30

Farmakoterapia

Kofeina przyspiesza pracę serca

i zwiększa siłę jego skurczu (działa-

nie chrono- i inotropowe dodatnie),

rozszerza także naczynia wieńcowe

serca i działa moczopędnie. Pod jej

wpływem dochodzi do zwiększenia

wrażliwości zwojów autonomicznych

– zatokowego i przedsionkowo-ko-

morowego.

Kofeina jest znanym lekiem pobu-

dzającym w stanach zmęczenia

psychicznego i fizycznego, zwięk-

sza sprawność myślenia poprzez

pobudzenie kory mózgowej.

Wzrost koncentracji kofeiny w mózgu,

co następuje po wypiciu kilku filiżanek

kawy, może znacznie zwiększyć oscy-

lacje fal gamma, polepszając w ten

sposób funkcje poznawcze mózgu.

Substancja ta przyspiesza przemianę

materii i zwiększa zapotrzebowanie na

tlen. Stosuje się ją w problemach z niskim

ciśnieniem krwi, choć jego podwyższe-

nie jest kompensowane przez wpływ

na rozszerzanie naczyń krwionośnych

– działa bowiem rozkurczowo na na-

rządy gładkomięśniowe, szczególnie

oskrzela i naczynia krwionośne. Tak

więc nie każdy, kto wypije filiżankę ka-

wy, ma wyższe ciśnienie niż zazwyczaj.

Kofeina pobudza także wydzielanie

soku żołądkowego, prawdopodobnie

poprzez hamowanie fosfodiesterazy

i zwiększenie stężenia cAMP lub GMP,

biorących udział w wydzielaniu kwasu

solnego. Działanie to jest najczęściej

przyczyną dolegliwości spowodowa-

nych przez produkty spożywcze za-

wierające kofeinę, u osób wrażliwych

lub z nadmiernym wydzielaniem kwasu

solnego.

Kofeina jest również częstym skład-

nikiem mieszanek przeciwbólowych,

choć sama nie wykazuje takiego dzia-

łania. Udowodniono, że zwiększa ona

skuteczność preparatów przeciwbólo-

wych dzięki łagodnemu pobudzające-

mu działaniu ośrodkowemu i polepsza-

niu samopoczucia.

•

nasienie kakaowca –

Semen Cacaco

z rośliny

Theobroma cacao

– kaka-

owiec właściwy (drzewo kakaowe),

•

ziele Mate (herbata paragwajska)

–

Herba Mate

z rośliny

Ilex paragu-

ariensis

(ostrokrzew paragwajski),

•

liść Katy –

Folium Cathae

z rośliny

Catha edulis

(czuwaliczka jadalna).

Ziarna kawy

przeznaczone do celów

spożywczych praży się w temperatu-

rze 200–250°C, co nadaje im cha-

rakterystyczny smak i zapach wskutek

procesów karmelizacji cukrów, zmian

w garbnikach, fenolokwasach i biał-

kach. Zmiany te powodują powsta-

wanie związków lotnych. Filiżanka

kawy z jednej łyżeczki zawiera oko-

ło 100 mg kofeiny.

Z zielonych, wysuszonych nasion róż-

nych gatunków kawy, upalonych aż

do silnego zbrunatnienia i zwęglenia

zewnętrznych warstw nasion, a na-

stępnie zmielonych otrzymuje się wę-

giel kawowy –

Coffea carbo

. Węgiel

kawowy zalecany jest w ostrej biegun-

ce, w lekkich stanach zapalnych błony

śluzowej jamy ustnej i gardła.

Liść herbaty

uzyskiwany z krzewu herba-

cianego pochodzi z Chin i Indii, ale jest

uprawiany w wielu rejonach świata. Liście

przeznaczone do użytku są w specjalny

sposób fermentowane, wskutek czego

zmieniają się ich pierwotne składniki –

powstaje olejek eteryczny. Herbata sta-

nowi używkę o światowym znaczeniu,

produkowaną w ilości ponad miliona ton

rocznie. Napar z liści herbaty, uzyskany

przez zalanie ich wrzącą wodą na 2–3

minuty, stosuje się jako

analepticum

(do-

bra rozpuszczalność alkaloidów), nato-

miast napar z herbaty parzonej przez 10

minut – jako

antidiarrhoicum

(synergizm

działania ściągającego garbników oraz

moczopędnego teofiliny).

Zarodek kola

to dojrzałe nasienie,

pozbawione łupiny i wysuszone. Pod-

czas suszenia następuje utlenianie

garbników i zarodki zabarwiają się

na brunatnoczerwony kolor. Służą do

Kofeina to alkaloid purynowy o szeroko udokumentowanej
aktywności farmakologicznej. Rośliny zawierające kofeinę
ludzkość zna i stosuje od przeszło 4000 lat. Substancja
ta jest otrzymywana również syntetycznie.

Kofeina – czy wiemy ju¿ wszystko?

Badania naukowe ostatnich lat dono-

szą o jeszcze innych możliwościach

zastosowania kofeiny. W

Journal of

Alzheimer’s Disease

ukazała się infor-

macja, że picie kawy może pomóc

w walce z chorobą Alzheimera.

Do najpopularniejszych surowców ro-

ślinnych zawierających kofeinę należą:

•

nasiona kawy –

Semen Coffeae

z rośliny

Coffea arabica

– krzew ka-

wowy, kawa arabska,

•

zarodek kola (nasienie) –

Embryo

(Semen)

Colae

z rośliny

Cola acumi-

nata

i

Cola nitida

– kola zaostrzona

(kończysta) i kola błyszcząca,

•

guarana –

Semen Pauliniae

z rośliny

Paullinia cupana

(

Paulinia guarana

),

•

liść herbaty –

Folium Theae

z rośliny

Thea sinensis

(Camelia sinensis)

–

herbata chińska, krzew herbaciany,

31

Farmakoterapia

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

chela mag 105x297.pdf 2009-11-17 11:03:40

otrzymywania nalewki –

Tinctura colae

i wyciągu gęste-

go –

Extractum colae

. Stosuje się je także w przemyśle

wódczanym i literniczym oraz jako dodatek do kakao

lub czekolady. Zarodki kola używane są do produkcji

napoju coca-cola, który pierwotnie był produkowany

z nasion kola i liści kokainowca.

Guarana

to liana występująca w Amazonii. W lecznic-

twie stosuje się nasienie uprażone, zmielone, wymiesza-

ne z wodą i wysuszone. Poza działaniem typowym dla

kofeiny, guarana ma także właściwości adaptogenne

(przeciwstresowe). Ze względu na fakt, że zmniejsza

uczucie głodu, znajduje zastosowanie w dietach odchu-

dzających. Wchodzi również w skład wielu preparatów

pobudzających – toników i napojów orzeźwiających.

Kakao

, czyli nasienie kakaowca, poddaje się fermenta-

cji, a następnie wypraża, pozbawiając wcześniej łupi-

ny nasiennej. Jest w zasadzie produktem spożywczym,

z którego wytłacza się masło kakaowe (

Oleum Ca-

cao, Butyrum Cacao

). Nasiona proszkowane i prażone

w temperaturze 70–140°C stanowią surowiec do pro-

dukcji czekolady. Napój przygotowany z jednej łyżecz-

ki proszku kakao zawiera ok. 64 mg kofeiny.

Mate

to liście i szczyty gałązek ostrokrzewu para-

gwajskiego. Napar z nich poza działaniem charakte-

rystycznym dla kofeiny stosowany jest w kuracjach od-

chudzających – zmniejsza apetyt i przyspiesza rozkład

tłuszczów, co uwarunkowane jest głównie połączeniem

kofeiny z kwasami kawailochinowymi.

Liść katy

pochodzi z krzewu, który rośnie na Półwyspie

Arabskim. Jest stosowany przez tubylców w postaci

preparatów do żucia lub naparów, jako środek do-

pingujący, pobudzający, euforyczny – znany jest jako

herbata arabska lub abisyńska. Głównym alkaloidem

liści katy jest katyna, która wpływa na receptory α i ß-

adrenergiczne, czego efektem jest pobudzenie, a na-

wet euforia. Inny składnik liści katy – aktynon – silnie

stymuluje układ nerwowy, a jego budowa i właściwo-

ści zbliżone są do amfetaminy. Długotrwałe stosowa-

nie katy początkowo poprawia samopoczucie, usuwa

zmęczenie i uczucie głodu, jednak po czasie wywołuje

niepokój, koszmary senne, depresję, a nawet objawy

paranoidalne – zaburza rytm snu, przez co jest lokal-

nym problemem społecznym. Stałe zażywanie prowa-

dzi do zależności psychicznej. W niektórych krajach

sprzedaż i stosowanie katy są zabronione.

dr n. farm. Barbara Figura