Metodologia materiały do pracy

własnej

Dedukcja, indukcja, modus tollens,

operacjonalizacja

Implikacja

p



q

Jeżeli

p

to

q

Jeżeli

pijesz alkohol

to

masz co najmniej 18 lat.

To zdanie jest prawdziwe jeśli
Pijesz alkohol i masz 18+ lat p q
Nie pijesz alkoholu i masz 18+ lat ~p q
Nie pijesz alkoholu i nie masz 18+ lat ~p ~q
To zdanie jest fałszywe jeśli
Pijesz alkohol i nie masz 18+ lat p ~q


Kiedy prawdziwe jest zdanie
Jeśli przyszli psychologowie są uczciwi to nikt nie będzie ściągał na

kartkówce

?

Zdanie jest prawdziwe gdy
• Przyszli psychologowie są uczciwi
• Nikt nie będzie ściągał na kartkówce

• Przyszli psychologowie nie są uczciwi
• Nikt nie będzie ściągał na kartkówce

• Przyszli psychologowie nie są uczciwi
• Ktoś będzie ściągał na kartkówce

Zdanie jest fałszywe* gdy
• Przyszli psychologowie są uczciwi
• Ktoś będzie ściągał na kartkówce

*zakładając że ściągający zostaną psychologami

Wnioskowanie dedukcyjne

Wszystkie kruki są czarne  przesłanka
----------------------------------
Ten kruk jest czarny  wniosek
lub
Jeśli wszystkie kruki są czarne to ten kruk jest

czarny.

Co wiemy o wniosku jeśli przesłanka jest

prawdziwa?

DEDUKCJA

• Gdy przesłanka jest prawdziwa wniosek musi

być prawdziwy. Wniosek nie może być
fałszywy jeśli przesłanka jest prawdziwa.
Wniosek wynika logicznie z przesłanki.
Wniosek nie zawiera żadnej dodatkowej
informacji poza tym co już wiemy z przesłanki.

Wnioskowanie indukcyjne

Ten kruk jest czarny  przesłanka
-----------------------
Wszystkie kruki są czarne  wniosek
lub
Jeśli ten kruk jest czarny to wszystkie kruki są czarne

CO wiemy o wniosku jeśli przesłanka jest

prawdziwa?

Indukcja

• Jeśli przesłanka jest prawdziwa to wniosek

staje się bardziej prawdopodobny.
Prawdziwość przesłanki nie gwarantuje
prawdziwości wniosku. Wniosek wychodzi
poza informacje zawarte w przesłance.

Wskaż przykłady wnioskowania

dedukcyjnego i indukcyjnego

A. Jeśli kofeina poprawia nastrój to Janek po

wypiciu kawy będzie w lepszym nastroju niż przed

wypiciem kawy.

B. Jeśli wszyscy studenci WSFiZ lubią kawę to ludzie

lubią kawę.

C. Jeśli wszyscy studenci WSFiZ lubią kawę to

niektórzy studenci UW lubią kawę

D. Jeśli wszyscy studenci WSFiZ lubią kawę to

studenci I roku WSFiZ lubią kawę

E. Jeśli wszyscy studenci WSFiZ lubią kawę to

wszyscy studenci WSFiZ lubią herbatę.

F. Jeśli badani którzy obejrzeli scenę zabijania

częściej przeklinali niż ci którzy obejrzeli scenę

neutralną to bycie świadkiem przemocy wywołuje

agresję.

G. Jeśli wszyscy psychologowie mają wysoki poziom

empatii to ten pedagog ma wysoki poziom

empatii.

H. Jeśli wszyscy psychologowie boją się pająków to

absolwenci psychologii WSFiZ boją się pająków.

I. Jeśli lubię zwierzęta to lubię wiewiórki
J. Jeśli lubię wiewiórki to lubię zwierzęta

Odpowiedzi
• Dedukcyjne: A, D, H, I
• Indukcyjne: B, C, E, F, G, J

Twierdzenie ogólne

Twierdzenie jednostkowe

Twierdzenie teoretyczne

Stres powoduje złe
samopoczucie

U osób badanych stres
spowoduje złe
samopoczucie

Twierdzenie obserwacyjne

Osoby które mają na
rozwiązanie zadania
ograniczoną ilość czasu, po
wykonaniu zadania
twierdzą że mają gorsze
samopoczucie niż osoby
które mają na rozwiązanie
zadania nieograniczoną
ilość czasu.

Osoby badane, które będą
miały na rozwiązanie
zadania ograniczoną ilość
czasu po wykonaniu
zadania będą twierdziły, że
mają gorsze samopoczucie
niż osoby które będą miały
na rozwiązanie zadania
nieograniczoną ilość czasu.

DEDUKCJA w nauce: Z ogólnego twierdzenia teoretycznego wyprowadzamy
jednostkowe twierdzenie obserwacyjne

Twierdzenie ogólne

Twierdzenie jednostkowe

Twierdzenie teoretyczne

Stres powoduje złe
samopoczucie

U osób badanych stres
spowodował złe
samopoczucie

Twierdzenie obserwacyjne

Osoby które mają na
rozwiązanie zadania
ograniczoną ilość czasu, po
wykonaniu zadania
twierdzą że mają gorsze
samopoczucie niż osoby
które mają na rozwiązanie
zadania nieograniczoną
ilość czasu.

Osoby badane, które miały
na rozwiązanie zadania
ograniczoną ilość czasu po
wykonaniu zadania
twierdziły, że miały gorsze
samopoczucie niż osoby
które miały na rozwiązanie
zadania nieograniczoną
ilość czasu.

INDUKCJA w nauce: Jednostkowe obserwacje uogólniamy na ogólne twierdzenie
teoretyczne

Modus tollens

p  q
~q
----
~p

Co wynika z poniższych przesłanek. Czy

to jest modus tollens?

Jeśli

uśmiech redukuje stres (p)

to

osoby

uśmiechające się w trakcie wykonywania
zadania z presją czasową będą miały niższe
tętno niż osoby nie uśmiechające się (q)

.

Osoby uśmiechające się w trakcie wykonania

zadania z presją czasową nie miały niższego
tętna niż osoby nie uśmiechające się (~q)

Odpowiedź

Z przesłanek na poprzednim slajdzie wynika, że:

Uśmiech nie redukuje stresu (~p)

p  q
~q
----------
~p
To jest modus tollens

Jeśli wszyscy mieszkańcy Warszawy kibicują Legii

Warszawa to mieszkańcy Mokotowa kibicują
Legii Warszawa.

Nieprawda, że wszyscy mieszkańcy Warszawy

kibicują Legii Warszawa

Co wynika z poniższych przesłanek. Czy

to jest modus tollens?

Odpowiedź

Z przesłanek na poprzednim slajdzie wynika, że:
Mieszkańcy Mokotowa kibicują Legii lub

mieszkańcy Mokotowa nie kibicują Legii,

Czyli nic nie wynika.
To nie jest modus tollens.

• Jeżeli

p

to

q

• Jeżeli

inteligencja ma związek z towarzyskością

to

osoby które uzyskają wysoki wynik testu inteligencji
będą się różniły miarą towarzyskości od osób które
uzyskały niski wynik testu inteligencji

.

• Czy możemy dowieść że p jest prawdziwe? Jak?
• Czy możemy dowieść, że p jest fałszywe? Jak?
• Czy możemy dowieść że q jest prawdziwe? Jak?
• Czy możemy dowieść, że q jest fałszywe? Jak?

• Czy możemy dowieść że p jest prawdziwe? Jak?
Nie możemy
• Czy możemy dowieść, że p jest fałszywe? Jak?
Tak, dowodząc, że q jest fałszywe
• Czy możemy dowieść że q jest prawdziwe? Jak?
Tak, poprzez obserwację
• Czy możemy dowieść, że q jest fałszywe? Jak?
Tak, poprzez obserwację

Wyprowadzanie z ogólnych

twierdzeń teoretycznych

jednostkowych przewidywań

Stres powoduje złe samopoczucie

Hipoteza jest

przyczynowa

niezależna

przyczynowość

kierunkowość

zależna

TAK

NIE

ZMIENNA
ZALEŻNA

ZMIENNA
NIEZALEŻNA

ZMIENNA
WYJAŚNIANA

ZMIENNA
WYJAŚNIAJĄCA

Jedna ze zmiennych powoduje, wpływa,
przyczynia się, zwiększa, zmniejsza, generuje etc.

MANIPULACJA

POMIAR

POMIAR

POMIAR

Hipoteza nie jest

przyczynowa

Zmienna która

powoduje etc.

Druga zmienna

Oksytocyna stymuluje konformizm

wobec grupy własnej

Stallen et al 2012

• Jakie zmienne?
• Czy hipoteza jest przyczynowa?
• Jeśli tak to która zmienna jest zmienną

niezależną?

• Jakie zmienne?
Oksytocyna i konformizm wobec grupy własnej
• Czy hipoteza jest przyczynowa?
Tak
• Jeśli tak to która zmienna jest zmienną

niezależną?

Oksytocyna

• Operacjonalizacja: Czym i jak manipulujemy?

Co i jak mierzymy?

• Oksytocyna – manipulacja
Zakładamy że tabletka z oksytocyną wpływa na poziom

oksytocyny

Grupie eksperymentalnej podajemy oksytocynę, grupie

kontrolnej placebo

• Konformizm –pomiar
Miarą konformizmu jest zbieżność ocen badanego z

ocenami grupy. Prezentujemy badanemu (wymyślone

przez nas) oceny których dokonali członkowie jego

grupy i mierzymy różnicę między ocenami badanego a

zaprezentowanymi mu ocenami grupy. Im mniejsza

różnica tym większy konformizm

Jak brzmi hipoteza operacyjna?

Operacjonalizacja

Hipoteza teoretyczna

Oksytocyna

stymuluje

konformizm wobec grupy

własnej

Hipoteza operacyjna

Osoby którym podamy oksytocynę

będą dokonywać

ocen atrakcyjności obrazków bardziej zbliżonych

do ocen ich grupy

niż osoby którym podamy

placebo

W jaki sposób drogą dedukcji z hipotezy

teoretycznej wyprowadzamy hipotezę

operacyjną?

Jeżeli p to q

Jeżeli oksytocyna stymuluje konformizm wobec grupy własnej

to osoby którym podamy oksytocynę będą dokonywać ocen

atrakcyjności obrazków bardziej zbliżonych do ocen ich

grupy niż osoby którym podamy placebo

Przeprowadziliśmy badanie. Uzyskaliśmy wynik wskazujący że:

~ q

osoby którym podaliśmy oksytocynę nie dokonywały ocen

atrakcyjności obrazków bardziej zbliżonych do ocen ich

grupy niż osoby którym podaliśmy placebo.

Co z tego wynika?
Czy to jest modus tollens?

• Tak, to jest modus tollens. Z powyższych

przesłanek wynika że:

Nieprawda, że oksytocyna stymuluje

konformizm wobec grupy własnej.

(w rzeczywistości wynik badania zgodny był z

hipotezą operacyjną a co za tym idzie hipoteza
teoretyczna nie została odrzucona)

Wymuszona ekspresja emocjonalna

zmniejsza reakcję stresową

Kraft Pressman 2012

•Jakie zmienne?
•Czy hipoteza jest przyczynowa?
•Jeśli tak to która zmienna jest zmienną
niezależną?

• Jakie zmienne?
Wymuszona ekspresja emocjonalna i reakcja

stresowa

• Czy hipoteza jest przyczynowa?
Tak
• Jeśli tak to która zmienna jest zmienną

niezależną?

Wymuszona ekspresja emocjonalna

Operacjonalizacja: Czym i jak manipulujemy? Co

i jak mierzymy?

Operacjonalizacja

• Wymuszona reakcja emocjonalna – manipulacja
Obie grupy trzymają w ustach pałeczkę. Obu grupom

mówimy jak mają napinać mięśnie twarzy. Grupa

eksperymentalna dostaje instrukcje które dają w

efekcie uśmiech, grupa kontrolna – neutralny wyraz

twarzy

• Reakcja na stres – pomiar.
Tworzymy badanym w obu grupach sytuację stresową –

zadanie obrysowywania gwiazdy, którą widzą w lustrze

i mierzymy tętno. Miarą reakcji na stres jest tętno.

Jak brzmi hipoteza operacyjna

• Hipoteza teoretyczna

• Wymuszona ekspresja emocjonalna

zmniejsza

reakcję stresową

• Hipoteza operacyjna
• Osoby badane które

w czasie obrysowywania

widocznej w lustrze gwiazdy

będą utrzymywały

na twarzy wymuszony uśmiech

będą miały

niższe tętno

niż osoby badane które

w czasie

obrysowywania widocznej w lustrze gwiazdy

będą utrzymywały wymuszony neutralny wyraz

twarzy

.

• W jaki sposób z hipotezy teoretycznej drogą

dedukcji wyprowadzimy hipotezę operacyjną?

Jeżeli p to q

Jeśli wymuszona ekspresja emocjonalna zmniejsza reakcję stresową to osoby

badane które w czasie obrysowywania widocznej w lustrze gwiazdy będą

utrzymywały na twarzy wymuszony uśmiech będą miały niższe tętno niż

osoby badane które w czasie obrysowywania widocznej w lustrze gwiazdy

będą utrzymywały wymuszony neutralny wyraz twarzy.

Wykonaliśmy badanie. Okazało się, że:

q

osoby badane, które w czasie obrysowywania widocznej w lustrze gwiazdy

utrzymywały na twarzy wymuszony uśmiech miały niższe tętno niż osoby

badane które w czasie obrysowywania widocznej w lustrze gwiazdy

utrzymywały wymuszony neutralny wyraz twarzy

• Czy to jest modus tollens?
• Co z tego wynika

• Nie to nie jest modus tollens.
• Twierdzenie, że wymuszona ekspresja

emocjonalna zmniejsza reakcję stresową nie
zostało obalone.

Taki wynik otrzymali autorzy.

Smutek powoduje błędne decyzje

ekonomiczne

Lerner i in. (w druku)

Smutek

Decyzje ekonomiczne

Pomiar

Osoby badane wypełniają
kwestionariusz na temat
swojego samopoczucia

Osoby badane wybierają
małą sumę od razu (błąd)
lub dużą sumę później
(dobra decyzja)

Manipulacja

Grupa kontrolna ogląda
film o rafie koralowej,
grupa eksperymentalna
ogląda film o śmierci

Grupa eksperymentalna
wyobraża sobie że źle
zainwestowała 1000$,
grupa kontrolna wyobraża
sobie spacer po parku.

Jak drogą dedukcji z hipotezy teoretycznej powyżej wyprowadzić hipotezę operacyjną?
Jako podpowiedź podaję potencjalne sposoby manipulowania i pomiaru zmiennymi

Jeżeli smutek powoduje błędne decyzje ekonomiczne to

badani którzy obejrzą film o śmierci będą częściej

wybierali małą sumę od razu zamiast dużej sumy

później niż badani którzy obejrzą film o rafie koralowej.

Manipulujemy smutkiem, mierzymy decyzje

Istnieje związek między piciem

alkoholu a agresją

Picie alkoholu

agresja

Pomiar

Skala Skłonności do Picia

Skala Agresji

Manipulacja

Osoby z grupy
eksperymentalnej piją
piwo, osoby z grupy
kontrolnej piją wodę

Osoby z grupy
eksperymentalnej grają w
Mortal Combat, osoby z
grupy kontrolnej grają w
The Settlers

Jak drogą dedukcji z hipotezy teoretycznej powyżej wyprowadzić hipotezę operacyjną?
Jako podpowiedź podaję potencjalne sposoby manipulowania i pomiaru zmiennymi

• Jeśli istnieje związek między piciem alkoholu a

agresją to osoby które uzyskają wysoki wynik
na Skali Skłonności do Picia będą się różniły
wynikiem na Skali Agresji od osób które
uzyskają niski wynik na Skali Skłonności do
Picia.

• Mierzymy picie i agresję – nie ma manipulacji

bo hipoteza nie jest przyczynowa