1

Krzemiany_2 - łańcuchowe i wstęgowe

Krzemiany łańcuchowe:

pirokseny, wollastonit

Do najważniejszych krzemianów łańcuchowych należą:
Pirokseny (Px): wzór ogólny:

AB(Si

2

O

6

)

, gdzie

A

: (Ca, Na, Li),

B

: (Mg, Fe, Al)

Pirokseny stanowią jedną z najważniejszych grup skałotwórczych..
Powstają w wysokich temperaturach i niskim ciśnieniu H

2

O. Stanowią składniki skał magmowych i metamorficznych.

Są mało odporne na wietrzenie.

Struktura:

Krystalizują w układzie rombowym: ortopirokseny (Opx) oraz jednoskośnym: klinopirokseny (CPx).
Klasyfikacja Px :

Px – klasyfikacja dawna

Px – klasyfikacja krystalochemiczna (nowa)

I Pirokseny Mg - Fe

Enstatyt

►

P

IROKSENY ROMBOWE

OPx

Ferrosilit

Enstatyt

Mg

Klinoenstatyt

Bronzyt

Mg, Fe

Klinoferrosilit

Hipersten

Fe, Mg

Pigeonit

Donnpeacoryt

Mn, Mg

II Pirokseny Mn - Mg

Donnpeacoryt

►

P

IROKSENY JEDNOSKO

Ś

NE

CPx

Kanoit

Szereg klinoenstatytu

Klinoenstatyt

Mg

III Pirokseny Ca

Klinohipersten

Mg, Fe

Diopsyd

Klinoferrosilit

Fe

Hedenbergit

Pigeonit

Mg, Fe, Ca

Augit

Kanoit

Mn, Mg

Johannsenit

Petedunnit

Szereg diopsyd - hedenbergit

Esseneit

Diopsyd

Ca, Mg

Hedenbergit

Ca, Fe

IV Pirokseny Ca - Na

Johannsenit

Ca, Mn

Omfacyt

Petedunnit

Ca, Zn

Egiryn - Augit

Esseneit

Ca, Fe

V Pirokseny Na

Szereg augitu

Jadeit

Augit

Ca, Mg, Fe, Ti, Al

Egiryn

Fassait

Ca, Mg, Fe, Al

Kosmochlor

Jervisyt

Szereg jadeitu

Jadeit

Na, Al

VI Pirokseny Li

Egiryn

Na, Fe

Spodumen

Omfacyt

(Ca, Na) / (Mg, Fe, Al.)

Kosmochlor

Na, Cr

Jervisyt

(Na, Ca, Fe) / (Sc, Mg, Fe)

Spodumen

Li, Al

Diallag – odmiana piroksenów szeregu diopsyd – hedenbergit oraz augitów.

2

Występowanie Px w skałach:

Opx (z wyjątkiem ferrosilitu i eulitu) – głównie zasadowe skały plutoniczne tj. noryty, piroksenity, perydotyty, oraz w

sjenitach i monzonitach. W niewielkich ilościach występują w skałach wylewnych – dacyty, andezyty, bazalty.

CPx - diopsyd – hedenbergit: występują w wapieniach i dolomitach kontaktowo zmetamorfizowanych (często wraz z

granatami wapniowymi, wezuwianem i wollastonitem). Diopsyd może również występować w skałach metamorficznych
facji amfibolitowej (często z tremolitem) oraz w niewielkich ilościach w skałach magmowych (monzonity, sjenity,
granity alkaiczne).

CPx – augity: najczęściej występują w skałach magmowych subwulkanicznych i wylewnych (gabro, bazalt, diabaz,

dioryty). Spotykane są w skałach metamorficznych wysokich temperatur i wysokich ciśnień (gnejsy piroksenowe,
hornfelsy).

CPx – szereg jadeitu:

Jadeit - Skały metamorficzne niskich temperatur i niskich cisnień. Występuje w serpentynitach i ofiolitach.
Omfacyt – ekloglity, łupki glaukofanowe, amfibolity.

Krzemiany wstęgowe: amfibole

Struktura:

Najważniejszymi minerałami tej grupy są:
Amfibole (Amf): wzór ogólny:

A

2

B

5

[(OH,F) | Si

4

O

11

]

2

, gdzie:

A

: (Ca, Na, K, ...),

B

: (Mg, Fe, Al, Mn, Ti, ...)

Występowanie w skałach:

Amfibole rombowe – występują głównie w skałach metamorficznych
Amfibole jednoskośne:

Szereg cummingtonitu – amfibolity oraz skały przeobrażone kontaktowo.
Szereg aktynolitu – skały metamorficzne facji zieleńcowej i albitowo-hornfelsowej. Występują w przekrystalizowanych

wapieniach i dolomitach oraz zmienionych gabrach oliwinowych i serpentynitach.

Szereg hornblendy – wyróżnia się hornblende zwyczajną i hornblende bazaltową.
Hornblenda zwyczajna: (barwa zielona, ciemnozielona, czarna) występuje w wielu skałach magmowych i

metamorficznych. Są odporne na wietrzenie.

Hornblenda bazaltowa: (barwa czarna, brązowawa) występuje w skałach magmowych. (bazalty – trachity).
Szereg glaukofanu: skały metamorficzne facji łupków glaukofanowych i zieleńcowej. Znany z ekloglitów i łupków

chlorytowych.

Skupienia włókniste amfiboli – azbesty amfibolowe:

nefryt (odmiana aktynolitu i tremolitu występująca w skupieniach spilśnionych).

Pirokseny a amfibole

pokrój

Zazwyczaj krótkie („pękate”) słupki

Zwykle słupki wydłużone

łupliwość

Łupliwość
dwukierunkowa. Na
przekroju
poprzecznym system
szczelinek krzyżuje się
po kątem ok 87

°

Łupliwość
dwukierunkowa. Na
przekroju
poprzecznym system
szczelinek krzyżuje
się po kątem ok 124

°

Występowanie
w skałach

Patrz tekst

Patrz tekst

Trwałość

Mało odporne na wietrzenie

Bardziej odporne na wietrzenie. Przechodzą do

osadów jako minerały ciężkie.

porównać z turmalinem

3

Klasyfikacja amfiboli

Klasyfikacja dawna

Klasyfikacja krystalochemiczna

(fragment !)

I. Amfibole rombowe

Amfibole Fe-Mg-Mn

Podgrupa antofyllitu

Protoamfibole

Podgrupa cummingtonitu

Proto ferro-antofyllit

Fe

Proto mangan-antofyllit

Mn, Fe

Amfibole Ca

Normalne amfibole rombowe

Podgrupa tremolitu - tschermakitu

Antofyllit

Mg, Fe

Podgrupa edenitu - pargasytu

Gedryt

Mg, Fe, Al

Podgrupa hastingsytu

Ferrogedryt

Fe, Al

Podgrupa kaersutytu

Holmquistyt

Li, Mg, Al

Amfibole Na-Ca

II. Amfibole jednoskośne

Podgrupa winchytu - barroisytu

Podgrupa richterytu - taramitu

Szereg cummingtonitu

Cummingtonit

Mg, Fe

Amfibole alkaiczne

Gruneryt

Fe, Mg

Podgrupa eckermannitu - arfvedsonitu

Szereg aktynolitu

Podgrupa glaukofanu - ribeckitu

Tremolit

Ca, Mg

Aktynolit

Ca, Mg, Fe

Ferroaktynolit

Ca, Fe

Szereg hornblendy

Hornblenda

Ca, Na, K / Mg, Fe, Al

Edenit

Na, Ca, Mg

Ferroedenit

Na, Ca, Fe

Sadanagait

K, Na, Ca, Fe, Mg, Al, Ti

Magnesio-sadanagait

Tschermakit

Ca, Mg, Al, Fe

Ferrotschermakit

Ca, Fe, Al

Pargasyt

Hastingsyt

Hornblenda bazaltowa

Kaersutyt

Barkevikit

Szereg glaukofanu

Glaukofan

Crossyt

Nyböit

Magnesioribeckit

Ribeckit

Richteryt

Potassium-fluor- richteryt

Magnesiokatoforyt

Katoforyt

Eckermannit