykonywał jednak swoją władzę za pośrednictwem
naczelnika Rządu Cywilnego (został nim Wielopolski) i generała dowodzącego wojskiem. Naczelnikowi Rządu Cywilnego
podporządkowano całą administrację cywilną, był członkiem Rady Stanu, pod nieobecność namiestnika przewodniczył Radzie
Administracyjnej, postanowienia Rady Administracyjnej podpisywane przez namiestnika musiały mieć kontrasygnatę
naczelnika Rządu Cywilnego. Zlikwidowana została rozbudowana Kancelaria Namiestnika. W lipcu 1863 r. Wielopolski został
odwołany, wraz z jego odejściem stanowisko naczelnika Rządu Cywilnego faktycznie znikło (mimo, że formalnie nie

// pobrano z umcs.net.pl //

zlikwidowane).
Reformy dot. Rady Stanu:

Z inicjatywy Wielopolskiego powołana została trzecia Rada Sanu w 1861 r. w miejsce w tym samym roku

zlikwidowanego Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Senatu Rządzącego i Heroldii Królestwa Polskiego. Wszystkie
sprawy rozpatrywane były na Zgromadzeniu Ogólnym. Funkcjonowały 4 wydziały Rady Stanu: Prawodawczy, Sporny,
Skarbowo-Administracyjny (połączone stanowiły tzw. skład sądzący Rady) oraz Próśb i Zażaleń. Kompetencje - takie jak I Rady
Rada Stanu w KP została zlikwidowana ostatecznie w 1867 r.
Reformy resortowe:
W 1861 r. staraniem Wielopolskiego zniesiono Okręg Naukowy Warszawski i przywrócono Komisję Rz. Wyznań Religijnych i
Oświecenia Publicznego (na jej czele stanął sam Wielopolski). w 1864 r. Komisja ta ponownie utraciła na rzecz Komisji Rz. Spraw
Wewn. sprawy wyznaniowe a w 1867 r. została całkowicie zlikwidowana a ponownie powołano Okręg Naukowy Warszawski

3.Prawo karne procesowe w Królestwie Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim w XIX w.

W Księstwie Warszawskim utrzymano obowiązywanie przepisów zaborczych: pruskiej powszechnej ordynacji

kryminalnej z 1805 r. i części procesowej austriackiego kodeksu karnego z 1803 r. Oba te kodeksy stały na gruncie
procesu inkwizycyjnego. W Księstwie dokonano w nich szeregu zmian polegających na wprowadzeniu elementów skargowości.
Dekret o sądzie kasacyjnym z 1810 r. wprowadził też kasację w sprawach karnych.

W Królestwie Polskim początkowo utrzymany został stan prawny z okresu Księstwa Warszawskiego. W 1876 r. wraz

z nową organizacją sądownictwa wprowadzono rosyjską ustawę postępowania karnego z 1864 r. Ustawa ta stała na gruncie
procesu mieszanego, który polegał na połączeniu wybranych zasad procesu inkwizycyjnego i skargowego. Opierał się o zasadę
swobodnej oceny dowodów i zapewniał oskarżonemu prawo do obrony. Proces dzielił się na dwa stadia: postępowanie
przygotowawcze (dochodzenie wstępne lub śledztwo) i rozprawę główną.

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XI
1.Likwidacja organów po powstaniu styczniowym
Æ patrz inne pytania
2.Systemy sądownictwa w Rzeczypospolitej szlacheckiej

• System sądownictwa szlacheckiego:
sądy ziemskie, grodzkie i podkomorskie, sąd monarszy.
• system sądownictwa duchownego - od 1210 r.
sąd archidiakona (obejm. 10 parafii).
sąd biskupa (obejm, całą diecezję) - synod we Wrocławiu w 1248 r. zadecydował o powołaniu sędziego biskupiego, zwanego
oficjałem. który miał zastępować biskupa,
sąd arcybiskupa
Właściwość sądów duchownych:

− wszystkie sprawy w których pozwanym była osoba duchowna z wyjątkiem sporów o własność ziemi

− dla osób świeckich w sprawach wiary oraz zbliżonych do wiary (anektowanych) – causae spirytualiae anextae

− właściwość sądów duchownych poszerzała się przez prorogatio fori- prawo wyboru sądu.
• system sądownictwa prawa niemieckiego

w I instancji sprawowane przez ławy, ławnicy pochodzili z wyborów obywateli miasta, na czele ławy wiejskiej stał

sołtys, lawy miejskiej - wójt.

Sąd ławy miejskiej lub wiejskiej zbierał się przeważnie 2 razy w miesiącu (co 2 tygodnie) - sąd zwyczajny, instancją

wyższą był ten sam sąd z udziałem pana dóbr (zbierał się 3 razy w roku) - tzw. roki wielkie gajone (rok w dawnym słownictwie
prawniczym oznaczał termin, gajone tzn. uroczyście otwierane). Można też było odwoływać się do sądów magdeburskich, które
mogły rozpatrywać poszczególne sprawy lub wydawać ogólne pouczenia prawne - ortyle magdeburskie.
Sąd ławniczy mógł też zebrać się w ciągu 24 godzin - był to sąd nadzwyczajny:
− kryminalny - zwoływany, gdy przestępca został schwytany „na licu” - na gorącym uczynku,

− gościnny - zwoływany, gdy stroną procesową był cudzoziemiec.

− potrzebny - zwoływany na prośbę własnego mieszczanina, który był wzywany przez monarchę do służby bądź sam wyjeżdżał w

interesach.

• system sądownictwa dominialnego
Sądownictwo dominialne należało do pana dóbr, forma zależała od niego. W sądach tych stosowano zwyczajowe prawo polskie. (W.)

3.Kodeks Tagancewa z 1903 r.

Prace nad kodeksem: W 1881 r. powołana została komisja do opracowania nowego kodeksu karnego, w jej składzie m. in.
Tagancew, Fojnicki. Owocem prac komisji było opracowanie w 1903 r. nowego k. k. zwanego kodeksem Tagancewa. Był
to kodeks stojący na nieporównywalnie wyższym poziomie od poprzedniego - KKGiP
Systematyka: 687 art., wśród nich wyodrębniono 72 o charakterze ogólnym.
Def. przestępstwa: - formalna (zgodnie ze szkołą klasyczną) - art. 1 „czyn zagrożony przez ustawę w czasie jej popełnienia pod
groźbą kary”,
Zasady: stał na gruncie zasad nullum crimen, nulla poena sine lege, nie dopuszczał wstecznego stosowania ustawy karnej i
stosowania analogii,
Podział przestępstw: (kryterium zagrożenia karą) zbrodnie (zagrożone karą śmierci, katorgą, zesłaniem), występki
(zagrożone więzieniem do 6 lat lub twierdzą) wykroczenia (zagrożone aresztem lub grzywną).
Okoliczności wyłączające przestępczość czynu: działanie w obronie koniecznej oraz w stanie wyższej konieczności,
Konstrukcja winy:

− wina umyślna - zamiar bezpośredni (dolus directus) i zamiar ewentualny (dolus eventualis).

− wina nieumyślna - niedbalstwo i lekkomyślność
Zbrodnia mogła być popełniona tylko umyślnie. Karane było również usiłowanie ale z możliwością złagodzenia kary,
odpowiedzialność podżegacza i pomocnika równa była odpowiedzialności sprawcy.
Część szczegółowa: na plan pierwszy wysunięte przestępstwa przeciwko religii, rozbudowany dział przestępstw przeciwko
własności i innym prawom rzeczowym. W części ogólnej kodeksu można zauważyć tendencję do kazuistyki, szczególnie przy
przestępstwie zabójstwa. Kodeks dawał sędziemu większą swobodę w wymiarze kary oraz wprowadzał liczne nowoczesne
instytucje prawa karnego takie jak: zawieszenie wykonania kary, odstąpienie od wymierzania kary i warunkowe zwolnienie.
Losy kodeksu: Kodeks nie zaczął w całości obowiązywać. W 1904 r. weszły w życie jedynie przepisy dotyczące przestępstw
przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu i zewnętrznemu państwa i w związku z nimi przepisy części ogólnej. W
pozostałym zakresie nadal obowiązywały przepisy KKGiP w redakcji z 1866 r. Zmiany w kodeksie z 1866 r. wprowadzał ukaz z
1905 r. (będący konsekwencją ukazu tolerancyjnego z 1905 r.) Zmiany te dot. działu przestępstw przeciwko religii. Przejście z
jednego wyznania chrześcijańskiego na inne nie było już traktowane jako przestępstwo apostazji, nadal jednak przestępstwem było
nakłanianie do porzucenia religii chrześcijańskiej.

8 IX 1915 r. generał gubernator niemiecki von Beseler mylnie sądząc, że na zajętych przez nich terenach b. Królestwa

obowiązuje w całości k.k. z 1903 r. potwierdził jego moc obowiązującą na terenie generał-gubernatorstwa warszawskiego, na
okupowanych przez Niemców ziemiach litewskich kk z 1903 r. wprowadził Głównodowodzący na Wschodzie. 7 VIII 1917 r.
Tymczasowa Rada Stanu rozciągnęła przepisy k.k. z 1903 r. na generał-gubernatorstwo lubelskie. Kodeks Tagancewa
obowiązywał w centralnych i wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej do 1932 r. (S. s. 161, S-Z 175)

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XII
1.Proces cywilny w Księstwie Warszawskim.

W Księstwie Warszawskim obowiązywała procedura cywilna francuska - Francuski Kodeks Procedury

Cywilnej z 1806 r. - wprowadzony do Księstwa instrukcją ministra sprawiedliwości Feliksa Łubieńskiego z 1808 r., miał
obowiązywać tymczasowo, jednak utrzymał się aż do lipca 1876 r. kiedy rozciągnięto na tereny Królestwa Polskiego rosyjską
procedurę cywilną z 1864 r.
Urzędowym tekstem kodeksu był w Księstwie tekst francuski tłumaczenie polskie nie miało charakteru oficjalnego.
Zasady:

− jawność i ustność postępowania,

− dyspozycyjność i kontradyktoryjność,

− swobodna ocena dowodów przez sąd,

− formalizm procesowy

Wyżej wymienione zasady francuskiej procedury nakazywały uznać ją za lepszą od procedur zaborczych, ponadto

dopatrywano się w niej cech dawnej procedury polskiej stosowanej w sądach szlacheckich, ten ostatni argument podnoszony był
często szczególnie wobec początkowej opozycji z jaką spotkało się wprowadzenie francuskiej procedury cywilnej w Księstwie.
Podnoszono wady tej procedury, szczególnie zbytni formalizm, przewlekłość i kosztowność postępowania, ponadto w środowisku
polskim podnoszono wadliwość franc. przepisów egzekucyjnych, rygorystycznych wobec dłużnika, które stały w sprzeczności z
interesami polskiej szlachty. W 1820 r. opracowany został polski projekt procedury cywilnej, przedstawiony Radzie Stanu, nie
otrzymał dalszego biegu.

Przebieg postępowania: wytoczenie powództwa musiało być poprzedzone próbą pojednania, którą przeprowadzał

sędzia pokoju, ugoda traktowana była jako tytuł egzekucyjny. Jeśli ugody nie zawarto, strony miały obowiązek ustanowić swoich
obrońców (przymus adwokacki), którzy wymieniali między sobą pisma procesowe aż do czasu kiedy tzw. strona pilniejsza
składała wniosek o wpisanie sprawy na wokandę (strona pilniejsza ponosiła opłaty sądowe). Na pierwszym posiedzeniu sądu
precyzowano wnioski stron w postaci tzw. konkluzji obrończych. Następnie jawna i ustna rozprawa. Zgromadzenie materiału
procesowego należało do stron. Bezpośrednio po rozprawie sąd ogłaszał wyrok w postaci krótkiej sentencji - uzasadnienie wyroku
sporządzane było tylko na wniosek strony, która musiała dostarczyć materiału do jego sporządzenia.
Środki odwoławcze - zestaw XXX, pyt. 3, str. 59,
S. s. 82, S-Z 188

2.Rada Administracyjna w Królestwie Polskim.

Kształt i kompetencje Rady Administracyjnej wg konstytucji Królestwa Polskiego:

− Rada Adm. wywodziła się z Rady Stanu, która dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu (zwane powszechnie Radą

Stanu) oraz Rade Adm.,

− składała się z 5 ministrów kierujących Komisjami Rządowymi oraz innych osób powołanych przez króla, funkcjonowała

pod prezydencją namiestnika,

− był to organ doradczy dla namiestnika, który postanowienia wydawał „w Radzie” za kontrasygnatą właściwego resortowo

ministra, gdy ten odmawiał podpis mógł złożyć każdy z pozostałych ministrów, gdy odmawiali wszyscy - decydował panujący,

− kompetencje: wykonywanie postanowień królewskich, rozstrzyganie spraw wymagających uzgodnień międzyresortowych,

przygotowywanie projektów dla Zgromadzenia Ogólnego Rady Stanu.

Zmiany w składzie i kompetencjach Rady Administracyjnej:

− w 1826 r. wobec nieobsadzenia urzędu namiestnika (po śmierci gen. Zajączka) król zgodnie z art. 72 konstytucji mianował

spośród członków Rady Adm. jej prezesa (ministra stanu - Walentego Sobolewskiego) oraz przelał na Radę Adm.
kompetencje namiestnika, w ten sposób Rada Adm. stała się rodzajem rządu wykonującego z upoważnienia królewskiego
najwyższą władzę wykonawczą i administracyjną w Królestwie, postanowienia namiestnika zastąpione zostały
postanowieniami Rady Adm.,

− w czasie powstania listopadowego Rada Adm. była organem władzy powstańczej. 4 XII 1830 przekazała swoją władzę Rządowi

Tymczasowemu – zmian tych nie uznał cesarz Mikołaj I, po upadku powstania 16 IX 1831 r. powołany został Rząd Tymczasowy,
który przejął funkcję Rady Adm.,

− Rada Adm. reaktywowana została na podstawie Statutu Organicznego z 1832 r. jako kolegialny organ rządowy

działający pod prezydencją namiestnika, oddzielona została od Rady Stanu, w jej skład wchodzili przewodniczący 3 Komisji
Rządowych (zlikwidowane zostały Komisje Rządowe Wojny oraz Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) przemianowani
z ministrów na dyrektorów głównych,

− w latach 1841-1861 Rada Adm. przejęła część kompetencji zlikwidowanej Rady Stanu: rozpatrywanie rocznych sprawozdań

Komisji Rządowych „o stanie kraju” i wstępne przygotowywanie projektów praw i budżetu Królestwa,

− reformy Wielopolskiego w 1861 r. objęły również Radę Adm. - przewodniczył jej naczelnik Rządu Cywilnego, skład

powiększył się o dyrektora głównego reaktywowanej Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, po
dymisji Wielopolskiego prezydowanie wróciło do namiestnika,

− po utworzeniu w 1864 r. Komitetu Urządzającego, który stopniowo zaczął zarządzać Królestwem (formalnie miał

zrealizować ustawy uwłaszczeniowe) znaczenie Rady Adm. ulegało stopniowej degradacji, po zlikwidowaniu kolejnych Komisji
Rządowych ukazem z 15 czerwca 1867 r. została zniesiona Rada Administracyjna, jej pozostałe kompetencje przejął
Komitet Urządzający.

S. s 122.

// pobrano z umcs.net.pl //

3.Sposoby nabycia własności.

1. pierwotne - przy pierwotnym nabyciu powstaje nowe prawo własności niezależnie od tego czy ktokolwiek i kiedykolwiek był już

właścicielem danej rzeczy:

− zawłaszczenie - ocupatio - rzeczy niczyjej lub porzuconej, obowiązywała przy tym zasada; Res nullus cedit primo ocupanti -

rzecz niczyja staje się własnością tego, kto pierwszy ją zajął. Związane z tym były pewne czynności formalne np. przy nabyciu
gruntu: obejście gruntu i postawienie znaków granicznych (stad częsta nazwa „ujazd” na oznaczenie włości pańskiej lub
„obejście” jako określenie gospodarstwa chłopskiego) lub uderzenie zieloną witką, przy nabyciu mieszkania: wejście do
mieszkania i rozpalenie ognia, przy nabyciu rzeczy niczyjej potrzebna też była wcześniejsza publiczna zapowiedź - interdictio.

− dawność - przez ten termin rozumiano zarówno zasiedzenie jak i przedawnienie - jeżeli ktoś w drodze zasiedzenia nabywa

prawo to ktoś drugi w drodze przedawnienia traci. Dawność - nabycie prawa poprzez długotrwałe, spokojne posiadanie
rzeczy i użytkowanie jej tak jak właściciel (dawniej bez terminu lat ale „z dawien dawna”). Posiadanie i użytkowanie
danej rzeczy musiało być nieprzerwane. Statuty Kazimierza Wielkiego określiły ściśle terminy potrzebne do nabycia
własności z tytułu zasiedzenia.

− ius neufragi - prawo nadbrzeżne - zezwalało mieszkańcom wybrzeża na zawłaszczenie rzeczy, które morze wyrzuciło na brzeg.

Rzeczy i ludzie wyrzuceni na brzeg morski stawały się własnością właściciela tego fragmentu brzegu - prawo nadbrzeżne
stanowiło początkowo regale, później monarcha przekazywał je panom-właścicielom ziemi nadbrzeżnej, od XIII w.
następowało ograniczanie a następnie znoszenie prawa nadbrzeżnego.

− zdobycz wojenna,

− polowanie i rybołówstwo - w granicach określonych przez prawo, szczególnie przez regale łowieckie oraz przywileje,
2. pochodny - polega na przeniesieniu (transmisji) prawa własności z właściciela dotychczasowego na nowego (alienacja),

prawo pochodzi od poprzednika, zgodnie z zasadą nemo plus iuris transferre potest quam ipse habet;

− nadania książęce (królewskie), darowizna - między osobami fizycznymi,

− dziedziczenie czyli spadkobranie,

− umowa kupna-sprzedaży, przy nabyciu nieruchomości umowa składała się 2 aktów: pierwszy – wzdanie przenosił

własność, drugi akt - wwiązanie - przenosił posiadanie. Początkowo wzdania dokonywano w obliczu księcia który wystawiał
stosowny dokument natomiast wwiązania dokonywano na miejscu, wzdanie było aktem formalnym, dokonywano go przez
wypowiedzenie ustalonej formuły i wykonanie symbolicznych gestów np. zwyczaj wypicia przez zbywcę wody, piwa lub
miodu (tzw. woda zrzeczenia się - aąua abrenuntiationis). Wwiązanie łączyło się z ustaleniem granic posiadłości W XIV w.
dokument wystawiany przez monarchę został zastąpiony przez wpis do ksiąg sądowych.

W. t 6, B. s. 141,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XIII
1.Promulgacja aktów prawnych w Królestwie Polskim.

Dziennik Praw:

− art. 164 konstytucji przewidywał ogłaszanie w Dzienniku Praw aktów prawnych monarchy i praw sejmowych, szczegóły

promulgacji ustaliło postanowienie namiestnika z 16 stycznia 1816 r.

− publikowano w nim wszystkie prawa sejmowe oraz te akty prawne króla i postanowienia namiestnika (od 1826 Rady Adm.).

których druk był wyraźnie polecony,

− wydawaniem zajmowała się Komisja Rządowa Sprawiedliwości, wydawany był do 1871 r.

− w tym czasie ukazało się 71 tomów.

− do 1831 r. wydawany w j. polskim (pierwsze 12 tomów), później jednocześnie w j. rosyjskim i polskim, po likwidacji Dziennika

Praw w 1871 r. akty prawne odnoszące się do Królestwa Polskiego publikowane były w trybie właściwym dla całego
ustawodawstwa państwa rosyjskiego.

Zbiór Praw:

− praktyczne niedogodności wynikające z likwidacji Dziennika Praw spowodowały że w 1875 r. w W-wie zaczęto wydawać

prywatny zbiór ustawodawstwa odnoszącego się do KP - Zbiór Praw. Postanowienia i rozporządzenia rządu obowiązujące w
guberniach Królestwa Polskiego.

− wydawanie tego zapoczątkował W. Wyziński (urzędnik Komisji Rządowej Sprawiedliwości), kontynuowali: F. Jeziorański

(były sędzia Sądu Apelacyjnego) i S. Godlewski (adwokat przysięgły),

− do 1904 r. ukazały się 62 tomy Zbioru Praw,

− drukowany w j. rosyjskim i w tłumaczeniu na j. polski
Postanowienia Komitetu Urządzającego:

− ten nowy organ publikacji aktów normatywnych pojawił się w 1864 r. po utworzeniu Komitetu Urządzającego,

− miał charakter urzędowy, drukowany wyłącznie w j. rosyjskim,
S. s. 104.

2.Pokrewieństwo naturalne i sztuczne, powinowactwo, sposoby obliczania pokrewieństwa.

Pokrewieństwo naturalne — wzajemny stosunek, oparty na więzach krwi, łączący osoby pochodzące od wspólnego

przodka lub bezpośrednio od siebie.
Pokrewieństwo może być w linii prostej – line recta i w linii bocznej - line oblicta. Krewnymi w linii prostej są osoby z których jedna
pochodzi od drugiej, przy czym rozróżnia się linię wstępną (wstępni - ascendenci - rodzice, dziadkowie, itd.) oraz linię zstępną
(zstępni - descendenci - dzieci, wnuki, itd.). Inni krewni (pochodzący od wspólnego przodka) są krewnymi w linii bocznej
(rodzeństwo, ciotki, kuzynowie, itd.).
Pokrewieństwo wywołuje skutki prawne, w prawie cywilnym np. w zakresie spadkobrania, w zakresie przeszkód małżeńskich
(zakaz zawarcia małżeństwa z krewnym do IV stopnia komp. kanonicznej włącznie w linii prostej i bocznej), w prawie karnym np.
odpowiedzialność za kazirodztwo.
Pokrewieństwo oblicza się w stopniach.
Istnieją dwa sposoby obliczania pokrewieństwa:
1. komputacja rzymska — wg zasady „ile urodzeń tyle stopni” - quod generationes tot gradus — liczy się ilość narodzin na

obu liniach prostych bez wspólnego przodka, sposób ten przyjęty jest przez ustawodawstwo świeckie (np. w prawie
spadkowym),

2. komputacja kanoniczna - wg zasady „jedno pokolenie - jeden stopień” - liczy się ilość pokoleń bez wspólnego

przodka, jeżeli linie są nierówne to komputację liczymy w linii najdłuższej. Do 1918 r. Kościół posługiwał się komputacją
kanoniczną, potem uznał i przyjął komputację rzymską,

Pokrewieństwo sztuczne - powstawało w wyniku aktu prawnego, przede wszystkim w wyniku przysposobienia (adopcji)

czyli uznania kogoś za syna (ew. córkę). Adopcja służyła głównie jako sposób przekazania majątku nieruchomego na wypadek
śmierci, wobec ograniczenia swobody testowania. Szczególnie rozpowszechniony był zwyczaj adopcji zięciów w braku synów.

Pokrewieństwo duchowe - stosunek między dzieckiem chrzestnym a rodzicami chrzestnymi, również było przeszkodą

małżeńską.

Powinowactwo - stosunek między jednym z małżonków a krewnymi naturalnymi drugiego małżonka, powinowactwo

również mogło być w linii prostej i bocznej (np. stosunek męża do krewnych żony w linii prostej to powinowactwo proste, natomiast
do braci lub sióstr żony to powinowactwo boczne). Stopień powinowactwa oblicza się w taki sam sposób jak stopień
pokrewieństwa. Powinowactwo również stanowiło przeszkodę małżeńską.
W. t. 6, B. s. 135,

3. Charakterystyka i zasady polskiego KPC z. 1932 r.

W pracach nad projektem prawa cywilnego procesowego udział brały głównie 3 osoby:
− prof. Ksawery Fierich z UJ.

− prof. Stanisław Gołąb z UJ.

− prof. Jan Jakub Litauer. adwokat,

W 1927 r. projekt był gotowy, w 1929 r. został ogłoszony drukiem, 29 XI 1930 r. wyszedł jako rozporządzenie

prezydenta RP z mocą obowiązującą od 1 I 1933 r. Rozporządzenie z 1930 r. zawierało przepisy o postępowaniu spornym, vacatio

// pobrano z umcs.net.pl //

legis było więc długie po to, by w tym czasie przygotować postępowanie niesporne. 1 XII 1932 r. wyszło obwieszczenie ministra
sprawiedliwości o całym kodeksie postępowania cywilnego.

Systematyka:
liczył 864 art. dzielił się na dwie części:

• cześć I zawierała 3 księgi:

− księga I - sąd

− księga II - proces

− księga III - sąd polubowny

• część II zawierała 2 księgi:

− księga I - postępowanie egzekucyjne

− księga II - postępowanie zabezpieczające (służy zabezpieczeniu przedmiotu powództwa)

Twórcy kodeksu zdefiniowali cel procesu cywilnego - uznali, że celem procesu cywilnego jest ochrona interesów

prywatnych wyrażonych w formie praw podmiotowych (stąd wynika bierna rola sędziego w procesie).
Zasady procesu:
1. zasada rozporządzalności czyli dyspozytywności - strony są wyłącznymi dysponentami swoich roszczeń dochodzonych w

procesie;

a) sąd mógł wszcząć postępowanie tylko na wniosek strony - Nemo iudex sine actore,
b) przedmiotem rozpoznania sądu są tylko żądania zgłoszone przez strony w toku procesu,
c) obie strony procesu mogą w każdej chwili zawrzeć ugodę, powód może zrezygnować z roszczenia a pozwany może

roszczenie uznać,

d) jedynie od woli stron należy skorzystanie ze środków odwoławczych,
2. zasada kontradyktoryjności - przygotowanie i zgromadzenie materiału dowodowego należy do samych stron, rolą sędziego

ogranicza się do zbadania tego materiału i wydania na jego podstawie wyroku,

3. zasada równości stron - zagwarantowanie uczestnikom postępowania jednakowych warunków uczestnictwa w procesie,

możliwości takiego samego korzystania ze wszystkich instytucji procesowych. W doktrynie wskazywano elementy ograniczające
zasadę równości stron:

− wysokie koszty postępowania - tzw. wpis szacunkowy - kwota płacona przy wnoszeniu pozwu (szacunkowy bo był to

procent od oszacowanej wartości przedmiotu sporu)

− przymus adwokacki w postępowaniu przed Sądem Najwyższym,

− wysoka kaucja kasacyjna przy wnoszeniu skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego (500 zł),

− wysokie zaliczki na postępowanie dowodowe, np. jeżeli strona wnioskowała o opinię biegłych,
4. zasada jawności,
5. zasada ustności,
6. zasada bezpośredniości - sędzia orzekający w sprawie musiał się bezpośrednio zetknąć z całym materiałem procesowym (np. nie

może być zmiany sędziego),

7. zasada formalizmu,
8. zasada swobodnej oceny dowodów,
9. zasada wieloinstancyjności - dwie instancje merytoryczne i instancja kasacyjna

Postępowanie egzekucyjne:

− organy egzekucyjne: sądy grodzkie oraz komornicy,
− środki egzekucyjne:

zajęcie i sprzedaż ruchomości,

zajęcie i licytacja nieruchomości,

− spod egzekucji wyłączono przedmioty zabezpieczające dłużnikowi minimum egzystencji - zarobki do 100 zł miesięcznie

oraz środki służące do wykonywania zawodu.

W. t. 11,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XIV
1.Kodeks Kar Głównych i Poprawczych

Prace nad kodeksem prowadzone były przez Komisję Kodyfikacyjną przy Sekretariacie Stanu Królestwa Polskiego w
Petersburgu, równolegle z pracami nad kodeksem karnym rosyjskim. W pracach nad obu kodeksami uczestniczył wybitny uczony
polski, prof. Uniwersytetu w Petersburgu -Romuald Hube. Rosyjski KKGiP (Ułożenije o Nakazanijach Ugołownych i
Isprawitielnych) zatwierdzony został przez cesarza w 1845 r. Kodeks dla KP z 1847 r. o tej samej nazwie był w gruncie
rzeczy skróconą i uwzględniającą różnice prawnoustrojowe Królestwa wersją kodyfikacji rosyjskiej z 1845 r.
Charakterystyka kodeksu. W porównaniu z KKKP z 1818 r. stał o wiele niżej ze względu na swoją wsteczną treść,
technikę kodyfikacyjną oraz rodzaje i surowość kar. Liczył 1121 art., wydzielono cześć ogólną. Był to kodeks kazuistyczny.
Zrezygnowano w nim z ogólnej konstrukcji przepisów, pozwalającej sędziemu zakwalifikować jak największą liczbę przypadków
jednorodnych, na rzecz przepisów kazuistycznych.
Zasady; mimo wprost sformułowanych zasad: nullum crimen i nulla poena sine lege, dopuszczał stosowanie analogii, nakazywał w
braku przepisu skazywać na kary najbardziej zbliżone do przewidzianych za podobne przestępstwa.
System kar:
− b. surowy, skomplikowany i rozbudowany, służył realizacji teorii odstraszania.

− kary dzieliły się na główne (4 rodzaje) i poprawcze (10), każda z kar ponadto dzieliła się na stopnie, np. kara zesłania na ciężkie

roboty dzieliła się na 7 stopni,

− na głównym miejscu była kara zesłania w licznych odmianach: zesłanie do ciężkich robót, na osiedlenie w Syberii, osiedlenie za

Kaukazem, osiedlenie w odległych guberniach cesarstwa za Syberią,

− skazaniu na karę główną towarzyszyło pozbawienie praw stanu, jako karę dodatkową sąd mógł też orzec konfiskatę majątku

oraz zwrócić się do zwierzchności duchownej w celu orzeczenia kary kościelnej, kary zesłania, wobec osób nie
wyłączonych od kar cielesnych, mogły być obostrzone chłostą, piętnowaniem, zakuciem w kajdany,

− zakazywał stosowania kar cielesnych wobec szlachty, duchownych chrześcijańskich, urzędników, właścicieli nieruchomości,

fabrykantów i większych kupców.

Okoliczności wpływające na wymiar kary:

− łagodzące: 1. nieletniość. 2. szczere przyznanie się. 3. okazanie skruchy i wskazanie współsprawców. 4. ciemnota,

− zaostrzające: 1. recydywa. 2. szczególne okrucieństwo. 3. niskie pobudki.
Przestępstwo apostazji. Cechą charakterystyczną KKGiP była szczególna ochrona religii panującej (prawosławia) i wyznań
chrześcijańskich w ogóle. Odstępstwo od wiary chrześcijańskiej było zbrodnią apostazji a wymierzona za nie kara nie ulegała
przedawnieniu. Samo nakłanianie do odstępstwa od wiary zagrożone było karą 8-10 lat ciężkich robót w twierdzy.
Losy kodeksu. KKGiP został negatywnie przyjęty w KP, w 1861 r. Wydział Prawodawczy Rady Stanu wnioskował o
przywrócenie mocy obowiązującej KKKP z 1818 r. do czego jednak nie doszło. W 1867 r. zniesiono kary cielesne. KKGiP
obowiązywał do 1876 r., kiedy zastąpił go rosyjski kodeks karny z 1866 r. (nowa redakcja rosyjskiego KKGiP z 1845 r.)
S. s. 159, B. s. 439, S-Z § 175,

2.Urząd starosty w dawnej Polsce.

Pod koniec XIII w. pojawia się potrzeba stworzenia urzędu będącego ramieniem królewskim, potrzeba ta wynikała z tego,

że urzędnicy ziemscy służyli interesom danej ziemi (urząd ziemski mógł być sprawowany tylko przez szlachcica osiadłego w danej
ziemi). Pierwszą próbę stworzenia takiego urzędu podjął Władysław Łokietek w 1290 r. - powołał zarządcę ziemi
sandomierskiej - był to urzędnik pochodzący z nominacji monarszej, mógł być swobodnie odwoływany, miał duże kompetencje
(takie same jak monarcha z wyjątkiem nadawania przywilejów).

W 1291 r. Wacław II przeniósł do Polski z Czech urząd capitaneusa czyli starosty, miał być przeciwieństwem

urzędów ziemskich, był swobodnie mianowany przez monarchę, monarcha mógł też swobodnie go odwoływać. Starosta był
„ramieniem monarszym”, miał na swoim terytorium te same uprawnienia co monarcha oprócz wydawania przywilejów.
Pierwszych starostów powoływano dla dużych terytoriów - prowincji; pierwszy dla Wielkopolski, II w 1352 dla Rusi, III w XV w.
dla Podola - określani mianem starostów generalnych (nie było starosty generalnego w Małopolsce). Od połowy XIV w.
monarcha zaczął powoływać starostów dla poszczególnych ziem danej prowincji - początkowo w Małopolsce - pierwszy
starosta ziemski - sądecki, następnie w 1359 r. starosta ziemski lubelski. Trzeci rodzaj starostów - starostowie grodzcy w miarę
osłabiania się urzędu kasztelana monarchowie zaczęli ustanawiać starostami grodzkimi dotychczasowych burgrabiów - zarządców
zamków królewskich. Zarządzali kompleksem majętności przyległych do zamku a swoją jurysdykcja obejmowali 2-3 powiaty
ziemskie.

Wszyscy starostwie mieli władzę sądzenia. Sprawowali sądownictwo w sądzie grodzkim (wcześniej jurysdykcja

kasztelańska) w 1423 r. do kompetencji starostów przeszło sądzenie spraw z 4 art. grodzkich (4 art. starościńskie).

Obok starostów wyposażonych w jurysdykcję monarcha wydzierżawiał często cześć królewszczyzn - dzierżawcę tych

ziem też określano mianem starosty (tenutariusza). Nie miał on jurysdykcji (np. w Kazimierzu Wielkim).

W II poł. XVI w. - proces stopniowego przybliżania się urzędu starosty do urzędów ziemskich, w 1611 r. akt prawny

dotyczący hierarchii urzędów ziemskich zawierał też urząd starosty, wojewody i kasztelana.

Też stopniowe poszerzanie się zakazu incompatibilitas - łączenia urzędów:
1422 - przywilej czerwieński - urzędu starosty i sędziego ziemskiego,
1454 - przywileje nieszawskie - urzędu starosty urzędem wojewody i kasztelana,
1563 - zakaz łączenia dwóch starostw grodzkich,

// pobrano z umcs.net.pl //

poł. XVI w. - zakaz łączenia urzędu kanclerza z urzędem starosty, kasztelana oraz godnością biskupa.
W. t. 4, S. 9,

3.Ogólna charakterystyka Kodeksu Zobowiązań.

Spośród głównych działów prawa cywilnego w XX-leciu międzywojennym jako pierwsze podjęte zostały prace nad

prawem zobowiązań. Było tak z dwóch powodów: wymagał tego rozwój gospodarczy kraju a ponadto w prawie tym było stosunkowo
najmniej sprzeczności pomiędzy systemami obowiązującymi w Polsce. Głównym referentem projektu był Lonchamps de
Berier.
Projekt został ogłoszony 27 października 1933 r. jako rozporządzenie prezydenta z mocą obowiązującą od 1 lipca 1934 r.
Systematyka:

− liczył 645 art. zebranych w 17 tytułach,

− formalnie nie wyodrębniono części ogólnej i szczegółowej ale w doktrynie uznano, że pierwsze 5 tytułów stanowi jego część

ogólną:

-tytuł 1 - „Źródła, istota i rodzaje zobowiązań”,
-tytuł 2 - „Powstanie zobowiązań”.
-tytuł 3 - „Przejście praw i obowiązków wynikających ze zobowiązań”,
-tytuł 4 - „Wygaśnięcie zobowiązań”.
-tytuł 5 - „Zaskarżenie czynności dłużnika zdziałanych na szkodę wierzyciela”,
Pozostałe tytuły regulowały 12 rodzajów umów.

W Kodeksie Zobowiązań nie znalazły się przepisy regulujące czynności handlowe - poświęcono im odrębny Kodeks

Handlowy, który zaczął obowiązywać równocześnie z Kodeksem Zobowiązań.

Do Kodeksu Zobowiązań włączono natomiast niektóre kwestie związane ogólnie z prawem cywilnym (przyczyna - brak

Kodeksu Cywilnego), np. problematyka oświadczenia woli, warunku, terminu, przedstawicielstwa, przedawnienia, etc.

Kodeks Zobowiązań w swej treści nie nawiązywał do dawnego polskiego prawa obligacyjnego ponieważ rozwój tego

prawa został gwałtownie przerwany przez rozbiory w epoce feudalizmu. Twórcy Kodeksu Zobowiązań w swoich pracach
uwzględnili nowoczesne kodyfikacje europejskie, przede wszystkim 3 kodyfikacje obowiązujące na ziemiach polskich oraz
szwajcarski ZGB (1907). Polski Kodeks Zobowiązań nie był jednak kopią przepisów zawartych w tych kodyfikacjach lecz był to
kodeks oryginalny wzorowany jedynie na najnowszej myśli prawniczej.

Z punktu widzenia techniki legislacyjnej kodeks ten stał bardzo wysoko, nie zawierał kazuistycznych sformułowań. Dosyć

ogólnie sformułowane przepisy zapewniały mu dużą elastyczność, możliwość stosowania w zmieniających się warunkach
społeczno-gospodarczo-ustrojowych.
Kodeks zobowiązań opierał się na dwóch fundamentalnych zasadach prawa obligacyjnego:

− zasada swobody umów,

− zasada formalnej równości stron w umowie,
Cechy charakterystyczne, wyróżniające polski Kodeks Zobowiązań od innych praw zobowiązaniowych:
− odejście od pewnego rygoryzmu w kierunku norm kauczukowych (blankietowych). Rygoryzm przejawiał się w zasadzie, że

umowa prawidłowo zawarta ma dla stron moc ustawy - sąd w razie sporu badał tylko stronę formalną umowy. Kodeks
Zobowiązań w normach kauczukowych zawierał klauzule generalne odwołujące się do takich pojęć jak dobra wiara, dobre
obyczaje, zasady uczciwego obrotu. O treści tych pojęć decydował sędzia i mógł zgodnie z nimi uwzględnić otaczającą
rzeczywistość. Mógł w razie potrzeby zmienić treść umowy niezgodnej z zasadami słuszności, a w skrajnych przypadkach
nawet unieważnić umowę (mimo, że była formalnie poprawna).

− umowy typowe (adhezyjne) obowiązywały tylko wówczas, jeżeli ich treść była wcześniej zatwierdzona przez władze

rządowe lub samorządowe. To samo odnosiło się do tzw. regulaminów, np. regulamin pracy.

Celem powyższych rozwiązań było zachowanie formalnej praworządności i ochrona konsumentów i pracowników przed

wyzyskiem wielkich koncernów.
W. t. 11,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XV
1.Autonomia w Galicji

2. Stan prawny prawa karnego materialnego w Królestwie Polskim

w pierwszych latach istnienia KP utrzymany został stan prawny z okresu KW, nadal obowiązywały kodyfikacje karne zaborcze:
część karna pruskiego Landrechtu z 1794 r. i austriacka Franciszkanka z 1803 r.

− 1818 r. – KKKP Æ zestaw XXIX, pyt. 2, str. 58,

− 1847 r. – KKGiP Æ zestaw XIV, pyt. 1, str. 28,

− 1876 r. – rosyjski k.k. z 1866 r. – nowa redakcja rosyjskiego KKGiP z 1845 r.,

− 1903 r. — kodeks Tagancewa Æ zestaw XI, pyt. 3, str. 23,
S. s. 157-162, S-Z 174-175

3.Sądy szlacheckie I instancji w dawnej Polsce.

Podwalinami pod kształtowanie się odrębnego systemu sądów sądownictwa szlacheckiego było uzyskanie początkowo

przez możnych, a w początkach XIV w. przez ogół rycerstwa szlachty tzw. prawa nieodpowiadania - ius non responsivum , które
polegało na wyjęciu ich spod sądownictwa kasztelana i poddaniu sądownictwu książęcemu.
W XV w. ostatecznie ukształtował się system sądów szlacheckich I instancji:
sąd ziemski

− wykształcił się z dawnego sądu nadwornego dlatego był to sąd dla szlachty,

− właściwość - wszystkie sprawy szlachty osiadłej – posesjonatów z wyjątkiem 4 art. grodzkich,

− skład: w Wielkopolsce skład był urzędniczy, w Małopolsce: sędzia ziemski (kandydatów powoływały sejmiki elekcyjne

zwoływane przez wojewodę, nominował monarcha), podsędek, pisarz, oraz 4-6 asesorów dobieranych każdorazowo z
publiczności (mieli funkcje doradcze), ostatecznie skład małopolski przyjął się w całym kraju, na przełomie XVI-XVII w.
instytucja asesorów zanika.

− sądził w ten sposób, że objeżdżał teren ziemi lub województwa zatrzymując się w określonych miejscowościach w

stałych terminach (tzw. roczki ziemskie), teren sądu ziemskiego na danym roczku - powiat sądowy.

sąd grodzki

− właściwy dla spraw z 4 art. grodzkich ( rabunek na drodze publ., napaść na dom szlachcica, podpalenie, gwałt), do 1423 r.

jurysdykcja kasztelańska, później starościńska,

− wszystkie sprawy szlachty nieposesjonatów,

− egzekucja wyroków wszystkich innych sądów (łącznie z wyrokami sądów duchownych do r. 1563-1565)
sąd podkomorski

− jurysdykcja tzw. graniczna - rozstrzyganie sporów o granice prywatnych dóbr ziemskich, sąd właściwy dla spraw

posesoryjnych - o naruszenie posiadania wraz wykształceniem się procesu posesoryjnego.

− sądzenie rycerzy, którzy samodzielnie zmienili chorągiew w czasie pospolitego ruszenia.

Po wprowadzeniu apelacji w 1523 r. od wyroku sądu I instancji można było się odwołać do sądu królewskiego (później

do Trybunału Koronnego). Przed sąd królewski mogła być również wywołana każda sprawa w I instancji - były to przede wszystkim
sprawy o najcięższe przestępstwa, jak np. zdrada, sprawy gardłowe, w których szlachcicowi groziła kara śmierci oraz takie w których
groziła kara konfiskaty majątku z wyjątkiem 4 art. grodzkich, spory o treść immunitetów (po 1578 r. sprawy te rozpatrywał sąd
sejmowy). W sądzie królewskim sądził sam monarcha lub w jego zastępstwie kanclerz - sąd asesorski – od XVI posiadający odrębną
właściwość.

Reforma sądownictwa na Sejmie Wielkim Æ zestaw II, pyt. 3, str 5,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XVI
1.Formalna teoria dowodowa, bliższość do dowodu i środki dowodowe w dawnym procesie

W dawnym procesie postępowaniem dowodowym i oceną dowodów rządziła formalna (legalna) teoria dowodowa.

Polegała na tym, że sędzia nie oceniał wartości dowodów, ponieważ, ich wartość była określona u przepisach prawnych. Rola
sędziego w procesie ograniczała się do ustalenia która strona przedstawia dowód lepszy i na pilnowaniu czy strona w
przeprowadzaniu dowodu nie popełniła jakiegoś błędu (potknięcie się w dowodzie). Proces nie zmierzał do ustalenia prawdy
obiektywnej. Wartość dowodu była z góry określona przepisach prawa, np. przyznanie się do winy najlepszym dowodem, jeden
świadek - żaden świadek...

Dowody dzieliły się na: pewne. niepewne, wiecej jak niepewne, wątpliwe - poszlaki.
Przy formalnej teorii dowodowej ważna była kwestia pierwszeństwa w przeprowadzeniu dowodu, praktycznie

decydowała o rozstrzygnięciu sprawy ponieważ przeciwdowód możliwy był jedynie wtedy, gdy strona upadla w dowodzie.
Bliższość do dowodu - przyznanie pierwszeństwa w przeprowadzeniu dowodu.

Określały ją zasady: bliższa była strona, która

oferowała lepszy dowód, jeżeli obie oferowały dowody tej samej wartości decydowała wyższość stanowa, jeżeli natomiast obie
strony były równe stanem bliższość przysługiwała pozwanemu.
Środki dowodowe:
1. przysięga stron - inaczej niż obecnie - stanowiła dowód samoistny – przysięga powoda - akkuzucyjna - oskarżająca,

przysięga pozwanego - oczyszczająca, formuła przysięgi była stała i musiała być wygłoszona przy odpowiednim zachowaniu,
pomyłka słowna - tzw. potyczel - prowadziła początkowo do upadku w dowodzie, później dopuszczono możliwość
trzykrotnego powtarzania przysięgi,

2. współprzysiężnicy - przysięga strony mogła być umocniona przysięgami innych osób (potwierdzającymi - nie byli to

świadkowie), współprzysiężnicy nie stanowili samodzielnego środka dowodowego lecz uzupełnienie przysięgi strony, ich
liczba wahała się od 2 do 12, np. przysięga „samotrzeć” oznaczała przysięgę strony wspartą przez dwóch
wspólprzysiężników,

3. zeznania świadków,
4. relacja woźnego - np. z doręczenia pozwu, również sąd mógł wysłać woźnego aby coś zobaczył, sprawdził, spisał elementy

spadku po zmarłym itp.

5. wstecz - jeżeli pozwany powoływał się na zarzut rzeczy osądzonej lub wcześniej toczyła się podobna sprawa, wtedy sąd

zwracał się do innego sądu o przedstawienie wyroku w tej sprawie.

6. wizja sądowa - naoczna, w celu ustalenia jakiegoś stanu sąd sam udawał się na miejsce, stwierdzał stan faktyczny (najczęściej

przy sporach posesoryjnych).

7. z czasem też dokument pisany (XIII) w.

W przypadku, gdy zawodziły te środki dowodowe stosowano tzw. sądy boże - ordalia - różnego rodzaju próby,

opierające się na przeświadczeniu, że Bóg nie dopuści do krzywdy niewinnego, przeprowadzane uroczyście, z udziałem
duchownych (uchwalą soboru z 1215 r. zakazano udziału duchownych w ordaliach, mimo to uczestniczyli bo brali za to kasę). Sądy
Boże mogły być jednostronne albo dwustronne.
Dwustronne:

− pojedynek sądowy - szlachta walczyła na miecze, topory, mieszczaństwo i chłopi na kije, był najczęstszym środkiem

dowodowym przy naganie sędziego.

Jednostronne:

− sąd pławienia (zimnej wody) - woda jako żywioł czysty przyjmie osobę niezbrukaną kłamstwem, daną osobę wrzucano

do wódy, jeżeli tonęła było to dowodem na niewinność, sąd ten nie sprawdzał się wobec kobiet (dość spore suknie
utrzymywały długo na wodzie)

− sąd gorącej wody - polegał na włożeniu dłoni do wrzątku, jeżeli po określonym czasie rana goiła się był to dowód na niewinność

− sąd gorącego żelaza - polegał albo na przeniesieniu rozpalonego żelaza albo na przejściu trzech kroków po rozpalonym żelazie,

jeżeli rany się goiły był to dowód na niewinność.

W. t. 5, B. s. 170

2.Prawo małżeńskie osobowe w Królestwie Polskim.

Kodeks Napoleona - czysto laickie zasady małżeństwa Æ zestaw 1, pyt. 2, str. 3,
KCKP z 1825 r. - zastąpił odpowiednie przepisy KN - całą księgę 1 (przepisy o używaniu i utracie praw cywilnych, o

aktach stanu cywilnego, pr. małżeńskie osobowe, przepisy o władzy ojcowskiej, adopcji, opiece i kurateli) oraz tytuł V księgi III
(prawo małżeńskie majątkowe).
− częściowa desekularyzacja małżeństwa,

− religijna forma zawarcia małżeństwa, przed duchownym właściwego wyznania,

− dla wyznań chrześcijańskich połączenie metryk kościelnych i aktów stanu cywilnego (oba dokumenty sporządzali proboszcze

parafii).

− do cywilnych przeszkód zawarcia małżeństwa dodano zakaz małżeństw chrześcijan z niechrześcijanami (z prawa

kanonicznego).

− jurysdykcja: sądy cywilne, ale orzekały one o rozwodzie, separacji lub unieważnieniu małżeństwa w oparciu o prawo

wyznaniowe małżonków, w ten sposób sądy nie mogły orzekać rozwodów w stosunku do małżeństw katolickich.

− w postępowaniu przed sądem w sprawach małżeńskich uczestniczyli duchowni biegli w danym prawie wyznaniowym -

tzw. obrońcy węzła małżeńskiego (defensor matrimonii). Kościół katolicki początkowo bojkotował tą instytucję bowiem nie

// pobrano z umcs.net.pl //

uznawał jurysdykcji sądów powszechnych w sprawach małżeńskich, w 1827 r. papież zabronił ich uczestnictwa w procesie.

1830 - wniesiony został do sejmu projekt nowego prawa małżeńskiego, przekazujący jurysdykcję w sprawach małżeńskich
sądom duchownym, projekt jednak upadł,
1836 - ukaz carski „O związku małżeńskim” - pełna desekularyzacja Æ zestaw XXIV, pyt 2, str. 49,
S. s. 151, S-Z 160

3.Podział administracyjno-terytorialny, organy administracji terenowej w Księstwie Warszawskim.

Organizacja administracji terenowej w KW ukształtowana została w oparciu o wzory francuskie, utrzymały się też

elementy organizacji administracji z okresu rządów pruskich i austriackich, natomiast w tej kwestii zerwano całkowicie z
tradycjami z czasów dawnej Polski.
Zasady organizacji:
− resortowy podział administracji, hierarchiczne podporządkowanie,

− jednoosobowość urzędów, jednostkowe decyzje urzędników, urzędnicy pochodzili z nominacji,

− centralizm - wszystkie organy adm. terenowej podlegały władzy centralnej – ministrom i królowi,

− narodowy charakter i zawodowość aparatu urzędniczego, na mocy dekretu z 1808 r. wprowadzono egzamin dla

kandydatów na urzędy, kadry urzędników przygotowywać miała utworzona w 1808 r. Szkoła Prawa w Warszawie
(przekształcona w 1811 r. na Szkolę Prawa i Administracji).

Podział administracyjno-terytorialny:
departamenty

− początkowo 6: warszawski, poznański, bydgoski, kaliski, płocki, łomżyński, w 1809 r. z ziem byłej Galicji Zachodniej utworzono

kolejne 4: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki.

− na czele - prefekt nominowany przez króla, miał pełnię władzy adm. i policyjnej z wyjątkiem spraw wojskowych i

sądownictwa, podlegał m.s.w.. w sprawach policyjnych pomagał mu komisarz.

− przy prefektach, istniały rady prefekturalne - sprawowały w I instancji sądownictwo administracyjne, decydowały o

indywidualnych ulgach podatkowych.

powiaty

− początkowo 60, od 1809 r. - 100.

− na czele powiatu stał podprefekt pochodzący z nominacji królewskiej, podporządkowany prefektowi.
gminy

− wg konstytucji najniższą jednostką adm. była municypalność, zarządzana przez prezydenta lub burmistrza, początkowo za

osobne municypalności uznano miasta: Warszawę, Poznań, Kalisz i Toruń, później także Lublin, Kraków i Sandomierz.

− dekretem z 1809 r. wprowadzono organizację administracji pozostałych miast i wsi, każde miasto i wieś traktowane były jako

odrębne gminy. Na czele miast stali burmistrzowie, mianowani przez króla, na czele gmin wiejskich stali wójtowie,
mianowani przez prefekta, urząd wójta mógł być sprawowany przez jedną osobę w kilku wsiach - wyznaczał wtedy dla każdej
wsi sołtysa.

organy samorządowe - rady - wiejskie, miejskie, powiatowe i departamentowe

− rady wiejskie i miejskie pochodziły z nominacji prefekta spośród kandydatów przedstawianych przez zebranie posesjonatów

(w 7 głównych miastach z nominacji królewskiej spośród kandydatów przedstawianych przez zgromadzenie gminne), radców
rad powiatowych i departamentowych mianował król spośród kandydatów przedstawianych przez sejmiki.

− kompetencje rad były wąskie - pomoc przy rozkładaniu obciążeń podatkowych, zażalenia na działalność urzędników - uchwały

rad wymagały zatwierdzenia przez organy administracyjne.

S. s. 72

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XVII
1.Źródła prawa w Królestwie Polskim
Æzestaw XXXIII, pyt. 1, str. 64,

2.Urzędnicy ziemscy w dawnej Polsce

Monarchia wczesnofeudalna:
Państwo dzieliło się na okręgi grodowe - na ich czele stał komes grodowy (comes castellanus), stąd okręg zwano później
kasztelanią, a komesa kasztelanem.
Rozbicie feudalne:

Na terenie całego państwa było kilku lub więcej władców, książąt - każdy miał swój własny dwór z niezależną strukturą

urzędów.

We wszystkich księstwach Małopolski pierwszym urzędnikiem był wojewoda (w poł. XIII w. w dzielnicy krakowskiej

przed wojewodę wysuwa się kasztelan), na Śląsku pierwszym urzędnikiem na dworze był komornik, (wojewoda miał tylko
kompetencje wojskowe), kierował dworem i dobrami księcia (jego zastępca - podkomorzy), urząd wojewody nie istniał na
Pomorzu, pierwszym urzędnikiem był tam marszałek. We wszystkich dzielnicach byli też kanclerze, sędziowie nadworni (iudex
curiae) odpowiedzialni za stronę formalną procesu, też niżsi urzędnicy tacy jak podczaszy, podstoli, łowczy, wojski (zbierał
pospolite ruszenie).

W przypadku łączenia dzielnic, panujący stawał przed problemem, co zrobić z urzędami występującymi w każdej z tych

dzielnic. Ostatecznie urzędy te pozostawały, ale zmieniał się ich charakter - stawały się urzędami dzielnicowymi, lokalnymi,
terenowymi. Każda z przyłączonych dzielnic, w której był wojewoda przybierała nazwę województwa, jeżeli w danej dzielnicy nie
było wojewody przybierała ona nazwę ziemi. W ten sposób urzędnicy nadworni przekształcali się w urzędników ziemskich. Jedynym
urzędem, który nie przekształcił się w urząd ziemski był kanclerz.

Obok tych urzędów nadal funkcjonował urząd komesa grodowego ale o ograniczonych kompetencjach (przyczyny:

zmniejszanie się powierzchni kasztelanii, proces immunizacji, privilegium fori duchowieństwa, upowszechnianie się ius non
responsivum).
Monarchia stanowa:
Na przełomie XIV - XV w. - wojewoda, kasztelan, podkomorzy i sędzia ziemski. Do końca XV w. te urzędy określano
mianem dygnitarzy ziemskich z tej racji, że ich piastowanie dawało miejsce w radzie królewskiej. Od 1505 r. dygnitarzami
nazywani tylko kasztelan i wojewoda, tylko ci urzędnicy ziemscy weszli w skład Senatu.
wojewoda
-zwołuje i przewodniczy sejmikom, później tylko zwołuje i przewodniczy sejmikowi elekcyjnemu (wybierał kandydatów na
wakujące urzędy sądowe ziemskie),
-funkcje sądowe: sąd wojewodziński.
kasztelan - ograniczenie kompetencji:
-gromadzenie pospolitego ruszenia i odprowadzanie go do wojewody,
-sąd w sądzie grodzkim.
podkomorzy
-sąd podkomorski,
sędzia ziemski
-wykształcił się z dawnego sędziego nadwornego, stał na czele sądu ziemskiego właściwego dla wszystkich spraw szlachty osiadłej z
wyjątkiem 4 art. grodzkich.

Też szereg urzędów niższych - tytularnych: podstoli i stolnik, łowczy, cześnik, wojski (opieka nad sierotami i

wdowami po rycerzach), chorąży.
Zasady ustrojowe urzędów ziemskich:

− od Ludwika Węgierskiego były powierzane szlachcie osiadłej w danej ziemi - przywilej koszycki 1374,

− urzędy ziemskie sprawowane były dożywotnio,

− zakaz łączenia urzędów:
-1422 - przywilej czerwiński - zakaz łączenia urzędu starosty i sędziego ziemskiego,
-1454 - przywileje nieszawskie - zakaz łączenia urzędu starosty z urzędem wojewody i kasztelana
Rzeczpospolita szlachecka

− w II poł. XVI w. - proces stopniowego przybliżania się urzędu starosty do urzędów ziemskich, w 1611 akt prawny dotyczący

hierarchii urzędów ziemskich zawierał urząd starosty,

− poszerzanie się zakazu incompatibilitas:

od 1563 nie wolno łączyć dwóch starostw grodzkich,
od 1565 marszałkowie oraz podskarbi koronni nie mogli być kasztelanami ani wojewodami,
od poł. XVI w. godność kanclerza nie mogła być łączona z godnością biskupa, starosty i kasztelana – te zakazy wynikały z

zamknięcia składu senatu,
− praktyka sprzedawania urzędów,
W. t. 3, 4, 8, 9

// pobrano z umcs.net.pl //

3.Prawo cywilne procesowe w Polsce międzywojennej (stan prawny)

Po odzyskaniu niepodległości w sferze prawa cywilnego procesowego obowiązywały:

• Na ziemiach południowych (b.Galicja – austriacki kpc z 1895 r. (głównym autorem był prof. Franz Klein) oraz ustawa o

postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym z 1896 r.

Zasady austr. k.p.c;
− pisemność ustność, jawność, bezpośredniość,

− swobodna ocena dowodów,

− kontradyktoryjność uzupełniona zasadą instrukcyjności - sąd z własnej inicjatywy dążył do tego, by strony dały wszelkie

wyjaśnienia potrzebne do ustalenia okoliczności będących podstawą zgłaszanych przez nie roszczeń (mógł żądać osobistego
stawiennictwa na rozprawę, zarządzać z urzędu ekspertyzy itp., chyba, że obie strony sobie tego nie życzyły - zasada
dyspozycyjności).

Przebieg procesu: skarga powoda, wręczenie skargi pozwanemu nakazywane przez sędziego, na pierwszym posiedzeniu
odbywała się próba pojednania, rozstrzyganie ekscerpcji, a w wypadku uznania skargi przez pozwanego lub jej zrzeczenia się przez
powoda - wydanie wyroku, jeśli sprawa nie była rozstrzygnięta na pierwszym posiedzeniu - sąd wyznaczał termin pisemnej
odpowiedzi powoda na skargę, po czym następowała rozprawa główna.

• Na ziemiach zachodnich - niemiecki k.p.c z 1877 r. znowelizowana w 1898 r.

− Zasady: ustność, kontradyktoryjność (w sprawach małżeńskich, o ubezwłasnowolnienie i o ustalenie ojcostwa, odstępstwa

od zasad k. na rzecz zasady oficjalno-śledczej i inicjatywy sądu - sąd mógł dopuszczać z urzędu materiały potrzebne do
rozstrzygnięcia sprawy),

− Przebieg postępowania: na pierwszym posiedzeniu rozpatrywane byty ekscepcje dylatoryjne następnie w sprawach zawiłych

postępowanie przygotowawcze po czym następowała rozprawa główna - jawna i ustna, przyjęto zasadę przeprowadzania
dowodów przez sam skład orzekający i swobodnej oceny dowodów,

− Środki odwoławcze: odwołanie (zarzuty przeciwko ustaleniom faktycznym oraz podstawie prawnej) oraz rewizja (zarzuty

tylko przeciw podstawie prawnej orzeczenia),

−
Na ziemiach centralnych i wschodnich - rosyjska ustawa postępowania sądowego cywilnego z 1864 r.
Zasady Æ zestaw XXV, pyt 3, str. 51,

Procedury cywilne zaborcze przestały obowiązywać 1 stycznia 1933 r. kiedy wszedł w życie polski k.p.c który ukazał się
rozporządzeniem prezydenta z 29 listopada 1930 r.
Æzestaw XIII, pyt 3, str.26
W. t. 11, S-Z 186,187, 189, 190

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XVIII
1.Władza ustawodawcza w Konstytucji 3-maja

art. V - „Trzy władze rząd narodu Polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą, to jest władza
prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i straży i władza sądownicza...”
Postanowienia Konstytucji dot. Sejmu rozwijały następne akty: ustawa o sejmie z 16 V 1791 r. oraz Prawo o sejmikach z
października 1791 r.
Kompetencje sejmu: ustawodawstwo, ustrojodawstwo, nakładanie podatków, ratyfikacja traktatów międzynarodowych, kontrola
władzy wykonawczej.
Sejm pozostał dwuizbowy i utrzymał swój stanowy charakter
Izba Poselska: 204 posłów wybieranych na sejmikach, w obradach uczestniczyło też 24 plenipotentów miast, wybieranych przez
zgromadzenia miejskie wydziałowe - jako członkowie komisji rządowych mieli prawo zabierania głosu w sprawach miejskich oraz
przemysłu i handlu, obradom przewodniczył marszałek (wchodził w skład Straży Praw dla czuwania nad wykonaniem ustaw).
Senat - liczył 102 senatorów świeckich (wojewodowie i kasztelanowie), poza tym ministrowie, biskupi diecezjalni oraz kijowski
metropolita unicki, obradom przewodniczył mu król. Wg ustawy o sejmie, po śmierci Stanisława Augusta król miał powoływać
senatorów spośród podwójnej liczby kandydatów przedstawianych przez sejmiki.
Organizacja sejmu:

− posłowie byli przedstawicielami całego narodu, nie wiązały ich instrukcje uchwalane przez sejmiki,

− sejm miał być zawsze gotowy, kadencja - 2 lata, sesje zwyczajne miały odbywać się co dwa lata i trwać 70 dni (z możliwością

przedłużenia do 100), w każdej chwili król lub marszałek mógł zwołać sejm na sesję nadzwyczajną dla załatwienia pilnych
spraw państwowych, co 25 lat miał odbywać się sejm konstytucyjny dla rewizji konstytucji,

− zniesiono liberum veto wprowadzając zasadę większości głosów; prostej i kwalifikowanej (2/3 lub 3/4) w ważniejszych

sprawach,

− w celu usprawnienia obrad powoływano komisje (deputacje) które zajmowały się pracami szczegółowymi, na posiedzeniach

plenarnych tylko przyjmowano, odrzucano lub odsyłano projekty do komisji,

− co trzeci sejm nadal miał odbywać się w Grodnie.

Pozycja obu izb była nierównorzędna, na niekorzyść Senatu. Senat nie miał prawa inicjatywy ustawodawczej. W

zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych Senat miał tylko prawo weta zawieszającego (do następnego sejmu), w
sprawach mniejszej wagi głosy posłów i senatorów obliczano łącznie. Obie izby obradowały razem w celu kontroli rządu.

Uprawnienia króla w zakresie ustawodawstwa: inicjatywa ustawodawcza (razem z Strażą Praw), w jego imieniu miały być

ogłaszane ustawy, zwoływał sejm (ale w określonych przypadkach mógł się również zbierać z mocy prawa oraz na zarządzenie
marszałka sejmu).
Sejmiki - uprawnieni do głosowania tylko pełnoletni (po ukończeniu 18 lat) szlachcice posesjonaci, wpisywani byli do
osobnych ksiąg ziemiańskich. Każdy sejmik miał wybierać dwóch posłów.
B.s.310, K. s. 151

2.Ukaz carski o organizacji gminy wiejskiej z 1864 r.

Ukaz carski o organizacji gminy wiejskiej został ogłoszony 2 marca 1864 r., równocześnie z ukazem

uwłaszczeniowym, wprowadzał samorządowy ustrój gminy wiejskiej.
Wzorowany był na projekcie z czasów Wielopolskiego, ale zachowywał elementy stanowości oraz nie przewidywał
wybieralnych organów uchwałodawczych samorządu gminnego (rad gminnych).

Ukaz powoływał gminę wiejską zbiorową. Składało się na nią kilka lub kilkanaście wsi (gromad), także folwarki i dwory

właścicieli ziemskich oraz osady (miasta, które pozbawiono praw miejskich)
Organy uchwałodawcze samorządu gminnego:
-zebrania gminne, w ich skład wchodzili wszyscy pełnoletni mieszkańcy gminy posiadający min. 3 morgi ziemi (w byłych miastach
cenzus gruntowy był niższy), nie dopuszczono do nich osób nie posiadających ziemi, także duchownych, nauczycieli, lekarzy itp.

Zebrania gminne wybierały organy wykonawcze samorządu, podejmowały uchwały w sprawach gospodarczych, lokalnych

podatków, szkolnictwa. Znaczenie i funkcjonowanie zebrań gminnych ograniczało to. że uczestniczyła w nich bardzo duża
liczba uczestników, często słabo lub wcale nie orientujących się w danych sprawach. W zebraniach mogli uczestniczyć
przedstawiciele władz rządowych, z obrad nie sporządzano protokołu.
-zebrania gromadzkie, w ich skład wchodzili wszyscy pełnoletni chłopi-gospodarze (także kobiety), nie dopuszczono do nich
właścicieli folwarków,
Organy wykonawcze:
-w gminie wójt i ławnicy, wybierani przez zebrania. Organem fakultatywnym był pisarz gminny - wobec częstego analfabetyzmu
wójta był często powoływany i odgrywał duże znaczenie.
Wójt był naczelnikiem samorządu gminnego - nadzorował wykonywanie wszystkich spraw należących do gminy, w
szczególności:
− zwoływał i prowadził zebrania gminne,

− wykonywał uchwały zebrań gminnych,

− zarządzał majątkiem i funduszami gminy,

− miał uprawnienia policyjne, odpowiadał za spokój i bezpieczeństwo w gminie,

− do 1876 r. przewodniczył sądowi gminnemu,

− nadzór nad jego działalnością sprawował naczelnik powiatu

// pobrano z umcs.net.pl //

w gromadzie sołtys - był pomocnikiem wójta, wykonywał jego polecenia, zwoływał zebrania gromadzkie i wykonywał ich uchwały,
często zbierał podatki i kary sądowe
Samorząd gminny był po powstaniu styczniowym jedyną instytucją ustrojową dopuszczającą udział czynnika społecznego w
sprawach publicznych.

Sądy gminne - wprowadzono wraz z nowym ustrojem gminy i reformą uwłaszczeniową w 1864 r. Składały się z

wójta i ławników.
Jurysdykcja sądu gminnego obejmowała wszystkich mieszkańców, zarówno w sprawach karnych jak i cywilnych.
Kompetencje cywilne: sprawy o ruchomości, ze zobowiązań osobistych i o wynagrodzenie poniesionych strat (przy wartości
przedmiotu sporu poniżej 30 rubli, a od 1865 poniżej 100 rubli), od 1865 r. także wszystkie sprawy spadkowe chłopskie, natomiast
wyłączono spory dot. własności i posiadania gruntów poukazowych.
Po 1876 r. nastąpiło oddzielenie urzędu wójta od sędziego gminnego. Kandydatów na sędziów gminnych (i ławników)
wybierały zebrania gminne na 3-letnią kadencję, mianował minister sprawiedliwości, który nie był związany wyborem zebrań.
S. s. 138, 144,

3.Sądownictwo okresu przejściowego między KW a KP

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XIX
1..Trybunał Koronny

W 1523 r.- formula processus wprowadziła apelację. Sądem wyższym był sąd królewski, w sądzie tym szybko pojawiły się

zaległości, w związku z tym w 1563 r. powołano jednorazowo sądy ultime instantie, ostatniej instancji w celu odsądzenia
zaległości (w poszczególnych województwach), później ponownie w 1572 r. i 1574 r. nie stanowiły one jednak rozwiązania
stałego.

W 1578 r. Stefan Batory przelał swe kompetencje najwyższego sędziego na szlachtę - powołany został Trybunał

Koronny - był sądem najwyższym szlacheckim.
− był to sąd w pełni samorządowy - sędziowie pochodzili z wyborów. Kadencja 1 rok, wiosną i latem. Trybunał sądził w

Lublinie sprawy z Małopolski, a od 1590 r. również z woj. ruskiego (wcześniej przez kilkanaście lat funkcjonował Trybunał w
Łucku dla ziem ruskich również utworzony w 1578 r.), drugą połowę roku Trybunał w Piotrkowie - sprawy z Wielkopolski i
Mazowsza. W 1581 r. powołano osobny Trybunał Litewski - sądził w Wilnie, Mińsku i Nowogródku,

− sędziowie - deputaci, deputatów szlacheckich było 27 - wybierani przez sejmiki deputackie, duchownych - 6 - wybierani przez

kapituły katedralne w poszczególnych diecezjach, na czele deputatów szlacheckich - marszałek trybunalski, duchownych -
prezydent Trybunału. Deputat szlachecki do Trybunału mógł się ubiegać o ponowny wybór dopiero po 4 latach,

− jeżeli stronami procesu były osoby nieduchowne Trybunał sądził w składzie szlacheckim, jeżeli jedna ze stron duchowna sądził

skład: 6 deputatów szlacheckich i 6 duchownych,

− wyrok Trybunału był prawomocny jeżeli zapadał jednomyślnie, jeżeli nie było jednomyślności - możliwość skarżenia do

Trybunału następnej kadencji,

− od 1723 r. patronami (adwokatami) przy Trybunale mogli być tylko szlachcice.

W okresie oligarchii magnackiej Trybunały funkcjonowały coraz gorzej. Nieuczciwość sędziów, wydawanie wyroków pod

wpływem łapówek bądź poleceń magnatów, których byli klientami, stały się od poł. XVII w. notoryczne. Taka sytuacja utrzymała
się do końca dawnej Rzeczypospolitej mimo licznych prób reformy Trybunałów (najważniejsza - konstytucja sejmowa - tzw.
wielka korektura Trybunału Koronnego z 1726 r.). W XVIII w. wprowadzono zakaz odbywania posiedzeń sądu po południu -
aby sędziowie nie sądzili po pijaku.

Reforma Trybunału miała miejsce w czasach Sejmu Wielkiego, w miejsce Trybunału Koronnego wprowadzono 2

Trybunały: w Lublinie i Piotrkowie, które stale urzędowały, miały być sądami zawsze gotowymi.
W. t. 9, B. s. 239.

2.Sąd kasacyjny w Księstwie Warszawskim

Sądem kasacyjnym w Księstwie Warszawskim była Rada Stanu. Była sądem najwyższej instancji, w którym łączyły się

dwa odrębne piony sądów.
W 1810 r. z Rady Stanu wyodrębnił się Sąd Kasacyjny orzekający w składzie 5 sędziów. Funkcjonował przy nim Prokurator
Sądu Kasacyjnego, który mógł wnosić skargi kasacyjne z urzędu, gdy wydano wyrok z pogwałceniem prawa. (B.

358)

W trybie kasacyjnym mogły być rozpatrywane tylko wyroki ostateczne zaskarżone z tzw. powodów kasacyjnych, tj.

wydane z pogwałceniem zasad procesowych lub w oparciu o mylną wykładnię prawa materialnego. Sąd kasacyjny nie mógł
rozpatrywać sprawy co do meritum ani zmieniać wyroku. Rola jego ograniczała się do wskazania przepisu naruszonego przez
zaskarżony wyrok, skasowania wyroku i przekazania sprawy do rozpatrzenia innemu sądowi równego stopnia. Wyrok mógł być
trzykrotnie skarżony z tych samych powodów kasacyjnych, bowiem wykładnia sądu kasacyjnego nie wiązała sądu wyrokującego.
Przy trzecim zaskarżeniu Rada Stanu przekazywała sprawę królowi i dopiero wykładnia prawa dokonana przez panującego była
wiążąca dla sądu wyrokującego.

Takie określenie funkcji sądu kasacyjnego było fundamentem organizacji sądowej, w której każda sprawa do momentu

ostatecznego rozstrzygnięcia przechodziła najwyżej przez dwie instancje merytoryczne, zaś kasacja miała zapewnić jednolitość w
stosowaniu prawa.
S. s. 76,

3.Naczelne organy administracji resortowej w Królestwie Polskim.

Komisje rządowe - naczelne władze resortowe, odpowiedniki ministerstw z KW. W Królestwie powrócono do

zasady kolegialności w organizacji władz centralnych. Na czele Komisji stali ministrowie „prezydujący w Komisji Rządowej”,
którzy wchodzili w skład Rady Administracyjnej. Biurem każdej Komisji kierował mianowany przez króla na wniosek ministra
sekretarz generalny.
Konstytucja powoływała 5 resortowych Komisji Rządowych:
− Wojny,

− Sprawiedliwości,

− Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego,

− Spraw Wewnętrznych i Policji,

− Przychodów i Skarbu.

Szóstym ministrem był minister sekretarz stanu, nie był ministrem resortowym („bez teki”), przebywał w Petersburgu przy

osobie króla jako łącznik z władzami rządowymi w W-wie. Stał na czele urzędu zwanego Sekretariatem Stanu Królestwa
Polskiego, który istniał do 1866 r., kiedy jego kompetencje przejęła Własna Kancelaria Cesarska do Spraw Królestwa
Polskiego (ważny krok na drodze likwidacji ustrojowych odrębności Królestwa od Rosji).

// pobrano z umcs.net.pl //

Przy komisjach rządowych powstały liczne organy pomocnicze (rady, dyrekcje generalne, towarzystwa), ich istnienie było

konieczne ze względu na szeroki zakres zadań stojących przed komisjami, były to np. Dyrekcja Generalna Towarzystwa
Ogniowego, Główna Dyrekcja Górnicza, Rada Ogólna Budownictwa.

Czynności komisji miały charakter wykonawczy – zmierzający do wykonania ustaw i postanowień oraz naradczy - gdy

przygotowywano projekty aktów prawnych, rozdysponowywano fundusze, opracowywano instrukcje i inne akty prawne niższego
rzędu, wykonawcze do ustaw i postanowień, sporządzano raporty i sprawozdania. Kolegialność działania komisji występowała
głównie w czynnościach naradczych (minister przewodniczył posiedzeniu, decyzje zapadały większością, w wypadku równości zdań
przeważał głos ministra), w zakresie prostych czynności wykonawczych decyzje podejmował indywidualnie minister.
Likwidacja kolejnych Komisji:

− Komisja Rządowa Wojny zlikwidowana została po powstaniu listopadowym (stanowisko ministra wojny było nieobsadzone od

1816 r. kiedy ustąpił gen. Wielhorski, w tym czasie komisji przewodniczył jego zastępca gen. Hauke).

− w 1832 r. zlikwidowana została Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, podlegające jej sprawy

przekazano Komisji Rz. Spraw Wewn. i Policji, która zmieniła nazwę na Komisję Rz. Spraw Wewn., Duchownych i Oświecenia
Publicznego, w 1839 r. z gestii tej komisji wyjęto sprawy oświaty i utworzono z Królestwa Okręg Naukowy
Warszawski na czele z kuratorem podporządkowanym ministrowi oświecenia w Petersburgu, wywołało to kolejną zmianę
nazwy komisji na Komisję Rz. Spraw Wewn. i Duchownych,

− w 1861 r. staraniem Wielopolskiego zniesiono Okręg Naukowy Warszawski i przywrócono Komisję Rz. Wyznań Religijnych i

Oświecenia Publicznego (na jej czele stanął sam Wielopolski). W 1864 r. Komisja ta ponownie utraciła na rzecz Komisji Rz. Spraw
Wewn. sprawy wyznaniowe a w 1867 r. została całkowicie zlikwidowana a ponownie powołano Okręg Naukowy Warszawski.

− od Statutu Organicznego z 1832 r. zmieniono nazwę Minister na Dyrektor Główny prezydujący w Komisji Rządowej –

mimo, że nie zmieniły się kompetencje obniżyła się ranga szefów resortów a także Rady Adm. do której wchodzili

− po klęsce powstania listopadowego podporządkowywano cale działy administracji organom resortowym w Petersburgu,

(oświata - p. wyżej), w 1846 r. utworzono z Królestwa XIII Okręg Komunikacji Cesarstwa, a w 1851 r. zniesiono Dyrekcję
Generalną Poczt Królestwa i utworzono XIII Okręg Pocztowy Cesarstwa (oba te działy adm. powróciły na krótko do władz
rządowych w W-wie w 1862 r.),

− w 1866 r. zlikwidowano Komisję Rz. Przychodów i Skarbu,

− w 1868 r. zlikwidowano Komisję Rz. Spraw Wewn. i Duchownych,

− w 1876 r. zlikwidowano Komisję Rz. Sprawiedliwości (równocześnie z wprowadzeniem w Królestwie nowej organizacji

sądownictwa).

S. s. 130.

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XX
1.Dziedziczenie ustawowe i testamentowe.

Spadek - ogół praw i obowiązków (zobowiązań) natury majątkowej, które przechodzą, ze spadkodawcy na spadkobierców
(dziedziców) w momencie śmierci spadkodawcy. Dziedziczenie - czynność prawna mortis causa. W skład spadku wchodziły tylko
prawa majątkowe, nie mogły być dziedziczone prawa osobiste.
Dziedziczenie z prawa - ustawowe - ab intestato - powstało najwcześniej, ustawa zakreśla kręg osób uprawnionych do
dziedziczenia, do spadku dochodzą najbliżsi zmarłego, związani z nim więzami krwi. Obowiązywała zasada: dobra ojczyste
dziedziczyli synowie w częściach równych, dobra macierzyste dziedziczyli synowie i córki w częściach równych.
Spadek nieobjęty - puścizna - kaduk:
-kaduk rycerski przypadał monarsze,
-kaduk chłopski przypadał panu dóbr

Od XIII w. tendencja do rozszerzania kręgu spadkobierców. Pod koniec XIII w. dopuszczono przy dziedziczeniu

spadków rycerskich - córki - albo razem z braćmi albo same. Na początku XIV w. dopuszczono krewnych bocznych. Statuty
Kazimierza Wielkiego rozszerzyły możliwość dziedziczenia przez krewnych bocznych spadków chłopskich (jeśli byli krewni
boczni, fundowali miejscowemu proboszczowi kielich liturgiczny ze srebra). Początkowo dziedziczyli krewni boczni do IV
stopnia, później do VIII stopnia. Bliżsi stopniem wypierali dalszych.

Od XVII w. ograniczenia praw kobiet w dziedziczeniu dóbr nieruchomych przybrały formę tzw. czwarcizny - dobra

ojczyste dziedziczyli synowie w 3/4 a córki - bez względu na ich liczbę – w 1/4, dobra macierzyste dziedziczyły dzieci w częściach
równych bez względu na płeć.

Dziedziczenie testamentowe - dopuszczone pod koniec XII w., promotorem tego dziedziczenia był Kościół, w
dziedziczeniu tym spadkobierców wskazuje spadkodawca,
testament - rozporządzenie ostatniej woli na wypadek śmierci.
Nie można było w testamencie rozporządzać dobrami dziedzicznymi, chodziło o to by dobra dziedziczne nie wychodziły z rodu.
Konstytucje sejmowe z 1505, 1510 r. wprowadziły zakaz rozporządzania w testamencie dobrami nieruchomymi (testament
zawierający taką dyspozycję wymagał zatwierdzenia specjalną uchwałą sejmową)

Początkowo nie wymagana była żadna szczególna forma testamentu, zazwyczaj był to testament ustny, na ogól

spadkodawca rozporządzał spadkiem na łożu śmierci (najczęściej wobec księdza, dlatego z czasem wykształcił się zwyczaj, że
koniecznym świadkiem przy testamencie ustnym musiał być duchowny).

Polskie prawo nie znało instytucji wydziedziczenia, ale ukształtowała się instytucja niegodności dziedziczenia. Do

niegodnych zaliczano krewnobójców, dzieci które wytoczyły proces rodzicom, w pewnym czasie niegodnym dziedziczenia
czyniła herezja.
W. t. 6, B. s. 146, 260,

2.Odrębności Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

Wielkie Księstwo Poznańskie powstało w wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego z zachodniej części ziem byłego

Księstwa Warszawskiego (departamenty: poznański i bydgoski). Zgodnie z postanowieniami Kongresu Polacy pod rządami każdego
z zaborców, mieli otrzymać reprezentację i instytucje narodowe. Zgodnie z tym monarcha pruski w patencie z 15 V 1815 r. deklarował
nadanie swym poddanym konstytucji, zachowanie religii rzymskokatolickiej, równouprawnienie j. polskiego i dostęp Polaków do
urzędów i godności. Obietnice te dot. tylko mieszkańców WKP, Polacy mieszkający w innych prowincjach potraktowani zostali
jako zgermanizowani.

WKP nie miało w monarchii pruskiej odrębnego statusu, urządzone zostało na wzór innych prowincji, posiadało jednak

pewne odrębności:

− król pruski przybrał do swej tytulatury tytuł wielkiego księcia poznańskiego, WKP otrzymało własne biało-czerwone

barwy oraz własny herb - polski orzeł umieszczony na tarczy pośrodku orła pruskiego,

− utworzono urząd namiestnika sprawowany przez Polaka (książę Antoni Radziwiłł). Kompetencje: (miały char.

reprezentacyjny i honorowy)

a)przekazywanie monarsze skarg, próśb i dezyderatów ludności,
b)wydawanie opinii o przepisach dot. WKP,
c)składanie propozycji obsady wyższych stanowisk świeckich i duchownych,
d)prawa honorowe: nadawanie tytułów, odznaczeń i łask, zwoływanie sejmików i wyboru reprezentantów
− sejm prowincjonalny utworzony w 1824 r. (istniał w każdej prowincji). Składał się z trzech stanów:

rycerskiego – 2 a później 3 członków dziedzicznych - właściciele majoratów i 22 posłów wybieranych przez właścicieli
dóbr rycerskich),
miast (16 posłów wybieranych przez właścicieli nieruchomości miejskich)
gmin wiejskich (8 posłów wybieranych w wyborach pośrednich obwarowanych wysokim cenzusem majątkowym).

Zbierał się co 3 lata, obrady były tajne, przewodniczył marszałek mianowany przez króla. Dla wykonania uchwał sejmu po
zamknięciu obrad powoływano tzw. wydziały wykonawcze.
Kompetencje: decydował (z zastrzeżeniem sankcji królewskiej) w sprawach dot. samorządu gminnego oraz w kwestiach
funduszy prowincjonalnych, opieki nad ubogimi, domów poprawy. Poza tym był w zasadzie ciałem doradczym - wydawał opinie o
ustawach dot. prowincji (wyjątkowo dot. spraw ogólnopaństwowych), mógł przedkładać monarsze petycje i zażalenia dot. spraw
prowincji.
Sejm prowincjonalny poznański odegrał istotną rolę w obronie narodowości polskiej, był jedynym legalnym miejscem, gdzie

// pobrano z umcs.net.pl //

można było formułować postulały dot. realizacji obietnic z 1815 r.
− równouprawnienie j. polskiego i pełny dostęp Polaków do urzędów i godności, w praktyce Polakom nie powierzano

wyższych stanowisk niż na szczeblu powiatu czy gminy, zatrudniano Polaków w innych prowincjach co zniechęcało do
starania się o urzędy,

− odrębna organizacja sądownictwa - do 1834 r. Æ zestaw XXIII, pyt 3, str. 47,
− odrębne przeprowadzenie uwłaszczenia,

Stopniowa likwidacja odrębności i germanizacja:

− w 1824 r. zaczęto likwidować polskie gimnazja, w Poznaniu utworzono szkoły dwujęzyczne, zastępowano nauczycieli

Polaków-Niemcami, od 1827 r. wszyscy nauczyciele musieli znać j. niemiecki.

− po powstaniu listopadowym zlikwidowano urząd namiestnika, zaprzestano powoływania Polaków na urzędników,

− likwidacja równouprawnienia j. polskiego: od 1832 r. wszelka korespondencja urzędowa, władz kościelnych i wymiaru

sprawiedliwości miała być prowadzona w j. niemieckim, zaczęto usuwać j. polski przy sporządzaniu aktów notarialnych - od
1845 r. musiały być sporządzane w j. niemieckim,

Opór ze strony Polaków przeciwko germanizacji wyrażał się formach legalnych na forum sejmu prowincjonalnego i

parlamencie ogólnopruskim oraz w organizowaniu pozapaństwowych organizacji społecznych i gospodarczych (hotel „Bazar”
założony przez Karola Marcinkowskiego, tzw. Kasyna).

Po upadku powstania wielkopolskiego w 1848 r. WKP bez formalnej likwidacji stało prowincją poznańską

(zaprzestano też używania oficjalnie nazwy WKP)
S. s. 177,

3.Charakterystyka i zasady Kodeksu Karnego z 1932 r.
Æ zestaw IX, pyt 3, str. 20,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXI
1.Sejm walny Rzeczypospolitej szlacheckiej

Po zjednoczeniu kraju w poszczególnych ziemiach nadal zbierały się zjazdy szlachty danej ziemi – załatwiały sprawy

partykularne. Sprawy ogólnopaństwowe załatwiano na rzadko zwoływanych zjazdach ogólnych. Następnie od Kazimierza
Wielkiego dwa zjazdy, odrębne dla Wielkopolski i Małopolski. W zjazdach tych uczestniczyli urzędnicy monarszy i ziemscy
oraz możni. Stopniowo na zjazdach zaczęli się pojawiać przedstawiciele kapituł miast oraz średniej szlachty. W tym momencie te
zjazdy zaczęto nazywać sejmami, co wtedy tłumaczono jako zgromadzenia powszechne. Odrębne zjazdy dla Wielkopolski i Małopolski
wynikały z odrębności prawnych.
Renesans zjazdów prowincjonalnych ma miejsce za Kazimierza Jagiellończyka - sejmy prowincjonalne - generały. W
odróżnieniu od zjazdu powszechnego - sejmu walnego, zjazdy w poszczególnych ziemiach określano mianem sejmików
ziemskich.
Podstawy polskiego parlamentaryzmu:
-uprawnienia podatkowe stanów.
-ogólne ograniczenie władzy monarszej przez stany, we wszystkich ważnych sprawach monarcha zwracał się o poparcie stanów.

U schyłku XIV w. sejmy stary się normalnym składnikiem ustroju państwowego. Przybywały na nie trzy grupy

uczestników:

− wysocy urzędnicy królewscy, ci którzy tworzyli radę królewską w początku XVI w. z tej rady wykształci się Senat, jego skład

zostanie zamknięty,

− urzędnicy ziemscy,

− przedstawiciele miast, kapituł i średnia szlachta.
Do połowy XV w. każdy szlachcic mógł uczestniczyć w sejmie walnym. W II poł. XV w. pojawia się tendencja do wyodrębnienia w
sejmie walnym przedstawicielstwa szlacheckiego. Od roku 1493 Izba Poselska - jako reprezentacja szlachty - obraduje oddzielnie
(wynik umocnienia pozycji sejmików). Liczba reprezentantów sejmików początkowo nieustalona, z czasem przyjęło się, że jeden
sejmik wysyłał dwóch posłów.

Od początku XV w. sejm walny zbierał się na ogół w Piotrkowie i na ogół raz w roku. Sejmy prowincjonalne

zbierały się zwykle w Środzie lub Kole dla Wielkopolski oraz w Wiślicy lub Korczynie dla Małopolski.

Sejm - w 1453 r. po raz pierwszy Rada Królewska i posłowie szlacheccy obradowali oddzielnie. Od 1493 r. następuje

trwały podział sejmu polskiego na oddzielnie obradujące: Izbę Poselską i Radę Królewska, która w 1505 r. przybierze nazwę Senatu.
Izba Poselska była reprezentacją sejmików ziemskich.

Od połowy XVI w. — 1573 - art. henrykowskie - sejm walny składał się z tzw. 3 stanów sejmujących: króla, Senatu i

Izby Poselskiej. Taka struktura oznaczała pomniejszenie rangi monarchy, król przestał stać ponad sejmem. Do artykułów
henrykowskich nie było stałych terminów sejmów walnych, na ogół zwoływane były co rok. Od art. henrykowskich sejmy
zwyczajne - ordynaryjne - zwoływane co 2 lata na 6 tygodni. W razie konieczności też sejmy ekstraordynaryjne na 2 tygodnie.
Miejsce obrad - od XVI w. Warszawa, od unii lubelskiej co 3 sejm miał być zwoływany do Grodna, sejmy koronacyjne odbywały się
w Krakowie.

Senat - wykształcił się z rady królewskiej, na początku panowania Zygmunta Starego uchwałami sejmu radomskiego z 1505

r. usunięto z Senatu niższych urzędników ziemskich (sędzia i podkomorzy), zostali jedynie wojewodowie i kasztelanowie. Od 1505
r. zamknięty skład Senatu: arcybiskupi i biskupi katoliccy, wojewodowie i kasztelanowie (z tej racji nazywano ich
dygnitarzami), ministrowie - 5 urzędników centralnych: dwóch marszałków - wielki koronny i nadworny, dwóch kanclerzy -
wielki koronny i podkanclerzy, podskarbi wielki koronny.

Kompetencje sejmu - konstytucja nihil novi z 1505 r.:

− wyłączne prawo do stanowienia nowych ustaw w odniesieniu do całego terytorium państwa (ustawodawstwo królewskie: sprawy

miast królewskich, górnicze, chłopów w królewszczyznach oraz Żydów),

− uchwalanie podatków, decydowanie o zwołaniu pospolitego ruszenia

− przyjmowanie posłów zagranicznych, w II poł. XVII w. monarcha mógł przyjąć poselstwo zagraniczne tylko w sejmie, również

tylko w sejmie od II poł. XVII w. król mógł nobilitować,

− sądy sejmowe pod przewodnictwem króla.

W II poł. XVI w. ostatecznie utrwaliła się doktryna, że sejm jest jedynym organem realizującym suwerenność państwa.

Król nawet w tym ograniczonym zakresie był poddany kontroli sejmu. Od artykułów henrykowskich instytucja tzw. senatorów
rezydentów - 1 6 senatorów, którzy w okresie dwóch lat między sejmami rezydowali przy osobie króla (po czterech), ich zadaniem
było doradzanie oraz nadzór. Instytucja senatorów rezydentów w praktyce została wprowadzona dopiero w 1607 r. - po rokoszu
Zebrzydowskiego. Articulus de non praestanda obedientia - o prawie do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi.
Król:

− inicjatywa ustawodawcza - prawo skutecznego wnoszenia projektów ustaw,

− uchwalane konstytucje były przez monarchę sankcjonowane,

− nowe konstytucje były uchwalane w imieniu króla.

2.Rada Stanu Księstwa Warszawskiego
Æzestaw III, pyt. 1, str. 7,

// pobrano z umcs.net.pl //

3.Podział terytorialny Rzeczypospolitej Krakowskiej

Gminy. W Rzeczypospolitej Krakowskiej zastosowano jednostopniowy podział administracyjno terytorialny.
Cały obszar państwa dzielił się na 28 gmin.
W 26 gminach zamieszkiwała ludność mająca czynne prawo wyborcze, realizowane przez udział w zgromadzeniach
gminnych, zaś na terenie Krakowa utworzono 2 gminy zamieszkałe przez ludność żydowską, nie korzystającą z praw
politycznych. Gminy żydowskie miały charakter tylko administracyjny. Kraków oprócz 2 gmin żydowskich, liczył 9 gmin. Pozostałe
17 gmin obejmowało wsie, folwarki i prywatne miasteczka (Trzebinia, Chrzanów, Nowa Góra). Formalnie nie odróżniano gmin
wiejskich i miejskich, różnica polegała wyłącznie na wielkości.
Wójtowie - stali na czele gmin, wybierani na 2 lata przez zgromadzenia gminne, od wójta wymagano umiejętności
czytania, pisania i rachowania, osoby wybrane na to stanowisko sprawdzał Senat. który przy braku kwalifikacji mógł powołać
kogoś innego.
Wójtowie byli urzędnikami ściśle uzależnionymi od Senatu i jego wydziałów, byli zobowiązani wykonywać ich polecenia (nie
istniał samorząd terytorialny).

Kompetencje wójtów były szerokie:

− administracja lokalna,

− nadzór nad szkołami parafialnymi,

− ściąganie podatków,

− zarząd majątkiem gminy,

− do 1833 również niższe sądownictwo karne.
Komisarze. W 1839 r. decyzją konferencji rezydentów urząd wójta został zniesiony. Obowiązki wójtów w gminach
wiejskich przejęli komisarze dystryktowi, zaś w gminach miejskich komisarze cyrkułowi, podporządkowani
bezpośrednio Dyrekcji Policji (utworzonej w 1827 r.). Komisarze pochodzili z nominacji Senatu, wykonywali zadania
administracyjne, policyjne i sądowe.
S. s. 221,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXII
1.System kar w dawnej Polsce

Kary: publiczne, prywatne

Kary publiczne — wszystkie te, które wymierzane były przez sądy w interesie publicznym, osoba pokrzywdzona

czynem nic z tego nie miała oprócz satysfakcji, przy każdej z kar publicznych panujący mógł skorzystać z prawa łaski (król - najwyższy
sędzia)
a) kary na życiu i zdrowiu (ciele) przestępcy
Kara śmierci - występowała w dwóch postaciach:
-zwykła (zwyczajna) - jej celem było proste i szybkie pozbawienie życia, mogła następować przez ścięcie (mieczem, toporem) —
bardziej honorowy rodzaj śmierci, oraz powieszenie - mniej honorowy rodzaj, wisielec pozostawał na szubienicy dłuższy czas,
często przy bramie miasta ku przestrodze innych, zwłoki były rozszarpywane i roznoszone przez ptactwo Æ epidemie, pomory,
-kwalifikowana - zanim pozbawiono ostatecznie życia poddawano skazańca różnym szczególnym udręczeniom, np. wleczenie
końmi na miejsce kaźni, obcinanie członków, wbijanie na pal, darcie pasów skóry zimnymi lub rozpalonymi obcęgami,
Kary na ciele to kary okaleczające (mutylacyjne), wszystkie kary okaleczające były zarazem karami odzwierciedlającymi -
starano się, aby okaleczenie oddawało charakter przestępstwa np. za jedzenie mięsa w poście - wybijano zęby, złodziejowi złapanemu
na gorącym uczynku obcinano prawą dłoń, cudzołożnika karano przybiciem go za genitalia do kładki na rzeczce (?) a obok
kładziono nóż - albo umierał z głodu albo ratował życie obcinając sobie fujarę.
Kary na życiu i zdrowiu oraz tortury wykonywał kat zwany też mistrzem, katów utrzymywały miasta od których wypożyczały ich za opłatą
sądy szlacheckie, kat uważany był za infamisa, mieszkał za murami miasta (w Lublinie dom kata znajdował się na obecnej ul. Długosza), zlecano
mu też inne funkcje uważane za niegodne (rakarza - hycla, zwierzchnika domów publicznych), jego niesława rozciągała się na jego rodzinę, stąd
zawód kata często bywał dziedziczny. (B.)
b) kary konfiskaty majątku - była to kara w tamtych czasach bardzo dolegliwa, uderzająca w całą rodzinę, która pozostawała

pozostawiona bez środków do życia - cechy odpowiedzialności zbiorowej,

c) kary chłosty - była to kara szczególnie hańbiąca, dla niższych klas społeczeństwa, wykonywana kijem - bardzo surowa, więc

rozkładana na raty po 100 razów jednorazowo (nikt nie wytrzymywał). Kara chłosty utrzymała się do XIX w. jako kara
samoistna lub zastępcza - zamiast kary ograniczenia wolności (bardzo często wybierana np. przez chłopów na których
czekały gospodarstwa).

d) proskrypcja (wywołanie) - pozbawienie zdolności pr. i zdolności do czynności pr. - proskrybowany był martwy dla prawa, jego

żonę traktowano jak wdowę, otwierano spadek, każdy mógł go bezkarnie zabić.

e) kara więzienia (wieży) - stosowana bardzo rzadko (ze względów ekonomicznych) - zwykle tylko do czasu wydania wyroku,

przypominała dzisiejszy areszt tymczasowy czyli zapobiegawczy.

f) kary pieniężne - wynikały z systemu kompozycyjnego - pozwalającego na zastąpienie każdej kary odpowiednikiem

pieniężnym - karę komponuje się na pieniądze, wyrażona była w grzywnach (jednostka wagowa srebra - 187 gram). Kary pieniężne
wielkie: od 12 do 70 grzywien, małe: od 300 grudek soli do 6 grzywien srebra.

Kary prywatne - były zawsze w interesie poszkodowanego, swoją genezą sięgają zemsty legalnej - można się było od niej

okupić - zapłacić odszkodowanie - okup - jeżeli poszkodowany się na to zgadzał stąd instytucja jednacza, pośrednika, który
miał ustalić wysokość okupu, pogodzić strony. Kary prywatne były wyłącznie pieniężne.
a) główszczyzna - kara za głowę (za zabójstwo) płaciło się odszkodowanie za głowę zabitego jego rodzinie, ale głowa głowie nie była

równa - więcej płaciło się za zabicie rycerza, szlachcica, mniej za zabicie chłopa,

b) nawiązka- kara za zranienie (okaleczenie) - jej wysokość zależała od rodzaju okaleczenia, od skutków przez nie

spowodowanych (czy powodowało trwałe czy czasowe uszkodzenie ciała). Nawiązka funkcjonuje również dzisiaj w prawie karnym,
ale nieco inaczej pojmowana.

Kary stosowane w sądach kościelnych (duchownych).
a) ekskomunika (klątwa) - ex communitas - ze społeczności - wykluczenie ze społeczności wiernych, powodowała

pozbawienie możliwości wzięcia kościelnego ślubu, pogrzebu, też pozbawienie tego, co związane było z prawem stuły,

b) interdykt - dotyczy zwykle terytorium, jeśli możny został obłożony interdyktem to oznaczało, że w jego dobrach nie można

odprawiać mszy i wykonywać czynności związanych z prawem stuły. Był narzędziem skuteczniejszym od ekskomuniki - ludność
zamieszkująca w danych dobrach obracała się przeciw panu,

c) kara pokuty - wykonywana publicznie, miała uroczysty charakter, z niej wywodzi się instytucja pręgierza,
W. t. 7, B. s. 159, 268,

2.Uwłaszczenie w Królestwie Polskim
Æzestaw VI, pyt. 1, str. 13,

3.Prawo cywilne materialne w Polsce międzywojennej (stan prawny)

W odrodzonej Polsce utrzymano dotychczasowe przepisy państw zaborczych. Miały one obowiązywać tymczasowo jako
dzielnicowe (partykularne) prawo polskie (fikcja prawna).
Początkowo wyodrębniono 5 dzielnic (terytoriów) prawa cywilnego materialnego:
1. ziemie centralne - dawne Królestwo Polskie:
-II i III księga Kodeksu Napoleona oprócz małżeńskiego majątkowego i hipotecznego.

// pobrano z umcs.net.pl //

-Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r. (w miejsce I księgi KN),
-dwie ustawy hipoteczne; prawo hipoteczne tzw. „dużej własności” z 1818 r. oraz prawo hipoteczne tzw. „małej własności” z
1825 r,
-ukaz o związku małżeńskim z 1836 r. (zmieniał prawo małżeńskie osobowe zawarte w KCKP).
Większość z tych przepisów obowiązywała do 1 I 1947 r.
2. ziemie wschodnie:
-X tom Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego (prawo cywilne) z 1832 r. wprowadzony na tych ziemiach w 1840 r,
3. ziemie byłego zaboru pruskiego:
-BGB z 1896 r. (wszedł w życie w 1900 r., kodeks pozytywizmu prawniczego, dzielił się na 2 części),
4. ziemie byłej Galicji:
-ABGB z 1811 r. (nowelizowany w latach 1914, 1915, 1916, kodeks ten wyrastał z filozofii prawa natury, dzielił się na 3 części),
5. Spisz i Orawa (należały do węgierskiej części monarchii habsburskiej):
-prawo węgierskie zwyczajowe (skodyfikowane było tylko prawo małżeńskie). Prawo to obowiązywało do 1922 r. kiedy
rozciągnięto na te tereny moc obowiązującą ABGB z wyjątkiem prawa małżeńskiego.

Komisja Kodyfikacyjna.

W czerwcu 1919 r. na Sejmie Ustawodawczym poseł PPS. adwokat dr Marek wystąpił z wnioskiem o powołanie Komisji

Kodyfikacyjnej. 3 VI 1919 Sejm podjął decyzję o jej powołaniu. Miał to być organ niezależny od rządu i Sejmu.

Komisja składała się z prezydenta, dwóch wiceprezydentów, sekretarza i 40 członków, cały skład był powoływany

przez Naczelnika a od Konstytucji marcowej przez prezydenta. Pierwszym prezydentem Komisji został profesor UJ - Ksawery
Fierich, w 1928 r. prezydentem został prezes Sądu Najwyższego - Bolesław Podhorecki.

Komisja dzieliła się na dwa wydziały, ustawodawstwa karnego i cywilnego, wydziały dzieliły się na dwie sekcje: prawa

materialnego i procesowego.

Projekt miał powstawać w sekcji, tam był poddawany 3-krotnemu czytaniu, następnie projekt trafiał na forum wydziału gdzie

był poddawany 2-krotnemu czytaniu. Po pięciu czytaniach projekt był drukowany i rozsyłany do wszystkich członków Komisji, na
wydziały prawa na uniwersytetach, do urzędów centralnych oraz wybitnych przedstawicieli nauki i praktyki prawniczej. Następnie
odbywało się kolejne czytanie w wydziale, po przyjęciu projektu trafiał on do ministra sprawiedliwości a następnie na posiedzenie
rządu. Minister sprawiedliwości miał prawo projekt zmieniać, on brał na siebie odpowiedzialność. Następnie projekt trafiał do Sejmu,
gdzie często stawał się przedmiotem walki politycznej dlatego od 1926 r. projekty kierowano do prezydenta (w konstytucji majowej
uzyskał prawo wydawania dekretów z mocą ustawy).

W 1923 r. Komisja podjęła decyzję o powołaniu dodatkowej podkomisji redakcyjno-językowej, której zadaniem

było dopracowywanie projektów pod względem językowym (potrzeba stworzenia takiej podkomisji wynikała z różnic językowych
istniejących pomiędzy poszczególnymi terytoriami zjednoczonego państwa). Pierwotna struktura Komisji okazała się z czasem zbyt
skomplikowana dlatego ulegała zmianom w kierunku tworzenia specjalnych podkomisji które zajmowały się poszczególnymi
projektami.

Dwie koncepcje prac Komisji:

− przystąpienie do prac nad całościowym, nowym kodeksem prawa cywilnego, do czasu jego powstania miały obowiązywać

ustawodawstwa państw zaborczych,

− sukcesywne opracowywanie i wprowadzanie w życie poszczególnych działów prawa aż do zastąpienia całości ustawodawstwa

państw zaborczych nowymi przepisami,

Komisja przyjęła drugą koncepcję, unifikowania kolejno, etapami poszczególnych działów prawa, które z czasem złożą się na
całościowy kodeks cywilny.

Prace kodyfikacyjne.
1. Międzydzielnicowe i międzynarodowe prawo prywatne. Pierwszym problemem jakim zajęła się Komisja było stworzenie

norm kolizyjnych, stosowanych w przypadku kolizji różnych ustawodawstw obowiązujących na ziemiach polskich, np. w prawie
małżeńskim lub międzynarodowym. Projekt przygotował prof. UJ Fryderyk Zoll, w 1921 r. projekt został przyjęty przez
Komisję, w 1923 r. przekazany do Sejmu, w 1926 r. uchwalony.

2. Prawo autorskie - projekt przygotował Fryderyk Zoll, koreferentem był adwokat, prof. Litauer. W 1923 r. projekt trafił do

ministra sprawiedliwości, w 1925 r. został przekazany do Sejmu, w 1926 r. uchwalony.

3. Prawo patentowe. W XII 1918 r. Józef Piłsudski wydał dekret powołujący - Urząd Patentowy w Warszawie. W II 1919 r.

naczelnik uchylił przepisy patentowe zaborcze i w to miejsce wprowadził polskie, jednolite przepisy oparte głównie na
ustawodawstwie niemieckim. Były one bardzo wymagające dlatego od razu pojawiła się potrzeba stworzenia nowego prawa
patentowego. Jego projekt przygotował prof. Zoll, koreferentem był Wróblewski. W 1924 r. uchwalono Ustawę o ochronie
wynalazków, wzorów i znaków towarowych. W 1928 r. przepisy te zastąpiło nowe rozporządzenie prezydenta ponieważ wtedy
weszła w życie ratyfikowana przez Polskę Konwencja Paryska z 1925 r. i trzeba było dostosować do niej polskie przepisy
patentowe.

4. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji - uchwalona przez Sejm w 1926 r., projekt - prof. Zoll.
5. Prawo wekslowe i czekowe - rozporządzenie prezydenta z 1924 r., referenci: prof. Kuratowski z Warszawy, prof. Doliński

z Lwowa, prof. Górski z Warszawy.

6. Kodeks Zobowiązań i Kodeks Handlowy - zestaw XIV, pyt. 3, str. 29,

Prawo zobowiązaniowe i handlowe to jedyne wielkie działy prawa skodyfikowane przed wojną. W 1939 r. praktycznie

gotowe były także projekty prawa spadkowego i rzeczowego. Projekty te wykorzystane zostały po wojnie i w X 1946 r. lekko

// pobrano z umcs.net.pl //

przerobione wydane zostały jako dekrety z mocą obowiązująca od 1 I 1947 r. Wtedy ostatecznie przestają obowiązywać na ziemiach
polskich KN, BGB, ABGB.

Projekt prawa małżeńskiego.
W okresie międzywojennym w Komisji Kodyfikacyjnej podjęte zostały również prace nad prawem małżeńskim. Był to

najbardziej konfliktowy dział prawa, w odrodzonym kraju obowiązywały wówczas 3 systemy prawa małżeńskiego: model
świecki w ustawodawstwie niemieckim, system konfesyjny na ziemiach centralnych i wschodnich (ukaz o małżeństwie z 1836 r.),
system mieszany w byłej Galicji.

Początek prac — w III 1920 r. prof. Jaworski, przewodniczący sekcji prawa cywilnego przedstawił tezy dotyczące prawa

małżeńskiego. Jaworski postawił jednocześnie warunek, że jeżeli tezy te uzyskają jednomyślną akceptację wszystkich członków
Komisji to do niego będzie należeć przygotowywanie projektu. Tezy Jaworskiego nie uzyskały jednak jednomyślnego poparcia
dlatego zrezygnował on z referatu a prace nad prawem małżeńskim zostały odłożone.

W 1924 r. w Komisji Kodyfikacyjnej powołano specjalną podkomisję ds. prawa małżeńskiego na czele której stanął prof.

Lutostański. W 1929 r. podkomisja przygotowała projekt i przekazała go ministrowi sprawiedliwości. W 1931 r. projekt
opublikowano drukiem. Założenia projektu:
− małżeństwo stanowi przedmiot ustawodawstwa świeckiego, obowiązującego wszystkich niezależnie od wyznania. Państwo nie

odsyła w sprawach małżeńskich do prawa wyznaniowego. Warunki, przeszkody, skutki małżeństwa określone były w prawie
cywilnym.

− kompromisowa forma zawarcia małżeństwa - projekt pozostawiał do decyzji nupturientów wybór formy zawarcia małżeństwa:

forma cywilna w urzędzie stanu cywilnego lub forma wyznaniowa przed duchownym swojego wyznania. Jeżeli strony wybrały
formę wyznaniową to musiały przedstawić duchownemu zaświadczenie z urzędu stanu cywilnego o nieistnieniu cywilnych
przeszkód zawarcia małżeństwa. Duchowny udzielający ślubu zobowiązany był sporządzić protokół i dostarczyć go do urzędu
stanu cywilnego, w urzędzie w oparciu o treść tego protokołu sporządzano akt małżeństwa, który był przesłanką zawarcia
małżeństwa.

− strukturę małżeństwa projekt opierał na zasadzie równouprawnienia małżonków.

− małżeństwo ustawało przez śmierć oraz przez rozwód, jurysdykcja w sprawach małżeńskich należała do sądów

powszechnych.

Projekt wywołał falę ostrych protestów. Prymas oraz episkopat krytykował instytucję fakultatywnego ślubu,

dopuszczenie rozwodu i jurysdykcję sądów powszechnych. Następnie protesty zjazdu rabinów polskich oraz kościoła
prawosławnego. Rząd nie zdecydował się na przekazanie projektu do dalszego toku ustawodawczego.
W. t. 11,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXIII
1.Urząd wojewody

Monarchia wczesnofeudalna
Komes palatinus, komes pałacowy, (palatyn) - głównym urzędnikiem na dworze królewskim. Kompetencje: a) zarządzał dworem
monarszym, b) sądził osoby przebywające na dworze, c) dowodził siłą zbrojną obok monarchy lub w jego zastępstwie - prowadził
wojów dlatego zwany wojewodą,
Rozbicie feudalne

Na terenie całego państwa było kilku lub więcej władców, każdy miał własny dwór z nienależną strukturą urzędów.

Wojewoda był pierwszym urzędnikiem w księstwach Małopolski (w poł. XIII w. w dzielnicy krakowskiej przed wojewodę
wysuwa się kasztelan), posiadał kompetencje jurysdykcyjne, wojskowe, od II poł. XIII w. jest wyłącznym sędzią dla Żydów,
sprawował też inne funkcje w zastępstwie monarchy. Na Śląsku wojewoda miał tylko kompetencje wojskowe, pierwszym
urzędnikiem był tu komornik. Urząd wojewody nie istniał na Pomorzu, pierwszym urzędnikiem był marszałek.

W przypadku łączenia dzielnic był problem, co zrobić z urzędami występującymi w każdej z dzielnic. Ostatecznie

pozostawały, ale zmieniał się ich charakter, stawały się urzędami ziemskimi, dzielnicowymi, lokalnymi. Również urząd wojewody
z urzędu centralnego, nadwornego przekształcił się w urząd ziemski (jedynym który nie przekształcił się w urząd ziemski był urząd
kanclerza). Każda z przytoczonych dzielnic, w której był wojewoda przybierała nazwę województwa, jeżeli wojewody nie było -
ziemi.
Monarchia stanowa
Wojewoda zaliczany do 4 urzędów zwanych dygnitarzami ziemskimi (obok kasztelana, podkomorzego i sędziego ziemskiego),
ich piastowanie dawało miejsce w radzie królewskiej. Od 1505 r. dygnitarzami zwani tylko wojewoda i kasztelan - tylko oni z
urzędników ziemskich wchodzili w skład senatu.
Kompetencje:
− zwoływanie i przewodniczenie sejmikom, później tylko sejmikowi elekcyjnemu (wybierał kandydatów na wakujące urzędy

sądowe ziemskie),

− funkcje sądowe - sąd wojewodziński:
a) od poł. XIII w. jurysdykcja nad ludnością żydowską,
b) mianowanie woźnych sądowych i sądzenie ich,
c) sąd na targach i jarmarkach za przestępstwa na miarach, wagach oraz cenach, ustalanie cen na targach.
Zakazy incompatibilitas:
1454 -przywileje nieszawskie - zakaz łączenia urzędu starosty z urzędem wojewody i kasztelana.
1565 - urzędu marszałka i podskarbiego koronnego z urzędem kasztelana i wojewody.
W. t. 3,4,8,9,

2.Instytucja szlachectwa w Królestwie Polskim

Pomimo formalnego zniesienia stanów i zrównania wszystkich wobec prawa w Królestwie nadal utrzymywał się

podział społeczeństwa na stany, decydowały o tym faktyczne stosunki własnościowe. System prawny stał na gruncie własności
pełnej, art. 26 konstytucji gwarantował świętość i nietykalność własności prywatnej, w praktyce jednak przeważała własność
feudalna i będąca jej konsekwencją renta feudalna.

Szlachta była zdecydowanie uprzywilejowana w życiu politycznym. Art. 29 konstytucji wprowadzał wymóg posiadania

dóbr ziemskich dla piastowania urzędów: prezesów sądów I instancji i trybunałów apelacyjnych, prezesów komisji
wojewódzkich, członków rad wojewódzkich, deputowanych, posłów i senatorów, wymóg ten spełniała prawie tylko szlachta
osiadła. Tym bardziej, że rząd Królestwa dążył do utrzymania całości szlacheckiego posiadania ziemi. Ponadto postanowienie
namiestnika z 1818 r. o organizacji gmin wiejskich wzmacniało pozycję panów w stosunkach miedzy chłopem a dworem.

Postanowienie królewskie z 1817 r. o nadawaniu szlachectwa i tytułów honorowych formalnie regulowało

nobilitację, stwarzało duże możliwości uzyskania szlachectwa. Wg postanowienia nobilitowani powinni być: nauczyciele i
urzędnicy mający 10-letni staż nienagannej pracy, oficerowie mający przynajmniej stopień kapitana lub odznaczeni krzyżem
wojskowym, osoby zasłużone w działalności handlowej, przemysłowej, oświatowej itp. Dużego zainteresowania nobilitacją nie
było (skomplikowana procedura, wysokie koszty), do wybuchu powstania listopadowego nobilitowanych ok. 50 osób.

Po powstaniu szlachta straciła uprzywilejowaną pozycję w życiu politycznym, ponadto represje popowstaniowe

(konfiskaty majątków) głównie uderzyły w szlachtę najliczniej uczestniczącą w powstaniu.

Składnikiem ogólnej polityki caratu zmierzającej do ustrojowej unifikacji Królestwa z Rosją była również reforma

szlachectwa, mająca na celu wzmocnienie elementów stanowości.

Reformę tą przeprowadzało prawo o szlachectwie z 1836 r.;

− przeniosło do Królestwa pojęcie, organizację wewn. i prawa stanu szlacheckiego funkcjonujące w Rosji

− wprowadzało instytucję szlachectwa dziedzicznego i osobistego,

− taksatywnie wyliczało warunki wymagane do uzyskania szlachectwa, na równi ze szlachectwem rodowym traktowało

osiąganie rang w wojsku i rządzie cywilnym.

− wprowadzało legitymację szlachectwa - wymóg udowodnienia szlachectwa nabytego przed 1836 r. Dowodem posiadania

szlachectwa były świadectwa wydawane przez Heroldię Królestwa Polskiego utworzoną przy Radzie Stanu. Heroldia
sprawdzała dowody szlachectwa, prowadziła księgi szlachty dla całego kraju i wydawała świadectwa szlachectwa. Od decyzji
Heroldii służyło odwołanie do Rady Stanu a po 1841 r. do Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Senatu
Rządzącego.

// pobrano z umcs.net.pl //

− przy komisjach wojewódzkich (rządzie gubernialnym) powstały deputacje szlacheckie prowadzące księgi szlachty

województwa (guberni), podlegały Heroldii. W 1849 r. na ich czele stanęli marszałkowie szlachty - przedstawiali kandydatów
na sędziów pokoju oraz przedkładali rządowi uwagi o stanie guberni. Heroldię, deputacje i marszałków zniesiono w 1861 r.

− przywileje szlachty wg prawa z 1836 r.: a) zwolnienie od wszelkich osobistych podatków i kwaterunków, służby wojskowej

(lub skrócona), b) pierwszeństwo przy awansach, c) wyłączenie od kar cielesnych, d) wyrok orzekający karę powodującą utratę
szlachectwa wymagał zatwierdzenia monarszego.

Uwłaszczenie z 1864 r. wywołało przemiany kapitalistyczne na wsi w wyniku których szlachta utraciła pozycje klasy

rządzącej. Wyrazem zmian w ustroju rolnym i społecznym po powstaniu styczniowym byt stopniowy zanik pojęcia szlachcica,
które zastąpiło pojęcie ziemianina, właściciela ziemskiego lub obszarnika.
S.s. 108,

3.Sądownictwo w Wielkim Księstwie Poznańskim.

Do 1834 r. w Wielkim Księstwie Poznańskim struktura sądownictwa była odmienna niż w pozostałych ziemiach zaboru

pruskiego. Początkowo utrzymano wprost ustrój sądów z czasów Księstwa Warszawskiego razem z zasadami formalnej
powszechności sądów oraz dwupionowości - oddzielenia sądów cywilnych od karnych z wyjątkiem sądów najniższych (i sądu
kasacyjnego?)
Pion sądownictwa cywilnego:

− sądy pokoju, dwa wydziały: sędziowie pokoju prowadzili tzw. wydział pojednawczy (postępowanie pojednawcze i niesporne):

Podsędkowie - tzw. wydział sporny (sprawy sporne przy niskiej wartości sporu),

− trybunały cywilne, sądziły w I instancji ważniejsze sprawy cywilne, w II - apelacje od wyroków sądów pokoju,

− Sąd Apelacyjny w Poznaniu - apelacje od wyroków trybunałów wydanych w II instancji.
Pion sądownictwa karnego:

− sądy policji prostej - sądziły wykroczenia - podsędkowie sądów pokoju lub w ich zastępstwie pisarze a na wsi i w miastach,

gdzie nie było sądów pokoju - burmistrze lub wójtowie.

− sądy policji poprawczej sądziły w I instancji występki oraz w II - apelacje od wyroków sądów policji prostej,

− sądy kryminalne - sądziły zbrodnie oraz w II instancji apelacje od wyroków sądów policji poprawczej.
Wkrótce w tym systemie dokonano licznych zmian:

− sądom pokoju nadano charakter cywilno-karny oraz zniesiono ich obligatoryjność,

− trybunały cywilne zastąpiono sądami ziemskimi (4) właściwymi dla spraw cywilnych i karnych,

− w 1829 r. w Wyższym Sądzie Apelacyjnym w Poznaniu ustanowiono dwa senaty: jeden rozpoznawał apelacje w II

instancji, drugi w III instancji,

W ten sposób zerwano z zasadą dwupionowości oraz z zasadą, że każda sprawa do momentu ostatecznego rozstrzygnięcia
przechodziła najwyżej przez dwie instancje merytoryczne i jedną kasacyjną.
W 1834 r. ujednolicono sądy w WKP z sądami innych prowincji, wprowadzając system sądów:
− sądy ziemsko-miejskie dla spraw cywilnych i karnych mniejszej wagi,

− sądy wyższe ziemskie (2 - w Poznaniu i Bydgoszczy) - dla spraw większej wagi i jako II instancję apelacyjną od wyroków

sądów ziemsko-miejskich,

− Wyższy Sąd Apelacyjny w Poznaniu jako II instancja apelacyjna od wyroków sądów wyższych ziemskich,

− sądem rewizyjno-kasacyjnym był Trybunał Najwyższy w Berlinie,
Reforma sądownictwa w 1849 r.

− wprowadzono jednolite sądownictwo powszechne, zasadę niezawisłości sędziowskiej, instytucję sędziów przysięgłych (w

ważniejszych sprawach karnych),

− sądy powiatowe, w miastach pow. 50 tys. - sądy miejskie, rozstrzygały kolegialnie sprawy cywilne i karne,

− sądy apelacyjne orzekające również w I instancji w niektórych sprawach,
− Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości w Berlinie,
Nowy system sądownictwa wprowadzono w 1877 r.

− sądy grodzkie w powiatach, orzekające jednoosobowo w drobnych sprawach cywilnych i karnych, w ważniejszych

sprawach karnych orzekające w składzie: sędzia i dwóch ławników.

− sądy okręgowe - rozstrzygały apelacje od wyroków sądów grodzkich i w I instancji pozostałe sprawy cywilne i karne, orzekały

kolegialnie a w najcięższych sprawach karnych z udziałem przysięgłych,

− wyższe sądy okręgowe (w prowincji) - rozstrzygały kolegialnie apelacje od wyroków sądów okręgowych,

− Trybunał Rzeszy w Lipsku — sąd rewizyjny, rozstrzygał w pierwszej i ostatniej instancji sprawy zbrodni stanu.
Sądownictwo administracyjne, leżało w kompetencji krajów, w Prusach powstało w łatach 1872 - 1883 (Rudolf Gneist). Sądy
adm. miały zabezpieczać obywateli przed nadużyciami ze strony administracji, organizacyjnie powiązane z organami
samorządowymi. Struktura: wydziały powiatowe, wydziały obwodowe (II instancja wobec wydziałów powiatowych oraz I
dla spraw ważniejszych). Wyższy Trybunał Administracyjny w Berlinie (Sąd kasacyjny ale rozpatrywał też sprawy
merytorycznie).
S.s. 199,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXIV
1.Proces ziemski

Polski proces sądowy ukształtował się w zarysie w XIII w., do końca I Rzeczypospolitej nie zmienił się, nie wyodrębniło

się postępowanie w sprawach karnych od postępowania w sprawach cywilnych. Był to proces akuzacyjny - skargowy, tzn. sąd
nie działał w procesie bez skargi upoważnionej strony (nemo iudex sine actore - nie ma sędziego bez powoda), skarga była
warunkiem rozpoczęcia oraz trwania postępowania.
Zasady procesu:
1. skargowość (akuzacyjność),
2. formalizm procesowy - rygorystyczny obowiązek przestrzegania określonego zachowania się przed sądem, nie zachowanie

wymaganej formy czynności prowadziło do jej nieważności lub upadku sprawy,

3. ustność - cały przebieg postępowania odbywał się formie ustnej,
4. jawność (materialna) - wszystkie czynności procesowe są jawne zarówno dla sądu jak i dla obu stron,
5. publiczność (jawność formalna) - postępowanie toczy się wobec publiczności (edukacja oraz kontrola)
6. dyspozytywność - rozporządzalność - strony procesowe są dysponentami swoich roszczeń dochodzonych w procesie, tzn. na

każdym etapie procesu, powód może odstąpić od powództwa, pozwany może uznać roszczenie powoda, strony mogą zawrzeć
ugodę sądową, z zasady rozporządzalności wynika to, że tylko od strony zależy, czy skorzysta ona ze środka odwoławczego, sąd
mógł wyrokować tylko w takim zakresie w jakim powód się domagał, nie mógł wykroczyć poza roszczenie zawarte w pozwie,

7. zasada kontradyktoryjności - sporności - proces toczy się w formie sporu stron przed sądem, na stronach ciąży obowiązek

zgromadzenia materiału procesowego i przedstawienia go sądowi.

Właściwość sądu - uprawnienie sądu do rozpatrywania konkretnej sprawy. Zgodnie z zasadą actor sequitur forum rei

(powód idzie za sądem pozwanego) właściwym dla rozpatrzenia sprawy jest sąd pozwanego (zasada ta obowiązuje również obecnie).

Obecnie właściwość ma głównie charakter miejscowy, dawniej miała również charakter osobowy, co wynikało ze

stanowości sądownictwa. W miarę rozwoju sądownictwa kształtuje się też właściwość rzeczowa, np. są pewne sprawy, które muszą
się toczyć przed sądem monarchy, np. crimen laesae maiestatis. Dziś np. w sprawach majątkowych decyduje wartość sporu, dla
spraw rozwodowych właściwe są sądy okręgowe, dawniej właściwość rzeczowa odgrywała mniejszą rolę.

Dwie strony procesowe: powód i pozwany (actor, reus), w języku staropolskim pierca i sąpierz. Stroną inicjatywną jest powód
Zdolność sądowa - zdolność osoby fizycznej do tego aby być stroną w procesie.
Zdolność procesowa - zdolność do tego, aby osobiście występować w procesie jako strona. Zdolności procesowej nie mieli nieletni,
kobiety.

Zastępstwo procesowe Jeżeli strona miała zdolność sądową a nie miała zdolności procesowej musiała być zastępowana.

Źródłem zastępstwa może być przepis prawa (zastępstwo ustawowe). Z mocy prawa zastępcami nieletnich są rodzice. Drugi rodzaj
zastępstwa to takie, które strona procesowa ustanawia, czyli udziela pełnomocnictwa osobie trzeciej na zastępowanie jej w czasie
procesu (zastępstwo dobrowolne). Pierwotnie zastępstwo w procesie polskim wynikało z tego, że proces ten był sformalizowany
(naruszenie formalizmu mogło doprowadzić do upadku sprawy, dlatego powoływano zastępców. Byli to zastępcy niepłatni.
Pierwszych zastępców upoważnianych określano mianem prokuratorów (działali per procura - na podstawie
upoważnienia), działali oni w granicach upoważnienia i ze skutkami dla strony. Upoważnienie mogło być szczególne (do jednej
czynności) lub ogólne, generalne (do całego procesu). Strona dająca upoważniane - mocodawca. Było to zastępstwo amatorskie,
niepłatne. Z czasem pojawia się zastępstwo zawodowe (prokurator Æ patron). Palestra - ogół patronów zgrupowanych przy
jakimś sądzie.
Zmiana strony mogła nastąpić przez: śmierć lub zachodźctwo - wówczas, gdy pozwany o rzecz powoływał się na osobę od której
rzecz nabył.
Przebieg procesu.

• skarga składana przez powoda, w tym celu powód musiał się zgłosić do sądu i tę skargę ustnie wygłosić (czego, od kogo się

domaga, „adres” pozwanego). W oparciu o tę skargę następowało pozwanie.

• pozew formalne wezwanie pozwanego do stawienia się w określonym czasie przed sądem, miał do poł. XIV w. formę ustną.
Pozywaniem zajmował się niższy urzędnik sądowy zwany woźnym. Otrzymywał od powoda wynagrodzenie - tzw. pozewne,
ponadto jeśli pozwany mieszkał w oddalonej miejscowości powód musiał woźnemu również wynagrodzić koszty pobytu poza
domem - tzw. strawne. Pozew musiał być tak sformułowany, jakby nakazującym był sędzia (błędy woźnego obciążały powoda),
ponieważ sądy wywodziły się z sądu monarszego w pozwie jako sędzia występował monarcha.

Ponieważ pozew był ustny, woźny musiał się czymś wylegitymować, jakimś symbolem władzy sędziowskiej - np.

pieczęć sędziego, pierścień sędziowski bądź laska. Od tego jakim symbolem woźny się legitymował rozróżniano pozew z pieczęci,
pozew z pierścienia oraz pozew z laski.

Od początku ustaliła się zasada, że pozwanie musiało się odbywać w posiadłości pozwanego, wyjątkiem od tego było

pozywanie w sądzie jeśli pozwany przebywał w miejscu sądu (np. na wiecu).
Od poł. XIII w. zaczął się kształtować pozew pisemny, był uprzywilejowaną formą stosowaną wobec rycerstwa, szlachty osiadłej,
mającej dobra ziemskie - szlachta posesjonaci (woźny przekształcał się w tego, który przynosił dokument i musiał go właściwie
wręczyć).
Wraz z tym ustaliły się elementy treści pozwu:
− oznaczenie sędziego (do Konstytucji 3-go maja jako sędzia występował monarcha),

− określenie powoda,

− określenie pozwanego - nazwisko, posiadłość, stan społeczny, wszystkie tytuły i urzędy,

// pobrano z umcs.net.pl //

− określenie przedmiotu powództwa,

− czas (termin) i miejsce stawienia się,

− tzw. formuła pozywająca - najważniejsza część pozwu określała rodzaj (zakres) odpowiedzialności pozwanego w procesie,

formuła pozywająca przesądzała o tym, na czym będzie przeprowadzona egzekucja w razie nie wykonania wyroku przez
pozwanego, ta odpowiedzialność pozwanego w procesie mogła być: 1) osobista, tzn. prawami osobistymi, życiem, zdrowiem
i wolnością, 2) całym majątkiem, a więc wszystkimi prawami majątkowymi pozwanego, 3) określona rzeczą wchodzącą w skład
majątku pozwanego.

− data napisania i pieczęć sędziego,
Termin - .„rok", pozwany mógł się nie stawić na rok. wtedy sąd wyznaczał karę – niestanne, nieobecność pozwanego

usprawiedliwiały:

− obłożna choroba.

− służba monarsza,

− „owiększe" - w tym samym terminie pozwany był stroną procesową w sprawie toczącej się przed innym sądem w której

przedmiot sporu miał większą wartość.

Niestawienie się pozwanego mogło być dwukrotne. Rok trzeci był tzw. zawity (termin rekluzyjny), tzn. na trzecim

terminie sprawa musiała się zakończyć wyrokiem in merito - orzekającym co do przedmiotu sporu. Jeśli na tym trzecim roku
pozwany się nie stawił sąd orzekał w myśl żądań pozwu. Taki wyrok zaoczny nazywano wyrokiem kontumacyjnym. Jeżeli
natomiast nie stawiał się na terminie powód, tzn. nie popierał pozwu przed sądem, sprawa nie mogła być rozpatrzona ale powód tracił
na przyszłość prawo dochodzenia tego roszczenia przed sądem - pojęcie fatalia iuris - jeżeli powód nie popiera pozwu przez rok i 6
tygodni traci prawo dochodzenia tego roszczenia na przyszłość.
• Jeżeli obie strony stawiły się na rok, powód musiał ponownie, ustnie wygłosić treść skargi skarga – żałoba, stąd czynność ta to

tzw. obżałowanie

• odpowiedź pozwanego, pozwany mógł:

− uznać żądanie powoda - wtedy sąd orzekał w myśl żądań pozwu,

− nie dotykać przedmiotu sporu ale znaleźć różne okoliczności formalne pozwalające odwlec moment rozstrzygnięcia, tzw.

ekscepcje procesowe Æ zestaw I pyt. 1, str. 3,

− wdać się w spór merytoryczny
tzw. litis contestatio - miało miejsce gdy pozwany wdawał się w spór merytoryczny. Skutki:
− od tego momentu pozwany nie mógł już podnosić ekscepcji,

− następowała tzw. zawisłość sporu przed sądem, co oznaczało, że sprawa nie mogła być już przeniesiona do innego sądu i musiała

się w tym sądzie zakończyć orzeczeniem merytorycznym,

− konsumpcja skargi,

• postępowanie dowodowe Æ zestaw XVI, pyt 1, str. 31,

• wyrok - dekret sądowy. Musiał być wykonany natychmiast. Wykonanie wyroku zależało od formuły pozywającej.

Egzekucja była niezwykle brutalna (egzekucja z nieruchomości - tzw. grabież).

W gruncie rzeczy w polskim procesie nie znano środków odwoławczych. Jedynym sposobem zmiany wyroku było

postawienie zarzutu sędziemu, że był w procesie przekupny albo orzekł niesprawiedliwie - tzw. nagana sędziego. Wtedy zaczynał
się nowy proces w którym przedmiotem była cześć sędziego. Wynik przesądzał o losie poprzedniego wyroku. W tym procesie
najczęstszym środkiem dowodowym był pojedynek. Dla hamowania bezzasadnego pozywania sędziego powód musiał złożyć
kaucję - tzw. kocz (w futrach). Nie można było naganiać sądów królewskich. Nagana funkcjonowała w procesie polskim do XVI
w.
W. t. 5,

2.Ukaz o małżeństwie z 1836 r.

Ukaz carski z 1836 r. „O związku małżeńskim” zastąpił przepisy o prawie małżeńskim zawarte w KCKP z

1825 r., z wyjątkiem prawa małżeńskiego majątkowego oraz przepisów dotyczących cywilnych skutków rozwiązania
małżeństwa, które zachowały moc obowiązującą. Ukaz przeprowadzał pełną desekularyzację małżeństwa.

Przepisy ukazu odnosiły się do 4 wyznań głównych: rzymskokatolickiego, prawosławnego (grecko-rosyjskiego).

unickiego i ewangelickich (ewangelicko-augsburskiego oraz ewangelicko - reformowanego czyli luterańskiego i kalwińskiego. W
stosunku do osób pozostałych wyznań stosowano nadal przepisy prawa małżeńskiego zawarte w KCKP z 1825 r.
• Zawarcie małżeństwa:

− Ukaz z 1836 r. stoi na gruncie wyłącznie religijnej formy zawarcia małżeństwa,

− wprowadzał obowiązek dokonywania zapowiedzi dla duchownych wszystkich wyznań,

− warunki istotne dla zawarcia małżeństwa i przeszkody zawarcia małżeństwa określał odrębnie dla każdego z 4 wyznań, w

wielu punktach były jednak wspólne (wymagało tego prawo cywilne)

− Wspólne warunki zawarcia:
1. określony wiek,
2. zgodne oświadczenie woli nupturientów,
3. pozwolenie rodziców lub opiekunów.
− Wspólne przeszkody małżeńskie:
1. istniejący związek małżeński (wielożeństwo),

// pobrano z umcs.net.pl //

2. pokrewieństwo i powinowactwo do określonego stopnia.
• Ustanie związku małżeńskiego - również regulowały przepisy wyznaniowe
• Jurysdykcja:

− sądy duchowne czterech głównych wyznań

− w zakresie cywilnych skutków małżeństwa – sądy cywilne, ale od 1853 r. związane ustaleniem sądu duchownego co do winy

małżonków

• Małżeństwa mieszane:

− zawarcie małżeństwa przed duchownym narzeczonej, wychowanie córek w religii matki a synów w religii ojca, jurysdykcja

sądu duchownego wyznania, w którym udzielono ślubu,

− uprzywilejowanie religii prawosławnej: jeżeli jedno z małżonków było wyznania prawosławnego ślub był obligatoryjnie

zawierany przed duchownym prawosławnym, wszystkie dzieci wychowywane w wierze prawosławnej, jurysdykcja należała
do sądów duchownych wyznania prawosławnego

S.s. 153,

3.Ministrowie i Rada Ministrów w Księstwie Warszawskim

Wg konstytucji w KW było 6 ministrów;
-pięciu resortowych: policji, skarbu, sprawiedliwości, wojny, spraw wewnętrznych i wyznań religijnych - stali na czele
głównych działów administracji, zwanych w Księstwie wydziałami rządowymi.
-minister sekretarz stanu - stał na czele królewskiej kancelarii ds. Księstwa (Sekretariatu Stanu), urzędował przy osobie króla w
Dreźnie, miał być pośrednikiem między rządem a monarchą.
Kompetencje ministrów:

− byli całkowicie zależni od księcia który ich powoływał, odwoływał oraz pociągał do odpowiedzialności.

− kierowali powierzonymi im resortami, nadzorowali podległych im urzędników, przedstawiali księciu kandydatów na

wolne stanowiska,

− odpowiadali za własne akty, za wykonanie ustaw sejmowych, ponadto odpowiadali za akty króla które wymagały

kontrasygnaty właściwego ministra (obowiązywała nieodpowiedzialność króla za sprawowanie rządów) - odpowiedzialność
konstytucyjna o charakterze karno-sądowym, o pociągnięciu ministra do odpowiedzialności decydował monarcha który w
takim przypadku wyznaczał też specjalny sąd,

− pozycja ministrów w KW była bardzo wysoka - złożyły się na to jednoosobowy charakter ich władzy oraz prawie ciągła

nieobecność księcia w państwie, największy zakres władzy miał min. spraw wewn (sprawy polityczno-administracyjne i
gospodarcze: oświata, sprawy religijne, pobór rekruta, zaopatrzenie wojska, nadzór nad gwardią narodową, zarząd dóbr
państwowych), też bardzo mocna pozycja min. sprawiedliwości (hr. Feliks Łubieński),

Konstytucja nie przewidywała innych centralnych władz administracyjnych, wymagała tego jednak praktyka dlatego w

ramach ministerstwa spraw wewnętrznych powstały samodzielnie działające: Izba Edukacyjna oraz Dyrekcja Dóbr i Lasów
Narodowych.
Rada Ministrów.

Wg konstytucji RM miała istnieć tylko w przypadku niepowołania przez panującego wicekróla, do czego w Księstwie nigdy nie

doszło.
− na czele RM stał prezes,

− jako ciało kolegialne, zbierała się jedynie w czasie nieobecności króla, gdy monarcha przebywał w Warszawie

ministrowie porozumiewali się z nim oddzielnie.

− kompetencje RM ograniczały się do rozpatrywania spraw wspólnych różnym ministrom w celu przedstawienia ich królowi

do zatwierdzenia, był to organ powołany do porozumiewania się ministrów, pozbawiony funkcji kierowniczych,

− w 1810 r. RM uzyskała prawo kontroli poszczególnych ministrów i całej administracji, w nagłych przypadkach

ministrowie mogli też wprowadzać w życie środki ustalone przez RM,

− w 1812 r. król upoważnił RM do sprawowania w jego zastępstwie władzy zwierzchniej (z wyjątkiem usuwania ministrów i

dokonywania zmian w sądownictwie)

− - RM stała się w pełni rządem Księstwa,
S. s. 66,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXV
1.Ordynacje (fideikomisy)

Fideikomisy familijne czyli ordynacje rodowe pojawiają się na wzór zachodni w Polsce u schyłku XVI w. Instytucja

ordynacji pojawiła się po raz pierwszy w Hiszpanii na początku XVI w., została wypracowana w nauce recypowanego prawa
rzymskiego w oparciu o pojęcie rzymskiego fideikomisu uniwersalnego spadkodawcy do dziedzica o wydanie całego spadku
określonej osobie.

Ordynacje polegały na wyjęciu określonych kompleksów dóbr ziemskich spod mocy ogólnych norm prawnych,

powszechnie obowiązujących i nadaniu im norm specjalnych zawartych w statucie. Szczególny status dóbr włączonych do
ordynacji przejawiał się w dwóch działach prawa:
− w prawie rzeczowym – takich dóbr nie można było właścicielowi sprzedać ani w całości ani w części Æ majątek

niezbywalny.

− w prawie spadkowym - ordynacje nie ulegały podziałowi przy dziedziczeniu, przechodziły w całości na jednego

spadkobiercę w linii męskiej - był to majątek niepodzielny. Mogły być różne sposoby dziedziczenia (określone w statucie):
ordynacja mogła być dziedziczona na zasadzie senioratu - dziedziczył najstarszy z rodu wg primogenitury (najstarszy syn) lub
majoratu (najbliższy krewny).

Celem ordynacji było zabezpieczenie podstaw majątkowych dla utrzymania świetności szlacheckich rodów, niedopuszczenie

do uszczuplenia majątku, który miał stanowić fundament znaczenia ordynata i jego rodziny.

Status ordynacji mógł nadać tylko sejm specjalną uchwałą. Przeciwko tworzeniu ordynacji w Polsce protestowała szlachta,

uważając je za naruszenie równości stanu szlacheckiego dlatego pozostały one w Polsce wyjątkiem (tylko kilkanaście)
Pierwsze ordynacje: Radziwiłłów (1536) – ołycka, nieświeska i klecka, Zamoyskich (1589). Właścicielem ordynacji był też margrabia
Aleksander Wielopolski. Zlikwidowane zostały dopiero w PRL. (W. t. 10, B. s. 257.)

2.Likwidacja odrębności ustrojowych po powstaniu listopadowym
Æ patrz inne pytania

3.Procedura cywilna w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim.

• Proces cywilny w KW Æ zestaw XII, pyt. 1, str. 24,

• Francuska procedura cywilna zachowała moc obowiązującą również w Królestwie Polskim z pewnymi zmianami z których

najpoważniejszą był zanik kasacji.

1815 - utworzenie Sądu Najwyższej Instancji - postępowanie przed nim miało charakter rewizyjny - mecenasi wraz z
przedstawieniem powodów kasacyjnych musieli przedstawiać wnioski co do meritum sprawy, prokuratora zastąpił sędzia referent,
wzmocniono elementy pisemności i pośredniości, na rozprawie publicznej odczytywano tylko pisma obrońców i referat sędziego-
referenta.
1841 — utworzenie IX departamentu Senatu Rządzącego (najw. instancja w sprawach cywilnych)

− rozpatrywał odwołania od wyroków Sądu Apelacyjnego wydanych w II instancji, zaskarżonych na podstawie tych samych zasad, jak

przy odwołaniach od wyroków I instancji do Sądu Apelacyjnego - zanik powodów kasacyjnych,

− w postępowaniu przed Senatem zrezygnowano z zasad jawności i publiczności, strony nie mogły przedstawiać nowych

okoliczności i dowodów nie przedstawionych przed S.A., liczbę pism obrończych ograniczono do jednego od każdej ze stron,

− sprawy rozpatrywano w kompletach 6 osobowych, wyrok był ostateczny gdy zapadał jednomyślnie lub większością

kwalifikowaną 2/3 jeśli był zgodny z wnioskiem prokuratora, jeżeli te warunki były nie spełnione sprawę rozpatrywano
ponownie w składzie powiększonym o 5 osób, wtedy wyrok mógł zapaść zwykłą większością głosów, w składzie całego
departamentu rozpatrywano sprawy większej wagi

• w VII 1876 w KP wprowadzono, wraz z nową organizacją sądownictwa, rosyjską ustawę postępowania sądowego cywilnego

z 1864 r., (zawarta w tomie XVI Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego), w znacznym stopniu wzorowaną na procedurze francuskiej,
zasady:

− kontradyktoryjność - obowiązek

gromadzenia i przygotowywania materiału procesowego spoczywał na stronach, (uzupełniona

elementami instrukcyjności - sąd mógł zadawać stronom pytania i wskazywać na potrzebę uzupełnienia materiału
dowodowego),

− jawność (mogła być ograniczona na wniosek strony), ustność, swobodna ocena dowodów,

− pozew - przed sądami gminnymi i sędziami pokoju mógł być ustny, przed sądami okręgowymi musiał być pisemny,
− brak przymusu adwokackiego.
Środki odwoławcze:

− apelacja wnoszona od wyroków sędziów pokoju i sądów gminnych do zjazdów sędziów pokoju i sędziów gminnych, od

wyroków sądów okręgowych do warszawskiej Izby Sądowej

− kasacja. Powody kasacyjne:

a) sąd obraził wyraźnie przepisy prawa,
b) mylnie zinterpretował przepisy pr.,
c) pogwałcił istotne przepisy procesowe,
d) przekroczył właściwość.

Skargi na wyroki sędziów pokoju i sądów gminnych rozpatrywał zjazd sędziów pokoju, na wyroki zjazdów i Izby Sądowej
wydane w trybie apelacyjnym - cywilny departament kasacyjny Senatu Rządzącego w Petersburgu. Po skasowaniu sprawa
ponownie rozpatrywana na innym zjeździe pokojowym lub w innym komplecie sądzącym warszawskiej Izby Sądowej. S. s. 155.

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXVI
1.Powstanie, zmiana i wygaśniecie zobowiązań w dawnym prawie polskim

Zobowiązanie - stosunek prawny między dwiema stronami: wierzycielem i dłużnikiem, wierzyciel ma prawo domagać

się od dłużnika wykonania świadczenia majątkowego, pod rygorem egzekucji. Przedmiotem zobowiązania są tylko prawa
majątkowe. Prawo domagania się świadczenia przez dłużnika to wierzytelność. Po stronie dłużnika tkwią dwa elementy: dług i
odpowiedzialność.

Podmiot zobowiązania może być jednostkowy, może też być wieloosobowy wtedy odpowiedzialność i dług mogą się

dzielić w dwojaki sposób:
− każdy z dłużników odpowiada wobec wierzyciela częścią ułamkową - tzw. zobowiązanie ręką podzielną, jeżeli jest kilku

wierzycieli sytuacja jest analogiczna,

− zobowiązanie ręką pospólną (dziś – solidarne) każdy z uczestników odpowiada za całość zobowiązania (lub każdy z

wierzycieli ma prawo domagania się całości świadczenia od dłużnika),

Dawne prawo polskie znało 3 rodzaje odpowiedzialności:

− osobistą,

− całym majątkiem,

− określoną, konkretną rzeczą wchodzącą w skład majątku - jeśli zobowiązanie jest umocnione dodatkowo przy pomocy

zastawu,

Powstanie zobowiązań:

− ex delicto - przez czyny niedozwolone czyli przestępstwa (delikty), jeżeli ktoś wyrządzał szkodę o charakterze majątkowym

rodziło to obowiązek odszkodowania, powstawało zobowiązanie do naprawienia szkody, osoba poszkodowama była
wierzycielem, wyrządzająca szkodę - dłużnikiem,

− ex contracto - z umów,
Zobowiązania mogły ulegać zmianom:

− w drodze zmiany treści - treść zobowiązania może być zmieniona za obopólną zgodą stron (dziś – aneksy do umowy),

− w drodze zmiany osób - kiedy jedna ze stron jest zastępowana przez inną osobę (lub osoby), np. gdy wierzyciel lub dłużnik

umiera, w jego miejsce wchodzi spadkobierca,

Wygaśniecie zobowiązań:

− nie wygasały automatycznie przez wykonanie świadczenia, do wygaśnięcia zobowiązania wymagane było formalne, uroczyste

zwolnienie dłużnika z odpowiedzialności przez wierzyciela - czynność odwrotna do zawierania zobowiązania - contrarius
actus. Z czasem (od XVI w.) wierzyciel zamiast takiego aktu stawiał się w sądzie i tam zgłaszał pisarzowi sądowemu o
zwolnieniu dłużnika z odpowiedzialności. Z czasem wykształciło się odręczne, pisemne stwierdzenie - tzw. kwit,

− zlanie się długu z odpowiedzialnością w jednej osobie - np. gdy dłużnik dziedziczy po wierzycielu.

− kompensacja - potrącenie - wygasają dwa zobowiązania a w ich miejsce powstaje trzecie,

− przed odrobek - do poł. XX w. ten sposób charakterystyczny zwłaszcza dla stosunków wiejskich dłużnik zamiast zwrotu

długu świadczy na rzecz wierzyciela pracę,

− ? przy zastawie do wydzierżenia, przy zakładzie bez klauzuli salwatoryjnej ?

2.Namiestnik w Królestwie Polskim

Charakter urzędu namiestnika:

− urząd namiestnika przewidywała konstytucja KP,

− zastępca królewski podczas jego nieobecności w kraju, jego władza miała ulegać zawieszeniu na czas obecności króla, w

praktyce król za każdym razem osobnym postanowieniem utrzymywał jego władzę

− namiestnika mianował i odwoływał król aktem określającym zakres jego władzy,
Zakres władzy namiestnika (wg pełnomocnictwa wydanego w 1818 r. dla gen. Józefa Zajączka):

− pełnia władzy wykonawczej przysługującej królowi z wyjątkiem polityki zagranicznej, spraw wojska, zatwierdzania budżetu,

nadawania orderów i odznaczeń, nobilitacji, prawa łaski, prawa zwoływania sejmów i zgromadzeń wyborczych,

− mianował urzędników publicznych z wyjątkiem stanowisk i godności zastrzeżonych dla panującego na które jednak

przedstawiał królowi po dwóch kandydatów,

− przewodniczył Radzie Stanu z głosem stanowczym, postanowienia wydawał w „Radzie Administracyjnej” tzn. po

wysłuchaniu jej opinii i za kontrasygnatą właściwych ministrów,

Kolejni namiestnicy:
w okresie konstytucyjnym jedynym namiestnikiem był gen. Józef Zajączek, po jego śmierci w 1826 r. król jego kompetencje
przekazał Radzie Administracyjnej,

− 1832 - 1856 - hr. Iwan Paskiewicz - w okresie jego namiestnictwa pozycja tego urzędu znacznie wzrosła, ponieważ

Paskiewicz dowodził równocześnie armią rosyjską stacjonującą w Królestwie i tzw. guberniach zachodnich Cesarstwa,
podporządkował sobie również Radę Administracyjną i skupił w swoim ręku wszystkie decyzje w dziedzinie zarządu
królestwem,

− 1856 - maj 1861 - ks. Michał Gorczakow,

− 1861 - sierpień 1863 - w. ks. Konstanty - brat cara Aleksandra II

W tym okresie - reformy Wielopolskiego, które objęły również urząd namiestnika. Wielopolski dążył do rozdzielenia

funkcji wojskowych i cywilnych skupionych w ręku namiestnika. Od 1862 r. namiestnik był zwierzchnikiem wszystkich władz

// pobrano z umcs.net.pl //

cywilnych i armii w Królestwie, wykonywał jednak swoją władzę za pośrednictwem naczelnika Rządu Cywilnego (został nim
Wielopolski) i generała dowodzącego wojskiem. Naczelnikowi Rządu Cywilnego podporządkowano całą administrację cywilną,
był członkiem Rady Stanu, pod nieobecność namiestnika przewodniczył Radzie Administracyjnej, postanowienia Rady
Administracyjnej podpisywane przez namiestnika musiały mieć kontrasygnatę naczelnika Rządu Cywilnego. Zlikwidowana
została rozbudowana Kancelaria Namiestnika. W lipcu 1863 r. Wielopolski został odwołany, wraz z jego odejściem stanowisko
naczelnika Rządu Cywilnego faktycznie znikło (mimo, że formalnie nie zlikwidowane).
− 1863-1874 - gen. hr. Fiodor Berg - ponownie skupił w swoim ręku władzę cywilną i wojskową, od 1868 r. namiestnik

przestał podlegać bezpośrednio cesarzowi lecz ministrom, coraz częściej nazywany „głównym naczelnikiem kraju”,

− w 1874 urząd namiestnika został zlikwidowany, zastąpił go urząd generała-gubernatora warszawskiego (został nim

Paweł Kotzebue), generał-gubernator był zwierzchnikiem gubernatorów w poszczególnych guberniach i przedstawicielem
rządu centralnego, w Królestwie posiadał on większą władzę policyjną w porównaniu do gubernatorów w innych prowincjach
Cesarstwa, był też naczelnym dowódcą wojsk warszawskiego okręgu wojennego, ostatnim generał-gubernatorem w
Królestwie był ks. Paweł Jengałyczew.

S.s. 119,

3.Prawo karne materialne w Polsce międzywojennej (stan prawny)
Æ zestaw I, pyt. 3, str. 4,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXVII
1.Prawo małżeńskie majątkowe w Królestwie Polskim

Kodeks Napoleona - księga III tytuł V

Wprowadzał jako ustawowy ustrój majątkowy wspólność majątkową, majątkiem wspólnym małżonków i osobistym

żony zarządzał mąż. Interesy żony chroniła służąca jej na majątku męża hipoteka prawna, traktowana jako tajna (nie było
obowiązku jej wpisu). Kodeks dopuszczał też inne uregulowanie stosunków majątkowych małżonków w drodze umowy
przedślubnej.

W 1818 r. wobec zniesienia hipotek tajnych zmianie musiał ulec też ustawowy ustrój majątkowy małżeństwa, na

miejsce wspólności majątkowej wprowadzono tzw. rząd posagowy - majątek wnoszony przez żonę (posag) pozostawał nadal jej
własnością, ale zarządzał nim mąż, jednak nie mógł go zbyć ani obciążyć hipoteką - majątek posagowy wyłączony był z obrotu
prawnego - wywołało to powszechną krytykę.

KCKP z 1825 r. jako ustawowy ustrój majątkowy wprowadzał odrębność (wyłączność) majątkową - każdy z

małżonków zachowywał własność majątku zarówno wnoszonego jak i nabytego w czasie trwania małżeństwa, majątkiem żony
zarządzał mąż, ale na jego na obciążenie lub zbycie musiał uzyskać zgodę żony.

KCKP zmieniał również prawa spadkowe małżonka. Wg KN małżonek zmarłego dochodził do spadku dopiero w braku

krewnych do 12 stopnia. KCKP przyznał małżonkowi prawo do spadku po zmarłym współmałżonku w zbiegu z krewnymi. W
zbiegu z dziećmi małżonkowi przysługiwało prawo dożywotniego użytkowania takiej części spadku, jaka przypadała na jedno
dziecko, w zbiegu z krewnymi dalszych stopni małżonek dziedziczył 1/4 lub 1/2 spadku na własność.
S. s. 153,

2.Urzędy centralne w Rzeczypospolitej szlacheckiej

Monarchia wczesnofeudalna:

komes palatinus (wojewoda), kanclerz i jego zastępca - podkanclerzy (zarządzał kancelarią, gdzie powstawały

wszelkie akty królewskie, głównie o char. międzynarodowym), komornik i jego zastępca podkomorzy (zarządzał dobrami
materialnymi służącymi do utrzymania dworu, wykonywał funkcje specjalnie powierzane przez monarchę), skarbnik i
podskarbi (zarządzał skarbem, mennicą i archiwum monarszym), sędzia nadworny (dbał o prawidłowy przebieg postępowania),
wychowawca synów monarszych. Poza tym niżsi urzędnicy tacy jak podczaszy, podstoli, łowczy, wojski...

W czasie łączenia dzielnic po rozbiciu dzielnicowym urzędy te przekształcają się z centralnych w ziemskie, jedynym,

który nie przeistoczył się w urząd ziemski - kanclerz.

Rzeczpospolita szlachecka:

Urzędy centralne dzieliły się na koronne i nadworne - początkowo był to podział czysto nazewniczy, nie był to podział

ze względu na funkcje publiczne czy koronne, nadworny był zazwyczaj zastępcą koronnego.
W 1505 r. na sejmie w Radomiu doszło do ustalenia (zamknięcia) składu senatu. W senacie znalazło się: 5 ministrów -
urzędników centralnych:
-kanclerz i jego zastępca podkanclerzy - istniała różnica w wielkości ich pieczęci ale miały one taką samą moc, kompetencje:
zarząd kancelarią która prowadziła księgi zwane Metryką koronną (na Litwie - Litewską), sąd w sądzie asesorskim.
-marszałek koronny wykształcony w poł. XIV w. od początku XV miał zastępcę - marszałka nadwornego. Funkcje:

− mistrz ceremonii na dworze,

− dbał o porządek i bezpieczeństwo na dworze i w każdorazowym miejscu pobytu króla,

− jurysdykcja - sądzenie przestępstw popełnionych na dworze lub w miejscu pobytu króla,

− ustanawiał ceny żywności w miejscu pobytu króla,

− od poł. XVI w. w czasie obrad sejmu odczytywano tzw. artykuły marszałkowskie - przepisy karne ogłaszane przez marszałka

regulujące bezpieczeństwo w miejscu sejmowania, dla utrzymania porządku marszałek dysponował strażą marszałkowską.

-podskarbi wielki koronny - do niego należał ogólnopaństwowy zarząd skarbowy, nadzór nad mennicą, archiwum i skarbem
królewskim, gdzie przechowywano insygnia władzy królewskiej, od 1590 r. kiedy ma miejsce rozdzielenie wydatków dworskich
od publicznych w jego gestii pozostawał skarb publiczny (pod kontrolą wyłanianej przez sejm komisji skarbowej z siedzibą w
Radomiu, miała ona jednocześnie uprawnienia jurysdykcyjne dlatego nazywana była trybunałem skarbowym radomskim.
Początki skarbu publicznego sięgają roku 1563-69 kiedy powstał skarb w Rawie Mazowieckiej do którego trafiała 1/4 (kwarta)
z dochodów z królewszczyzn przeznaczona na tzw. obronę potoczną płd.-wsch. kresów Rzeczypospolitej.

W skład senatu nie weszli hetmani i podskarbi nadworny ponieważ urzędy te nie były w pełni wykształcone lub nie

miały w pełni wykształconych kompetencji:
-podskarbi nadworny - początkowo był zastępcą podskarbiego koronnego i prowadził rachunki skarbowe, po 1590 r. zarządzał
skarbem królewskim do którego trafiały dochody z królewszczyzn.
-hetman wielki koronny i hetman polny - wykształcił się z dowódcy wojsk zaciężnych. Od lat 30-tych XVI w. jest to urząd
stały, a od 1581 r. za Jana Zamoyskiego - dożywotni, w razie potrzeby król powoływał regimentarzy - tymczasowych zastępców
hetmanów. Pozycja hetmanów była dosyć mocna i niezależna. Wydawali tzw. artykuły hetmańskie. Hetman wielki koronny
miał prawo utrzymywania własnych rezydentów w stolicach Turcji, Krymu, Mołdawii i Wołoszczyzny dzięki czemu miał wpływ
na politykę zagraniczną. Hetmani nie weszli w skład senatu ale w praktyce prawie zawsze w nim zasiadali z racji posiadania
godności wojewody lub kasztelana.
-w 1507 r. powołano dwóch referendarzy koronnych sądzących w sądzie referendarskim (w II poł. XVII w. też generał
artylerii?)

// pobrano z umcs.net.pl //

W XVII w. upowszechnia się praktyka sprzedawania urzędów, zarówno centralnych jak i ziemskich i stopni oficerskich,

stanowiło to dodatkowe źródło dochodów króla.

3.Konstytucyjne kompetencje sędziów i sądu w Księstwie Warszawskim

Organizacja sądownictwa — Konstytucja KW - tytuł IX
Zasady:

− jawność i publiczność postępowania,

− niezawisłość (niepodległość) sądów,

− mianowanie sędziów przez króla i dożywotność urzędu sędziowskiego,

− powszechność sądownictwa,

− zasada dwupionowości - oddzielenie sądów cywilnych od karnych.

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXVIII
1.Tymczasowy Naczelnik Państwa i Naczelnik Państwa w ustroju Polski odrodzonej

Stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa zostało utworzone mocą dekretu z 22 listopada 1918 r., który określał

tymczasowy ustrój państwa do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Stanowisko to objął Józef Piłsudski. Tymczasowy
Naczelnik Państwa sprawował władzę najwyższą w państwie, powoływał i odwoływał rząd składający się z ministrów i
prezydenta ministrów. Wspólnie z Radą Ministrów wykonywał władzę ustawodawczą poprzez wydawanie dekretów które
traciły moc obowiązującą w wypadku nieprzedstawienia ich do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmu
Ustawodawczego.

20 II 1919 r. Piłsudski przekazał swoją władzę Sejmowi Ustawodawczemu. Tego samego dnia Sejm uchwalił, tzw.

Małą konstytucje, określającą tymczasowe zasady funkcjonowania ustroju państwa i powierzającą Józefowi Piłsudskiemu dalsze
sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa.

Mała konstytucja stała na stanowisku koncentracji władzy państwowej w Sejmie Ustawodawczym, od niego zostały

uzależnione organy wykonawcze: Naczelnik Państwa i ministrowie.
Wg Małej konstytucji Naczelnik Państwa:

− reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych i stał na czele administracji cywilnej i wojskowej,

− powoływał rząd w porozumieniu z Sejmem,

− akty państwowe Naczelnika Państwa wymagały kontrasygnaty właściwego ministra,

− za swoją działalność wraz z rządem ponosił odpowiedzialność przed Sejmem.

Mała konstytucja wprowadzała ustrój parlamentarny z dosyć słabą pozycją Naczelnika Państwa m.in. nie uzyskał on

prawa inicjatywy ustawodawczej i prawa rozwiązywania parlamentu, odpowiadał przed Sejmem. W rzeczywistości pozycja
Piłsudskiego, będącego również Naczelnym Wodzem była dość silna.

Władza Naczelnika Państwa ustała w XII 1922 r., po objęciu urzędu przez pierwszego Prezydenta RP.

B. s. 479,

2.Żydzi w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim

Księstwo Warszawskie.

Ludność żydowska w KW stanowiła 28% ogółu ludności miejskiej. Wg konstytucji Żydzi otrzymali te same prawa co

inni obywatele ale szereg następnych aktów prawnych dyskryminował ich pod względem prawnym. Przyczyną takiego stanu była
walka mieszczaństwa polskiego z konkurencją kupców i rzemieślników żydowskich.
Ograniczenia praw ludności żydowskiej:
a) dekret królewski z 17 października zawieszał w stosunku do Żydów postanowienia konstytucji na 10 lat, co równało się z

pozbawieniem ich praw politycznych.

b) ograniczenia w prawie cywilnym:

− zakaz zamieszkiwania przy głównych ulicach Warszawy oraz w wielu miastach wyznaczanie dzielnic, w których wyłącznie

mogli mieszkać,

− zakaz nabywania dóbr ziemskich i dzierżawienia dóbr narodowych,

− od 1 VI 1814 mieli być odsunięci od produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych,

− konsensy i opłaty za zawarcie małżeństwa (utrzymały się z dawnych czasów).

Ograniczenia te uderzały głównie w biedotę żydowską natomiast inteligencja żydowska i bogata burżuazja mogła np.

zamieszkiwać w Warszawie bez ograniczeń. Też kupno placu i wybudowanie na nim domu dawało Żydowi prawo zamieszkania
poza wyznaczoną strefą. Wszystkie ograniczenia znosiła zmiana religii na chrześcijańską.

W 1812 r. zwolniono Żydów od obejmującego ich wcześniej obowiązku służby wojskowej, w zamian obłożono ich

specjalnym, zryczałtowanym podatkiem.

Królestwo Polskie - pogorszenie sytuacji prawnej Żydów w stosunku do KW,
Ograniczenia:

− ograniczenie praw obywatelskich i politycznych było trwałe i stało się normą konstytucyjną,

− Żydzi podlegali licznym ograniczeniom zawodowym, byli odsunięci od niektórych wolnych zawodów (np. adwokata,

notariusza), nie mogli być zatrudniani w służbie państwowej (w sądownictwie, szkolnictwie, służbie zdrowia, administracji),

− ograniczenie swobody wyboru miejsca zamieszkania, nie mogli osiedlać się w strefie nadgranicznej oraz przy głównych

ulicach w miastach,

− nie mogli zatrudniać służby chrześcijańskiej, nabywać dóbr ziemskich, dzierżawić dóbr narodowych.
Ograniczenia te mogły być znoszone w indywidualnych przypadkach, po spełnieniu określonych warunków, z czego korzystali
często bogatsi przedstawiciele ludności żydowskiej.
Reformy Wielopolskiego:

− ukaz z 5 czerwca 1862 r., wydany z inicjatywy Wielopolskiego wprowadził prawie pełne równouprawnienie Żydów,

przyznawał im prawo wyborcze do ciał samorządowych, znosił ograniczenia w nabywaniu dóbr ziemskich i nieruchomości w
miastach, wprowadzał swobodę wyboru miejsca zamieszkania.

− Rada Administracyjna w wykonaniu postanowień ukazu zniosła dotychczasowe ograniczenia ludności żydowskiej w

dziedzinie zawodowej.

− reformy Wielopolskiego w kwestii żydowskiej były jego najtrwalszym osiągnięciem, jako jedyne utrzymały się podczas gdy

inne straciły znaczenie lub upadły.

// pobrano z umcs.net.pl //

S. s. 63,113,

3.Ograniczenia prawa własności

W polskim prawie znane były różnego rodzaju ograniczenia własności:

− podstawowym ograniczeniem prawa własności nieruchomości były regalia np. regale górnicze i odrębne regale solne -

oznaczało, że prawo własności nieruchomości ograniczone było do powierzchni, regale górnicze obowiązywało do r. 1573.
kiedy zostało zniesione w artykułach henrykowskich. Regale łowieckie - oznaczało, że tylko monarcha mógł polować na
grubego zwierza, nie mógł tego robić na swoim terenie właściciel dóbr, właściciel musiał znosić to, że na jego terenie
odbywały się polowania organizowane przez łowczego.

− prawo bliższości - ius propinquitatis - odnosi się tylko do nieruchomości dziedzicznych, było to prawo służące bliskim

krewnym właściciela, a więc tym, którzy po jego śmierci byliby jego spadkobiercami. Prawo bliższości rozkładało się na
prawo pierwokupu - w wypadku gdyby właściciel tej nieruchomości chciał ją sprzedać musiał zawiadomić o tym bliskich
krewnych, którym przysługiwało prawo pierwokupu, gdyby właściciel sprzedał nieruchomość bez ich wiedzy przysługiwało
im prawo skupu - jeśli chcieli, nowy właściciel musiał im daną nieruchomość odsprzedać,

− ograniczenia prawa własności wynikały również z ograniczonych praw rzeczowych takich jak:
prawa sąsiedzkie np. prawo zbioru owoców z roślin, które przerastały na czyjś grunt lub prawo domagania się usunięcia
przerastających gałęzi
wolności - prawa związane z jedną rzeczą nieruchomą a prowadzące do pewnych ograniczeń własności drugiej rzeczy
nieruchomej. To co ogranicza drugą rzecz nazywamy służebnością (serwitut). Wolności i służebności są związane z rzeczą a nie z
właścicielem. Służebności i wolności powstawały w drodze dawności (zasiedzenia) czyli przez długotrwałe korzystanie, lub w
drodze umowy.
Wolności mogły być:
-gruntowe np. prawo spuszczenia wody ze stawu wyżej położonego na grunt niżej położony,
-drogowe np. prawo przechodzenia bądź przejeżdżania przez drugą nieruchomość,
Służebności leśne - obciążały grunty i lasy dworskie i przysługiwały wsiom: chłopi mieli prawo wypasu bydła w lasach pańskich
oraz zbierania runa leśnego i chrustu. W ordynacji zamojskiej chłop który zawarł ślub i zakładał gospodarstwo miał prawo
otrzymać drewno na budowę zagrody. Serwituty zlikwidowano w latach 30-tych XX w.
zastaw (?) - służy umacnianiu, zabezpieczaniu zobowiązań.
W. t. 6,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXIX
1.Ustawodawstwo w Konstytucji 3-go maja
Æ zestaw XVIII, pyt. 1, str. 35,

2.Kodeks Karzący Królestwa Polskiego

Prace nad projektem prowadzone były w deputacji karnej Komisji Prawodawczej powołanej w 1817 r. (przewodn. Ksawery
Potocki) Początkowy zamiar - opracowanie kodeksu oryginalnego, z braku czasu oparto się na kodeksie austriackim z 1803 r.
(Franciszkana). KKKP został uchwalony przez Sejm w 1818 r. Jest to kodeks epoki przejściowej od feudalizmu do kapitalizmu.
Obok nowoczesnych rozwiązań char. dla prawa burżuazyjnego (zasada nullum crimen sine lege, ochrona własności
przemysłowej, kary za fałszowanie papierów wartościowych) zawierał liczne pozostałości prawa feudalnego takie jak: idea
odwetu rządząca systemem kar, szczególna ochrona własności ziemskiej, wyostrzone przepisy dot. przestępstw przeciwko
państwu, religii i moralności, zachowana wprost zasada talionu (za fałszywe zeznanie, na podstawie którego nastąpiło skazanie,
fałszywie zeznającym groziła taka sama kara jaką poniósł niewinnie skazany).
Systematyka: 588 artykułów, składał się ze „wstępu ogólnego” (15 art.) oraz 3 ksiąg poświęconych trzem kategoriom
przestępstw, księga I traktowała o zbrodniach, księga II o występkach, księga III o przewinieniach policyjnych
(wykroczeniach). „Wstęp ogólny” miał charakter części ogólnej - zawierał przepisy dot. pojęcia przestępstwa, podziału
przestępstw, rodzajów kar, terytorialnego i personalnego obowiązywania ustawy karnej. Oprócz tego każda z ksiąg miała
wyodrębnioną część ogólną i część szczególną.
Technika legislacyjna: Połączenie nowoczesnej techniki redakcyjnej (unikanie kazuistyki) z nawiązywaniem do staropolskiego
języka prawniczego, co dało w efekcie jasny i żywy styl przepisów.
Definicja przestępstwa - formalna - czyn polegający na działaniu przez kodeks zakazanym lub zaniechaniu działania kodeksem
nakazanego.
Zasady:
-nullum crimen sine lege, ale w ograniczonym zakresie dopuszczał stosowanie analogii w odniesieniu do występków i
przestępstw policyjnych.
-nulla poena sine lege, ale dopuszczał zaostrzenie lub złagodzenie kary.
Konstrukcja winy: kodeks rozróżniał:

− winę umyślną, którą nazywał złym zamiarem, odróżniając zły zamiar bezpośredni i pośredni.

− winę nieumyślną, którą nazywał po prostu winą, odróżniając lekkomyślność i niedbalstwo

Okoliczności uchylające zły zamiar:
1.stała niepoczytalność sprawcy,
2.przejściowa choroba psychiczna,
3.przejściowe zakłócenie czynności psychicznych,
4.upojenie alkoholowe,
5.przymus fizyczny,
6. błąd co do prawa.
System kar: był podstawą podziału przestępstw.
a) kary główne (za zbrodnie): kara śmierci (ścięcie lub powieszenie), dożywotniego więzienia warownego, czasowego więzienia

warownego od 10 do 20 lat oraz więzienia ciężkiego od 3 do 10 lat.

b) kary poprawcze (za występki): dom poprawy (od 8 dni do 3 lat), areszt publiczny (od 3 dni do 3 lat), kary pieniężne i kary

cielesne.

c) kary policyjne (za przewinienia policyjne): kary pieniężne, areszt policyjny, areszt domowy, kary cielesne

Kary więzienia cechował, bardzo surowy reżim, mogły być też zaostrzone stosowaniem pręgierza, piętnowaniem lub

przykuciem na łańcuchu. Jako kary dodatkowe stosowano roboty. Jako zamienna za karę pozbawienia wolności mogła być
stosowana kara chłosty (za zgodą skazanego), nie mogła być jednak stosowana wobec osób korzystających z praw obywatelskich
i ich rodzin.
Po powstaniu listopadowym w prawie karnym w KP wprowadzono na wzór rosyjski kary konfiskaty majątku oraz kary zesłania
na Syberię (konstytucja gwarantowała odbywanie kar w kraju). Kary te początkowo stosowano wobec uczestników powstania,
później przestępców pospolitych.
S.s. 157, S-Z § 174,

3.Kodyfikacje prawa cywilnego w XX w
Æ zestaw XXII, pyt. 3, str. 43,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXX
1.Ustrój Rzeczpospolitej Krakowskiej

2.Źródła prawa w Rzeczypospolitej szlacheckiej

1.prawo zwyczajowe - było podstawowym źródłem prawa sądowego ziemskiego, źródła prawa ustrojowego
2.konstytucje sejmowe - uchwały sejmów walnych, konstytucja sejmowa to suma wszystkich uchwał jednego sejmu.
Konstytucje mogły być:

− czasowe - zawierały w swojej treści termin do którego mają obowiązywać

− wieczyste - miały obowiązywać stale
W tym okresie zanikają przywileje, ponieważ szlachta sama sobie uchwala prawa w konstytucjach.
Od 1543 r. uchwały podejmowane są w j. polskim, wcześniej w j. łacińskim. Od 1576 r. konstytucje publikowano i rozsyłano do
województw i ziemi. Od 1613 r. wprowadzono obowiązek oblatowania konstytucji - wpisywania ich treści do ksiąg grodzkich
grodu miejsca odbywania się sejmu (wpis – oblata). W II poł. XVII w. coraz częstsze zrywanie sejmów doprowadziło do zastoju
w ustawodawstwie.
3.akty prawne monarchy: edykty, uniwersały (regulowały sprawy wyznaniowe i wojskowe, sądownictwa), dekrety (sprawy
handlu, ceł), ordynacje (organizacja żup solnych, itp.)
4.tzw. artykuły hetmańskie - pojawiają się w XVI w., są to przepisy karne karno-procesowe obowiązujące w wojsku.
5.lauda sejmikowe - uchwały sejmików ziemskich, stanowiły prawo partykularne.
6.pacta conventa - umowa o charakterze publicznoprawnym pomiędzy szlachtą a nowo obranym królem, zawierały
zobowiązania elekta przyjęte przed wstąpieniem na tron, ich treść była układana za każdym razem na nowo.
7.artykuły henrykowskie - jako prawa fundamentalne, a w XVIII w. prawa kardynalne – dwukrotnie spisane: w 1768, 1775
r., zestaw V, pyt 3, str. 12,
8.ródła poznania prawa:
księgi sądowe - sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich,
diariusze sejmowe (dzienniki) - dokładne zapisy - przebiegu obrad sejmu walnego, pojawiają się na przełomie XVI-XVII w.
Od 1630 r. zaczęto wydawać tzw. inwentarze konstytucji sejmowych – alfabetycznie ułożone streszczenia poszczególnych
ustaw ze wskazaniem miejsca. gdzie można znaleźć ich pełną treść.
Pod koniec okresu członkowie zakonu pijarów - Józef Załuski i Stanisław Konarski rozpoczęli wydawanie drukiem wszystkich
polskich ustaw i konstytucji od Kazimierza Wielkiego. Zbiór ten nosił nazwę Volumina legum. W latach 1732-1739 wydano 6
tomów tego zbioru, później jeszcze 2 tomy do Sejmu Wielkiego wyłącznie. Tom 9 został wydany dopiero w latach 70-tych XIX
w. (obejmował dzieło Sejmu Wielkiego) przez Akademię Umiejętności.
9.próby kodyfikacyjne w XVI w., Formula processus Æ zestaw XXXII, pyt. 2, str. 62, próby kodyfikacyjne w XVIII w. Æ
zestaw XXXI, pyt. 1, str. 61, statuty litewskie Æ zestaw III, pyt 2, str. 8,
10.źródła prawa niemieckiego:

• Prawo niemieckie w Polsce w XVI w odchodziło od swojego niemieckiego pierwowzoru i dostosowywało się do polskich

warunków - pojęcie ius municypale poloniae (zamiast prawo niemieckie)

• Największą role w nauce prawa miejskiego w XVI w. odegrały prace Bartłomieja Groickiego wydane w 1558 r.. napisane i

opublikowane w języku polskim:

1. „Artykuły prawa magdeburskiego obowiązujące w Koronie Polskiej” zawierały dzisiejsze prawo cywilne.
2. „Porządek sądów i spraw miejskich prawa magdeburskiego w Koronie Polskiej” – organizacja sądownictwa i postępowanie w

sprawach cywilnych.

3. „Postępek sądów około karania na gardle w Koronie Polskiej” - przeróbka Caroliny.
4. „Obrona wdów i sierot” - prawo rodzinne i opiekuńcze.
5. „Ustawa płacy u sądów prawa magdeburskiego w Koronie” - cała materia opłat i kosztów sądowych.

• w 1581 r. - tłumaczenie na język polski Zwierciadła Saskiego i Weichbildu Szwabskiego autorstwa Pawła Szczerbicy.
W. t. 9,10, B. s. 187,

3.Środki odwoławcze w Księstwie Warszawskim

A. zwyczajne:
apelacja - sąd II instancji rozpatrywał sprawę jeszcze raz, postępowanie apelacyjne toczyło się wg zasad przyjętych przed sądami
I instancji, w postępowaniu apelacyjnym nie można było wysuwać nowych żądań.
Sądy apelacyjne w sprawach cywilnych: w departamentach trybunały cywilne rozpatrywały apelacje od wyroków sądów
pokoju (istniały w powiatach), apelacje od wyroków trybunałów cywilnych wydanych w I instancji rozpatrywał Sąd Apelacyjny
w W-wie.
Sądy apelacyjne w sprawach karnych: sądy policji poprawczej rozpatrywały apelacje od wyroków policji prostej, apelacje od
wyroków sądów policji poprawczej wydanych w I instancji rozpatrywały sądy kryminalne.
B. nadzwyczajne
opozycja trzeciego - wnosiła ją osoba nie biorąca udziału w procesie, jeżeli wydany wyrok naruszał jej prawa, wnoszona do

sądu, który wydał zaskarżony wyrok

restytucja – zaskarżenie wyroku ostatecznego i żądanie wznowienia postępowania przez sąd, który wydał wyrok o ile nastąpiło

naruszenie ustawy lub błędne ustalenie faktów.

kasacja – uregulowana poza kodeksem postępowania cywilnego, w trybie kasacyjnym mogły być rozpatrywane tylko wyroki

// pobrano z umcs.net.pl //

ostateczne zaskarżone z tzw. powodów kasacyjnych tj. wydane z pogwałceniem zasad procesowych lub w oparciu o
mylną wykładnię prawa materialnego. Sąd kasacyjny nie mógł rozpatrywać sprawy co do meritum ani zmieniać wyroku.
Rola jego ograniczała się do wskazania przepisu naruszonego przez zaskarżony wyrok, skasowania wyroku i przekazania
sprawy do rozpatrzenia innemu sądowi równego stopnia. Wyrok mógł być trzykrotnie skarżony z tych samych powodów
kasacyjnych, bowiem wykładnia sądu kasacyjnego nie wiązała sądu wyrokującego. Przy trzecim zaskarżeniu Rada Stanu
przekazywała sprawę królowi i dopiero wykładnia prawa dokonana przez panującego była wiążąca dla sądu wyrokującego.
Sądem kasacyjnym w Księstwie Warszawskim była Rada Stanu. Była sądem najwyższej instancji, w którym łączyły się dwa
odrębne piony sądów.
W 1810 r. z Rady Stanu wyodrębnił się Sąd Kasacyjny orzekający w składzie 5 sędziów. Funkcjonował przy nim Prokurator
Sądu Kasacyjnego, który mógł wnosić skargi kasacyjne z urzędu, gdy wydano wyrok z pogwałceniem prawa.
Takie określenie funkcji sądu kasacyjnego było fundamentem organizacji sądowej, w której każda sprawa do momentu
ostatecznego rozstrzygnięcia przechodziła najwyżej przez dwie instancje merytoryczne, zaś kasacja miała zapewnić jednolitość
w stosowaniu prawa.

w sprawach karnych istniała też możliwość odwołania się do łaski królewskiej, która polegała na całkowitym lub częściowym

zwolnieniu od kary orzeczonej prawomocnym wyrokiem.

S.s. 76, 83, S-Z 188

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXXI
1.Kodyfikacje w XVIII w.

Od czasu Korektury Taszyckiego w 70-tych zaprzestano prac kodyfikacyjnych, powrócono do nich w epoce

oświecenia. Dążono do usystematyzowania i reformy prawa, uważano to za jeden z warunków utrzymania niepodległości
państwa.
Dwie próby kodyfikacyjne:

Sejm rozbiorowy po I rozbiorze (1773-75) w 1775 r. powołał Radę Nieustającą - pierwszy kolegialny rząd Polski, jako jedno z
podstawowych zadań zlecił jej skodyfikowanie prawa (cywilnego i karnego). Sejm ten również uchwalił ustawę o prawie
wekslowym, też pierwszą w dziejach Polski, miała umożliwić rozwój gospodarczy (umożliwienie kredytów).

W 1776 r. Rada Nieustająca powierzyła zadanie kodyfikacji prawa, byłemu kanclerzowi wielkiemu koronnemu

Andrzejowi Zamoyskiemu, jego zadaniem było opracowanie kodeksu od strony merytorycznej, natomiast nad stroną
redakcyjną miał czuwać prawnik i publicysta Józef Wybicki. Zgodnie z uchwałą Rady Nieustającej nowa kodyfikacja miała
opierać się na prawie natury (miała „sprawiedliwość naturalną brać pro primo obiecto”), na dawnym prawie polskim po
odrzuceniu instytucji przestarzałych, na III Statucie litewskim. Twórcy mieli na wykonanie projektu 2 lata.

W 1778 r. projekt był gotowy, został opublikowany pod nazwa „Zbiór praw sądowych” (znany jako „Kodeks

Andrzeja Zamoyskiego”). Zbiór składał się z 3 części, systematyka oparta o systematykę Instytucji: osoby, rzeczy, umowy.
Projekt pod względem redakcyjnym był średniej jakości ale był kompletny, zawierał całość prawa.

W 1780 r. sejm projekt odrzucił z zastrzeżeniem, że nie ma być nigdy więcej wniesiony pod obrady.

Projekt ten nie odpowiadał:

− drobnej szlachcie - stosunki chłop-właściciel ziemski miały być regulowane w drodze umów, chłop miał uzyskać wolność

osobistą.

− duchowieństwu - przywilej znosił przywilej odwoływania się do sądów duchownych poza granicami Rzeczypospolitej,

przewidywał utworzenie Trybunału Duchownego pod przewodnictwem polskich biskupów (ordynacjuszy), przewidywał
podporządkowanie klasztorów i domów zakonnych biskupom diecezji, gdzie się znajdowały (likwidacja egzempcji).

Art. 8 Konstytucji 3 maja przewidywał powstanie kodyfikacji (tzw. Kodeksu Stanisława Augusta). Na mocy ustawy z 28 VI
1791 r. sejm powołał Komisję Kodyfikacyjną. Współprzewodniczącymi byli: kanclerz Jacek Małachowski oraz podkanclerzy
Hugo Kołłątaj, w składzie profesorowie: Józef Januszewicz z Krakowa, Hieronim Stroynowski z Wilna, Józef Szymanowski
(reprezentant doktryny humanitarnej), Józef Wybicki, adwokat Franciszek Barrs.
Komisja działała od 1 IX 1791 do 17 III 1792, krótki czas nie pozwolił na opracowanie całości kodeksu. Z działalności komisji
dochowały się materiały w postaci luźnych prospektów i projektów poszczególnych części kodeksu. Prawem stały się projekty
ustawy o sądach ziemiańskich i trybunalskich:

− reforma ustroju sądów szlacheckich I instancji: w miejsce sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich wprowadzono

sądy ziemiańskie. Miały być „zawsze gotowe”. W ich skład wchodziło kilku sędziów, od których wymagano prawniczego
wykształcenia, stanowiska te były kadencyjne,

− reforma Trybunału Koronnego - w jego miejsce powołano 2 trybunały „zawsze gotowe”: w Lublinie i Piotrkowie
Profesor Szymanowski przygotował także projekt prawa karnego.
W. t. 10. B. s. 303,

2.Ustrój sądów w Królestwie Polskim po 1876 r.

W 1876 r. wprowadzono w Królestwie rosyjską organizację sądownictwa z 1864 r. Charakteryzowała się ona

rozdzieleniem jurysdykcji w sprawach mniejszej wagi od sądownictwa w sprawach poważniejszych:

Sprawy mniejszej wagi należały do sądownictwa pokojowego: sądów gminnych dla wsi, sądów pokoju dla miast oraz

zjazdów sędziów pokoju i sędziów gminnych jako instancji apelacyjnej.

Sprawy większej wagi należały do sądów ogólnych: sądów okręgowych, Izby Sądowej w Warszawie i departamentów

Senatu Rządzącego w Petersburgu jako instancji kasacyjnej.

3.Hipoteka w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim

Prawo hipoteczne w KW:

− początkowo, krótko obowiązywały przepisy pruskie (Landrecht?),

− następnie przepisy francuskie zawarte w Kodeksie Napoleona - tytuł XVIII księgi III,

− kodeksowe prawo hipoteczne miało wiele wad w porównaniu zarówno z hipoteką pruską jak i dawnym prawem polskim.

− KN rozróżniał 3 rodzaje hipotek: prawne, sądowe i umowne,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXXII
1.Sprawa chłopska w Księstwie Warszawskim

Kwestii chłopskiej dotyczył art. IV konstytucji KW „Znosi się niewola. Wszyscy obywatele są równi przed

obliczem prawa. Stan osób pozostaje pod opieką trybunałów”. Artykuł ten znosił stosunek poddańczy i zapewniał chłopom
wolność osobistą oraz formalną równość wobec prawa. W praktyce sprowadzało się to do swobody opuszczania wsi i
przemieszczania się z miejsca na miejsce oraz wyzwolenia chłopów spod sądownictwa dziedziców.

Konstytucja nie regulowała stosunku chłopów do ziemi. W stosunkach wiejskich pozostała w praktyce feudalna,

jakby podzielona własność ziemi składająca się z bardzo wąskiej treściowo własności użytkowej chłopa i własności zwierzchniej
pana. Pozostawało to w sprzeczności z obowiązującym w Księstwie Kodeksem Napoleona, który nie uznawał własności
podzielonej. Sprzeczność ta wymagała szybkiego rozstrzygnięcia w drodze przyznania chłopu własności uprawianej ziemi lub
uznania za jedynego, pełnego właściciela - pana.
Sprawę tę uregulował dekret królewski z 21 grudnia 1807 r.:
− uznawał grunty uprawiane przez chłopów (wraz z budynkami, inwentarzem i zasiewami) za własność dziedzica, chłopi mogli

uzyskać ograniczone prawa do ziemi w drodze prywatnoprawnej umowy (zbliżonej do umowy dzierżawy), na zawarcie tego
rodzaju umów dekret wyznaczał roczny termin od daty jego wydania, po tym okresie pan mógł rugować chłopa z ziemi,

− jako ekwiwalent za używanie pańskiej ziemi pozostawała pańszczyzna,

− każdy włościanin mógł opuścić swoje gospodarstwo po zwróceniu panu gruntów, inwentarza i zasiewów,

− umowy rejestrowali notariusze, którzy dbali aby wola stron umowy była powzięta prawidłowo, bez podstępu czy przymusu,

− koncepcja swobody i prywatnego charakteru umowy była dla chłopów krzywdząca wobec faktycznej nierówności stron w

umowie.

W praktyce do masowego zawierania umów nie doszło, ale też i wypadki rugowania chłopów były sporadyczne

ponieważ dziedzice potrzebowali siły roboczej na folwarkach, natomiast chłopi często wykorzystując przyznane im prawo
wolności osobistej, porzucali gospodarstwa i opuszczali wieś lub tworzyli grupę najemnej służby folwarcznej.

W ten sposób sytuacja prawna a szczególnie gospodarcza chłopów w KW pogorszyła się zdecydowanie w porównaniu

zarówno do czasów przedrozbiorowych jak i okresu zaborów. Dekret grudniowy mimo zniesienia poddaństwa osobistego nadal
zmuszał chłopów do darmowej pracy na folwarku pod groźbą utraty gospodarstwa,przyjęło się określenie, że dekret grudniowy
„zdjął chłopom kajdany z nóg razem z butami”.
S.s. 63, B. s. 349,

2.Kodyfikacje w XVI w.

Początek XVI w. - tendencja do kodyfikowania prawa - do spisywania prawa ale ze wszystkimi elementami

usystematyzowania (usystematyzowany zbiór prawa - kodeks - zawiera prawo stanowione) oraz z pewnymi elementami reformy.

•

1505 - sejm radomski zwrócił się do króla Aleksandra z prośbą (dezyderatem) aby spisać prawo obowiązujące w

Rzeczypospolitej. Król powierzył to zadanie kanclerzowi, biskupowi Janowi Łaskiemu, ten w ciągu roku przygotował
dwuczęściowy zbiór:
cz. I - zawierała wszystkie polskie akty prawne od poł. XIV w. (statuty Kazimierza Wielkiego) do pocz. XVI w. (przywileje,

statuty, akty unii), ta część ułożona wg kryteriów merytorycznych,

cz. II - processus iuris - zawierała przepisy procesowe.
Obie części uzyskały w 1506 r. zatwierdzenie monarchy jako Statut Łaskiego - nie była to kodyfikacja ale zbiór, spis prawa,
znaczenie:

− możliwość zapoznania się przez społeczeństwo z treścią aktów prawnych - wzrost świadomości prawnej.

− przyczyna dalszych prac kodyfikacyjnych.

−
•

1520 - sejm bydgoski powołał komisję, której zlecił kodyfikację prawa polskiego, 1523 – przedstawienie projektu i

przyjęcie przez sejm - Formula processus - pierwsza (i ostatnia) kodyfikacja w dziejach prawa polskiego, ale zawierała wyłącznie
prawo procesowe.
− od 1523 r. Formula processus obowiązywała w Małopolsce a od 1577 r. w całym kraju.

− liczyła 111 artykułów.

− dzieliła się na dwie części; cz. I miała charakter normatywny, cz. II - zbiór formuł procesowych.

− najlepszym fragmentem było postępowanie egzekucyjne,
Formula processus wprowadziła wiele istotnych nowości do procesu:
a) skrócenie postępowania (II rok - zawity),
b) odformalizowanie procesu przez ścisłe sprecyzowanie niesprawności pozwu,
c) wprowadzenie środka odwoławczego - apelacji - środek prawny w którym zarzuty kieruje się przeciwko ustaleniom wyroku,

sprawa zostawała przeniesiona do wyższej instancji gdzie jest powtórnie rozpatrywana w oparciu o materiał procesowy
zgromadzony w instancji I, sąd wyższej instancji może wyrok utrzymać w mocy, może go zmienić oraz uchylić i cofnąć
sprawę do ponownego rozpatrzenia w I instancji,

•

dalsze praca kodyfikacyjne prowadziła 5-osobowa komisja, na czele której stał sędzia Mikołaj Taszycki, w 1532 r.

komisja przygotowała projekt, który w założeniu miał poprawienie prawa polskiego - dlatego nazywał się Correctura iurium -
korektura Taszyckiego, projekt obejmował całe prawo sądowe, liczył 929 artykułów usystematyzowanych w 5 księgach:

// pobrano z umcs.net.pl //

I. ustrój sądów.
II. prawo procesowe.
III.

prawo rodzinne i stanowe (dzisiejsze osobowe).

IV.

prawo zobowiązań i prawo karne.

V. zbiór formuł do czynności prawnych głównie z zakresu prawa rzeczowego.

W 1534 r. sejm walny odrzucił ten projekt z tej przyczyny, że szlachta była przekonana, że wiele przepisów tego

projektu prowadzi do umocnienia roli magnaterii i Kościoła oraz może doprowadzić do umocnienia roli monarchy w czym
widziano zagrożenie dla demokracji szlacheckiej.
Odrzucenie tego projektu zamknęło próby kodyfikacyjne do II poł. XVIII w. Prawo polskie pozostawało w przewadze prawem
zwyczajowym.

•

Statuty litewskie - w odróżnieniu od Korony owocne prace kodyfikacyjne prowadzone były w XVI w. na Litwie,

powstały 3 kodeksy (1529, 1566, 1588 r.)
W. t. 9,

3.Zmiany w instancji najwyższej w Królestwie Polskim po 1831 r.

Najwyższa instancja sądowa przed wybuchem powstania:
w sprawach karnych - Sąd Apelacyjny w tzw. „wydziale kasacyjnym” (od 1814 r.), postępowanie przed nim miało charakter

bardziej rewizyjny niż kasacyjny - po skasowaniu wyroku rozpatrywał sprawę merytorycznie ale zachowane zostały tzw.
powody kasacyjne (pogwałcenie zasad procesowych, mylna wykładnia prawa materialnego).

w sprawach cywilnych - Sąd Najwyższej Instancji (utw. 21 Xl 1815 r.), również postępowanie o charakterze rewizyjnym, skład

sądzący - 7 osób: senatorowie i nominowani sędziowie.

Po powstaniu listopadowym wraz z likwidacją Sejmu, Sąd Najwyższej instancji, złożony m.in. z senatorów przestał

funkcjonować. 8 stycznia 1833 r. Rada Administracyjna wydała postanowienie w którym upoważniła tymczasowo 7-osobowy
skład sędziów najwyższej instancji do wykonywania wszystkich atrybucji Sądu Najwyższej Instancji. Różnica w porównaniu z
okresem przedpowstaniowym polegała więc na tym, że w składzie sądzącym nie było senatorów.
W sprawach karnych najwyższą instancją pozostał Sąd Apelacyjny w tzw. „wydziale kasacyjnym”, natomiast w 1835 r. zmiana w
instancji niższej - postanowienie królewskie przyznało prawo apelacji od wyroków sądów kryminalnych, wydawanych
dotychczas w I i jednocześnie ostatniej instancji, instancją apelacyjną w tych sprawach był utworzony w tym celu wydział Karny
Sądu Apelacyjnego.

Zasadnicze zmiany w instancji najwyższej miały miejsce w 1841 r., kiedy zlikwidowany został Sąd Najwyższej Instancji

(wraz z Radą Stanu) a utworzono w Warszawie IX i X departament Senatu Rządzącego rosyjskiego. Departament IX był
najwyższą instancją w sprawach cywilnych, natomiast X w sprawach karnych. Departamenty rozpatrywały odwołania od
wyroków Sądu Apelacyjnego wydanych w II instancji, wyrok mógł być zaskarżony na podstawie tych samych zasad, jak przy
odwołaniu od wyroków I instancji do Sądu Apelacyjnego - w ten sposób zanikł ostatni ślad kasacji jakim były „powody
kasacyjne”. Od orzeczeń departamentów nie było już możliwości odwołania.
Skład departamentów: senatorowie i członkowie senatu nominowani przez króla. Departamenty dzieliły się na wydziały, na
czele z przewodniczącymi. Nadzór nad departamentami w zakresie przestrzegania zasad proceduralnych i jednolitość
orzecznictwa sprawował dyrektor główny Komisji Rządowej Sprawiedliwości jako Prokurator Generalny, za
pośrednictwem prokuratorów naczelnych, funkcjonujących w departamentach. Departamenty powołane zostały w celu likwidacji
odrębności instancji najwyższej w Królestwie jednak zadania tego nie spełniły. Złożyło się na to: ulokowanie w W-wie, j. polski
jako urzędowy, odrębność prawa sądowego Królestwa, skład w przeważającej mierze polskiego pochodzenia oraz fakt, że nie
podlegały w żadnym zakresie ministrowi sprawiedliwości Cesarstwa.

W 1876 r. wprowadzono w Królestwie rosyjskie procedury sądowe oraz rosyjską organizację sądownictwa likwidując

jednocześnie wszystkie dotychczasowe sądy w tym warszawskie departamenty Senatu Rządzącego. Od tego momentu instancją
najwyższą były departamenty Senatu Rządzącego w Petersburgu jako instancja kasacyjna, wspólna dla całego państwa
rosyjskiego.
S. s. 141

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXXIII
1.Zasady tworzenia i publikacji prawa w Królestwie Polskim. (Źródła prawa).

A. okres konstytucyjny:
ustawa zasadnicza - konstytucja KP, podpisana przez Aleksandra I 27 XI 1815, ogłoszona 24 XII 1815 r., liczyła 165 art.,

opublikowana w t. I „Dziennika Praw” w j. polskim i francuskim (tekst franc. - autentyczny). Oparta na ułożonych przez
Adama Czartoryskiego w czasie Kongresu Wiedeńskiego „Zasadach Konstytucji Królestwa Polskiego”, była w tym czasie
najbardziej liberalną ustawą zasadniczą w Europie, ogólne postanowienia konstytucji rozwijały, wydawane przez króla statuty
organiczne.

prawa sejmowe (ustawy i uchwały) - zakres ustawodawstwa sejmu był ściśle sprecyzowany, ustawodawstwo sejmu było

najaktywniejsze w dziedzinie prawa sądowego: 1818 KKKP i pr. hipoteczne dużej własności, 1825 KCKP i pr. hipoteczne
malej własności,

dekrety (zw. postanowieniami), rozkazy i urządzenia królewskie, postanowienia namiestnika (a od 1826 r. Rady

Administracyjnej) - źródła pr. niższego rzędu.
Przygotowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich należało do Rady Stanu. ale tylko wtedy gdy projekty
te wstępnie opracowane przez komisje rządowe, zostały przekazane do RS przez króla lub namiestnika, gotowe projekty RS
wnosiła na polecenie króla do Sejmu,

reskrypty, zarządzenia i decyzje komisji rządowych i innych centralnych władz adm. - akty wykonawcze w stosunku do praw

sejmowych oraz aktów królewskich i namiestnika,

B. okres międzypowstaniowy:
Statut Organiczny z 14 II 1832 r. - źródło pr. o char. quasi-konstytucyjnym, zniósł i zastąpił konstytucję z 1815 r., radykalnie

zmieniał ustrój Królestwa i stosunek prawnopaństwowy Królestwa do Rosji,

zniknęły prawa sejmowe natomiast poszerzył się zakres spraw regulowanych w aktach królewskich (ukazy najwyższe,

postanowienia najwyższe, rozkazy najwyższe), zachowały się postanowienia Rady Adm. i akty centralnych władz adm.,
Po likwidacji Rady Stanu w 1841 r. przygotowywanie aktów prawnych odbywało się w organach petersburskich ale w
odrębnym trybie. Wszystkie projekty przed podpisem cesarza przechodziły przez Radę Państwa w której utworzono
Departament dla Spraw KP. W przygotowywaniu projektów reform ustrojowych uczestniczył utworzony w 1831 r. Komitet do
Spraw KP.
Prace kodyfikacyjne prowadził utworzony w 1833 r. Komitet do Rewizji i Ułożenia Praw dla KP, przemianowany w 1839 r.
na Komisję Kodyfikacyjną, w pracach uczestniczył też Sekretariat Stanu KP.

podstawowe znaczenie jako źródła pr. dla tego okresu mają: prawo o szlachectwie z 1836, ukaz carski o związku małżeńskim

z 1836, KKGiP z 1847, ukaz carski z 1846 r (ustalający pewne rzeczowe prawa chłopów do ziemi) oraz uzupełniające go
postanowienia Rady Adm. z 26 XI 1846 (znoszące tzw. darmochy), ukazy najwyższe z czasu tzw. reform Wielopolskiego.

C. po powstaniu styczniowym:
-przygotowywanie aktów prawnych:
Początkowo odbywało się w przywróconej w latach 1861-67 Radzie Stanu (III),
Później ponownie w Petersburgu w Komitecie do Spraw KP, który istniał w latach 1864-1881 oraz w Sekretariacie Stanu KP,
zaś po jego zniesieniu w 1866 r. - we Własnej Kancelarii Cesarskiej do Spraw KP, która została zlikwidowana w 1876 r.,
Po 1881 r., kiedy zlikwidowano Komitet do Spraw KP - akty prawne dla Królestwa przygotowywano w takim samym trybie jak
dla całego Cesarstwa,
-podstawowe znaczenie dla źródeł prawa tego okresu mają ukazy uwłaszczeniowe z 2 marca 1864 r. (I. o urządzeniu włościan
w KP, II o urządzeniu gmin wiejskich, III o Komisji Likwidacyjnej, IV o sposobie wprowadzania w wykonanie nowych ustaw o
włościanach),
-źródłem obowiązującego prawa były też postanowienia Komitetu Urządzającego utworzonego w W-wie w 1864 r. Projekty tych
aktów prawnych przygotowywała powołana jesienią 1864 r. przy Komitecie Urządzającym - Komisja Prawnicza. Jej specjalnym
zadaniem było przygotowanie reformy sądowej w Królestwie. Efektem prac Komisji było dostosowanie rosyjskich ustaw
sądowych z 1864 r. do warunków w Królestwie i przygotowanie postanowienia najwyższego z 19 II 1875 r. o zastosowaniu ich w
warszawskim okręgu sądowym.
D. publikacja aktów prawnych:
Æzestaw XIII, pyt. 1, str. 26
S. s. 101,

2.Pokrewieństwo i powinowactwo.
Æ zestaw XIII, pyt. 2, str. 26,

3.Koncepcie i kodyfikacje prawa cywilnego materialnego -w XX w.
Æ zestaw XXII, pyt 3, str. 43,

// pobrano z umcs.net.pl //

Zestaw XXXIV
1.Związek przyczynowy i wina, okoliczności wyłączające przestępczość czynu w dawnym prawie ziemskim karnym.

Ówczesne prawo karne nie znało pojęcia związku przyczynowego miedzy działaniem sprawcy a wywołanym tym

skutkiem. Karano, gdy zdarzenie (przestępstwo) można było w jakikolwiek sposób powiązać z osobą podejrzaną, wystarczał
jakikolwiek związek, nawet przypadkowy, np. jeśli jakiś człowiek schronił się przed burzą pod drzewem na czyimś polu i zginął
od uderzenia pioruna obciążano (karano) za to zdarzenie właściciela tego pola. Szukano powiązań ale w sposób formalny i
zupełnie przypadkowy. Istotny był skutek zewnętrzny (np. trup), jeśli nastąpił skutek w postaci naruszenia porządku trzeba było
kogoś za to ukarać.

Pierwszy ślad związku przyczynowego pojawił się w Statutach Kazimierza Wielkiego, które zawierały przepis: jeśli w

bójce w karczmie ktoś zginął, podejrzany był ten, kto zgasił świecę. Z czasem (XVII w.) prawo karne przestało się interesować
skutkiem zewnętrznym natomiast zwrócono uwagę na psychikę przestępcy przed i w czasie popełnienia przestępstwa, na jego
subiektywne nastawienie. Na tej podstawie opracowano teorię, winy. rozróżniano:
− winę umyślną (zły zamiar bezpośredni) - gdy sprawca miał pełną świadomość bezprawności swojego czynu.

− winę nieumyślną, w tym wyróżniano:

niedbalstwo - sprawca nie wiedział choć powinien,

lekkomyślność - np. zostawienie pistoletu w miejscu dostępnym dla dzieci.

W XIII, XIV w. w polskim prawie karnym o winie decydował skutek zewnętrzny, w rezultacie karalne nie było usiłowanie
przestępstwa - podjęcie działań mających na celu popełnienie przestępstwa, nie karane bo nie było skutku. Od XVII w. o winie
decyduje subiektywne nastawienie woli sprawcy, przestępstwem zatem jest też usiłowanie (mimo, że nie ma skutku
zewnętrznego przestępstwo jest).
Okoliczności wyłączające przestępczość czynu:
a) początek - każda zaczepka czynna lub nawet słowna, jeśli ktoś był zaczepiony czynnie lub słownie to mógł odpierając taką

zaczepkę zabić, zranić przeciwnika i nie ponosił za to odpowiedzialności, czyn nie był uważany za przestępstwo, nie musiała
istnieć równowaga miedzy zagrożeniem a środkami podjętymi dla jego odparcia (dziś obrona konieczna ale bardzo dokładnie
określona w prawie - podjęte środki muszą odpowiadać zagrożeniu)

b) zabicie nierządnicy - do poł. XIV w.,
c) zabicie proskrybowanego (wywołańca) - proskrypcja - rodzaj kary powodującej takie skutki jak śmierć człowieka,

proskrybowany umierał dla prawa, jego dzieci dziedziczyły po nim, żona jego uważana była za wdowę - pewna fikcja prawna
(w XIX w. - śmierć cywilna).

d) zabicie lub zranienie przez wierzyciela dłużnika odpowiadającego osobiście (prawami osobistymi - życiem, zdrowiem).
e) wg statutu małopolskiego nie było przestępstwem zabicie polnego złodzieja złapanego nocą na gorącym uczynku kradzieży

zboża (B),

f) w 1557 r. wprowadzono przepis, że bezkarne jest również zabicie plebejusza podającego się za szlachcica - cel: ochrona

stanu szlacheckiego przed nielegalnym przywłaszczaniem sobie praw szlacheckich (B),

W. t. 7, B. s. 153, 263,

2.Uwłaszczenie w Królestwie Polskim
Æ zestaw VI, pyt. 1, str. 13,

3.Hipoteka w prawie Rzeczypospolitej szlacheckiej
Æ zestaw VI, pyt. 3, str. 14,

UWAGA!
skrypt ten jest przepisaną i troszkę inaczej sformatowaną wersją 34 zagadnień, podobno jest ich więcej, sporo osób na nich
oblewa, jeśli ktoś je opracuje to fajnie, niech da znac, szacuneczek dla autora - proszę o kontakt, podziękowania dla ciecia, który
pożyczył skaner, pozdro

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
zestaw nr 2
zestaw nr 3 (2)
Zestawy
zestaw 1 3
zestaw di 3 05
zestaw02rozw
zestaw7
Zestaw 3
2014 mistrzostwa wroclawia zestaw 2
algerba zestaw 5
Zestaw graniceciagow
Zestaw 4
zestaw 10
zestaw1 (5)
zestawy z materialow2
zestaw 5 dynamika punktu materi Nieznany
Zestaw kołowy1
Zestaw 17

więcej podobnych podstron