12

AUDIOVIDEO

TEST/PRODUKT

A

V

D

ziennikarze zaproszeni na Êwiatowà premier´
nowej serii B&W 800, która odby∏a si´ 17 listo-
pada we wn´trzach londyƒskiego The British

Museum, byli zaskoczeni tym, jak niewielkie z zewnàtrz
sà zmiany w najlepiej sprzedajàcych si´ zestawach g∏oÊni-
kowych high-end na Êwiecie. Na pierwszy rzut oka
wszystko pozosta∏o jak dawniej: Êci´te obudowy niskoto-
nowe w najdro˝szych modelach, marlanowe g∏owy prze-
tworników Êredniotonowych FST i tuby kopu∏ek wysoko-
tonowych na szczycie. Argumentacja szefostwa B&W wy-
daje si´ niepozbawiona racjonalnoÊci: sprzedawane od
1997 roku Nautilusy 800 cechuje wyrafinowany i dosko-
nale rozpoznawalny styl autorstwa Mortena Warrena.
A ˝e dobre projekty wytrzymujà prób´ czasu, to nic dziw-
nego, i˝ zdecydowano si´ na bezpieczne i sprawdzone
rozwiàzanie.
Bli˝sze ogl´dziny ujawniajà pierwsze, aczkolwiek tylko po-
wierzchowne ró˝nice w stosunku do starych modeli: smu-
klejsze sylwetki obudów nowych 801-ek i 802-ek, uzyska-
ne za sprawà podstaw z filarami przypominajàcymi do-
tychczasowe zestawy N800, oraz inne przeprofilowania
„g∏ówek” w okolicach tuby tweetera. Prawdziwe zmiany
kryjà si´ jednak w g∏oÊnikach.

IDEALNA KOPU¸KA
WYSOKOTONOWA?

B&W ju˝ od dawna stosuje sztywne i twarde kopu∏ki
w g∏oÊnikach wysokotonowych, które w swym za∏o˝eniu
majà przenosiç zakres cz´stotliwoÊci do 20 kHz w sposób
t∏okowy, tj. bez odkszta∏ceƒ i rezonansów membrany.
By osiàgnàç ten cel, konieczne staje si´ u˝ycie lekkiego
i sztywnego materia∏u, jak np. tytan lub aluminium. Ide-
a∏em by∏oby znalezienie materia∏u niewa˝kiego i nieskoƒ-
czenie sztywnego, co oczywiÊcie nie jest i nigdy nie b´dzie
mo˝liwe. Tytan jest znacznie sztywniejszy od aluminium,
ale te˝ du˝o ci´˝szy (ma g´stoÊç 4,5 g/cm

3

, podczas gdy

aluminium – 2,7 g/cm

3

).

Z punktu widzenia liniowoÊci pracy kopu∏kowego g∏oÊni-
ka wysokotonowego, jednym z najwa˝niejszych parame-
trów determinujàcych jego w∏aÊciwoÊci jest cz´stotliwoÊç
g∏ównego rezonansu, która zale˝y wprost proporcjonal-
nie od pierwiastka kwadratowego z ilorazu modu∏u Youn-
ga E (parametru fizycznego okreÊlajàcego sztywnoÊç ma-
teria∏u) i g´stoÊci materia∏u

ρ

( ). Im sztywniejsza i l˝ej-

sza jest membrana, tym przy wy˝szej cz´stotliwoÊci prze-
staje zachowywaç si´ jak idealny t∏ok. Wówczas mówimy
o rezonansie w∏asnym membrany (ang. break up). Na war-
toÊç cz´stotliwoÊci, przy której nast´puje omawiany efekt,
majà wp∏yw jeszcze inne czynniki (m.in. wielkoÊç, gruboÊç
i profil membrany, rodzaj zawieszenia, sposób uformowa-
nia i po∏àczenia cewki z membranà).

TECHNIKA

KOLUMNY Z DIAMENTEM

NOWA SERIA 800 FIRMY B&W

Z zewnàtrz uderzajàco podobne
do poprzedników, nowe zestawy
g∏oÊnikowe serii 800 bardzo si´ od nich
ró˝nià pod wzgl´dem technologicznym.
Diamentowy g∏oÊnik wysokotonowy, nowe
przetworniki basowe i zwrotnice to coÊ
znacznie wi´cej ni˝ drobna kosmetyka.

TEKST: FILIP KULPA
ZDJ¢CIA: MATERIA¸Y FIRMOWE
BOWERS & WILKINS

√

ρ

Ε

AUDIOVIDEO

13

A

V

TEST/PRODUKT

26-milimetrowa kopu∏ka aluminiowa, stosowana w zestawach g∏oÊniko-
wych B&W, ewoluowa∏a na przestrzeni lat. Zmieniano ró˝ne elementy kon-
strukcyjne tego g∏oÊnika: karkas cewki, zawieszenie, uk∏ad magnetyczny, itp.
Poczynione modyfikacje doprowadzi∏y do podwy˝szenia cz´stotliwoÊci
g∏ównego rezonansu z 26 – w pierwszych wersjach tego g∏oÊnika, do 30 kHz
– w wersjach stosowanych w serii Signature. Rezultat ten mo˝na by uznaç za
w pe∏ni satysfakcjonujàcy, skoro s∏uch ludzki i tak nie odbiera cz´stotliwoÊci
powy˝ej 20 kHz. Z tym stwierdzeniem nie zgadzajà si´ niektórzy psychoaku-
stycy, którzy argumentujà, ˝e pewne elementy ucha wewn´trznego mogà
przenosiç cz´stotliwoÊci jeszcze wy˝sze. JeÊli jednak przyjàç, ˝e 20 kHz stano-
wi górnà granic´ pasma s∏yszalnoÊci, to i tak trzeba uwzgl´dniç fakt, i˝ charak-
terystyka tweetera majàcego ostry, kilkunastodecybelowy strza∏ przy 30 kHz
wykazuje oznaki czajàcego si´ rezonansu ju˝ 10 kHz wczeÊniej. W ekspery-
mentach ods∏uchowych wykazano, ˝e g∏oÊnik rezonujàcy przy 30 kHz brzmi
generalnie lepiej ni˝ g∏oÊnik majàcy g∏ówny rezonans membrany przy 26 kHz.
Wykonano liczne symulacje numeryczne metodà elementów skoƒczonych
(FEM) idealnej, doskonale sztywnej kopu∏ki. Wynik∏o z nich, ˝e dla membra-
ny kopu∏kowej o Êrednicy 26 i wysokoÊci 5 mm optymalna charakterystyka
przenoszenia powinna stopniowo opadaç powy˝ej 20 kHz, osiàgajàc 40 kHz
ze spadkiem ok. -10 dB oraz g∏´bokie minimum przy cz´stotliwoÊci 70 kHz.
Efekt ten jest wywo∏any wygaszaniem fal o tych cz´stotliwoÊciach promienio-
wanych przez Êrodkowà (wy˝szà) cz´Êç membrany i jej obrze˝a wskutek ró˝-
nic fazowych. Dla kopu∏ek o innym profilu (o mniejszej wypuk∏oÊci lub mniej-
szej Êrednicy) minimum mog∏oby mieç miejsce przy innej (wy˝szej) cz´stotli-
woÊci, ale w projekcie trzeba te˝ by∏o uwzgl´dniç w∏aÊciwà dyspersj´ dêwi´-
ku i obcià˝alnoÊç g∏oÊnika.

ROZWIÑZANIE: DIAMENT

Okazuje si´, ˝e w przyrodzie istniejà materia∏y odpowiedniejsze do budowy
kopu∏ek wysokotonowych ni˝ aluminium bàdê tytan, które spotykamy doÊç
cz´sto. Jednym z nich jest beryl – metal stosowany w membranach twee-
terów przez francuskiego Focala i amerykaƒskiego JBL-a. Beryl ma prawie
3-krotnie wi´kszy modu∏ Younga (E) ni˝ tytan i jest od niego 2,5-krotnie l˝ej-
szy, co daje wartoÊç omawianego pierwiastka 2,6-krotnie wi´kszà ni˝ dla
membrany tytanowej lub aluminiowej. Jednak najwy˝szà jego wartoÊç od-
notowuje si´ dla diamentu – 3,3. Diament odznacza si´ fantastycznà twar-
doÊcià i sztywnoÊcià – modu∏ Younga osiàga wartoÊç trzykrotnie wi´kszà ni˝
dla berylu. Diament jest jednak doÊç ci´˝ki: ma g´stoÊç 3,5 g/cm

3

(beryl –

1,85 g/cm

3

), wobec czego jego przewaga nie jest tak znaczna, jak mog∏oby

si´ poczàtkowo wydawaç.
Symulacje komputerowe membrany diamentowej doprowadzi∏y zespó∏
dr. Gary’ego Geavesa, kierujàcego grupà badawczà w Steyning, do przekona-
nia, ˝e g∏oÊnik wykonany z tego materia∏u znacznie lepiej przybli˝a si´ do wir-
tualnego idea∏u sztywnej kopu∏ki ni˝ ten dotychczas stosowany, tj. aluminiowy.
Obliczono, ˝e 26-mm kopu∏ka z diamentu o gruboÊci 40 µm (o 10 µm mniej-
szej ni˝ dla g∏oÊnika aluminiowego ze wzgl´du na wi´kszy ci´˝ar w∏aÊciwy
diamentu) powinna pracowaç t∏okowo a˝ do 80 kHz. Konsekwencjà tego

stanu rzeczy jest naturalny spadek charakterystyki cz´stotliwoÊciowej w za-
kresie od 20 kHz wzwy˝ – wyraênie wi´kszy ni˝ dla tweetera aluminiowego.
Ten doÊç zaskakujàcy rezultat to skutek wspomnianego efektu zwiàzanego
z wypuk∏oÊcià kopu∏ki (powodujàcego do∏ek na charakterystyce przy 70 kHz)
przy jednoczesnym braku ostrego rezonansu g∏oÊnika w okolicach 30 kHz,
który sztucznie podbija charakterystyk´ g∏oÊnika aluminiowego, poczàwszy
od 20 kHz. B&W przyznaje, ˝e rozciàgni´cie pasma do 50 kHz (ze spadkiem
zaledwie 6 dB) w stosowanych tweeterach aluminiowych to w∏aÊnie zas∏uga
tego rezonansu. Dla porównania – g∏oÊnik diamentowy wykazuje prawie
15-decybelowy spadek przy 45 kHz, po czym jego charakterystyka zaczyna
si´ ∏agodnie wznosiç. Przy 63 kHz obserwowany jest ∏agodny rezonans nie-
wiadomego pochodzenia (przypuszcza si´, ˝e jest to skutek rezonansu tuby,

TECHNIKA

Konstrukcja tuby Nautilus nie zmieni∏a
si´. Teraz jednak umieszczono w niej
nowy przetwornik diamentowy

Symulowane charakterystyki cz´stotliwoÊciowe (FEA) kopu∏ki aluminiowej
(górny wykres) i diamentowej (dolny wykres). Szary obszar odpowiada
idealnie sztywnej membranie – widaç wyraêny do∏ek przy 70 kHz

30

20

10

0

-10

-20

-30

10 000

20 000

100 000

[Hz]

MODELOWE CHARAKTERYSTYKI PRZENOSZENIA

30

20

10

0

-10

-20

-30

10 000

20 000

100 000

[Hz]

[dB]

[dB]

TECHNIKA

A

V

14

AUDIOVIDEO

zawieszenia lub drgaƒ powierzchni kopu∏ki),
a przy 74 kHz pojawia si´ rezonans g∏ówny.
EfektywnoÊç promieniowania diamentowej ko-
pu∏ki gwa∏townie spada powy˝ej tej cz´stotliwo-
Êci. Przyczyna, dla której rzeczywisty g∏oÊnik ma
ni˝ej po∏o˝ony rezonans ni˝ w modelu kompute-
rowym (74 – zamiast 80,8 kHz), le˝y w niedosko-
na∏oÊci kleju ∏àczàcego cewk´ z kopu∏kà oraz za-
wieszenia. Równie˝ i ono by∏o przedmiotem do-
k∏adnej analizy.

DALSZE ULEPSZENIA KOPU¸EK

Ze wzgl´du na aplikacj´ nowych, ∏agodniejszych
filtrów dla tweetera (wi´cej na ten temat w dal-
szej cz´Êci) dotychczas stosowane zawieszenie
piankowe trzeba by∏o zastàpiç nowym resorem
o wi´kszej podatnoÊci, obni˝ajàcym cz´stotli-

woÊç rezonansowà g∏oÊnika. Zastosowanie no-
wej odmiany gumowej fa∏dy umo˝liwi∏o równie˝
doÊç znaczne obni˝enie zniekszta∏ceƒ intermo-
dulacyjnych w paÊmie 2-40 kHz (przy niektórych
cz´stotliwoÊciach nawet o 12 dB). W tym aspek-
cie g∏oÊnik aluminiowy ze zmodyfikowanym za-
wieszeniem zachowuje si´ praktycznie tak samo
jak kopu∏ka diamentowa. Z kolei drobna korekta
po∏o˝enia cewki wzgl´dem szczeliny magnetycz-
nej (lepsze centrowanie) pozwoli∏a zmniejszyç
poziom zniekszta∏ceƒ THD (0,26-0,4% w zakresie
3-10 kHz). Równie˝ i pod tym wzgl´dem nowa
kopu∏ka aluminiowa nie ust´puje g∏oÊnikowi dia-
mentowemu. Bardzo szerokie pasma przenosze-
nia obydwu kopu∏ek (w szczególnoÊci diamento-
wej) wymusi∏y koniecznoÊç zredukowania induk-
cyjnoÊci cewki. Teraz tworzy jà pojedynczy zwój

Jak powstaje membrana diamentowa

Skonstruowanie membrany diamentowej mog∏oby si´
wydawaç abstrakcyjne, a jednak znaleziono na to
sposób. Pos∏u˝ono si´ znanà ju˝ od lat metodà
przemys∏owego otrzymywania polikryszta∏ów w´gla
o strukturze diamentu.
W przyrodzie diament powstaje w wyniku
d∏ugotrwa∏ego (miliony lat) podgrzewania i Êciskania
grafitu, b´dàcego czystà, krystalicznà formà w´gla.
Opracowana pod koniec lat 50. metoda „hodowania”
diamentu symuluje warunki zachodzàce w naturze,
w g∏´bi wulkanów. Pod ciÊnieniem 50 tysi´cy barów
i w temperaturze rz´du 2100

°

C dochodzi

do powolnego przekszta∏cania grafitu w diament.
Podstawowym ograniczeniem tej metody jest bardzo
ma∏a wielkoÊç uzyskiwanych diamentów. Zbyt ma∏a,
by móc z nich wytworzyç np. membran´ g∏oÊnika
wysokotonowego.
W latach 80. opracowano innà technik´
przemys∏owego otrzymywania diamentu. Jej skrót
CVD (ang. chemical vapour deposition) odnosi si´
do procesu fizykochemicznego, polegajàcego
na osadzaniu polikryszta∏ów diamentu na substracie
(wolfram, molibden lub krzem) w wyniku jonizowania
mieszaniny alkanów (w´glowodorów nasyconych),
tlenu i argonu do stanu plazmy. Warstwa osadzanego
diamentu mo˝e mieç gruboÊç rz´du od mikrometrów
do kilku milimetrów i powierzchni´ przekraczajàcà
100 cm

2

. Zaletà metody CVD jest nie tylko znaczne

zmniejszenie temperatury procesu (o po∏ow´)
i wymaganego ciÊnienia (mniejszego ni˝ 1 atmosfera),
ale tak˝e mo˝liwoÊç zadawania niemal dowolnych
kszta∏tów diamentu poprzez odpowiednie
ukszta∏towanie substratu, który w koƒcowej fazie
procesu jest usuwany.
Produkcj´ diamentowych kopu∏ek zlecono jednej
z najbardziej znanych fabryk sztucznego diamentu
– Element 6, mieszczàcej si´ w Ascott (Anglia).
Osadzanie polikryszta∏ów tego minera∏u na kopu∏ce
uformowanej z substratu by∏o doÊç ∏atwe, jednak
znaczne komplikacje sprawi∏ pionowy pierÊcieƒ
mocowania cewki, tworzàcy ostrà kraw´dê z profilem
samej kopu∏ki – utrzymanie sta∏ej gruboÊci warstwy
diamentu w tym miejscu okaza∏o si´ trudne.
Ostatecznie sztuka si´ uda∏a i diamentowa membrana
jest pierwszym tego typu profilem wykonanym
z diamentu metodà CVD. Opracowanie to jest
przedmiotem patentu.

Ciekawe w∏aÊciwoÊci diamentu

Diament ma ca∏e spektrum niezwyk∏ych w∏aÊciwoÊci
fizycznych, b´dàcych pochodnà bardzo mocnego
wiàzania pomi´dzy atomami tworzàcymi regularnà
struktur´ krystalicznà.
Diament jest najtwardszym znanym materia∏em.
Charakteryzuje si´ rekordowà wartoÊcià modu∏u
Younga (okreÊlajàcego sztywnoÊç), ma równie˝
najwy˝szà przewodnoÊç cieplnà. Jest te˝ doskona∏ym
dielektrykiem, który po domieszkowaniu innymi
atomami zamienia si´ w pó∏przewodnik. Oprócz tego,
diament jest bardzo stabilny chemicznie – ulega tylko
utlenianiu w wysokiej temperaturze pod wp∏ywem
niektórych soli (np. azotanu sodu).



Przygotowane
kopu∏ki
z diamentu
w ostatniej
fazie przed
usuni´ciem
substratu

Precyzyjne

sprawdzanie

gruboÊci

membrany

(powinna

mieç

40 mikronów)





Precyzyjne
wycinanie
membrany
za pomocà
lasera

TECHNIKA

A

V

16

AUDIOVIDEO

drutu miedzianego. Temu samemu celowi s∏u˝y
warstwa przewodzàcego srebra na nadbiegunni-
ku magnesu (wewnàtrz szczeliny magnetycznej).
Rozwiàzanie to wczeÊniej zastosowano ju˝ w alu-
miniowych kopu∏kach z presti˝owej serii Signatu-
re (modele 800, 805) – teraz znajdziemy je w ka˝-
dej kolumnie z nowej gamy 800.
W swoim obszernym opracowaniu Development
of the 800D B&W podkreÊla, ˝e rozszerzenie
pasma przenoszenia g∏oÊnika wysokotonowego
poprzez odsuni´cie jego rezonansu (break-up)
w obszar powy˝ej 70 kHz nie by∏o celem samym
w sobie. Konstruktorom chodzi∏o o to, by mo˝li-
wie najbardziej zbli˝yç si´ do idealnego przetwa-
rzania górnej cz´Êci pasma akustycznego (okolic
20 kHz). Autorzy przekonujà, ˝e nie istniejà w pe∏-
ni wiarygodne dane naukowe potwierdzajàce hi-
potez´, i˝ ludzie s∏yszà jeszcze wy˝sze cz´stotli-
woÊci, natomiast wy˝szoÊç brzmieniowa nowych
formatów zapisu dêwi´ku wysokiej rozdzielczoÊci
wydaje si´ wynikaç ze znacznie mniejszych znie-
kszta∏ceƒ fazowych w paÊmie s∏yszalnym, uzyski-
wanych dzi´ki przesuni´ciu cz´stotliwoÊci Êrod-
kowej filtrów w obszar kilkudziesi´ciu kHz.

ROHACELL

Materia∏em u˝ywanym do produkcji membran
g∏oÊników basowych B&W z serii 800 by∏o po∏à-
czenie w∏ókien papieru, kewlaru i wype∏niaczy ˝y-
wicowych. W taƒszych kolumnach (np. seria 600)
zastosowano aluminium. W nowej serii 800

wykorzystano Rohacell – twardà piank´ polime-
rowà, u˝ywanà m.in. w lotnictwie. Z obu stron
jest ona ob∏o˝ona cienkimi warstwami w∏ókna
w´glowego. B&W przyznaje, ˝e sam Rohacell, jak
równie˝ jego po∏àczenie z w∏óknem w´glowym
nie stanowià nowoÊci w konstrukcji membran
g∏oÊnikowych. Dlaczego zdecydowano si´ wi´c
u˝yç Rohacell? Wbrew pozorom, argumentem
nie by∏ standardowo rozpatrywany stosunek
sztywnoÊci do masy (g´stoÊci) – ma on 6-krotnie
mniejszà wartoÊç ni˝ dla papieru. Odmiana Roha-
cell 31 jest wprawdzie bardzo lekka (g´stoÊç
0,031 g/cm

3

), ale znacznie mniej sztywna od pa-

pieru (modu∏ Younga wynosi 36 Mpa, podczas
gdy dla papieru jest on rz´du 2000 MPa). Zaletà
„nowego” materia∏u jest jego wi´ksze t∏umienie
wewn´trzne. Z kolei bardzo ma∏a g´stoÊç ozna-
cza, ˝e Rohacell mo˝na wzmocniç w∏óknem w´-
glowym (z obu stron) i ˝ywicami, otrzymujàc
w ten sposób znacznie sztywniejszy sandwicz
o wcià˝ niedu˝ej masie i zwi´kszonym t∏umieniu
wewn´trznym.
Badania porównawcze nowych membran z od-
powiednikami papierowo-kewlarowymi potwier-
dzi∏y wst´pne oczekiwania, ˝e te pierwsze sà
mniej podatne na rezonanse (skutek wi´kszego
t∏umienia wewn´trznego). Majà one mniejsze
amplitundy i sà przesuni´te w kierunku wy˝szych
cz´stotliwoÊci (1, 2 kHz – zamiast odpowiednio:
700 i 1300 Hz). Szybsze narastanie i wygaszanie
zboczy impulsów oraz bardziej t∏okowy charakter
pracy w zakresie najni˝szych tonów to kolejne za-
lety. Okaza∏o si´ te˝, ˝e nowy kompozyt jest
sztywniejszy od dotychczas stosowanej mieszanki
papierowo-kewlarowej. Niewàtpliwie jest to efekt
du˝ej gruboÊci membrany, dochodzàcej a˝ do
8 mm (wi´kszoÊç dotychczas opracowanych
membran na bazie Rohacell mia∏a gruboÊç
1-2 mm). To z kolei korzystnie wp∏yn´∏o na inny,
rzadziej uwzgl´dniany parametr akustyczny –
strat´ transmisji (transmission loss).
Membran´ mo˝na traktowaç jako akustyczny ko-
rek w obudowie, który w za∏o˝eniu nie powinien
przepuszczaç energii akustycznej z wn´trza obu-
dowy. W praktyce oczywiÊcie tak nie jest – cz´Êç
fali dêwi´kowej ucieka poprzez membrany na ze-
wnàtrz. Skutki tego efektu sà oczywiste. Badania
z 15-calowymi membranami pokaza∏y, ˝e nowy
sandwicz charakteryzuje o 7 dB mniejszy transfer
energii akustycznej z wn´trza obudowy (wi´kszà
strat´ transmisji) ni˝ dotàd stosowany materia∏.

MODERNIZACJA ZWROTNIC

Zastosowanie nowych g∏oÊników wysokotono-
wych wymusi∏o wprowadzenie odpowiednich
korekt w zwrotnicach. Za reprezentatywny przy-
k∏ad mo˝e pos∏u˝yç szczytowy model 800D.

G∏oÊnik niskotonowy
z membranà z kompozytu
na bazie pianki Rohacell

G∏oÊnik Êredniotonowy FST
otrzyma∏ nowe, sztywniejsze
chassis i neodymowy magnes
(we wszystkich modelach)

Kopu∏ka wysokotonowa zosta∏a wysuni´ta
do przodu wzgl´dem przetwornika
Êredniotonowego FST o pó∏ d∏ugoÊci fali 4 kHz

W zwrotnicach zastosowano najwy˝szej klasy
kondensatory polipropylenowe Mundorfa

18

AUDIOVIDEO

TEST/PRODUKT

A

V

Zdecydowano si´ na trudny we w∏aÊciwej aplikacji filtr dolnoprzepustowy
1. rz´du – znaczy to, ˝e w szeregu z g∏oÊnikiem wysokotonowym znalaz∏ si´
pojedynczy kondensator. W po∏àczeniu z naturalnym spadkiem przetwarza-
nia kopu∏ki w dolnym zakresie jej pracy uzyskano charakterystyk´ filtru zbli˝o-
nà do zwrotnicy 2. rz´du Linkwitza-Riley’a. Taka konfiguracja normalnie wy-
maga∏aby odwrócenia fazy tweetera, aby obydwa g∏oÊniki pracowa∏y
w zgodnej fazie przy cz´stotliwoÊci podzia∏u (4 kHz). W ostatnich latach pro-
jektanci B&W unikali takiego po∏àczenia i z tego wzgl´du zdecydowano si´
na fizyczne przesuni´cie g∏oÊnika wysokotonowego o pó∏ fali do przodu
wzgl´dem przetwornika Êredniotonowego (czyli o ok. 43 mm). Jest to wyraê-
nie widoczne na zdj´ciach sekcji Êrednio- i wysokotonowych – tuba Nautilus,
w której zamocowano tweeter, zosta∏a wyraênie wysuni´ta do przodu.
Przy okazji ulepszono podk∏adk´ ˝elowà izolujàcà fizycznie tub´ od drgaƒ
przenoszonych z „g∏owy” Êredniotonowej. Zmieniono te˝ kszta∏t jej wyprofi-
lowania na g∏´bsze w okolicach mocowania tuby.
Uproszczenie filtrów wysokotonowych to nie jedyne zmiany w zwrotnicy.
Podj´to wspó∏prac´ z niemieckà firmà MCap, specjalizujàcà si´ w produkcji
kondensatorów polipropylenowych najwy˝szej klasy. W efekcie wszystkie po-
lipropyleny w zwrotnicy 800D pochodzà z presti˝owej serii Supreme.

PRZETWORNIK ÂREDNIOTONOWY FST

Modernizacje obj´∏y te˝ dobrze znany g∏oÊnik Êredniotonowy FST o Êrednicy
150 mm, pokrywajàcy zakres cz´stotliwoÊci od 350 Hz do 4 kHz. Konstrukcja
membrany pozosta∏a wprawdzie bez zmian, ale ulepszono uk∏ad magnetycz-
ny i wzmocniono sztywnoÊç ramion ∏àczàcych chassis. Przypomnijmy, ˝e
membrana FST jest praktycznie pozbawiona zewn´trznego resoru. W dol-
nym zakresie przenoszenia zachowuje si´ podobnie jak sztywny t∏ok – wychy-
la si´ mniej wi´cej równomiernie na ca∏ej swojej powierzchni. Wraz ze wzro-
stem cz´stotliwoÊci, dzi´ki elastycznoÊci plecionki kewlarowej i zoptymalizo-
wanemu profilowi membrany, powierzchnia promieniowania stopniowo
maleje do obszaru wokó∏ cewki (osi akustycznej) g∏oÊnika. W ten sposób sku-
tecznie redukuje si´ efekt zaw´˝ania wiàzki promieniowania (ang. beaming)
powstajàcy w sytuacji, gdy d∏ugoÊç fali jest porównywalna lub mniejsza od
Êrednicy g∏oÊnika. Wspó∏praca du˝ego przetwornika Êredniotonowego (du-
˝ego ze wzgl´du na wymagania mocowe) z ma∏à kopu∏kà wysokotonowà
przebiega dzi´ki temu lepiej.

TECHNIKA

Cena za par´

81 998 z∏

65 998 z∏

48998 z∏

32 998 z∏

22 998 z∏

15 998 z∏

9998 z∏

Konfiguracja g∏oÊników

2 x 250 mm Rohacell,

1 x 380 mm Rohacell,

2 x 200 mm Rohacell,

3 x 180 mm Rohacell,

2 x 180 mm Rohacell,

2 x 165 mm Rohacell,

1 x 165 mm plecionka

1 x 150 mm FST,

1 x 150 mm FST,

1 x 150 mm FST,

1 x 150 mm FST,

1 x 150 mm FST,

1 x 150 mm FST,

kewlarowa,

26 mm kopu∏ka diamentowa 26 mm kopu∏ka diamentowa 26 mm kopu∏ka diamentowa

26 mm kopu∏ka diamentowa 26 mm kopu∏ka aluminiowa

26 mm kopu∏ka aluminiowa

26 mm kopu∏ka aluminiowa

Pasmo przenoszenia

25 Hz – 33 kHz (-6 dB)

23 Hz – 33 kHz (-6 dB)

27 Hz – 33 kHz (-6 dB)

27 Hz – 33 kHz (-6 dB)

28 Hz – 50 kHz (-6 dB)

30 Hz – 50 kHz (-6 dB)

42 Hz – 50 kHz (-6 dB)

EfektywnoÊç (2,83 V/1 m)

90 dB

90 dB

90 dB

90 dB

90 dB

90 dB

88 dB

Podzia∏ pasma

350 Hz, 4 kHz

350 Hz, 4 kHz

350 Hz, 4 kHz

350 Hz, 4 kHz

250 Hz, 4 kHz

350 Hz, 4 kHz

4 kHz

Impedancja

8

Ω

(minimum 3,1

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,5

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,5

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,0

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,0

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,0

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,7

Ω

)

Zalecana moc wzmacniacza

50 – 1000 W

50 – 1000 W

50 – 500 W

50 – 375 W

50 – 200 W

50 – 200 W

50 – 120 W

Wymiary (wys. x szer. x g∏´b.)

1180 x 450 x 645 mm

1192 x 506 x 682 mm

1135 x 368 x 563 mm

1164 x 306 x 457 mm

1063 x 291 x 433 mm

1020 x 238 x 351 mm

418 x 238 x 351 mm

Masa (sztuki)

125 kg

118 kg

80 kg

45 kg

41 kg

28 kg

11,5 kg

800D

801D

802D

803D

803S

804S

805S

S E R I A 8 0 0 – K O L U M N Y G ¸ Ó W N E

Cena za sztuk´

32 999 z∏

16 499 z∏

10 499 z∏

5 499 z∏

4 499 z∏

7 999 z∏ (za par´)

Konfiguracja g∏oÊników

3 x 200 mm Rohacell,

3 x 180 mm Rohacell,

2 x 165 mm Rohacell,

1 x 165 mm kewlarowy,

1 x 165 mm kewlarowy,

1 x 165 mm kewlarowy,

1 x 150 mm FST,

1 x 150 mm FST,

1 x 150 mm FST,

1 x 26 mm

1 x 26 mm

2 x 100 mm Êredniotonowy

26 mm kopu∏ka diamentowa

26 mm kopu∏ka diamentowa

26 mm kopu∏ka aluminiowa

kopu∏ka aluminiowa

kopu∏ka aluminiowa

kewlarowy, 3 x 26 mm

kopu∏ka aluminiowa

Pasmo przenoszenia

32 Hz – 33 kHz (-6 dB)

35 Hz – 33 kHz (-6 dB)

35 Hz – 50 kHz (-6 dB)

35 Hz – 50 kHz (-6 dB)

48 Hz – 50 kHz (-6 dB)

monopol: 45 Hz – 50 kHz (-6 dB)

dipol: 45 Hz – 18 kHz (-6 dB)

EfektywnoÊç (2,83 V/1 m)

90 dB

90 dB

90 dB

88 dB

88 dB

89 dB

Podzia∏ pasma

350 Hz, 4 kHz

350 Hz, 4 kHz

350 Hz, 4 kHz

4 kHz

4 kHz

4 kHz (monopol)

250 Hz, 4 kHz (dipol)

Impedancja

8

Ω

(minimum 3,7

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,1

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,2

Ω

)

8

Ω

(minimum 3,2

Ω

)

8

Ω

(minimum 4,7

Ω

)

8

Ω

(minimum 4,2

Ω

)

Zalecana moc wzmacniacza

50 – 375 W

50 – 250 W

50 – 200 W

50 – 120 W

50 – 120 W

50 – 120 W

Wymiary (wys. x szer. x g∏´b.)

585 x 974 x 580 mm

329 x 841 x 387 mm

320 x 783 x 316 mm

279 x 486 x 287 mm

399 x 373 x 219 mm

360 x 622 x 205 mm

Masa (sztuki)

93 kg

31 kg

28 kg

12,5 kg

8,5 kg

15 kg

HTM1D

HTM2D

HTM3S

HTM4S

SCM S

DM8

Nowe zestawy serii
800 sà podobne
do poprzedników,
ale w rzeczywistoÊci
kryjà mnóstwo
istotnych
modernizacji
(na zdj´ciu obok:
model 801D)

Szczytowy w nowej
serii 800 model
– 800D

S E R I A 8 0 0 – G ¸ O Â N I K I C E N T R A L N E I S U R R O U N D

Wszystkie modele z serii 800 odziedziczy∏y
uk∏ad magnetyczny neodymowo-˝elazowo-bo-
rowy (NeFeB) po dwóch szczytowych modelach
poprzedniej serii 800 – Nautilus 800 i Signatu-
re 800. Magnes nap´dowy jest mniejszy ni˝ ten
wczeÊniej stosowany w taƒszych konstrukcjach,
a to oznacza, ˝e membrana ma swobodniejszà
wentylacj´ z ty∏u (mniejsza kompresja dêwi´ku).
Ponadto wzmocniono o˝ebrowanie chassis, któ-
re nadal jest bardzo a˝urowe, ale wykazuje wi´k-
szà sztywnoÊç.

16 NOWYCH MODELI

Nowa seria 800 jest znacznie bogatsza ni˝ do-
tychczas. Ze wzgl´du na bardzo wysoki koszt g∏o-
Ênika diamentowego, tylko 6 nowych modeli zo-
sta∏o weƒ wyposa˝onych – noszà one stosowne
oznaczenie „D”. Sà to kolejno kolumny: 800D,
801D, 802D, 803D, oraz dwa g∏oÊniki central-
ne: HTM1D i HTM2D. Nast´pcà w prostej linii
starych 803-ek jest podobna konstrukcyjnie
kolumna 803S, natomiast wi´kszy model 803D

powsta∏, by wype∏niç luk´ pomi´dzy bardzo dro-
gà kolumnà 802D a ponad 2-krotnie taƒszà
803S. Jest najtaƒszym zestawem g∏oÊnikowym
do ods∏uchu stereo, wyposa˝onym w diamento-
wy tweeter. Wykorzystuje trzy 180-mm g∏oÊniki
basowe, zamiast dwóch, jak w zwyk∏ych
803-kach (S). Warto podkreÊliç, ˝e w wypadku te-
go modelu, oprócz zmian g∏oÊników i zwrotnicy,
znaczàco wzmocniono obudow´, w wyniku cze-
go ci´˝ar jednej kolumny wzrós∏ z 30 do 41 kg.
Zestaw centralny HTM1D to prawdziwy gigant:
szeroki na prawie metr i wa˝àcy 93 kg, wykorzy-
stuje a˝ trzy 20-cm woofery z membranami Roha-
cell oraz – po raz pierwszy w g∏oÊniku centralnym
B&W – „g∏ow´” Êredniotonowà mieszczàcà prze-
twornik FST. Za tak bezkompromisowy g∏oÊnik
dialogowy przysz∏y nabywca b´dzie musia∏ wysu-
p∏aç znaczàce 33 000 z∏. HTM2D to dwukrotnie
mniejszy wydatek i 3-krotnie mniejszy ci´˝ar.
W tym wypadku obudowa dwóch 18-cm woofe-
rów i g∏oÊnika Êredniotonowego jest wspólna.
Nieco mniejszy i wyraênie przyst´pniejszy jest

g∏oÊnik HTM3S ze standardowym tweeterem alu-
miniowym zamontowanym w tubie Nautilus i parà
g∏oÊników basowych o Êrednicy 165 mm (zestaw
g∏oÊników identyczny jak w kolumnach 804S).
Do najmniejszych systemów wielokana∏owych de-
dykowany jest model HTM4S, b´dàcy poziomà
kopià monitorów 805S (uk∏ad dwudro˝ny
ze 165-mm g∏oÊnikiem nisko-Êredniotonowym
i kopu∏kà aluminiowà). Te ostatnie bazujà na mo-
delu Signature 805 i dzi´ki zastosowanym
usprawnieniom, oferujà jakoÊç presti˝owych mi-
niaturek w ni˝szej cenie 9999 z∏. Charakterystyk´
poszczególnych modeli prezentujemy w tabelach.

SUBWOOFERY
Z KOREKCJÑ CYFROWÑ

Konsekwencjà opracowania nowych g∏oÊników
basowych sà trzy nowe subwoofery aktywne.
Jednak˝e Rohacell to nie jedyna nowinka, jakà
do nich zaimplementowano. Listening Room
Optimizer

(LRO) to uk∏ad cyfrowy (DSP) dokonu-

jàcy pomiarów pomieszczenia (poprzez detekcj´
emitowanych sygna∏ów testowych) i wprowa-
dzajàcy na ich podstawie optymalnà korekcj´
cz´stotliwoÊciowà w zakresie najni˝szych oktaw.
Z publikowanych, niepe∏nych opisów wynika, ˝e
LRO optymalizuje korekcj´ EQ nie dla jednego,
lecz dla kilku punktów w pomieszczeniu. Dzi´ki
temu mo˝liwe staje si´ ustawienie subwooferów
w naro˝nikach pomieszczenia, bez negatywnych
konsekwencji dla jakoÊci niskich tonów. Cz´sto-
tliwoÊç odci´cia i nachylenie zboczy filtrów sà
programowalne. Koncepcj´ dzia∏ania systemu
opracowa∏ ju˝ 10 lat temu dr Peter Fryer – pracu-
jàcy dla B&W pionier badaƒ membran g∏oÊników
z u˝yciem interferometrii laserowej. Jednak do-
piero ostatnie osiàgni´cia z dziedziny cyfrowej
obróbki sygna∏ów umo˝liwi∏y praktycznà imple-
mentacj´ autokorekcji.
LRO zaimplementowano w dwóch z trzech ofe-
rowanych subwooferów: ASW875 i ASW865,
ka˝dy wyposa˝ony w 1000-watowy wzmac-
niacz impulsowy, zdalne sterowanie i wejÊcia
XLR. Pierwszy wykorzystuje woofer o Êrednicy
380 mm, pochodzàcy z kolumny 801D, drugi
zaÊ – 30-cm odmian´ tego przetwornika (niesto-
sowanà w innych zestawach serii 800). Dolna
granica pasma, okreÊlana przy spadku charakte-
rystyki o 6 dB, wynosi odpowiednio: 14 i 15 Hz.
Ceny tych subwooferów, wynoszàce 4000
i 3200 euro, nie wydajà si´ przeszacowane.
Komu nie zale˝y zbytnio na cyfrowej korekcji,
15-calowym wooferze i wejÊciach zbalansowa-
nych, ten mo˝e si´gnàç po otwierajàcy gam´
model ASW825, b´dàcy dok∏adnym odpowied-
nikiem ASW865 (identyczny g∏oÊnik, wzmac-
niacz i obudowa z kratownicà Matrix).

■

20

AUDIOVIDEO

Cena

16 499 z∏

13 499 z∏

9999 z∏

G∏oÊnik / wzmacniacz

380 mm Rohacell / 1000 W, klasa D

300 mm Rohacell / 1000 W, klasa D

300 mm Rohacell / 1000 W, klasa D

Dolna granica pasma

14 Hz (-6 dB)

15 Hz (-6 dB)

15 Hz (-6 dB)

System LRO

●

●

–

WejÊcia / wyjÊcia XLR

● / ●

● / ●

– / –

Programowalny

●

●

–

filtr dolnoprzepustowy
Wymiary (wys. x szer. x g∏´b.)

529 x 562 x 522 mm

529 x 476 x 351 mm

529 x 476 x 351 mm

Masa

47 kg

37 kg

35 kg

ASW875

ASW865

ASW825

S E R I A 8 0 0 – S U B W O O F E R Y

TECHNIKA

A

V

Nowe subwoofery
ASW875 i ASW865
wyposa˝ono
w system cyfrowej
korekcji odtwarzania
niskich tonów – LRO

Gigantyczny
3-dro˝ny zestaw
centralny HTM1D
wykorzystuje trzy
20-cm woofery oraz
Êredniotonowà
„g∏ow´“
z g∏oÊnikiem FST