32

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2009

FIZYKOTERAPIA

Duża skuteczność krioterapii stosowanej w ramach kompleksowej rehabilitacji powoduje znaczną poprawę funkcjonalną
pacjentów. Przy prawidłowym stosowaniu nie powoduje powikłań, stanowiąc cenną metodę uzupełniającą leczenie pod-
stawowe.

Krioterapia miejscowa

i ogólnoustrojowa

u pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów

Z

naczący wzrost zainteresowania chorobą
zwyrodnieniową stawów (osteoarthritis

– OA) jest spowodowany zwiększającą się
liczbą chorych (60% osób powyżej 60. roku
życia) cierpiących na tę jednostkę chorobową.
Choroba zwyrodnieniowa stawów to wynik
zarówno biologicznych, jak i mechanicz-
nych mechanizmów – dochodzi do dege-
neracyjnych zmian w strukturze i funkcji
stawów (uszkodzenie chrząstki stawowej,
której towarzyszą zmiany w podchrzęstnej
warstwie kości, wyrośla kostne – osteofity,
proces zapalny w obrębie błony maziowej
i tkanek okołostawowych) [3, 13].

Zmiany zwyrodnieniowe najczęściej

dotyczą stawów biodrowych i kolanowych,
jak również odcinka szyjnego i lędźwiowego
kręgosłupa. Ból odczuwany w okolicach
zmienionych stawów oraz ograniczenia
ruchomości są głównymi objawami kli-
nicznymi zgłaszanymi przez pacjentów
wymagających leczenia. Wśród innych
objawów wymienić należy: obrzęk stawu,
zwiększone ucieplenie skóry, zwiększoną
ilość płynu w jamie stawowej, który jest
oznaką toczącego się procesu zapalnego,
zawsze towarzyszącego zmianom zwyrod-
nieniowym [3,13].

Krioterapia jest metodą leczenia pole-

gającą na schładzaniu wybranych okolic
ciała przy użyciu niskich temperatur
w celu wywołania fizjologicznych reakcji
organizmu o charakterze miejscowym czy
ogólnym. Niszczenie tkanek zmienionych
patologicznie poprzez użycie zimna nosi
nazwę kriochirurgii. Pobudzanie proce-

sów fizjologicznych, jak i oddziaływanie
na zmienione chorobowo tkanki bez
spowodowania ich destrukcji nosi nazwę
krioterapii [6, 12].

Efekty działania temperatur

kriogenicznych

Fizykoterapia, do której zaliczają się zabiegi
krioterapii, ma na celu zlikiwidowanie lub
zmniejszenie dolegliwości bólowych, opty-
malne utrzymanie funkcji układu ruchu oraz
powstrzymanie lub przynajmniej spowol-
nienie postępu zmian zwyrodnieniowych.
Zmiany zwyrodnieniowe stawów o różnej
etiologii i towarzyszące im dolegliwości
są jednym z podstawowych wskazań do sto-
sowania krioterapii, zarówno miejscowej,
jak i ogólnoustrojowej. Lokalizacja stawu
zajętego procesem zwyrodnieniowym wy-
daje się być bez znaczenia dla możliwości
i skuteczności leczenia zimnem [6, 7].

Stosowanie zabiegów poprawia rucho-

mość stawów oraz wywołuje wyraźny efekt
przeciwbólowy. Jest on związany z wpływem
krańcowo niskich temperatur kriogenicz-
nych na układ nerwowy (czynnościowe
wyłączenie przez zimno receptorów czucio-
wych i ich połączeń z proprioreceptorami,
zwolnienie przewodnictwa we włóknach
czuciowych oraz blokowanie aferentnej
impulsacji bólowej do rdzenia kręgowego
– zgodnie z teorią kontrolowanego przepustu
rdzeniowego Walla i Melzacka) [7].

Efekt przeciwobrzękowy krioterapii jest

z kolei związany z pojawiającym się pod
jej wpływem przekrwieniem tętniczym

obrzęków okołostawowych, zwiększeniem
filtracji włośniczkowej, prawdopodobnie
poprawą drożności naczyń chłonnych
drenujących przestrzeń międzykomórkową
oraz hamowaniem przylegania leukocytów
do śródbłonka. Zmniejszenie nasilenia
obrzęku chorego stawu (np. w odcinku
szyjnym kręgosłupa) to ustępowanie
objawów wzmożonego napięcia mięśni
przykręgosłupowych, poprawa ruchomości
kręgosłupa, a w przypadku stawów kola-
nowych – poprawa jakości i wydolności
chodu [7, 9].

Działanie przeciwzapalne podczas

zabiegów krioterapii miejscowej powo-
duje zmniejszenie aktywności procesów
przemiany materii komórek objętych za-
paleniem. W następstwie aplikacji zimna
i ćwiczeń powstają warunki do lepszego
odżywiania chrząstki stawowej oraz jej
odbudowy [9, 11].

Wystąpienie właściwego odczynu

naczyniowego jest w każdym przypadku
podstawowym warunkiem uzyskania wła-
ściwych wyników leczenia. Występujące
zmiany w układzie krążenia pod wpły-
wem temperatur kriogenicznych dotyczą
głównie mikrokrążenia. Wzrost ukrwienia
tkankowego, występujący po zabiegach
krioterapeutycznych, powoduje większe
stężenie tlenu i zwiększa jego podaż do tka-
nek zmienionych zapalnie oraz łagodzi ból
przez wspomniany powyżej spadek stężenia
mediatorów zapalenia [7, 8].

Dzięki wyżej wymienionym efektom dzia-

łania temperatur kriogenicznych możliwa
jest trzykrotna intensyfikacja i wydłużenie
czasu ćwiczeń, a tym samym osiągnięcie
lepszych rezultatów w rehabilitacji pa-
cjentów. Efekty te są korzystne szczególnie
w schorzeniach narządu ruchu [5, 8].

Krioterapia miejscowa

Krioterapia miejscowa polega na aplikacji
zimna w temperaturze od -100°C do -120°C
na wybraną okolicę ciała pacjenta (pojedyn-
czego stawu). Wywołuje ona jedynie efekty
miejscowe, nie obserwuje się ogólnoustro-
jowych efektów oddziaływania niskich

Streszczenie
Krioterapia i kriochirurgia to metody fizy-
kalne wykorzystujące ujemne temperatu-
ry w medycynie. Zastosowanie lecznicze
krioterapii to przede wszystkim choroby
i schorzenia narządu ruchu. W pracy omó-
wiono zabiegi krioterapii miejscowej oraz
ogólnoustrojowej u pacjentów ze zmiana-
mi zwyrodnieniowymi stawów.
Słowa kluczowe

: krioterapia, leczenie,

zmiany zwyrodnieniowe stawów

Summary
Cryotherapy and cryosurgery there are
physical method which use a negative
temperatures in medicine. The therapeu-
tic apply of cryotherapy this first of all
chronic and illness of organ movement.
In this work the author was talked about
local and systemic cryotherapy in patients
with osteoarthritis.
Key words

: cryotherapy, treatment, oste-

oarthritis

34

REHABILITACJA W PRAKTYCE 2/2009

FIZYKOTERAPIA

temperatur. Ze względu na rodzaj chłodziwa
oraz sposób schładzania najczęściej używa
się oparów ciekłego azotu o temperaturze
od -100°C do -180°C, używając specjalnych
dysz kierowanych na pole zabiegowe
(fot. 1) [6, 11].

Miejsce poddawane zabiegowi powinno

być osuszone, odległość dyszy powinna
wynosić co najmniej 10 cm, a szybkość
wykonywanych ruchów dyszy krioapli-
katora (by strumień nie padał na jedną
okolicę) regulowana jest we współpracy
z pacjentem, w oparciu o nasilenie subiek-
tywnych odczuć bólu, pieczenia oziębia-
nej powierzchni ciała. Zabieg powinien
trwać od 1 do 3 minut, być wykonywany
maksymalnie 2 razy dziennie, w odstępie
minimum 6 godzin [6,11].

Do miejscowego leczenia zimnem stosu-

jemy też inne metody, nie będące w myśl
definicji krioterapią. Mamy tutaj na myśli
zimne silikonowe kompresy żelowe nakłada-
ne na wybrany staw o temperaturze od - 5°C
do 0°C stosowane od 20 do 30 minut; wyma-
gają one podłożenia chusty lub gazy. Dzięki
swej elastyczności doskonale modelują się
i dopasowują do ciała pacjenta. Okłady z uży-
ciem plastikowych worków wypełnionych
kostkami lodu o temperaturze 0°C stosujemy
bezpośrednio na skórę do 20 minut. Aerozole
oziębiające to zabieg polegający na zraszaniu
powierzchni stawu. Jednorazowa aplikacja
wykonywana okrężnymi ruchami dyszy
(na suchą skórę) nie powinna przekraczać
5-8 sekund od 1 do 2 razy dziennie. Masaż
lodem, wykonywany ruchami okrężnymi,
polega na pocieraniu chorego miejsca kost-
ką lodu od 3 do 5 minut. Gromadzącą się
i skraplającą wodę wycieramy ręcznikiem
[6, 9, 12].

Krioterapia ogólnoustrojowa

Krioterapia ogólnoustrojowa polega na dzia-
łaniu temperatur kriogenicznych przez
krótki okres czasu na całe ciało pacjenta
[6, 12]. Pierwsze doniesienia przedstawił
R. Fricke w leczeniu chorobowo zmienio-
nych stawów i opracował pierwsze stan-
dardy leczenia zimnem (1989 r.) [2].

Krioterapia ogólnoustrojowa wyko-

nywana jest w kriokomorach (fot. 2)
w temperaturze od -110°C do -160°C przez
3 minuty lub kriosaunach (jednokomorowe
pomieszczenia przeznaczone dla jednej

osoby, o temp. -100°C) w czasie jednego
seansu, później mają miejsce ćwiczenia
na sali gimnastycznej [6, 10, 12].

Pacjenci poddawani zabiegom wchodzą

do przedsionka kriokomory o temperaturze
-60°C na około 30 sekund, a następnie prze-
chodzą do komory właściwej o temperaturze
do -160°C na około 1-3 minuty. Podczas trwa-
nia zabiegu pacjenci powinni być w ruchu
(np. poruszać się w rytm muzyki). Jeden cykl
to najczęściej 10 zabiegów. Pacjent wchodzi
do komory w odpowiednim bawełnianym
ubiorze kąpielowym (rękawiczki, drewniane
buty – chodaki, nauszniki, maska na twarz,
osłonięte piersi i krocze) [6, 8].

Krioterapia ogólnoustrojowa wykazuje

większą wartość terapeutyczną. Oprócz
korzyści omówionych przy okazji krioterapii
miejscowej wpływa na układ hormonalny,
odpornościowy oraz psychikę pacjentów,
co sprzyja poprawie jakości życia (Quality
of Life) [7,10].

Niezbędnym elementem po zabiegu

krioterapii (miejscowej, jak i ogólnoustro-
jowej) jest kinezyterapia wykonywana
przez około 60 minut, według indywidu-
alnie ustalonego programu dla każdego
pacjenta [6, 7, 9].

Podsumowanie

Duża skuteczność krioterapii stosowanej
w ramach kompleksowej rehabilitacji
powoduje znaczną poprawę funkcjonalną
pacjentów. Przy prawidłowym stosowaniu
nie powoduje powikłań, stanowiąc cenną
metodę uzupełniającą leczenie podstawowe.
Krioterapia miejscowa, jak i ogólnoustro-
jowa, wymaga racjonalnego stosowania,
ze szczególnym uwzględnieniem wskazań
i przeciwwskazań, co pozwala na osią-
gnięcie założonego celu terapeutycznego.
Na całym świecie rocznie zażywa się około
55 mld sztuk leków z grupy NLPZ. Prawie
połowa z nich jest stosowana przez osoby
cierpiące na choroby zwyrodnieniowe sta-
wów [1]. Przewlekłe zażywanie tych leków
(bez kontroli lekarskiej) w przypadku 44%
pacjentów kończy się czynnym owrzodze-
niem żołądka i dwunastnicy o charakterze
nietypowym bądź skąpoobjawowym. Za-
ostrza też chorobę Leśniowskiego-Crohna
(morbus Leśniowski-Crohn) i chorobę wrzo-
dziejącego zapalenia jelita grubego (colitis
ulcerosa). U ponad połowy pacjentów

z rozpoznanym wrzodem żołądka po stoso-
waniu NLPZ kolejnym objawem jest krwiak
lub perforacja wrzodu [1, 3, 4].

Istniejące możliwości techniczne być

może pozwolą na ustalenie optymalnego
zakresu niskich temperatur, dających
najkorzystniejszy efekt terapeutyczny u pa-
cjentów z OA. Ważnym wydaje się również
fakt, iż dzisiejsza rzeczywistość nakłada
obowiązek poszukiwania najkorzystniej-
szych form leczenia przy optymalnych
wskaźnikach ekonomicznych.

‰

J

AROS

ŁAW

P

ASEK

1

, T

OMASZ

P

ASEK

2

,

A

LEKSANDER

S

IERO

Ń

1

1

Oddzia

ł Kliniczny Chorób Wewnętrznych, Angiologii

i Medycyny Fizykalnej Katedry Chorób Wewn

ętrznych

oraz O

środek Diagnostyki i Terapii Laserowej Śląskiego

Uniwersytetu Medycznego w Katowicach

Kierownik Kliniki:

prof. dr hab. med. dr h.c. Aleksander Siero

ń

2

Zespó

ł Rehabilitacyjny Wojewódzkiego Szpitala

Specjalistycznego nr 5 im.

św. Barbary w Sosnowcu

Piśmiennictwo
1. American College of Rheumatology. Recom-

mendations for the Medical Management
of Osteoarthritis of the Hi and Knee. „Arthritis
Rheum”, 2000; 43(9): 1905-1915.

2. Fricke R.: Lokale Kaltlufttherapie – eine

weitere krioterapeutische Behandlungsme-
thode. „Z. Phys. Baln. Med. Klin.”, 1989; 13:
260-264.

3. Hunter D.J., Felson D.: Osteoarthritis. „BMJ”,

2006; 332: 639-642.

4. Kaleta M.: Farmakoterapia bólu w chorobie

zwyrodnieniowej stawów. „Ortopedia”, 2006;
7(1): 15-22.

5. Sieroń A.: Medycyna fizykalna w medycynie

sportowej. „Chirurgia kolana, artroskopia, trau-
matologia sportowa”, 2006; 3(3): 43-47.

6. Sieroń A., Cieślar G., red.: Zastosowanie

zimna w medycynie – kriochirurgia i kriote-
rapia. „Medica Press”, Bielsko-Biała 2003.

7. Stanek A., Cieślar G., Matyszkiewicz B.,

Rozmus-Kuczia I., Sieroń-Stołtny K., Koczy B.,
Sieroń A.: Subiektywna ocena skuteczności
terapeutycznej krioterapii ogólnoustrojowej
u pacjentów z ZZSK. „Baln. Pol.”, 2005;
47(1-2): 24-32.

8. Sieroń A., Pasek J., Mucha R.: Krioterapia

w rehabilitacji. „Rehabilitacja w Praktyce”,
2007; 3: 34-38.

9. Sieroń A., Stanek A., Cieślar G., Pasek J.:

Kriorehabilitacja – rola krioterapii we współ-
czesnej rehabilitacji. „Fizjoterapia”, 2007;
15(2): 3-8.

10. Skowron Ł.: Fizykoterapia i kinezytera-

pia w chorobie zwyrodnieniowej stawów.
„Ortopedia”, 2006; 7(1): 23-30.

11. Stanek A., Cieślar G., Mrowiec J., Sieroń A.:

Krioterapia w praktyce klinicznej. „Rehabi-
litacja w Praktyce”, 2006; 1: 27-32.

12. Zagrobelny Z. (Red.): Krioterapia miejscowa

i ogólnoustrojowa. Wydawnictwo Medyczne
Urban & Partner, Wrocław 2003.

13. Zimmermann-Górska I.: Choroba zwyrodnie-

niowa stawów – nowe spojrzenie? „Pol. Arch.
Med. Wewn.”, 2008; 118: 10-13.

Fot. 2. Kriokomora

Fot. 1. Zabieg krioterapii miejscowej u pacjenta ze zmia-
nami zwyrodnieniowymi stawu kolanowego

fot. Archiwum

autorów