BiK 01 02 2001

Urodzi∏ si´ w Lipnie w 1947 r. W roku 1970 ukoƒczy∏ z wyró˝nieniem Wydzia∏

Handlu Zagranicznego w Szkole G∏ównej Planowania i Statystyki (obecnie Szko∏a

G∏ówna Handlowa) w Warszawie. W 1974 r. uzyska∏ tytu∏ MBA w St. John’s

University w Nowym Jorku, a w 1975 r. obroni∏ prac´ doktorskà w SGPiS.

Przebywa∏ na sta˝ach naukowych m.in. w University of Sussex (1985)

i w Uniwersytecie w Marburgu (1988). W paêdzierniku 1992 r. zosta∏ profesorem

Szko∏y G∏ównej Handlowej w Warszawie, a rok póêniej kierownikiem Katedry

Mi´dzynarodowych Studiów Porównawczych. Wyk∏ada∏ na uczelniach ca∏ego

Êwiata, m.in. w Austrii, Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii, Niemczech, na

W´grzech, w Szwecji, Japonii, Czechach, Indiach, we W∏oszech, na Ukrainie,

Litwie i w Stanach Zjednoczonych. Jest autorem licznych ksià˝ek i publikacji ekonomicznych.

Od 1992 r. przewodniczy Radzie i Radzie Naukowej Fundacji Centrum Analiz Spo∏eczno-Ekonomiczych

CASE. Jest cz∏onkiem: Rady Fundacji w Institute for International Economics (IIE), Europejskiego Towarzystwa

Ekonomicznego, Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i Towarzystwa Ekonomistów Polskich.

We wrzeÊniu 1989 r. objà∏ stanowisko wicepremiera i ministra finansów w pierwszym niekomunistycnym

rzàdzie. By∏ równie˝ przewodniczàcym Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów. Opracowa∏ i realizowa∏ plan

szybkiej stabilizacji i transformacji pogrà˝onej w kryzysie gospodarki polskiej, powszechnie znany jako „Plan

Balcerowicza”. Pe∏ni∏ swoje funkcje do grudnia 1991 r.

Od kwietnia 1995 do grudnia 2000 r. pe∏ni∏ funkcj´ przewodniczàcego Unii WolnoÊci. W wyborach

parlamentarnych we wrzeÊniu 1997 r. uzyska∏ najlepszy wynik w okr´gu katowickim, zdobywajàc ponad 91.000

g∏osów. Od paêdziernika 1997 do czerwca 2000 r. ponownie pe∏ni∏ funkcj´ wicepremiera, ministra finansów

i przewodniczàcego KERM.

W 1993 r. otrzyma∏ tytu∏ Doktora Honoris Causa francuskiego Uniwersytetu w Aix-en-Provence, w 1994 r.

Univerity of Sussex, w 1996 r. De Paul University of Chicago, a w 1998 r. Uniwersytetu Szczeciƒskiego,

Uniwersytetu im. Miko∏aja Kopernika w Toruniu, The Staffordshire University oraz The Dundee University.

W grudniu 1999 r. zosta∏ wyró˝niony doktoratem Honoris Causa przez Uniwersytet Ekonomiczny w Bratys∏awie.

W roku 1992 zosta∏, jako pierwszy przedstawiciel Europy Ârodkowo-Wschodniej, wyró˝niony presti˝owà

nagrodà Ludwika Erharda. W paêdzierniku 1998 r. otrzyma∏ nagrod´ „Minister Finansów roku 1998” przyznanà

przez brytyjski miesi´cznik finansowy „Euromoney”, a w styczniu 1999 r. - nagrod´ dla najwybitniejszego

Europejczyka w 1998 r. - „Transatlantic Leadership Award” przyznanà przez Instytut Europejski w

Waszyngtonie. W 1999 r. otrzyma∏ równie˝ nagrod´ Ârodkowoeuropejskà (Central European Award) dla

najlepszego ministra finansów 1998 r. W roku 2000 zosta∏ wyró˝niony, przyznawanà po raz pierwszy, Nagrodà

Friedricha Augusta von Hayeka za „wybitne osiàgni´cia we wprowadzaniu wolnoÊciowego ∏adu gospodarczego

i spo∏ecznego w Polsce”.

22 grudnia 2000 r. Sejm RP powo∏a∏ Leszka Balcerowicza na stanowisko Prezesa Narodowego Banku

Polskiego.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Od Redakcji

Leszek Balcerowicz

Prezes Narodowego Banku Polskiego

Wiktor Zajkowski GAD

styczeƒ-luty

2001

BANK I KREDYT

Wydawca

Narodowy Bank Polski,
00-919 Warszawa,
ulica Âwi´tokrzyska 11/21,

telefony
653 20 77 (redaktor naczelny),
653 23 35
(zast´pca redaktora naczelnego),
653 25 71 (sekretarz redakcji),
fax 653 13 21
http://www.nbp.pl

Kolegium Redakcyjne

Piotr Boguszewski,
El˝bieta Czarny
Ryszard Czerniawski,
Dariusz Daniluk,
Ryszard Kokoszczyƒski,
Karol Lutkowski
Zofia Musia∏ (zast´pca redaktora naczelnego),
Bogus∏aw Pietrzak (redaktor naczelny)
Danuta Stasiak - Lipowska
Iwona Stefaniak (sekretarz redakcji)

Projekt i sk∏ad

DOCTOR

Druk

Drukarnia NBP

Prenumerata

„RUCH” SA - wp∏aty na prenumerat´ przyjmu-
jà: jednostki kolporta˝owe w∏aÊciwe dla miej-
sca zamieszkania lub siedziby prenumeratora

(dostawa w sposób uzgodniony). Wp∏aty
przyjmuje Oddzia∏ Krajowej Dystrybucji Prasy
„RUCH“ SA na konto: Pekao SA IV O/Warszawa
12401053-40060347-2700-401112-001 lub
kasa Oddzia∏u. Cena prenumeraty ze zlece-
niem dostawy za granic´ jest o 100% wy˝sza
od krajowej. Zlecenia na prenumerat´ dewizo-
wà, przyjmowane od osób zamieszka∏ych za
granicà, realizowane sà od dowolnego nume-
ru w danym roku kalendarzowym. Wp∏aty sà
przyjmowane na okresy kwartalne w terminie:

do 5.12 - na I kw. nast´pnego roku, do 5.03 -
na II kw.br., do 5.06 na III kw. br., do 5.09 na
IV kw. br. Informacje o warunkach prenumera-
ty w „RUCH” SA OKDP, 00-958 Warszawa, ul.
Jana Kazimierza 31/33 mo˝na uzyskaç pod tel.
532-87-31, 532-88-20.
Prenumerata w∏asna i sprzeda˝ pojedynczych
egzemplarzy:
Narodowy Bank Polski - Departament
Komunikacji Spo∏ecznej , 00-919 Warszawa,
ulica Âwi´tokrzyska 11/21,

konto:

Centrala NBP - Departament

Operacyjno-Rachunkowy nr konta

NBP DOR 10100000-13-209-90

I pó∏r. 2001 r. - 72,00 z∏; 1 egz. - 12,00 z∏

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania

i opracowywania redakcyjnego tekstów.

Artyku∏ów nie zamówionych nie zwracamy.

Jan K. Solarz

Mi´dzynarodowy system finansowy. Istota i perspektywy

Konrad Szelàg

KorzyÊci i koszty integracji europejskiej dla polskiego

systemu bankowego

Dorota Wy˝nikiewicz

Problemy okreÊlenia optymalnego poziomu

rezerw walutowych

Dorota Czykier-Wierzba

Wp∏yw modyfikacji polityki strukturalnej

na wydatki z bud˝etu Unii Europejskiej w latach 2000-2006 i wnioski dla Polski

Bogus∏aw Czarny

Inflacja w gospodarce zamkni´tej

Wojciech Morawski

Historia bankowoÊci centralnej - Wielka Brytania

i kraje Commonwealthu

Pawe∏ Karpiƒski

Gminy na rynku us∏ug bankowych - tendencje

i oczekiwania

Janusz Kud∏a

Organizacja bankowych sieci oddzia∏owych w Polsce

Sprawozdanie z konferencji naukowej „Wyzwania ze strony otoczenia

systemowo-ekonomicznego wobec polskiego sektora bankowego na prze∏omie
XX i XXI wieku“

oprac. Jan KoleÊnik, Janusz Mieloszyk

Spis treÊci miesi´cznika „Bank i Kredyt“ - 2000 rok

102

Summaries

ABC bankowe

Ewa Kuliƒska-Sad∏ocha

Organizacja controllingu bankowego

ROK XXXI

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

4 Rynki i Instytucje Finansowe

Wst´p

Narastajàce z dekady na dekad´ zaburzenia w funkcjo-
nowaniu krajowych i zagranicznych rynków finanso-
wych dobitnie wskazujà na stale rosnàcà ich wspó∏za-
le˝noÊç. W dobie globalizacji gospodarki, liberalizacji
sektora finansowego i powszechnej wymienialnoÊci
walut krajowych z wolna zanika podzia∏ na operacje
krajowe i zagraniczne; sporadyczne mi´dzynarodowe
stosunki finansowe przekszta∏cajà si´ na naszych
oczach w mi´dzynarodowy system finansowy.

Mi´dzynarodowy system finansowy mo˝e byç ro-

zumiany w bardzo ró˝norodny sposób. Jako system
funkcjonalny jest specjalistycznym poÊrednikiem fi-
nansowym. „Mi´dzynarodowy system finansowy sk∏a-
da si´ z ró˝nego znaczenia banków prywatnych, z któ-
rych cz´Êç dzia∏a w wi´cej ni˝ jednym kraju, banków
centralnych, które emitujà walut´ krajowà i mi´dzyna-
rodowych organizacji finansowych, takich jak MFW,
który ma w∏asnà walut´ - SPC - i Bank Rozrachunków
Mi´dzynarodowych, który negocjuje porozumienia
w sprawie bankowoÊci mi´dzynarodowej

”.

Gospodarka Êwiatowa obs∏ugiwana przez mi´dzy-

narodowy system finansowy stanowi najwy˝szà form´
umi´dzynarodowienia wytwarzania. Produkt nie ma
wówczas jednego kraju pochodzenia i jest skierowany
do u˝ytkowników na ca∏ym Êwiecie. Sztandarowym
przyk∏adem wy∏aniania si´ gospodarki Êwiatowej jest

nowa gospodarka oraz racjonalnoÊç globalna. Funkcjo-
nalna definicja mi´dzynarodowego systemu finansowe-
go wpisuje jego analiz´ w globalistyk´ jako nowà dys-
cyplin´ naukowà, podejmujàcà wyzwania cywilizacyj-
ne planety Ziemia. Trudno jest wi´c oczekiwaç, aby ta-
kie uj´cie istoty mi´dzynarodowego systemu finanso-
wego znalaz∏o aprobat´ Czytelników miesi´cznika
„Bank i Kredyt”.

Pracownicy sektora bankowego w Polsce sà przy-

zwyczajeni do postrzegania tematyki mi´dzynarodo-
wych finansów przez pryzmat specyficznych instru-
mentów zagranicznych operacji oraz relacji z bankami
- korespondentami. Skala tego typu dzia∏aƒ jest ró˝na
w poszczególnych bankach. W wi´kszoÊci przypadków
sà one scentralizowane w g∏ównej siedzibie banku.
Stàd nie wszyscy pracownicy banków majà Êwiado-
moÊç, w jakiej skali ich banki stanowià cz´Êç mi´dzy-
narodowego systemu finansowego. Jednak utrwalanie
przepaÊci dzielàcej specjalistów od operacji krajowych
i zagranicznych traci sens w momencie, kiedy z∏oty
polski jest walutà wymienialnà.

W warunkach globalizacji i liberalizacji rynków fi-

nansowych konieczne jest podkreÊlenie nadrz´dnej ro-
li sektora finansowego wobec sektora gospodarki real-
nej. Autonomia mi´dzynarodowych stosunków finan-
sowych powoduje, ˝e trzeba zdefiniowaç mi´dzynaro-
dowy system finansowy jako istotnà cz´Êç sfery regula-
cyjnej ka˝dej otwartej gospodarki. Im wi´ksza jest dana
gospodarka, tym wi´kszà rol´ odgrywa w mi´dzynaro-
dowym systemie finansowym. Im mniejsza jest dana

Mi´dzynarodowy system finansowy.
Istota i perspektywy

J a n K . S o l a r z

1 S.C. Dow: Money and Economic Process. London 1993 Edward Elgar, s. 178.

otwarta gospodarka, tym szybciej i pe∏niej przenoszà
si´ na jej funkcjonowanie zaburzenia na mi´dzynarodo-
wych rynkach finansowych.

Celem niniejszych rozwa˝aƒ jest przybli˝enie

praktykom bankowym wiedzy o koncepcji i perspekty-
wach rozwoju mi´dzynarodowego systemu finansowe-
go, doÊwiadczeƒ w zapobieganiu kryzysom waluto-
wym i finansowym i przezwyci´˝aniu ich, a tak˝e
o bezpoÊrednim i poÊrednim wp∏ywie mi´dzynarodo-
wego systemu finansowego na dzia∏alnoÊç krajowego
sektora bankowego.

Budowa zaufania mi´dzy eksporterami i importe-

rami kapita∏u wymaga zapewnienia bezpieczeƒstwa
inwestorom zagranicznym, poszanowania realiów mili-
tarnych i politycznych wspó∏czesnego, wielobieguno-
wego Êwiata oraz troski o obni˝k´ kosztów transakcyj-
nych i poÊrednictwa finansowego. Wszystko to sk∏ania
do szerokiego wykorzystania analizy instytucjonalnej
i porównawczej do opisu mi´dzynarodowego systemu
finansowego. Jest to j´zyk ekonomii instytucjonalnej,
daleko obiegajàcy od teorii handlu zagranicznego oraz
mi´dzynarodowych stosunków gospodarczych. Stàd na
wst´pie rozwa˝aƒ sformu∏owana zostanie definicja
mi´dzynarodowego systemu finansowego. Nast´pnie
zostanà skrótowo przedstawione jego zasadnicze ele-
menty i wi´zi mi´dzy nimi. Na koƒcu zostanà przedsta-
wione funkcje, które pe∏ni wspó∏czesny mi´dzynarodo-
wy system finansowy w otwartej gospodarce rynkowej.

Definicja mi´dzynarodowego systemu finansowego

Kluczowym s∏owem definicji mi´dzynarodowego sys-
temu finansowego jest termin system. Zgodnie z trady-
cjà systemowego myÊlenia, jest to uk∏ad, którego cz´Êci
wspó∏przyczyniajà si´ do powodzenia ca∏oÊci. Oznacza
to, ˝e jego elementy sà uporzàdkowane na zasadzie hie-
rarchii lub kontraktu. W przypadku mi´dzynarodowe-
go systemu finansowego wspó∏wyst´pujà obie zasady
porzàdkujàce jego elementy. Z jednej strony mamy ta-
kie cia∏a decyzyjne, jak G-3, G-7 lub Mi´dzynarodowy
Fundusz Walutowy, z drugiej - liczne i narastajàce la-
winowo mi´dzynarodowe standardy finansowe. Wyda-
je si´ zatem, ˝e w sytuacjach rutynowych obowiàzuje
logika umów opartych na sprawdzonych standardach
mi´dzynarodowych, w sytuacjach zaburzeƒ pojawia si´
zaÊ prymat polityki nad gospodarkà i cz∏onkowie Rady
Bezpieczeƒstwa ONZ majà wówczas wi´cej do powie-
dzenia ni˝ paƒstwa pozbawione broni atomowej, nawet
jeÊli przewodniczà pracom Komisji Europejskiej.

PodejÊcie systemowe zak∏ada, ˝e dany uk∏ad

wzgl´dnie wyodr´bniony ˝yje w symbiozie z otaczajà-
cym go Êrodowiskiem. W przypadku mi´dzynarodo-
wego systemu finansowego oÊrodkiem krystalizacji sta-
jà si´ rynki eurodolarowe i oazy podatkowe. Oznacza

to, ˝e mi´dzynarodowy system finansowy nie da si´
wprost podzieliç na krajowe systemy finansowe. Nie
stanowi on prostej sumy krajowych systemów finanso-
wych. Na efekt synergii sk∏adajà si´ równie˝ trangra-
niczne operacje bez obecnoÊci handlowej. Wszystko to
powoduje, ˝e mi´dzynarodowy system finansowy jest
wielkim, z∏o˝onym i dynamicznym systemem, który
nie mo˝e byç opisany za pomocà tych samych katego-
rii, co krajowy system finansowy. Donikàd prowadzà
wówczas próby zdefiniowania jednej jedynej ró˝nicy,
dzielàcej krajowy i mi´dzynarodowy system finanso-
wy. Bywa nià fakt, ˝e w systemie tym uczestniczà co
najmniej dwa paƒstwa lub dwie waluty krajowe. Jed-
nak standard wymienialnoÊci waluty krajowej wypra-
cowany przez MFW operuje poj´ciem rezydenta i nie-
rezydenta, którzy w wirtualnej przestrzeni sieci kom-
puterowej mogà dokonywaç operacji finansowych bez
anga˝owania ustawodawstwa kraju pochodzenia lub
przebywania. Do definicji mi´dzynarodowego systemu
finansowego trzeba wi´c przywo∏ywaç nie tylko prawo
mi´dzynarodowe publiczne, pami´tajàc, ˝e wiele z jego
regulacji jest cz´Êcià mi´dzynarodowego prawa cywil-
nego. Wszystko to powoduje, ˝e projektujàca definicja
mi´dzynarodowego systemu finansowego musi akcen-
towaç jego funkcje wobec konkurencyjnoÊci gospodar-
ki krajowej. Mi´dzynarodowy system finansowy jest to
zatem uk∏ad instytucji, rynków i instrumentów gwaran-
tujàcych bezpieczeƒstwo i stabilnoÊç krajowych oraz
globalnych systemów finansowych, w tym zaufanie
mi´dzy importerami i eksporterami kapita∏u.

Szczególne podkreÊlenie znaczenia budowy wza-

jemnego zaufania wskazuje na specyfik´ analizy. Jest to
perspektywa kraju potrzebujàcego importu kapita∏u,
gdy˝ krajowe oszcz´dnoÊci nie sà wystarczajàce do
przeprowadzenia koniecznych zmian strukturalnych.
Definicja mi´dzynarodowego systemu finansowego for-
mu∏owana z punktu widzenia kraju eksportera - mówi-
∏aby o podobieƒstwie struktur gospodarczych, poziomu
rozwoju jako warunku w∏aÊciwej alokacji oszcz´dnoÊci
krajowych, stawiajàc w centrum uwagi sprawy bezpie-
czeƒstwa u˝yczanego kapita∏u. Definicje mi´dzynarodo-
wego systemu finansowego tworzone przez organizacje
mi´dzynarodowe odpowiedzialne za stabilnoÊç Êwiato-
wych rynków finansowych akcentujà potrzeb´ nowej
architektury mi´dzynarodowego systemu finansowego.
Jej filarem jest udzia∏ prywatnego kapita∏u w przywraca-
niu zdolnoÊci do funkcjonowania systemom finanso-
wym krajów goszczàcych inwestorów zagranicznych.

Elementy i wi´zi mi´dzynarodowego systemu fi-
nansowego

Przy ca∏ej u∏omnoÊci i umownoÊci zaproponowanej de-
finicji mi´dzynarodowego systemu finansowego po-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Rynki i Instytucje Finansowe

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

6 Rynki i Instytucje Finansowe

zwala ona na opis jego podstawowych elementów
i charakteryzowanie ∏àczàcych je wi´zi. Nale˝y si´ zgo-
dziç z prof. El˝bietà Chrabonszczewskà i prof. Leoka-
dià Or´ziak

, które wià˝à powstanie mi´dzynarodowe-

go systemu finansowego z rozkwitem 30 lat temu ryn-
ku eurodolarowego. Mi´dzynarodowa bankowoÊç jest
zjawiskiem o wielowiekowej tradycji i licznych zwy-
czajach utrwalonych w niesformalizowanych normach
i rytua∏ach. Wszystkie one stanowià wa˝nà cz´Êç mi´-
dzynarodowego systemu finansowego, lecz nie przesà-
dzajà o jego autonomicznoÊci wobec regulatorów
i uczestników. Istnienie tego typu rynków, wolnych od
protekcjonizmu paƒstwa, pozwoli∏o na wykszta∏cenie
si´ referencyjnych stóp ceny pieniàdza oraz wymusi∏o
pod presjà niekontrolowanej konkurencji liberalizacj´
krajowych rynków us∏ug finansowych.

Rozmiary i znaczenie mi´dzynarodowego systemu

finansowego by∏yby marginalne, gdyby nie rewolucja
w technologiach informatycznych, która usun´∏a kosz-
towe bariery dost´pu i wyjÊcia z krajowego rynku po-
Êrednictwa finansowego. Splot globalizacji i liberaliza-
cji rynków finansowych z obni˝kà kosztów transmisji
danych finansowych zrodzi∏ wspó∏czesny mi´dzynaro-
dowy system finansowy. Jego znaczenie roÊnie w mia-
r´ nasilania si´ konkurencji pomi´dzy dolarem i euro
jako walutami mi´dzynarodowymi.

Mi´dzynarodowy system finansowy jest rezulta-

tem wielowiekowego rozwoju systemów bankowych

oraz rynków finansowych. Na jego dotychczasowy
kszta∏t wp∏yn´∏y korporacje ponadnarodowe, zaintere-
sowane globalizacjà gospodarki i powstawaniem coraz
to nowszych generacji instrumentów finansowych do
zarzàdzania ryzykiem oraz trwaniem oaz podatkowych.
Innym liczàcym si´ graczem by∏y paƒstwa wspó∏pracu-
jàce i rywalizujàce z sobà w skali globalnej. Poprzez
polityk´ handlowà w ramach Âwiatowej Organizacji
Handlu dà˝à one do ekspansji w∏asnej wykwalifikowa-
nej si∏y roboczej na rynki us∏ug finansowych w krajach
o wschodzàcej gospodarce rynkowej. Poprzez OECD
pragnà skutecznej ochrony w∏asnych inwestycji w in-
stytucjach finansowych. Poprzez Grup´ Banku Âwiato-
wego oraz MFW dà˝à do pokonania zacofania oraz za-
burzeƒ równowagi makroekonomicznej w okresie do-
ganiania czo∏ówki gospodarczej Êwiata.

Protekcjonizm paƒstw móg∏by doprowadziç do

rozpadu mi´dzynarodowego systemu finansowego,
dlatego niezb´dne jest jego ograniczanie poprzez wpro-
wadzanie mi´dzynarodowych standardów ochrony
konkurencji i praw klienta. Tworzenie zasad równo-
prawnej konkurencji instytucji kredytowych to domena
Banku Rozrachunków Mi´dzynarodowych oraz Komi-
sji Europejskiej. Przyk∏adowo wspomniane mi´dzyna-
rodowe organizacje finansowe reprezentujà w∏adze re-
gulacyjne i nadzorcze. Ich dzia∏ania sà równowa˝one
przez interesy globalnych graczy.

W centrum siatki poj´ciowej opisu mi´dzynarodo-

wego systemu finansowego znajdujà si´ mi´dzynarodo-
we rynki finansowe. Sà to miejsca zawierania transak-
cji finansowych, oferowania oraz nabywania tradycyj-

2 E. Chrabonszczewska, L. Or´ziak: Mi´dzynarodowe rynki finansowe. War-
szawa 2000 SGH.

S c h e m a t 1 K a t e go r i e a n a l i z y i n s t y t u c j o n a l n o - p o rów n aw c ze j m i ´ d z y n a ro d owe go
s y s t e mu fi n a n s owe go

Mi´dzynarodowe

instytucje finansowe

Ponadnarodowe

korporacje

Mi´dzynarodowe

rynki finansowe

Narodowe

instytucje finansowe

Paƒstwo jako

gracz w systemie

MIF - mi´dzynarodowe instytucje finansowe
NIF - narodowe instytucje finansowe
MNC - ponadnarodowe korporacje
SFK - model systemu finansowego danego kraju
NA - nowa architektura mi´dzynarodowego systemu finansowego
SW - system walutowy i re˝im kursowy kraju
UG - ugrupowania spo∏eczne
MRF - mi´dzynarodowe rynki finansowe
Uwaga: pochy∏ym drukiem zaznaczono te kategorie poj´ciowe, które wià˝à ze sobà poszczególne poziomy analizy.

SFK

nych i nowych instrumentów finansowych, powstawa-
nia okreÊlonych mechanizmów arbitra˝owych, a tak˝e
przeprowadzania interwencji w∏adz monetarnych.

Praktyczne uj´cie mi´dzynarodowych rynków fi-

nansowych obejmuje rynek walutowy, mi´dzybanko-
wy i detaliczny, rynek eurowalutowy, rynek eurokredy-
tów, rynek euroobligacji, mi´dzynarodowy rynek akcji.
Teoretyczne uj´cie mi´dzynarodowych rynków finan-
sowych wyró˝nia rynek pieni´˝ny, rynek kapita∏owy,
rynek kredytowy, rynek walutowy, rynek ubezpieczeƒ,
rynek pozabilansowych instrumentów finansowych.

Schematycznie mo˝na zatem wyró˝niç cztery ty-

py mi´dzynarodowych operacji finansowych:

- operacje mi´dzy rezydentem i nierezydentem na

rynku krajowym,

- operacje mi´dzy zagranicznym inwestorem lub

deponentem a krajowym kredytobiorcà ponad granica-
mi kraju,

- operacje mi´dzy krajowym inwestorem lub depo-

nentem a zagranicznym po˝yczkobiorcà ponad granica-
mi kraju,

- operacje mi´dzy podmiotami nadwy˝kowymi i

deficytowymi poza obszarem prawodawstwa krajowe-
go obu stron umowy (offshore).

W pierwszym przypadku przedmiotem analiz jest

wybór stopnia wymienialnoÊci waluty krajowej oraz re-
˝imu okreÊlania jej kursu wymiennego. Wachlarz do-
st´pnych rozwiàzaƒ w tym zakresie jest bardzo szeroki.

Przez poj´cie systemu lub re˝imu kursu walutowe-

go rozumiemy stopieƒ zmiennoÊci kursu, zgodnie z ce-
lem ustanowionym w tej mierze przez odpowiednie
w∏adze monetarne. Ze wzgl´du na stopieƒ zmiennoÊci
kursu wyró˝niamy kursy p∏ynne, p∏ynne kontrolowa-
ne, p∏ynne w paÊmie wahaƒ, kursy pe∏zajàce, pe∏zajàce
w paÊmie wahaƒ, kursy sztywne i kursy sta∏e.

Kursem p∏ynnym nazywamy kurs walutowy, któ-

rego poziom kszta∏tuje si´ w pe∏ni swobodnie na rynku
walutowym, a w∏adze monetarne nie przyjmujà ˝adne-
go celu w zakresie poziomu kursu i nie podejmujà ˝ad-
nych dzia∏aƒ majàcych na celu oddzia∏ywanie na po-
ziom kursu.

Kurs p∏ynny kontrolowany jest kursem, którego

zmienny poziom kszta∏towany jest w wyniku gry rynko-
wej, jednak˝e w∏adze monetarne sporadycznie oddzia∏u-
jà na poziom kursu, gdy uwa˝ajà, ˝e przybiera on poziom
nadmiernie wysoki lub zbyt niski. Oddzia∏ywanie to ma
przede wszystkim charakter interwencji walutowych.

Kurs p∏ynny w paÊmie wahaƒ godzi rynkowà

zmiennoÊç wahaƒ z publicznym okreÊleniem najwy˝-
szego i najni˝szego poziomu kursu. Bank centralny po-
dejmuje interwencje, gdy istnieje groêba przekroczenia
tych poziomów kursu. Trwa∏e pozostawanie kursu
w ramach pasma wahaƒ wymaga nie tylko interwencji
banku centralnego, lecz równie˝ odpowiedniej polityki
makroekonomicznej w∏adz.

Kurs sztywny jest to kurs, którego poziom jest

w pewnym okresie lub bezterminowo niezmienny,
choç mo˝e ulec zmianie po ujawnieniu narastajàcej
nierównowagi. Kurs sztywny ma cz´sto charakter kur-
su urz´dowego, a wi´c stan rynku walutowego ma wi´c
ograniczony wp∏yw na jego poziom. Mimo to nadal wy-
maga on dostosowania do jego poziomu polityki ma-
kroekonomicznej kraju.

Kursem pe∏zajàcym nazywamy kurs walutowy,

którego poziom zmienia si´ w okreÊlony sposób, np.
jest dewaluowany w skali miesiàca o okreÊlonà procen-
towo kwot´. Kurs pe∏zajàcy mo˝e byç uznany za form´
kursu sztywnego. Zazwyczaj system kursu pe∏zajàcego
jest stosowany w krajach doÊwiadczajàcych wysokiej
inflacji.

Kurs pe∏zajàcy w paÊmie wahaƒ polega na ustano-

wieniu kursu pe∏zajàcego jako kursu centralnego, wo-
kó∏ którego wytyczone jest pasmo wahaƒ. System ten
zapewnia wi´kszà rol´ rynku walutowego przy jego
ustalaniu, ni˝ w re˝imie kursu pe∏zajàcego bez pasma
wahaƒ.

Kursem sta∏ym nazywamy kurs, który stosownie

do przyj´tych zasad pozostaje ca∏kowicie niezmienny.
Jednym z przypadków jego wyst´powania jest kurs wa-
luty niewymienialnej ustalany droga administracyjnà.
Innym jest wprowadzenie currency board, tj. system
izby walutowej.

System izby walutowej oznacza zwiàzanie walu-

ty krajowej z wybranà walutà mi´dzynarodowà za po-
mocà sta∏ego kursu walutowego. Emisja pieniàdza
krajowego jest jednoczeÊnie ÊciÊle powiàzana z wiel-
koÊcià posiadanych rezerw walutowych w banku cen-
tralnym

Równie z∏o˝ony i dynamiczny jest wybór stopnia

wymienialnoÊci walut. Teoretycznie mo˝emy wyró˝niç
8 jej aspektów (patrz tabela).

W praktyce prawo dewizowe jest jeszcze bardziej

z∏o˝one, gdy˝ inaczej odnosi si´ do wywozu waluty
krajowej ni˝ dokonywania zagranicznych operacji ban-
kowych. Równie˝ odmiennie bywa uregulowany obo-
wiàzek sprowadzania walut wymienianych do kraju re-
zydowania oraz przymusowego centralizowania lub
decentralizowania rezerw dewizowych kraju.

Wyczerpujàca charakterystyka mi´dzynarodo-

wego systemu finansowego musi zatem obejmowaç
zachowania czterech jego kluczowych graczy: suwe-
rennego paƒstwa, korporacji ponadnarodowych,
mi´dzynarodowych organizacji i instytucji finanso-
wych oraz lokalnych instytucji finansowych i samo-
rzàdów terenowych. Wspólnym mianownikiem ich
zachowaƒ jest uczestniczenie w konkurencji trans-
granicznej.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Rynki i Instytucje Finansowe

3 A. Koronowski: Kursy i rynki walutowe. W: Mi´dzynarodowe stosunki go-
spodarcze. Warszawa 2000 WSS-E, s. 236-257.

USA

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

8 Rynki i Instytucje Finansowe

Przez transgranicznà konkurencj´ rozumie si´

splot rewolucji teleinformatycznej, pozwalajàcej na
Êwiadczenie us∏ug bez obecnoÊci handlowej, z libera-
lizacjà krajowych rynków finansowych. Zgodnie ze
standardami mi´dzynarodowej statystyki finansowej,
wyró˝niamy zewn´trznà i wewn´trznà liberalizacj´.
Ostatecznie wi´c mamy do czynienia z czterema
wzorcami transgranicznej konkurencji na rynku us∏ug
finansowych: dwoma dotyczàcymi liberalizacji ze-
wn´trznej oraz dwoma dotyczàcymi liberalizacji we-
wn´trznej

. Wzorzec pierwszy polega na transgranicz-

nym Êwiadczeniu us∏ugi finansowej, przez zezwole-
nie, by us∏ugobiorca zawiera∏ umow´ kredytowà
z bankiem poza granicami kraju lub zakupywa∏ za gra-
nicà papiery wartoÊciowe i ubezpieczenia. Wzorzec
drugi polega na tym, ˝e us∏ugobiorca sam przekracza
granic´ i korzysta tam z us∏ug instytucji finansowych.
Wzorzec trzeci liberalizacji polega na komercyjnej
obecnoÊci zagranicznego us∏ugodawcy w kraju us∏u-
gobiorcy. Mo˝e ona przybraç form´ przedstawiciel-
stwa, oddzia∏u lub zale˝nej bankowej spó∏ki akcyjnej.

Wzorzec czwarty liberalizacji polega na tym, ˝e osoba
fizyczna Êwiadczàca koncesjonowane us∏ugi finanso-
we czasowo przebywa na terenie kraju us∏ugobiorcy,
aby je Êwiadczyç bez koniecznoÊci ponownego po-
twierdzania jej kwalifikacji i prawa do swobodnej
przedsi´biorczoÊci.

Transgraniczna konkurencja jest wi´c nazwà

zbiorczà dla wszystkich wzorców liberalizacji rynku fi-
nansowego. Wspó∏czeÊnie trudno bowiem uznaç, ˝e
u˝ytkownik Internetu nie przekroczy∏ granicy i nie
uda∏ si´ sam do us∏ugobiorcy, a wi´c realizowa∏ drugi
wzorzec liberalizacji w przestrzeni wirtualnej. Pie-
niàdz elektroniczny i zawieranie kontraktów na odle-
g∏oÊç nie wymagajà zaÊ dla realizacji transgranicznej
us∏ugi finansowej przemieszczania si´ ani us∏ugobior-
cy, ani us∏ugodawcy. Zacieranie si´ ró˝nic pomi´dzy
ró˝nymi wzorcami transgranicznego Êwiadczenia us∏ug
finansowych w wyniku rozwoju technologii informa-
tycznej oraz rozpowszechnienia wymienialnoÊci walut
powoduje, ˝e mówimy o transgranicznej konkurencji,
bez wdawania si´ w szczegó∏owe rozró˝nienia jej form.

Do Êwiadczenia us∏ug finansowych na odleg∏oÊç

niezb´dna jest, obok standaryzacji umowy, pe∏na wy-

4 Liberalizing International Transactions in Services. Geneva 1994 UN.

Depozyty

Rezydenta Rezydenta

Nierezydenta

w banku krajowym

w banku zagranicznym

w banku krajowym

w banku zagranicznym

W krajowej walucie

1 AAA

2 AAB

3 BAA

4 BAB

W zagranicznej walucie

5 ABA

6 ABB

7 BBA

8 BBB

Ta b e l a T y p o l o g i a t r a n s g r a n i c z n y c h d e p o z y t ó w

èród∏o: The Macroeconomics of International Currencies. Cheltenham UK 1996 Edward Elgar, s. 15.

S c h e m a t 2 U g r u p o w a n i a g o s p o d a r c z e Ê w i a t a n a p r z e ∏ o m i e X X i X X I w i e k u

Paƒstwa Morza

Ba∏tyckiego

APEC

AFTA

NAFTA

EAEC

CER

ASEM

TAFTA

Mercosour

FTAA

Euromed

CEFTA

AFTA - Strefa Wolnego Handlu Paƒstwa ASEAN
APEC - Rada Wspó∏pracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku
ASEM - Mi´dzyregionalny Dialog Europa - Azja
CEFTA - Ârodkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu
CER - Strefa Wolnego Handlu Australia - Nowa Zelandia
EAEC - Ugrupowanie Ekonomiczne Azji Wschodniej

EU - Unia Europejska
TAFTA - Transatlantycka Strefa Wolnego Handlu
FTAA - Strefa Wolnego Handlu Ameryk
Mercosur - Wspólny Rynek Po∏udnia
NAFTA - Pó∏nocnoamerykaƒski Uklad Wolnego Handlu

èród∏o: E. Hali˝ak: Stosunki mi´dzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku. Warszawa 1999 Wydawnictwa Naukowe Scholar. s. 244.

mienialnoÊç waluty krajowej. W Polsce istniejà jeszcze
ograniczenia w stosunku do rezydentów, dotyczàce:

- posiadania rachunku w banku za granicà,
- pozostawienia za granicà zgromadzonych Êrod-

ków p∏atniczych z tytu∏u nale˝noÊci od nierezydentów,

- dokonywania pozabilansowych transakcji instru-

mentami pochodnymi,

- zaciàgania zobowiàzaƒ u nierezydentow o termi-

nie sp∏aty krótszym ni˝ rok.

Ograniczenia te zostanà zniesione, gdy odwrócà si´

dotychczasowe tendencje w zakresie kszta∏towania si´
wysokoÊci deficytu obrotów bie˝àcych, nie póêniej jed-
nak ni˝ do 1 stycznia 2003 r. Âwiadczenie us∏ug finan-
sowych na odleg∏oÊç po tej dacie b´dzie powszechne.

Nasilajàca si´ konkurencja trasnsgraniczna bez

obecnoÊci handlowej mi´dzy centrami finansowymi
Êwiata, narastajàce rozchwianie mi´dzynarodowych
rynków finansowych prowadzà do wyzwaƒ, na które
odpowiadajà wspó∏czeÊnie ca∏e kontynenty, a nie po-
szczególne kraje.

W dobie globalizacji i transgranicznej konkurencji

tradycyjny protekcjonizm zanika. W jego miejsce poja-
wiajà si´ liczne ugrupowania gospodarcze i regionalna
integracja gospodarcza, a niekiedy równie˝ walutowa.

Funkcje mi´dzynarodowego systemu finanso-
wego w otwartej gospodarce

Analiza instytucjonalna z natury rzeczy koncentruje
uwag´ badacza na ró˝nicach, a nie podobieƒstwach
mi´dzy elementami sk∏adajàcymi si´ na mi´dzynarodo-
wy system finansowy. Rynki i instrumenty finansowe sà

bowiem bardziej do siebie podobne ni˝ instytucje finan-
sowe. JeÊli zatem mi´dzynarodowy system finansowy
definiujemy jako sieç instytucji i instrumentów oraz
rynków finansowych i ich regulatorów, s∏u˝àcych do
budowania zaufania mi´dzy eksporterami i importera-
mi kapita∏u oraz alokacji nadwy˝ki Êrodków finanso-
wych w sposób pozwalajàcy na zarzàdzanie ryzykiem
i zapewnienie efektywnych rozliczeƒ transgranicznych,
to uznajemy uniwersalnoÊç funkcji poÊredników finan-
sowych przy koniecznoÊci ró˝nicowania ich form insty-
tucjonalnych zale˝nie od specyficznych warunków ich
dzia∏ania. Czynnikami wymuszajàcymi zró˝nicowanie
form instytucjonalnych poÊrednictwa finansowego sà:
globalizacja i liberalizacja rynków finansowych

Globalizacja i liberalizacja rynków finansowych

wprost prowadzà do wykszta∏cenia si´ ró˝nego typu in-
stytucji finansowych. Ka˝da z nich Êwiadomie specjali-
zuje si´ w okreÊlonym segmencie mi´dzynarodowych
rynków finansowych. Dzi´ki swojej specjalizacji ka˝dy
typ instytucji finansowej prowadzi do obni˝ki kosztów
transakcyjnych oraz obni˝ki kosztów poÊrednictwa fi-
nansowego.

Powy˝sza typologia ma dwa wymiary. Pierwszy to

rynek docelowy. Wspó∏czeÊnie jest to element cyber-
przestrzeni nie powiàzany z rzeêbà terenu, nad którym
sprawuje kontrol´ dana w∏adza monetarna. Drugi to
to˝samoÊç instytucji poÊrednictwa finansowego, po-
zwalajàca na okreÊlenie obszaru jej kompetencji w za-
rzàdzaniu ryzykiem. Na przeci´ciu obu tych wymiarów
znajdujà si´ banki lokalne w formie banków spó∏dziel-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Rynki i Instytucje Finansowe

5 P.G.A. Howells: K. Bain: Money, Banking nad Finance. Harlow 1998 Long-
man, s.10.

S c h e m a t 3 . T y p o l o g i a w s p ó ∏ c z e s n y c h i n s t y t u c j i f i n a n s o w y c h

Typ instytucji

Centra finansowe

Nowy York

Êwiata

Londyn
Frankfurt

Banki regionalne

Banki globalne

Banki zagraniczne

Banki
umi´dzyna-
rodowione

Banki krajowe

Du˝e banki krajowe,
banki pocztowe

Banki lokalne

Banki spó∏dzielcze,
banki komunalne

Rynki docelowe

Rynek lokalny

Rynek krajowy

Mi´dzynarodowy

Rynek regionalny

Rynek

rynek

Êwiatowy

mi´dzybankowy

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

10 Rynki i Instytucje Finansowe

czych i komunalnych, które realokujà oszcz´dnoÊci
spo∏ecznoÊci lokalnych na potrzeby ich rozwoju.
W dalszej kolejnoÊci znajdujà si´ banki oszcz´dnoÊcio-
we, gromadzàce oszcz´dnoÊci krajowe netto na potrze-
by restrukturyzacji ga∏´zi przemys∏u lub regionów do-
tkni´tych strukturalnym bezrobociem. Ich konkurenta-
mi o nadwy˝ki finansowe gospodarstw domowych, sa-
morzàdów lokalnych oraz przedsi´biorstw sà banki za-
graniczne, nazywane równie˝ bankami globalnymi.
Przybierajà one form´ konglomeratów finansowych
dzia∏ajàcych w dziesiàtkach paƒstw Êwiata. Ich akcjo-
nariuszami sà zarówno krajowe, jak i obce instytucje fi-
nansowe o znacznym stopniu umi´dzynarodowienia
dzia∏alnoÊci. Banki globalne dzia∏ajà ponad granicami,
lecz nie w Êwiecie bez granic paƒstwowych.

Banki globalne konkurujà z nowymi i starymi cen-

trami finansowymi Êwiata. W ten sposób powstaje z∏o-
˝ona sieç instytucji finansowych wspó∏dzia∏ajàcych
i konkurujàcych z sobà o klienta za pomocà tych sa-
mych produktów, kana∏ów dystrybucji oraz polityki ce-
nowej. Potencjalnie obywatel kraju cz∏onkowskiego
OECD ma do dyspozycji blisko 80 tysi´cy instytucji
kredytowych. Ka˝da z nich mo˝e byç dost´pna za po-
mocà Internetu po kosztach telefonicznych rozmów
miejscowych. Prawdziwà barierà w dost´pie us∏ugo-
dawcy do us∏ugobiorcy jest wi´c brak wzajemnego za-
ufania. Stàd mylàce jest wra˝enie, ˝e bankowoÊç jest
w ma∏ym stopniu umi´dzynarodowiona i nadal opiera
si´ na bezpoÊrednim osobistym kontakcie us∏ugodawcy
i us∏ugobiorcy. Wspó∏czesna bankowoÊç jest jednà
z najbardziej umi´dzynarodowionych i zautomatyzo-
wanych dziedzin dzia∏alnoÊci gospodarczej przekra-
czajàcej granice paƒstwowe.

Przyspieszenie przep∏ywu kapita∏ów i informacji

finansowych, wywo∏ane globalizacjà i liberalizacjà ryn-
ków, oraz narastanie zaburzeƒ w funkcjonowaniu krajo-
wych i mi´dzynarodowych systemów finansowych ro-
dzà zapotrzebowanie na ciàg∏e obserwowanie stanu
równowagi w sektorze finansowym. W wyniku inicjaty-
wy G-7 powo∏ano Financial Stability Forum, któremu
przewodniczy prezes Banku Rozrachunków Mi´dzyna-
rodowych (BIS). W kwietniu 1999 r. powo∏ano grupy ro-
bocze Forum, poÊwiecone funduszom inwestycyjnym
o wysokiej dêwigni finansowej, przep∏ywowi kapita∏u,
eksterytorialnym centrom finansowym. W kwietniu
2000 r. opublikowano pierwsze wyniki ich prac.

Monitorowaniu równowagi w Êwiatowym syste-

mie finansowym nadano priorytet polityczny po upew-
nieniu si´, ˝e fundusze mi´dzynarodowych organizacji
sà zbyt ma∏e, aby zamortyzowaç kolejnà fal´ zaburzeƒ
na mi´dzynarodowych rynkach finansowych. Sprawa-
mi stabilnoÊci otwartych systemów finansowych zaj-
mujà si´: Mi´dzynarodowy Fundusz Walutowy, Grupa
Banku Âwiatowego oraz Instytut StabilnoÊci Systemu
Finansowego Banku Rozrachunków Mi´dzynarodo-

wych. Wysi∏ki MFW i BÂ przybra∏y form´ Programu
Oceny Sektora Finansowego (Financial Sector Asses-
sment Program) oraz ujednolicenia mi´dzynarodowych
standardów finansowych. Jednym z celów tych dzia∏aƒ
jest dostarczenie w∏adzom krajowym ogólnych wskazó-
wek co do oceny si∏y ich systemu finansowego. Na ra-
port POSF sk∏ada si´ zazwyczaj:

- charakterystyka makroekonomicznego otoczenia

analizowanego systemu finansowego,

- charakterystyka portfela inwestycyjnego instytu-

cji finansowych i poziomu ich rentownoÊci oraz mar˝
i inwestycji w nieruchomoÊci,

- stan zaawansowania monitorowania systemu fi-

nansowego przez Komisj´ Nadzoru Bankowego, Banko-
wego Funduszu Gwarancyjnego, agencje ratingowe
i pozosta∏ych analityków,

- perspektywy rozwoju sfery realnej gospodarki

wraz z ocenà prawdopodobieƒstwa wystàpienia „bà-
bli” cenowych,

- testy wra˝liwoÊci sektora finansowego na ró˝nego

rodzaju scenariusze rozwoju gospodarki, w tym za∏ama-
nie kursu waluty krajowej oraz ogólnego indeksu cen,

- zakres niezb´dnych zmian polityki pieni´˝nej

i podatkowej,

- segmentacja rynków finansowych - pieni´˝nych

i walutowych,

- segmentacja rynku kapita∏owego,
- segmentacja rynku kredytowego, ze szczególnym

uwzgl´dnieniem kredytowania ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorstw,

- przejrzystoÊç rynków finansowych i profesjona-

lizm agencji ratingowych,

- p∏ynnoÊç rynków finansowych,
- instrumenty wykorzystywane przez bank central-

ny do prowadzenia polityki pieni´˝nej,

- interwencje banku centralnego na rynku waluto-

wym i zarzàdzanie rezerwami dewizowymi kraju,

- tendencje rozwojowe i bie˝àcy stan systemu roz-

liczeƒ mi´dzybankowych i detalicznych,

- zasady funkcjonowania systemów rozliczeniowo-

rozrachunkowych,

- stan zaawansowania zarzàdzania ryzykiem,
- podstawowe regulacje prawne,
- wype∏nianie zaleceƒ BIS w sprawie nadzoru ban-

kowego,

- regulacje rynków kapita∏owych i ubezpieczeniowych,
- przestrzeganie zasad przejrzystoÊci funkcjonowa-

nia sektora finansowego,

- stan i tendencje rozwojowe systemów wczesnego

ostrzegania, inspekcji terenowych, audytu zewn´trznego,

- stan przestrzegania mi´dzynarodowych standar-

dów ksi´gowych i sprawozdaƒ finansowych,

- stan nadzoru korporacyjnego oraz egzekucji pra-

wa, ze szczególnym uwzgl´dnieniem zabezpieczeƒ kre-
dytów i innych us∏ug finansowych,

- stan zarzàdzania kryzysowego w sektorze,
- procedury upad∏oÊciowe i likwidacyjne wobec

instytucji finansowych (kredytowych, inwestycyjnych,
ubezpieczeniowych, leasingowych, NFI, funduszy
emerytalnych, pieni´˝nych i powierniczych),

- system gwarancji depozytowych i inwestycyj-

nych,

- upad∏oÊç przedsi´biorstw i ich restrukturyzacja,
- praktyka w∏adania korporacyjnego,
- zasady równania do najlepszych i wa˝niejsze od-

st´pstwa od nich,

- propozycje reform systemu finansowego,
- propozycje sekwencji dzia∏aƒ wobec sektora fi-

nansowego,

- potrzeby pomocy dla realizacji programów re-

form sektora finansowego.

Dzi´ki doÊwiadczeniom zdobytym w wyniku eks-

ploatacji systemu wczesnego ostrzegania o utracie sta-
bilnoÊci przez krajowy sektor finansowy mo˝na by,
zdaniem mi´dzynarodowych organizacji finansowych,
opracowaç koncepcj´ jednolitego, wyspecjalizowanego
lub skonsolidowanego nadzoru nad sektorem finanso-
wym. Na poczàtku jego zadaniem by∏oby usuni´cie bia-
∏ych plam braku nadzoru nad instytucjami zarzàdzajà-
cymi ryzykiem finansowym klientów. Ostatecznym ce-
lem tych prac by∏oby opracowanie podstaw teoretycz-
nych i organizacyjnych monitorowania zagro˝eƒ nap∏y-
wajàcych z zagranicy do krajowych systemów finanso-
wych.

Kryzysy finansowe nowej generacji wykaza∏y, ˝e

dotychczasowe metody wczesnego ostrzegania o mo˝li-
woÊciach wystàpienia zaburzeƒ na wschodzàcych ryn-
kach finansowych nie zdajà egzaminu. By∏y one oparte
na teoriach kryzysów finansowych pierwszej generacji,
z dominacjà znaczenia stanu deficytu bud˝etowego.
KoniecznoÊcià sta∏o si´ opracowanie nowych teorii wy-
jaÊniajàcych pojawianie si´ kryzysów kolejnych gene-
racji oraz elastycznych i holistycznych systemów wcze-
snego ostrzegania o zmianach stanów systemów finan-
sowych krajów o wschodzàcych rynkach.

StabilnoÊç systemu finansowego mo˝na rozumieç

jako brak zaburzeƒ w jego funkcjonowaniu lub uzyska-
nie trwa∏ej i dynamicznej równowagi na powiàzanych
ze sobà rynkach finansowych. StabilnoÊç systemu fi-
nansowego nale˝y analitycznie odró˝niç od oceny po-
ziomu ryzyka kraju oraz poziomu ryzyka systemowego
w∏aÊciwego ka˝dej gospodarce rynkowej.

„Zachowywaç stabilnoÊç finansowà kraju oznacza

zapobiegaç wystàpieniu zaburzeƒ i niesprawnoÊci
w funkcjonowaniu systemu finansowego, tak aby pe∏ni∏
on swojà rol´ poÊrednika finansowego dla gospodarki.
Tym samym zapewnia∏ p∏ynnoÊç, finalnoÊç rozliczenia
operacji i alokacj´ oszcz´dnoÊci

”.

StabilnoÊç systemu finansowego mo˝na podzieliç

na bie˝àcà i przysz∏à. Bie˝àca stabilnoÊç systemu finan-
sowego okreÊla akceptowany zakres zmiennoÊci sta-
nów na poszczególnych rynkach finansowych. Per-
spektywiczna stabilnoÊç koncentruje si´ na wykazaniu
braku istotnych s∏aboÊci, które uniemo˝liwi∏yby w∏a-
Êciwà i terminowà reakcj´ na szoki asymetryczne przez
instytucje kredytowe, zak∏ady ubezpieczeniowe i fun-
dusze oraz banki inwestycyjne.

Wa˝nym elementem systemu stabilnoÊci finanso-

wej kraju jest konsensus w sprawie po˝yczkodawcy
ostatniej szansy (lender of last resort) oraz systemu
nieodwo∏ywalnych, niewzruszalnych rozliczeƒ w cza-
sie rzeczywistym. Ponadto, coraz wi´kszego znaczenia
nabiera w∏aÊciwy nadzór korporacyjny (corporate go-
vernance). Wszystkie te kroki majà na celu zmniejsze-
nie skali wyst´powania ryzyka pokusy nadu˝yç (moral
hazard).

Koncepcja po˝yczkodawcy ostatniej instancji si´ga

poczàtków XIX wieku. Zadaniem tej instytucji rynków
finansowych jest:

- ochrona aktywów pieni´˝nych,
- wspomaganie ca∏ego sektora finansowego, a nie

pojedynczej instytucji finansowej,

- utrzymywanie ustabilizowanego poziomu poda-

˝y pieniàdza w gospodarce,

- usuni´cie niepewnoÊci co do przysz∏ego przebie-

gu wydarzeƒ, a wi´c prewencja wobec dalszego rozwo-
ju zaburzeƒ w funkcjonowaniu systemu bankowego.

Po˝yczkodawca ostatniej instancji nie ratuje przed

upad∏oÊcià technicznych bankrutów, lecz u∏atwia za-
chowanie p∏ynnoÊci zdrowym poÊrednikom finanso-
wym w warunkach wystàpienia szoków asymetrycz-
nych. Mogà mieç one ró˝nà natur´:

- zewn´trznà (panika bankowa deponentów, za∏a-

manie rozliczeƒ mi´dzybankowych),

- wewn´trznà (moral hazard wywo∏any gwarancja-

mi na depozyty, nadmiernym zad∏u˝aniem si´ gospo-
darstw domowych oraz bud˝etów terenowych lub cen-
tralnych).

Jednym z mechanizmów przenoszenia szoków asy-

metrycznych z kraju do kraju jest mi´dzynarodowy ry-
nek mi´dzybankowy. Jego istnienie zwi´ksza ryzyko za-
ra˝enia si´ kryzysem walutowym czy te˝, szerzej, kryzy-
sem finansowym

. W odpowiedzi na powstanie mi´-

dzynarodowych i zewn´trznych rynków finansowych
nie powsta∏ bank centralny Êwiata. W ten sposób naro-
dowe banki centralne sta∏y si´ instytucjami peryferyjny-
mi z punktu widzenia mi´dzynarodowych rynków fi-
nansowych. Na ich miejscu w centrum globalnych sieci
poÊrednictwa finansowego pojawi∏a si´ pró˝nia. Brak
jest mi´dzynarodowego po˝yczkodawcy ostatniej in-
stancji. Aby sprostaç temu zadaniu, musia∏by on:

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Rynki i Instytucje Finansowe

7 C.E. Goodhart, H. Huang: A Simple Model of an International Lender of Last
Resort. New York 1999.

6 Implications of structural change for the nature of systemic risk. Basle 1999
BIS.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

12 Rynki i Instytucje Finansowe

- mieç dost´p do praktycznie nie ograniczonych

Êrodków finansowych,

- przyjmowaç rozstrzygni´cia dotyczàce formy po-

mocy i jej terminu,

- dysponowaç dobrej jakoÊci informacjà nadzorczà.
Aby u∏atwiç to zadanie, postuluje si´ wprowadze-

nie regionalnych po˝yczkodawców ostatniej instancji.
Mieliby oni lepsze rozeznanie lokalnych warunków,
w tym równie˝ kosztów spo∏ecznych kryzysu finanso-
wego. W mniejszej liczbie krajów ∏atwiej mo˝na by
uzyskaç konsensus w kluczowych sprawach. Ich powo-
∏anie mog∏oby mieç dobrowolny lub obowiàzkowy cha-
rakter. Punktem wyjÊcia powo∏ania mi´dzynarodowego
po˝yczkodawcy ostatniej instancji by∏by, zdaniem cz´-
Êci ekspertów, Mi´dzynarodowy Fundusz Walutowy

„Pierwszym problemem dotyczàcym zarzàdzania te-
go typu gwarancjami jest to, ˝e gwarant nie przyjmuje
ex ante formy jawnej. Jest to ubezpieczenie implicite na
okolicznoÊç na tyle istotnà, aby wymaga∏a interwencji.
Drugim problemem jest udzia∏ w kosztach tego ubez-
pieczenia jego beneficjentów”

Najwi´kszà przeszkodà jest jednak rozwój mi´dzy-

narodowych rynków finansowych. Obecne 200 mld do-
larów amerykaƒskich, które mo˝e zmobilizowaç MFW,
zapewnia jedynie jednà piàtà tego udzia∏u, który MFW
mia∏ w rynkach finansowych po zakoƒczeniu II Wojny
Âwiatowej. Mi´dzynarodowy Fundusz Walutowy nie
jest ju˝ d∏u˝ej graczem organizujàcym mi´dzynarodowe
rynki finansowe

. Stàd stabilizacja mi´dzynarodowego

systemu finansowego obejmuje:

- stabilnoÊç systemu pieni´˝nego Êwiata, brak sta-

∏ych kursów wymiennych mi´dzy euro, dolarem i je-
nem dowodzi braku równowagi gospodarczej w gospo-
darce Êwiatowej;

- dojrza∏oÊç infrastruktury instytucjonalnej i rze-

czowej systemu finansowego; brak globalnego po˝ycz-
kodawcy ostatniej szansy Êwiadczy o dezintegracji glo-
balnej gospodarki;

- holistycznà ocen´ perspektyw sektora finansowe-

go; wymaga ona myÊlenia wariantowego, przy za∏o˝e-
niu za∏amania gospodarki amerykaƒskiej, europejskiej
i japoƒskiej;

- interwencje na rynkach finansowych; brak no-

wych instrumentów tych interwencji musi niepokoiç;

- efektywnoÊç i skutecznoÊç funkcjonowania sek-

tora finansowego, która mo˝e byç mierzona zmienno-
Êcià stanu równowagi na mi´dzynarodowych rynkach
finansowych oraz rozleg∏oÊcià kryzysów walutowych
i finansowych na Êwiecie.

Zapewnienie stabilnoÊci mi´dzynarodowego sys-

temu finansowego wymaga:

- posiadania awaryjnego planu pozyskania same-

mu po˝yczkodawcy ostatniej instancji,

- zarzàdzania ryzykiem zwiàzanym z wadliwà

strukturà bilansu p∏atniczego oraz zaniechania obrony
kursu walutowego za wszelkà cen´.

Splot czynników kszta∏tujàcych bezpieczeƒstwo

krajowego systemu finansowego w mijajàcej dekadzie
nie ró˝ni si´ zasadniczo od warunków jego zachowania
w pierwszej dekadzie XXI wieku. Sà to: globalizacja
rynków i technologii finansowych, transformacja ustro-
jowa oraz integracja Polski z Unià Europejskà. Ka˝dy
z tych czynników pot´guje znaczenie bezpieczeƒstwa
funkcjonowania krajowego systemu finansowego. Glo-
balizacja i liberalizacja rynków finansowych oraz roz-
wój Internetu rodzà zapotrzebowanie na mi´dzynaro-
dowego po˝yczkodawc´ ostatniej instancji. Pog∏´bia-
nie i rozszerzanie integracji europejskiej tworzy presj´
na podniesienie konkurencyjnoÊci funkcjonowania na-
rodowego paƒstwa bez gotowoÊci do powierzania przy-
sz∏oÊci kraju jedynie niewidzialnej r´ce rynku. Trans-
formacja ustrojowa nak∏ada na paƒstwo trosk´ o bez-
pieczeƒstwo obrotu gospodarczego prywatnych pod-
miotów oraz obowiàzek nacjonalizacji niesprawnych
poÊredników finansowych.

Formy przejawiania si´ wspó∏zale˝noÊci procesów

transformacji, globalizacji i integracji sà jednak w du-
˝ym stopniu zale˝ne od wyboru modelu systemu finan-
sowego dla Polski. JeÊli b´dzie on gie∏dowo zoriento-
wany, to bezpieczeƒstwo kapita∏owe kraju jest to˝same
odpornoÊcià na zara˝enie si´ panikà rynkowà lub ze
szcz´Êliwym przypadkiem braku zaburzeƒ na mi´dzy-
narodowych rynkach finansowych. „Nadzorcy i regula-
torzy na wschodzàcych rynkach nie mogà zbytnio li-
czyç na uczestników rynków w monitorowaniu bezpie-
czeƒstwa i zdrowia banków, lecz muszà doskonaliç
swoje podejÊcie do prewencji oraz rozwijaç w∏asne
umiej´tnoÊci”

Zakoƒczenie

Procesy globalizacji i liberalizacji mi´dzynarodowych
finansów wywierajà ró˝nokierunkowy wp∏yw na klu-
czowe instytucje kszta∏tujàce ich otoczenie i infrastruk-
tur´. W niniejszej analizie instytucjonalno-porównaw-
czej g∏ównà uwag´ skierowano na paƒstwo i korporacje
ponadnarodowe jako elementy otoczenia instytucjonal-
nego oraz mi´dzynarodowe i lokalne instytucje finan-
sowe stanowiàce wa˝nà cz´Êç infrastruktury mi´dzyna-
rodowych rynków finansowych.

11 A. Richards, D. Deddouche: Bank Rating Changes and Bank Stock Returns.
Washington 1999 IMF, s. 24.

8 C. Giannini: Enamy of None but a Common Friend of ALL? An International
Perspective on the Lender o Last Resort Function. Washington 1999 IMF.
9 H. Bernard, J. Bisignano: Information, Liquidity nad Risk in the Internatio-
nal Interbank Market. Basle 2000 BIS.
10 K. Rogoff: International Institutions for Reducing Global Financial Instabi-
lity. NBER Working Paper nr 7265, Harvard 1999.

Paƒstwo znajdowa∏o si´ u podstaw powstawania

poszczególnych systemów finansowych. Jego funkcjo-
nowanie wymaga instytucji finansowych zdolnych do
finansowania projektów d∏ugoletnich, inwestowania
w infrastruktur´ gospodarki i jej instytucjonalne ramy.
W dobie globalizacji i liberalizacji systemów finanso-
wych rola paƒstwa w wytyczaniu ich przysz∏oÊci by-
najmniej nie maleje. Nadal bowiem wspó∏pracujà i kon-
kurujà ze sobà paƒstwa zdolne do nak∏adania podat-
ków i tworzenia prawa. Dla realizacji swojej misji ko-
rzystajà z ró˝norodnych instytucji finansowych oraz
uwzgl´dniajà mechanizmy wyspecjalizowanych ryn-
ków. Uk∏adajà si´ one w dwa typy idealne: model nie-
miecki i model amerykaƒski systemu finansowego.

Akcentowanie wspó∏zale˝noÊci funkcjonowania mi´-

dzynarodowego systemu finansowego jest wynikiem lek-
cji, p∏ynàcych z bardziej pog∏´bionej analizy zaburzeƒ
w funkcjonowaniu krajowych rynków finansowych.
W tych warunkach uniwersalne zalecenia makroekono-
micznych teorii tracà swojà zdolnoÊç wyjaÊniania rzeczy-
wistych zachowaƒ ekonomicznych podmiotów gospodar-
czych. Bardziej przydatne dla praktyki stajà si´ schematy
wyjaÊnieƒ Êredniego zasi´gu, uwzgl´dniajàce unikatowe
doÊwiadczenia z przesz∏oÊci i dorobek neoinstytucjonalnego
nurtu w teorii ekonomii.

Punktem wyjÊcia analizy instytucjonalno-porównaw-

czej sà niezmienne funkcje poÊredników finansowych oraz
mi´dzynarodowego systemu finansowego. Sà to:

- metody rozliczeƒ i rozrachunków, gwarantujàce

przestrzeganie dyscypliny finansowej,

- mechanizmy gromadzenia Êrodków finansowych

oraz ich alokowania i dywersyfikowania,

- transformacja ich w czasie i przestrzeni,
- metody zarzàdzania ryzykiem finansowym,
- mechanizm cenowy, pozwalajàcy na koordynacj´

zdecentralizowanych decyzji w poszczególnych sekto-
rach gospodarki,

- metody przezwyci´˝ania asymetrii informacji

oraz braku wystarczajàcej motywacji u agenta do repre-
zentowania interesów pryncypa∏a,

- mechanizmy budowania zaufania mi´dzy impor-

terami i eksporterami kredytu i kapita∏u

Funkcje poÊrednika finansowego i mi´dzynarodo-

wego systemu finansowego mogà byç realizowane
z mniejszym lub wi´kszym udzia∏em rynku i regulacji
prawnej paƒstwa.

Zasadnicza cz´Êç analizy koncepcji mi´dzynaro-

dowego systemu finansowego by∏a poÊwi´cona formal-
nym instytucjom oraz formalnym organizacjom two-
rzàcym mi´dzynarodowy system finansowy. W mniej-
szym stopniu dotyka∏a nieformalnych mechanizmów
budowania i utrzymywania zaufania mi´dzy eksporte-
rami i importerami kapita∏u. Na∏o˝enie na siebie wy-
miaru formalnego i nieformalnego instytucji i organiza-
cji mi´dzynarodowego systemu finansowego pozwala
na wskazanie kierunków dalszych analiz instytucjonal-
no-porównawczych.

Dyskusje wokó∏ nowej architektury mi´dzynarodo-

wego systemu finansowego dotyczà g∏ównie metod
zwi´kszania wzajemnego zaufania mi´dzy jego uczest-
nikami. Proponuje si´, aby udzieli sobie nawzajem po-
˝yczek podporzàdkowanych oraz aby inwestorzy pry-
watni partycypowali w kosztach przywrócenia równo-
wagi na mi´dzynarodowych i krajowych rynkach fi-
nansowych. Stàd te˝ tak wiele miejsca w tym opraco-
waniu poÊwi´cono zmianom o charakterze systemo-
wym, zaniedbujàc w znacznym stopniu bardziej trady-
cyjne funkcje mi´dzynarodowego systemu finansowe-
go. Dzi´ki skoncentrowaniu uwagi na patologiach funk-
cjonowania mi´dzynarodowego systemu finansowego
∏atwiej jest zrozumieç koniecznoÊç radykalnych zmian
w jego instytucjonalnej infrastrukturze oraz potrzeb´
wyboru form naszego udzia∏u w nim.

W odró˝nieniu od neoklasycznego nurtu myÊli eko-

nomicznej w gospodarce transformujàcej si´ niezb´dne
sà silne odwo∏ania do wszystkich kluczowych uczestni-
ków mi´dzynarodowego systemu finansowego i wielu
aspektów funkcjonowania jego struktury instytucjonal-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Rynki i Instytucje Finansowe

12 Por. The Global Financial System. Boston 1995 Harvard Business School, s. 7.

S c h e m a t 4 P o l e w p ∏ y w a n i a n a p r z y j a z n e d l a k r a j u f u n k c j o n o w a n i e
m i ´ d z y n a r o d o w e g o s y s t e m u f i n a n s o w e g o

System finansowy

Instytucja formalna

Instytucja nieformalna

Narodowy

Infrastruktura instytucjonalna

Amerykanizacja kultury narodowej

(model finansowy dla Polski)

Biurokratyczna kultura organizacyjna

Zwyczaje bankowe

Mi´dzynarodowy

Udzia∏ w mi´dzynarodowych

organizacjach finansowych

stowarzyszeniach zawodowych

Udzia∏ w zorganizowanych grupach nacisku

Zaufanie osobiste w kontaktach

mi´dzynarodowych

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

14 Systemy Bankowe

W ubieg∏ym roku opracowane zosta∏y dwa raporty
w sprawie korzyÊci i kosztów integracji Polski z Unià
Europejskà - jeden Instytutu Koniunktur i Cen Handlu
Zagranicznego (z maja 2000 r.), a drugi Rady Ministrów
(z lipca 2000 r.). Oba raporty sà stosunkowo obszerne
i przedstawiajà korzyÊci i koszty integracji dla wielu
dziedzin gospodarki, ale tylko drugi z nich odnosi si´
tak˝e do systemu bankowego. Autor niniejszego artyku-
∏u wspó∏pracowa∏ przy tworzeniu raportu Rady Mini-
strów, a jego opracowania dotyczàce systemu bankowe-
go zosta∏y w du˝ej mierze wykorzystane w ostatecznej
wersji raportu. Niniejszy artyku∏ opiera si´ na powy˝-
szych opracowaniach, jest jednak znacznie obszerniej-
szy, ma odmiennà struktur´, zawiera bardziej aktualne
dane statystyczne i odzwierciedla najnowsze zmiany
legislacyjne. Ponadto, w przeciwieƒstwie do wielowàt-
kowego raportu, niniejszy artyku∏ nie koncentruje si´
na korzyÊciach i kosztach integracji europejskiej dla
ca∏ej gospodarki, lecz wy∏àcznie dla polskiego systemu
bankowego (banku centralnego, banków komercyjnych,
banków spó∏dzielczych).

Cz∏onkostwo Polski w Unii Europejskiej (UE) jest

strategicznym celem ka˝dego Rzàdu RP od 1989 r.

Cz∏onkostwo w UE oznacza tak˝e póêniejsze przystà-
pienie do Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW).
Cz∏onkostwo w UE i w UGW ma zarówno strony pozy-
tywne (korzyÊci i zyski, które mo˝na osiàgnàç dzi´ki
integracji), jak i negatywne (koszty, które nale˝y po-
nieÊç, oraz potencjalne zagro˝enia p∏ynàce z integracji).
KorzyÊci i koszty mo˝na rozpatrywaç dla gospodarki ja-
ko ca∏oÊci, jak równie˝ dla jej poszczególnych cz´Êci -
np. dla systemu bankowego. System bankowy jest jed-
nym z najlepiej dostosowanych do wymogów UE ob-
szarów polskiej gospodarki, ale te˝ kluczowym i przez
to jednym z bardziej kontrowersyjnych. Tak wi´c
w miar´, jak post´pujà procesy integracyjne, niezb´dne
jest przedstawienie i dokonanie bilansu wszystkich
„plusów” i „minusów”, wynikajàcych dla polskiego
systemu bankowego z integracji z UE, a w dalszej per-
spektywie z UGW.

KorzyÊci i koszty cz∏onkostwa w Unii Europejskiej

Podstawowym warunkiem uzyskania cz∏onkostwa
w UE jest spe∏nienie tzw. kryteriów kopenhaskich - po-

nej. Tempo i zakres zmian instytucjonalnych wymu-
szajà w Polsce inne spojrzenie na finanse mi´dzynaro-
dowe ni˝ w ustabilizowanych i niekiedy bardziej za-
mkni´tych, dojrza∏ych gospodarkach rynkowych. Od-
r´bnoÊç naszej sytuacji spowodowa∏a potrzeb´ ode-
rwania si´ od schematów dydaktycznych i poznaw-
czych, sprawdzonych w innych ni˝ nasze warunkach.
Nacisk na instytucjonalne i porównawcze analizy
wspó∏czesnych finansów mi´dzynarodowych nie wy-

nika∏ wi´c z ch´ci odrzucenia lub zanegowania dorob-
ku zagranicznych autorytetów, lecz z koniecznoÊci
przygotowania krajowego sektora finansowego do
funkcjonowania na wewn´trznym rynku europejskim.
W tej perspektywie muszà byç dokonane zasadnicze
rozstrzygni´cia: wybór systemu finansowego dla Pol-
ski, ukszta∏towanie systemu kreowania oszcz´dnoÊci
krajowych, wzmocnienie stabilnoÊci naszego systemu
finansowego.

KorzyÊci i koszty integracji europejskiej
dla polskiego systemu bankowego

K o n r a d S z e l à g

litycznych (dotyczàcych demokracji) i gospodarczych
(dotyczàcych gospodarki rynkowej), a tak˝e zdolnoÊç
do przej´cia przez paƒstwa kandydujàce zobowiàzaƒ
wynikajàcych z cz∏onkostwa, w tym podzielanie celów
unii politycznej, gospodarczej i walutowej. W trwajà-
cych negocjacjach o cz∏onkostwo Polski w UE szczegól-
ny nacisk k∏adzie si´ natomiast na kwesti´ dostosowa-
nia polskiego prawa do prawa wspólnotowego, co po-
winno zostaç przeprowadzone w okresie przedcz∏on-
kowskim.

Prywatyzacja i konsolidacja sektora bankowego

Zgodnie z powy˝szymi kryteriami kopenhaskimi,
cz∏onkostwo w UE wymaga od paƒstw kandydujàcych
m.in. istnienia sprawnie funkcjonujàcej gospodarki
rynkowej oraz mo˝liwoÊci sprostania presji konkuren-
cyjnej wewnàtrz UE. W przypadku bankowoÊci ozna-
cza to istnienie sektora bankowego funkcjonujàcego
wed∏ug rynkowych zasad i opartego na prywatnej w∏a-
snoÊci. Proces prywatyzacji jest wi´c wa˝nym elemen-
tem dostosowania polskiego systemu bankowego do
standardów europejskich pod wzgl´dem struktury w∏a-
snoÊci. Potwierdzi∏a to m.in. Opinia Komisji Europej-
skiej w sprawie wniosku Polski o cz∏onkostwo w Unii
Europejskiej

. Stwierdzono w niej, ˝e „sektor bankowy

wymaga dalszych reform, a znaczàca poprawa w dzie-
dzinie prywatyzacji systemu bankowego powinna po-
zostaç g∏ównym priorytetem przed przystàpieniem”.

Proces prywatyzacji sektora bankowego w Polsce

kontynuowany jest konsekwentnie od 1993 r., a jego
podstawowym efektem jest systematyczny spadek
udzia∏u paƒstwa w strukturze aktywów i kapita∏u ak-
cyjnego, z drugiej zaÊ - systematyczny wzrost udzia∏u
banków z przewagà kapita∏u prywatnego, w tym
zw∏aszcza dynamiczny wzrost udzia∏u banków z prze-
wagà kapita∏u zagranicznego. Doprowadzi∏o to do sytu-
acji, ˝e w po∏owie 2000 r. udzia∏ tych banków w akty-
wach sektora bankowego osiàgnà∏ blisko 70%, a w ka-
pitale akcyjnym - 72%

. Powsta∏a wi´c obawa, czy nie

jest to „stan zagra˝ajàcy interesom polskiej gospodarki”
albo wr´cz równoznaczny z „utratà suwerennoÊci go-
spodarczej”. Z jednej strony niewàtpliwie po˝àdane by-
∏oby, aby udzia∏ polskiego kapita∏u by∏ mo˝liwie wyso-
ki, z drugiej jednak - nie mo˝na nie dostrzegaç faktu, ˝e
wielkoÊç rodzimego kapita∏u jest znikoma w porówna-
niu z rozmiarami kapita∏u zagranicznego (podobnie jak
w innych paƒstwach postsocjalistycznych, np. w Cze-
chach, na W´grzech). Ustalanie natomiast administra-
cyjnych ograniczeƒ (tj. nieprzekraczalnych pu∏apów

procentowych) by∏oby, po pierwsze, blokowaniem
wspomnianych mechanizmów rynkowych w gospodar-
ce, a po drugie, dzia∏aniem nieuzasadnionym, gdy˝ nie
istnieje ˝aden oficjalny poziom udzia∏u kapita∏u zagra-
nicznego, którego nie mo˝na przekroczyç ze wzgl´du
na bezpieczeƒstwo systemu. Nale˝y te˝ nadmieniç, ˝e
w kontekÊcie Jednolitego Rynku UE i zasad swobodne-
go przep∏ywu kapita∏u oraz swobody Êwiadczenia
us∏ug mniejsze znaczenie ma pochodzenie kapita∏u,
a wi´ksze jakoÊç Êwiadczonych us∏ug.

Proces prywatyzacji przyniós∏ jednak wiele nie-

kwestionowanych korzyÊci. Po pierwsze, skuteczne za-
stàpienie administracyjnego nadzoru ze strony Skarbu
Paƒstwa przez publicznà kontrol´ banków poprzez
gie∏dowy akcjonariat

, a tym samym usuni´cie mo˝li-

woÊci bezpoÊredniego ingerowania w dzia∏alnoÊç ban-
ków przez w∏adze paƒstwowe. Po drugie, znaczna po-
prawa efektywnoÊci funkcjonowania banków po pry-
watyzacji dzi´ki kierowaniu si´ przez nie motywami
mikroekonomicznymi w warunkach konkurencji ryn-
kowej, szerszy zakres i wy˝sza jakoÊç Êwiadczonych
us∏ug oraz - w efekcie - lepsze wyniki finansowe po
prywatyzacji

. Po trzecie, wp∏ywy z prywatyzacji ban-

ków, stanowiàce istotny dochód bud˝etu paƒstwa
(choç cz´sto podnoszony by∏ zarzut braku koncepcji
prywatyzacji

i sprzeda˝y banków g∏ównie w celu po-

zyskania Êrodków na finansowanie doraênych potrzeb
bud˝etu paƒstwa)

W obliczu post´pujàcej integracji z UE, prywatyza-

cja pozwoli∏a niektórym polskim bankom pozyskaç in-
westorów strategicznych (zwykle w postaci renomowa-
nych banków zachodnich), którzy poza kapita∏em mie-
li zapewniç dost´p do nowych technologii i know-how,
umo˝liwiç pozyskanie nowych mi´dzynarodowych
klientów, przejàç odpowiedzialnoÊç za rozwój sprywa-
tyzowanego banku, a tak˝e umo˝liwiç w przysz∏oÊci -
po wstàpieniu Polski do UE - sprostanie silnej presji
konkurencyjnej na Jednolitym Rynku. Jako inwestorów
strategicznych dla polskich banków pozyskano m.in.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Systemy Bankowe

1 Agenda 2000 - Commission Opinion on Poland's Application for Member-
ship of the European Union, DOC/97/16, Brussels, 15 July 1997.
2 Zob. Sytuacja finansowa banków w I pó∏roczu 2000 r. - synteza. NBP - GINB,
wrzesieƒ 2000 r., s. 26. Sytuacja finansowa banków na koniec 2000 r. nie zo-
sta∏a jeszcze opublikowana.

3 Prywatyzacja kolejnych banków poprzez gie∏d´ doprowadzi∏a w rezultacie
do ich znacznego udzia∏u w ∏àcznej kapitalizacji gie∏dy (w 1996 r. ponad
50%). Jak si´ wydaje, gie∏da nie powinna byç w tak znacznym stopniu uzale˝-
niona od jednej bran˝y, gdy˝ ewentualny kryzys samego tylko sektora banko-
wego móg∏by doprowadziç do powa˝nego zachwiania ca∏ego polskiego rynku
kapita∏owego. W po∏owie 2000 r. powy˝szy udzia∏ wynosi∏ oko∏o 25%.
4 Poprawa wyników finansowych by∏a te˝ rezultatem programu restruktury-
zacji z∏ych d∏ugów i ich dokapitalizowania w latach 1993-1994 na ∏àcznà kwo-
t´ 4 mld PLN. Przed wdro˝eniem programu z∏e kredyty w bankach (wàtpliwe
i stracone) stanowi∏y na poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych oko∏o 20-60% ogó-
∏u wierzytelnoÊci, natomiast po dokapitalizowaniu i dzi´ki restrukturyzacji fi-
nansowej banki zmniejszy∏y ich poziom do pu∏apu oko∏o 7-9%.
5 Mimo istnienia oficjalnych rzàdowych dokumentów dotyczàcych prywaty-
zacji sektora bankowego, jak np. Strategia umacniania systemu bankowego
w Polsce czy Program prywatyzacji banków z udzia∏em kapita∏owym Skarbu
Paƒstwa do 2000 r. (oba z 1996 r.).
6 Por. K. Szelàg: Prywatyzacja polskiego systemu bankowego - stan obecny
i perspektywy. „Bank i Kredyt” nr 7-8/1998, s. 110 oraz W. Fabrycki, R. Zalew-
ski: Prywatyzacja i konsolidacja banków. Aspekty prawne. Warszawa 1995
ABN Studio, s. 105.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

16 Systemy Bankowe

Citibank (posiadajàcy blisko 88% akcji Banku Handlo-
wego w Warszawie SA), Bayerische Hypo- und Vere-
insbank (ponad 86% akcji Banku Przemys∏owo-Han-
dlowego SA), Allied Irish Bank (ponad 80% akcji Ban-
ku Zachodniego SA i ponad 60% akcji Wielkopolskie-
go Banku Kredytowego SA), ING Bank (blisko 55% ak-
cji Banku Âlàskiego SA), Bank Austria Creditanstalt
(ponad 57% akcji Powszechnego Banku Kredytowego
SA), UniCredito Italiano (ponad 50% akcji Pekao SA)
oraz Commerzbank (50% akcji Banku Rozwoju Ekspor-
tu SA)

Perspektywa integracji Polski z UE, a tak˝e dyna-

miczne procesy konsolidacyjne zachodzàce na unij-
nym rynku finansowym (fuzje i przej´cia) zwiàzane
z post´pujàcym procesem globalizacji gospodarki by∏y
równie˝ bodêcem do rozpocz´cia analogicznych proce-
sów w polskim sektorze bankowym - zw∏aszcza z uwa-
gi na fakt, ˝e polskie banki, w porównaniu z bankami
zachodnimi, charakteryzujà si´ du˝ym rozdrobnieniem
i s∏aboÊcià kapita∏owà. Konsolidacja banków ma im za-
pewniç m.in. korzyÊci skali, racjonalizacj´ sieci oddzia-
∏ów i filii (likwidacj´ dublujàcych si´ placówek), per-
spektyw´ sprostania konkurencji innych banków (kra-
jowych i zagranicznych) - szczególnie w kontekÊcie
przysz∏ego zaostrzenia konkurencji w wyniku w∏àcze-
nia do Jednolitego Rynku UE.

Najbardziej spektakularnym (choç administracyj-

nym) przyk∏adem konsolidacji w Polsce by∏o stworze-
nie Grupy Pekao SA. Sà tak˝e przyk∏ady dzia∏aƒ oddol-
nych, jak po∏àczenie BIG SA i Banku Gdaƒskiego SA,
Kredyt Banku SA i PBI SA, Banku Rozwoju Eksportu
SA i Polskiego Banku Rozwoju SA czy Banku Handlo-
wego SA z Citibank Polska. Planowane sà ponadto fu-
zje innych banków, np. BIG BANKU SA z BIG Ban-
kiem Gdaƒskim SA, Wielkopolskiego Banku Kredyto-
wego SA z Bankiem Zachodnim SA oraz Gliwickim
Bankiem Handlowym SA, Powszechnego Banku Kre-
dytowego SA z Bankiem Przemys∏owo-Handlowym SA
oraz Bankiem Austria Creditanstalt Poland SA. Gene-
ralnie, w wyniku zachodzàcych procesów konsolida-
cyjnych polski sektor bankowy charakteryzuje si´ coraz
wy˝szà koncentracjà; w po∏owie 2000 r. do 5 najwi´k-
szych banków nale˝a∏o oko∏o 47% aktywów netto sys-
temy bankowego, a do 15 najwi´kszych banków - bli-
sko 79% aktywów

Dostosowanie polskiego prawa bankowego do prawa wspólnotowego

Proces integracji Polski z UE oznacza koniecznoÊç
przyj´cia wspólnotowego dorobku prawnego (acquis
communautaire) m.in. w dziedzinie bankowoÊci. Daje
to mo˝liwoÊç stworzenia stabilnego i bezpiecznego

sektora bankowego - funkcjonujàcego wed∏ug norm
i przepisów ostro˝noÊciowych UE. Prowadzenie dzia-
∏alnoÊci bankowej (Êwiadczenie us∏ug bankowych)
w UE oparte jest bowiem na przestrzeganiu wielu za-
sad - odnoszàcych si´ m.in. do funduszy w∏asnych
banków, wspó∏czynnika wyp∏acalnoÊci, koncentracji
kredytów, nabywania i zbywania znacznych pakietów
akcji banków, inwestycji kapita∏owych banków, tajem-
nicy bankowej itd.

. Wi´kszoÊç z powy˝szych zasad

zosta∏a ju˝ wdro˝ona do polskiego porzàdku prawnego
- g∏ównie w ustawie Prawo bankowe (z 29 sierpnia
1997 r.). Najpóêniej do koƒca 2002 r. dostosowanie ma
nastàpiç tak˝e w innych obszarach - przede wszystkim
w kwestii adekwatnoÊci kapita∏owej oraz skonsolido-
wanego nadzoru bankowego. Projekt nowelizacji usta-
wy Prawo bankowe, regulujàcy m.in. kwesti´ nadzoru
skonsolidowanego, zosta∏ opracowany przez NBP
w sierpniu 2000 r., a obecnie znajduje si´ obecnie na
etapie prac sejmowych.

Konsekwencjà integracji z UE b´dzie tak˝e stop-

niowe zwi´kszanie otwartoÊci polskiego sektora ban-
kowego dla podmiotów zagranicznych. Na mocy Prawa
bankowego mo˝liwe jest otwieranie za granicà banków
(lub oddzia∏ów) z udzia∏em osób krajowych, jak rów-
nie˝ otwieranie w Polsce oddzia∏ów i przedstawi-
cielstw banków zagranicznych. Obecnie jest to jednak
uzale˝nione od uzyskania odpowiednich zezwoleƒ
(Ministra Finansów lub Komisji Nadzoru Bankowe-
go

) i tylko dwa banki zachodnie majà w Polsce swoje

oddzia∏y (ING Bank i Societe Generale). Po uzyskaniu
cz∏onkostwa w UE polski sektor bankowy stanie si´
cz´Êcià Jednolitego Rynku i zacznie obowiàzywaç zasa-
da tzw. jednolitej licencji (single licensce), zapewniajà-
ca pe∏nà swobod´ podejmowania i prowadzenia dzia-
∏alnoÊci bankowej na terenie ca∏ej UE. Jednorazowe
otrzymanie licencji bankowej b´dzie uprawniaç do pro-
wadzenia dzia∏alnoÊci na terenie ca∏ej UE i banki nie
b´dà musia∏y otrzymywaç dodatkowych zezwoleƒ na
tworzenie oddzia∏ów i filii na terenie innych paƒstw
cz∏onkowskich (wymagaç to b´dzie jedynie konsultacji
organów nadzoru bankowego zainteresowanych
paƒstw). Pe∏ne otwarcie polskiego rynku bankowego
zaowocuje niewàtpliwie znacznym zwi´kszeniem kon-
kurencji - zw∏aszcza ze strony banków z UE.

Je˝eli chodzi o sprawowanie nadzoru nad bankami,

to obowiàzywaç b´dzie zasada tzw. nadzoru paƒstwa
macierzystego (home country control), która powierza
nadzór nad dzia∏alnoÊcià banków (w tym ich oddzia∏ów
i filii zagranicznych) nadzorczym organom paƒstwa,
które wyda∏o licencj´ bankowà. Jak wspomniano, nad-
zór prowadzony b´dzie tak˝e na bazie skonsolidowanej.

7 Zob. Informacja nt. znacznych udzia∏owców. Dane KPWiG na 6 grudnia
2000 r.
8 Por. Sytuacja finansowa banków... op.cit., s. 7.

9 Szerzej na ten temat: K. Szelàg: Swoboda Êwiadczenia us∏ug bankowych w
Unii Europejskiej. „Prawo Bankowe” nr 2/2000, s. 65-77.
10 Po nowelizacji ustawy Prawo bankowe - tylko Komisji Nadzoru
Bankowego.

Po wstàpieniu do UE zniesione zostanà równie˝

wszelkie przepisy dyskryminujàce obywateli innych
paƒstw cz∏onkowskich i ograniczajàce ich swobod´
Êwiadczenia us∏ug bankowych w Polsce. Obecnie -
zgodnie z art. 27 ustawy o listach zastawnych i ban-
kach hipotecznych (z 29 sierpnia 1997 r.) - istnieje obo-
wiàzek posiadania obywatelstwa polskiego przez po-
wierników i ich zast´pców. Ma on jednak zostaç znie-
siony do koƒca 2002 r. Projekt nowelizacji ustawy, zno-
szàcy powy˝sze dyskryminujàce przepisy, znajduje si´
obecnie na etapie prac sejmowych.

Przeciwdzia∏anie procederowi prania pieni´dzy

Bezpieczeƒstwu polskiego sektora bankowego sprzyja
równie˝ wdro˝enie unijnych przepisów, dotyczàcych
przeciwdzia∏ania procederowi prania pieni´dzy, któ-
re transponuje ustawa o przeciwdzia∏aniu wprowa-
dzaniu do obrotu finansowego wartoÊci majàtkowych
pochodzàcych z nielegalnych lub nieujawnionych
êróde∏ (z 16 listopada 2000 r.). Ustawa okreÊla zasady
i tryb przeciwdzia∏ania powy˝szemu procederowi,
a tak˝e obowiàzki informacyjne bardzo szerokiego
kr´gu podmiotów uczestniczàcych w obrocie finanso-
wym, m.in. banków, towarzystw ubezpieczeniowych,
domów maklerskich, funduszy inwestycyjnych i po-
wierniczych, zak∏adów gier losowych, firm leasingo-
wych i faktoringowych, poczty, kantorów, notariuszy,
agencji nieruchomoÊci itp. (zwanych „instytucjami
obowiàzanymi”).

Ustawa powo∏uje Generalnego Inspektora Informa-

cji Finansowej, do którego zadaƒ nale˝y uzyskiwanie,
gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie stosow-
nych informacji finansowych, a tak˝e podejmowanie
odpowiednich dzia∏aƒ zapobiegajàcych procederowi
prania pieni´dzy. Generalny Inspektor Informacji Fi-
nansowej ma rang´ podsekretarza stanu w Minister-
stwie Finansów, a swoje zadania wykonuje przy pomo-
cy jednostki organizacyjnej w strukturze tego minister-
stwa, do której mogà byç tak˝e delegowani pracownicy
jednostek i organów podleg∏ych, m.in. UOP, MSWiA,
MON.

Ustawa nak∏ada obowiàzek rejestracji transakcji

i identyfikacji klientów, a tak˝e przewiduje procedur´
wstrzymania transakcji. Wspomniane instytucje obo-
wiàzane muszà rejestrowaç transakcje, których równo-
wartoÊç przekracza 10.000 EUR, a ponadto wszelkie
transakcje - bez wzgl´du na wartoÊç - gdy okolicznoÊci
wskazujà, ˝e Êrodki mogà pochodziç z nielegalnych lub
nieujawnionych êróde∏. Obowiàzek identyfikacji doty-
czy nie tylko zleceniodawców, ale tak˝e beneficjentów
transakcji, a informacje obj´te identyfikacjà muszà byç
przechowywane przez 5 lat. W przypadku uzasadnio-
nego podejrzenia, ˝e dana transakcja mo˝e mieç zwià-
zek z pope∏nieniem przest´pstwa, Generalny Inspektor

Informacji Finansowej mo˝e za˝àdaç jej wstrzymania
na 48 godzin. Podsumowujàc, polskie przepisy w za-
kresie przeciwdzia∏ania procederowi prania pieni´dzy
sà bardzo zbli˝one do analogicznych przepisów UE.

Ochrona konsumentów na rynku bankowym

Przepisy UE zapewniajà bardzo wysoki poziom ochro-
ny konsumentów, w tym równie˝ klientów banków.
Przede wszystkim nak∏adajà na paƒstwa cz∏onkowskie
obowiàzek wprowadzenia przynajmniej jednego obli-
gatoryjnego systemu gwarantowania wk∏adów banko-
wych (dopuszczajà te˝ mo˝liwoÊç tworzenia dodatko-
wych systemów dobrowolnych). Systemy gwarantowa-
nia depozytów zostajà uruchomione w paƒstwach
cz∏onkowskich, gdy podlegajàce zwrotowi depozyty
stajà si´ niedost´pne, a pokrycie ∏àcznych wk∏adów
ka˝dego deponenta nie mo˝e byç ni˝sze ni˝ 20.000
EUR. Polska, ubiegajàc si´ o cz∏onkostwo w UE, musi
zapewniç porównywalny poziom gwarancji depozyto-
wych. Powo∏any zosta∏ wi´c Bankowy Fundusz Gwa-
rancyjny (w 1994 r.), a przepisy UE zosta∏y w wi´kszo-
Êci wdro˝one do polskiego prawa - g∏ównie w Ustawie
o BFG. Istotnà ró˝nicà mi´dzy przepisami wspólnoto-
wymi i polskimi jest wysokoÊç tzw. sumy gwarantowa-
nej; w Polsce obecnie (od 1 stycznia 2001 r.) depozyty
bankowe gwarantowane sà bowiem maksymalnie do
kwoty 15.000 EUR. Planowane jest jednak dalsze co-
roczne podwy˝szanie zakresu gwarancji, tak aby od
1 stycznia 2003 r. (tj. od momentu zak∏adanego cz∏on-
kostwa w UE) wynosi∏ on 20.000 EUR.

KorzyÊci dla klientów banków przyniesie tak˝e

wdro˝enie unijnych przepisów dyrektywy o kredycie
konsumenckim. Przepisy te - bioràc pod uwag´ poten-
cjalnà przewag´ banku nad klientem - majà na celu
ochron´ klientów przed nadu˝ywaniem przez banki
swej pozycji. Ochrona ta rozciàga si´ na ca∏y czas ∏à-
czàcy klienta z bankiem, tj. zarówno przed zaciàgni´-
ciem kredytu, jak i przy jego zaciàganiu, w trakcie okre-
su kredytowania, jak równie˝ przy sp∏acie kredytu. Dy-
rektywa nak∏ada na banki m.in. obowiàzek zapewnia-
nia swoim klientom pe∏nej i rzetelnej informacji doty-
czàcej Êwiadczonych us∏ug kredytowych, w tym na te-
mat „ca∏kowitego kosztu kredytu”, który oznacza
wszystkie koszty - w∏àcznie z odsetkami i wszelkimi
innymi op∏atami - które klient musi ponieÊç w zwiàzku
z zaciàgni´ciem kredytu (ma to na celu eliminacj´ tzw.
ukrytych op∏at). Ponadto, dyrektywa zapewnia, ˝e ró˝-
nego rodzaju zmiany, które zajdà w trakcie okresu kre-
dytowania (np. wczeÊniejsza sp∏ata kredytu czy prze-
niesienie przez bank praw z tytu∏u udzielonego kredytu
na osob´ trzecià) nie mo˝e pogarszaç sytuacji klienta;
mo˝e jà natomiast polepszaç (np. w przypadku wcze-
Êniejszej sp∏aty kredytu klient mo˝e za˝àdaç od banku
obni˝enia ca∏kowitego kosztu kredytu). W 2000 r. opra-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Systemy Bankowe

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

18 Systemy Bankowe

cowany zosta∏ w Polsce projekt ustawy o kredycie kon-
sumenckim, który transponuje przepisy powy˝szej dy-
rektywy; znajduje si´ on na etapie prac rzàdowych.

Nale˝y tak˝e wspomnieç, ˝e w wyniku walki kon-

kurencyjnej, majàcej na celu obni˝enie kosztów dzia∏a-
nia oraz pozyskanie nowych i utrzymanie dotychczaso-
wych klientów, banki w Polsce - wzorem banków za-
chodnich - zaczynajà wprowadzaç nowoczesne formy
Êwiadczenia us∏ug, m.in. z wykorzystaniem bankoma-
tów, telefonów czy Internetu. W przypadku nowocze-
snych us∏ug bankowych, zw∏aszcza zaÊ bankowoÊci in-
ternetowej, szczególnie wa˝na jest ochrona klientów
banków przed dost´pem do ich rachunków osób niepo-
˝àdanych. Po wejÊciu do UE zabezpieczenia te tak˝e
powinny byç utrzymane na poziomie europejskim.

Konsekwencje dla bankowoÊci spó∏dzielczej

Proces integracji z UE wymaga dostosowaƒ nie tylko
w sektorze banków komercyjnych, lecz równie˝ w sek-
torze banków spó∏dzielczych. G∏ównym obcià˝eniem
b´dzie dla nich koniecznoÊç osiàgni´cia wspólnotowe-
go poziomu funduszy w∏asnych, tj. 1 mln EUR. Polskie
banki spó∏dzielcze sà stosunkowo ma∏e i rozdrobnione,
a Êredni poziom ich funduszy w∏asnych jest obecnie
daleki od wymogów unijnych; ponad 40% banków
spó∏dzielczych (313 z 757) posiada bowiem fundusze
ni˝sze ni˝ 300.000 EUR, a jedynie kilka procent z nich
dysponuje funduszami powy˝ej 1 mln EUR. Mimo i˝
od kilku lat widoczne sà w sektorze spó∏dzielczym sil-
ne procesy konsolidacyjne, prowadzàce do podwy˝sze-
nia kapita∏ów banków, nie b´dzie mo˝liwe, aby do koƒ-
ca 2002 r. osiàgn´∏y one poziom funduszy w∏asnych b´-
dàcy równowartoÊcià 1 mln EUR. W zwiàzku z tym
podczas negocjacji o cz∏onkostwo w UE Polska wystà-
pi∏a o pi´cioletni okres przejÊciowy dla banków spó∏-
dzielczych (trwajàcy do 31 grudnia 2007 r.)

. Nale˝y

jednak rozwa˝yç, czy nie b´dzie to okres zbyt krótki.

W projekcie ustawy o funkcjonowaniu banków

spó∏dzielczych, ich zrzeszaniu si´ i bankach zrzeszajà-
cych (z 7 grudnia 2000 r.) przewidziano obowiàzek
stopniowego (etapowego) zwi´kszania funduszy w∏a-
snych - do poziomu b´dàcego równowartoÊcià 300.000
EUR do koƒca 2001 r., nast´pnie do poziomu 500.000
EUR do koƒca 2005 r. i wreszcie do poziomu 1 mln
EUR do koƒca 2010 r. Harmonogram ten przekracza a˝
o trzy lata d∏ugoÊç okresu przejÊciowego, co oznacza
koniecznoÊç renegocjacji tych kwestii z Komisjà Euro-

pejskà. Wyd∏u˝enie czasu dochodzenia banków spó∏-
dzielczych do wymaganego poziomu funduszy w∏a-
snych podyktowane by∏o jednak ch´cià stosunkowo
równomiernego roz∏o˝enia w czasie obcià˝eƒ, które b´-
dà musia∏y one ponieÊç. Obcià˝enia te sà stosunkowo
du˝e, gdy˝ banki spó∏dzielcze po osiàgni´ciu w tym ro-
ku poziomu 300.000 EUR, a w ciàgu nast´pnych czte-
rech lat b´dà musia∏y ponownie zwi´kszyç swe fundu-
sze o blisko 70%, a w ciàgu dalszych pi´ciu lat - znowu
o 100%. Wyd∏u˝enie powy˝szego harmonogramu mo˝e
si´ jednak przyczyniç do spowolnienia procesów kon-
solidacyjnych w sektorze, które w ostatnich latach i tak
charakteryzujà si´ s∏abnàcà dynamika.

KorzyÊci i koszty cz∏onkostwa w Unii Gospodar-
czej i Walutowej

Polska, starajàc si´ o uzyskanie cz∏onkostwa w UE, ma
ÊwiadomoÊç, i˝ - zgodnie z tzw. kryteriami kopenhaski-
mi - oznacza to jednoczeÊnie uczestnictwo w Unii Go-
spodarczej i Walutowej (UGW). W momencie przystà-
pienia do UE nowe paƒstwa cz∏onkowskie, w tym Pol-
ska, zyskajà status tzw. paƒstwa cz∏onkowskiego obj´te-
go wy∏àczeniem (Member State with a derogation), tzn.
b´dà uczestniczyç w III etapie UGW przy jednoczesnym
stosowaniu waluty krajowej. Nowe kraje cz∏onkowskie
przyjmà jednolità walut´ natychmiast po spe∏nieniu tzw.
kryteriów zbie˝noÊci z Maastricht

, o ile Komisja Euro-

pejska uzna to spe∏nienie za trwa∏e i d∏ugookresowe.

Kryteria zbie˝noÊci gospodarczej

Jak wynika z powy˝szego, wype∏nienie kryteriów
zbie˝noÊci gospodarczej jest z jednej strony warun-
kiem, z drugiej natomiast - wymiernà korzyÊcià. Ozna-
cza bowiem w∏àczenie Polski w struktury gospodarcze
UE, a tym samym zdrowà i stabilnà gospodark´ rynko-
wà - tak jak w paƒstwach cz∏onkowskich UE. Gospo-
darka polska b´dzie musia∏a dostosowaç si´ do wymo-
gów gospodarczych UE, tj. przestrzegaç surowych
wskaêników gospodarczych. Ponadto, stabilnoÊç go-
spodarcza b´dzie musia∏a zostaç utrzymana w perspek-

12 Traktat z Maastricht wprowadzi∏ nast´pujàce kryteria zbie˝noÊci gospodar-
czej:
a) monetarne:
- inflacja (maksymalnie 1,5 punkta procentowego powy˝ej Êredniej dla trzech
paƒstw UE o najni˝szej inflacji),
- d∏ugookresowe stopy procentowe (maksymalnie 2 punkty procentowe powy-
˝ej Êredniej dla trzech paƒstw UE o najni˝szej inflacji),
- kurs walutowy (wahania kursu muszà utrzymywaç si´ w przewidzianym
przez europejski Mechanizm Kursowy (Exchange Rate Mechanism - ERM)
przedziale wahaƒ, a waluta nie mo˝e byç dewaluowana w ciàgu ostatnich
dwóch lat przed ocenà);
b) fiskalne:
- deficyt bud˝etowy (maksymalnie 3% PKB),
- d∏ug publiczny (maksymalnie 60% PKB).

11 Problem okresu przejÊciowego dla banków spó∏dzielczych znajduje si´
w obszarze „Swoboda Êwiadczenia us∏ug”, który zosta∏ tymczasowo zamkni´-
ty 14 listopada 2000 r. Nale˝y jednak dodaç, i˝ w dokumencie „Startegia roz-
szerzenia” (z 8 listopada 2000 r.) Komisja Europejska stwierdzi∏a, ˝e postulo-
wane okresy przejÊciowe zostanà podzielone na trzy grupy, tj. do zaakcepto-
wania (acceptable), do negocjacji (negotiable) i nie do zaakceptowania (unac-
ceptable).

tywie d∏ugookresowej, co oznacza koniecznoÊç prowa-
dzenia odpowiedniej polityki gospodarczej, a w szcze-
gólnoÊci polityki pieni´˝nej nastawionej na stabilnoÊç
cen i polityki fiskalnej opartej na dyscyplinie finansów
publicznych. Osiàgni´cie przez Polsk´ zdrowej i stabil-
nej gospodarki oznaczaç b´dzie w praktyce niskà infla-
cj´, niskie stopy procentowe, równowag´ bud˝etowà
paƒstwa (niewielki deficyt lub nadwy˝k´), rozsàdne
granice d∏ugu publicznego itd. Niska inflacja i niskie
stopy procentowe to z kolei sprzyjajàce warunki dla
trwa∏ego i zrównowa˝onego wzrostu gospodarczego.

KorzyÊci z prowadzenia polityki gospodarczej nasta-

wionej na spe∏nienie kryteriów zbie˝noÊci odczuwane sà
w Polsce ju˝ obecnie. Je˝eli chodzi o poziom inflacji, to
konsekwentne prowadzenie przez bank centralny antyin-
flacyjnej polityki pieni´˝nej umo˝liwi∏o przejÊcie od sta-
nu hiperinflacji (na prze∏omie lat osiemdziesiàtych i dzie-
wi´çdziesiàtych) do inflacji jednocyfrowej (pod koniec lat
dziewi´çdziesiàtych). Gwarantem dalszego prowadzenia
polityki antyinflacyjnej jest Narodowy Bank Polski, który
- na mocy Konstytucji RP - zobowiàzany zosta∏ do dbania
o wartoÊç polskiego pieniàdza, a jego podstawowym ce-
lem jest - zgodnie z ustawà o NBP - utrzymanie stabilnego
poziomu cen. W dokumencie Âredniookresowa strategia
polityki pieni´˝nej na lata 1999-2003 Rada Polityki Pie-
ni´˝nej uzna∏a, i˝ celem prowadzonej polityki b´dzie ob-
ni˝enie inflacji poni˝ej 4% do 2003 r. Nie jest to bynaj-
mniej stan docelowy, gdy˝ zgodnie z oficjalnym stanowi-
skiem Europejskiego Banku Centralnego „stabilnoÊç cen”
oznacza roczny wzrost cen ni˝szy ni˝ 2%.

Wype∏nienie przez Polsk´ kryterium zbie˝noÊci

gospodarczej dotyczàcego stabilnoÊci cen oznaczaç b´-
dzie niski poziom inflacji i jednoczeÊnie niski poziom
stóp procentowych, które obecnie sà w Polsce znacznie
wy˝sze ni˝ w paƒstwach UE. Obni˝anie stóp procento-
wych (do poziomu porównywalnego z poziomem
paƒstw cz∏onkowskich) oznaczaç b´dzie dla sektora
bankowego ni˝szà cen´ pieniàdza na rynku, a tym sa-
mym koniecznoÊç obni˝enia oprocentowania kredy-
tów, a w konsekwencji tak˝e depozytów. To z kolei po-
winno doprowadziç w ostatecznoÊci do zmniejszenia
rozpi´toÊci mi´dzy oprocentowaniem kredytów i depo-
zytów, która jest w polskim sektorze bankowym znacz-
nie wi´ksza ni˝ w sektorach bankowych UE (na co
zwraca∏a uwag´ m.in. Komisja Europejska).

Je˝eli chodzi o kryterium zbie˝noÊci dotyczàce

kursu walutowego, to wymaga ono m.in. w∏àczenia
z∏otego na okres co najmniej 2 lat do europejskiego Me-
chanizmu Kursowego (ERM 2)

. W Âredniookresowej

strategii polityki pieni´˝nej na lata 1999-2003 uznano,
˝e zostanie to poprzedzone okresem stosowania w pe∏-

ni p∏ynnego kursu walutowego, co pozwoli trafniej
zbli˝yç rynkowy kurs z∏otego do kursu równowagi -
przed jego ponownym usztywnieniem w ramach ERM 2.
System p∏ynnego kursu walutowego zosta∏ wprowa-
dzony - po okresie stopniowego rozszerzania dopusz-
czalnego pasma wahaƒ kursowych i zmniejszania tem-
pa kroczàcej dewaluacji - od 12 kwietnia 2000 r. W sys-
temie ERM 2 z∏oty b´dzie powiàzany sztywnym paryte-
tem z euro, a kurs z∏otego b´dzie móg∏ wahaç si´ w sto-
sunku do tego parytetu w okreÊlonym przedziale

Rezultatem dà˝enia do spe∏nienia kryterium zbie˝no-

Êci gospodarczej dotyczàcego kursu walutowego by∏o
wspomniane up∏ynnienie kursu z∏otego. Oznacza ono dla
polskiego sektora bankowego zwi´kszenie ryzyka doty-
czàcego operacji finansowych, z uwagi na fakt, i˝ przesta∏
istnieç dotychczasowy przedzia∏ dopuszczalnych wahaƒ
kursu z∏otego wokó∏ kursu centralnego, a bank centralny
nie ma obowiàzku interweniowaç w obronie kursu. Z dru-
giej strony, ryzyko kursowe zostanie najpierw ograniczo-
ne (po w∏àczeniu z∏otego do mechanizmu ERM 2), a na-
st´pnie (po wprowadzeniu euro w Polsce) zostanie ono
wyeliminowane podobnie jak obecnie w strefie euro.

Je˝eli chodzi o kryteria fiskalne, to zarówno po-

ziom d∏ugu publicznego, jak i deficytu bud˝etowego, sà
w ostatnich latach systematycznie obni˝ane. Stosunek
paƒstwowego d∏ugu publicznego do PKB w 1999 r. wy-
niós∏ 44,4% (w tym zad∏u˝enie Skarbu Paƒstwa -
42,8%), a w 2000 r. - odpowiednio 42,1% i 39,8%. Po-
wy˝sze wartoÊci nie przekraczajà ani progu ostrzegaw-
czego ustalonego w ustawie o finansach publicznych
(50%), ani limitu przewidzianego w Konstytucji RP
(60%). Deficyt bud˝etowy w 1999 r. wyniós∏ natomiast
oko∏o 2,7% PKB, w 2000 r. - oko∏o 2,8% PKB, a w 2003 r.
finanse publiczne powinny zostaç zrównowa˝one -
zgodnie z rzàdowà Strategià finansów publicznych
i rozwoju gospodarczego, Polska 2000-2010.

Jak wynika z powy˝szego, nominalnie Polska spe∏nia

fiskalne kryteria zbie˝noÊci. W praktyce jednak polskie
i wspólnotowe wskaêniki nie sà w pe∏ni porównywalne ze
wzgl´du na nieco odmiennà metodologi´ ich obliczania. Te
rozbie˝noÊci majà jednak zostaç wyeliminowane jeszcze
w okresie przedcz∏onkowskim.

KorzyÊci i koszty dla banku centralnego

Powy˝ej omówione zosta∏y formalne kryteria zbie˝no-
Êci o charakterze iloÊciowym. Nale˝y jednak dodaç szó-
ste kryterium: „jakoÊciowe”, którym jest niezale˝noÊç
banku centralnego. Analizujàc Traktat, mo˝na wyró˝-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Systemy Bankowe

13 Okres ten mo˝e byç krótszy, gdy˝ Komisja Europejska mo˝e wziàç pod
uwag´ tak˝e ewentualnà stabilnoÊç kursu z∏otego w okresie sprzed w∏àczenia
go do ERM 2.

14 Mechanizm ERM 2 przewiduje, ˝e maksymalny przedzia∏ wahaƒ mo˝e wy-
nosiç +/-15% wokó∏ kursu centralnego. Jest on jednak ustalany indywidual-
nie dla ka˝dego paƒstwa nale˝àcego do systemu. Do koƒca 2000 r. do ERM 2
nale˝a∏y Grecja i Dania (obecnie tylko Dania); dla greckiej drachmy obowiàzy-
wa∏ przedzia∏ wahaƒ +/-15%, a dla korony duƒskiej obowiàzywa∏ i nadal obo-
wiàzuje przedzia∏ +/-2,25%.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

20 Systemy Bankowe

niç nast´pujàce p∏aszczyzny niezale˝noÊci banku cen-
tralnego: instytucjonalnà, personalnà, finansowà oraz
funkcjonalnà.

Z dniem uzyskania cz∏onkostwa w UE Narodowy

Bank Polski wejdzie bowiem w sk∏ad Europejskiego
Systemu Banków Centralnych (ESBC), a z momentem
pe∏nego uczestnictwa w UGW (tj. po wprowadzeniu eu-
ro w Polsce) - w sk∏ad tzw. Eurosystemu

. Przepisy re-

gulujàce funkcjonowanie NBP powinny zatem zostaç
zharmonizowane z Traktatem oraz ze Statutem ESBC
i EBC jeszcze w okresie przedcz∏onkowskim (zw∏aszcza
w kwestii niezale˝noÊci banku centralnego).

Nale˝y podkreÊliç, ˝e ju˝ obecnie zagwarantowany

zosta∏ wysoki poziom niezale˝noÊci NBP - dzi´ki Kon-
stytucji RP (z 2 kwietnia 1997 r.) i ustawie o NBP (z 29
sierpnia 1997 r.). Przewidujà one m.in., ˝e:

- NBP przys∏uguje wy∏àczne prawo emisji pienià-

dza oraz ustalania i realizowania polityki pieni´˝nej,

- coroczne formu∏owanie za∏o˝eƒ polityki pieni´˝-

nej znajduje si´ w kompetencjach specjalnego organu
NBP - Rady Polityki Pieni´˝nej,

- Prezes NBP jest powo∏ywany przez Sejm na

wniosek Prezydenta na okres 6 lat i mo˝e zostaç odwo-
∏any jedynie w wyjàtkowych okolicznoÊciach,

- deficyt bud˝etowy nie mo˝e byç pokrywany po-

przez zaciàganie zobowiàzaƒ w banku centralnym.

Niezale˝nie od istniejàcego wysokiego stopnia nie-

zale˝noÊci polskiego banku centralnego planowana jest
nowelizacja ustawy o NBP, majàca na celu m.in. dalsze
wzmocnienie tej niezale˝noÊci. Zgodnie z deklaracjami
i postanowieniami ze screeningu, majà si´ zmieniç do-
tychczasowe zapisy, dotyczàce m.in. udzia∏u przedsta-
wiciela rzàdu w posiedzeniach Rady Polityki Pieni´˝-
nej, gospodarki finansowej NBP, niezale˝nego ze-
wn´trznego audytu itd. Zgodnie ze stanowiskiem nego-
cjacyjnym, zmiany te zostanà wdro˝one najpóêniej do
31 grudnia 2002 r. Projekt nowelizacji ustawy zosta∏
opracowany przez NBP w sierpniu 2000 r., a obecnie
znajduje si´ na etapie prac sejmowych.

Integracja europejska, w tym integracja walutowa,

umo˝liwi tak˝e wspó∏udzia∏ NBP w decyzjach EBC,
a tym samym w kszta∏towaniu polityki (w szczególno-
Êci pieni´˝nej i kursowej) na szczeblu ponadnarodo-
wym. Dotyczy to zarówno cz∏onkostwa w UE
(i w ESBC), jak te˝ w UGW (i w Eurosystemie). Uczest-
nictwo w ESBC oznacza bowiem, ˝e Prezes NBP stanie
si´ cz∏onkiem Rady Generalnej EBC, natomiast po wej-
Êciu do Eurosystemu - cz∏onkiem Rady Zarzàdzajàcej
EBC. Z uwagi na zakres kompetencji, uczestnictwo

w Radzie Generalnej daje wprawdzie niewielki wp∏yw
na polityk´ EBC, ale ju˝ uczestnictwo w Radzie Zarzà-
dzajàcej umo˝liwia wp∏yw prawdziwie realny

Dla zachowania obiektywizmu, nale˝y wspomnieç

tak˝e o kosztach zwiàzanych z wejÊciem do UGW
i wprowadzeniem euro. Udzia∏ ESBC pociàgnie za sobà
koniecznoÊç wniesienia przez NBP stosownej cz´Êci do
kapita∏u EBC (wynoszàcego 5 mld EUR), a tak˝e rezerw
walutowych EBC (50 mld EUR) - wed∏ug ustalonego
klucza subskrypcji. Bioràc pod uwag´ obecnie istniejàce
kryteria i zak∏adajàc, ˝e kapita∏ EBC nie zostanie pod-
wy˝szony, przewidywany udzia∏ NBP w kapitale EBC
wyniós∏by oko∏o 264 mln EUR, jednak˝e Polska po wej-
Êciu do UE, jako kraj pozostajàcy jeszcze poza strefà eu-
ro, by∏aby prawdopodobnie zobowiàzana do wniesienia
wk∏adu wysokoÊci 5% przypisanego jej udzia∏u w klu-
czu subskrypcji kapita∏u, tj. oko∏o 13,2 mln EUR. Je˝eli
zaÊ chodzi o udzia∏ NBP w rezerwach EBC, to obecnie
przewiduje si´, ˝e wyniós∏by on oko∏o 2,6 mld EUR, jed-
nak˝e zgodnie ze Statutem EBC i ESBC istnieje mo˝li-
woÊç roz∏o˝enia na raty wp∏at rezerw walutowych (art.
30). NBP jest Êwiadomy koniecznoÊci przysz∏ego ponie-
sienia tych kosztów i jest na to w pe∏ni przygotowany.

Ustawowe uregulowanie zasad funkcjonowania
euro w Polsce

W po∏owie 2000 r. w NBP opracowana zosta∏a Analiza
wp∏ywu wprowadzenia euro na polski system bankowy

(na podstawie ankiety przeprowadzonej wÊród kilkuna-
stu najwi´kszych banków w Polsce). Z analizy wynika
m.in., ˝e w chwili obecnej nie ma ˝adnego krajowego ak-
tu prawnego, który szczegó∏owo regulowa∏by funkcjono-
wanie euro w Polsce. Istnieje jednak zarówno potrzeba
(wynikajàca z silnych powiàzaƒ gospodarczych Polski
z UE i z bezpoÊredniego sàsiedztwa ze strefà euro), jak te˝
obowiàzek (wynikajàcy z deklaracji i zobowiàzaƒ strony
polskiej z∏o˝onych podczas negocjacji) ustawowego ure-
gulowania zasad funkcjonowania euro w Polsce.

Jako najwa˝niejsze kwestie, które powinny zostaç

uregulowane ustawowo, banki wymienia∏y najcz´Êciej:

16 ESBC jest zarzàdzany przez organy decyzyjne EBC, którymi sà: Zarzàd
(Executive Board), Rada Zarzàdzajàca (Governing Council) i Rada Generalna
(General Council). Zarzàd b´dzie odpowiedzialny za bie˝àce sprawy EBC -
zgodnie z wytycznymi Rady Zarzàdzajàcej, która b´dzie podejmowaç decyzje
konieczne dla zapewnienia realizacji zadaƒ na∏o˝onych na ESBC w Traktacie
i Statucie; natomiast Rada Generalna b´dzie spe∏niaç funkcje doradcze, wspo-
magajàce i administracyjne. Zarzàd sk∏ada si´ z Prezesa, Wiceprezesa i czte-
rech cz∏onków, Rada Zarzàdzajàca - z cz∏onków Zarzàdu oraz prezesów naro-
dowych banków centralnych strefy euro, a Rada Generalna - z Prezesa i Wice-
prezesa Zarzàdu oraz prezesów narodowych banków centralnych UE (pozo-
stali cz∏onkowie Zarzàdu mogà uczestniczyç w posiedzeniach Rady General-
nej, ale bez prawa g∏osowania).
17 Zob. K. Szelàg, R. ˚ak, S. Jakubiec, M. Glibowska: Analiza wp∏ywu wpro-
wadzenia euro na polski system bankowy. „Materia∏y i Studia” NBP, zeszyt nr
107, Warszawa 2000.

15 Europejski System Banków Centralnych sk∏ada si´ z Europejskiego Banku
Centralnego jako jednostki centralnej i wszystkich narodowych banków cen-
tralnych UE jako jednostek uczestniczàcych (EBC + NBC 15), natomiast euro-
system sk∏ada si´ z Europejskiego Banku Centralnego jako jednostki centralnej
i wszystkich narodowych banków centralnych UE jako jednostek uczestniczà-
cych (EBC + NBC 11).

- zasad´ ciàg∏oÊci kontraktów (zarówno ECU/EUR,

jak i waluty narodowe UGW/EUR),

- zasady przeliczania pomi´dzy walutami narodo-

wymi UGW oraz EUR i PLN,

- nieodwo∏alne kursy wymiany dla euro,
- zasad´ dobrowolnoÊci wyboru waluty w okresie

przejÊciowym,

- stosowanie referencyjnych stóp procentowych

EURIBOR i Euro-LIBOR,

- wprowadzenie euro w formie gotówkowej.
W opinii banków, ustawowe uregulowanie funk-

cjonowania euro w polskim prawodawstwie przynio-
s∏oby wiele konkretnych korzyÊci, np.:

- zagwarantowanie pewnoÊci obrotu gospodarcze-

go w Polsce (banki wskazywa∏y na brak takiej pewnoÊci
na prze∏omie 1998 r. i 1999 r.),

- zapewnienie wykonywalnoÊci umów,
- unikni´cie wszelkich mogàcych powstaç wàtpli-

woÊci i nieporozumieƒ zwiàzanych z euro,

- u∏atwienie podj´cia przez banki stosownych

dzia∏aƒ zwiàzanych z zakoƒczeniem okresu przej-
Êciowego,

- uproszczenie czynnoÊci, które banki b´dà musia-

∏y wykonaç w tym zakresie (im wi´cej uregulowane zo-
sta∏oby w drodze ustawowej, tym mniej musia∏yby ro-
biç same banki),

- przygotowanie do p∏ynnego wejÊcia Polski do

UGW i zastàpienia z∏otego przez euro.

Zgodnie z deklaracjami ze stanowiska negocjacyj-

nego „Unia Gospodarcza i Walutowa”, Polska ma wdro-
˝yç unijne przepisy dotyczàce euro najpóêniej do koƒ-
ca 2002 r. Jednak˝e z uwagi na majàce miejsce wcze-
Êniej przejÊcie z tzw. okresu przejÊciowego do okresu
koƒcowego (na prze∏omie 2001 i 2002 r.), kiedy to na-
stàpi wycofywanie z obiegu walut narodowych UGW
i wprowadzanie w ich miejsce monet i banknotów eu-
ro, niezb´dne jest równie˝ odpowiednio wczesne ure-
gulowanie w Polsce najwa˝niejszych kwestii zwiàza-
nych z euro. Projekt stosownego aktu prawnego (usta-
wy) zosta∏ przygotowany w NBP w grudniu 2000 r., a w
styczniu 2001 r. skierowany przez Ministra Finansów
do uzgodnieƒ mi´dzyresortowych.

KorzyÊci z wprowadzenia jednolitej waluty euro

Trwa∏e spe∏nienie kryteriów zbie˝noÊci umo˝liwi
Polsce pe∏ne uczestnictwo w UGW, co b´dzie ozna-
czaç koniecznoÊç wycofania z∏otego i wprowadzenia
w jego miejsce euro. Zastàpienie z∏otego przez euro
umo˝liwi czerpanie przez Polsk´ korzyÊci z przyna-
le˝noÊci do obszaru gospodarczego o jednolitym ryn-
ku i jednolitej walucie. Jednolita waluta euro jest bo-
wiem dope∏nieniem i logicznà konsekwencjà jednoli-
tego rynku UE, a jej wprowadzenie niesie za sobà wie-
le konkretnych korzyÊci gospodarczych, w tym m.in.:

- wyeliminowanie niepewnoÊci co do wahaƒ kur-

sów (tzw. ryzyka kursowego),

- likwidacj´ kosztów transakcyjnych,
- wi´kszà przejrzystoÊç i porównywalnoÊç cen,
- optymalnà alokacj´ kapita∏u.
Najwa˝niejsza z powy˝szych korzyÊci to wyelimino-

wanie niepewnoÊci co do wahaƒ kursów - tzw. ryzyka
kursowego, które istnieje zawsze dopóty, dopóki na da-
nym obszarze funkcjonuje wiele walut. W strefie euro, do
której w∏àczona zostanie tak˝e Polska, takiego ryzyka nie
b´dzie, gdy˝ wszystkie waluty narodowe zostanà zastà-
pione przez jednà walut´ - euro (pozostanie wi´c jedynie
niepewnoÊç co do wahaƒ kursu euro w stosunku do wa-
lut spoza UGW). Eliminacja ryzyka kursowego wewnàtrz
strefy euro zapewni wi´kszà swobod´ i dynamik´ prowa-
dzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej, zw∏aszcza handlu
(podmioty gospodarcze nie b´dà bowiem musia∏y pono-
siç kosztów zabezpieczania przed ryzykiem czy ubezpie-
czania kontraktów na wypadek niekorzystnej zmiany
kursu). Jest to istotne zw∏aszcza dla polskich przedsi´-
biorstw, gdy˝ wi´kszoÊç z nich ma problemy ze skutecz-
nym zabezpieczeniem si´ przed ryzykiem kursowym.

Konsekwencje wprowadzenia euro i likwidacji ry-

zyka kursowego sà w Polsce odczuwalne ju˝ obecnie,
a w najbli˝szej przysz∏oÊci b´dà odczuwalne jeszcze
bardziej - równie˝ dla polskiego sektora bankowego. Dla
przedsi´biorstw z paƒstw UGW euro sta∏o si´ „walutà
krajowà”, a zatem - chcàc uniknàç ryzyka kursowego -
nie sà one zainteresowane rozliczaniem swego handlu
w innej (obcej) walucie, lecz w swej walucie krajowej,
czyli w euro. Ta presja na fakturowanie i rozliczanie
handlu mi´dzy Polskà i UE w euro, wywierana przez
unijnych eksporterów na polskie przedsi´biorstwa, spo-
woduje, ˝e banki obs∏ugujàce te przedsi´biorstwa -
w obawie przed utratà klientów - b´dà musia∏y zapew-
niç im mo˝liwoÊç dokonywania rozliczeƒ w euro.

Kolejnà korzyÊcià z wprowadzenia jednolitej wa-

luty b´dzie likwidacja kosztów transakcyjnych przy
wymianie jednej waluty na drugà, gdy˝ waluty narodo-
we paƒstw UGW - po zastàpieniu ich jednolità walutà
euro - stracà status prawnego Êrodka p∏atniczego i prze-
stanà istnieç (pozostanà wi´c jedynie koszty transakcyj-
ne zwiàzane z transakcjami pomi´dzy euro i walutami
spoza UGW). Eliminacja kosztów transakcyjnych ozna-
czaç b´dzie dla podmiotów gospodarczych (zw∏aszcza
eksporterów i importerów) zmniejszenie wolumenu
ca∏kowitych kosztów ich dzia∏ania, jednoczeÊnie jed-
nak dla banków czy kantorów b´dzie to oznaczaç spa-
dek dochodów z tytu∏u prowizji za wymian´ walut.
Szacuje si´, ˝e Êredni europejski bank straci∏ po wpro-
wadzeniu euro oko∏o 70% wczeÊniejszych dochodów
z tego tytu∏u

. Przewaga korzyÊci nad stratami jest jed-

nak w uj´ciu ogólnym oczywista i bezdyskusyjna.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Systemy Bankowe

18 Zob. J. Zombirt: Praktyczne implikacje euro dla polskiego sektora banko-
wego. „Bank i Kredyt” nr 12/1998, s. 66.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

22 Systemy Bankowe

W zwiàzku z powy˝szym banki b´dà zmuszone

znaleêç inne êród∏a dochodów. Nale˝y tu nadmieniç, ˝e
w niedalekiej przysz∏oÊci banki w Polsce rzeczywiÊcie
zyskajà nowe êród∏o dochodów - w wyniku konieczno-
Êci przeprowadzenia dostosowaƒ prawnych przed wej-
Êciem Polski do UGW. Chodzi mianowicie o fakt, ˝e re-
zerwy obowiàzkowe banków odprowadzane do banku
centralnego i utrzymywane obecnie na nie oprocento-
wanym rachunku zostanà w przysz∏oÊci - po zmianie
ustawy o NBP - oprocentowane (jak to przewiduje sto-
sowne rozporzàdzenie EBC w sprawie rezerw minimal-
nych

). Aby polskie banki by∏y konkurencyjne tak˝e na

Jednolitym Rynku, niezb´dne jest równie˝ dalsze obni-
˝enie poziomu rezerw obowiàzkowych, który wcià˝ jest
stosunkowo wysoki w porównaniu z paƒstwami Unii
Europejskiej.

Wprowadzenie jednolitej waluty zapewni ponadto

przejrzystoÊç i porównywalnoÊç cen, co mo˝e z czasem
doprowadziç do ich wyrównywania si´ (nale˝y jednak
pami´taç o przyczynach utrzymujàcych si´ rozbie˝no-
Êci cenowych na podobne produkty w poszczególnych
paƒstwach cz∏onkowskich UE, jak np. koszty produk-
cji, transportu, preferencje konsumentów). Przejrzy-
stoÊç i porównywalnoÊç cen powinna si´ te˝ przyczy-
niç do poprawy konkurencyjnoÊci na wspólnym rynku.
Stworzy to niewàtpliwie szanse dla najlepszych i naj-
bardziej efektywnych podmiotów gospodarczych, zaÊ
dla przedsi´biorstw niekonkurencyjnych przyniesie ry-
zyko wyparcia z rynku. Zaostrzenie konkurencji przy-
czyni si´ wi´c do podniesienia wydajnoÊci gospodar-
czej, polepszenia jakoÊci towarów itd. Mo˝e te˝ prowa-
dziç do specjalizacji produkcji.

Zwiàzana z wprowadzeniem euro przejrzystoÊç

i porównywalnoÊç cen, która spowoduje zaostrzenie
konkurencji na Jednolitym Rynku, tak˝e mo˝e mieç
wp∏yw na polski sektor bankowy. Zwi´kszona konku-
rencja w strefie euro mo˝e bowiem doprowadziç do
stopniowego wypierania mniej efektywnych banków
poza stref´ euro, przez co b´dà one zmuszone do po-
szukiwania dla siebie innych rynków, m.in. rynków sà-
siadujàcych ze strefà euro, do których nale˝y Polska
(i polski sektor bankowy).

Ponadto, w obliczu przysz∏ej konkurencji na Jed-

nolitym Rynku, polskie banki b´dà musia∏y oferowaç
klientom szeroki wybór produktów i instrumentów no-
minowanych w euro. Z jednej strony, do pe∏nego
otwarcia polskiego sektora bankowego na konkurencj´
zagranicznà pozosta∏o jeszcze kilka lat, które mo˝na
wykorzystaç na odpowiednio wczesne przygotowanie
si´ do nowej sytuacji, co przyniesie bankom niewàtpli-
wie wiele korzyÊci (jak np. przemyÊlane, a nie cha-
otyczne dzia∏anie, roz∏o˝enie kosztów w czasie, popra-

w´ wizerunku banku w oczach klientów itp.)

. Z dru-

giej jednak strony, pewna presja konkurencyjna wyst´-
puje ju˝ obecnie, z uwagi na wysoki udzia∏ kapita∏u za-
granicznego w kapitale i aktywach polskiego sektora
bankowego. Banki z udzia∏em, zw∏aszcza wi´kszoÊcio-
wym, kapita∏u zagranicznego (który pochodzi g∏ównie
ze strefy euro)

b´dà w naturalny sposób dà˝yç do upo-

wszechniania euro w obrocie gospodarczym w Polsce.

Wprowadzenie jednolitej waluty pozwoli inwesto-

rom (zarówno instytucjonalnym, jak i indywidualnym)
na optymalnà alokacj´ kapita∏u. Spowoduje to bo-
wiem niewàtpliwie ruch w kierunku stworzenia bar-
dziej zintegrowanego rynku kapita∏owego w UE

W rezultacie inwestorzy europejscy, którzy do tej pory
- z uwagi na ryzyko kursowe - byli w wi´kszoÊci ogra-
niczeni do inwestowania na rynkach krajowych, zyska-
jà znacznie wi´ksze mo˝liwoÊci poszukiwania nowych
inwestycji i korzystniejszej alokacji kapita∏u w ca∏ej
strefie euro. Przedsi´biorstwa zyskajà natomiast wi´k-
sze mo˝liwoÊci rozwoju dzi´ki pojawieniu si´ nowych
potencjalnych êróde∏ pozyskiwania funduszy i podno-
szenia kapita∏ów (z innych paƒstw cz∏onkowskich).

Nale˝y tak˝e zauwa˝yç, ˝e korzyÊcià samà w sobie

jest przynale˝noÊç do ugrupowania o tak wielkim po-
tencjale gospodarczym jak UE, która - obok USA i Japo-
nii - zalicza si´ do najwi´kszych pot´g gospodarczych
Êwiata. Pozostawanie poza takim ugrupowaniem skazu-
je paƒstwo na marginalizacj´ gospodarczà (zw∏aszcza
w warunkach post´pujàcej globalizacji gospodarczej).
Ponadto, potencja∏ gospodarczy UE sprawia, ˝e euro b´-
dzie - obok dolara i jena - niewàtpliwie jednà z najwa˝-
niejszych walut mi´dzynarodowych (transakcyjnych,
inwestycyjnych i rezerwowych)

. Wszystko to powin-

no doprowadziç do znaczàcego wzrostu konkurencyjno-
Êci UE, tak wewn´trznej (w ramach Jednolitego Rynku),
jak i zewn´trznej (na rynkach mi´dzynarodowych). Cz´-
Êcià tej pot´gi gospodarczej b´dzie równie˝ Polska.

Zagro˝enia zwiàzane z wprowadzeniem euro

Na zakoƒczenie, dla zachowania obiektywizmu, nale˝y
wspomnieç tak˝e o potencjalnych zagro˝eniach zwià-
zanych z wprowadzeniem euro. Za jedno z najwi´k-

19 Regulation no 2818/98 of the European Central Bank of 1 December 1998
on the application of minimum reserves.

20 Por. K. Szelàg: Wprowadzenie euro - geneza, kluczowe decyzje, aspekty
prawne. „Bank i Kredyt” nr 10/1998, s. 24.
21 Udzia∏ kapita∏u zagranicznego w strukturze kapita∏ów akcyjnych polskiego
sektora bankowego przedstawia∏ si´ w po∏owie 2000 r. nast´pujàco: kapita∏
amerykaƒski (ponad 14,5%), niemiecki (oko∏o 12,5%), holenderski (oko∏o
7,5%), francuski (oko∏o 4,5%), irlandzki i austriacki (po oko∏o 4%). Zob. Sy-
tuacja finansowa banków... op.cit. , s. 27.
22 Potwierdza to fakt, ˝e papiery wartoÊciowe na gie∏dach ze strefy euro sà noto-
wane w euro. Ponadto wprowadzenie euro, a tak˝e post´pujàcy proces globaliza-
cji doprowadzi∏y w tym roku do fuzji gie∏d w Pary˝u, Amsterdamie i Brukseli, co
mo˝na traktowaç - zak∏adajàc przy∏àczanie do nich innych gie∏d (np. w Mediola-
nie czy Madrycie) - jako poczàtek tworzenia gie∏dy o wymiarze paneuropejskim.
By∏y równie˝ plany fuzji gie∏d w Londynie i Frankfurcie, ale zosta∏y zawieszone.
23 Szerzej na ten temat: K. Szelàg: Euro w roli waluty mi´dzynarodowej. „Bank
i Kredyt” nr 12/1998, s. 49-65.

szych zagro˝eƒ dla strefy euro uznaje si´ tzw. wstrzà-
sy asymetryczne (asymmetric shocks), które mogà wy-
stàpiç w niektórych paƒstwach cz∏onkowskich z uwa-
gi na fakt, i˝ jednolita polityka pieni´˝na w strefie eu-
ro (prowadzona przez Europejski Bank Centralny) nie-
koniecznie b´dzie odpowiadaç w jednakowym stopniu
wszystkim paƒstwom wchodzàcym w sk∏ad strefy eu-
ro, a mo˝e nawet prowadziç do o˝ywienia gospodar-
czego w jednych paƒstwach (czy regionach), a w in-
nych powodowaç w tym samym czasie stagnacj´ czy
wr´cz recesj´ gospodarczà. Co wi´cej, paƒstwa te majà
ograniczonà mo˝liwoÊç przeciwdzia∏ania takiej sytu-
acji, gdy˝ - przynale˝àc do ugrupowania o jednolitej
walucie - tracà podstawowy instrument, jakim jest po-
lityka kursu walutowego (m.in. dla stymulowania kon-
kurencyjnoÊci eksportu). Istniejà jednak inne instru-
menty kszta∏towania sytuacji gospodarczej paƒstwa
i przeciwdzia∏ania zjawiskom kryzysowym (np. polity-
ka fiskalna, mobilnoÊç si∏y roboczej i kapita∏u, ela-
stycznoÊç cen i p∏ac). Trudno jednak obecnie oszaco-
waç prawdopodobieƒstwo wystàpienia takich wstrzà-
sów w strefie euro.

Oprócz przedstawionej powy˝ej utraty niezale˝no-

Êci w prowadzeniu polityki kursowej cz´sto przytacza-
ny jest tak˝e argument dotyczàcy utraty niezale˝noÊci
w prowadzeniu polityki pieni´˝nej. Istotnie, z dniem
uzyskania cz∏onkostwa NBP wejdzie w sk∏ad Europej-
skiego Systemu Banków Centralnych, co wià˝e si´ z re-
zygnacjà z samodzielnie prowadzonej polityki pieni´˝-
nej na rzecz scentralizowanej polityki pieni´˝nej pro-
wadzonej przez EBC. Nale˝y jednak rozwa˝yç, czy
obecnie (w warunkach globalizacji, wzrastajàcych mi´-
dzynarodowych powiàzaƒ gospodarczych i swobodne-
go przep∏ywu kapita∏u) mo˝na mówiç o faktycznej nie-
zale˝noÊci w prowadzeniu polityki pieni´˝nej przez ja-
kikolwiek bank centralny. Tak wi´c powy˝szy argu-
ment nie wydaje si´ uzasadniony, gdy˝ mówi o utracie
uprawnieƒ, które i tak nie sà (bo nie mogà byç) w pe∏ni
wykorzystywane. Naturalne jest natomiast, ˝e dla jed-

nolitej waluty musi byç prowadzona jednolita (czyli
scentralizowana, a nie zdecentralizowana) polityka
pieni´˝na. Tak wi´c przekazanie stosownych upraw-
nieƒ przez narodowe banki centralne na rzecz EBC jest
nie tyle „utratà niezale˝noÊci”, ile logikà i konsekwen-
cjà procesu integracyjnego.

Podsumowanie: perspektywy przystàpienia Pol-
ski do UE i UGW

Podsumowujàc powy˝sze rozwa˝ania na temat korzy-
Êci i kosztów integracji Polski ze strukturami europej-
skimi, mo˝na wyciàgnàç nast´pujàce ogólne wnioski:

- korzyÊci i koszty sà w pewnej mierze odczuwal-

ne ju˝ obecnie w fazie przedcz∏onkowskiej,

- w krótkim okresie (w fazie przedcz∏onkowskiej)

dominowaç b´dà koszty, a w d∏u˝szej perspektywie (po
uzyskaniu cz∏onkostwa) coraz szerzej zacznà wyst´po-
waç korzyÊci,

- korzyÊci z cz∏onkostwa zarówno w UE, jak i UGW

b´dà w ogólnym rozrachunku znacznie wi´ksze ni˝
zwiàzane z tym koszty i potencjalne zagro˝enia.

Je˝eli zaÊ chodzi o dat´ przystàpienia Polski do

UE i UGW, to z jednej strony, Rzàd RP zak∏ada oficjal-
nie, ˝e Polska zostanie cz∏onkiem UE od 1 stycznia
2003 r., a prowadzona polityka gospodarcza ma za-
pewniç gotowoÊç Polski do uczestnictwa w europej-
skim Mechanizmie Kursowym (ERM 2) w 2004 r., zaÊ
do pe∏nego cz∏onkostwa w UGW - w 2006 r. Z drugiej
strony, Komisja Europejska podaje lata 2003-2005 jako
potencjalny termin przyj´cia nowych paƒstw cz∏on-
kowskich, co oznacza∏oby, ˝e Polska mog∏aby przystà-
piç do UGW i przyjàç euro w latach 2005 -2007. Mimo
niepewnoÊci co do powy˝szych terminów, wydaje si´,
i˝ mo˝na zak∏adaç, ˝e do 2008 r. Polska powinna przy-
stàpiç zarówno do UE, jak i UGW (nale˝y jednak
z du˝à ostro˝noÊcià podchodziç do wszystkich powy˝-
szych dat).

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Systemy Bankowe

Wst´p

Celem polityki monetarnej w Polsce po wprowadzeniu
strategii bezpoÊredniego celu inflacyjnego jest ograni-
czanie tempa wzrostu cen towarów i us∏ug konsump-
cyjnych do ustalonego poziomu. Wydawaç by si´ wi´c
mog∏o, ˝e bank centralny powinien zrezygnowaç z od-
dzia∏ywania na inne kategorie ekonomiczne, w tym
mi´dzy innymi na zewn´trznà równowag´ p∏atniczà
kraju. Czy jednak bank centralny kraju okreÊlanego ja-
ko emerging market, dokonujàcego transformacji syste-
mowej, mo˝e sobie na to pozwoliç? Proces integracji
gospodarki polskiej z gospodarkà Êwiatowà sprawia, ˝e
problemy zwiàzane z kszta∏towaniem zewn´trznej rów-
nowagi p∏atniczej nabierajà coraz wi´kszego znaczenia
- zw∏aszcza w obliczu narastajàcego deficytu obrotów
bie˝àcych i post´pujàcej liberalizacji przep∏ywów kapi-
ta∏u, w tym kapita∏u krótkoterminowego. Tymczasem
ewentualne dostosowanie kursowe w postaci mniej lub
bardziej gwa∏townej deprecjacji kursu waluty mo˝e
przyczyniç si´ do zwi´kszenia inflacji, tzn. zagroziç re-
alizacji bezpoÊredniego celu inflacyjnego.

Nale˝y podkreÊliç, ˝e dopiero w systemie kursu

p∏ynnego bank centralny ma mo˝liwoÊç Êwiadomego
kszta∏towania poziomu rezerw walutowych.

Pojawienie si´ w ostatnich latach wielu kryzysów

finansowych w gospodarce Êwiatowej, przede wszyst-
kim w emerging markets, w warunkach ∏atwego prze-
noszenia si´ szoków z jednej gospodarki do pozosta-
∏ych, wskazuje na wzrost znaczenia czynników okreÊla-

jàcych zewn´trznà równowag´ p∏atniczà. Jednym
z wa˝niejszych sà rezerwy walutowe, gwarantujàce
p∏ynnoÊç finansowà kraju i wp∏ywajàce na jego wiary-
godnoÊç kredytowà.

Optymalny poziom rezerw walutowych, w skali

globalnej, jak i poszczególnych krajów, by∏ wielokrot-
nie przedmiotem analiz ju˝ w latach 60. i 70. W litera-
turze tego okresu, a tak˝e póêniejszej, mo˝na napotkaç
na wiele metod okreÊlenia zapotrzebowania kraju na re-
zerwy walutowe.

W cz´Êci pierwszej opracowania omówione sà de-

finicje rezerw walutowych kraju oraz ich optymalnego
poziomu, a tak˝e najwa˝niejsze z metod okreÊlania te-
go optimum opisane w literaturze. Nast´pnie zostanie
podj´ta próba odpowiedzi na pytanie, czy obecny po-
ziom rezerw walutowych Polski mo˝na uznaç za opty-
malny.

Definicje

Zgodnie z definicjà Mi´dzynarodowego Funduszu Wa-
lutowego i Europejskiego Banku Centralnego, za rezer-
wy walutowe uwa˝a si´ oficjalne aktywa rezerwowe,
które tworzà p∏ynne aktywa dewizowe pozostajàce
w dyspozycji w∏adzy monetarnej. Sà to: z∏oto monetar-
ne, SDR-y, pozycja rezerwowa w Mi´dzynarodowym
Funduszu Walutowym oraz aktywa walutowe obejmu-
jàce gotówk´, lokaty bankowe, rzàdowe papiery warto-
Êciowe, weksle i obligacje, instrumenty rynku pieni´˝-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

24 Polityka Pieni´˝na

Problemy okreÊlenia optymalnego
poziomu rezerw walutowych

D o r o t a W y ˝ n i k i e w i c z

nego, pochodne instrumenty finansowe, udzia∏owe pa-
piery wartoÊciowe i inne nale˝noÊci.

Proponujemy uznanie za optymalny poziom re-

zerw walutowych taki, który zapewnia realizacj´ ce-
lów, dla których utrzymywane sà rezerwy, przy spe∏-
nieniu ustalonych warunków dotyczàcych kosztu
utrzymywania rezerw, bezpieczeƒstwa i p∏ynnoÊci oraz
stabilnoÊci finansowej kraju. Jest to definicja bardzo
szeroka, umo˝liwiajàca okreÊlenie poziomu rezerw
w zale˝noÊci od celów im stawianych w danym kraju
i przyj´tych warunków ograniczajàcych.

Rozwój mi´dzynarodowych rynków finansowych

spowodowa∏, ˝e mo˝liwe jest uzupe∏nienie krajowych
rezerw dewizowych Êrodkami po˝yczonymi na tych
rynkach. Dlatego te˝ postuluje si´ rozszerzenie anali-
zowanej kategorii rezerw o wielkoÊç mo˝liwych do
uzyskania kredytów

. WielkoÊç ta jest uzale˝niona od

wiarygodnoÊci kredytowej kraju. Taka definicja do-
puszcza mo˝liwoÊç spadku rezerw dewizowych kraju
do zera, a nawet poni˝ej, bez groêby powstania zak∏ó-
ceƒ w gospodarce.

Motywy sk∏aniajàce do utrzymywania rezerw
walutowych

OkreÊlenie optymalnego poziomu rezerw wymaga
uprzedniego okreÊlenia roli, jakà te rezerwy majà spe∏-
niaç w gospodarce kraju. Najcz´Êciej wymieniane moty-
wy

to:
- zagwarantowanie p∏ynnoÊci w przypadku po-

wstawania deficytu bilansu p∏atniczego (na skutek wa-
haƒ sezonowych lub cyklicznych, kl´sk ˝ywio∏owych,
nieurodzajów w rolnictwie, zjawisk o charakterze
strukturalnym, np. zmiany w popycie zagranicznym
i niedostosowanie do nich gospodarki kraju);

- zagwarantowanie p∏ynnoÊci w sytuacjach kryzy-

sowych, w tym tak˝e w przypadku wojen;

- utrzymanie lub zwi´kszenie zaufania do ze-

wn´trznej pozycji finansowej kraju, zapobiegajàce
gwa∏townym odp∏ywom kapita∏u;

- podniesienie presti˝u kraju.

Czynniki okreÊlajàce zapotrzebowanie kraju na
rezerwy dewizowe

Mi´dzynarodowy Fundusz Walutowy wskazuje czyn-
niki okreÊlajàce zapotrzebowanie kraju na rezerwy de-
wizowe

. Do najwa˝niejszych zaliczono:

- sezonowe wahania w handlu zagranicznym,
- zmiennoÊç handlu zagranicznego w warunkach

nadzwyczajnych,

- zmiennoÊç cen handlu zagranicznego i popytu

zewn´trznego na eksport z danego kraju,

- stopieƒ uzale˝nienia gospodarki danego kraju od

importu,

- zapasy towarów eksportowanych i importowanych,
- potencjalny spadek rezerw na skutek odp∏ywu

kapita∏u krótkoterminowego,

- mo˝liwoÊç uzyskania po˝yczek d∏ugotermino-

wych lub darowizn zagranicznych dla utrzymania po-
˝àdanego poziomu rezerw,

- mo˝liwoÊç zastosowania Êrodków prawnych lub

psychologicznych utrudniajàcych niepo˝àdane z punk-
tu widzenia w∏adz monetarnych wykorzystanie rezerw.

Mi´dzynarodowy Fundusz Walutowy rozró˝ni∏

ponadto cztery poziomy rezerw dewizowych. Najni˝-
szy umo˝liwia obs∏ug´ zad∏u˝enia zagranicznego i nie-
zb´dne wydatki na import w niekorzystnych latach bez
koniecznoÊci wprowadzania ograniczeƒ dla ludnoÊci.
Najwy˝szy gwarantuje zachowanie wymienialnoÊci
waluty krajowej.

Metody okreÊlania poziomu rezerw dewizowych

Teoretycznie, rola rezerw walutowych zmienia si´
w zale˝noÊci od systemu kursowego obowiàzujàcego
w danym kraju.

W systemie kursu sta∏ego bank centralny jest zobo-

wiàzany do obrony waluty krajowej, dlatego te˝ poziom
rezerw istotnie wp∏ywa na ocen´ wiarygodnoÊci kredy-
towej kraju.

Przy kursie p∏ynnym w∏adza monetarna w przy-

padku odp∏ywu kapita∏u nie podejmuje interwencji na
rynku walutowym. Dostosowanie odbywa si´ za po-
mocà kursu walutowego. Rezerwy walutowe si´ nie
zmieniajà.

W praktyce w wi´kszoÊci krajów kurs p∏ynny nie

wyst´puje w czystej postaci. W przypadku, gdy w∏adza
monetarna obawia si´ nadmiernego spadku kursu walu-
ty, mogàcego wywo∏aç negatywne skutki dla gospodar-
ki, banki centralne najcz´Êciej decydujà si´ na interwen-
cje na rynku walutowym. Znaczenie rezerw waluto-
wych jest wi´c tylko pozornie mniejsze ni˝ w systemie
kursu sta∏ego. Nale˝y podkreÊliç, ˝e dopiero w systemie
kursu p∏ynnego bank centralny ma mo˝liwoÊç Êwiado-
mego kszta∏towania poziomu rezerw walutowych.

Metody okreÊlania poziomu rezerw walutowych w warunkach kursu
sta∏ego

Metody okreÊlenia zapotrzebowania kraju na rezerwy
walutowe mo˝na podzieliç na iloÊciowe i jakoÊciowe.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Polityka Pieni´˝na

1 W. Alpo: Why There is a Lower Band on the Central Bank's Foreign
Reserves. Finnish Economic Papers, Vol. 4, No 2, Autumn 1991.
2 J.A.H. de Beaufort Wijnholds: The Need for International Reserves and
Credit Facilities. Leiden 1977 Martinus Nijhoff Social Sciences Division.
3 IMF, Annual Report 1952, za: J.A.H. de Beaufort Wijnholds, op.cit.

Do metod iloÊciowych zalicza si´: relacj´ poziomu re-
zerw walutowych do wartoÊci miesi´cznego importu,
relacj´ nale˝nych p∏atnoÊci bie˝àcych do eksportu, re-
lacj´ rezerw do wybranej miary kapita∏u zagranicznego,
relacj´ rezerw walutowych do pieniàdza krajowego,
modelowy obraz monetarnego podejÊcia do bilansu
p∏atniczego, metod´ nak∏adów i wyników oraz kszta∏to-
wanie mi´dzynarodowej pozycji inwestycyjnej. Meto-
dà jakoÊciowà jest analiza symptomatyczna.

Metody okreÊlenia zapotrzebowania kraju na re-

zerwy walutowe majà pewne zalety, ale równie˝ wady.
Najogólniej mówiàc, wady sprowadzajà si´ do obejmo-
wania przez ka˝dà z tych metod zaledwie wycinka rze-
czywistoÊci. Cz´Êç tych metod jest przy tym bardzo
skomplikowana, a ponadto wymaga poniesienia
ogromnego nak∏adu pracy i czasu. Najbardziej popraw-
nym rozwiàzaniem wydaje si´ wykorzystanie jednocze-
Ênie kilku metod i na podstawie zbioru wyników pod-
j´cie próby okreÊlenia optymalnego poziomu rezerw
walutowych kraju. Z∏o˝onoÊç omawianego tematu
sprawia, ˝e niniejsze opracowanie nale˝y traktowaç ja-
ko zarysowanie problemu i punkt wyjÊcia do ewentual-
nej dyskusji i pog∏´bionych badaƒ.

Poni˝ej omówione zosta∏y najwa˝niejsze z wymie-

nianych w literaturze metod.

Jednym z najcz´Êciej wykorzystywanych wskaêni-

ków statystycznych jest relacja poziomu rezerw dewi-
zowych do wartoÊci miesi´cznego importu. Jest to
wskaênik obejmujàcy bardzo wàski fragment rzeczywi-
stoÊci, pomijajàcy znacznà cz´Êç transakcji bilansu
p∏atniczego, a ponadto abstrahujàcy od wp∏ywu syste-
mu kursowego. Pojawi∏y si´ pewne próby wzbogacenia
wartoÊci tego wskaênika poprzez uzale˝nienie jego
wielkoÊci od stopnia wymienialnoÊci waluty danego
kraju (stosowane m.in. przez Deutsche Bank i Union
Bank of Switzerland). Ocenia si´, ˝e kraj o walucie wy-
mienialnej w odniesieniu do transakcji obrotów bie˝à-
cych powinien posiadaç rezerwy stanowiàce równo-
wartoÊç 6-miesi´cznego importu, a kraj o w pe∏ni wy-
mienialnej walucie - rezerwy stanowiàce równowartoÊç
12-miesi´cznego importu. Zw∏aszcza ta ostatnia war-
toÊç mo˝e budziç du˝o wàtpliwoÊci. Wi´kszoÊç z kra-
jów o ca∏kowicie wymienialnej walucie to kraje wyso-
ko rozwini´te gospodarczo i stabilne, o wysokiej wiary-
godnoÊci kredytowej. W przypadku powstania zak∏ó-
ceƒ mogà bez trudu uzyskaç niezb´dne Êrodki na mi´-
dzynarodowych rynkach finansowych po relatywnie
niskiej cenie. Nie muszà wi´c utrzymywaç tak ogrom-
nych rezerw. Relacja rezerw dewizowych do miesi´cz-
nego importu jest jednym ze wskaêników stosowanych
np. przez Union Bank of Switzerland do oceny ratin-
gu krajów emerging markets. Rezerwy stanowiàce
równowartoÊç 12-miesiàcznego importu odpowiadajà
najwy˝szej wiarygodnoÊci A, 6-miesi´cznego - BBB,
3-miesi´cznego - BB, a poni˝ej 3 miesi´cy - B.

Innym wskaênikiem jest relacja nale˝nych p∏atno-

Êci bie˝àcych bilansu p∏atniczego do eksportu, w tym
odnoszàcych si´ do obs∏ugi zad∏u˝enia zagranicznego
kraju, realizacji p∏atnoÊci z tytu∏u importu towarów
i us∏ug, obs∏ugi depozytów walutowych. Union Bank of
Switzerland wykorzystuje relacj´ obs∏ugi zad∏u˝enia
zagranicznego do eksportu dla okreÊlania ratingu kraju
z grupy emerging markets: do 20% grupa najwy˝sza A,
20-30% grupa BBB, 30-40% BB i ponad 40% B.

Deficyt obrotów bie˝àcych odniesiony do rezerw

walutowych informuje, przez jak d∏ugi okres mo˝liwe
by∏oby finansowanie deficytu obrotów bie˝àcych rezer-
wami walutowymi. W przypadku Polski by∏oby to nie-
wiele ponad 2 lata. Dla porównania, w po∏owie lat 90.
Bank Anglii móg∏by sfinansowaç skumulowany deficyt
obrotów bie˝àcych z 4 lat (okres 1993-1996)

Rozwój mi´dzynarodowych rynków finansowych,

b´dàcy wynikiem wprowadzenia u∏atwieƒ dla przep∏y-
wu kapita∏u, sprawi∏, ˝e wzros∏a zmiennoÊç strumieni
w finansowej i kapita∏owej cz´Êci bilansu p∏atniczego

Z jednej strony wymaga to odpowiedniego zwi´kszenia
poziomu rezerw dewizowych, jednak˝e z drugiej strony
wi´ksze mo˝liwoÊci przyciàgni´cia kapita∏u zagranicz-
nego do kraju wp∏ywajà na zmniejszenie zapotrzebowa-
nia na rezerwy dewizowe. Nale˝y jednak uwzgl´dniç, ˝e
wi´ksze mo˝liwoÊci przyciàgni´cia kapita∏u zagranicz-
nego, czy te˝ mo˝liwoÊci zaciàgni´cia przez bank cen-
tralny czy rzàd kredytów zagranicznych (tak˝e w formie
emisji papierów wartoÊciowych) i ich koszt zale˝à w du-
˝ym stopniu od oceny wiarygodnoÊci kredytowej dane-
go kraju, a ta z kolei zale˝y od stabilnoÊci finansowej kra-
ju, czyli od tego, czy kraj dysponuje odpowiednio wyso-
kimi rezerwami dewizowymi. Jest to szczególnie istotne
w przypadku krajów rozwijajàcych si´ i krajów transfor-
mujàcych si´. Wszelkie zak∏ócenia finansowe ogranicza-
jà bowiem znacznie mo˝liwoÊci uzyskania przez te kraje
Êrodków zagranicznych. Wykorzystujàc wskaênik odno-
szàcy rezerwy dewizowe do wybranej miary nap∏ywu
lub odp∏ywu kapita∏u zagranicznego, nale˝y pami´taç,
˝e wielkoÊç strumieni kapita∏u charakteryzuje si´ znacz-
nie wi´kszà zmiennoÊcià ni˝ wielkoÊç importu
i w zwiàzku z tym zasadne jest uwzgl´dnianie zarówno
zmiennoÊci tych strumieni, jak i ich Êredniego poziomu
oraz struktury nap∏ywajàcego kapita∏u (kapita∏ lokowany
w krótkoterminowe papiery d∏u˝ne mo˝e w ka˝dej chwi-
li odp∏ynàç - chocia˝ obecnie rozwój wtórnych rynków
finansowych spowodowa∏, ˝e praktycznie nawet d∏ugo-
terminowe papiery wartoÊciowe sà w dowolnej chwili
zbywalne). Ponadto, du˝a zmiennoÊç strumieni kapita∏u
mo˝e sygnalizowaç powa˝ne zak∏ócenia o charakterze
makroekonomicznym, a wi´c sytuacj´, w której nawet

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

26 Polityka Pieni´˝na

4 The external balance sheet of the United Kingdom: recent developments.
Bank of England Quarterly Bulletin, February 1999.
5 The management of foreign exchange reserves (notatka na spotkanie prezesów
banków centralnych). Basle, 29.01.1997 r. Bank for International Settlements.

bardzo du˝e rezerwy nie mogà rozwiàzaç istniejàcych
trudnoÊci bez zastosowania innych instrumentów.

Wspó∏czynnikiem okreÊlajàcym bezpieczeƒstwo

jest relacja rezerw walutowych do pieniàdza krajowe-
go

. Wskaênik ten pokazuje stopieƒ pokrycia pieniàdza

krajowego Êrodkami w walutach obcych. Przyjmuje si´,
˝e pokrycie w 30% lub wi´ksze zapewnia bezpieczeƒ-
stwo zewn´trzne gospodarki. Spadek relacji poni˝ej
10%, wynikajàcy z obni˝enia poziomu rezerw waluto-
wych bàdê nadmiernego wzrostu poda˝y pieniàdza
krajowego, sprawia, ˝e wzrasta zagro˝enie wystàpie-
niem silnej dewaluacji waluty krajowej (z wystàpie-
niem kryzysu walutowego w∏àcznie).

Monetarne podejÊcie do bilansu p∏atniczego

stwierdzajàc, ˝e bilans p∏atniczy jest w swej istocie zja-
wiskiem pieni´˝nym i odzwierciedla proces dopaso-
wywania si´ poda˝y pieniàdza do popytu, wskazuje na
silne zwiàzki mi´dzy równowagà wewn´trznà i ze-
wn´trznà w gospodarce. Polityka pieni´˝na paƒstwa
wp∏ywa na bilans p∏atniczy, ale jednoczeÊnie ma∏a
otwarta gospodarka, jakà jest Polska, ulega wp∏ywom
otoczenia mi´dzynarodowego. To podejÊcie umo˝liwia
wi´c - przy danych za∏o˝eniach, dotyczàcych kszta∏to-
wania si´ sytuacji w kraju - okreÊlenie poziomu rezerw
dewizowych, który spe∏niajàc cel ich utrzymywania,
jednoczeÊnie mo˝e zapewniç stabilnà sytuacj´ mone-
tarnà w kraju. WÊród zmiennych objaÊniajàcych mode-
li okreÊlajàcych poziom rezerw dewizowych, stosowa-
ne by∏y mi´dzy innymi takie kategorie, jak zmiennoÊç
p∏atnoÊci bilansu p∏atniczego (eksportu i importu), im-
port, kurs walutowy nominalny i realny, dochód naro-
dowy per capita, poda˝ pieniàdza, nadwy˝ka popytu
na pieniàdz nad poda˝à, koszt alternatywny itd.

Metoda nak∏adów i wyników

porównuje koszty

dostosowania, które musia∏aby ponieÊç gospodarka
w przypadku braku odpowiednio wysokiego poziomu
rezerw, i koszty alternatywne - wynikajàce z utrzymy-
wania cz´Êci rezerw w postaci nisko dochodowych lo-
kat zamiast w postaci rentownych przedsi´wzi´ç.
Optymalny poziom rezerw dewizowych znajduje si´
w punkcie, w którym marginalna korzyÊç równa si´
marginalnemu kosztowi utrzymywania rezerw. Koszty
dostosowania obejmujà koszty zmiany polityki mierzo-
ne spadkiem dochodu spowodowanym zastosowaniem
restrykcyjnej polityki majàcej na celu ograniczenie po-
pytu oraz wynikajàcym z dewaluacji waluty, a tak˝e
koszty ponoszone na skutek prowadzenia polityki za-
ch´cania kapita∏u do inwestowania w danym kraju po-
przez podniesienie krajowych stóp procentowych lub

ograniczanie inwestycji kapita∏u krajowego za granicà,
bàdê zaciàganie kredytów za granicà. Wy˝ej wymienio-
ne koszty majà charakter finansowy - inne koszty sà po-
mijane. Koszty utrzymania rezerw dewizowych obej-
mujà strat´, którà ponosi gospodarka nie inwestujàc
tych Êrodków w wysoko rentowne papiery, minus zysk
przynoszony przez rezerwy. Praktyczne zastosowanie
tej metody wymaga∏oby precyzyjnego zdefiniowania
poszczególnych kategorii oraz dysponowania rozbudo-
wanym modelem makroekonomicznym.

Metodà jakoÊciowà jest analiza symptomatycz-

, która jest jednak bardziej przydatna przy ocenie

zapotrzebowania na rezerwy dewizowe w skali global-
nej. Polega ona na obserwacji i analizie wybranych zja-
wisk i wskaêników oraz okreÊleniu na ich podstawie,
czy poziom rezerw jest zbyt wysoki, czy zbyt niski. Naj-
wa˝niejsze z tych wskaêników to istnienie presji infla-
cyjnej lub deflacyjnej, restrykcyjnoÊç polityki, wyso-
koÊç stóp procentowych, dewaluacja lub rewaluacja
waluty, stosowanie subsydiów eksportowych, stosowa-
nie ograniczeƒ p∏atnoÊci, kontrola ruchu kapita∏u, wy-
korzystanie pomocy zagranicznej i zaciàganie kredytów
zagranicznych. Mimo niejednoznacznoÊci wielu z tych
wskaêników metoda symptomatyczna mo˝e byç stoso-
wana jako niezb´dne uzupe∏nienie metod iloÊciowych.

Jako kryterium wyznaczania poziomu rezerw wa-

lutowych mo˝na tak˝e przyjàç ich poziom zapewniajà-
cy stabilizacj´ lub przynajmniej zmniejszenie tempa
pogarszania si´ mi´dzynarodowej pozycji inwestycyj-
nej. Mi´dzynarodowa pozycja inwestycyjna umo˝liwia
w∏aÊciwà ocen´ zewn´trznej sytuacji finansowej kraju.
Jest to bilans aktywów i pasywów zagranicznych pre-
zentujàcy stan nale˝noÊci zagranicznych i zobowiàzaƒ
danego kraju wobec zagranicy. Aktywa i pasywa zagra-
niczne prezentowane sà zazwyczaj w podziale wg ro-
dzajów instrumentów finansowych i sektory gospodar-
ki narodowej.

Metody okreÊlania poziomu rezerw walutowych w warunkach kursu
p∏ynnego

Przy w pe∏ni p∏ynnym kursie walutowym bank cen-
tralny nie interweniuje na rynku walutowym ani w ce-
lu osiàgni´cia po˝àdanego poziomu kursu walutowe-
go, ani w celu zrównowa˝enia popytu z poda˝à walut.
Wydawaç by si´ mog∏o, ˝e w takiej sytuacji rezerwy
walutowe nie sà potrzebne. W praktyce jednak w sy-
tuacjach kryzysowych banki centralne interweniujà na
rynku walutowym, aby zmniejszyç negatywne skutki
dewaluacji kursu waluty krajowej dla gospodarki. Wy-
daje si´, ˝e omówione wy˝ej metody sà wi´c nadal
przydatne.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Polityka Pieni´˝na

6 G. Kaminsky, S. Lizondo, C.M. Reinhart: Leading Indicators of Currency
Crises. IMF Working Paper 97/79 July 1997.
7 B. Grabowski: Monetarna teoria bilansu p∏atniczego. Warszawa 1997 PWN;
K. Kalicki: Pieniàdz a bilans p∏atniczy. Warszawa 1998 PWE.
8 T. Lehto: The Level of a Central Bank's International Reserves: Theory and
Cross-Country Analysis. Bank of Finland Discussion Papers 15/94.
9 T. Lehto, op.cit.

10 J.A.H. de Beaufort Wijnholds: The Need for International Reserves and Cre-
dit Facilities. Leiden 1977 Martinus Nijhoff Social Sciences Division.

Na wielkoÊç rezerw walutowych poza systemem

kursu walutowego wp∏ywa tak˝e poziom rozwoju go-
spodarczego kraju. Kraj wysoko rozwini´ty, o stabilnej
gospodarce i wysokiej wiarygodnoÊci kredytowej
w przypadku pojawienia si´ trudnoÊci z p∏ynnoÊcià fi-
nansowà, je˝eli nie chce dopuÊciç do dostosowania
kursu walutowego, mo˝e ∏atwo pozyskaç Êrodki finan-
sowe na rynkach mi´dzynarodowych. SpoÊród krajów
wysoko rozwini´tych o systemie p∏ynnego kursu walu-
towego mo˝na wymieniç Australi´, o rezerwach walu-
towych na koniec 1999 r. w wysokoÊci 22,2 mld USD

(w przybli˝eniu odpowiada to wielkoÊci deficytu obro-
tów bie˝àcych), Kanad´ - 28,1 mld USD (nadwy˝ka ob-
rotów bie˝àcych 2,2 mld USD), Szwajcari´ - 36,3 mld
USD (nadwy˝ka obrotów bie˝àcych 29,8 mld USD),
Wielkà Brytani´ - 32,2 mld USD (co stanowi oko∏o
175% deficytu obrotów bie˝àcych).

W przypadku pojawienia si´ problemów krajom

emerging markets znacznie trudniej jest pozyskaç Êrod-
ki walutowe umo˝liwiajàce uzupe∏nienie rezerw,
a wi´c koszt ich pozyskania jest znacznie wy˝szy. Z te-
go powodu powinny one mieç nawet wy˝sze rezerwy
walutowe ni˝ kraje wysoko rozwini´te. Rezerwy walu-
towe w krajach rozwijajàcych si´ o systemie kursu
p∏ynnego sà zró˝nicowane: w Indiach wynoszà one
35,6 mld USD (9 razy wi´cej ni˝ deficyt obrotów bie˝à-
cych), w Brazylii 27,6 mld USD (116% deficytu obro-
tów bie˝àcych), w Meksyku 33,6 mld USD (225% defi-
cytu obrotów bie˝àcych), w Polsce 24,7 mld USD
(2-krotnie wi´cej ni˝ deficyt obrotów bie˝àcych).

Zestawienie rezerw oficjalnych brutto z wybra-
nymi zobowiàzaniami p∏atniczymi Polski

Poziom rezerw walutowych Polski stanowi obecnie
równowartoÊç 6 - 7-miesi´cznych wp∏ywów z tytu∏u
importu. Wydaje si´ wi´c, ˝e jest to wielkoÊç budzàca
zaufanie inwestorów krajowych i zagranicznych.

Najprostsza i najbardziej rozpowszechniona miara

poziomu rezerw odpowiadajàcego 3-miesi´cznemu im-
portowi wskazywa∏aby, ˝e w przypadku Polski rezerwy
oficjalne brutto w 1999 r. powinny kszta∏towaç si´ na
poziomie oko∏o 10,2 mld USD. Stosunkowo niewielka
zmiennoÊç wyp∏at z tytu∏u importu w skali roku spra-
wia, ˝e rezerwy dewizowe utrzymywane na tym pozio-
mie by∏yby wystarczajàce dla zapewnienia p∏ynnoÊci
obs∏ugi tych zobowiàzaƒ.

Uznanie za konieczne zagwarantowania 6-mie-

si´cznego importu podnios∏oby szacowany poziom re-
zerw dla 1999 r. do 20,4 mld USD, a w przypadku 12-
miesi´cznego importu 40,7 mld USD. Zak∏adajàc
wzrost importu w kolejnych latach, nale˝a∏oby odpo-

wiednio stopniowo podwy˝szaç - optymalny
z punktu widzenia tego kryterium - poziom rezerw
dewizowych.

Powy˝sza metoda pomija zupe∏nie struktur´ bilan-

su p∏atniczego, w tym przede wszystkim wielkoÊç
i struktur´ nap∏ywajàcego kapita∏u zagranicznego. Jest
to szczególnie wa˝ne w warunkach post´pujàcej globa-
lizacji i liberalizacji obrotów kapita∏owych. Do koƒca
1999 r. nap∏yn´∏o do Polski oko∏o 16,0 mld USD w po-
staci inwestycji portfelowych, w tym w d∏u˝ne papiery
wartoÊciowe blisko 9,0 mld USD i oko∏o 7,0 mld USD
w papiery udzia∏owe. Upraszczajàc mo˝na za∏o˝yç, ˝e
jest to kapita∏, który mo˝e w dowolnej chwili opuÊciç
Polsk´, stwarzajàc nowe zak∏ócenia lub pot´gujàc ju˝
istniejàce.

Kolejny problem wymagajàcy rozwa˝enia w przy-

padku Polski to depozyty walutowe ludnoÊci i przed-
si´biorstw wynoszàce na koniec 1999 r. oko∏o 9,6 mld
USD, w tym depozyty ludnoÊci oko∏o 7,3 mld USD. Te
zobowiàzania nie powinny byç pomijane w trakcie ana-
lizy poziomu rezerw walutowych.

Obserwowanym od niedawna zjawiskiem w go-

spodarce Polski jest zaciàganie kredytów zagranicz-
nych przez podmioty gospodarcze, zw∏aszcza kredytów
krótkoterminowych. Szybki wzrost zad∏u˝enia z tego
tytu∏u wymaga uwzgl´dnienia tej kategorii wÊród czyn-
ników okreÊlajàcych zapotrzebowanie na rezerwy de-
wizowe. Zad∏u˝enie sektora pozarzàdowego i poza-
bankowego na koniec 1999 r.

wynios∏o ∏àcznie 23,4

mld USD, w tym 7,1 mld USD wynios∏y kredyty od
udzia∏owców zagranicznych, 4,7 mld USD kredyty
handlowe i 9,6 mld USD pozosta∏e kredyty, do których
zaliczane sà kredyty zaciàgni´te przez polskie podmio-
ty gospodarcze od zagranicznych podmiotów gospodar-
czych innych ni˝ udzia∏owcy oraz d∏u˝ne papiery war-
toÊciowe b´dàce w posiadaniu inwestorów zagranicz-
nych (oko∏o 2,1 mld USD).

Zgodnie z przyj´tym przez Polsk´ harmonogra-

mem liberalizacji przep∏ywów kapita∏owych, przed
koƒcem 2002 r. zniesione majà byç wszelkie pozosta∏e
ograniczenia, dotyczàce inwestycji krótkotermino-
wych. Warto w tym miejscu podkreÊliç, ˝e inwestycje
portfelowe uznawane sà za jednà z najbardziej wra˝li-
wych na zmiany wskaêników makroekonomicznych
pozycj´ w bilansie obrotów kapita∏owych.

W systemie kursu sta∏ego przep∏ywy zwiàzane z ka-

pita∏em portfelowym sà neutralizowane poprzez zmia-
ny poziomu rezerw oficjalnych brutto. Przy p∏ynnym re-
˝imie kursowym przep∏ywy kapita∏u portfelowego mo-
gà natomiast w znaczàcym stopniu wp∏ywaç na kszta∏-
towanie si´ kursu walutowego w krótkim okresie.

Utrzymywanie si´ mi´dzy Polskà i krajami Unii

Europejskiej ró˝nic w poziomie inflacji, a w konse-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

28 Polityka Pieni´˝na

11 Kwartalnik statystyki mi´dzynarodowej. Warszawa czerwiec 2000 r. GUS.

12 Dane NBP.

kwencji, w poziomie oprocentowania aktywów b´dzie
przyciàgaç w najbli˝szych latach kapita∏ portfelowy,
charakteryzujàcy si´ znacznà zmiennoÊcià kierunku
i skali przep∏ywów.

Dopóki sytuacja makroekonomiczna w kraju jest

uznawana przez inwestorów za stabilnà, kapita∏ za-
graniczny b´dzie nap∏ywa∏ zach´cony premià za ryzy-
ko. Jednak wobec pogarszania si´ relacji deficytu ob-
rotów bie˝àcych do PKB inwestorzy mogà uznaç pol-
ski rynek za zbyt ryzykowny i oczekiwaç uzyskania
wy˝szej premii za ryzyko. JeÊli odpowiednio wysokiej
premii nie otrzymajà, nie nale˝y wykluczyç odp∏ywu
kapita∏u portfelowego z kraju. W warunkach pogarsza-
nia si´ wskaêników gospodarczych Êwiadczàcych
o rosnàcej niestabilnoÊci kapita∏ mo˝e odp∏ynàç z kra-
ju tak˝e na skutek wydarzeƒ, które w innych warun-
kach nie wywar∏yby na inwestorach wi´kszego wra˝e-
nia. Wycofanie kapita∏u mog∏oby spowodowaç nawet
powa˝nà deprecjacj´ waluty krajowej. Po pe∏nym zli-
beralizowaniu obrotu kredytowo-depozytowego kapi-
ta∏ portfelowy, przyk∏adowo zad∏u˝ajàc si´ w walucie
s∏abnàcej i jednoczesne lokujàc Êrodki w walucie sta-
bilnej, mo˝e zagroziç stabilnoÊci bilansu p∏atniczego
Polski i rynku finansowego. Powa˝nym problemem
dla zewn´trznej równowagi finansowej sà narastajàce
w najbli˝szych latach koszty obs∏ugi zad∏u˝enia za-
granicznego. Roczna obs∏uga zad∏u˝enia zagraniczne-
go Polski wg stanu na koniec 1999 r. (obejmujàca od-
setki i raty kapita∏owe) b´dzie stopniowo wzrastaç
w kolejnych latach a˝ do oko∏o 6,3 mld USD w 2008 r.
Skumulowane p∏atnoÊci w latach 2000-2002 wyniosà
oko∏o 12,3 mld USD, 25,3 mld USD w latach 2000-
2005 oraz 45,8 mld USD ∏àcznie w latach 2000-2010.
Faktycznie p∏atnoÊci z tytu∏u obs∏ugi zad∏u˝enia za-
granicznego b´dà wy˝sze ze wzgl´du na nowe kredy-
ty, które b´dà zaciàgane w najbli˝szej przysz∏oÊci.
Wydaje si´, ˝e rola rezerw dewizowych polegaç b´-
dzie w tym okresie nie na bezpoÊrednim finansowa-
niu obs∏ugi zad∏u˝enia, ale raczej na umo˝liwieniu

uzyskania kredytów zagranicznych na korzystnych
warunkach.

Rozwa˝my teraz jako kryterium wyznaczania po-

ziomu rezerw walutowych kszta∏towanie mi´dzynaro-
dowej pozycji inwestycyjnej.

W Polsce do okreÊlenia mi´dzynarodowej pozycji

inwestycyjnej wykorzystywane sà dane pochodzàce
z kilku êróde∏: Narodowego Banku Polskiego, G∏ówne-
go Urz´du Statystycznego, polskich banków prowadzà-
cych rozliczenia z zagranicà i polskich przedsi´biorstw
uczestniczàcych w obrotach z zagranicà.

Prezentacja jest zgodna z metodologià Mi´dzyna-

rodowego Funduszu Walutowego opracowywania mi´-
dzynarodowej pozycji inwestycyjnej (international in-
vestment position). Wyró˝nione sà nast´pujàce instru-
menty finansowe: inwestycje bezpoÊrednie, inwestycje
portfelowe, pozosta∏e inwestycje obejmujàce kredyty
(handlowe, pozosta∏e), gotówk´, rachunki bie˝àce i lo-
katy/depozyty oraz pozosta∏e. Po stronie aktywów za-
granicznych znajdujà si´ ponadto rezerwy walutowe
w∏adzy monetarnej.

Niewàtpliwà zaletà mi´dzynarodowej pozycji in-

westycyjnej jest obejmowanie ca∏oÊci relacji finanso-
wych gospodarki z otoczeniem zewn´trznym. Katego-
ria ta ma jednak dwie wady. Podobnie zresztà, jak
w przypadku innych wskaêników bardzo trudne (mo-
˝e nawet niemo˝liwe) jest okreÊlenie bezpiecznego po-
ziomu mi´dzynarodowej pozycji inwestycyjnej

. Ze

wzgl´du na z∏o˝onoÊç obliczeƒ i wiele êróde∏ danych
jest ona publikowana raz w roku i ze znacznym opóê-
nieniem. Najnowsze dane, którymi w chwili obecnej
dysponujemy, to obliczenia dla 1999 r. (tabela).

Mi´dzynarodowa pozycja inwestycyjna Polski, sta-

nowiàca ró˝nic´ mi´dzy aktywami i pasywami zagra-
nicznymi, wykazuje w ostatnich latach wzrost nadwy˝-
ki pasywów nad aktywami. Jest to spowodowane zwi´k-
szeniem pasywów zagranicznych (wzrostem inwestycji

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Polityka Pieni´˝na

1996

1997

1998

1999

Ogó∏em aktywa

28.746

31.908

38.399

39.865

Polskie inwestycje bezpoÊrednie za granicà

735

678

1.165

1.024

Polskie inwestycje portfelowe za granicà

1.338

839

1.093

1.151

Pozosta∏e inwestycje zagraniczne

8.454

8.988

7.866

10.376

Oficjalne aktywa rezerwowe

18.219

21.403

28.275

27.314

Ogó∏em pasywa

58.515

62.441

80.205

87.878

Zagraniczne inwestycje bezpoÊrednie w Polsce

11.463

14.587

22.479

26.075

Zagraniczne inwestycje portfelowe w Polsce

10.148

11.325

13.658

14.169

Pozosta∏e inwestycje zagraniczne

36.904

36.529

44.068

47.634

Mi´dzynarodowa pozycja inwestycyjna netto

-29.769

-30.533

-41.806

-48.013

Ta b e l a B i l a n s a k t y w ó w i p a s y w ó w z a g r a n i c z n y c h d l a P o l s k i ( w m l n U S D )

˚ród∏o: Bilans p∏atniczy na bazie transakcji oraz bilans aktywów i pasywów zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej za 1999 rok. Warszawa 2000 NBP.

13 A. Koronowski: Mi´dzynarodowa pozycja inwestycyjna jako czynnik w po-
lityce pieni´˝nej Konferencja naukowa NBP. Zalesie Górne czerwiec 2000 r.

bezpoÊrednich w Polsce, wzrostem zagranicznych in-
westycji portfelowych, zw∏aszcza udzia∏owych papie-
rów wartoÊciowych, wzrostem kredytów otrzymanych
sektora pozarzàdowego i pozabankowego oraz wzro-
stem depozytów). W tej sytuacji nawet szybki wzrost
rezerw oficjalnych brutto nie zapobieg∏ zwi´kszeniu
deficytu mi´dzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Na koniec 1999 r. mi´dzynarodowa pozycja inwe-

stycyjna wynios∏a oko∏o -48 mld USD. Szacujemy, ˝e
na koniec I kwarta∏u 2000 r. wynios∏a oko∏o -51 mld
USD, a w II kwartale 2000 r. przekroczy∏a -53 mld
USD. Wynika to z utrzymywania aktywów zagranicz-
nych w tym okresie na praktycznie niezmienionym po-
ziomie przy jednoczesnym szybkim wzroÊcie pasywów
zagranicznych.

Rezerwy oficjalne brutto stanowi∏y w latach 1997

i 1998 oko∏o 70% aktywów zagranicznych. W najbli˝-
szych latach nie zmniejszy si´ znaczenie rezerw walu-
towych w tworzeniu aktywów zagranicznych. Utrzy-
mywanie ich wartoÊci na niezmienionym poziomie
przy jednoczesnym wzroÊcie pasywów zagranicznych
oznaczaç b´dzie szybkie pogarszanie si´ mi´dzynaro-
dowej pozycji inwestycyjnej. Stabilizacja mi´dzynaro-
dowej pozycji inwestycyjnej wymaga∏aby corocznego
wzrostu oficjalnych aktywów rezerwowych na pozio-
mie najprawdopodobniej zagra˝ajàcym polityce mone-
tarnej. Byç mo˝e uda∏oby si´ zwi´kszaç stopniowo re-
zerwy walutowe nie destabilizujàc polityki monetar-
nej, a jednoczeÊnie przynajmniej zwolniç tempo pogar-
szania si´ mi´dzynarodowej pozycji inwestycyjnej
Polski.

Rezerwy walutowe wobec wejÊcia Polski do UE

Przystàpienie Polski do UE najprawdopodobniej b´-
dzie oznaczaç wprowadzenie zasad wspólnego me-
chanizmu kursowego ERM2, tzn. ustalenie zakresu
dopuszczalnych odchyleƒ kursu z∏otego do euro
w przedziale +/-15%

. W przypadku znacznych wa-

haƒ kursu konieczne b´dzie podj´cie dzia∏aƒ, majà-
cych na celu utrzymanie kursu w ramach tego prze-
dzia∏u. Mo˝liwe b´dzie zacieÊnienie przez bank cen-
tralny polityki monetarnej, uzyskanie od Europej-
skiego Banku Centralnego krótkoterminowych kre-
dytów interwencyjnych, dostosowanie parytetu cen-
tralnego po uzgodnieniu z innymi krajami cz∏onkow-
skimi oraz interweniowanie na rynku walutowym.
Ostatnia z wymienionych metod b´dzie prowadziç
do zmiany wielkoÊci rezerw walutowych.

Po up∏ywie 2 lat, w których kurs z∏otego wobec

euro b´dzie ustabilizowany, mo˝liwe b´dzie przystà-
pienie Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej

(EMU). B´dzie to wiàza∏o si´ z koniecznoÊcià przeka-
zania cz´Êci rezerw walutowych do EBC. Pozosta∏a
cz´Êç b´dzie wykorzystywana do regulowania zobo-
wiàzaƒ mi´dzynarodowych. Inne transakcje b´dà
wymaga∏y uzgodnieƒ z EBC ze wzgl´du na ich
wp∏yw na polityk´ monetarnà eurosystemu.

Nale˝y podkreÊliç, ˝e przynale˝noÊç do UE,

a nawet do EMU nie oznacza wyeliminowania
wszystkich k∏opotów. OdmiennoÊci strukturalne,
zró˝nicowanie poziomów rozwoju i tempa wzrostu
PKB b´dà si´ utrzymywaç, a wi´c kraje cz∏onkowskie
b´dà nadal podatne na tzw. szoki asymetryczne

wywo∏ywane np. przez rozbie˝noÊç faz cyklu ko-
niunkturalnego w poszczególnych krajach, wzrost
cen surowców, nierównomierny wzrost wydajnoÊci
pracy. Pozostanà równie˝ ró˝nice w wiarygodnoÊci
finansowej mi´dzy poszczególnymi krajami. Zgodnie
z przyj´tà zasadà, pozosta∏e kraje cz∏onkowskie nie
b´dà ponosiç konsekwencji trudnoÊci finansowych
danego kraju (wynikajàcych ze spekulacji na rynkach
finansowych). Rezerwy walutowe nadal b´dà zatem
potrzebne.

Podsumowanie

Rezerwy walutowe mo˝na traktowaç jako Êrodek
wspomagajàcy realizacj´ celu inflacyjnego w d∏ugim
okresie. Kryzys azjatycki wykaza∏, ˝e paƒstwa dyspo-
nujàce wi´kszymi rezerwami by∏y w stanie utrzymaç
kurs walutowy na stabilnym poziomie (Chiny, Hong-
kong) lub dopuÊciç do stosunkowo niewielkiej de-
precjacji (Singapur, Tajwan). W innych krajach re-
gionu waluty uleg∏y silnej deprecjacji. Wskazywa∏o-
by to, ˝e po˝àdany poziom rezerw, traktowanych ja-
ko zabezpieczenie na wypadek mo˝liwego przysz∏e-
go kryzysu p∏ynnoÊci, jest obecnie i b´dzie w najbli˝-
szych latach wy˝szy ni˝ dotychczas.

Co prawda, okreÊlenie optymalnego dla Polski

poziomu rezerw walutowych jest problemem z∏o˝o-
nym, jednak mo˝na stwierdziç, i˝ rezerwy walutowe
nie powinny ulec zmniejszeniu. W warunkach g∏´bo-
kiego deficytu obrotów bie˝àcych obni˝enie pozio-
mu rezerw dla inwestorów zagranicznych mog∏oby
Êwiadczyç o poczàtku destabilizacji w gospodarce
polskiej i wywo∏aç odp∏yw kapita∏u portfelowego ze
wszystkimi konsekwencjami.

Bioràc pod uwag´ rosnàce zagro˝enia i spodzie-

wany wzrost zobowiàzaƒ p∏atniczych, mo˝e nale˝a-
∏oby nawet zwi´kszyç poziom rezerw walutowych.
Powstrzymanie dalszego szybkiego pogarszania si´
mi´dzynarodowej pozycji inwestycyjnej wydaje si´

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

30 Polityka Pieni´˝na

14 E. Rzeszutek: Polityka kursu z∏otego - dylemat okresu przedakcesyjnego.
Konferencja naukowa NBP. Zalesie Górne czerwiec 2000 r.

15 K. Lutkowski: Unifikacja walutowa Europy a przysz∏oÊç z∏otego. Konferen-
cja naukowa NBP, Zalesie Górne czerwiec 1999 r.

Przyczyny i kierunki modyfikacji polityki struk-
turalnej UE

Unia Europejska reformowa∏a ju˝ kilkakrotnie Wspólnà
Polityk´ Rolnà obejmujàcà polityk´ rolnà i polityk´
strukturalnà

. G∏ównà przyczynà poprzednich reform

by∏y niezadowalajàce efekty Wspólnej Polityki Rolnej.
JednoczeÊnie wraz z pog∏´bianiem si´, w wyniku prze-
prowadzonych reform, procesów integracyjnych wzro-
s∏a w krajach Unii rola polityki strukturalnej. Znacze-
nie tej polityki podkreÊlone zosta∏o równie˝ w Trakta-
cie z Maastricht. Stwierdza si´ tam bowiem, ˝e polity-
ka ta stanowi, obok zapewnienia w pe∏ni jednolitego
rynku oraz zbudowania unii gospodarczej i walutowej,
jeden z g∏ównych filarów rozwoju ekonomicznego Unii
Europejskiej. Ostatnia reforma Wspólnej Polityki Rol-
nej przeprowadzona zosta∏a na poczàtku lat 90. Ocenia
si´, ˝e dzi´ki tej reformie w ostatnich latach znacznie
poprawi∏a si´ efektywnoÊç wykorzystania funduszy
strukturalnych. Mimo to konieczna okaza∏a si´, z wielu

wzgl´dów, kolejna reforma tej polityki. Stàd Komisja
Europejska przygotowa∏a w 1997 r. dokument zatytu∏o-
wany „Agenda 2000”, który zawiera projekt reformy
Wspólnej Polityki Rolnej oraz wykorzystania funduszy
strukturalnych w latach 2000-2006.

Przes∏ankà przygotowania projektu tej ostatniej re-

formy by∏a potrzeba zwi´kszenia spójnoÊci gospodar-
czej i spo∏ecznej Unii oraz konkurencyjnoÊci jej gospo-
darki, w tym zw∏aszcza rolnictwa, a tak˝e koniecznoÊç
zapewnienia dyscypliny bud˝etowej w zwiàzku z reali-
zacjà unii gospodarczej i walutowej oraz spodziewany-
mi skutkami rozszerzenia tego ugrupowania o kraje
Europy Ârodkowo-Wschodniej.

W wyniku rozszerzenia Unii o dziesi´ç krajów Eu-

ropy Ârodkowej i Wschodniej liczba ludnoÊci mieszka-
jàcych na obszarze tego ugrupowania wzros∏aby o oko-
∏o 106 mln, tj. o 29%, zaÊ wytwarzany na tym obszarze
PKB tylko o 9%. Liczby te wskazujà, ˝e rozszerzeniu
Unii o nowych cz∏onków towarzyszy∏oby wi´ksze ob-
ni˝enie Êredniego PKB przypadajàcego na jednego
mieszkaƒca ni˝ w przypadku poprzednich rozszerzeƒ
(tabela 1). Wynika stàd, ˝e kraje ubiegajàce si´ o cz∏on-
kostwo w tej organizacji sà bowiem znacznie ubo˝sze

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

jednak niemo˝liwe do zrealizowania. WielkoÊç ka-
pita∏u nap∏ywajàcego do Polski w postaci inwesty-
cji bezpoÊrednich i portfelowych oraz wzrost zad∏u-
˝enia zagranicznego przedsi´biorstw istotnie
zwi´kszà w najbli˝szych latach wartoÊç pasywów
zagranicznych. Równowa˝ny wzrost po stronie ak-
tywów zagranicznych, w postaci rezerw waluto-

wych, utrudni∏by prowadzenie polityki pieni´˝nej,
zagra˝ajàc w krótkim okresie realizacji celu infla-
cyjnego.

Nale˝y jednak podkreÊliç, ˝e utrzymanie dotych-

czasowego poziomu rezerw oznacza∏oby pogorszenie
w najbli˝szych latach wielu z wy˝ej omówionych
wskaêników bezpieczeƒstwa.

Wp∏yw modyfikacji polityki
strukturalnej na wydatki z bud˝etu
Unii Europejskiej w latach 2000-2006
i wnioski dla Polski

D o r o t a C z y k i e r - W i e r z b a

1 Por. D. Czykier-Wierzba: Polskie rolnictwo a integracja z Unià Europejskà.
Gdaƒsk 1995 Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaƒskiego, s. 32-57.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

32 Makroekonomia

od obecnych cz∏onków Wspólnoty. B´dà one zatem
mia∏y prawo do ró˝nych form pomocy z bud˝etu tej or-
ganizacji. Przy utrzymaniu jednak dotychczasowego
systemu bud˝etowego do korzystania ze wsparcia fi-
nansowego by∏oby uprawnionych oko∏o 60,9% miesz-
kaƒców UE wobec 51% obecnie

. Stàd przyj´cie no-

wych cz∏onków wymaga∏o zmian w sferze Wspólnej
Polityki Rolnej, tj. zarówno polityki rolnej, jak i polity-
ki strukturalnej. Bez reformy zasad finansowania dzia-
∏alnoÊci Unii wspólny bud˝et nie wytrzyma∏by bowiem
ci´˝aru przyj´cia nowych cz∏onków.

W trakcie posiedzenia Rady Europejskiej w Berli-

nie, pod koniec marca 1999 r., szefowie paƒstw i rzà-
dów krajów cz∏onkowskich Unii Europejskiej, zanim
ostatecznie uzgodnili pakiet reform zaproponowanych
przez Komisj´ Europejskà, wprowadzili do niego wie-
le poprawek.

WÊród spraw rozstrzygni´tych w Berlinie szcze-

gólne znaczenie mia∏y postanowienia, dotyczàce
kszta∏tu bud˝etu Wspólnoty i finansowania wydatków
z tego bud˝etu w latach 2000-2006. Warunkujà one bo-
wiem realizacj´ wszystkich zaplanowanych reform
oraz zapewnienie Êrodków na pomoc przedakcesyjnà
dla paƒstw kandydujàcych do UE, a tak˝e dla nowych
krajów cz∏onkowskich.

Finansowe ramy funkcjonowania Unii w ciàgu naj-

bli˝szych siedmiu lat oraz procesu jej rozszerzenia
oparto na kilku podstawowych za∏o˝eniach. Sà to:

- obowiàzek przestrzegania dyscypliny bud˝etowej

i wzrost efektywnoÊci wydatków,

- zapewnienie takiej wysokoÊci zasobów finanso-

wych, która pozwoli na w∏aÊciwy rozwój dziedzin ob-
j´tych wspólnà politykà i sprawne w∏àczenie nowych
cz∏onków do ugrupowania,

- Êcis∏e stosowanie zasady nieprzenoÊnoÊci zaso-

bów mi´dzy poszczególnymi pozycjami bud˝etu,
w tym przede wszystkim mi´dzy zasobami przeznaczo-
nymi dla dotychczasowej Pi´tnastki i dla nowych
cz∏onków,

- rozpocz´cie przyjmowania nowych cz∏onków od

2002 r.

W ramach reformy polityki strukturalnej zmniejszono

w Unii od 2000 r. liczb´ priorytetowych celów tej polityki
do 3, w tym dwóch regionalnych (cel 1. i 2.) i jednego ho-
ryzontalnego (tj. celu 3. obejmujàcego ca∏y obszar Unii)

Ograniczona zosta∏a równie˝ liczba programów wspólno-
towych z 13 do 4. Przewidziana zosta∏a tak˝e pomoc dla
nowych krajów cz∏onkowskich i to zarówno w okresie
przedakcesyjnym, jak i po uzyskaniu cz∏onkostwa. Jedno-
czeÊnie przyj´to, ˝e ∏àczna wartoÊç pomocy uzyskanej
w latach 2000-2006 przez dany kraj cz∏onkowski nie mo˝e
przekroczyç 4% jego PKB. W przypadku jednak szczegól-
nie sprawnego jej wykorzystania przez dany kraj, po trzech
latach realizacji programów strukturalnych, b´dzie on
móg∏ uzyskaç premi´ w wysokoÊci 4% Êrodków finanso-
wych przewidzianych dla niego w bud˝ecie Wspólnoty.

Oczekuje si´, ˝e ograniczenie liczby celów przy-

czyni si´ do zwi´kszenia koncentracji realizowanych
programów, a tak˝e sprzyjaç b´dzie wzrostowi efektyw-
noÊci podejmowanych dzia∏aƒ oraz wzrostowi efektyw-
noÊci wykorzystania Êrodków z funduszy struktural-
nych. Jest to niezmiernie istotne, poniewa˝ przyj´cie
nowych cz∏onków spowoduje, jak wspomniano, zwi´k-
szenie potrzeb w zakresie wyrównywania uwarunko-
wanych strukturalnie ró˝nic w poziomie rozwoju go-
spodarczego i spo∏ecznego mi´dzy krajami i regionami.

Pomoc strukturalna dla krajów cz∏onkowskich
UE w latach 2000-2006

Wprowadzenie od 2000 r. zmian w zakresie polityki
rolnej oraz polityki strukturalnej wp∏yn´∏o w latach
2000-2006 na poziom wydatków z bud˝etu Unii.
W przygotowanym na lata 2000-2006 bud˝ecie wydat-
ki zosta∏y bowiem podzielone na dwie cz´Êci. Odr´bnie
uj´to w nim Êrodki przeznaczone na prowadzenie po-
lityki rynkowej i strukturalnej w obecnych krajach
cz∏onkowskich Unii. Niezale˝nie od tego wyodr´bnio-
no w bud˝ecie Êrodki na wsparcie dla krajów kandydu-
jàcych do tej organizacji i to zarówno w okresie przed-
akcesyjnym, jak i po uzyskaniu cz∏onkostwa (tabela 2).

Wyszczególnienie

EU-9/UE-6

UE-12/UE-9

UE-15/UE-12

UE-26/UE-15

Wzrost powierzchni (%)

Wzrost liczby ludnoÊci (%)

Wzrost globalnego PKB (%)

Zmiany w PKB per capita (%)

-3

-6

-3

-16

Przeci´tny PKB per capita (UE-6 = 100)

Ta b e l a 1 Z m i a n y w s k a ê n i k ó w c h a r a k t e r y z u j à c y c h U n i ´ E u r o p e j s k à w
w y n i k u k o l e j n y c h r o z s z e r z e ƒ ( n a p o d s t a w i e d a n y c h z 1 9 9 5 r . )

èród∏o: Agenda 2000. For stronger and wider Union. „Bulletin of the European Union”, Suplement 1997, nr 5. Brüssel 1997 European Commission, s. 110 cyt. za:
E. Kawecka-Wyrzykowska: Polska w drodze do Unii Europejskiej. Warszawa 1999 Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, s. 289.

2 Por. M. Ciepielewska: Wewn´trzna spójnoÊç UE i jej wspólna polityka struk-
turalna w uj´ciu Agendy 2000. „Wspólnoty Europejskie” nr 11/1997.
3 Por. M. Ciepielewska: Decyzje Berliƒskiego Szczytu Rady Europejskiej
w kwestii finansowania rozszerzenia Unii. „Wspólnoty Europejskie” nr
6/1999.

4 W latach 1994-1999 realizowano w UE 6 celów polityki strukturalnej. Por.
A. Gilbert: Landwirtschaft und ländlischen Raum. W: Die Landwirschaft in
Europe. Endwiclung-Zwünge-Perspektiven. Kommission der Europäischen
Gemeinschaften. Brüssel 1992, s. 93-94.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

Je˝eli chodzi o wydatki przeznaczone na finanso-

wanie polityki rynkowej w krajach cz∏onkowskich, to
za∏o˝ono, po raz pierwszy w historii Unii, ˝e wydatki
na rolnictwo nie b´dà realnie ros∏y. W konsekwencji
zmaleje ich udzia∏ w globalnych wydatkach bud˝eto-
wych z 44,5% w 2000 r. do 39% w 2006 r. i b´dzie on
znacznie ni˝szy ni˝ w latach poprzednich (w 1999 r.
udzia∏ ten wynosi∏ 47,4%). Aby nie dopuÊciç do prze-
kroczenia rocznych kwot tych wydatków Komisja Eu-
ropejska zobowiàzana zosta∏a do ciàg∏ego ich monito-
rowania. W przypadku wystàpienia niebezpieczeƒ-
stwa przekroczenia poziomu tych wydatków przed
koƒcem danego roku finansowego Komisja mo˝e na
przyk∏ad ograniczyç refundacje eksportowe czy skup
interwencyjny.

W Agendzie 2000 za∏o˝ono, ˝e wydatki na cele

strukturalne, w okresie obj´tym nowà perspektywà,
powinny wynosiç ∏àcznie dla obecnych i nowych
cz∏onków 0,46% PNB Unii. Wydatki z bud˝etu Unii
na cele strukturalne podzielone zosta∏y, jak wspo-
mniano, wed∏ug kryterium przeznaczenia: na finanso-
wanie polityki strukturalnej w obecnych i nowych
krajach cz∏onkowskich. Za∏o˝ono, ˝e dla obecnych
krajów cz∏onkowskich wydatki na cele strukturalne
wyniosà w latach 2000-2006 213 mld euro i b´dà
w zasadzie kszta∏towaç si´ na poziomie z lat 1994-
1999

. Z tej kwoty 195 mld euro by∏oby przeznaczo-

ne na fundusze strukturalne, a 18 mld euro na Fun-
dusz SpójnoÊci.

Od 2001 r. wydatki z bud˝etu na fundusze struktu-

ralne przeznaczone dla obecnych cz∏onków b´dà jed-
nak mala∏y (tabela 2). Spadek finansowania dotyczyç
b´dzie nowo sformu∏owanych celów 2 i 3. Konsekwen-
cjà tych zmian b´dzie spadek w latach 2000-2006,
w porównaniu z okresem 1994-1999, udzia∏u funduszy
strukturalnych w globalnych wydatkach z bud˝etu
Unii: z 34% do 30%.

W latach 2000-2006 fundusze strukturalne zo-

stanà przeznaczone, jak wspomniano, na finanso-
wanie trzech priorytetowych celów polityki struk-
turalnej.

Cel 1. - pomoc dla regionów zacofanych

W nowym uj´ciu celów w dalszym ciàgu najwi´kszà
rol´ odgrywa∏by, podobnie jak w latach ubieg∏ych, cel
1. (tabela 3). Na jego realizacj´ przeznaczy si´ bowiem
w latach 2000-2006 oko∏o 136,0 mld euro (tj. oko∏o
67,9% ogólnej kwoty funduszy strukturalnych). W ra-
mach tego celu wspierany b´dzie rozwój regionów
opóênionych, w tym szczególnie obszarów o niskich
dochodach, du˝ym bezrobociu, niskim poziomie infra-
struktury oraz najbardziej oddalonych od centrum go-
spodarczego (tj. takich jak: francuskie Departamenty
Zamorskie, Wyspy Kanaryjskie, Madera i Azory). Do
tego celu zosta∏y w∏àczone równie˝ regiony obj´te
w latach 1994-1999 wsparciem w ramach celu 6

G∏ównym kryterium zaliczania regionu do grupy

korzystajàcych z pomocy w ramach celu 1. pozosta∏by,
podobnie jak w latach poprzednich, poziom PKB na 1
mieszkaƒca ni˝szy od 75% Êredniej dla Unii. Ustalono,
˝e regiony, w których w trakcie realizacji polityki
strukturalnej PKB na 1 mieszkaƒca przekroczy próg
75% PKB Êredniej dla Unii, zostanà wy∏àczone z grupy
regionów otrzymujàcych wsparcie w ramach tego celu.
Nie b´dzie to jednak dotyczy∏o obszarów, które dotych-
czas korzysta∏y z pomocy w ramach celu 6.

Obszarom tracàcym prawo dost´pu do pomocy

strukturalnej b´dzie przys∏ugiwa∏o tzw. wsparcie przej-
Êciowe. Jest to nowe, specyficzne rozwiàzanie, nie stoso-
wane w poprzednich latach. Podzia∏u Êrodków przys∏u-
gujàcych na to wsparcie mi´dzy kraje cz∏onkowskie do-
konuje Komisja Europejska. Wprawdzie Komisja bierze
przy tym pod uwag´ ich szczególne potrzeby, ale jedno-
czeÊnie zachowuje proporcje finansowania, wynikajàce
z regionalnych programów rozwojowych. Przyj´to jed-
nak, ˝e pomoc przejÊciowa udzielana obszarom, które
przesta∏y spe∏niaç kryteria zaliczania ich do regionów
obj´tych celem 1., b´dzie corocznie zmniejszana (tabela
4). Dzi´ki tym Êrodkom uniknie si´ nag∏ego spadku po-

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Ogó∏em

91.995

93.385

100.255

102.036

103.075

104.995

107.040

w tym:

CAP dla Pi´tnastki

40.920

42.800

43.900

43.770

42.760

41.930

41.660

Pomoc strukturalna dla Pi´tnastki

32.045

31.455

30.865

30.285

29.595

29.170

Pomoc przedakcesyjna

3.120

Fundusze dla nowych cz∏onków

6.450

9.030

11.610

14.200

16.780

Ta b e l a 2 W y d a t k i z b u d ˝ e t u U n i i E u r o p e j s k i e j w l a t a c h 2 0 0 0 - 2 0 0 6 ( w m l n
e u r o )

èród∏o: J. Fayolle, J. Le Cacheux: Budget européen: le triomphe de la logoque comptable. „Problémes Économiques” nr 2623, 30 juin 1999.

5 Por. R. Waniek: EG-Regionalpolitik für die Jahre 1994 bis 1999. „Wirschaft-
dienst” nr 1/1994.

6 Ze Êrodków przewidzianych na realizacj´ celu 6. przyznawana by∏a w latach
1994-1999 pomoc dla regionów Unii Europejskiej bardzo s∏abo zaludnionych
(tj. poni˝ej 8 osób na 1 km

) i le˝àcych powy˝ej 62. równole˝nika. Regiony te

wyst´pujà na terytorium Finlandii i Szwecji i obejmujà w tym pierwszym
kraju 5% ludnoÊci i 49% terytorium, w drugim zaÊ 16,6% ludnoÊci i 60%
terytorium.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

34 Makroekonomia

mocy uzyskiwanej przez te regiony w latach poprzed-
nich, co jak si´ powszechnie uwa˝a, powinno przyczy-
niç si´ do utrwalenia rezultatów pomocy Êwiadczonej
tym regionom w okresie wczeÊniejszym.

JednoczeÊnie dokonano przeglàdu regionów obj´-

tych w latach 1994-1999 wsparciem z funduszy struk-
turalnych w ramach celu 1. i sporzàdzono nowà list´
regionów zacofanych. Wynika z niej, ˝e w latach 2000-
2006, w porównaniu z okresem 1994-1999, zmaleje
liczba regionów korzystajàcych z pomocy Unii

W konsekwencji, w latach 2000-2006 regiony korzysta-
jàce z tej pomocy b´dzie zamieszkiwa∏o 22,2% ludno-
Êci Unii, podczas gdy w latach 1994-1999 zamieszkiwa-
∏o je 26,6% ludnoÊci Unii

Ponadto ustalono, ˝e ze Êrodków przyznanych na

realizacj´ celu 1. b´dà finansowane w latach 2000-2006
równie˝ programy specjalne. Sà to: program PEACE,
którego realizacja ma sprzyjaç procesom pokojowym
w Irlandii P∏n. i zapewniç pomoc dla przygranicznych
regionów w Irlandii, oraz program specjalny dla s∏abo
zaludnionych obszarów przybrze˝nych w Szwecji

Rozwój regionów obj´tych wsparciem w ramach

celu 1. b´dzie w latach 2000-2006 dofinansowany z na-
st´pujàcych êróde∏: Europejskiego Funduszu Rozwoju

Regionalnego (ERDF), Europejskiego Funduszu Socjal-
nego (ESF), Sekcji Orientacji funduszu FEOGA oraz In-
strumentu Finansowego Wspierania Rybo∏ówstwa
(FIFG). Przyj´to, ˝e dofinansowanie inwestycji z tych
funduszy b´dzie wynosi∏o do 75% kosztów realizowa-
nych programów i nie mniej ni˝ 50% pomocy publicz-
nej. Pu∏ap ten mo˝e byç podwy˝szony do 80% w kra-
jach obj´tych wsparciem z Funduszu SpójnoÊci i do
85% w regionach peryferyjnych. W przypadku zaÊ in-
westycji, które generujà dochody i sà realizowane
w przedsi´biorstwach, wspó∏finansowanie b´dzie wy-
nosi∏o 35%, a dla inwestycji infrastrukturalnych 40%
ogólnych kosztów

W okresie 2000-2006, podobnie jak w latach po-

przednich, najwi´cej Êrodków z funduszy struktural-
nych przeznaczy si´, w ramach celu 1., na rozwój zaco-
fanych regionów w Hiszpanii (29,6% ogólnej kwoty
funduszy strukturalnych), W∏och (17,2%), Grecji
(16,4%), wschodnich landów Niemiec (15,0%) oraz
Portugalii (12,6%).

Ârodki z funduszy strukturalnych zostanà wyko-

rzystane w regionach opóênionych g∏ównie na: rozwój
infrastruktury, ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw oraz
popraw´ jakoÊci zasobów ludzkich. W sumie dzia∏ania
te powinny przyczyniç si´ do poprawy konkurencyjno-
Êci tych obszarów.

Je˝eli zaÊ chodzi o tzw. wsparcie przejÊciowe dla

obszarów tracàcych prawo dost´pu do pomocy struktu-

Kraje

Cel 1.

Pomoc przejÊciowa

Cel 2.

Pomoc przejÊciowa

Cel 3.

FIFG

Ogó∏em

dla obszarów

wy∏àczonych

(poza celem 1.)

z celu 1.

z celu 2.

Belgia

625

368

737

1.829

Dania

156

365

197

745

Niemcy

19.229

729

2.984

526

4.581

107

28.156

Grecja

20.961

Hiszpania

37.744

352

2.553

2.140

200

43.087

Francja

3.254

551

5.437

613

4.540

225

14.620

Irlandia

1.315

1.773

3.088

W∏ochy

21.935

187

2.145

377

3.744

28.484

Luksemburg

Holandia

123

676

119

1.686

2.635

Portugalia

16.124

2.905

19.029

Austria

261

578

102

528

1.473

Finlandia

913

459

403

1.836

Szwecja

722

354

720

1.908

Wielka Brytania

5.085

1.666

2.989

706

4.568

121

15.635

UE - Pi´tnastka

127.543

8.411

19.733

2.721

24.050

1.106

183.564

Ta b e l a 3 P o d z i a ∏ Ê r o d k ó w z f u n d u s z y s t r u k t u r a l n y c h w k r a j a c h U n i i
E u r o p e j s k i e j w e d ∏ u g c e l ó w o r a z n a p o m o c p r z e j Ê c i o w à w l a t a c h 2 0 0 0 - 2 0 0 6
( w m l n e u r o , w c e n a c h z 1 9 9 9 r . )

èród∏o: Structural Actions 2000-2006. Luxembourg 2000 European Commission, s. 19.

7 Lista regionów zakwalifikowanych do wsparcia w ramach celu 1. w latach
2000-2006 oraz regionów wy∏àczonych z tego wsparcia zamieszczona zosta∏a w:
Structural Actions 2000-2006. Luxembourg 2000 European Commission, s. 11.
8 Por. CAP Reform: Rural Development. Luxembourg 1999 European Commission.
9 Na program PEACE przeznaczy si´ 500 mln euro, z tego dla Irlandii P∏n. 400
mln euro i dla Irlandii 100 mln euro, a na program specjalny dla Szwecji 350
mln euro.

10 Por. Verordnung (EG) Nr. 1260/1999 Des Rates vom 21 Juni 1999 mit
allgemeinen Bestimungen (ber die Strukturfonds. (OJ L 161/1 z 26.6.1999).

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

ralnej w ramach celu 1., to przyj´to, ˝e z ogólnej kwoty
funduszy strukturalnych przeznaczonych na realizacj´
tego celu w latach 2000-2006 na to wsparcie zostanie
wykorzystane 8.411 mld euro (tj. 4,3%). W ramach tej
pomocy najwi´cej Êrodków zostanie skierowanych do
wy∏àczonych obszarów znajdujàcych na terytorium
Portugalii, Irlandii, Wlk. Brytanii i Niemiec (tabela 4).

Cel 2. - pomoc dla regionów wymagajàcych spo∏ecznej i gospodar-
czej przebudowy

W nowym uj´ciu cel 2. dotyczy∏by wszystkich regio-
nów wymagajàcych spo∏ecznej i gospodarczej przebu-
dowy, które nie zosta∏y obj´te celem 1. Do tego celu
w∏àczone zosta∏y równie˝ obszary wiejskie, wspierane
w latach 1994-1999 w ramach celu 5b. W sumie pomo-
cà w ramach tego celu obj´te zostanà w latach 2000-
2006 regiony o upadajàcym przemyÊle, obszary wiej-
skie prze˝ywajàce kryzys, obszary zale˝ne od rozwoju
rybo∏ówstwa oraz trudne strefy zurbanizowane.

Przy zaliczeniu danego obszaru do wsparcia w ra-

mach celu 2. bierze si´ pod uwag´ okreÊlone kryteria.
Sà to w przypadku:

- regionów o upadajàcym przemyÊle: wy˝sza od

Êredniej dla Wspólnoty stopa bezrobocia, udzia∏ za-
trudnionych w przemyÊle powy˝ej Êredniej dla Wspól-
noty i spadek zatrudnienia w przemyÊle;

- obszarów wiejskich: niska g´stoÊç zaludnienia,

wysoki udzia∏ zatrudnionych w rolnictwie, któremu to-
warzyszy wysoka stopa bezrobocia w tym sektorze go-
spodarki, post´pujàcy proces wyludniania si´ tych ob-
szarów;

- obszarów miejskich: wy˝sza od Êredniej dla

Wspólnoty stopa d∏ugookresowego bezrobocia, wyst´-
powanie znacznych obszarów ubóstwa, w∏àcznie z nie-
dostatecznymi warunkami mieszkaniowymi, wysoka
stopa przest´pczoÊci, niski poziom edukacji, problemy
Êrodowiskowe;

- obszarów zale˝nych od rozwoju rybo∏ówstwa:

wysoki udzia∏ zatrudnionych w sektorze rybo∏ówstwa
∏àczàcy si´ ze spadkiem zatrudnienia w tym sektorze

11.

Celem polityki strukturalnej w tych regionach b´-

dzie ich restrukturyzacja, która pozwoli∏aby stworzyç
miejsca pracy w nowych sektorach gospodarki.

W finansowaniu projektów inwestycyjnych w ra-

mach celu 2. uczestniczyç b´dà: Europejski Fundusz
Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejski Fundusz
Socjalny (EFS). Je˝eli zaÊ chodzi o wydatki przeznaczo-
ne na realizacj´ programów modernizacji i dywersyfi-
kacji obszarów wiejskich, to b´dà one ponoszone ze
Êrodków Sekcji Gwarancji funduszu FEOGA, a nie ze
Êrodków Sekcji Orientacji funduszu FEOGA, jak
w przypadku celu 1.

Pu∏ap wspó∏finansowania inwestycji b´dzie wyno-

si∏ do 50% kosztów i co najmniej 25% wydatków ze
êróde∏ publicznych. W przypadku inwestycji realizo-
wanych przez przedsi´biorstwa, które majà generowaç
dochody, dofinansowanie mo˝e - w regionach obj´tych
wsparciem w ramach celu 2. - wynosiç 15% ogólnych
ich kosztów, dla inwestycji infrastrukturalnych zaÊ
25% ich ogólnych kosztów. Limity te mogà byç zwi´k-
szone o 10% w przypadku inwestycji realizowanych
przez ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa oraz w krajach
korzystajàcych przy realizacji inwestycji infrastruktu-
ralnych z Funduszu SpójnoÊci

W latach 2000-2006 wsparciem w ramach tego ce-

lu zostanie obj´tych 18% ludnoÊci Unii, z tego 5% lud-
noÊci zamieszkujàcej obszary wiejskie, 10% ludnoÊci
mieszkajàcej w regionach o upadajàcym przemyÊle, 2%
ludnoÊci zamieszkujàcej trudne strefy zurbanizowane
i 1% ludnoÊci mieszkajàcej na obszarach, których roz-
wój zale˝y od przechodzàcego kryzys rybo∏ówstwa

Dla porównania warto, jak sàdz´, podaç, ˝e w latach
1994-1999 wsparciem w ramach celu 2. obj´to 16,8%
ludnoÊci, a celu 5b 8,2% ludnoÊci UE. Oznacza to, ˝e
w latach 2000-2006 liczba ludnoÊci obj´tej wsparciem
w ramach nowego celu 2. znacznie zmaleje. Warto pod-
kreÊliç, ˝e w latach 2000-2006 ma obowiàzywaç zasada
jednakowej intensywnoÊci pomocy per capita na
wszystkich obszarach, zaliczonych do celu 2., niezale˝-
nie od kraju ich po∏o˝enia. ¸àczna suma pomocy, przy-
padajàcej dla danego kraju w ramach tego priorytetu,
zale˝eç b´dzie bezpoÊrednio od jego udzia∏u w ogólnej
liczbie ludnoÊci, spe∏niajàcej kryteria celu 2. na ca∏ym
obszarze Wspólnoty.

Na realizacj´ celu 2. zostanie przeznaczonych

z funduszy strukturalnych 22,5 mld euro (tj. 11,5%
ogólnej kwoty funduszy strukturalnych). Z kwoty tej
1,4% Êrodków zostanie wykorzystane w latach 2000-
2006 na pomoc dla regionów, które utracà nabyte w la-
tach 1994-1999 prawa do korzystania z pomocy struk-
turalnej. W okresie 2000-2006 najwi´ksze wsparcie
z tych funduszy otrzymajà: Francja, Wielka Brytania,
Niemcy, Hiszpania i W∏ochy (por. tabela 3).

Ârodki z funduszy strukturalnych b´dà w ramach tego

celu wykorzystywane w krajach cz∏onkowskich Unii
przede wszystkim na kszta∏cenie i szkolenie si∏y roboczej,
wspieranie rozwoju ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw oraz
rozwój wszelkich dzia∏aƒ o charakterze innowacyjnym.

Cel 3. - adaptacja i modernizacja polityki i systemu edukacji, kszta∏-
cenia i zatrudnienia

Nowy, horyzontalny cel 3. obejmuje problemy realizo-
wane w poprzednich latach w ramach celów 3. i 4.

11 Por. Structural Actions 2000-2006. Luxembourg 2000 European Commis-
sion, s. 12.

12 Por. Verordnunug (EG) nr 1260/1999...op.cit.
13 Por. CAP Reform ..., op.cit.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

36 Makroekonomia

Oczekuje si´, ˝e jego realizacja przyczyni si´, w zwiàz-
ku z wysokim bezrobociem w krajach UE, do poprawy
wykorzystania na terenie tej organizacji zasobów ludz-
kich. PodkreÊliç nale˝y, ˝e problemy obj´te celem 3.
zajmujà wa˝ne miejsce równie˝ w programach tworzo-
nych w ramach celów 1. i 2. Stàd Êrodki z funduszy
strukturalnych wykorzystane w ramach celu 3. b´dà
stanowi∏y dodatkowe wsparcie dzia∏aƒ zmierzajàcych
do modernizacji polityki i systemów kszta∏cenia, szko-
lenia i organizacji zatrudnienia, podejmowanych przez
kraje cz∏onkowskie na terenach nie obj´tych tamtymi
celami.

W latach 2000-2006 Êrodki przeznaczone na reali-

zacj´ celu 3. b´dà wykorzystane na:

- wspieranie pozytywnych dostosowaƒ spo∏eczno-

ekonomicznych,

- rozwijanie aktywnej polityki na rynku pracy

w celu ograniczenia bezrobocia,

- zwi´kszenie mo˝liwoÊci zatrudnienia poprzez

tworzenie programów edukacyjnych i kszta∏cenie usta-
wiczne,

- wspieranie w∏àczenia do rynku pracy osób zagro-

˝onych spo∏ecznà marginalizacjà,

- zapewnienie równych szans na rynku pracy dla

m´˝czyzn i kobiet.

Programy realizowane w ramach celu 3. b´dà dofi-

nansowane z Europejskiego Funduszu Socjalnego
(EFS). Pu∏ap wspó∏finansowania inwestycji b´dzie wy-
nosi∏ 50% kosztów i co najmniej 25% wydatków pu-
blicznych.

Na realizacj´ tego celu przeznaczy si´ z funduszy

strukturalnych 24,0 mld euro (tj. 12,3% ogólnej kwoty
funduszy strukturalnych). Przy rozdziale Êrodków mi´-

dzy kraje cz∏onkowskie w ramach celu 3. b´dà brane
pod uwag´ nast´pujàce kryteria: liczba ludnoÊci
uprawnionej do pomocy, sytuacja na rynku pracy oraz
nasilenie takich problemów, jak: degradacja spo∏eczna,
niski poziom oÊwiaty i szkoleƒ, jak równie˝ dyskrymi-
nacja kobiet na rynku pracy.

W latach 2000-2006 najwi´ksze wsparcie w ra-

mach tego celu otrzymajà: Niemcy, Wielka Brytania
i Francja (tabela 3).

Wynika stàd, ˝e ograniczenie liczby celów do

trzech spowoduje zmniejszenie udzia∏u ludnoÊci za-
mieszkujàcej obszary obj´te celami regionalnymi
(z 51% w latach 1994-1999 do oko∏o 35-40% w latach
2000-2006) oraz stopniowà utrat´ przez cz´Êç regionów
nabytych praw do korzystania ze wspólnotowych pro-
gramów strukturalnych.

Programy przewidziane do realizacji w krajach UE w latach 2000-
2006

Modyfikacje polityki strukturalnej, wprowadzone od
2000 r., obj´∏y swoim zasi´giem realizowane w latach
1994-1999 programy regionalne. W ramach reformy
funduszy strukturalnych zmniejszona zosta∏a, jak
wspomniano, liczba programów wspólnotowych z 13
do 3

. Na ich realizacj´ przeznaczy si´ 5,35% Êrodków

z funduszy strukturalnych, podczas gdy w latach 1994-
1999 wykorzystano na ten cel 9% Êrodków z tych fun-

Kraje

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Ogólem

Belgia

105

100

625

Dania

Niemcy

122

121

120

119

118

729

Grecja

Hiszpania

352

Francja

551

Irlandia

400

350

300

250

200

150

123

1.773

W∏ochy

187

Luksemburg

Holandia

123

Portugalia

650

640

610

350

300

271

2.905

Austria

Finlandia

Szwecja

Wlk. Brytania

216

204

193

181

166

133

1.166

UE - Pi´tnastka

1.709

1.614

1.502

1.165

1.034

916

471

8.411

Ta b e l a 4 P o m o c p r z e j Ê c i o w a z f u n d u s z y s t r u k t u r a l n y c h d l a o b s z a r ó w
n i e z a k w a l i f i k o w a n y c h d o w s p a r c i a w r a m a c h c e l u 1 . w l a t a c h 2 0 0 0 - 2 0 0 6
( w m l n e u r o )

èród∏o: Commission Decision of 1 July 1999 fixing an indicative allocation by Member State of the commitment appropriations for Objective 1 of the Structural
Funds for the period 2000 to 2006 (O.J., 27.7.1999, L 194/49).

14 W latach 1994-1999 by∏y realizowane, obok wymienionych wy˝ej, nast´pu-
jàce programy: Regis, Adapt, Ma∏e i Ârednie Przedsi´biorstwa, URBAN, PE-
SCA, RECHAR, RESIDER RETEX, KONVER, Zatrudnienie i Zasoby Ludzkie.
Por. D. Czykier-Wierzba: Polityka regionalna Unii Europejskiej. Gdaƒsk 1998
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaƒskiego, s. 116-126.

duszy. Ustalono równie˝, ˝e ka˝dy z realizowanych w la-
tach 2000-2006 programów b´dzie dofinansowany tylko
z jednego funduszu strukturalnego. W zwiàzku z reformà
utrzymane zostanà scharakteryzowane poni˝ej programy.

* INTERREG III. Stanowi on kontynuacj´ realizo-

wanego w poprzednich latach programu INTERREG II.
W latach 2000-2006 program ten b´dzie obejmowa∏ trzy
cz´Êci, tj.: wspó∏prac´ transgranicznà (cz´Êç A), wspó∏-
prac´ transnarodowà (cz´Êç B) i wspó∏prac´ mi´dzyre-
gionalnà (cz´Êç C), s∏u˝àcà wzmocnieniu harmonijnego
i zrównowa˝onego rozwoju ca∏ego obszaru UE. B´dzie
on finansowany ze Êrodków Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego (EFRR). Na program ten prze-
znaczy si´ oko∏o 4.875 mln euro (por. tabela 5). Ponad
po∏owa tych Êrodków b´dzie wykorzystana w latach
2000-2006 na rozwój wspó∏pracy transgranicznej.
Wspierany b´dzie tak˝e rozwój przygranicznych regio-
nów w krajach Wspólnoty oraz regionów przygranicz-
nych krajów cz∏onkowskich i graniczàcych z nimi ob-
szarów nie nale˝àcych do Wspólnoty, w tym szczegól-
nie krajów kandydujàcych do Unii. Kontynuowane b´-
dà równie˝ zapoczàtkowane w 1996 r. programy doty-
czàce wspó∏pracy transnarodowej. Nale˝y podkreÊliç,
˝e do realizowanego w latach 2000-2006 programu
INTERREG III wprowadzono nowy element. W ramach
tego programu b´dzie bowiem wspierana wspó∏praca
obszarów, które wprawdzie nie graniczà ze sobà, ale ma-
jà podobnà sytuacj´ spo∏eczno-ekonomicznà. Przy po-
dziale Êrodków mi´dzy kraje cz∏onkowskie uwzgl´dnia
si´ liczb´ ludnoÊci zamieszkujàcà: obszary przygranicz-
ne Wspólnoty, najbardziej odleg∏e regiony oraz obszary
graniczàce z krajami Centralnej i Wschodniej Europy.

Ârodki z EFRR na realizacj´ wspó∏pracy transgra-

nicznej (cz´Êç A) mogà byç przeznaczone na:

- promocj´ rozwoju obszarów miejskich i wiej-

skich oraz wybrze˝y,

- wspieranie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw,

w tym równie˝ sektora turystyki,

- wspieranie lokalnych inicjatyw przyczyniajàcych

si´ do wzrostu zatrudnienia,

- pomoc w reintegracji z rynkiem pracy,
- ochron´ Êrodowiska, popraw´ wykorzystania êró-

de∏ energii, wykorzystanie odnawialnych êróde∏ energii,

- udoskonalenie: sieci transportowych, komunika-

cyjnych i informacyjnych, systemów wodnych i ener-
getycznych,

- popraw´ wspó∏pracy w dziedzinie sprawiedli-

woÊci i administracji,

- zwi´kszenie potencja∏u ludzkiego i infrastruktu-

ry dla rozwoju wspó∏pracy transgranicznej

15.

Wspó∏praca transnarodowa (cz´Êç B) mi´dzy w∏a-

dzami narodowymi, regionalnymi i lokalnymi ma s∏u-

˝yç lepszej integracji w UE dzi´ki formowaniu du˝ych
grup regionów europejskich. Szczególny nacisk k∏adzie
si´ jednak na zrównowa˝ony rozwój w ramach Unii
oraz wi´kszà integracj´ pi´tnastu paƒstw cz∏onkow-
skich z krajami kandydujàcymi do tej organizacji oraz
krajami z nià sàsiadujàcymi. W ramach wspó∏pracy
transnarodowej przedmiotem wsparcia b´dà:

- ustanowienie strategii rozwoju regionalnego na

poziomie transnarodowym, obejmujàcej wspó∏prac´
mi´dzy miastami lub strefami miejskimi i obszarami
wiejskimi;

- u∏atwienie komunikacji mi´dzy regionami po-

przez zapewnienie skutecznego systemu transportu
i dost´pu spo∏eczeƒstwa do informacji;

- ochrona Êrodowiska i zasobów naturalnych.
Wspó∏praca mi´dzyregionalna (cz´Êç C) zmierza

do poprawy efektywnoÊci polityki rozwoju regionalne-
go oraz stosowanych w jej ramach instrumentów po-
przez wymian´ informacji i doÊwiadczeƒ. W zwiàzku
z tym b´dà wspierane:

- wymiana doÊwiadczeƒ mi´dzy krajami cz∏onkow-

skimi, jak te˝ krajami trzecimi, dotyczàca wspó∏pracy
transgranicznej (cz´Êç A) i transnarodowej (cz´Êç B),

- wspó∏praca w dziedzinie badaƒ, rozwoju techno-

logicznego, przedsi´biorczoÊci, turystyki, kultury i Êro-
dowiska.

SpoÊród krajów cz∏onkowskich najwi´ksze wspar-

cie w ramach tego programu otrzymajà: Hiszpania,
Niemcy i Grecja. W sumie na te trzy kraje przypadnie
w latach 2000-2006 ponad 45% ogó∏u Êrodków prze-
znaczonych na realizacj´ tego programu (por. tabela 5).

* LEADER+. Program ten jest kontynuacjà realizo-

wanego w latach 1994-1999 programu LEADER II.
W latach 2000-2006 program ten b´dzie instrumentem:

- towarzyszàcym nowej polityce rozwoju obszarów

wiejskich,

- towarzyszàcym Wspólnej Polityce Rolnej i uzu-

pe∏niajàcym jà,

- wspierajàcym tworzenie ekonomicznej i spo∏ecz-

nej spójnoÊci, majàcej na celu zapewnienie sta∏ego roz-
woju obszarów wiejskich.

Program ten dzieli si´ na trzy cz´Êci: wspieranie

rozwoju obszarów wiejskich (cz´Êç A), wspieranie
wspó∏pracy regionalnej i transnarodowej (cz´Êç B) oraz
stworzenie sieci obszarów wiejskich UE i wspieranie
wszystkich podmiotów zaanga˝owanych w rozwój ob-
szarów wiejskich (cz´Êç C). Programem tym obj´te zo-
stanà obszary wiejskie na terenie ca∏ej UE. B´dzie on fi-
nansowany z Sekcji Orientacji funduszu FEOGA. Na
program ten przeznaczy si´ 2.020 mln euro. Ze Êrod-
ków tych wspierane b´dà przedsi´wzi´cia:

- przyczyniajàce si´ do poprawy jakoÊci ˝ycia na

obszarach wiejskich,

- wp∏ywajàce na popraw´ jakoÊci produktów wy-

twarzanych na obszarach wiejskich,

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

15 Por. Working Document of the Commission Services. Commission Work
Programme No 97/20.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

38 Makroekonomia

- umo˝liwiajàce wprowadzanie nowych technolo-

gii informacyjnych,

- powodujàce rozwój na obszarach wiejskich zaso-

bów naturalnych i kulturalnych

Dofinansowanie projektów inwestycyjnych mo˝e

stanowiç w regionach obj´tych celem 1. do 75% kosztu
projektu i do 50% w pozosta∏ych regionach. W ramach
tego programu najwi´ksze wsparcie w latach 2000-2006
otrzymajà: Wielka Brytania i Hiszpania (tabela 5).

* URBAN. Realizacja tego programu ma na celu

zapewnienie spo∏ecznej i ekonomicznej odnowy miast
i dzielnic dotkni´tych kryzysem oraz wspieranie zrów-
nowa˝onego rozwoju obszarów miejskich. Stàd w trak-
cie realizacji tego programu b´dà:

- wspierane innowacyjne strategie umo˝liwiajàce

spo∏eczno-ekonomiczny rozwój obszarów miejskich
dotkni´tych kryzysem,

- rozpowszechniane metody, które przynios∏y

w tym zakresie rezultaty.

Osiàgni´cie celów za∏o˝onych w ramach programu

URBAN b´dzie jednak wymaga∏o szerokiej wspó∏pracy
z w∏adzami lokalnymi.

Przedsi´wzi´cia realizowane w ramach tego pro-

gramu b´dà dofinansowane z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego (EFRR). Przy przydziale Êrod-
ków dla poszczególnych krajów cz∏onkowskich
uwzgl´dnia si´: liczb´ ludnoÊci i stop´ bezrobocia,
w tym bezrobocia d∏ugookresowego. Niezale˝nie od te-
go obszary zakwalifikowane do wsparcia muszà odzna-
czaç si´ spójnoÊcià geograficznà i powinno je zamiesz-
kiwaç co najmniej 20 tys. osób. Mogà one byç usytu-
owane zarówno wewnàtrz obszarów zakwalifikowa-
nych do wsparcia w ramach celu 1. lub 2., jak i poza ty-
mi obszarami. Dodatkowo muszà one charakteryzowaç
si´ takimi spo∏eczno-ekonomicznymi cechami, jak: wy-
soki poziom bezrobocia, ubóstwa, przest´pczoÊci oraz
wysoki stopieƒ degradacji Êrodowiska.

W ramach tego programu wspierane b´dà:
- integracja ludnoÊci lokalnej i polepszanie warun-

ków ˝ycia w mieÊcie,

- inicjatywy lokalne dotyczàce tworzenia miejsc

pracy zwiàzanych ze Êrodowiskiem, kulturà i us∏ugami
dla ludnoÊci,

- doskonalenie systemów edukacyjnych,
- poprawa efektywnoÊci wykorzystania energii.
Program ten zosta∏ przewidziany dla oko∏o 50 ob-

szarów miejskich, dotkni´tych kryzysem z terenu
Wspólnoty. JednoczeÊnie okreÊlony zosta∏ dla poszcze-
gólnych krajów cz∏onkowskich górny pu∏ap obszarów,
które zostanà obj´te wsparciem w latach 2000-2006.
Wyniesie on dla: Niemiec - 10 obszarów, Wielkiej Bry-
tanii - 9, W∏och i Hiszpanii po 8, Francji - 7, Portugalii,
Grecji, Holandii i Belgii po 2 i po jednym dla pozosta-

∏ych krajów cz∏onkowskich, z wyjàtkiem Luksembur-
ga

. Dofinansowanie projektów inwestycyjnych w ra-

mach tego programu mo˝e wynosiç w regionach obj´-
tych wsparciem w ramach celu 1. do 75% kosztów pro-
jektu i do 50% w pozosta∏ych regionach.

Z ogólnej kwoty przeznaczonej na realizacj´ tego

programu, wynoszàcej 700 mln euro, najwi´cej Êrod-
ków uzyskajà w latach 2000-2006 Niemcy, Wielka Bry-
tania, W∏ochy i Hiszpania (tabela 5).

* EQUAL. Program ten b´dzie dotyczy∏ rozwoju

transnarodowej wspó∏pracy w zakresie przeciwdzia∏a-
nia wszelkim formom wykluczania, dyskryminacji
i nierównoÊci na rynku pracy oraz integracji spo∏ecznej
i zawodowej imigrantów. Obejmuje on ca∏e terytorium
UE. Zosta∏ on wprowadzony w miejsce dwu funkcjonu-
jàcych w poprzednich latach programów, tj.: ZATRUD-
NIENIE i ADAPT. Na realizacj´ tego programu przezna-
czy si´ z Europejskiego Funduszu Socjalnego 2.847 mln
euro. Podzia∏ Êrodków mi´dzy kraje cz∏onkowskie jest
dokonywany wed∏ug takich kryteriów, jak: poziom za-
trudnienia, nierównoÊç p∏ci w dost´pie do rynku pra-
cy, poziom biedy, liczba ludnoÊci ubiegajàcych si´
o azyl. Uwzgl´dniajàc powy˝sze kryteria, Komisja prze-
znaczy∏a najwi´cej Êrodków dla: Hiszpanii, Niemiec,
W∏och i Wielkiej Brytanii.

Pozosta∏a kwota, 1 bln euro, tj. oko∏o 0,51% zrefor-

mowanych funduszy strukturalnych, zostanie w latach
2000-2006 rozdysponowana na dzia∏ania innowacyjne
i pomoc technicznà dla paƒstw cz∏onkowskich. Ârodki
te b´dà przeznaczone na:

- wymian´ doÊwiadczeƒ i informacji organizowanà

z myÊlà o partnerach bioràcych udzia∏ w programach,
docelowych beneficjentach pomocy z funduszy oraz
spo∏eczeƒstwie,

- zainstalowanie, eksploatacj´ oraz przy∏àczenie

do sieci skomputeryzowanych systemów zarzàdzania,
monitorowania i oceny,

- doskonalenie metod oceny i wymian´ informacji

dotyczàcych praktyki w tej dziedzinie

Fundusz SpójnoÊci i jego wykorzystanie w latach 2000-2006

W latach 2000-2006 b´dzie w dalszym ciàgu, jak wspo-
mniano, funkcjonowa∏ Fundusz SpójnoÊci, na który
przeznaczono 18 mld euro

. Fundusz ten utworzony

zosta∏ w 1993 r. Jest on przeznaczony dla najubo˝szych
krajów cz∏onkowskich UE, czyli takich, w których pro-

16 Por. Working Document...op.cit.

17 Por. Interreg and Urban budges and guidelines for 2000-2006. „Inforegio
News” No. 69, November 1999, European Commission oraz INTERREG III and
URBAN II: guidelines finalised. „Inforegio News” No. 74, May 2000, European
Commission.
18 Por. Council Regulation (EC) No 1260/1999 of 21 June 1999 laying down
general provisions on the Structural Funds, 26.6.1999, OJ. L/161.
19 W latach 1994-1999 na Fundusz SpójnoÊci przeznaczono 15,1 mld ECU, z
tego Hiszpania otrzyma∏a 52-58% ca∏kowitej sumy, Grecja i Portugalia po 16-
20%, a Irlandia 7-10%.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

dukt krajowy brutto, mierzony parytetem si∏y nabyw-
czej per capita, wynosi mniej ni˝ 90% Êredniej dla tego
ugrupowania. Kryterium to spe∏niajà, od 1993 r., cztery
kraje, tj. Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia. Zada-
niem tego funduszu jest wspó∏finansowanie projektów
z zakresu ochrony Êrodowiska i inwestycji s∏u˝àcych
budowie transeuropejskich sieci komunikacyjnych.

Ustalono, ˝e w latach 2000-2006 z ogólnej kwoty

tego funduszu poszczególne kraje otrzymajà:

- Hiszpania: 61-63,5%
- Grecja: 16-18%
- Portugalia: 16-18%
- Irlandia: 2-6%.
Przy podziale Êrodków funduszu pomi´dzy wy-

mienione kraje cz∏onkowskie brane by∏y pod uwag´ ta-
kie zobiektywizowane wskaêniki, jak: liczba ludnoÊci,
obszar kraju i produkt krajowy brutto.

WysokoÊç pomocy Êwiadczonej z tego Funduszu

b´dzie wynosi∏a, podobnie jak w latach poprzednich,
80-85% ogó∏u wydatków inwestycyjnych, ∏àcznie z wy-
datkami przewidzianymi na dzia∏alnoÊç administracyj-
no-prawnà. JednoczeÊnie zach´ca si´ beneficjentów do
zwi´kszenia udzia∏u kapita∏ów prywatnych w dofinan-
sowaniu programów z Funduszu SpójnoÊci oraz wpro-
wadzenia do systemu zarzàdzania i kontroli tych pro-
gramów zasad oraz procedur stosowanych obecnie
w ramach funduszy strukturalnych.

W marcu 1999 r. na szczycie w Berlinie ustalono

˝e, kraje które dotychczas korzysta∏y ze Êrodków Fun-
duszu SpójnoÊci, w razie przekroczenia 90% PKB Êred-
niej dla Unii mogà zostaç wy∏àczone z pomocy.
W zwiàzku z tym w po∏owie analizowanego okresu (tj.
oko∏o 2003 r.) zostanie dokonany przeglàd stanu gospo-

darki beneficjentów tego funduszu w celu sprawdze-
nia, czy kwalifikujà si´ oni do dalszego korzystania
z jego Êrodków, zgodnie z obowiàzujàcym kryterium.
W razie wy∏àczenia któregokolwiek z krajów ze wspar-
cia z tego funduszu ogólna kwota tego funduszu zosta-
nie zmniejszona w latach 2004-2006 o Êrodki przypada-
jàce dla tego kraju.

Przyj´to tak˝e, ˝e finansowane z funduszu nowe

projekty i kolejne etapy realizacji wczeÊniejszych pro-
jektów b´dà zatwierdzane i uruchamiane przez Komi-
sj´ tylko wtedy, gdy kraj cz∏onkowski, nale˝àcy do stre-
fy euro, spe∏ni ustalone wymogi w zakresie stabilnoÊci
gospodaczej i wzrostu

Pomoc przedakcesyjna dla krajów Europy Ârod-
kowej i Wschodniej

W ramach reformy Wspólnej Polityki Rolnej przewidzia-
na zosta∏a, jak wspomniano, w okresie przedakcesyjnym
pomoc dla dziesi´ciu krajów Europy Ârodkowej i Wschod-
niej, w tym równie˝ dla Polski. Celem tej pomocy b´dzie:

- wzmocnienie w tych krajach struktur instytucjo-

nalnych i administracyjnych, które nie sà obecnie przygo-
towane do wdro˝enia i stosowania procedur, wynikajà-
cych ze stosowanych w krajach Unii wspólnych polityk;

- dostosowanie funkcjonowania przedsi´biorstw

do standardów obowiàzujàcych w Unii;

- zapoznanie krajów kandydujàcych z zasadami

i praktykà unijnych wspólnych polityk strukturalnych,

Kraje

INTERREG III

LEADER

URBAN

EQUAL

Belgia

104

Dania

Niemcy

737

247

140

484

Grecja

568

172

Hiszpania

900

467

106

485

Francja

397

252

301

Irlandia

W∏ochy

426

267

108

371

Luksemburg

Holandia

349

196

Portugalia

394

152

107

Austria

183

Finlandia

129

Szwecja

154

Wlk. Brytania

362

1.106

117

376

UE - Pi´tnastka

4.875

2.020

700

2.847

Ta b e l a 5 Â r o d k i z f u n d u s z y s t r u k t u r a l n y c h p r z e z n a c z o n e n a r e a l i z a c j ´
p r o g r a m u I N T E R R E G , L E A D E R , U R B A N i E Q U A L w k r a j a c h w U n i i
E u r o p e j s k i e j w l a t a c h 2 0 0 0 - 2 0 0 6 ( w m l n e u r o )

èród∏o: INTERREG and URBAN: budgets and quidelines for 2000-06. „Inforegio News” No. 69, November 1999, European Commission.

20 Szerzej patrz: Council Regulation (EC) No 1264/1999 of 21 June 1999
amending Regulation (EC) No 1164/94 establishing a Cohesion Fund (OJ L.,
26.6.1999, L 161/57).

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

40 Makroekonomia

w ramach których stosowane sà niezwykle skompliko-
wane procedury.

Ustalono, ˝e nowi cz∏onkowie otrzymaliby w la-

tach 2000-2006 ∏àcznie oko∏o 80 mld euro. Z tej kwoty
7 mld euro uzyska∏yby te kraje na cele zmian struktu-
ralnych w ramach pomocy przedakcesyjnej

, a 58 mld

euro po przystàpieniu do Unii

. JednoczeÊnie przyj´-

to, ˝e Êrodki z bud˝etu UE na pomoc strukturalnà dla
nowych cz∏onków nie mogà przekroczyç 4% PKB ko-
rzystajàcego z niej kraju. Nie ulega wàtpliwoÊci, ˝e jest
to znaczne pogorszenie warunków korzystania ze
wsparcia Unii w stosunku do obowiàzujàcych do 2000 r.
Takiego ograniczenia nie wprowadzono bowiem dla
krajów korzystajàcych w najwi´kszym zakresie ze Êrod-
ków pomocowych Wspólnoty, tj. Hiszpanii, Grecji, Por-
tugalii i Irlandii. Niejasny jest te˝ zapis, który mówi, ˝e
kraje Europy Ârodkowej i Wschodniej b´dà stopniowo
osiàgaç pu∏ap wsparcia do 4% ich PKB. W tej sytuacji
nie wiadomo jednak, na jakiej podstawie by∏by ustalo-
ny udzia∏ wyjÊciowy i jakie kryteria by∏yby brane pod
uwag´ przy jego podnoszeniu. Ârodki przeznaczone dla
nowych cz∏onków zosta∏y uj´te, jak wspomniano,
w odr´bnej pozycji bud˝etu (tabela 2). Nie b´dzie wi´c
mo˝na ich wykorzystywaç na dofinansowanie progra-
mów realizowanych w 15-tu krajach cz∏onkowskich
Wspólnoty.

Ustalono, ˝e z funduszy przedakcesyjnych poczàt-

kowo korzystaç b´dà wszystkie kraje, które obecnie
ubiegajà si´ o cz∏onkostwo w Unii. W miar´ natomiast
uzyskiwania, przez niektóre z nich cz∏onkostwa, po-
moc przedakcesyjna kierowana b´dzie jedynie do tych
krajów, które zostanà przyj´te do tej organizacji w dal-
szej kolejnoÊci.

Je˝eli chodzi o organizacj´ pomocy przedakcesyj-

nej to g∏ównym instrumentem operacyjnym funduszy
przedakcesyjnych pozostanie w dalszym ciàgu program
PHARE.

Niezale˝nie od programu PHARE uruchomione zo-

stanà dwa nowe programy celowe, tj. program ISPA (In-
strument for Structural Policies for Pre-accession) oraz
program SAPARD (Support for Pre-accession Measures
for Agriculture and Rural Development).

Program PHARE

Program PHARE pe∏ni∏ do niedawna w Polsce g∏ównie
funkcj´ instrumentu wspierania transformacji gospo-
darczej i przyspieszenia budowy podstaw gospodarki
rynkowej. Funkcjonowa∏y te˝ w jego ramach regional-
nie zorientowane programy (tj. takie jak: Crossborder,
STER oraz RAPID). Ich wp∏yw na rozwój regionów by∏
jednak skromny

. W zwiàzku z rozpocz´ciem w 1998 r.

negocjacji o cz∏onkostwo Polski w UE zmieni∏y si´ kie-
runki wykorzystania Êrodków z tego programu. Ârodki
dost´pne w ramach tego programu sà w coraz wi´k-
szym stopniu wykorzystywane na przygotowanie Pol-
ski do sprostania warunkom cz∏onkostwa w UE, w tym
równie˝ do sprawnej absorpcji w przysz∏oÊci pomocy
z funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoÊci

W zwiàzku z tym zgodnie z zaleceniami „Agendy
2000”, PHARE powinien stopniowo przejmowaç meto-
dy dzia∏ania w∏aÊciwe funduszom strukturalnym

Na program ten przeznaczono 1,560 mld euro rocz-

nie do podzia∏u mi´dzy kraje kandydujàce do Unii.
W ramach tego programu Polska b´dzie otrzymywa∏a
rocznie, poczàwszy od 2000 r., 400 mln euro. Ustalono,
˝e oko∏o 30% ∏àcznego bud˝etu programu PHARE zo-
stanie przeznaczone na wsparcie rozwoju instytucjo-
nalnego, a oko∏o 70% Êrodków na finansowanie inwe-
stycji zwiàzanych z przyj´ciem acquis communautaire.

Ârodki z programu PHARE b´dà przeznaczone na

wsparcie procesów dostosowawczych polskiego prawa do
unijnego oraz przygotowanie do realizacji unijnych polityk.
W zwiàzku z tym tworzone b´dà specjalne instytucje, odpo-
wiedzialne za wspó∏prac´ z unijnymi instytucjami w zakre-
sie realizacji np. polityki regionalnej czy kulturalnej.

Z kolei pomoc inwestycyjna b´dzie przeznaczona

na dwa cele. Pierwszy z nich dotyczy inwestowania we
wdra˝anie unijnego prawa. W jego ramach b´dà reali-
zowane projekty, umo˝liwiajàce wprowadzenie w ˝y-
cie unijnych norm i standardów oraz wzmocnienie in-
stytucji zajmujàcych si´ ich egzekwowaniem (np. bez-
pieczeƒstwo i higiena pracy, sprawiedliwoÊç, kontrola
granic, kontrola weterynaryjna itp.). W ramach drugie-
go celu b´dà wspierane projekty, których realizacja
przyczyni si´ do podniesienia poziomu rozwoju gospo-
darczego kraju i wyrównywania istniejàcych w tym za-
kresie ró˝nic mi´dzy regionami.

21 W okresie przedakcesyjnym kraje ubiegajàce si´ o cz∏onkostwo w Unii b´-
dà korzysta∏y równie˝ z pomocy finansowej Unii przeznaczonej na popraw´
funkcjonowania gospodarki ˝ywnoÊciowej oraz wdra˝anie wspólnotowych
programów dotyczàcych oÊwiaty, szkoleƒ, badaƒ naukowych, przyjaznych
dla Êrodowiska technologii, nowoczesnych Êrodków komunikowania si´ itp.,
w wysokoÊci oko∏o 15 mld euro.
22 Szacuje si´, ˝e w przypadku uzyskania przez Polsk´ cz∏onkostwa w UE
w 2003 r. kraj nasz móg∏by otrzymaç z bud˝etu tej organizacji w latach 2003-
2006: 3,6 mld euro, 4,8 mld euro, 6,1 mld euro i 7,4 mld euro, czyli ∏àcznie
oko∏o 21,86 mld euro. Por. E. Kawecka-Wyrzykowska: Znaczenie funduszy
pomocowych Unii Europejskiej dla Polski. Referat na konferencj´ nt.: „Zna-
czenie funduszy przedakcesyjnych i funduszy strukturalnych dla rozwoju go-
spodarczego Polski”, zorganizowanà przez Katedr´ Integracji Europejskiej im.
Jeana Monneta SGH w Jab∏onnie w dniach 26-27 czerwca 2000 r.

23 Por. J. Szlachta: Ewolucja programów pomocowych Unii Europejskiej
w kierunku funduszy strukturalnych. „Gospodarka Narodowa”, numer spe-
cjalny 1998 r.
24 W 1999 r. 9 mln euro ze Êrodków pomocowych uzyskanych przez Polsk´,
w ramach programu PHARE, zosta∏o wykorzystanych na realizacj´ Specjalne-
go Programu Przystosowawczego (SPP), majàcego przygotowaç administracj´
publicznà ró˝nych szczebli do efektywnego wykorzystania Êrodków pomoco-
wych z UE. Por. P. Apanowicz: Od 2000 roku Êrodki pomocowe wejdà w sk∏ad
bud˝etu. „Rzeczpospolita” z dnia 17 grudnia 1998 r.
25 Por. Counsil Regulation (EC) No 1266/1999 of June 1999 on coordinating
aid to the applicant countries in the framework of the pre-accession strategy
(O.J. L 161/68, z 26.6.1999).

Pod koniec 1999 r. Komisja Europejska pozytyw-

nie oceni∏a przes∏ane przez Polsk´ projekty dotyczàce
wykorzystania w 2000 r. Êrodków z tego programu. Stàd
31 grudnia 1999 r. rzàd polski podpisa∏ z Komisjà Euro-
pejskà Memorandum Finansowe w sprawie PHARE'99.
Ustalono, ˝e z ogólnej kwoty darowizn przeznaczy si´:

- 150 mln euro na rozwój województw: warmiƒ-

sko-mazurskiego, lubelskiego, podkarpackiego, podla-
skiego i Êlàskiego

- 38 mln euro na wspó∏prac´ transgranicznà (g∏ów-

nie w regionach przy granicy z Niemcami i, w mniej-
szym stopniu, z Czechami),

- 40 mln euro na popraw´ jakoÊci ˝ywnoÊci oraz

przestrzeganie norm weterynaryjnych i fitosanitarnych,

- 37 mln euro na uszczelnienie wschodniej grani-

cy kraju,

- 13 mln euro na popraw´ funkcjonowania policji,
- 9 mln euro na popraw´ funkcjonowania sàdow-

nictwa,

- 5 mln euro na wspieranie rozwoju ma∏ych przed-

si´biorstw,

- 2 mln euro na restrukturyzacj´ rybo∏ówstwa,
- 4 mln euro na zbudowanie systemu poboru po-

datku katastralnego

Niezale˝nie od tego kilkanaÊcie mln euro zostanie

wykorzystanych na sfinasowanie projektów o ma∏ej
skali (do 5 mln euro), z zakresu ochrony Êrodowiska.
Wi´ksze projekty b´dà bowiem realizowane w ramach
programu ISPA.

Program ISPA

Celem uruchomienia Przedakcesyjnego Instrumentu
Polityki Strukturalnej (ISPA) jest stworzenie spójnej
koncepcji przygotowaƒ krajów Europy Ârodkowo-
Wschodniej, w tym Polski, do cz∏onkostwa w UE oraz
zapoznanie krajów stowarzyszonych z ró˝nymi dzie-
dzinami polityki Wspólnoty i mo˝liwoÊciami uczest-
nictwa w nich

. Instrument ten b´dzie wspomaga∏, po-

dobnie jak Fundusz SpójnoÊci, finansowanie projektów
inwestycyjnych majàcych na celu rozwój sieci trans-
portowych oraz projektów s∏u˝àcych ochronie Êrodo-
wiska. Pomoc ta w formie: dotacji, po˝yczek, funduszu
gwarancyjnego i dofinansowania do oprocentowania
kredytów inwestycyjnych, b´dzie udzielana na realiza-
cj´ projektów o du˝ej skali, tj. takich których koszt nie
powinien byç mniejszy ani˝eli 5 mln euro. Tylko w od-

powiednio uzasadnionych przypadkach, ze wzgl´du na
specyficzne warunki danego przedsi´wzi´cia, jego ca∏-
kowity koszt mo˝e byç ni˝szy ni˝ 5 mln euro. Zak∏ada
si´ bowiem, ˝e przedsi´wzi´cia te powinny wywieraç
znaczàcy wp∏yw w krajach kandydujàcych na sytuacj´
w zakresie ochrony Êrodowiska i infrastruktury.

Dofinansowanie inwestycji realizowanych ze

Êrodków programu ISPA nie powinno przekraczaç, po-
dobnie jak przy wykorzystaniu Êrodków z Funduszu
SpójnoÊci, 75% wartoÊci projektów. Komisji przys∏u-
guje jednak prawo do zwi´kszenia wsparcia ze strony
UE do 85% wartoÊci przedsi´wzi´cia, je˝eli uzna, ˝e
jest to konieczne ze wzgl´du na jego znaczenie dla re-
alizacji za∏o˝onych celów. Jest to bardzo wysoki po-
ziom pomocy ze strony Wspólnoty. Pomoc ze Êrodków
tego programu jest wi´c bardzo korzystna dla benefi-
cjenta, gdy˝ wymaga niskiego wspó∏finansowania pro-
jektu ze Êrodków krajowych. Studia wst´pne oraz dzia-
∏ania z zakresu pomocy technicznej mogà byç nato-
miast wyjàtkowo finansowane do 100% kosztów ca∏-
kowitych.

W przypadku pomocy bezzwrotnej przyj´to, ˝e

wielkoÊç przyznanej dotacji mo˝e zostaç zmniejszona
z uwagi na:

- zdolnoÊç przedsi´wzi´cia do generowania

zysków,

- odpowiednie zastosowanie zasady „kto zanie-

czyszcza, ten p∏aci”,

- mo˝liwoÊç uzyskania wsparcia z innych êróde∏.

JednoczeÊnie ustalono, ˝e wielkoÊç Êrodków finan-

sowych alokowanych w poszczególnych krajach zale-
˝eç b´dzie od:

- liczby ludnoÊci,
- PKB na jednego mieszkaƒca (liczonego wed∏ug

parytetu si∏y nabywczej),

- powierzchni kraju.
Na program ten zarezerwowano kwot´ 1.040 mld

rocznie euro dla wszystkich krajów kandydujàcych,
w tym dla Polski oko∏o 350 tys. euro rocznie (z przezna-
czeniem 50% na transport i 50% na ochron´ Êrodowi-
ska). Wydatki w ramach ISPA b´dà realizowane na
podstawie Memorandum Finansowego zawartego mi´-
dzy Komisjà Europejskà a krajem - beneficjentem, do
którego obowiàzków b´dzie nale˝a∏o przygotowanie
projektów inwestycyjnych.

Niezale˝nie od tego dofinansowanie infrastruktury

transportowej oraz ochrony Êrodowiska warunkowa-
ne jest stworzeniem w kraju - beneficjencie, z dniem
1 stycznia 2000 r. (tj. od daty uruchomienia ISPA), ale
nie póêniej ni˝ 1 stycznia 2002 r., odpowiedniego sys-
temu zarzàdzania i kontroli Êrodków otrzymywanych
z ISPA. Ze strony UE, Komisja i Trybuna∏ Rewidentów
Ksi´gowych, mogà dokonywaç kontroli technicznej i fi-
nansowej wykorzystania Êrodków pomocowych w kra-
jach - beneficjentach.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

26 Województwa: warmiƒsko-mazurskie, lubelskie, podkarpackie i podlaskie
nale˝à do najbiedniejszych w kraju. Osiàgajà bowiem 29-31% PKB przypada-
jàcego na 1 mieszkaƒca w UE. Na Âlàsku wspierana b´dzie restrukturyzacja
górnictwa i hutnictwa.
27 Por. J. Bielecki: Priorytet dla pi´ciu województw. „Rzeczpospolita” z dnia
6 stycznia 2000 r.
28 Por. Concil Regulation (EC) No. 1267/1999 of 21 June 1999 establishing an
Instrument for Structural Policies for Pre-accession. (O.J. L/161/73
z 26.6.1999).

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

42 Makroekonomia

Przyj´to, ˝e priorytet w dofinansowaniu ze Êrodków

tego programu b´dà mia∏y przedsi´wzi´cia z zakresu
ochrony wód, gospodarki wodnej i odpadowej, ochrony
powietrza oraz realizacji wymogów wynikajàcych z do-
robku prawnego Unii. W Polsce natomiast przewiduje
si´ wykorzystanie tych Êrodków g∏ównie na realizacj´ in-
westycji s∏u˝àcych: zmniejszeniu emisji szkodliwych ga-
zów i py∏ów, zagospodarowaniu odpadów oraz popra-
wie jakoÊci wód powierzchniowych i podziemnych

Wykorzystanie w ramach tego programu Êrodków pomo-
cowych powinno przyczyniç si´ do poprawy w kraju sta-
nu Êrodowiska oraz rozwoju po∏àczeƒ transportowych.
Sà to niezmiernie istotne problemy.

Wed∏ug oceny Komisji Europejskiej, z szeÊciu kra-

jów prowadzàcych negocjacje, najgorszy stan dróg wy-
st´puje w Polsce. Wynika to, zdaniem Komisji, przede
wszystkim z powodu niewielkiego zaanga˝owania fi-
nansowego paƒstwa w budow´ autostrad. Nie mo˝na
pomijaç faktu, ˝e niski obecnie poziom rozwoju infra-
struktury powa˝nie utrudnia firmom z Europy Ârodko-
wej i Wschodniej, w tym Polski, konkurowanie z firma-
mi funkcjonujàcymi w innych krajach, w tym równie˝
na terenie Wspólnoty. Nie ulega te˝ wàtpliwoÊci, ˝e sy-
tuacja ta wywiera te˝ negatywny wp∏yw na rozwój mi´-
dzynarodowej wymiany handlowej.

W zwiàzku z tym grupa mi´dzynarodowych eks-

pertów wraz z Komisjà Europejskà przeanalizowa∏a po-
trzeby infrastrukturalne krajów ubiegajàcych si´
o cz∏onkostwo w Unii w perspektywie przy∏àczenia ich
do unijnych Transeuropejskich Sieci Transportu
(TEN). Po trzech latach intensywnych prac przedsta-
wiono projekt TINA, obejmujàcy g∏ówne po∏àczenia ko-
munikacyjne. Z szacunków Komisji Europejskiej wyni-
ka, ˝e do 2015 r. transport towarów wewnàtrz krajów
Europy Ârodkowej zwi´kszy si´ o 40-70%, w tym dro-
gowy transport towarowy wewnàtrz tych krajów wzro-
Ênie o 85-93%. Transport osób powinien si´ podwoiç
w tym czasie.

W zwiàzku z tym Komisja uwa˝a, ˝e w 11 krajach

kandydujàcych do Unii nale˝a∏oby do 2015 r. przezna-
czyç 91,59 mld euro na inwestycje transportowe, w tym
37 mld na linie kolejowe, 44,3 mld na autostrady, 4,4
mld euro na lotniska, 2,9 mld euro na porty morskie, 1
mld euro na terminale drogowe i 306 mln euro na por-
ty rzeczne. Tak znaczne kwoty sà niezb´dne w zwiàzku
z koniecznoÊcià budowy, rozbudowy lub modernizacji
20,7 tys. km linii kolejowych, 18,6 tys. km dróg, 40 lot-
nisk, 52 portów Êródlàdowych i 15 morskich oraz 68 in-
nych terminali dla ruchu kombinowanego

Wed∏ug szacunków Komisji Europejskiej, dopro-

wadzenie w Polsce w ciàgu najbli˝szych 15 lat sieci
g∏ównych dróg, linii kolejowych, portów morskich
i lotniczych do poziomu europejskiego b´dzie koszto-
wa∏o oko∏o 36 mld euro. Je˝eli chodzi o rozdysponowa-
nie tych Êrodków, to - zdaniem Komisji - oko∏o 55% tej
kwoty powinno byç przeznaczone na modernizacj´
i budow´ dróg, 1/3 na modernizacj´ i budow´ po∏àczeƒ
kolejowych, reszta zaÊ na budow´ i modernizacj´ por-
tów lotniczych i morskich. Aby sprostaç tym wymaga-
niom, Polska powinna przeznaczaç rocznie do 2015 r.
1,5% PKB na rozbudow´ infrastruktury.

Komisja uwa˝a, ˝e je˝eli w najbli˝szych latach nie zo-

stanà zrealizowane w krajach Europy Ârodkowej i Wschod-
niej, w tym w Polsce, inwestycje transportowe (tj. takie jak
modernizacja i budowa autostrad, linii kolejowych, lotnisk,
portów rzecznych, portów morskich i terminali drogo-
wych), mo˝e to doprowadziç do parali˝u komunikacyjnego
i uniemo˝liwiç sprawne funkcjonowanie rozszerzonej UE.

Program SAPARD

Zasadniczym instrumentem wspierajàcym przemiany
strukturalne w rolnictwie i rozwój obszarów wiejskich
w okresie przedakcesyjnym w krajach kandydujàcych
do UE b´dzie program SAPARD

. Celem tego progra-

mu jest u∏atwienie integracji sektora rolnego w tych
krajach z Unià Europejskà poprzez:

- przyspieszenie przyjmowania dorobku Wspólnot,
- stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich,
- restrukturyzacj´ gospodarki ˝ywnoÊciowej.
Wynika stàd, ˝e przedsi´wzi´cia realizowane ze Êrod-

ków programu SAPARD majà przygotowaç administracj´
do zagospodarowania wielokrotnie wi´kszych Êrodków,
które wieÊ otrzyma po przystàpieniu do Wspólnoty. Po-
winny one s∏u˝yç równie˝ p∏ynnemu w∏àczeniu rolnictwa
i obszarów wiejskich krajów kandydujàcych w system po-
lityki rolnej i polityki strukturalnej realizowanej w tej orga-
nizacji. Komisja Europejska zastrzeg∏a jednak, ˝e ze Êrod-
ków tego programu nie mogà byç dofinansowane przedsi´-
wzi´cia, majàce na celu wzrost produkcji rolnej.

W Rozporzàdzeniu Rady (WE) nr 1268/1999 (art.

7), dotyczàcym pomocy przedakcesyjnej w ramach pro-
gramu SAPARD okreÊlono równie˝ kryteria, wed∏ug
których przyznawane b´dà Êrodki dla 10 krajów kandy-
dujàcych. Sà to:

- liczba ludnoÊci rolniczej,
- powierzchnia u˝ytków rolnych,
- wysokoÊç PKB na 1 mieszkaƒca liczonego wed∏ug

parytetu si∏y nabywczej,

- specyfika sytuacji terytorialnej.

29 Oznacza to, ˝e poczàwszy od 2000 r. Polska b´dzie otrzymywa∏a w ciàgu
jednego roku na przedsi´wzi´cia proekologiczne, w ramach programu ISPA,
mniej wi´cej tyle Êrodków, ile ∏àcznie po 1990 r. wynios∏a pomoc dla tego sek-
tora w ramach programu PHARE. G. Milewski: Corocznie 125 mln euro z fun-
duszu ISPA. „Agro-Serwis” nr 4/1999.
30 Por. J. Bielecki: Ratunek przed zawa∏em. „Rzeczpospolita” z dnia 18-19
wrzeÊnia 1999 r.

31 Por. Council Regulation (EC) No 1268/1999 of June 1999 on Community
support for pre-accession measures for agriculture and rural development in
the applicant countries of central and eastern Europe in the pre-accession
period (O.J. L 161/87 z 26.6.1999).

Na realizacj´ tego programu przewidziane zosta∏y

Êrodki w wysokoÊci 0,520 euro rocznie do podzia∏u
mi´dzy kraje kandydujàce do Unii, w tym dla Polski
oko∏o 170 mln euro.

Pod koniec stycznia 2000 r. Komisja Europejska

zatwierdzi∏a regulamin dzia∏ania programu SAPARD.
Z ustaleƒ tych wynika, ˝e znaczna cz´Êç projektów ob-
j´tych tym programem b´dzie sfinansowana w 75%
z bud˝etu Unii, a tylko w 25% ze Êrodków krajowych
(tj. z bud˝etu paƒstwa, bud˝etów samorzàdowych lub
Êrodków prywatnych). Studia wst´pne oraz dzia∏ania
z zakresu pomocy technicznej b´dà natomiast finanso-
wane w wysokoÊci do 100% kosztów ca∏kowitych.
W przypadku inwestycji generujàcych dochody pomoc
publiczna mo˝e wynosiç do 50% ogólnej sumy wydat-
ków kwalifikujàcych si´ do pomocy.

Niezale˝nie od tego Komisja podj´∏a decyzj´ o dale-

ko posuni´tej decentralizacji systemu zatwierdzania
i kontroli wykonania projektów. Wynika to z faktu, i˝
w przeciwieƒstwie do programu ISPA, w ramach progra-
mu SAPARD b´dzie realizowana du˝a liczba drobnych
przedsi´wzi´ç. W praktyce oznacza to, ˝e wprawdzie na-
dal zasadniczà rol´ w przygotowaniu i realizacji progra-
mu rozwoju wsi i rolnictwa odgrywaç b´dzie MRiRW, ja-
ko resort odpowiedzialny za ca∏oÊç polityki rolnej i roz-
wój obszarów wiejskich, to jednak opracowanie tego pro-
gramu b´dzie wymaga∏o Êcis∏ej wspó∏pracy z regionami
i partnerami spo∏ecznymi. Nale˝y bowiem mieç na
wzgl´dzie, ˝e obowiàzek tzw. konsultacji spo∏ecznych
programów strukturalnych oraz programów rozwoju wsi
i rolnictwa stanowi jeden z warunków, od którego wype∏-
nienia zale˝y uruchomienie funduszy przedakcesyjnych.

Wykorzystanie Êrodków programu SAPARD wa-

runkowane jest jednak przygotowaniem przez w∏aÊci-
we w∏adze, zgodnie z zasadami wymaganymi w UE,
programu operacyjnego na okres siedmiu lat i przedsta-
wienie tego programu Komisji Europejskiej

. Program

ten, na zlecenie Komisji, podlega wst´pnej ocenie (ex
ante) przez niezale˝nych ekspertów. Uzyskanie pozy-
tywnej oceny tego programu warunkuje uruchomienie
dla Polski Êrodków programu SAPARD. Nie ulega wàt-
pliwoÊci, ˝e przygotowanie tego programu jest trudne
ze wzgl´du na jego du˝à szczegó∏owoÊç, jak te˝ rela-
tywnie d∏ugi okres, którym ma on byç obj´ty

Program SAPARD ma funkcjonowaç w sposób

zbli˝ony do Sekcji Gwarancji funduszu FEOGA. Kraje
kandydujàce do UE, w tym Polska, oponowa∏y przeciw
zastosowaniu zasad obowiàzujàcych przy wykorzysta-
niu Êrodków finansowych Sekcji Gwarancji do zarzà-
dzania programem SAPARD, ze wzgl´du na skompliko-
wane procedury obowiàzujàce przy wykorzystaniu
tych Êrodków

. W UE ze Êrodków Sekcji Gwarancji fi-

nansuje si´ bowiem p∏atnoÊci bezpoÊrednie, interwen-
cj´ rynkowà oraz subsydia eksportowe. Nie sà to wi´c
dzia∏ania inwestycyjne. Ârodki z Sekcji Gwarancji prze-
znaczone na te cele przyznawane sà na okres roczny.
Jedynie w wyjàtkowej sytuacji, jeÊli wydatków nie
mo˝na dokonaç z przyczyn niezale˝nych od benefi-
cjenta, mogà byç one przeniesione na lata nast´pne, co
niewàtpliwie utrudnia finansowanie wieloletnich pro-
jektów inwestycyjnych.

Konsekwencjà tego jest tak˝e koniecznoÊç tworze-

nia w krajach kandydujàcych do UE, w tym równie˝
w Polsce, skomplikowanych i kosztownych struktur
organizacyjnych, w tym powo∏ania Agencji P∏atniczej.
Warunkiem uznania narodowej Agencji SAPARD przez
Komisj´ Europejskà jest jej akredytacja przy istniejàcej
ju˝ na szczeblu Ministerstwa Finansów komórce (tzw.
Fundusz Narodowy), kontrolujàcej prawid∏owoÊç ca∏o-
Êci dokonywanych w danym kraju p∏atnoÊci, których
êród∏em sà Êrodki finansowe Wspólnoty. Niezb´dne
jest równie˝ ustalenie, który centralny urzàd odpowia-
da za jej dzia∏alnoÊç. Nast´pnie po zweryfikowaniu
prawid∏owoÊci za∏o˝eƒ merytorycznych i organizacyj-
nych narodowej Agencji SAPARD oraz zdolnoÊci do
wykonywania zleconych zadaƒ Komisja zatwierdza jà.
Dopiero wówczas mi´dzy Komisjà a krajem kandydujà-
cym zostanie podpisane Memorandum Finansowe.
W wyniku tego nast´puje delegowanie zarzàdzania
Êrodkami finansowymi programu SAPARD i wynikajà-
cymi z programu p∏atnoÊciami do kraju kandydujàce-
go

. Dokonuje si´ te˝ transfer kapita∏u na rzecz Agen-

cji niezb´dnego do uruchomienia jej dzia∏alnoÊci

Do zarzàdzania Êrodkami pomocowymi programu

SAPARD wyznaczona zosta∏a w Polsce Agencja Re-
strukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), która
ma jednoczeÊnie pe∏niç funkcj´ agencji p∏atniczej.
Mo˝na mieç jednak wàtpliwoÊci, czy s∏usznà rzeczà
jest, aby ARiMR pe∏ni∏a jednoczeÊnie obie te funkcje.
Uwa˝a si´ bowiem, ˝e przyj´cie takiego rozwiàzania

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

32 W Polsce za przygotowanie Programu Operacyjnego odpowiedzialne jest
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Departament Pomocy Przedakcesyj-
nej i Funduszy Strukturalnych). Program ten powinien byç zgodny z wymo-
gami Partnerstwa dla Cz∏onkostwa i Narodowym Programem Przygotowania
do Cz∏onkostwa. Komisja Europejska uzna∏a, ˝e wersjà Programu Operacyjne-
go gotowà do negocjacji jest dokument przekazany do Brukseli przez stron´
polskà 5 kwietnia 2000 r. Zosta∏ on zatwierdzony przez Komisj´ Europejskà
13 wrzeÊnia 2000 r.
33 Program Operacyjny przygotowany przez MRiRW zawiera m.in.: ogólnà
charakterystyk´ Polski oraz charakterystyk´ sektora rolno-spo˝ywczego i ob-
szarów wiejskich, strategi´ zawierajàcà cele, zadania i dzia∏ania s∏u˝àce wy-
korzystaniu Êrodków pochodzàcych z programu SAPARD, opis administro-
wania Êrodkami i wdra˝aniem SAPARD w Polsce, monitoring programu.

34 Council Regulation (EC) No 1257/1999 of 17 May 1999 on support for ru-
ral development from the European Agricultural Guidance and Guarantee
Fund (EAGGF) and amending and repealing certain Regulations (OJ.,
26.6.1999, L 160/80).
35 Por. Financial management of pre-accession aid (SAPARD). "Newsletter"
nr 20/2000.
36 W tym celu agencja p∏atnicza otrzymuje zaliczk´ kapita∏u w wysokoÊci nie
przekraczajàcej 12,5% Êredniej rocznej pomocy UE przeznaczonej na pro-
gram SAPARD. Por. Rural Development 2000-06: two financial management
systems. „Newsletter” nr 21/2000.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

44 Makroekonomia

ograniczy w praktyce mo˝liwoÊç skutecznego kontrolo-
wania jej dzia∏aƒ

. Agencja b´dzie nadzorowana przez

Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (w zakresie ogól-
nym) i przez Ministra Finansów (w zakresie finanso-
wym). Nale˝y podkreÊliç, ˝e realizacja przez Agencj´
SAPARD nowych zadaƒ wià˝e si´ z przeprowadzeniem
wielu zmian organizacyjnych, w tym przede wszyst-
kim, utworzeniem 16 oddzia∏ów regionalnych. W przy-
padku ARiMR b´dzie te˝ ona wymaga∏a m.in.:

- dostosowania struktury organizacyjnej Biura

Agencji do wymogów stawianych agencjom p∏atniczym
przez UE,

- wdro˝enia systemu informatycznego obejmujàce-

go oddzia∏y regionalne Agencji,

- szkolenia pracowników Agencji w kraju przez

ekspertów UE oraz za granicà w Agencjach realizujà-
cych podobne zadania.

Do zadaƒ oddzia∏ów regionalnych Agencji b´dzie

natomiast nale˝a∏o:

- informowanie o mo˝liwoÊciach sk∏adania aplika-

cji w ramach programu SAPARD,

- przyjmowanie pe∏nej dokumentacji projektów,

obejmujàcej wype∏niony wniosek wraz z niezb´dnymi
dokumentami,

- rejestrowanie wniosków w systemie komputero-

wym,

- dokonywanie oceny formalnoprawnej zgodnoÊci

projektów i dokumentów sk∏adanych przez podmioty
ubiegajàce si´ o pomoc publicznà z wymogami obowià-
zujàcymi dla programu SAPARD,

- przeprowadzenie oceny ekonomicznej i tech-

nicznej wykonalnoÊci projektów,

- przekazywanie projektów, zgodnych z wymoga-

mi programu, do Regionalnych Komitetów Sterujàcych
(dotyczy projektów z zakresu infrastruktury oraz roz-
woju i ró˝nicowania dzia∏alnoÊci ekonomicznej na ob-
szarach wiejskich) lub do Krajowego Komitetu Sterujà-
cego (dotyczy projektów z zakresu przetwórstwa i mar-
ketingu artyku∏ów rolnych i rybnych), w celu dokona-
nia ich rankingu,

- podpisanie umów, wraz z harmonogramem, reali-

zacji projektu z beneficjentem programu,

- dokonywanie p∏atnoÊci,
- prowadzenie ksi´gowoÊci,
- monitoring i kontrola realizacji umowy podpisa-

nej z beneficjentem programu,

- prowadzenie sprawozdawczoÊci w terminach

i formach okreÊlonych w przepisach UE

Niezale˝nie od tego w strukturach Agencji SAPARD

b´dà funkcjonowa∏y:

- jednostka audytu wewn´trznego,
- jednostka kontroli technicznej, której zadaniem

b´dzie weryfikacja zobowiàzaƒ i p∏atnoÊci dokonywa-
na na podstawie przeprowadzonych inspekcji u benefi-
cjentów programu.

Wynika stàd, ˝e na szczeblu regionalnym partnera-

mi Agencji b´dà instytucje samorzàdu terytorialnego
i administracji paƒstwowej oraz lokalne instytucje i or-
ganizacje. Niezale˝nie od tego, w tworzonym systemie
instytucjonalnym wa˝nà rol´ odgrywaç b´dà Regional-
ne Komitety Sterujàce, w sk∏ad których wejdà przedsta-
wiciele instytucji danego regionu (tj. wojewody, samo-
rzàdu terytorialnego, administracji rzàdowej, organiza-
cji spo∏ecznych i gospodarczych).

Prawid∏owoÊç wykorzystania Êrodków programu

SAPARD b´dzie kontrolowana przez: s∏u˝by kontrolne
dysponentów Êrodków bud˝etowych, s∏u˝by Kontroli
Skarbowej, Regionalne Izby Obrachunkowe i Najwy˝-
szà Izb´ Kontroli

ZgodnoÊç sfinansowanych projektów inwestycyj-

nych z celami programu SAPARD b´dà co roku kontro-
lowaç tak˝e audytorzy Komisji Europejskiej. W przy-
padku stwierdzenia nieprawid∏owoÊci w wykorzysta-
niu tych Êrodków b´dà mieli prawo wnioskowaç
o wstrzymanie dalszego finansowania konkretnego pro-
jektu ze Êrodków programu SAPARD bàdê te˝ odebraç
ARiMR prawa do zarzàdzania Êrodkami tego programu.

W Rozporzàdzeniu Rady (WE) nr 1268/1999 (art.

2) dotyczàcym tego programu zaproponowane zosta∏y
dziedziny, które obj´te zostanà wsparciem ze Êrodków
przedakcesyjnych przeznaczonych dla wsi i rolnictwa.
W sumie przedstawiono 15 takich obszarów. Dotyczà
one: inwestycji w gospodarstwach rolnych, poprawy
przetwórstwa i dystrybucji artyku∏ów rolnych i ryb-
nych, doskonalenia struktur kontroli jakoÊci ˝ywnoÊci,
nadzoru weterynaryjnego i fitosanitarnego, ochrony
konsumenta, stosowania technologii produkcji rolni-
czej przyjaznych dla Êrodowiska naturalnego oraz krajo-
brazu wiejskiego, rozwoju i ró˝nicowania dzia∏alnoÊci
gospodarczej w celu tworzenia nowych miejsc pracy
i êróde∏ dochodów, tworzenia s∏u˝b zast´pstwa kierow-
ników gospodarstw rolnych, tworzenia grup produ-
cenckich, odnowy i rozwoju wsi oraz ochrony dzie-
dzictwa obszarów wiejskich, poprawy struktur rolnych
i scalania gruntów, tworzenia i uaktualniania systemu
rejestracji gruntów, doskonalenia systemu szkoleƒ za-
wodowych, rozwoju i doskonalenia infrastruktury na

37 Nale˝y te˝ zgodziç si´ z opinià Z. Gilowskiej, która stwierdza, ˝e w obec-
nym stanie prawnym "zamiary przekazywania np. cz´Êci Êrodków z programu
SAPARD do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa pozostajà
w sprzecznoÊci albo z konstytucjà (nie dopuszczajàcà dotowania jednostek sa-
morzàdu terytorialnego inaczej ni˝ z bud˝etu paƒstwa), albo z normami usta-
wy o finansach publicznych (nie dopuszczajàcymi swobodnego przekazywa-
nia Êrodków publicznych poza sektor finansów publicznych, np. do agencji
rzàdowych). Por. Z. Gilowska: Po˝àdany mechanizm wykorzystania Êrodków
pomocowych Unii Europejskiej do wspierania rozwoju regionalnego. Lublin
2000 IBnGR, seria „Polska Regionów” 5, s. 12.

38 Por. SAPARD. Program Operacyjny dla Polski. Wersja uzupe∏niona z dnia
31 lipca 2000 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, s. 59 .
39 Por. SAPARD. Program Operacyjny dla Polski ..., op.cit., s. 61.

obszarach wiejskich, gospodarowania zasobami wod-
nymi w rolnictwie, zalesiania i realizacji inwestycji
w gospodarstwach leÊnych zajmujàcych si´ przetwór-
stwem i dystrybucjà drewna, pomocy technicznej w za-
kresie obj´tym rozporzàdzeniem - w∏àcznie ze studiami
wspierajàcymi planowanie i monitorowanie oraz kam-
paniami informacyjnymi.

Wynika stàd, ˝e przedsi´wzi´cia realizowane ze

Êrodków programu SAPARD w krajach kandydujàcych
do Wspólnoty b´dà dotyczy∏y modernizacji rolnictwa,
jak równie˝ przemys∏u spo˝ywczego oraz rozwoju ob-
szarów wiejskich. Nale˝y podkreÊliç, ˝e poszczególne
kraje majà mo˝liwoÊç, wÊród zaproponowanych obsza-
rów, wyboru do realizacji takich, które w ich warun-
kach uwa˝ane sà za najwa˝niejsze.

W przypadku Polski priorytetowymi dziedzinami,

na które rzàd stara si´ uzyskaç dofinansowanie ze
Êrodków programu SAPARD, sà m.in.:

- inwestycje w gospodarstwach rolnych,
- poprawa przetwórstwa i marketingu produktów

rolnych i rybo∏ówstwa,

- rozwój i poprawa stanu infrastruktury na obsza-

rach wiejskich,

- rozwój i zró˝nicowanie dzia∏alnoÊci gospodarczej

na obszarach wiejskich w celu stworzenia nowych
miejsc pracy oraz alternatywnych êróde∏ dochodów

Jednym z kierunków wykorzystania Êrodków fi-

nansowych w ramach programu SAPARD jest, jak
wspomniano, rozwój infrastruktury. Ârodki z tego pro-
gramu zostanà skierowane m.in. na budow´ i moderni-
zacj´ dróg, na wodociàgi i kanalizacj´ na modernizacj´
wiejskich sieci elektro-energetycznych, na nowe przy-
∏àcza telefoniczne oraz budow´ sk∏adowisk odpadów.
Obecnie wyst´pujà w Polsce znaczne dysproporcje
w poziomie rozwoju infrastruktury nie tylko mi´dzy
obszarami miejskim i wiejskimi, lecz tak˝e mi´dzy po-
szczególnymi obszarami wiejskimi. Ponadto z badaƒ
wynika, ˝e funkcjonujàca na tych obszarach infrastruk-
tura jest zamortyzowana w oko∏o 40%, zaÊ opóênienia
w stosunku do UE si´gajà w tym zakresie oko∏o 20
lat

. Oznacza to, ˝e pod wzgl´dem stanu wyposa˝enia

w infrastruktur´ wieÊ polska jest bardzo zaniedbana.
Rozwój infrastruktury, jak wynika z doÊwiadczeƒ Unii,
stanowi nie tylko podstaw´ wszelkiej dzia∏alnoÊci go-
spodarczej, lecz tak˝e warunkuje jej zakres, struktur´
i rozmieszczenie przestrzenne. Wp∏ywa on na zwi´k-
szenie wytwarzanej w gospodarstwach rolnych pro-
dukcji roÊlinnej

. Przyczynia si´ równie˝ do wzrostu

atrakcyjnoÊci obszarów wiejskich jako miejsc lokaliza-

cji nowych inwestycji. Z prowadzonych badaƒ wynika
ponadto, ˝e im bardziej rozbudowana jest infrastruktu-
ra w danym regionie, tym wi´cej mobilnego kapita∏u
i mobilnej si∏y roboczej przyciàga ten region oraz tym
wy˝sza jest tam wydajnoÊç pracy

. Z nap∏ywem kapi-

ta∏u wiàza∏oby si´ tworzenie na tych obszarach przed-
si´biorstw przemys∏owych, us∏ugowych, handlowych
itp. Umo˝liwi∏oby to lokowanie na obszarach wiejskich
ró˝nego rodzaju pozarolniczych dzia∏alnoÊci gospodar-
czych. U∏atwi∏oby tak˝e funkcjonowanie ma∏ych i Êred-
nich przedsi´biorstw zlokalizowanych na tych obsza-
rach. Dzi´ki temu nastàpi∏oby zmniejszenie dystansu
cywilizacyjnego mi´dzy obszarami wiejskimi a miej-
skimi oraz poprawia∏aby si´ jakoÊç ˝ycia ludnoÊci za-
mieszkujàcej te obszary.

W wyniku przeznaczenia z programu SAPARD

Êrodków na tworzenie miejsc pracy w sektorach poza-
rolniczych na obszarach wiejskich powsta∏yby mo˝li-
woÊci uzyskania przez ludnoÊç rolniczà alternatyw-
nych êróde∏ dochodów. Jest to istotne w zwiàzku z wy-
st´pujàcym na obszarach wiejskich zarówno jawnym,
jak i ukrytym bezrobociem, które szacuje si´ na ponad
1,7 mln osób. W poczàtkowym okresie transformacji
polskiej gospodarki gospodarstwa rolne odgrywa∏y bo-
wiem rol´ bufora socjalnego. Wch∏ania∏y nadwy˝ki si-
∏y roboczej, powstajàce w restrukturyzujàcych si´ za-
k∏adach przemys∏owych. Zmniejszy∏o to wprawdzie
presj´ na zapewnienie przez paƒstwo zabezpieczenia
socjalnego, ale spowodowa∏o zahamowanie przekszta∏-
ceƒ strukturalnych w rolnictwie, w tym post´pu w za-
kresie specjalizacji i koncentracji produkcji oraz
zmniejszenia zatrudnienia.

WÊród bezrobotnych na wsi dominujà, jak wynika

z badaƒ prowadzonych w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa
i Gospodarki ˚ywnoÊciowej, ludzie m∏odzi. W zbioro-
woÊci tej bowiem 61% nie ukoƒczy∏o 25 lat, a tylko 6%
mia∏o powy˝ej 44 lat. W grupie „nadwy˝kowej” prze-
wa˝ajà osoby, które ju˝ pracowa∏y, oraz absolwenci
ró˝nych szkó∏ (g∏ównie zawodowych). Wi´kszoÊç
z nich ma wykszta∏cenie pozarolnicze. S∏abo sà wi´c
zwiàzani rolnictwem i nie widzà w nim swego miejsca
w przysz∏oÊci. Ze wzgl´du na wyst´pujàce w miastach
bezrobocie i trudnoÊci mieszkaniowe ograniczone zo-
sta∏y przep∏ywy migracyjne mi´dzy wsià a miastem.
Nic te˝ nie wskazuje na to, aby sytuacja w tym zakresie
zmieni∏a si´ w najbli˝szych latach. Powstanie na obsza-
rach wiejskich miejsc pracy umo˝liwi∏oby rolnikom re-
zygnujàcym z dalszego prowadzenia gospodarstwa oraz
bezrobotnym znalezienie pracy w miejscu zamieszka-
nia. Ma to ten niezaprzeczalny walor, w porównaniu

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

40 Por. SAPARD. Program Operacyjny dla Polski ..., op.cit., s. 31-33.
41 Por. J. Kulawik: Problemy finansowania infrastruktury ekonomicznej wsi
i rolnictwa. Warszawa 1999 IERiG˚, s. 30-31.
42 Z prowadzonych badaƒ wynika, ˝e przyk∏adowo jednoprocentowy wzrost
zasobów infrastruktury w zakresie melioracji powoduje zwi´kszenie produk-
cji roÊlinnej o 1,62%, a taki sam wzrost sieci utwardzonych dróg przyczynia
si´ do wzrostu produkcji roÊlinnej o 0,26%. Por. J. Kulawik ..., op.cit., s. 31.

43 Szacuje si´, ˝e obecnie oko∏o 15% wytworzonej na Êwiecie produkcji
w rolnictwie traci si´ w ca∏ym ∏aƒcuchu ˝ywnoÊciowym z powodu niedosta-
tecznie rozwini´tej sieci dróg, braku obiektów sk∏adowych oraz magazyno-
wych. Skutkiem tego jest spadek dochodów rolników i wzrost cen ˝ywnoÊci
dla konsumentów. Por. J. Kulawik ...., op.cit., s. 30.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

46 Makroekonomia

z podj´ciem pracy w mieÊcie, ˝e nie wymaga zapewnie-
nia tym ludziom mieszkania. Z migracjà rolników do
miasta wià˝e si´ jednak nie tylko koniecznoÊç zapew-
nienia mieszkaƒ, ale tak˝e rozbudowa infrastruktury (tj.
komunikacji, sieci sklepów, placówek s∏u˝by zdrowia).
Sà to jednak, jak wiadomo, bardzo kosztowne inwesty-
cje. Zwolnione przez rolników ziemie mog∏yby byç
przeznaczone na powi´kszenie obszaru pozosta∏ych go-
spodarstw rolnych. W konsekwencji tworzenie miejsc
pracy na obszarach wiejskich mog∏oby przyczyniç si´
do ograniczenia wysokiego obecnie w polskim rolnic-
twie, w porównaniu z krajami Unii, zatrudnienia oraz
do poprawy struktury agrarnej.

Powstanie na obszarach wiejskich miejsc pracy

stworzy∏oby szanse równie˝ prowadzàcym gospodar-
stwa rolne, w tym szczególnie mniejsze, dodatkowego
zatrudnienia w pozarolniczych sektorach gospodarki.
PodkreÊliç nale˝y, ˝e zjawisko pozarolniczego zarobko-
wania wyst´puje niemal we wszystkich krajach Êwiata,
w tym równie˝ w tych, w których PKB jest znacznie
wy˝szy ni˝ w Polsce

. Wed∏ug szacunków GUS,

w 1996 r., dzia∏alnoÊç pozarolniczà prowadzi∏o 250 tys.
u˝ytkowników gospodarstw (tj. oko∏o 8,1% ogó∏u go-
spodarstw), a 46 tys. mia∏o zamiar podjàç takà dzia∏al-
noÊç w najbli˝szym czasie

. Dzi´ki podj´ciu dzia∏al-

noÊci pozarolniczej poprawi∏aby si´ sytuacja dochodo-
wa tych jednostek. Wed∏ug danych GUS, dochody oso-
biste per capita stanowi∏y na wsi przeci´tnie oko∏o
69% analogicznych dochodów w miastach. Obecnie na
nieco ponad 2 mln gospodarstw rolnych tylko co 4 - 5
gospodarstwo osiàga dochody pozwalajàce na repro-
dukcj´ rozszerzonà, a 30% znajduje si´ na granicy ubó-
stwa, zaÊ nak∏ady inwestycyjne w rolnictwie, w wyra-
˝eniu realnym, stanowià jedynie oko∏o 50% poziomu
z 1990 r.

Wzrost dochodów umo˝liwi∏by bowiem za-

równo modernizacj´ gospodarstw, jak i powi´kszanie
ich w drodze zakupu lub dzier˝awy ziemi. W wyniku
tych procesów nast´powa∏by tak˝e wzrost popytu na
rynku lokalnym na towary przemys∏owe i us∏ugi, co
w konsekwencji pobudza∏oby sk∏onnoÊç do inwestowa-
nia na tych obszarach przez podmioty pozarolnicze.
Dzi´ki temu nast´powa∏by tak˝e wzrost dochodów sa-
morzàdów lokalnych.

Bioràc pod uwag´ dotychczasowe doÊwiadczenia

Unii, celowe wydaje si´ wspieranie rozwoju na obsza-
rach wiejskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw
(przemys∏owych, handlowych, us∏ugowych itp.), a tak-
˝e rzemios∏a, agroturystyki, instytucji udzielajàcych in-
formacji i porad dla przedsi´biorstw. Badania wykazu-
jà, ˝e jednostki te tworzà na obszarach wiejskich,
w zwiàzku ze stosowaniem pracoch∏onnych technik,
najwi´cej miejsc pracy i efektywnie wykorzystujà po-
siadany kapita∏. Stàd relatywnie niski jest w tych jed-
nostkach koszt utworzenia jednego stanowiska pracy.
Ich powstanie przyczynia si´ tak˝e do poprawy zaspo-
kojenia potrzeb produkcyjnych i bytowych mieszkaƒ-
ców wsi. W sumie powstanie na obszarach wiejskich
tych przedsi´biorstw stwarza∏oby ekonomiczne podsta-
wy rozwoju spo∏ecznoÊci lokalnych

. W konsekwen-

cji mog∏oby to doprowadziç nie tylko do przezwyci´˝e-
nia tendencji stagnacyjnych wyst´pujàcych w wielu re-
gionach rolniczych, lecz tak˝e do ich aktywizacji.

˚a∏owaç nale˝y, ˝e w ramach kierunków wykorzy-

stania Êrodków z programu SAPARD nie przewidziano
Êrodków na popraw´ poziomu wykszta∏cenia ludnoÊci
zamieszkujàcej obszary wiejskie. Wykszta∏cenie, jako
podstaw´ tzw. kapita∏u ludzkiego, uwa˝a si´ bowiem
obecnie za najwa˝niejszy czynnik rozwoju gospodar-
czego. Podstawowe znaczenie ma w tym zakresie sys-
tem edukacyjny. Przestrzenne zró˝nicowanie w zakre-
sie wszystkich poziomów wykszta∏cenia jest na terenie
kraju silnie zró˝nicowane. W najgorszej sytuacji pod
tym wzgl´dem sà jednak obszary wiejskie. Z ostatniego
spisu rolnego wynika bowiem, ˝e spoÊród osób pracu-
jàcych w rolnictwie tylko 0,8% ma wykszta∏cenie wy˝-
sze, 0,7% policealne, 2,7% Êrednie ogólnokszta∏càce,
37,3% zasadnicze i Êrednie zawodowe, a 58,5% podsta-
wowe (ukoƒczone lub nie). Sytuacja taka mo˝e w przy-
sz∏oÊci spowodowaç, ˝e powstajàce na obszarach wiej-
skich przedsi´biorstwa b´dà mia∏y trudnoÊci ze znale-
zieniem wykwalifikowanej si∏y roboczej. Poprawa po-
ziomu wykszta∏cenia mieszkaƒców wsi, w tym szcze-
gólnie m∏odzie˝y, stworzy∏aby wi´c mo˝liwoÊç zatrud-
nienia jej w tworzonych na obszarach wiejskich przed-
si´biorstwach oraz przyczyni∏aby si´ do usuni´cia
g∏ównej blokady po˝àdanych przekszta∏ceƒ wsi i rol-
nictwa

Bioràc pod uwag´ przytoczone wy˝ej kryteria, sza-

cuje si´, ˝e od 2000 r. Polska mog∏aby otrzymaç rocznie
wsparcie w ramach trzech programów (tj. PHARE, ISPA
i SAPARD) rz´du oko∏o 920 mln euro.

Przy korzystaniu ze wszystkich rodzajów pomocy

strukturalnej UE obowiàzuje, jak wspomniano, regu∏a
wspó∏finansowania projektów inwestycyjnych przez
zainteresowany kraj.

44 Przyk∏adowo w RFN blisko po∏owa gospodarstw rolnych osiàga a˝ 95%
dochodów poza rolnictwem. Por. K. Duczkowska-Ma∏ysz: Jak daleko do Eu-
ropy? „Nowoczesne Rolnictwa” nr 8/1999.
45 W zwiàzku z ograniczonymi zasobami finansowymi rolnicy rozwijajà
g∏ównie takie dziedziny dzia∏alnoÊci, które nie wymagajà du˝ych nak∏adów
inwestycyjnych. Prowadzà oni na obszarach wiejskich g∏ównie dzia∏alnoÊç
handlowà, us∏ugowà, rozwijajà rzemios∏o i cha∏upnictwo itp. Por.: E. Nie-
dzielski: Bezrobocie i przedsi´biorczoÊç gospodarcza na obszarach wiejskich.
W: Uwarunkowania rozwoju przedsi´biorczoÊci gospodarczej na obszarach
wiejskich w kontekÊcie integracji europejskiej. Praca zbiorowa pod red. E. Nie-
dzielskiego. Olsztyn 1999 Uniwersytet Warmiƒsko-Mazurski w Olsztynie, s.
191-202.
46 Por. J. Zegar: Finansowanie rozwoju wsi. „Nowoczesne Rolnictwo” nr
8/1999.

47 Por. E. Niedzielski: Bezrobocie i przedsi´biorczoÊç ...,op.cit.
48 Por. A. WoÊ, J. Zegar: Jak wyprowadziç wieÊ na prostà? „Nowoczesne
Rolnictwo” nr 8/1999.

W zwiàzku z funkcjonowaniem od 2000 r. trzech

programów Komisja wskaza∏a na potrzeb´ koordynacji
ró˝nych form wsparcia, które uzyskajà w najbli˝szym
czasie kraje ubiegajàce si´ o cz∏onkostwo w Unii. Stàd
ÊciÊle okreÊlono dziedziny, które b´dà finansowane
w ramach trzech wymienionych instrumentów finan-
sowych. Ma to na celu zapobieganie dublowaniu si´
projektów.

Ustalono, ˝e pomoc wspólnotowa b´dzie realizowa-

na przez Komisj´ Europejskà, wspomaganà przez Komi-
tet, sk∏adajàcy si´ z przedstawicieli krajów cz∏onkow-
skich i Europejskiego Banku Inwestycyjnego, zgodnie
z zasadami przejrzystoÊci i spójnoÊci z politykami Wspól-
not Europejskich. Ponadto, Komisja zosta∏a zobowiàzana
do corocznego sk∏adania Parlamentowi Europejskiemu,
Komitetowi Spo∏eczno-Ekonomicznemu i Komitetowi
Regionów sprawozdania na temat Wspólnot.

Problemy wykorzystania pomocy przedakcesyjnej

Oceniajàc poziom pomocy w okresie przedakcesyjnym
dla krajów Europy Ârodkowej i Wschodniej, w tym
równie˝ dla Polski, w latach 2000-2006 nale˝y stwier-
dziç, ˝e Êrodki finansowe, które Unia przeznaczy na
wsparcie dla tych krajów oraz dla Polski, b´dà skrom-
ne w porównaniu z potrzebami. Nale˝a∏oby wi´c wy-
korzystaç je w sposób najbardziej efektywny. Wiele
wskazuje na to, ˝e w praktyce efektywne wykorzystanie
tych Êrodków mo˝e byç w Polsce, z wielu wzgl´dów,
niezmiernie trudne.

Problemem mo˝e okazaç si´ bowiem sprostanie

stosowanej w Unii regule wspó∏finansowania projek-
tów inwestycyjnych. W praktyce oznacza to, ˝e reali-
zacja tych projektów warunkowana jest, jak wspo-
mniano, zapewnieniem z bud˝etu paƒstwa, bud˝etów
lokalnych lub prywatnych Êrodków, polskiego wk∏adu
na dofinansowanie projektów inwestycyjnych realizo-
wanych w okresie przedakcesyjnym ze Êrodków pomo-
cowych Unii w wysokoÊci od 15% do 50% ich warto-
Êci. Sprostanie temu wymogowi b´dzie wymaga∏o, jak
si´ wydaje, wi´kszego ni˝ dotychczas zaanga˝owania
paƒstwa, spo∏ecznoÊci lokalnych i instytucji zwiàza-
nych z rolnictwem i rozwojem obszarów wiejskich.
W zwiàzku jednak z wyst´pujàcym w Polsce deficytem
bud˝etowym i podejmowanymi dzia∏aniami, majàcy-
mi na celu jego ograniczenie, a tak˝e realizowanymi
reformami mo˝e okazaç si´ rzeczà niezmiernie trudnà
przeznaczenie z bud˝etu niezb´dnej kwoty dla dofi-
nansowania projektów inwestycyjnych. W tej sytuacji
rozwiàzaniem problemu mog∏oby byç, jak si´ wydaje,
ubieganie si´ o kredyty na ten cel z mi´dzynarodo-
wych instytucji finansowych (tj. takich jak: Europejski
Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Roz-
woju, Bank Âwiatowy).

Wa˝nym zadaniem polityki regionalnej w Polsce

b´dzie te˝ ÊciÊlejsza, ani˝eli dotychczas, wspó∏praca
w∏adz regionalnych z prywatnym biznesem i zach´ca-
nie w∏aÊcicieli firm do wspó∏finansowania projektów
regionalnych dotyczàcych rozwoju infrastruktury, two-
rzenia miejsc pracy, ochrony Êrodowiska itp.

Kolejnà trudnoÊç mogà stanowiç ograniczone zdol-

noÊci absorpcyjne polskiej gospodarki. Wystàpienie
bariery absorpcji mo˝e spowodowaç, ˝e przyznane
Êrodki pomocowe nie zostanà w pe∏ni wykorzystane.
Bariera ta mo˝e pojawiç si´ w zwiàzku z:

- zbyt wolno post´pujàcym, z powodu sporów

kompetencyjnych na szczeblu centralnym oraz mi´dzy
administracjà rzàdowà i samorzàdowà, procesem budo-
wy systemu programowania, monitorowania oraz kon-
troli wykorzystania Êrodków pomocowych,

- brakiem instrumentów finansowych wspierajà-

cych dzia∏ania samorzàdów w ramach polityki regio-
nalnej rozwoju przestrzennego,

- brakiem wykwalifikowanych kadr, zarówno na

szczeblu centralnym, jak i wojewódzkim, a tak˝e lokal-
nym w zakresie przygotowywania wniosków, zgod-
nych z unijnymi wymogami, o dofinansowanie projek-
tów inwestycyjnych ze Êrodków pomocowych UE oraz
zarzàdzania uzyskanymi Êrodkami.

Sytuacja taka stwarza koniecznoÊç organizowania

szkoleƒ pracowników administracji ró˝nych szczebli
w zakresie podstaw prawnych polityki strukturalnej
w Unii, jej celów, zasad, procedur opracowywania pro-
jektów dofinansowywanych z funduszy strukturalnych
oraz ich realizacji i kontroli. Warto podkreÊliç, ˝e pro-
jekty finansowane z funduszy strukturalnych sà nie-
zmiernie skomplikowane i przygotowanie ich jest bar-
dzo pracoch∏onne.

Nie mo˝na, jak sàdz´, abstrahowaç od faktu, ˝e

prawid∏owe i terminowe przygotowanie wniosków
tworzy bowiem, jak wynika z dotychczasowych do-
Êwiadczeƒ krajów cz∏onkowskich Unii, mo˝liwoÊç re-
alizacji wi´kszej liczby projektów inwestycyjnych oraz
uzyskania wi´kszej kwoty Êrodków z funduszy struktu-
ralnych przeznaczonych na ich realizacj´. W przypad-
ku samorzàdów lokalnych w Polsce szczególnie istotna
wydaje si´ umiej´tnoÊç prawid∏owego przygotowania
programów w celu uzyskania wsparcia Wspólnoty. Wy-
nika to z kilku wzgl´dów. Samorzàdy te zazwyczaj nie
dysponujà dostatecznymi dochodami dla realizacji nie-
zb´dnych przedsi´wzi´ç inwestycyjnych. Przyk∏adowo
w gminach, które opracowa∏y Êredniookresowe plany
inwestycyjne, okaza∏o si´, ˝e kwota niezb´dnych nak∏a-
dów przewy˝sza co najmniej dwukrotnie ich mo˝liwo-
Êci bud˝etowe.

W krajach Unii, zgodnie z zasadà subsydiarnoÊci,

zadania publiczne lokowane sà na mo˝liwie niskim
szczeblu pionowej struktury sektora publicznego, tj. jak
najbli˝ej spo∏ecznoÊci lokalnych. DoÊwiadczenia

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

Wsz´dzie, tak˝e w Polsce, gospodynie domowe narze-
kajà na dro˝yzn´. Brak konsekwencji w hamowaniu
wzrostu cen jest ulubionym zarzutem w sporach polity-
ków. Poni˝ej zajmiemy si´ przyczynami inflacji w go-
spodarce „zamkni´tej”, kosztami, które ona powoduje,
a tak˝e sposobami jej zwalczania.

Co to jest inflacja?

Zdarza si´, ˝e ceny rosnà, sà sta∏e lub spadajà. JeÊli ce-
ny dóbr w gospodarce podnoszà si´, mamy do czynie-

nia z inflacjà. Kiedy ceny spadajà, mówimy o deflacji.
Od kilkudziesi´ciu lat realnym problemem jest w wie-
lu krajach jedynie inflacja, którà mo˝na zdefiniowaç ja-
ko wzrost przeci´tnej ceny dóbr w pewnym okresie.

Co to w∏aÊciwie znaczy „przeci´tna cena dóbr”?

Najcz´Êciej stosowanà miarà inflacji jest wskaênik cen
detalicznych (WCD). W tabeli 1 podane sà wskaêniki
cen detalicznych w latach dziewi´çdziesiàtych w ró˝-
nych krajach.

Oprócz wskaênika cen dóbr konsumpcyjnych

(consumer price index - CPI) badajàc, inflacj´, ekono-
miÊci u˝ywajà równie˝ innych indeksów. Nale˝à do
nich wskaêniki regionalne (np. dotyczàce tylko Ma-
zowsza lub Ma∏opolski) oraz wskaêniki odnoszàce si´
do pewnych grup dóbr konsumpcyjnych (np. ˝ywnoÊç,
odzie˝, energia). Najwa˝niejszym z nich jest wskaênik
cen dóbr produkcyjnych (producer price index - PPI),

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

48 Makroekonomia

Wspólnoty wskazujà bowiem, ˝e to w∏aÊnie samorzàdy
potrafià najlepiej okreÊliç najpilniejsze potrzeby danego
terenu. Niezale˝nie od tego realizowane przez samorzà-
dy inwestycje, dzi´ki m.in. zaanga˝owaniu si´ spo∏ecz-
noÊci lokalnych, uruchomieniu miejscowych zasobów,
ograniczeniu marnotrawstwa Êrodków i bardziej racjo-
nalnemu ich wykorzystaniu, charakteryzujà si´ wysokà
efektywnoÊcià. W konsekwencji wysoka jest z regu∏y
efektywnoÊç wykorzystania przyznanych im funduszy
pomocowych. Jest to niezmiernie wa˝ne dla Polski. Nie
mo˝na bowiem pomijaç faktu, ˝e efektywne wykorzy-
stanie Êrodków pomocowych stworzy∏oby szans´, jak
wykazujà doÊwiadczenia najbiedniejszych krajów UE
(np. Hiszpanii, Portugalii czy Irlandii), nie tylko przy-
spieszenia rozwoju najbardziej zacofanych regionów,
lecz tak˝e ogólnego rozwoju gospodarczego kraju.

Podj´cie tych dzia∏aƒ jest równie˝ niezb´dne z te-

go wzgl´du, ˝e uzyskanie przez Polsk´ cz∏onkostwa

w Unii b´dzie wymaga∏o dostosowania polskiej polity-
ki strukturalnej do standardów obowiàzujàcych w tej
organizacji. Stàd polityka ta powinna staç si´ spójna
z rozwiàzaniami stosowanymi w tej organizacji. Doty-
czy to m.in. wykorzystywanych instrumentów i insty-
tucji wspierajàcych przemiany strukturalne, dokumen-
tów oraz funkcjonujàcych w tym zakresie procedur.

Nale˝y mieç bowiem na wzgl´dzie fakt, ˝e brak

sprawnego zarzàdzania Êrodkami pomocowymi UE
mo˝e stwarzaç niebezpieczeƒstwo, i˝ Polska nie uzy-
ska Êrodków w przyznanej wysokoÊci, a je˝eli nawet
uzyska te Êrodki, to nie zostanà one efektywnie wyko-
rzystane. W konsekwencji mog∏oby to prowadziç do
pog∏´bienia, a nie - jak zak∏ada si´ w polityce struktu-
ralnej UE na lata 2000-2006 - zmniejszenia ró˝nic
w poziomie rozwoju gospodarczego i spo∏ecznego mi´-
dzy Polskà a dotychczasowymi krajami cz∏onkowski-
mi UE.

Inflacja w gospodarce zamkni´tej*

B o g u s ∏ a w C z a r n y

* Po „otwarciu” gospodarki na poziom cen zaczynajà wp∏ywaç dodatkowe
czynniki, których oddzia∏ywanie pomini´to w tym artykule. m.in. zbadaniu
przebiegu inflacji w gospodarce zamkni´tej poÊwi´cony jest artyku∏ prof. Ry-
szarda Rapackiego pt. Gospodarka otwarta, który opublikujemy wkrótce
w „Banku i Kredycie”.

który mierzy wartoÊç koszyka dóbr - reprezentantów
nabywanych przez przedsi´biorstwa. Jego zmiany
pomagajà przewidywaç zmiany cen dóbr konsump-
cyjnych, poniewa˝ w ostatecznym rozrachunku
przedsi´biorstwa przerzucajà wzrost kosztów pro-
dukcji na nabywców wytwarzanych przez siebie
dóbr finalnych.

Miarà inflacji jest równie˝ deflator. Deflator opi-

suje zmiany cen wszystkich dóbr wliczanych do PKB,
co czyni go miernikiem o szerszym „polu widzenia”
ni˝ wskaênik cen detalicznych, który dotyczy wy∏àcz-
nie najwa˝niejszych dóbr konsumpcyjnych. Jednak
WCD lepiej ni˝ deflator informuje o zmianach kosztów
utrzymania.

Przyczyny inflacji

Co jest przyczynà inflacji? Przyjrzyjmy si´ teraz kilku
próbom odpowiedzi na to pytanie.

Zmiany iloÊci pieniàdza w obiegu

Zwolennicy iloÊciowej teorii pieniàdza twierdzà, ˝e
przyczynà inflacji sà zmiany nominalnej poda˝y pie-
niàdza M

, które wywo∏ujà kompensujàce je zmiany

poziomu p∏ac (W) oraz cen (P)

. Najbardziej konse-

kwentnymi zwolennikami tego poglàdu sà wspó∏cze-
Ênie tzw. monetaryÊci (np. Milton Friedman). Oto ich
argumenty.

Makroekonomiczne szoki popytowe zmieniajà

wielkoÊç zagregowanego popytu (AD). JednoczeÊnie ro-
snà lub spadajà ceny (P). Opisujàc skutki spowodowa-

nego ekspansywnà politykà pieni´˝nà pozytywnego
makroekonomicznego szoku popytowego, mo˝na po-
s∏u˝yç si´ zapisem symbolicznym (zob. ramka 1).

Ramka 1 Skutki pozytywnego makroekonomicz-

nego szoku popytowego

Zwi´kszenie si´ iloÊci pieniàdza w gospodarce

o n% powoduje wzrost cen, tak˝e o n%.

gdzie:

- nominalna poda˝ pieniàdza,

- realna poda˝ pieniàdza,

i - stopa procentowa,
C - popyt konsumpcyjny,
I - popyt inwestycyjny,
AD - popyt globalny (zagregowany),
Y

- produkcja potencjalna,

P - poziom cen.

Krótko mówiàc, wzrost poda˝y pieniàdza (nomi-

nalnej (M

) i realnej (M

) obni˝a oprocentowanie (i)

co - poprzez mechanizm transmisyjny - wzmaga popyt
(konsumpcyjny (C) oraz inwestycyjny (I), a tak˝e powo-
duje wzrost cen. Rosnàce ceny redukujà si∏´ nabywczà
zasobów pieniàdza i podnoszà stop´ procentowà. Dzia-
∏ajàc „w drugà stron´”, mechanizm transmisyjny powo-
duje zmniejszenie si´ popytu, a˝ do powrotu równowa-
gi na rynku dóbr. Tempo tego procesu bywa przedmio-
tem sporów. Kompromisem mi´dzy stanowiskami
skrajnymi jest stwierdzenie, ˝e rzeczywista gospodarka
w krótkim okresie zachowuje si´ „po keynesowsku”,
a w d∏ugim „klasycznie”.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

Kraje

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

(rok poprzedni = 100)

Australia

107

103

101

102

105

103

100

101

Czechy

–

111

121

110

109

108

111

Finlandia

106

104

103

101

Francja

103

102

101

Hiszpania

107

106

105

104

102

Japonia

103

102

101

100

102

101

Niemcy

–

105

104

103

102

101

102

101

Polska

686

170

143

135

132

128

120

115

112

Stany Zjednoczone

105

104

103

102

Szwajcaria

105

106

104

103

101

102

101

100

Szwecja

110

109

102

105

102

103

100

W´gry

129

135

123

122

119

128

124

118

114

Wielka Brytania

109

106

104

102

103

102

103

Ta b e l a W s k a ê n i k i c e n d ó b r k o n s u m p c y j n y c h w r ó ˝ n y c h k r a j a c h w l a t a c h
1 9 9 0 - 1 9 9 8

èród∏o: Rocznik Statystyczny 1996. GUS Warszawa 1996, s. 603; Rocznik Statystyczny 1997. GUS Warszawa 1997, s. 600; Rocznik Statystyczny RP 1999. GUS

Warszawa 1999, s. 642.

1 MyÊl, ˝e poziom cen zale˝y od iloÊci pieniàdza w gospodarce, jest bardzo
stara. Przypisuje si´ jà zwykle szkockiemu filozofowi, ekonomiÊcie, history-
kowi Davidowi Hume (1711-1776).

AD > Y

↑⇒

↑⇒ ↓⇒

↑ + ↑

(

)

⇒

↑

⇒

⇒ ↑⇒

↓⇒

↑⇒

↓ + ↓

(

)

⇒

↓⇒

⇒

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

50 Makroekonomia

Z przedstawionego rozumowania wynika nast´pu-

jàcy wniosek. Tempo zmian cen, czyli wysokoÊç infla-
cji, zale˝y od charakteru polityki pieni´˝nej, tzn. kie-
runku i wielkoÊci zmian nominalnej poda˝y pieniàdza
(M

) w gospodarce. Zauwa˝my dodatkowo, ˝e tempo

zmiany cen (P) musi byç dok∏adnie równe stopie wzro-
stu nominalnej poda˝y pieniàdza (M

). Obie wielko-

Êci rosnà dok∏adnie o tyle samo procent. W innym
przypadku realna poda˝ pieniàdza (M

) uleg∏aby zmia-

nie (M

= M

/P) wi´c realna poda˝ pieniàdza jest sta-

∏a jedynie wtedy, kiedy licznik i mianownik tego u∏am-
ka wzrosnà o tyle samo procent). Dosz∏oby do zmian
poziomu stopy procentowej (i) zaÊ nierównowaga na
rynku dóbr - spowodowana dzia∏aniem mechanizmu
transmisyjnego - wymusi∏aby dalsze zmiany cen. Zda-
niem zwolenników iloÊciowej teorii pieniàdza, przy-
czynà inflacji jest wzrost iloÊci pieniàdza w gospodar-
ce. Rzut oka do roczników statystycznych ujawnia jed-
nak, ˝e w wielu krajach nominalna poda˝ pieniàdza
(M

), oraz ceny (P) zmieniajà si´ nie w takim samym,

lecz w ró˝nym tempie, a niekiedy nawet obie zmiany
majà odmienne kierunki. Wynikiem tego sà wahania
wielkoÊci realnej poda˝y pieniàdza (M

) Na pierwszy

rzut oka takie obserwacje zaprzeczajà twierdzeniom
zwolenników iloÊciowej teorii pieniàdza. Przecie˝ - je-
Êli rzeczywiÊcie powodem wzrostu cen (P) jest podob-
ny wzrost nominalnej poda˝y pieniàdza (M

) - to real-

na poda˝ pieniàdza (M

= M

/P) powinna pozostawaç

mniej wi´cej sta∏a! Przyjrzyjmy si´ teraz, w jaki sposób
obroƒcy iloÊciowej teorii pieniàdza t∏umaczà rozbie˝-
noÊç teorii i faktów.

Otó˝, zmiany realnej poda˝y pieniàdza (M

) mogà

byç powodowane zmianami wielkoÊci produkcji (Y)
oraz zmianami tzw. szybkoÊci obiegu pieniàdza (V) T´
ostatnià definiujemy jako:

V = (P . Y)/M

gdzie:

V - szybkoÊç obiegu pieniàdza,
P - poziom cen,
Y - realna wielkoÊç produkcji (PKB),
M

- nominalna poda˝ pieniàdza.

Kiedy szybkoÊç obiegu pieniàdza (V) wynosi (n)

wartoÊç pieniàdza w obiegu (M

) jest (n) razy mniej-

sza od wartoÊci produkcji wytworzonej w ciàgu ca∏ego
roku (P . Y) Oznacza to, ˝e w ciàgu roku ka˝da z∏otów-
ka uczestniczy przeci´tnie w n transakcjach dobrami
wliczanymi do PKB

. SzybkoÊç obiegu pieniàdza jest to

liczba transakcji obs∏ugiwanych przez jednostk´ pie-
niàdza w ciàgu roku.

Zauwa˝my, ˝e:

Inaczej mówiàc, jeÊli realnà wartoÊç wytworzonej

w pewnym okresie produkcji podzielimy przez liczb´
transakcji wliczanych do PKB, którà w tym samym
okresie obs∏uguje jednostka pieniàdza, to otrzymamy
realnà poda˝ pieniàdza w gospodarce.

Okazuje si´ zatem, ˝e realna poda˝ pieniàdza

) jest uzale˝niona od realnej wartoÊci produkcji

(Y) oraz od szybkoÊci obiegu pieniàdza (V). WyjaÊnia
to ró˝nice tempa, a nawet kierunku zmian nominalnej
poda˝y pieniàdza (M

) oraz poziomu cen (P). Ich

przyczynà sà w∏aÊnie zmiany realnej wartoÊci produk-
cji (Y) oraz szybkoÊci obiegu pieniàdza (V). Przyk∏ado-
wo, spadek produkcji powoduje (ceteris paribus)
zmniejszenie si´ popytu na pieniàdz. Wymusza ono
spadek poda˝y pieniàdza w gospodarce. Przecie˝ ban-
ki nie sà w stanie kreowaç pieniàdza, kiedy nie ma
ch´tnych na udzielane przez nie kredyty. Zmniejsze-
nie si´ szybkoÊci obiegu pieniàdza oznacza natomiast
wzrost popytu na pieniàdz i pochodny wzrost poda˝y
pieniàdza w gospodarce.

Przy okazji zwróçmy uwag´ na zale˝noÊç tempa

inflacji (

) poziomu nominalnej stopy procentowej (i

)

oraz szybkoÊci obiegu pieniàdza w gospodarce (V).
Wiemy, ˝e nominalna stopa procentowa (i

) jest sumà

realnej stopy procentowej (i

) oraz stopy inflacji (

π)

Zgodnie z tzw. hipotezà Fishera

realna stopa procen-

towa, i

, jest w d∏ugim okresie wzgl´dnie sta∏a. Ozna-

cza to, ˝e gotowoÊç ludzi do powstrzymywania si´ od
bie˝àcej konsumpcji w zamian za przyrost konsumpcji
w przysz∏oÊci si´ nie zmienia (realna stopa procentowa
jest miarà tej gotowoÊci). W takiej sytuacji zmiany no-
minalnej stopy procentowej (i

) dok∏adnie odpowiada-

jà zmianom stopy inflacji (

π)

Jak pami´tamy, nominalna stopa procentowa jest

miarà kraƒcowego kosztu trzymania Êrodka p∏atnicze-
go. Nic wi´c dziwnego, ˝e szybsze tempo inflacji (

)

i wzrost (i

) i˝ ludzie uciekajà od pieniàdza. Przecie˝

inflacja powoduje, ˝e z ka˝dà chwilà si∏a nabywcza po-
siadanych pieni´dzy maleje, a wi´c nale˝y je mo˝liwie
szybko zamieniç na konkretne dobra. Ucieczka od pie-
niàdza oznacza, ˝e w jednostce czasu jest zawieranych
coraz wi´cej transakcji. Mianem ucieczki od pieniàdza
okreÊla si´ gwa∏towny spadek realnego popytu na pie-
niàdz. Okazuje si´ zatem, ˝e skutkiem przyÊpieszenia
inflacji i wzrostu nominalnej stopy procentowej (i

)

jest zwi´kszenie si´ szybkoÊci obiegu pieniàdza (V).
Wolniejsza inflacja i ni˝sza nominalna stopa procento-

2 Liczba transakcji dobrami wliczanymi do PKB jest zwykle traktowana jako
przybli˝ona miara liczby wszystkich transakcji zawieranych w gospodarce, co
usprawiedliwia nazw´ „szybkoÊç obiegu pieniàdza”.

3Amerykaƒski ekonomista Irving Fisher ˝y∏ w latach 1867-1947 i zajmowa∏
si´ przede wszystkim badaniem obiegu pieniàdza w gospodarce.

Y V

P Y

Y M

P Y

⋅

( )

= ⋅

⋅

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

wa oznaczajà natomiast zahamowanie ucieczki od pie-
niàdza i zmniejszenie szybkoÊci obiegu pieniàdza

Powróçmy do g∏ównego wàtku tej analizy. Dlacze-

go fakty rzadko potwierdzajà iloÊciowà teori´ pienià-
dza? Jej obroƒcy uwa˝ajà, ˝e przyczynà sà zmiany wiel-
koÊci produkcji (Y) i nominalnej stopy procentowej, i

(czyli tak˝e szybkoÊci obiegu pieniàdza (V). Wskazujà
oni, ˝e w gospodarkach, w których nominalna stopa
procentowa (i

) i produkcja (Y) zmieniajà si´ powoli,

tempo inflacji (

∆

P/P) rzeczywiÊcie zbli˝a si´ do tem-

pa zmian nominalnej poda˝y pieniàdza (

∆

IloÊciowà teori´ pieniàdza cz´sto prezentuje si´ formie
tzw. równania wymiany Fishera (zob. ramka 2).

Ramka 2 Równanie wymiany Fishera
Równanie wymiany Fishera (quantity equation of

money) stwierdza, ˝e w rozpatrywanym okresie ca∏ko-
wite wydatki na zakup dóbr sà równe wartoÊci naby-
tych dóbr. Innymi s∏owy:

M . V = Y . P,

gdzie:

M - nominalna poda˝ pieniàdza,
P - ogólny poziom cen,
V - szybkoÊç obiegu pieniàdza,
Y - realna wielkoÊç produkcji (PKB).
Równanie wymiany Fishera jest zawsze prawdziwe,

a to z powodu sposobu zdefiniowania szybkoÊci obiegu
pieniàdza: V = (Y . P)/M. Niezale˝nie od tego, jakie warto-
Êci Y, P i M zaobserwujemy, na mocy definicji V ma za-
wsze takà wartoÊç, dla której prawdà jest, ˝e M . V = Y . P.
Jednak po przyj´ciu dodatkowych za∏o˝eƒ co do zachowa-
nia poszczególnych zmiennych, równanie wymiany mo˝-
na wykorzystaç w celu wyjaÊniania i prognozowania
zmian tempa inflacji. Na przyk∏ad, jeÊli mamy powody sà-
dziç, ˝e szybkoÊç obiegu pieniàdza (V) i realna wielkoÊç
produkcji (Y) sà wzgl´dnie sta∏e, mo˝emy oczekiwaç, i˝
zwi´kszanie si´ poda˝y pieniàdza (M) w okreÊlonym tem-
pie doprowadzi do wzrostu cen w takim samym tempie.

Z równania wymiany wynikajà zatem dwa wnio-

ski. Po pierwsze, zwi´kszenie iloÊci pieniàdza (M) musi
(ceteris paribus) powodowaç dok∏adnie taki sam - w ka-
tegoriach procentowych - wzrost cen (P). Po drugie,
ewentualne ró˝nice mi´dzy tempami wzrostu iloÊci
pieniàdza (M) i cen (P) da si´ wyt∏umaczyç zmianami
szybkoÊci obiegu pieniàdza (V) i realnej produkcji (Y).
Jak pami´tamy, dok∏adnie tyle twierdzà zwolennicy
iloÊciowej teorii pieniàdza.

Deficyt bud˝etowy

Podobnie jak ekspansywna polityka pieni´˝na, tak˝e
ekspansywna polityka bud˝etowa mo˝e si´ okazaç
przyczynà inflacji. Powoduje ona przecie˝ zwi´kszenie
si´ zagregowanego popytu (AD) i pochodny wzrost cen.
Jednak dane statystyczne nie potwierdzajà istnienia
bezpoÊredniego zwiàzku deficytu bud˝etowego, który
jest Êwiadectwem ekspansywnoÊci polityki bud˝eto-
wej, z inflacjà. Na przyk∏ad, w latach 1985-1995 tylko
w niektórych krajach du˝emu deficytowi bud˝etowe-
mu towarzyszy∏ szybki wzrost cen (zob. wykres 1).

Otó˝ to, czy du˝y deficyt bud˝etowy znacznie

przyÊpieszy wzrost cen, zale˝y od kilku okolicznoÊci.
Istotny jest na przyk∏ad stopieƒ wykorzystania zdolno-
Êci produkcyjnych gospodarki. Kiedy istniejà wolne za-
soby czynników produkcji, na zwi´kszenie si´ zagrego-
wanego popytu (AD) gospodarka mo˝e zareagowaç „po
keynesowsku”, a nie „klasycznie”. Krzywa zagregowa-
nej poda˝y (AS) przebiega wówczas bardzo p∏asko,
wi´c zwi´kszenie si´ popytu spowodowane wydatkami
paƒstwa wywo∏a raczej wzrost produkcji ni˝ cen.
(OczywiÊcie, przy p∏askiej krzywej zagregowanej poda-
˝y (AS) tak˝e ekspansywna polityka pieni´˝na powo-
duje raczej zwi´kszenie si´ produkcji ni˝ cen).

To, czy deficyt bud˝etowy spowoduje inflacj´, za-

le˝y od charakteru polityki pieni´˝nej. Restrykcyjna
polityka pieni´˝na mo˝e np. zahamowaç wzrost zagre-
gowanego popytu i skompensowaç skutki ekspansyw-
nej polityki fiskalnej. W rezultacie nawet przy piono-
wej linii zagregowanej poda˝y (AS) nie dojdzie do
wzrostu cen.

WielkoÊç ewentualnej inflacji spowodowanej defi-

cytem bud˝etowym zale˝y od sposobu jego sfinansowa-
nia. Po pierwsze, deficyt mo˝e byç sfinansowany Êrod-
kami uzyskanymi przez paƒstwo z emisji papierów
wartoÊciowych kupowanych przez gospodarstwa do-
mowe i przedsi´biorstwa na krajowym rynku kapita∏o-
wym. Ich oszcz´dnoÊci zamieniajà si´ tym sposobem
w wydatki paƒstwa; zagregowany popyt roÊnie, lecz
iloÊç pieniàdza w gospodarce si´ nie zwi´ksza

Po drugie, rzàd mo˝e sfinansowaç swoje wydatki,

zmuszajàc bank centralny do emisji pieniàdza i kupna
rzàdowych papierów wartoÊciowych. JeÊli nie zostanà
one wysterylizowane, czyli odsprzedane przez bank
centralny na rynku mi´dzybankowym, nastàpi monety-
zacja deficytu. W gospodarce zwi´kszy si´ nominalna
poda˝ pieniàdza. Inflacja wywo∏ana takà mieszankà
ekspansywnej polityki bud˝etowej i pieni´˝nej oka˝e
si´ szczególnie wysoka.

4 Poza stopà procentowà na szybkoÊç obiegu pieniàdza w gospodarce wp∏ywa
m.in. cz´stotliwoÊç wyp∏acania ludziom wynagrodzeƒ za prac´. Na przyk∏ad, kie-
dy pensja jest wyp∏acana w tygodniowych ratach, a nie co miesiàc, do wyp∏aty jest
zawsze blisko. Pracownicy mogà sobie wówczas pozwoliç na trzymanie mniejszej
iloÊci Êrodka p∏atniczego i popyt na pieniàdz (a wi´c tak˝e poda˝ pieniàdza w go-
spodarce) si´ zmniejsza. Oznacza to w∏aÊnie, ˝e wzrasta szybkoÊç obiegu pienià-
dza. Podobne sà skutki rozpowszechnienia si´ bankomatów i kart kredytowych.

5 W przypadku d∏ugotrwa∏ego deficytu bud˝etowego prawdopodobnie nawet
w takiej sytuacji dojdzie w koƒcu do dodatkowej emisji pieniàdza. Paƒstwo
musi przecie˝ jakoÊ pokryç coraz wi´ksze koszty oprocentowania i wykupu
wyemitowanych papierów wartoÊciowych. Poprzez mechanizm transmisyjny
spowoduje to dodatkowy wzrost zagregowanego popytu i cen.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

52 Makroekonomia

Zauwa˝my, ˝e kiedy ekspansywna polityka bud˝e-

towa powoduje, i˝ produkcja w gospodarce si´ zwi´k-
sza, wzrasta popyt na pieniàdz, rosnà ceny oraz podno-
si si´ stopa procentowa. Efektem jest wyparcie przez
wydatki paƒstwa prywatnych wydatków konsumpcyj-
nych i inwestycyjnych. W rezultacie zmniejsza si´ za-
sób dóbr kapita∏owych, którymi gospodarka b´dzie
dysponowaç w przysz∏oÊci. Deficyt bud˝etowy oznacza
zatem cz´sto ˝ycie na koszt przysz∏ych pokoleƒ. Aby
uniknàç takiego rozwoju sytuacji, bank centralny mo˝e
zwi´kszyç nominalnà poda˝ pieniàdza i w ten sposób
nie dopuÊciç do wzrostu stopy procentowej. Oczywi-
Êcie, dojdzie wtedy do przyÊpieszenia inflacji.

Jakie wnioski wynikajà z tej analizy? Deficyt bu-

d˝etu cz´sto powoduje zwi´kszenie si´ zagregowanego
popytu i wzrost cen. Jest tak zw∏aszcza wtedy, gdy to-
warzyszy mu zwi´kszenie si´ iloÊci pieniàdza w obie-
gu. Jednak zwiàzek wielkoÊci deficytu bud˝etowego
i tempa inflacji nie jest wyraêny, poniewa˝ zmiany wie-
lu czynników zak∏ócajà prostà zale˝noÊç mi´dzy tymi
zmiennymi.

Inflacja a wielkoÊç produkcji i bezrobocia

Przyjrzymy si´ teraz zmianom stopy inflacji oraz wiel-
koÊci produkcji i bezrobocia w gospodarce. Do ich opi-
su ekonomiÊci stosujà krzywe Phillipsa. Krzywa Phil-
lipsa pokazuje odkryty przez Albana Phillipsa

w koƒ-

cu lat pi´çdziesiàtych XX w. na podstawie analizy da-
nych statystycznych o Wielkiej Brytanii odwrotny
zwiàzek stopy inflacji i stopy bezrobocia. WyjaÊnienie
tego, ˝e wzrostowi poziomu cen towarzyszy spadek sto-
py bezrobocia (i odwrotnie) wymaga odwo∏ania si´ do
rozszerzonego modelu AD/AS.

Szoki popytowe

Z punktu widzenia makroekonomistów okresem krót-
kim jest okres, w którym nie mog∏o dojÊç do zmiany
wynagrodzeƒ spowodowanej sytuacjà powsta∏à po szo-
ku popytowym lub poda˝owym. W d∏ugim okresie na
pe∏ne dostosowanie si´ p∏ac jest dostatecznie du˝o cza-
su. Zgodnie z naszymi dotychczasowymi ustaleniami,
w krótkim okresie ekspansywna polityka pieni´˝na lub
fiskalna powodujà (ceteris paribus) zwi´kszenie si´ za-
gregowanego popytu i wzrost cen, czyli inflacj´. Na wy-
kresie 2a linia zagregowanego popytu (AD) w´druje
wtedy w prawo, z po∏o˝enia (AD

) do po∏o˝enia )AD

Punktem krótkookresowej równowagi okazuje si´
punkt A; produkcja zwi´ksza si´, maleje bezrobocie, ro-
snà ceny.

Na wykresie 2b widzimy t´ samà sytuacj´. OÊ pio-

nowa s∏u˝y do mierzenia stopy inflacji (

π)

; na osi po-

ziomej odk∏adamy stop´ bezrobocia (U). W krótkim
okresie pozytywny szok popytowy przenosi nas
z punktu E' do punktu A' wzd∏u˝ linii PC, która jest na-
zywana krótkookresowà krzywà Phillipsa (short-run
Phillips curve - PC). Przedstawia on, zachodzàcy
w krótkim okresie, odwrotny zwiàzek mi´dzy stopà
bezrobocia a stopà inflacji. W miar´ up∏ywu krótkiego
okresu roÊnie stopa inflacji i zmniejsza si´ bezrobocie.

INFLACJA
(% rocznie)

Korea
P∏d.

Hiszpania

W∏ochy

Szwecja

Australia

W. Brytania

USA

RFN

Francja

Japonia

DEFICYT (% PKB)

-3 -2 -1 0 1

4 5

7 8 9 10 11 12

Wykres 1 Deficyt bud˝etowy a inflacja w wybranych krajach (wielkoÊci przeci´tne z
lat 1985-1995)

èród∏o: obliczenia w∏asne na podstawie: OECD, „Economic Outlook“, December 1997, s. A19, A 33.

6 A. Phillips (1914-1975) by∏ Nowozelandczykiem, in˝ynierem, póêniej - pro-
fesorem ekonomii. Swój s∏ynny artyku∏ og∏osi∏ w 1958 r. (zob. The Relation-
ship between the Unemployment Rate and the Rate of Change in Money Wage
Rates in the United Kingdom, 1861-1957. W: „Economica”, November 1957).

Du˝emu deficytowi bud˝etowemu nie zawsze towarzyszy wysoka
inflacja (por. sytuacj´ we Francji, Korei P∏d. i W∏oszech).

Kraje

Deficyt

Inflacja

Korea P∏d.

-2,8

6,6

Japonia

-0,2

1,4

Australia

1,8

5,4

RFN

2,1

2,4

Szwecja

2,4

5,6

USA

2,8

3,5

Wielka Brytania

3,2

4,8

Hiszpania

4,8

6,1

Francja

7,6

2,9

W∏ochy

10,3

5,7

Odwrotnie: w krótkim okresie skutkiem restryk-

cyjnej polityki pieni´˝nej i (lub) bud˝etowej jest
zmniejszenie si´ produkcji, wzrost bezrobocia i spadek
cen. Na wykresie 2a linia zagregowanego popytu zmie-
nia po∏o˝enie z AD

na AD

. Gospodarka przesuwa si´

z punktu E do punktu B. Odpowiada temu przejÊcie
z punktu E' do punktu B' na wykresie 2b.

W latach szeÊçdziesiàtych tacy ekonomiÊci, jak

P.A. Samuelson i R. Solow, wyobra˝ali sobie, ˝e za po-
mocà polityki pieni´˝nej i bud˝etowej sà w stanie do-
prowadziç do osiàgni´cia przez gospodark´ konkretne-
go punktu na krzywej Phillipsa, czyli wybraç po˝àdanà
kombinacj´ stopy bezrobocia i tempa inflacji. Inni, jak
M. Friedman i E. Phelps, twierdzili, ˝e wybór ten doty-
czy tylko krótkiego okresu, w okresie d∏ugim zaÊ zmia-
ny tempa inflacji nie wp∏ywajà na poziom stopy bezro-
bocia. Wkrótce okaza∏o si´, ze historia przyzna∏a racj´
sceptykom.

W miar´ up∏ywu czasu nast´puje przecie˝ stopnio-

wy powrót gospodarki do równowagi d∏ugookresowej.
Na przyk∏ad, w przypadku pozytywnego szoku popyto-
wego krótkookresowa krzywa poda˝y (AS), na wykresie
2a stopniowo przesuwa si´ do góry. Produkcja zaczyna
si´ zmniejszaç, powoli powracajàc do swojej potencjal-
nej wielkoÊci (YP). Przyczynà jest wywo∏any wzrostem
cen (P) spadek realnej poda˝y pieniàdza (M

), wzrost

realnej stopy procentowej (i) oraz - spowodowane dzia-
∏aniem mechanizmu transmisyjnego - zmniejszenie si´
wydatków konsumpcyjnych (C) i inwestycyjnych (I).
W efekcie roÊnie stopa bezrobocia (U). Ceny podnoszà
si´ ciàgle, jednak tempo tego wzrostu (

∆

P/P), jest

coraz wolniejsze. Wszak spowodowana niedoborem
pracowników presja na dalsze podwy˝ki p∏ac s∏abnie,

w miar´ jak p∏ace stajà si´ coraz wy˝sze, a niedobór ràk
do pracy - coraz mniejszy (produkcja si´ zmniejsza!).
W dodatku wzrasta poziom cen, do którego sà odnoszo-
ne kolejne przyrosty cen. Wzd∏u˝ krzywej Phillipsa
z punktu A' gospodarka powoli powraca do punktu E'
na wykresie 2b.

Odwrotny proces nast´puje po negatywnym szoku

popytowym. Wraz z up∏ywem czasu produkcja si´
zwi´ksza. Bezrobocie spowodowane recesjà jest przy-
czynà spadku p∏ac i cen, który powoduje wzrost realnej
poda˝y pieniàdza, obni˝enie stopy procentowej
i zwi´kszenie si´ zagregowanego popytu. Wzrost pro-
dukcji umo˝liwia zmniejszenie si´ bezrobocia. Spadek
cen wygasa stopniowo. Gospodarka powoli przesuwa
si´ wzd∏u˝ krzywej Phillipsa z punktu B' do punktu E'
(wykres 2b).

Szoki popytowe sprawiajà zatem, ˝e gospodarka za-

chowuje si´ jak wahad∏o: wzrosty i spadki popytu wytrà-
cajà jà ze stanu równowagi. Najpierw w´drujemy wtedy
wzd∏u˝ krotkookresowej krzywej Phillipsa odpowiednio
od punktu E' do punktu A' lub od punktu E' do punktu
B' na wykresie 2b

. Potem - w miar´ jak p∏ace i ceny po-

woli dostosowujà si´ do zmienionego poziomu popytu -
gospodarka powraca do stanu równowagi d∏ugookreso-
wej. Procesom tym towarzyszà skierowane w przeciw-
nych kierunkach zmiany stopy inflacji (

) oraz stopy

bezrobocia (U). Po ka˝dym szoku gospodarka odzyskuje
równowag´ dopiero po up∏ywie d∏ugiego okresu.

Zauwa˝my, ˝e w rezultacie dokonanie przez poli-

tyka gospodarczego wyboru po˝àdanej kombinacji sto-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

A/B

LAS

Szoki popytowe wytràcajà gospodark´ z równowagi i powodujà skierowane w przeciwnych kierunkach
zmiany stopy inflacji i stopy bezrobocia. Po up∏ywie krótkiego okresu gospodarka zaczyna
stopniowo powracaç do stanu równowagi.

Wykres 2 Krótkookresowa krzywa Philipsa

7 Na wykresie 2 zak∏adam, ˝e stopa inflacji osiàga maksimum (minimum) do-
k∏adnie w momencie, w którym produkcja najbardziej odchyla si´ od wielko-
Êci produkcji potencjalnej.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

54 Makroekonomia

py inflacji i stopy bezrobocia jest mo˝liwe tylko dla
krótkiego okresu. W d∏ugim okresie gospodarka samo-
czynnie powraca do stanu wyjÊciowego.

Model Phillipsa jest prosty i sugestywny. Jednak

w wielu krajach stopy: inflacji (

) oraz bezrobocia (U)

zmieniajà si´ w inny sposób, ni˝ wynika z tej teorii. Na
przyk∏ad, coraz szybszemu wzrostowi cen towarzyszy
ciàgle ten sam poziom bezrobocia. Zdarza si´ nawet jed-
noczesny wzrost obu tych stóp. Zaobserwowanie takich
faktów ostatecznie zniszczy∏o nadzieje na ∏atwe prak-
tyczne wykorzystanie krzywej Phillipsa. Aby wyjaÊniç te
zjawiska, musimy skomplikowaç nasz obraz gospodarki.

Do tej pory zak∏adaliÊmy, ˝e zatrudnienie i pro-

dukcja potencjalna sà w d∏ugim okresie sta∏e, podobnie
jak nominalna poda˝ pieniàdza. W efekcie w przerwach
mi´dzy kolejnymi szokami popytowymi gospodarka
znajdowa∏a si´ w punkcie E' na wykresie 3. Po zakoƒ-
czeniu si´ procesu dostosowawczego stopa inflacji (

)

wynosi∏a zero, a stopa bezrobocia (U) by∏a równa natu-
ralnej stopie bezrobocia (U*) (nie wyst´powa∏o bezro-
bocie cykliczne).

Za∏ó˝my teraz, ˝e nominalna poda˝ pieniàdza,

) wzrasta w sta∏ym tempie, wynoszàcym - po-

wiedzmy - 10% rocznie. Zgodnie z iloÊciowà teorià pie-
niàdza, w takiej sytuacji stopa inflacji (

π)

, równie˝ wy-

nosi oko∏o 10% rocznie, nie zaÊ 0%. Znajdujemy si´
w punkcie E' na wykresie 3. Naturalna stopa bezrobocia
równa si´ U*.

W takiej sytuacji wykres krótkookresowej krzywej

Phillipsa w zasadzie si´ nie zmienia. W dalszym ciàgu
jej odcinek po∏o˝ony mi´dzy punktami B' i A' ilustruje
skutki makroekonomicznych szoków popytowych, czy-

li skierowane odwrotnie zmiany stopy inflacji (

) oraz

stopy bezrobocia (U). Jednak teraz szokami tymi sà nie
zmiany wielkoÊci, lecz zmiany tempa wzrostu nomi-
nalnej poda˝y pieniàdza. Dotyczà one gospodarki,
w której - niezale˝nie od tych szoków - trwa inflacja (jej
tempo równa si´ sta∏emu d∏ugookresowemu tempu
wzrostu nominalnej poda˝y pieniàdza, (

∆

P/P =

∆

= 10%). W∏aÊnie ta sytuacja jest pokazana

na wykresie 3.

JesteÊmy teraz w stanie wyjaÊniç przyczyny inne-

go, ni˝ przewidywa∏ Phillips, zachowania inflacji
i bezrobocia. Powodem jest przesuwanie si´ krótko-
okresowej krzywej Phillipsa w gór´; na wykresie 3 cho-
dzi o przejÊcie krzywej Phillipsa z po∏o˝enia PC

do po-

∏o˝enia PC

. Otó˝ kiedy paƒstwo usi∏uje przeciwdzia-

∏aç stagnacji gospodarczej za pomocà ekspansywnej po-
lityki bud˝etowej i pieni´˝nej, powoduje to powolne
zwi´kszanie si´ tempa wzrostu nominalnej poda˝y pie-
niàdza (

∆

). Krótkookresowa krzywa Phillipsa

stopniowo w´druje w gór´. W takiej sytuacji, mimo co-
raz szybszej inflacji, stopa bezrobocia mo˝e byç nie tyl-
ko sta∏a, lecz mo˝e nawet rosnàç, jeÊli tylko naturalna
stopa bezrobocia (U*) zwi´ksza si´ pod wp∏ywem
wzrostu bezrobocia frykcyjnego lub strukturalnego.

Dodajmy, ˝e lini´ LPC z wykresu 3 (pokazujàcà

d∏ugookresowà zale˝noÊç stopy bezrobocia i stopy in-
flacji) nazywa si´ d∏ugookresowà krzywà Phillipsa
(long-run Phillips curve). Jej pionowy przebieg ozna-
cza, ˝e po up∏ywie d∏ugiego okresu i dokonaniu si´ nie-
zb´dnych dostosowaƒ p∏ac i cen bezrobocie cykliczne
zanika i stopa bezrobocia zawsze powraca do swego na-
turalnego poziomu. O tym, jaka stopa inflacji towarzy-
szy naturalnej stopie bezrobocia, decyduje tempo wzro-
stu nominalnej poda˝y pieniàdza. To od niego zale˝y
wysokoÊç, na której po∏o˝ony jest wykres krótkookreso-
wej krzywej Phillipsa (PC). Odwrotna relacja stopy bez-
robocia i tempa inflacji dotyczy zatem tylko okresów
krótszych ni˝ d∏ugie.

Szoki poda˝owe

Przeanalizujemy teraz zmiany tempa inflacji, wielkoÊci
produkcji i stopy bezrobocia w trakcie szoku poda˝owego.

Za∏ó˝my, ˝e nominalna poda˝ pieniàdza jest sta∏a.

Gospodarka przechodzi szok poda˝owy. Wzros∏a cena
wa˝nego surowca lub - byç mo˝e - zwiàzki zawodowe
wymusi∏y dodatkowe podwy˝ki p∏ac nominalnych. Na
wykresie 4a krzywa krótkookresowej poda˝y (SAS)
przesuwa si´ wtedy w gór´, do po∏o˝enia (SAS') ponie-
wa˝ przedsi´biorstwa usi∏ujà przerzuciç wzrost kosz-
tów na odbiorców swoich produktów. Punktem równo-
wagi jest teraz B, a nie A.

OczywiÊcie, skutkiem jest spadek produkcji, z Yp

do Y

, bezrobocie i inflacja. Wzrost cen stopniowo

zmniejsza realnà poda˝ pieniàdza. Podnosi si´ stopa

10%

LPC

Kiedy tempo wzrostu iloÊci pieniàdza si´ zwi´ksza,
krótkookresowa krzywa Philipsa przesuwa si´ w
gór´, wzd∏u˝ d∏ugookresowej krzywej Philipsa.
Pionowy przebieg d∏ugookresowej krzywej Philipsa
oznacza, ˝e po przemini´ciu skutków szoku
popytowego stopa bezrobocia powraca do swego
naturalnego poziomu. W d∏ugim okresie, niezale˝nie
od tempa inflacji, stopa bezrobocia jest równa U*.

Wykres 3 D∏ugookresowa krzywa
Philipsa

procentowa, maleje zagregowany popyt, kryzys si´ po-
g∏´bia. Taki proces nazywa si´ stagflacjà, czyli inflacjà,
której towarzyszy zmniejszenie si´ produkcji i wzrost
bezrobocia. Ta nazwa zwraca uwag´ na jednoczesne
wyst´powanie inflacji i gospodarczej stagnacji (spadku
produkcji, bezrobocia). Stagflacji towarzyszà wielkie
straty. Do znanych nam ju˝ kosztów bezrobocia do∏à-
czajà szkody spowodowane inflacjà (omówimy je
w dalszej cz´Êci tego rozdzia∏u). EkonomiÊci usi∏ujà
opisaç te zjawiska za pomocà ekonomicznego indeksu
cierpienia (misery index), który powstaje w wyniku
zsumowania pomno˝onych przez 100 stóp bezrobocia
i inflacji.

Co powinno zrobiç paƒstwo, aby pokonaç stagfla-

cj´? Po pierwsze, politycy mogà czekaç, nie zwi´ksza-
jàc nominalnej poda˝y pieniàdza. P∏ace i ceny po-
winny wkrótce si´ obni˝yç pod naciskiem przymuso-
wego bezrobocia. (Przecie˝ ceny wzros∏y, realna po-
da˝ pieniàdza zmala∏a, produkcja zmniejszy∏a si´; na
wykresie 4a spadek ten jest równy odcinkowi YpY

JeÊli ziÊci si´ ten scenariusz, krzywa krótkookresowej
poda˝y (SAS') pow´druje z powrotem do po∏o˝enia
(SAS). Wywo∏any obni˝kà cen wzrost realnej poda˝y
pieniàdza spowoduje wzrost zagregowanego popytu.
Na wykresie 4a gospodarka powróci z punktu B do
punktu A.

Po drugie, chroniàc pracowników, rzàd mo˝e od-

powiednio zwi´kszyç nominalnà poda˝ pieniàdza
(M

) i w ten sposób usunàç cz´Êç negatywnych skut-

ków szoku poda˝owego. Na wykresie 4b krzywa zagre-
gowanego popytu (AD) przesunie si´ wtedy w gór´ do
po∏o˝enia AD'. Produkcja si´ zwi´kszy, zmaleje bezro-
bocie. Cenà b´dzie wyd∏u˝enie si´ okresu inflacji. Z po-

ziomu P na wykresie 4b ceny wzrosnà nie tylko do po-
ziomu P

, lecz nawet do poziomu P

Analiza stagflacji uÊwiadamia, ˝e przyczyny infla-

cji sà odmienne w przypadku szoku popytowego
i w przypadku szoku poda˝owego. Ró˝nice te uwypu-
klamy, mówiàc o inflacji popytowej i inflacji kosztowej
(ramka 3).

Ramka 3 Rodzaje inflacji

W zale˝noÊci od przyczyny wzrostu cen wyró˝nia si´ in-
flacj´ popytowà (demand-pull inflation) i inflacj´ koszto-
wà lub inaczej poda˝owà (cost-push, sellers' inflation).

Inflacja popytowa jest spowodowana gwa∏townym

wzrostem popytu w gospodarce. Jego przyczynà mo˝e
byç np. du˝y deficyt bud˝etowy paƒstwa, finansowany
drukiem pieniàdza, lub ekspansywna polityka pieni´˝-
na banku centralnego, prowadzona pod has∏em „zarzà-
dzania popytem”.

Przyczynà inflacji kosztowej jest wzrost kosztów

produkcji, np. du˝a podwy˝ka wynagrodzeƒ, wzrost
ceny wa˝nego surowca, podniesienie cen przez wiel-
kie, zmonopolizowane przedsi´biorstwa. Podobne
skutki mo˝e mieç podwy˝ka podatków. Wielu ekono-
mistów uwa˝a, ˝e inflacja kosztowa ma charakter ku-
mulacyjny, a to za sprawà „spirali cen i p∏ac”: wzrost
cen powoduje ˝àdania podwy˝ek p∏ac, z kolei te pro-
wadzà do dalszego wzrostu cen. Odmianà inflacji kosz-
towej jest inflacja importowana, którà wywo∏uje wzrost
cen za granicà. Wzrost cen towarów sprowadzanych
z zagranicy powoduje podniesienie si´ cen krajowych
(np. roÊnie cena importowanej ropy naftowej, a nast´p-
nie podnoszà si´ ceny dóbr, do produkcji których u˝y-
wa si´ ropy).

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

SAS'

SAS

SAS'

SAS

AD'

Wzrost kosztów produkcji przesuwa lini´ krotkookresowej poda˝y (SAS) do góry i jest przyczynà inflacji,
której towarzyszy zmniejszenie si´ produkcji. Zwalczaniu takiej stagnacji mo˝e s∏u˝yç polityka pieni´˝na.

Wykres 4 Stagflacja: dwa scenariusze

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

56 Makroekonomia

W praktyce zidentyfikowanie inflacji popytowej

jest trudne. Powiedzmy np., ˝e ekspansja pieni´˝na
i wzrost popytu na rynku dóbr zwi´kszajà produkcj´.
Wzrastajàce zapotrzebowanie na czynniki produkcji
wywo∏uje wtedy zwy˝k´ p∏ac i cen surowców. Dopiero
ten wzrost kosztów produkcji prowadzi do wzrostu cen
gotowych wyrobów. Trudno powiedzieç, czy taka infla-
cja jest popytowa, czy kosztowa.

Koszty inflacji

Dlaczego ludzie nie lubià inflacji? Dro˝yzna nie jest za-
dowalajàcym wyt∏umaczeniem. Przecie˝ jeÊli wszyst-
kie zmienne nominalne rosnà w takim samym tempie,
to wy˝szym cenom odpowiadajà wy˝sze nominalne do-
chody, w tym wy˝sze p∏ace nominalne. To z kolei
oznacza, ˝e dochody realne si´ nie zmieniajà (taka in-
flacja nosi nazw´ inflacji czystej). Krótko mówiàc, in-
flacja nie musi powodowaç powszechnego zubo˝enia.
Na przyk∏ad, w Polsce w 2. po∏owie lat dziewi´çdzie-
siàtych - mimo inflacji - p∏ace realne ros∏y w tempie kil-
ku procent rocznie.

Inflacja oczekiwana - przygotowane spo∏eczeƒstwo

Zacznijmy od sytuacji, gdy inflacja jest oczekiwana,
a spo∏eczeƒstwo zmienia sposób swego zorganizowania
tak, aby szkody wyrzàdzone przez nieuchronny wzrost
cen okaza∏y si´ jak najmniejsze. Stopy procentowe i sto-
py opodatkowania sà np. dostosowywane do rosnàcych
cen, co sprawia, ˝e odpowiednie wielkoÊci realne (real-
na stopa procentowa, realna wartoÊç p∏aconych podat-
ków) pozostajà sta∏e. Podobnie, indeksowana jest rów-
nie˝ nominalna wartoÊç p∏ac i emerytur, co oznacza, ˝e
zwi´ksza si´ je w tempie odpowiadajàcym inflacji.

Nawet wtedy jednak inflacji towarzyszà koszty zdzie-

ranych zelówek (shoe-leather costs) (koszty transakcyjne
spowodowane ucieczkà od pieniàdza, np. czas tracony
w kolejkach przez ludzi wykupujàcych towary ze sklepów)
oraz koszty zmienianych jad∏ospisów (menu costs) (kosz-
ty transakcyjne zwiàzane z przystosowaniem si´ spo∏e-
czeƒstwa do wzrostu cen, np. koszt zmiany konstrukcji te-
lefonów przyjmujàcych monety). Koszty zdzieranych zeló-
wek i zmienianych jad∏ospisów sà szczególnie du˝e
w przypadku inflacji si´gajàcej tysi´cy procent rocznie. Ta-
kà inflacj´ nazywa si´ hiperinflacjà (zob. ramka 4). Realny
popyt na pieniàdz zmniejsza si´ wtedy drastycznie.

Ramka 4 Hiperinflacja

Hiperinflacja jest to bardzo szybki wzrost cen (wolniej-
sza jest inflacja galopujàca, jeszcze wolniejsza - infla-
cja pe∏zajàca). Zgodnie z definicjà amerykaƒskiego
ekonomisty Phillipa Cagana (ur. w 1927 r.), miesi´czny
wzrost cen przekracza wtedy 50%, przez kilka lat lub

przynajmniej wiele miesi´cy. Najgwa∏towniejsza znana
hiperinflacja mia∏a miejsce na W´grzech po II wojnie
Êwiatowej, od sierpnia 1945 r. do lipca 1946 r. Ceny ro-
s∏y tam Êrednio o 19800% miesi´cznie (w lipcu 1946 r.
ich wzrost wyniós∏ 4,2 . 10

%). Dla porównania:

w czasie s∏ynnej hiperinflacji w Niemczech w latach
dwudziestych miesi´czne maksimum osiàgn´∏o po-
ziom 32,4 . 10

%, a w Polsce w czasie hiperinflacji po

I wojnie Êwiatowej by∏o ono równe 275%

Po I wojnie Êwiatowej hiperinflacja wystàpi∏a

w Austrii, Niemczech, na W´grzech, w Polsce i w Ro-
sji. Po II wojnie Êwiatowej dotkn´∏a Chiny, Tajwan,
W´gry i Grecj´. W latach osiemdziesiàtych prze˝ywa-
∏y jà: Argentyna, Brazylia, Boliwia, Chile, Nikaragua
i Peru.

Przyczynà tego rzadkiego zjawiska jest najcz´Êciej

dzia∏alnoÊç paƒstwa, warunkiem koniecznym - istnie-
nie papierowego, niewymienialnego pieniàdza. Nie
mogàc sobie poradziç w inny sposób, paƒstwo drukuje
pieniàdze bez pokrycia w towarach, aby sfinansowaç
swoje wydatki. Posiadacze zasobów pieniàdza zostajà
wtedy opodatkowani „podatkiem inflacyjnym”. Obok
emisji towarzyszàcej wzrostowi PKB jest on êród∏em
renty emisyjnej (seigniorage). Paƒstwo p∏aci drukowa-
nymi przez siebie banknotami, a wzrost cen zmniejsza
si∏´ nabywczà pieni´dzy gospodarstw domowych
i przedsi´biorstw.

Hiperinflacji towarzyszy zatem gwa∏towny

wzrost nominalnej poda˝y pieniàdza. JednoczeÊnie
maleje realny popyt na pieniàdz (ludzie próbujà unik-
nàç inflacyjnego opodatkowania) i gwa∏townie wzra-
sta szybkoÊç obiegu pieniàdza. Rozwijajà si´ transak-
cje barterowe, pieniàdz zagraniczny przejmuje funkcje
pieniàdza krajowego. Hiperinflacj´ nap´dzajà tak˝e
wzrastajàce oczekiwania inflacyjne. Ludzie sàdzà, ˝e
ceny b´dà nadal ros∏y, wi´c aby zrekompensowaç so-
bie wynikajàce stàd straty, podnoszà te ceny, które
mogà podnieÊç.

Zatrzymanie hiperinflacji nast´puje zwykle „za

jednym zamachem”. Niezb´dne jest zahamowanie
wzrostu nominalnej poda˝y pieniàdza, co jest trudne,
bo paƒstwo potrzebuje pieni´dzy. Trzeba zreorganizo-
waç system finansowy paƒstwa i uniezale˝niç bud˝et
od dochodów z kreacji pieniàdza. Kiedy realny popyt
na pieniàdz w gospodarce zmaleje tak, ˝e podatek infla-
cyjny przestaje spe∏niaç swojà funkcj´, nadchodzi czas
reformy pieni´˝nej. Symbolicznà wymow´ ma zwykle
wprowadzenie nowej jednostki pieni´˝nej

a Zob. E. Taylor: Inflacja polska. Poznaƒ 1926 oraz Druga inflacja polska. Przy-
czyny - przebieg - Êrodki zaradcze. Poznaƒ 1926.
b W Polsce w latach dwudziestych hiperinflacj´ zahamowano w wyniku refor-
my Grabskiego i zastàpienia marki polskiej z∏otym. W∏adys∏aw Grabski (1874-
1938) - polityk, ekonomista, historyk; za∏o˝y∏ Bank Polski SA, by∏ premierem
w latach 1920 i 1923-1925.

Inflacja oczekiwana - nieprzygotowane spo∏eczeƒstwo

Kiedy inflacja jest oczekiwana, lecz ludzie nie sà w sta-
nie si´ do niej doskonale przystosowaç, pojawiajà si´
znowu koszty zdzieranych zelówek i koszty zmienia-
nych jad∏ospisów. Dodatkowà konsekwencjà inflacji
okazuje si´ wtedy ˝ywio∏owa, niekontrolowana redy-
strybucja dochodów.

Po pierwsze, nominalne stopy procentowe nie na-

dà˝ajà za rosnàcymi cenami. Dotyczy to np. oprocento-
wania rachunków bankowych. Korzystajà na tym d∏u˝-
nicy, którymi cz´sto sà ludzie m∏odzi, zaciàgajàcy wie-
le kredytów. Chodzi o po˝yczki na zakup konsumpcyj-
nych dóbr trwa∏ego u˝ytku, a tak˝e o kredyty hipotecz-
ne na zakup mieszkaƒ i domów. Inflacja sprawia, ˝e re-
alna wartoÊç rat tych po˝yczek (wraz z oprocentowa-
niem) maleje. Tracà wierzyciele, czyli np. banki,
a w ostatecznym rozrachunku ci, którzy w zamian za
niskie oprocentowanie powierzyli bankom swoje pie-
niàdze. Zwykle sà to osoby starsze, które zdà˝y∏y ju˝
zgromadziç oszcz´dnoÊci. Podobny mechanizm dzia∏a
w przypadku zakupu obligacji.

Po drugie, gospodarstwa domowe i przedsi´bior-

stwa tracà tak˝e na skutek drena˝u fiskalnego, czyli
w wyniku niedostosowania systemu podatkowego do
ciàgle rosnàcych cen. Inflacja podnosi otrzymywane
przez nie dochody (np. nominalne oprocentowanie
oszcz´dnoÊci lub zyski przedsi´biorstw), a to w przy-
padku sta∏ych progów opodatkowania, nawet przy li-
niowej stawce podatku, mo˝e oznaczaç wy˝sze obcià-
˝enia podatkowe.

Po trzecie, ró˝ne grupy spo∏eczne z ró˝nà skutecz-

noÊcià walczà o zachowanie zagro˝onej inflacjà si∏y na-
bywczej swoich dochodów. Niektórzy (np. dobrze zor-
ganizowane grupy pracowników reprezentowane przez
agresywne zwiàzki zawodowe) sà w stanie osiàgnàç ten
cel; inni (np. emeryci) tracà, poniewa˝ nominalna war-
toÊç ich dochodów nie nadà˝a za wzrostem cen.

Opisany mechanizm redystrybucji mo˝e dzia∏aç

na korzyÊç paƒstwa. WspominaliÊmy ju˝ o podatku in-
flacyjnym. Podobnie, drena˝ fiskalny sprawia, ˝e wp∏y-
wy podatkowe do bud˝etu wzrastajà. Poza tym inflacja
powoduje, ˝e maleje realna wartoÊç d∏ugu publicznego,
zaciàgni´tego w przesz∏oÊci przez paƒstwo.

Dodajmy, ˝e w wielu przypadkach opisywane tu

skutki inflacji nie wystàpi∏yby na znacznà skal´, gdyby
prowadzono rachunkowoÊç uwzgl´dniajàcà wp∏yw in-
flacji (definicje dochodów i kosztów wyra˝ajà wtedy
wartoÊci realne, a nie nominalne). Jednak ca∏kowite za-
hamowanie inflacyjnej redystrybucji dochodów by∏oby
bardzo drogie. Zauwa˝my, ˝e - niezale˝nie od ocen mo-
ralnych - towarzyszàce inflacji zmiany dochodów mogà
powodowaç nieefektywnà alokacj´ zasobów (przyk∏a-
dem jest bankructwo przedsi´biorstwa, które za sprawà
inflacji zosta∏o nadmiernie obcià˝one podatkami).

Nieoczekiwana inflacja

Rozwa˝ymy teraz sytuacj´, gdy tempa inflacji nie da si´
przewidzieç. To w∏aÊnie taki scenariusz jest najbardziej
rozpowszechniony. Po pierwsze, skutkiem wzrostu cen
sà wtedy - oczywiÊcie - koszty zdzieranych zelówek
i koszty zmienianych jad∏ospisów oraz redystrybucja
dochodów. Korzystajà posiadacze zobowiàzaƒ wyra˝o-
nych w wielkoÊciach nominalnych, tracà - posiadacze
nominalnych nale˝noÊci.

Po drugie, inflacja, której tempa nie da si´ przewi-

dzieç, utrudnia prowadzenie rachunku ekonomiczne-
go. Przysz∏y poziom cen, a tak˝e wielkoÊç przysz∏ych
dochodów nie sà znane. Nie wiadomo dok∏adnie, ile
naprawd´ wyniosà koszty i zyski zwiàzane z realizacjà
konkretnego przedsi´wzi´cia. W przypadku d∏ugookre-
sowych projektów inwestycyjnych zwi´ksza si´ skoko-
wo liczba mo˝liwych wariantów rozwoju sytuacji. Ich
rozpatrzenie - jeÊli w ogóle jest mo˝liwe - pociàga za so-
bà dodatkowe koszty. Poniewa˝ ludzie nie lubià ryzy-
ka, inwestorzy mogà w takiej sytuacji w ogóle po-
wstrzymaç si´ od dzia∏ania. W gospodarce zmniejsza
si´ wówczas zagregowany popyt, a wi´c tak˝e produk-
cja, maleje efektywnoÊç gospodarowania.

Dodajmy, ˝e wed∏ug najnowszych szacunków re-

dukcja stopy inflacji o 5 punktów procentowych podnosi
roczne tempo wzrostu wydajnoÊci pracy o 0,1-0,3 punk-
tów procentowych rocznie

. Na przyk∏ad, spowolnienie

tempa inflacji z 15% do 5% rocznie w kolejnych latach
powodowa∏oby wzrost wydajnoÊci, byç mo˝e, a˝ o 0,6%
rocznie. W przypadku Stanów Zjednoczonych oznacza-
∏oby to niemal podwojenie tempa wzrostu wydajnoÊci
pracy w porównaniu z ostatnimi dekadami XX w.

Jak sobie poradziç z inflacjà?

Inflacj´ mo˝na zwalczaç Êrodkami polityki gospodar-
czej. Zapobiegajà jej tak˝e odpowiednie zmiany insty-
tucjonalne.

Ârodki polityki gospodarczej

Powiedzmy, ˝e chcàc zahamowaç inflacj´, paƒstwo
zmniejsza tempo wzrostu nominalnej poda˝y pienià-
dza (M

) z

. Na wykresie 5a wzd∏u˝ krótko-

okresowej krzywej Phillipsa (PC

) gospodarka przesu-

wa si´ wtedy z punktu E do punktu A. Restrykcyjna po-
lityka pieni´˝na powoduje wzrost bezrobocia, inflacja
nieco zwalnia.

Dalej mo˝liwe sà ró˝ne scenariusze rozwoju sytu-

acji. Oto scenariusz umiarkowanie optymistyczny.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

8 Zob. B. Motley: Growth and Inflation: A Cross-Country Study. „Economic
Review” (Federal Reserve Bank of San Francisco) nr 1/1998.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

58 Makroekonomia

Rzàd wytrzyma presj´ Êwiata pracy, spowodowanà
zmniejszeniem si´ produkcji i bezrobociem, i nie po-
wróci do poprzedniego, wy˝szego tempa wzrostu nomi-
nalnej poda˝y pieniàdza. Zwiàzki zawodowe uwierzà,
˝e stopa inflacji na sta∏e obni˝y si´ z poziomu

do po-

ziomu

, czyli ˝e krótkookresowa krzywa Phillipsa na

wykresie 5a stopniowo przesunie si´ w dó∏, z po∏o˝enia
PC

do po∏o˝enia PC

. Innymi s∏owy, zmniejszà si´

oczekiwania inflacyjne; pod wp∏ywem okresowo wol-
niejszej inflacji (

) ludzie uznajà stopniowo, i˝ tak-

˝e w przysz∏oÊci inflacja b´dzie wolniejsza. W takiej sy-
tuacji ekonomiÊci mówià o adaptacyjnych oczekiwa-
niach inflacyjnych (adaptative expectations theory).
Ludzie sàdzà przecie˝, ˝e w przysz∏oÊci sytuacja nie
zmieni si´ w porównaniu z teraêniejszoÊcià, wi´c gdy
teraêniejsze tempo inflacji maleje, stopniowo zmniejsza
si´ tak˝e przewidywana przysz∏a stopa inflacji

Alternatywà jest scenariusz radykalnie optymi-

styczny, kiedy to oczekiwania inflacyjne sà racjonalne,
a nie adaptacyjne (rational expectations theory). Ludzie
wykorzystujà wówczas wszystkie dost´pne informacje
o sytuacji gospodarczej i niczym zawodowi ekonomiÊci
przewidujà jej zmiany, dostosowujàc si´ do nich na-
tychmiast (a nie stopniowo). W takiej sytuacji, jeÊli tyl-
ko polityka rzàdu jest wiarygodna, krzywa Phillipsa na
wykresie 5a przesunie si´ w dó∏, do po∏o˝enia PC

, na-

tychmiast po negatywnym szoku popytowym, którego
skutki rozpatrujemy.

Zauwa˝my, ˝e w takim przypadku spo∏eczny koszt

hamowania inflacji oka˝e si´ niewielki, poniewa˝ spa-
dek produkcji i spowodowane nim bezrobocie trwajà
bardzo krótko. Miar´ tego kosztu stanowi wskaênik po-
Êwi´cenia (sacrifice ratio), definiowany jako pomno˝o-
ny przez 100 odsetek rocznej produkcji, którà nale˝y
poÊwi´ciç, aby roczna stopa inflacji obni˝y∏a si´ o 1
punkt procentowy. Szacunki wskazujà, ˝e w rozwini´-
tych gospodarkach wskaênik poÊwi´cenia wynosi oko-
∏o 5, co oznacza, ˝e cenà za obni˝enie stopy inflacji o 1
punkt procentowy jest 5% produktu krajowego brutto.
OczywiÊcie, ofiara w postaci spadku produkcji nie mu-
si przy tym byç ponoszona za jednym zamachem, czy-
li w ciàgu roku. Przeciwnie, mniej bolesny dla spo∏e-
czeƒstwa wydaje si´ wariant, kiedy jest ona roz∏o˝ona
np. na 5 kolejnych lat, co oznacza, ˝e w ciàgu tego okre-
su corocznie PKB jest o 1% mniejszy od poziomu wy-
nikajàcego z d∏ugookresowego trendu wzrostu gospo-
darczego.

Podr´cznikowym przyk∏adem operacji hamowa-

nia inflacji jest tzw. dezinflacja Volckera z pierwszej
po∏owy lat osiemdziesiàtych

. W jej trakcie uda∏o si´

obni˝yç stop´ inflacji w Stanach Zjednoczonych z oko-
∏o 10% rocznie w latach 1981/1982 do oko∏o 4% rocz-
nie w latach 1983/1984. Cenà by∏ najg∏´bszy od czasu
Wielkiego Kryzysu z lat trzydziestych spadek wielko-
Êci produkcji i zwi´kszenie si´ stopy bezrobocia do
10%. Dopiero po latach obni˝y∏a si´ ona do odpowia-
dajàcego mniej wi´cej naturalnej stopie bezrobocia po-
ziomu 6%.

ππ

LPC

ππ

LPC

Poczàtkowo zmniejszenie tempa wzrostu nominalnej poda˝y pieniàdza powoduje negatywny szok popytowy.
To, czy i jak szybko krótkotrwa∏a krzywa Philipsa przesunie si´ w dó∏, co oznacza∏oby dezinflacj´, zale˝y od oczekiwaƒ
inflacyjnych, które mogà byç adaptacyjne lub racjonalne.

Wykres 5 Hamowanie inflacji

9 Zauwa˝my, ˝e w gr´ wchodzi tu samosprawdzajàca si´ prognoza. Inflacja
zostanie zahamowana, jeÊli pracownicy zgodzà si´ na wolniejsze tempo wzro-
stu p∏ac nominalnych, czego warunkiem jest wiara w zahamowanie inflacji.
Poniewa˝ tempo inflacji ma si´ zmniejszyç, ta zgoda w niewielkim stopniu
zagra˝a p∏acom realnym.

10 Nazwa pochodzi od nazwiska ówczesnego szefa Systemu Rezerwy
Federalnej, czyli amerykaƒskiego banku centralnego, Paula Volckera.

Dodajmy, ˝e akceptacji przez pracowników obni˝-

ki i tempa wzrostu p∏ac nominalnych, niezb´dnej do
pokonania inflacji, mo˝e sprzyjaç odpowiednia polity-
ka dochodowa paƒstwa, które zaczyna bezpoÊrednio
wp∏ywaç na dochody (np. zyski, p∏ace) obywateli.

Przyk∏adem instrumentu z arsena∏u polityki do-

chodowej jest opodatkowanie wzrostu wynagrodzeƒ
ponad pewien, wyra˝ony w procentach, próg. (Na po-
czàtku lat dziewi´çdziesiàtych w Polsce podatek taki
by∏ nazywany popiwkiem, od skrótu: PPWW, czyli po-
datek od ponadnormatywnych wyp∏at wynagrodzeƒ).
U˝ycie takiego Êrodka zwi´ksza prawdopodobieƒstwo
tego, ˝e ludzie rzeczywiÊcie zgodzà si´ na obni˝enie
tempa wzrostu p∏ac, krzywa Phillipsa rzeczywiÊcie
przesunie si´ w dó∏ i inflacja si´ zmniejszy. Przecie˝
podwy˝ki p∏ac i tak sà zabierane przez paƒstwo. W d∏u-
gim okresie gospodarka znajdzie si´ zatem w punkcie E'
na wykresie 5a.

Pesymistyczny scenariusz rozwoju sytuacji w trak-

cie operacji hamowania inflacji zosta∏ pokazany na wy-
kresie 5b). Rzàd ugina si´ pod presjà gwa∏townie zwi´k-
szajàcego si´ bezrobocia. Przecie˝ rosnàce w niezmie-
nionym tempie p∏ace nominalne powodujà wzrost cen,
który coraz bardziej zmniejsza realnà poda˝ pieniàdza.
(Pami´tamy, i˝ paƒstwo zmniejszy∏o tempo wzrostu
nominalnej poda˝y pieniàdza, które teraz jest ni˝sze od
tempa wzrostu p∏ac i cen). Zwiàzki zawodowe nie wie-
rzà w skutecznoÊç terapii antyinflacyjnej aplikowanej
gospodarce na koszt pracowników i nie chcà s∏yszeç
o zmniejszeniu tempa wzrostu p∏ac nominalnych. „Dla-
czegó˝ to przedsi´biorcy nie zrezygnujà z cz´Êci swego
zysku?!” - pytajà zwiàzkowi przywódcy. W takiej sytu-
acji tempo wzrostu nominalnej poda˝y pieniàdza musi
wkrótce powróciç do wyjÊciowego poziomu. Krótko-
okresowe wyrzeczenia idà na marne; na wykresie
5b gospodarka stopniowo powraca z punktu A do
punktu d∏ugookresowej równowagi, E.

Jak widaç, sukces w walce z inflacjà zale˝y przede

wszystkim od wiary pracowników w konsekwencj´
dzia∏aƒ rzàdu. To m.in. od inflacyjnych oczekiwaƒ za-
le˝y wielkoÊç wskaênika poÊwi´cenia. Aby zmniejszyç
oczekiwania inflacyjne, rzàd mo˝e sam postawiç si´
w sytuacji bez wyjÊcia, przeprowadzajàc przez parla-
ment odpowiednià ustaw´ nieodwo∏alnie zobowiàzujà-
cà go do zmniejszania tempa wzrostu nominalnej poda-
˝y pieniàdza (M

) wed∏ug z góry podanego harmono-

gramu. OczywiÊcie, takie dobrowolne wyrzeczenie si´
pewnych mo˝liwoÊci przysz∏ych dzia∏aƒ ma Êwiadczyç
o determinacji rzàdzàcych zdecydowanych st∏umiç in-
flacj´, i to bez wzgl´du na cen´.

Instytucje

Antyinflacyjne zabezpieczenia instytucjonalne polega-
jà zwykle na ograniczaniu mo˝liwoÊci wymuszania
przez rzàd na w∏adzach banku centralnego zwi´kszenia
nominalnej poda˝y pieniàdza.

Przyk∏adem tego jest prawne uniezale˝nienie ban-

ku centralnego od rzàdu i parlamentu i zobowiàzanie
go do dbania o stabilnoÊç cen. W gr´ wchodzi zarówno
niezale˝noÊç polityczna (np. w∏adze banku sà powo∏y-
wane przez parlament, a nie przez rzàd, ich kadencja
nie pokrywa si´ z kadencjà rzàdu i parlamentu), jak
i ekonomiczna (np. parlament nie mo˝e zmusiç banku
centralnego do wykupienia rzàdowych papierów war-
toÊciowych i sfinansowania w ten sposób deficytu bu-
d˝etowego, parlament nie zatwierdza zasad polityki
pieni´˝nej banku centralnego). Rozwiàzaniem skraj-
nym jest ustawowe wyznaczenie górnej granicy tempa
wzrostu nominalnej poda˝y pieniàdza.

Przystosowanie si´ spo∏eczeƒstwa do ˝ycia z in-

flacjà tak˝e polega na odpowiednich zmianach insty-
tucji (np. chodzi o wprowadzenie w∏aÊciwego opro-
centowania depozytów, ksi´gowoÊci dostosowanej do
warunków inflacji, o regularne korygowanie nomi-
nalnych granic przedzia∏ów opodatkowania i nomi-
nalnej wysokoÊci wszelkich p∏atnoÊci). Klasycznym
Êrodkiem bywa indeksacja, czyli automatyczne dosto-
sowywanie wysokoÊci wyra˝onych nominalnie zobo-
wiàzaƒ d∏u˝ników do skutków oczekiwanej i nie-
oczekiwanej inflacji.

* * *

Inflacja jest zjawiskiem wa˝nym i z∏o˝onym. Spowodo-
wane przez nià koszty sà ukryte i nie rzucajà si´ w oczy
tak, jak np. koszty bezrobocia. Tym trudniejszym czyni
to starania odpowiedzialnych polityków gospodar-
czych o obni˝enie tempa wzrostu cen w gospodarce.
Cz´sto spo∏eczeƒstwa po prostu nie sà gotowe ponieÊç
kosztów zdecydowanej polityki antyinflacyjnej. Doty-
czy to m.in. reformujàcych swoje gospodarki krajów
zmierzajàcych „od planu do rynku”.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Makroekonomia

BankowoÊç angielska, zarówno komercyjna, jak i cen-
tralna, ma d∏ugà tradycj´

. Sieç domów bankowych po-

wsta∏a ju˝ pod koniec XVII wieku. Utworzony w 1694 r.
Bank Anglii (Bank of England)

by∏ historycznie dru-

gim, po Szwedzkim Banku Paƒstwowym, bankiem emi-
syjnym. W póêniejszym okresie Bank Anglii tworzy∏,
naÊladowane w innych krajach, wzory post´powania
banku centralnego.

O powstaniu Banku Anglii zadecydowa∏ w du˝ym

stopniu zbieg okolicznoÊci. W pierwszej po∏owie XVII
wieku Anglicy mieli zwyczaj deponowania, ze wzgl´-
dów bezpieczeƒstwa, swoich zapasów kruszcu w men-
nicy królewskiej. W 1640 r. Karol I skonfiskowa∏ z∏oto
z∏o˝one w mennicy, czym skutecznie odzwyczai∏
swych poddanych od powierzania kruszców instytu-
cjom paƒstwowym. W drugiej po∏owie XVII wieku de-
ponowano zatem z∏oto u z∏otników londyƒskich (Gold-
smiths), którzy wydawali w zamian kwity depozytowe

na okaziciela (Goldsmithsnotes), funkcjonujàce na po-
dobieƒstwo póêniejszych banknotów. Z∏otnicy doÊç
szybko zorientowali si´, ˝e rozmiary emisji Goldsmithsnotes
mogà byç wi´ksze od posiadanych przez nich zasobów
z∏ota, jest bowiem ma∏o prawdopodobne, ˝eby wszyscy
posiadacze kwitów przyszli po swoje z∏oto równocze-
Ênie. Za∏o˝enie to sprawdza∏o si´ jednak tylko w spo-
kojnych czasach. W 1672 r. Europa doÊwiadczy∏a kry-
zysu finansowego, którego oÊrodkiem by∏ zagro˝ony
przez wojska Ludwika XIV Amsterdam. Kryzys nie
ominà∏ Londynu, przynoszàc upadek wielu z∏otników.
W Anglii kryzysowi towarzyszy∏o ponadto zawieszenie
sp∏aty d∏ugów paƒstwowych. Kryzys podkopa∏ pozycj´
Amsterdamu jako centrum finansowego Europy. Roz-
poczà∏ si´ - trwajàcy do koƒca wojny siedmioletniej -
okres, w którym o takà pozycj´ rywalizowa∏y: Londyn
i Hamburg. Wydarzenia te wywo∏a∏y

dyskusj´ na te-

mat potrzeby utworzenia banku publicznego. Czasy re-
stauracji Stuartów nie sprzyja∏y takim rozwa˝aniom,
ale po Chwalebnej Rewolucji w 1688 r. powrócono do
tematu.

Pomys∏ utworzenia banku publicznego mia∏ wielu

przeciwników. Wigowie obawiali si´, ˝e bank umo˝li-

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

60 Historia BankowoÊci

3 lub raczej doprowadzi∏y do wznowienia takiej dyskusji. Ju˝ w 1571 r. pró-
bowano utworzyç system siedmiu banków publicznych (w Londynie, Yorku,
Norwich, Coventry, West Chester, Bristol i Exeter), dzia∏ajàcych na zasadzie
podobnej do katolickich montes pietatis, tzn. zaopatrujàcych ubogich w kre-
dyt bezprocentowy lub nisko oprocentowany. Podczas rewolucji angielskiej
purytanin Hugh Peters proponowa∏ utworzenie w ka˝dym mieÊcie publiczne-
go banku komunalnego, który ∏àczy∏by funkcje instytucji kredytowej i ubez-
pieczeniowej. Por. Ch.P. Kindleberger: A Financial History ..., op,cit., s. 52.

1 Ph. L. Cottrell: The Historical development of modern banking within the
United Kingdom. W: Handbook of History of European Banks. M. Pohl (red.),
Frankfurt nad Menem 1992, s. 1137-1161; tam dalsza bibliografia. Ze star-
szych, ale aktualnych opracowaƒ patrz: K. Mackenzie: The Banking System of
Great Britain, France, Germany, & The United States of America. Londyn
1935, s. 1-62.; Ch. Kindleberger: A Financial History of Western Europe. Lon-
dyn 1984, s. 73-94.; Encyklopedia Nauk Politycznych. T. 1, Warszawa 1936
(dalej ENP), s. 281, 322; J. K. Solarz: Rozwój systemów bankowych. Warszawa
1996, s. 44-50; W. Morawski: Historyczne êród∏a wspó∏czesnych systemów
bankowych. „Zeszyty Naukowe Wy˝szej Szko∏y Informatyki i Zarzàdzania
w Rzeszowie” nr 1/1998, s. 87-124.
2 Historiografia dotyczàca Banku Anglii jest bardzo bogata. Patrz przede
wszystkim: J. Clapham: The Bank of England, a History 1694-1919. Cambrid-
ge 1944; R.S. Sayers: The Bank of England, 1891-1944. Cambridge 1976; J.S.
Fforde: The Bank of England and Public Policy 1941-1958. Cambridge 1992.

Historia bankowoÊci centralnej

Wielka Brytania i kraje Commonwealthu

W o j c i e c h M o r a w s k i

wi ukrycie finansów paƒstwa przed kontrolà parlamen-
tu i w ten sposób wzmocni w∏adz´ królewskà. Torysi
podkreÊlali, ˝e banki publiczne w Europie by∏y raczej
zwiàzane z ustrojem republikaƒskim (Banco di Rialto
w Wenecji, Banco San Georgio w Genui, Girobank
w Hamburgu czy Amsterdamsche Wisselbank) i oba-
wiali si´ os∏abienia monarchii. Zwolennicy banku mó-
wili o koniecznoÊci uregulowania d∏ugu publicznego,
zwi´kszenia bezpieczeƒstwa dzia∏alnoÊci gospodarczej,
o poszerzeniu obiegu pieni´˝nego i obni˝eniu oprocen-
towania kredytu.

W 1694 r. uchwalono Ustaw´ o przekazaniu do

rozporzàdzenia JKM ró˝nych op∏at od okr´tów i ∏odzi,
znanà w historii jako Tonnage Act. Pod tà z∏udnà na-
zwà ukrywa∏ si´ akt prawny, powo∏ujàcy do ˝ycia Bank
Anglii. Bank by∏ spó∏kà akcyjnà, ca∏kowicie niezale˝nà
od rzàdu. A˝ do 1946 r. Bank Anglii uchodzi∏ za wzór
niezale˝noÊci banku centralnego. Walne Zebranie Ak-
cjonariuszy (General Court) wybiera∏o 26-osobowà Ra-
d´ Dyrektorów (Court of Directors), którzy co roku wy-
bierali spoÊród siebie gubernatora i wicegubernatora.
Gubernator wywodzi∏ si´ zawsze spoza grona pracow-
ników banku, wicegubernator - przeciwnie - mia∏ za so-
bà karier´ w Banku. Rozwiàzanie takie, typowe dla biu-
rokracji brytyjskiej, mia∏o zmniejszaç prawdopodo-
bieƒstwo powstawania klik. Ani rzàd, ani Korona nie
mia∏y wp∏ywu na obsad´ obu stanowisk. Gubernator
by∏ wybierany tylko na rok, nie by∏a jednak ograniczo-
na liczba kolejnych kadencji. W praktyce zatem wybit-
ni gubernatorzy mogli pe∏niç swe funkcje przez ca∏e
dziesi´ciolecia

. Bank uzyska∏ przywilej emisji bank-

notów na 12 lat, póêniej przed∏u˝any. Móg∏ ponadto
wykonywaç wszystkie normalne czynnoÊci bankowe.
Emitowane banknoty nie mog∏y mieç wartoÊci nomi-
nalnej ni˝szej ni˝ 5 funtów, co by∏o sumà doÊç znacz-
nà. Uwa˝ano bowiem, ˝e banknoty sà przeznaczone dla
warstw wy˝szych. Lud powinien mieç do czynienia ra-
czej z monetami

Bank przyczyni∏ si´ do stabilizacji walutowej.

W 1717 r. Izaak Newton, pe∏niàcy funkcj´ dyrektora
mennicy królewskiej, ustali∏ parytet funta na 7,322385 g z∏o-
ta. Ten „newtonowski” parytet przetrwa∏, z przerwami,
a˝ do 1931 r. W XVIII wieku funt by∏ walutà bimetali-
stycznà. W sk∏ad jego pokrycia wchodzi∏o zarówno z∏o-
to, jak i srebro. Zaletà takiego systemu by∏a mo˝liwoÊç
uzyskania szerszego, ni˝ w przypadku monometali-
zmu, obiegu pieni´˝nego. Wady by∏y jednak równie˝
powa˝ne. Trzeba by∏o ustaliç oficjalny parytet wartoÊci
srebra do z∏ota, a ten nie pokrywa∏ si´ póêniej z cenami
rynkowymi obu kruszców. Zaczyna∏o wówczas dzia∏aç

prawo Greshama ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Z∏ote pokrycie stanowi∏y monety zwane gwineami,
o wartoÊci 21 szylingów (czyli 1 funta i 1 szylinga).
Stopniowo wycofywano si´ natomiast ze srebra.
W 1774 r. postanowiono, ˝e srebrem mo˝na regulowaç
zobowiàzania jedynie do sumy 25 funtów.

W 1719 r. Angli´ ogarn´∏a goràczka spekulacyjna

zwiàzana z dzia∏alnoÊcià Kompanii Mórz Po∏udnio-
wych. W tym samym czasie we Francji trwa∏a podobna
spekulacja, b´dàca dzie∏em Johna Lawa. Kurs akcji
Kompanii wzrasta∏ bez ˝adnego zwiàzku z jej efektami
finansowymi. W 1720 r. nastàpi∏ krach. Akcje Kompanii
okaza∏y si´ „baƒkami mydlanymi” (South Sea Bubble -
polskie s∏owo „bubel” pochodzi w∏aÊnie z tej epoki).
Ma∏o jeszcze wówczas doÊwiadczone w∏adze Banku
Anglii mia∏y ochot´ w∏àczyç si´ do spekulacji i udzieliç
gwarancji akcjom Kompanii. Paradoksalnie, przed po-
pe∏nieniem tego b∏´du uchronili Bank niech´tni mu to-
rysi. Zrobili to nie z ˝yczliwoÊci, ale w obawie, ˝e zbyt-
nio si´ wzmocni. Mimo to bank musia∏ przetrwaç
pierwszy w swych dziejach szturm klientów, którzy
chcieli wymieniç banknoty na kruszce. Grano na zw∏o-
k´, wyp∏acajàc nale˝noÊci powoli monetami jednoszy-
lingowymi i po kilku dniach panika zosta∏a opanowana.

Kolejna panika nastàpi∏a w 1745 r., kiedy to w Szko-

cji zjawi∏ si´ pretendent do tronu, Karol Edward Stuart.
Bank, jako poÊredni twór „chwalebnej rewolucji”, praw-
dopodobnie nie przetrwa∏by restauracji Stuartów. Urato-
wali go wówczas kupcy londyƒscy, którzy zdà˝yli si´ ju˝
przekonaç o zaletach jego istnienia. Ich solidarne oÊwiad-
czenie, ˝e niezale˝nie od rozwoju sytuacji nadal honoro-
waç b´dà banknoty Banku Anglii, wystarczy∏o do ugasze-
nia paniki. Kryzys 1763 r., zwiàzany z zakoƒczeniem
wojny siedmioletniej, rozstrzygnà∏ na korzyÊç Londynu
rywalizacj´ z Hamburgiem o przodownictwo w finansach
europejskich. Poza korzystnym dla Wielkiej Brytanii wy-
nikiem wojny przyczyni∏ si´ do tego inny stosunek do
dyskonta weksli. W Londynie dawno ju˝ uznano to za
normalnà czynnoÊç finansowà; w Hamburgu traktowano
dyskonto nadal jako swego rodzaju ostatecznoÊç. Kupiec
dyskontujàcy weksle uwa˝any by∏ za zagro˝onego i traci∏
zaufanie partnerów. Przy okazji nast´pnego kryzysu,
w 1783 r., spowodowanego przez przegranà wojn´ z ko-
loniami amerykaƒskimi, w∏adze Banku Anglii po raz
pierwszy Êwiadomie wystàpi∏y w roli instancji odpowie-
dzialnej za stan rynku pieni´˝nego, przejmujàc krótkoter-
minowe zobowiàzania rzàdu i nie dopuszczajàc do ban-
kructwa paƒstwa

. W po∏owie XVIII wieku prawo emisji

banknotów uzyska∏y te˝ niewielkie, prowincjonalne ban-
ki. Skala tej emisji nie by∏a znaczàca

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Historia BankowoÊci

6 A.E. Feavearyear: The Pound Sterling. A History of English Money. Londyn
1932, s. 164.
7 Lista 66 banków, które mia∏y ten przywilej, wraz z datà ostatniej emisji. A.
Pick: Standard Catalog of World Paper Money. Vol. I: Specialized issues.
bmw 1995, s. 586.

4 Np. Montagu Norman, który by∏ gubernatorem w latach 1920-1944.
5 W sytuacji doÊç powszechnego jeszcze wówczas analfabetyzmu by∏o to za∏o-
˝enie racjonalne. W zasadzie dopiero po I wojnie Êwiatowej zmieni∏ si´ sposób
myÊlenia o tych sprawach. Uznano wówczas, ˝e na nastroje spo∏eczne êle wp∏y-
wa sytuacja, w której najwy˝szy nomina∏ banknotu przekracza przeci´tnà p∏ac´.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

62 Historia BankowoÊci

W 1793 r. dla Wielkiej Brytanii rozpoczà∏ si´ d∏u-

gi okres wojen z rewolucyjnà, nast´pnie zaÊ napoleoƒ-
skà Francjà. Wybuchowi wojny towarzyszy∏ kryzys fi-
nansowy, którego bezpoÊrednià przyczynà by∏a utrata
wiarygodnoÊci kredytowej przez emigrantów francu-
skich po bitwie pod Valmy, kiedy to sta∏o si´ jasne, ˝e
niepr´dko powrócà oni do Francji i do swoich majàt-
ków, których pod zastaw zaciàgali kredyt

. Mimo to

jeszcze przez cztery lata zachowano wymienialnoÊç
banknotów na kruszce. Dopiero w 1797 r., kiedy po roz-
padzie I koalicji Wielka Brytania pozosta∏a jedynym
przeciwnikiem Francji

, zawieszono wymienialnoÊç

banknotów. Bank Anglii zosta∏ upowa˝niony do emito-
wania banknotów jednofuntowych, a mennica zacz´∏a
wypuszczaç, tak charakterystyczne potem dla Wielkiej
Brytanii, miedziane jednopensówki. W nast´pnych la-
tach kurs funta papierowego kszta∏towa∏ si´ poni˝ej
kruszcowego. Najgorszy by∏ pod tym wzgl´dem rok
1814, kiedy to funt papierowy odpowiada∏ zaledwie
75% funta z∏otego. Ju˝ w 1810 r. rozpoczà∏ jednak pra-
c´ Bullion Committee, którego celem by∏o przywrócenie
wymienialnoÊci poprzez polityk´ deflacyjnà. W 1816 r.,
na mocy Lord Liverpool Coinage Act przywrócono wy-
mienialnoÊç w systemie Gold Standard. Pokryciem emi-
sji mia∏y byç z∏ote suwereny, odpowiadajàce 1 funtowi.
W maju 1818 r. trzeba by∏o jednak znów zawiesiç wy-
mienialnoÊç, bowiem wobec wysokiej ceny z∏ota dawa-
∏a ona zbyt deflacyjne efekty. Po kilku latach pracy tzw.
Komisji Peela, która zaleci∏a stopniowe obni˝anie ceny
z∏ota, w 1821 r. ponownie wprowadzono wymienial-
noÊç. Wielka Brytania by∏a pierwszym krajem, który po
wojnach napoleoƒskich zdecydowa∏ si´ na Gold Stan-
dard. Inne paƒstwa eksperymentowa∏y jeszcze przez
kilka dekad z bimetalizmem.

Bank Anglii mia∏ poczàtkowo monopolistycznà

pozycj´ nie tylko jako bank emisyjny, ale równie˝ jako
jedyny w Londynie bank akcyjny. Przez d∏ugi czas
utrzymywa∏ si´ bowiem poglàd, ˝e bank akcyjny musi
mieç prawo emitowania banknotów. Zakaz tworzenia
innych banków akcyjnych by∏ zatem formà obrony mo-
nopolu emisyjnego. Banki komercyjne mia∏y, w tej sy-
tuacji, form´ rodzinnych domów bankowych. Margi-
nalne znaczenie mia∏y prowincjonalne banki emisyjne.
W latach dwudziestych XIX wieku szkocki bankier
Thomas Joplin

zapoczàtkowa∏ ruch na rzecz zmiany

tej sytuacji i utworzenia komercyjnych banków akcyj-
nych. W 1832 r. starania Joplina zosta∏y uwieƒczone
powodzeniem. Parlament wyda∏ odpowiednià ustaw´
i powsta∏y pierwsze banki akcyjne, które nie mia∏y pra-
wa emitowaç banknotów. Banknoty Banku Anglii uzy-
ska∏y w tym momencie status prawnego Êrodka p∏atni-
czego (legal tender). Przywileje emisyjne banków pro-
wincjonalnych mia∏y stopniowo wygasaç

. Poczàtko-

wo banki akcyjne dzia∏a∏y jedynie w swej macierzystej
miejscowoÊci. Lata osiemdziesiàte XIX wieku charakte-
ryzowa∏y si´ rozwojem sieci oddzia∏ów, pokrywajàcej
znaczne po∏acie kraju. Na poczàtku XX wieku proces
koncentracji doprowadzi∏ do wy∏onienia si´ „wielkiej
piàtki”

banków o zasi´gu ogólnokrajowym. Zacz´to

wówczas przeciwstawiaç brytyjski model bankowoÊci,
charakteryzujàcy si´ niewielkà liczbà silnych banków,
z których ka˝dy mia∏ setki oddzia∏ów (Bank Branches
System), modelowi amerykaƒskiemu, charakteryzujà-
cemu si´ istnieniem tysi´cy ma∏ych, samodzielnych
firm (Bank Units System).

Innà opozycjà wa˝nà w historii bankowoÊci by∏o

przeciwstawienie angielskiego, ÊciÊle dyskontowego
modelu banku, który finansowa∏ przemys∏ jedynie po-
przez kredyt krótkoterminowy i nie mia∏ udzia∏ów
w przedsi´biorstwach, modelowi niemieckiemu, inwe-
stycyjnemu, w którym bank lokowa∏ cz´Êç swych akty-
wów w akcje przedsi´biorstw. Zaletà modelu brytyj-
skiego by∏ wy˝szy stopieƒ bezpieczeƒstwa, wynikajàcy
z wy˝szej p∏ynnoÊci. Zaletà systemu niemieckiego, któ-
ry dziÊ znany jest pod nazwà „bankowoÊci uniwersal-
nej”, by∏y szersze mo˝liwoÊci mobilizowania kapita∏ów
na cele inwestycyjne. DziÊ opozycja ta ma znaczenie
ju˝ tylko historyczne - po II wojnie Êwiatowej banki
brytyjskie równie˝ posz∏y w kierunku modelu uniwer-
salnego.

Zasady emisji banknotów regulowa∏ Peel Act

z 1844 r. Bank zosta∏ podzielony na dwa departamenty:
emisyjny i bankowy. Departament emisyjny przejà∏ od
bankowego zapasy kruszcu i papierów paƒstwowych,
w zamian przekazujàc mu banknoty o wartoÊci 14 mln
funtów. Odtàd emisja, zwana fiducjarnà, oparta by∏a na
nast´pujàcych zasadach: 14 mln funtów mog∏o nie
mieç pokrycia, emisja powy˝ej tej sumy musia∏a mieç
pokrycie w 100%. W przypadku wygaÊni´cia przywile-
ju emisyjnego któregoÊ z banków prowincjonalnych
Bank Anglii przejmowa∏ jego emisj´, w∏àczajàc 2/3
z niej do emisji fiducjarnej. Tà metodà do 1921 r. po-
wi´kszono emisj´ fiducjarnà do prawie 20 mln funtów.
Podczas kryzysu 1847 r. Bank uzyska∏ prawo czasowe-
go powi´kszenia emisji fiducjarnej, ale pod warunkiem
utrzymania stopy procentowej poni˝ej 8%. Nie skorzy-

8 W lutym 1793 r., w tym samym momencie co w Londynie, nastàpi∏ kryzys
bankowy w Warszawie, którego ofiarà padli wielcy bankierzy epoki stanis∏a-
wowskiej. Na temat zwiàzków mi´dzy kryzysem warszawskim i londyƒskim,
które - jak si´ wydaje - by∏y wi´ksze, ni˝ dotychczas sàdzono, autor mia∏ oka-
zj´ wymieniç poglàdy z historykami brytyjskimi podczas Polsko-Szkockiej
Konferencji Historycznej w Warszawie we wrzeÊniu 2000 r.
9 By∏ to rok, kiedy perspektywa kl´ski brytyjskiej by∏a realna jak nigdy póê-
niej. Sytuacj´ pogarsza∏y bunty, które wybuch∏y w Royal Navy.
10 Thomas Joplin (ok. 1790-1847) powo∏ywa∏ si´ na doÊwiadczenia szkockie,
które - w tym wypadku - okaza∏y si´ inspiracjà dla ca∏ego Zjednoczonego Kró-
lestwa (por. ni˝ej). Po przeforsowaniu pomys∏u utworzenia komercyjnych ban-
ków akcyjnych Joplin zosta∏ pierwszym dyrektorem National Provincial Bank.

11 Proces ten trwa∏ do 1921 r.
12 By∏y to: Lloyd's Bank, Barklay's Bank, Midland Bank, National Provincial
Bank i London & Westminster Bank. W 1968 r. dwie ostatnie firmy po∏àczy∏y
si´ w National Westminster Bank i odtàd mówi si´ o „wielkiej czwórce”

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Historia BankowoÊci

sta∏ wówczas z tej mo˝liwoÊci, ale wykorzysta∏ jà pod-
czas nast´pnego kryzysu, w 1857 r.

Bank Anglii stopniowo wypracowywa∏, naÊlado-

wane póêniej w innych krajach, standardy post´powa-
nia banku centralnego wobec banków komercyjnych

Poczàtkowo bank zosta∏ powo∏any, poza oczywistymi
funkcjami emisyjnymi, w celu obs∏ugi d∏ugu publicz-
nego. Stosunki banku centralnego z bankami komercyj-
nymi regulowa∏a zasada stand by (pogotowia), zgodnie
z którà bank centralny w normalnych warunkach nie
zajmowa∏ si´ kondycjà aparatu kredytowego, a nawet
wyst´powa∏ wobec innych banków jako konkurent, np.
w dziedzinie gromadzenia depozytów. Do akcji w obro-
nie banków wkracza∏ jedynie w sytuacjach nadzwy-
czajnych, podczas paniki bankowej. Powstanie silnych
komercyjnych banków akcyjnych oraz doÊwiadczenia
kryzysów 1837 i 1847 r. sk∏oni∏y w∏adze Banku Anglii
do rewizji zasady stand by i wypracowania koncepcji
banku centralnego jako lender of last resort ( w literatu-
rze polskiej t∏umaczone zwykle jako „kredytodawca
ostatniej instancji”)

. Zmiana ta oznacza∏a stopniowe

wycofywanie si´ banku centralnego z bezpoÊredniego
kredytowania gospodarki na pozycje „banku banków”
i budow´ dwustopniowego aparatu kredytowego.
Zwi´ksza∏o to bezpieczeƒstwo systemu bankowego
i stabilizowa∏o stosunki kredytowe. OdpowiedzialnoÊç
Banku Anglii za banki komercyjne wzrasta∏a, wobec
czego bank centralny nie móg∏ poprzestaç na doraê-
nych kontaktach z nimi w sytuacjach kryzysowych,
zgodnie z zasadà stand by. Ju˝ w XVIII wieku Bank An-
glii stosowa∏ stop´ redyskontowà, póêniej równie˝ ope-
racje otwartego rynku, po to by wp∏ywaç na ekspansj´
kredytowà banków komercyjnych

. Kilkakrotnie zda-

rza∏o si´, ˝e Bank Anglii odgrywa∏ rol´ ostatecznego
êród∏a kredytu na skal´ mi´dzynarodowà (w 1866 czy
w 1907 r.). Zdarzy∏o si´ jednak i tak (podczas kryzysu
1890 r.), ˝e to brytyjski rynek pieni´˝ny musia∏ otrzy-
maç wsparcie od Banku Francji.

Po wybuchu I wojny Êwiatowej w Wielkiej Bryta-

nii pojawi∏y si´, równolegle z banknotami Banku An-
glii, emitowane przez rzàd currency notes. Wiele kra-
jów bioràcych udzia∏ w wojnie, liczàc si´ z perspekty-
wà przywrócenia wymienialnoÊci na z∏oto po wojnie,
stara∏o si´ finansowaç wysi∏ek wojenny nie tyle wzro-
stem emisji banknotów, ile równoleg∏ego pieniàdza pa-
pierowego, emitowanego przez rzàd. Currency notes

by∏y brytyjskà odmianà tej metody. W porównaniu
z banknotami mia∏y one niskie nomina∏y: 1 funt i 10
szylingów, czyli 0,5 funta. Na samym poczàtku wojny
rozluêniono zasady dotyczàce emisji fiducjarnej, ale
wymienialnoÊç na z∏oto uda∏o si´ utrzymaç d∏ugo, bo
a˝ do grudnia 1916 r. W póêniejszym okresie kurs fun-
ta na gie∏dach pozostawa∏ stabilny, gdy˝ na mocy umo-
wy brytyjsko-amerykaƒskiej USA interweniowa∏y,
w razie potrzeby, na rzecz funta

. Obieg pieni´˝ny

wzrós∏ z 32 mln funtów w 1914 r. do 449 mln w 1920 r.

Wielka Brytania udzieli∏a sojusznikom po˝yczek wo-
jennych na ∏àcznà sum´ 2,3 mld funtów, sama jednak
zad∏u˝y∏a si´ w USA na 1 mld funtów

. W marcu

1919 r., kiedy wygas∏a umowa walutowa z USA, kurs
funta gwa∏townie spad∏ o oko∏o 30%.

Koncepcj´ stabilizacji wypracowa∏ powo∏any

przez parlament komitet pod przewodnictwem lorda
Cunliffa. Ze wzgl´dów presti˝owych oraz z racji trwa-
jàcej brytyjsko-amerykaƒskiej rywalizacji o przywódz-
two gospodarcze Êwiata odrzucono pomys∏ stabilizacji
funta na poziomie ni˝szym od przedwojennego. Przy-
wrócenie wymienialnoÊci na poziomie przedwojen-
nym wymaga∏o jednak wycofania z obiegu oko∏o 150
mln funtów. Nie uda∏o si´ tego w pe∏ni osiàgnàç. Na-
st´pne lata wype∏ni∏a drastyczna polityka deflacyjna,
dzi´ki której zmniejszono obieg pieniàdza do 384 mln
w 1925 r.

W maju tego roku przywrócono wymienial-

noÊç funta na z∏oto w systemie Gold Bullion Standard.
Oznacza∏o to wymienialnoÊç nie na monety, ale na
sztaby z∏ota. Jedna sztaba, o wadze 12,4 kg, kosztowa∏a
1.700 funtów. W praktyce wyklucza∏o to mo˝liwoÊç
wymiany banknotów znajdujàcych si´ w r´kach osób
prywatnych. Wi´kszoÊci ludzi po prostu nie by∏o na to
staç. Zachowywano natomiast taki zakres wymienial-
noÊci, który by∏ niezb´dny do regulowania z∏otem sal-
da bilansu p∏atniczego. W 1928 r. Bank Anglii wykupi∏
resztki emisji currency notes. Decyzja z 1925 r. okaza∏a
si´ kosztownym b∏´dem. Funt sta∏ si´ nadwartoÊciowy
i Wielka Brytania mia∏a problemy z bilansem handlo-
wym. W drugiej po∏owie lat 20., kiedy reszta Êwiata
prze˝ywa∏a okres dobrej koniunktury, gospodarka bry-
tyjska pogrà˝y∏a si´ w kryzysie. Monetarne skutki b∏´-
du z 1925 r. ∏agodzi∏ jedynie fakt, ˝e wiele innych kra-
jów, stabilizujàc swoje waluty w systemie Gold
Exchange Standard, traktowa∏o funta jako pokrycie
swojej waluty i, w zwiàzku z tym, przechowywa∏o swo-
je zapasy z∏ota w Banku Anglii.

Podczas wielkiego kryzysu, latem 1931 r. Wielkà

Brytani´ ogarn´∏a panika finansowa. Nie zdo∏a∏o jej za-
pobiec podwy˝szenie emisji fiducjarnej w sierpniu.

13 O doÊwiadczeniach brytyjskich w tej dziedzinie patrz: R.G. Hawtrey: The
Art of Central Banking. London 1932 oraz odpowiednie fragmenty Ch. Kindle-
berger: A Financial History ..., op.cit. oraz tego˝: Szaleƒstwo, panika, krach.
Historia kryzysów finansowych. Warszawa 1999.
14 Koncepcj´ t´ sformu∏owa∏ ostatecznie Walter Bagehot (1826-1877), literat,
dziennikarz i - raczej przez przypadek - ekonomista. Por. W. Bagehot: Lom-
bard Street: A description of Money Market. Londyn 1873.
15 Pami´tajmy jednak, ˝e taki rozwój bankowoÊci centralnej by∏ mo˝liwy jedynie
w krajach zasobnych w kapita∏y, gdzie bank centralny nie by∏ obcià˝ony dodatko-
wym zadaniem mobilizowania kapita∏u na potrzeby rozwoju gospodarczego.

16 A.E. Feavearyear: The Pound Sterling ..., op.cit., s. 302-313.
17 R.B. Mitchell: International Historical Statistics: Europa 1750-1988. Nowy
Jork 1992, s. 769.
18 Ch. Kindleberger: The World in Depression 1929-1939. Berkeley 1986, s. 24.
19 R. B. Mitchell, op.cit., s. 769.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

64 Historia BankowoÊci

W tej sytuacji we wrzeÊniu 1931 r. zawieszono wymie-
nialnoÊç funta na z∏oto i zdewaluowano go o 41%.
PrzejÊciowo wprowadzono te˝ reglamentacj´ dewizo-
wà, ale zniesiono jà ju˝ w 1932 r. Odtàd za kurs funta
odpowiedzialny by∏ Exchange Equalisation Fund (EEF).
By∏a to instytucja rzàdowa, ale administrowana przez
Bank Anglii, który odsprzeda∏ Funduszowi swoje zapa-
sy z∏ota. Dewaluacja poprawi∏a konkurencyjnoÊç gospo-
darki brytyjskiej i u∏atwi∏a wyjÊcie z kryzysu. W Êlad za
Wielkà Brytanià zmieni∏o swà polityk´ walutowà wiele
krajów, okreÊlanych odtàd mianem bloku szterlingowe-
go. Blok by∏ organizacjà nieformalnà, o zmiennym sk∏a-
dzie cz∏onków. Przed II wojnà Êwiatowà nale˝a∏y do
niego kraje Commonwealthu, poza Kanadà, Egipt, Irak,
Iran, Tajlandia, Portugalia, kraje skandynawskie i, przej-
Êciowo, Wolne Miasto Gdaƒsk

. Kraje bloku ujednoli-

ci∏y przepisy dewizowe i utrzymywa∏y wspólny zapas
z∏ota w Banku Anglii. Z punktu widzenia presti˝owego
by∏o to dla Wielkiej Brytanii istotne, oznacza∏o jednak,
˝e Bank Anglii jest zad∏u˝ony w krajach bloku i ponosi
koszty utrzymywania systemu.

5 wrzeÊnia 1939 r. zablokowano na czas wojny

kurs funta wobec dolara na poziomie 4,03 dolara za
funta. Do marca 1941 r. Wielka Brytania musia∏a p∏aciç
gotówkà za pomoc amerykaƒskà, co doprowadzi∏o do
prawie ca∏kowitego wyczerpania rezerw. Dopiero przy-
j´cie przez Kongres ustawy Lend Lease umo˝liwi∏o dal-
sze korzystanie z pomocy bez koniecznoÊci zad∏u˝ania
kraju. W 1944 r., podczas konferencji w Bretton Woods,
reprezentujàcy Wielkà Brytani´ John M. Keynes próbo-
wa∏ wp∏ynàç na kszta∏t powojennego systemu waluto-
wego Êwiata w sposób korzystny dla interesów impe-
rium brytyjskiego (drogie z∏oto, ustanowienie od po-
czàtku mi´dzynarodowej jednostki monetarnej, co za-
pobieg∏oby dominacji dolara), ale we wszystkich wa˝-
niejszych sprawach przegra∏ z Amerykanami.

W 1946 r. Bank Anglii zosta∏ znacjonalizowany.

Straci∏ wówczas wiele ze swej dawnej niezale˝noÊci

Odtàd 16 cz∏onków Court of Directors powo∏ywanych
by∏o na 4 lata przez Koron´. Równie˝ gubernator i wi-
cegubernator mianowani byli na 5 lat przez monarch´.
Ich niezale˝noÊç zagwarantowana by∏a jedynie przez
przywilej nieusuwalnoÊci przed koƒcem kadencji.
W nowej sytuacji Ministerstwo Skarbu „mog∏o - po
konsultacji z gubernatorem Banku - udzieliç Bankowi
Anglii wytycznych, jeÊli uzna, ˝e jest to niezb´dne
z punktu widzenia interesów spo∏ecznych”

. Rozmia-

ry emisji mia∏y byç uzgadniane mi´dzy Bankiem a Mi-
nisterstwem Skarbu. W 1947 r., w obliczu liberalizacji
handlu Êwiatowego przez utworzony wówczas GATT
oraz zapowiedzi Planu Marshalla, Wielka Brytania zde-
cydowa∏a si´ na przywrócenie wymienialnoÊci funta na
inne waluty, ale ju˝ po miesiàcu musia∏a si´ z tego wy-
cofaç wobec gwa∏townego wyczerpania rezerw dewizo-
wych. W 1949 r. zdewaluowano funta o oko∏o 30%
(z 4,03 do 2,8 dolara za funta). W Êlad za Wielkà Bryta-
nià zdewaluowa∏y swe waluty kraje bloku szterlingowe-
go. W 1951 r. rzàd konserwatystów na tyle zliberalizo-
wa∏ prawo dewizowe, ˝e faktycznie mo˝liwy sta∏ si´ ob-
rót walutami zagranicznymi. Towarzyszy∏ temu jednak
wzrost stóp procentowych Banku Anglii. W 1954 r.,
dzi´ki liberalizacji

handlu z∏otem, Londyn odzyska∏

pozycj´ Êwiatowego centrum tego handlu. W latach 50.
Wielka Brytania wyprzedzi∏a w dziedzinie liberalizacji
przepisów walutowych inne kraje Europy Zachodniej,
które przywróci∏y wymienialnoÊç dopiero w 1958 r.
Wyprzedzenie to zapewni∏o funtowi raz jeszcze wysoki
presti˝ mi´dzynarodowy, okreÊlany potem mianem „ba-
biego lata”. Dzia∏ajàca pod koniec lat 50. komisja pod
przewodnictwem lorda Cyryla Radcliffe'a zaleci∏a ban-
kom brytyjskim odejÊcie od tradycyjnego, dyskontowe-
go modelu ku bankowoÊci uniwersalnej.

Nap∏yw dolarów do Europy w po∏owie lat 60. zde-

stabilizowa∏ system z Bretton Woods. Jednym z pierw-
szych tego objawów by∏a dewaluacja funta w listopa-
dzie 1967 r. (z 2,8 na 2,4 dolara za funta). Tym razem
blok szterlingowy nie zareagowa∏ ju˝ tak solidarnie, jak
w 1949 r. Kraje bloku przejawia∏y tendencj´ do uciecz-
ki od funta i zmiany swych sald w Banku Anglii na do-
lary. Brytyjczykom uda∏o si´ utrzymaç blok tylko dzi´-
ki umowie z 1968 r., w której zagwarantowali swym
partnerom waloryzacj´ ich sald do dolara w przypadku
dalszych dewaluacji. Os∏abianiu faktycznej zwartoÊci
bloku towarzyszy∏a jego formalizacja. W 1972 r., kiedy
po up∏ynnieniu kursu funta zaczà∏ on szybko traciç na
wartoÊci, Bank Anglii poniós∏ z powodu gwarancji
z 1968 r. znaczne straty. W latach 70. nastàpi∏a dekom-
pozycja bloku. W 1971 r. przeprowadzono reform´ - ra-
czej formalnà, ale w budzàcà du˝e emocje w konserwa-
tywnym spo∏eczeƒstwie brytyjskim, a mianowicie
wprowadzono system dziesi´tny. Funt, dzielàcy si´ do-
tàd na 20 szylingów i 240 pensów, odtàd dzieli∏ si´ na
100 pensów.

W latach 70. funt szterling ulega∏ doÊç szybkiej de-

precjacji. Sprzyja∏a temu prowadzona w latach 1972-
1981 polityka minimum lending rate, oznaczajàca fak-
tycznà rezygnacj´ Banku Anglii z regulowania stopy
procentowej. Stosowano natomiast rozbudowany sys-
tem rezerw obowiàzkowych. Zwrot monetarystyczny

20 W 1936 r., po rozpadzie konkurencyjnego z∏otego bloku, w sk∏ad którego
wchodzi∏a Polska, zwolennikiem wejÊcia do bloku szterlingowego by∏ ówcze-
sny prezes Banku Polskiego, Adam Koc. Zwyci´˝y∏a jednak inna koncepcja,
forsowana przez ministra skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego.
21 A. Caimcross: The Bank of England: Relations with Government, the Civil
Service and Parliament. W: G. Toniolo (red.): Central Banks' Independence in
Historical Perspective. Berlin, Nowy Jork 1988, s. 39-72.
22 Cytat za: W. Baka: BankowoÊç centralna. Funkcje - metody - organizacja.
Warszawa 1998, s. 158.

23 Liberalizacja ta wyraênie kontrastowa∏a z restrykcyjnym w tej dziedzinie
ówczesnym prawem amerykaƒskim.

zwiàzany z przej´ciem w∏adzy przez konserwatystów
pod koniec dekady doprowadzi∏ do zahamowania pro-
cesów inflacyjnych. Banking Act z 1979 r. dostosowy-
wa∏ regulacje brytyjskie do dyrektyw EWG. Potwierdza∏
prawo Banku Anglii do regulowania i nadzorowania
sektora bankowego. W 1986 r. Bank odegra∏ znaczàcà
rol´ w tzw. Big-Bang, czyli deregulacji sektora finanso-
wego

. Kryzys poczàtku lat 90-tych odbi∏ si´ na kon-

dycji waluty brytyjskiej. We wrzeÊniu 1992 r. funt wraz
z lirem w∏oskim wypad∏ z europejskiego „w´˝a waluto-
wego”, do którego Wielka Brytania przystàpi∏a, po d∏u-
gich wahaniach, zaledwie rok wczeÊniej. W drugiej po-
∏owie dekady Wielka Brytania zachowa∏a dystans wo-
bec idei unii walutowej. W latach 90. kilka spektakular-
nych upad∏oÊci banków (BCCI w 1991 r., Barings Bank
w 1995 r.) podkopa∏y zaufanie do nadzoru, sprawowa-
nego przez Bank Anglii. W 1997 r. Bank przekaza∏ nad-
zór w r´ce Financial Services Authority. Wzmocni∏a
si´ natomiast jego rola w zakresie regulowania stopy
procentowej, czym zajmuje si´ dzia∏ajàcy w Banku Mo-
netary Policy Committee. Bank, wspólnie z Minister-
stwem Skarbu, mia∏ uzgadniaç makroekonomiczne „ce-
le inflacyjne”.

Od poczàtku istnienia Bank Anglii mieÊci si´ w hi-

storycznej siedzibie przy Threadneedle Street

, w sa-

mym centrum City, naprzeciwko Gie∏dy. Z powodu ad-
resu zwany by∏ niegdyÊ Old Lady of Threadneedle Street.
Kolejne przebudowy zmienia∏y kszta∏t i zwi´ksza∏y ku-
batur´ Banku. Do 1973 r. wart´ w Banku pe∏ni∏ wydzie-
lony oddzia∏ gwardii, zastàpiony nast´pnie przez sys-
tem ochrony elektronicznej. W 1988 r. w oficynie od
strony Bartholomew Lane otwarto niewielkie, ale inte-
resujàce muzeum. Ustawa z 1826 r. zezwala∏a Bankowi
na otwieranie oddzia∏ów na prowincji. W XIX wieku
powsta∏o ich pi´ç (Bristol, Birmingham, Leeds, Man-
chester, Newcastle), obecnie dzia∏a czternaÊcie

Bank Anglii by∏ przez d∏ugi czas wzorem dla ban-

ków centralnych wielu krajów Êwiata. Przyczyny histo-
ryczne przesàdzi∏y jednak o tym, ˝e pokrewne wobec
angielskiego systemy bankowe w Szkocji, Irlandii czy
dominiach niekiedy znacznie ró˝ni∏y si´ od pierwo-
wzoru. Zasadniczym êród∏em tych ró˝nic by∏o to, ˝e
w Anglii bank centralny powsta∏ we wczesnym okresie
kszta∏towania si´ systemu bankowego, w pozosta∏ych
krajach z regu∏y bank centralny tworzono w czasie, kie-
dy pozosta∏e elementy systemu bankowego by∏y ju˝
ukszta∏towane

Rozwój bankowoÊci szkockiej

pod pewnymi

wzgl´dami wyprzedza∏ rozwój bankowoÊci angielskiej
i stanowi∏ dla niej wzorzec. Wynika∏o to g∏ównie z fak-
tu, ˝e w Szkocji nie by∏o zakazu zak∏adania banków ak-
cyjnych. W 1695 r. powsta∏ Bank of Scotland, w 1727 r.
- Royal Bank of Scotland, w 1744 r. - British Linen
Company. Banki te mia∏y prawo emitowaç banknoty.
W 1836 r. takich instytucji by∏o w Szkocji ju˝ 36. Pra-
wo bankowe z 1845 r. pozostawia∏o prawo emisji ban-
kom ju˝ istniejàcym, wyklucza∏o natomiast przyznawa-
nie go bankom nowym. Okaza∏o si´ to skutecznà zapo-
rà przeciw dalszej rozbudowie organizacyjnej banko-
woÊci i zach´tà do koncentracji. Pod koniec XIX wieku
w Szkocji dzia∏a∏o ju˝ tylko 8 banków, dziÊ pozosta∏y
tylko trzy

. Nadal majà one prawo emisji banknotów.

Trudno mówiç o odr´bnej, szkockiej bankowoÊci cen-
tralnej, ale ró˝nice w stosunku do Anglii sà godne od-
notowania.

W Irlandii

w XVIII wieku dzia∏a∏o wiele domów

bankowych, spoÊród których wyró˝nia∏ si´ za∏o˝ony
w 1700 r. dom David Le Touche & Son, nale˝àcy do ro-
dziny emigrantów hugenockich. W 1783 r. powsta∏
Bank of Ireland, majàcy, wzorem Banku Anglii, mono-
pol emisyjny oraz monopol w zakresie bankowoÊci ak-
cyjnej. W 1821 r. monopol ten zosta∏ na tyle os∏abio-
ny

, ˝e powsta∏y kolejne banki akcyjne. Sta∏o si´ to po-

nad dekad´ wczeÊniej ni˝ w Anglii. Równie˝, inaczej
ni˝ Anglii, nowe banki akcyjne otrzyma∏y prawo emisji
banknotów. W 1845 r., podobnie jak w Szkocji, zagwa-
rantowano przywilej emisyjny jedynie bankom ju˝
dzia∏ajàcym. Podobnie jak w Szkocji, sta∏o si´ to zapo-
rà dla tworzenia nowych banków i zach´tà do koncen-
tracji. W 1914 r. w Irlandii dzia∏a∏o 9 banków, majà-
cych oko∏o 800 oddzia∏ów. Po podziale Irlandii i utwo-
rzeniu Wolnego Paƒstwa Irlandzkiego w 1921 r. banki
kontynuowa∏y dzia∏alnoÊç emisyjnà w obu cz´Êciach
Wyspy. W 1927 r. na Po∏udniu utworzono jednak Cur-
rency Commission, która obj´∏a kontrol´ nad dzia∏alno-
Êcià emisyjnà banków. Z punktu widzenia Irlandczy-
ków problem by∏ z∏o˝ony. Z jednej strony nie chcieli
oni niszczyç solidnego, historycznie ukszta∏towanego
systemu bankowego, z drugiej - mieli poczucie, ˝e
w tak wa˝nej sprawie jak polityka walutowa brak im
suwerennoÊci. Problem dojrza∏ do rozwiàzania podczas
II wojny Êwiatowej. W 1942 r. utworzono paƒstwowy
Central Bank of Ireland, który przejà∏ z ràk banków ko-
mercyjnych funkcje emisyjne. Kontynuowa∏y one (i do
dziÊ kontynuujà) dzia∏alnoÊç emisyjnà w Irlandii Pó∏-
nocnej. Po II wojnie Êwiatowej drogi banków w obu

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Historia BankowoÊci

24 W. Baka, op.cit., s. 157.
25 Por. popularnà opowieÊç W. D. Bowmana: The Story of the Bank of En-
gland (from its foundation in 1694 until the present day). Londyn 1937; F.R.
Banks: The Penguin Guide to London. Londyn 1990, s. 287-288; por. te˝: W.
Morawski: Trzysta lat Banku Anglii. „Mówià Wieki” nr 8/1995, s. 22-24.
26 W. Baka. op.cit., s. 166.
27 Zwrotnym momentem by∏o utworzenie w 1931 r. Brytyjskiej Wspólnot Na-
rodów. W ramach realizacji postanowieƒ Statutu Wesminsterskiego w 1934 r.
utworzono banki centralne Kanady, Nowej Zelandii i Indii.

28 K. Mackenzie, op.cit., s. 63-91; por. te˝ S.G. Checkland: Scottish Banking.
A History 1695-1973. Glasgow 1975.
29 Sà to: Bank of Scotland, Royal Bank of Scotland oraz Clydesdyle Bank.
30 K. Mackenzie, op.cit., s. 92-102; Handbook ..., s. 543-557; C. O'Garda:
Money and Banking in the Irish Free State. W: Banking, Currency & Finance
in Europe Between the Wars. Ch. Feinstein (red.), Oxford 1995, s. 414-433.
31 Ostatecznie zniesiono go w 1845 r.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

66 Historia BankowoÊci

cz´Êciach Wyspy stopniowo si´ rozchodzi∏y. Banki Ul-
steru popad∏y w zale˝noÊç od wielkich banków lon-
dyƒskich, bankowoÊç Republiki Irlandii istotnie si´
zmieni∏a na skutek popieranych przez rzàd procesów
koncentracji

Kanadyjski system bankowy kszta∏towa∏ si´ pod

wp∏ywem Êcierajàcych si´ wzorców brytyjskich i ame-
rykaƒskich. Wp∏ywy brytyjskie objawi∏y si´ w postaci
Banking Branch System, w którym istnieje stosunkowo
niewiele banków komercyjnych o rozbudowanej sieci
oddzia∏ów. DoÊwiadczenia amerykaƒskie zwiàzane by-
∏y ze stosunkowo póênym powo∏aniem banku central-
nego, skutkiem czego rozwój nadzoru bankowego opie-
ra∏ si´ na w∏adzach politycznych, nie zaÊ na banku cen-
tralnym. Od po∏owy XIX wieku wzory amerykaƒskie
determinowa∏y równie˝, w coraz wi´kszym stopniu,
kszta∏t kanadyjskiego systemu monetarnego.

Pierwsze kanadyjskie doÊwiadczenia na polu ban-

kowoÊci nastàpi∏y pod koniec XVIII wieku. W 1792 r.
powsta∏a w Montrealu Canadian Banking Company.
W tej fazie rozwoju wyraêne by∏y nawiàzania do wzo-
rów szkockich

. W 1817 r. powsta∏ Bank of Montreal,

w 1822 r. - Bank of New Brunswick. Obie instytucje na-
le˝a∏y do nowej kategorii - Chartered Banks. Mia∏y pra-
wo emitowaç banknoty. Bardziej konserwatywny Bank
of New Brunswick ogranicza∏ si´ do dzia∏alnoÊci w ma-
cierzystej prowincji, bardziej liberalny Bank of Montreal
otrzyma∏ prawo zak∏adania oddzia∏ów w ca∏ym kraju.
Wkrótce powsta∏o wiele tego typu instytucji. W po∏owie
XIX wieku prawie 200 banków kanadyjskich emitowa∏o
w∏asne banknoty. Dzia∏alnoÊcià emisyjnà zajmowa∏y si´
te˝ w∏adze poszczególnych prowincji. W 1841 r. rzàd
próbowa∏ odebraç Chartered Banks prawo emisji
i utworzyç w∏asny bank emisyjny. Zamiary te zosta∏y
storpedowane przez wspólnà akcj´ Chartered Banks.
W 1850 r. wydano liberalne prawo bankowe, wzorowa-
ne na amerykaƒskim Free Banking Act. Od nowych ban-
ków wymagano znacznie ni˝szych kapita∏ów ni˝ od
Chartered Banks, nie zezwalano im jednak na emisj´
banknotów i zak∏adanie oddzia∏ów. By∏a to próba prze-
szczepienia na grunt kanadyjski modelu amerykaƒskie-
go. Zakoƒczy∏a si´ ona kompletnym fiaskiem. Na pod-
stawie ustawy powsta∏o tylko 5 nowych banków, z któ-
rych dwa wkrótce upad∏y, a trzy przekszta∏ci∏y si´
w Chartered Banks

. W 1859 r. zezwolono bankom na

udzielanie kredytów zabezpieczonych konosamentami
i kwitami sk∏adowymi zbo˝a. By∏o to rozwiàzanie bar-
dzo korzystne dla szybko rozwijajàcego si´ rolnictwa ka-
nadyjskiego. Stworzy∏o ono zarazem jeden ze specyficz-
nie kanadyjskich sposobów kredytowania gospodarki.

W 1857 r. dolar sta∏ si´ kanadyjskà jednostkà pie-

ni´˝nà. W 1867 r., po utworzeniu Dominium Kanady,
zrównano dolara kanadyjskiego z amerykaƒskim. Poza
bankami prywatnymi emisj´ prowadzi∏ rzàd Domi-
nium. Dolar by∏ emitowany w systemie Gold Standard.
Do 1914 r. w obiegu by∏y równie˝ monety brytyjskie
oraz dolary amerykaƒskie.

W 1871 r., 4 lata po utworzeniu Dominium Kana-

dy, uchwalony zosta∏ Banking Act, regulujàcy zasady
funkcjonowania kanadyjskiego systemu bankowego.
Odtàd nowe banki powstawaç mog∏y jedynie na pod-
stawie uchwa∏y parlamentu. Koncesje banków musia∏y
byç odnawiane co 10 lat. Ustalono wysoki (500 tys. do-
larów) próg kapita∏u akcyjnego. Zarazem zezwolono
bankom na swobodne zak∏adanie oddzia∏ów. Banki
musia∏y trzymaç 33% swoich rezerw w obligacjach Do-
minium. Dyrektorzy byli osobiÊcie odpowiedzialni za
wyp∏acalnoÊç swoich banków, które musia∏y sk∏adaç
rzàdowi comiesi´czne sprawozdania.

Pierwsza wojna Êwiatowa przynios∏a zawieszenie

wymienialnoÊci banknotów na z∏oto. Przyjmowanie
banknotów Chartered Banks sta∏o si´ w tej sytuacji obo-
wiàzkowe. Powrót do Gold Standard nastàpi∏ dopiero
w 1926 r. WczeÊniej nastàpi∏y dwa wa˝ne dla banko-
woÊci kanadyjskiej wydarzenia: utworzono urzàd Ge-
neralnego Inspektora BankowoÊci, odpowiedzialnego
przed Ministrem Finansów (1924 r.) oraz rozpocz´to
prace nad utworzeniem banku centralnego.

Bank Kanady (Bank of Canada) powsta∏ ostatecz-

nie w 1934 r.

Przejà∏ on funkcje emisyjne banków ko-

mercyjnych. Stopniowo te˝ umacnia∏ si´ w roli banku
centralnego

, choç nadzór bankowy

pozosta∏ w r´-

kach rzàdu. Dokonywa∏a si´ te˝ ewolucja banków kana-
dyjskich w kierunku bankowoÊci uniwersalnej. Kana-
dyjski system bankowy, którego trzon, oprócz banku
centralnego, stanowi dziÊ siedem wielkich banków ko-
mercyjnych (tzw. Cedu∏y A)

oraz pewna liczba mniej-

szych banków (Cedu∏y B), jest wyjàtkowo stabilny. Od
1923 r. w Kanadzie nie upad∏ ˝aden bank.

32 Po 1966 r. w Republice Irlandii pozosta∏y ju˝ tylko dwie wielkie grupy ban-
kowe: Grupa Bank of Ireland i Grupa AIB (Allied Irish Bank).
33 R. Breeckenridge: Canadian Banking System 1817-1890. Nowy Jork 1895;
tego˝: The History of Banking in Canada. Waszyngton 1910; K.Le Cheminant:
Colonial and Foreign Banking System. Londyn 1931, s. 53-70. Autor korzysta∏
te˝ z opracowania M. Kowalskiej: Historia bankowoÊci kanadyjskiej. Warsza-
wa 1997 (maszynopis w posiadaniu autora)
34 O recepcji wzorców amerykaƒskich w bankowoÊci kanadyjskiej w XX wieku
patrz: M.D. Bordo, R. Sylla: North American financial institution and markets:
the United States and Canada in the twentieth century. W: The evolution of
modern financial institutions in the twentieth century. G.D. Feldman i inni (red.):
Eleventh International Economic History Congress, Mediolan 1994, s. 7-26.

35 Por. A.F.W. Plumptre: Central Banking in the British Dominions. Toronto
1940, passim oraz G. Wetts: Bank of Canada. Origins and Early History. Otta-
wa 1992.
36 Np. w 1967 r. uzyska∏ prawo regulowania stopy rezerw obowiàzkowych.
37 W 1987 r. Generalny Inspektor Bankowy zosta∏ przemianowany na General-
nego Inspektora Instytucji Finansowych, co odzwierciedla∏o obj´cie jego kompe-
tencjami rozmaitych instytucji quasi-bankowych. W 1984 r. Inspektorat wprowa-
dzi∏ system wczesnego ostrzegania o ewentualnych k∏opotach banków - CAMEL.
38 Sà to: Bank of Montreal (za∏o˝ony w 1817 r.); Bank of Nova Scotia/Scotia-
bank w Toronto, (1832 r.); Canadian Imperial Bank of Commerce w Toronto
(1961 r.); Canadian Western Bank w Edmonton (1988 r.); National Bank of
Canada w Montrealu (1970 r.); Royal Bank of Canada w Montrealu (1969 r.);
Toronto-Dominion Bank (1855 r.).

Australijski

system bankowy kszta∏towa∏ si´

równie˝ pod wp∏ywem wzorców brytyjskich, ale jego
losy potoczy∏y si´ nieco innym torem. Pierwszym ban-
kiem w Australii by∏ Bank of New South Wales, za∏o˝o-
ny w 1817 r. Bank mia∏ prawo emisji banknotów. W na-
st´pnych latach powsta∏y dalsze banki akcyjne wraz
z siecià oddzia∏ów. Ju˝ w XIX wieku zarysowa∏ si´
konflikt mi´dzy ma∏ymi bankami, dzia∏ajàcymi w s∏a-
biej rozwini´tych cz´Êciach Australii, a oddzia∏ami sto-
sunkowo silnych banków z Sydney i Melbourne. Ten
konflikt, aktualny do dziÊ, czyni system australijski
czymÊ poÊrednim mi´dzy tradycyjnym modelem an-
gielskim a wzorcami amerykaƒskimi. W drugiej po∏o-
wie XIX wieku dzia∏a∏o w Australii oko∏o 70 banków,
z których ka˝dy emitowa∏ banknoty

W 1909 r., w ramach przygotowaƒ do utworzenia

dominium, ustanowiono nowà walut´ - funta austra-
lijskiego, który by∏ równy funtowi brytyjskiemu.
W 1911 r., po utworzeniu Zwiàzku Australijskiego,
powsta∏ paƒstwowy Commonwealth Bank of Austra-
lia, który przejà∏ od banków komercyjnych funkcje
emisyjne. Du˝y paƒstwowy bank centralny wyró˝nia∏
system australijski spoÊród innych systemów banko-
wych imperium brytyjskiego. Zasady emisji wzorowa-
ne by∏y cz´Êciowo na angielskim modelu emisji fidu-
cjarnej. Po przywróceniu wymienialnoÊci po I wojnie
Êwiatowej Australia mia∏a problemy z utrzymaniem
oficjalnego, przedwojennego parytetu i ju˝ w grudniu
1929 r. ponownie zawiesi∏a wymienialnoÊç. W 1932 r.
przystàpi∏a do bloku szterlingowego. Kurs funta au-
stralijskiego ju˝ wówczas kszta∏towa∏ si´ nieco poni-
˝ej jego brytyjskiego odpowiednika. W okresie wiel-
kiego kryzysu i II wojny Êwiatowej Commonwealth
Bank of Australia umocni∏ si´ w roli banku centralne-
go, wp∏ywajàc na polityk´ banków komercyjnych po-
przez system „specjalnych kont”, b´dàcych formà re-
zerw obowiàzkowych

W 1947 r., w okresie rzàdów labourzystów, rozwa-

˝ane by∏y projekty nacjonalizacji ca∏ego aparatu banko-
wego. Ostatecznie jednak zrezygnowano z nich. Com-
monwealth Bank of Australia nie ogranicza∏ si´ do
funkcji emisyjnych oraz tradycyjnych funkcji banku
centralnego, ale by∏ równie˝ wielkim paƒstwowym
bankiem inwestycyjnym, finansujàcym rozwój gospo-
darki. Wady, wynikajàce z ∏àczenia takich funkcji,
ujawnia∏y si´ wyraênie w latach pi´çdziesiàtych. Re-
zultatem by∏a reforma 1960 r. Utworzono wówczas no-

wy bank centralny - Reserve Bank of Australia

Commonwealth Bank of Australia przekszta∏cony zo-
sta∏ w Commonwealth Banking Corporation, na którà
sk∏ada∏y si´: dotychczasowy bank centralny, Com-
monwealth Development Bank of Australia i istniejà-
cy od 1912 r. Commonwealth Saving Bank of Austra-
lia. Nadzór bankowy znalaz∏ si´ w r´kach urz´dnika
zwanego Commonwealth Auditor - General, który
przekazuje raporty jednoczeÊnie Ministerstwu Skarbu
i Reserve Bank. W latach osiemdziesiàtych zliberali-
zowano zasady funkcjonowania banków komercyj-
nych, zacierajàc ró˝nic´ mi´dzy nimi a kasami
oszcz´dnoÊciowymi i spó∏dzielniami budowlanymi.
Kilka spektakularnych bankructw na prze∏omie lat
osiemdziesiàtych i dziewi´çdziesiàtych ujawni∏o nie-
bezpieczeƒstwa takiej formu∏y.

W Nowej Zelandii poczàtkowo funkcje emisyjne

równie˝ spe∏nia∏y banki komercyjne, nb. cz´Êciowo tyl-
ko miejscowe, a cz´Êciowo australijskie. W 1907 r., wraz
z utworzeniem dominium, wprowadzono funta nowo-
zelandzkiego. W 1934 r. utworzono New Zealand Rese-
rve Bank, ju˝ w 1936 r. znacjonalizowany. Od czasów
wielkiego kryzysu polityka gospodarcza Nowej Zelandii
by∏a etatystyczna i interwencjonistyczna. Przez kilka
nast´pnych dekad

bankowoÊç nowozelandzka wyró˝-

nia∏a si´ wÊród krajów Commonwealthu prawie ca∏ko-
wita etatyzacjà. W 1945 r. znacjonalizowano najwi´kszy
bank komercyjny - Bank of New Zealand. Zwrot nastà-
pi∏ w 1987 r., kiedy to rzàd labourzystowski Davida Lan-
ge wprowadzi∏ w ˝ycie radykalny program liberalizacji
gospodarki. W jej ramach dopuszczono dzia∏alnoÊç ban-
ków zagranicznych, rozpocz´to prywatyzacj´ najwi´k-
szych paƒstwowych banków komercyjnych (m.in. Bank
of New Zealand), podj´to te˝ dzia∏ania zmierzajàce do
odbudowy niezale˝noÊci banku centralnego. Mimo po-
ra˝ki wyborczej labourzystów w 1989 r. i obj´cia w∏adzy
przez dotychczasowà opozycj´ zasadniczy kierunek po-
lityki gospodarczej zosta∏ utrzymany.

W Po∏udniowej Afryce poczàtkowo funkcje emi-

syjne równie˝ pe∏ni∏y banki komercyjne. Wspó∏czesny
system bankowy ukszta∏towa∏ si´ na poczàtku XX stu-
lecia. WÊród banków komercyjnych zdecydowanie do-
minowa∏y dwa: Standard Bank i Barklay's Bank (Domi-
nion, Colonial and Overseas). O ubo˝szà klientel´ ry-
walizowa∏y banki spó∏dzielcze i Postal Saving Bank.
W 1920 r. utworzono Reserve Bank of South Africa.
W 1922 r. wprowadzono funta po∏udniowoafry-
kaƒskiego. S∏abà poczàtkowo pozycj´ banku centralne-
go, utworzonego w formie spó∏ki akcyjnej, wzmocni∏y
dopiero dodatkowe funkcje, przej´te przez t´ instytucj´

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Historia BankowoÊci

39 K. Le Cheminant, op.cit., s. 89-103; A.L. Gordon Mackay: The Australian
Banking and Credit System. Londyn 1931; D.J.M. Frazer: Banking in Austra-
lia. „The Banker's Magazine” nr 192/1961. Autor korzysta∏ te˝ z opracowania
M. Kilena: Historia australijskiego systemu bankowego (maszynopis w posia-
daniu autora).
40 G.W. Tomlison: Australian Bank Notes 1817-1963. Melbourne 1963.
41 H.W. Arndt: Il sistema australiano dei „conti speciali” come tecnica di
controlo dell Banca Centrale. „Moneta e Credit” nr 10/1957. Konta specjalne
przetrwa∏y do 1957 r., kiedy zosta∏y zastàpione rezerwami obowiàzkowymi.

42 W 1966 r. przeprowadzono w Australii reform´ pieni´˝nà, polegajàcà na
wprowadzeniu nowej waluty - dolara australijskiego w miejsce funta. Dotych-
czasowy funt odpowiada∏ 2 dolarom.
43 W 1967 r. funt nowozelandzki zosta∏ zastàpiony przez dolara nowozelandz-
kiego w relacji 1 : 2.

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

68 Historia BankowoÊci

podczas II wojny Êwiatowej. Sektor paƒstwowy reprezen-
towa∏ g∏ównie Land and Agricultural Bank. W 1961 r., po
opuszczeniu Commonwealthu w miejsce funta wpro-
wadzono randa w relacji 1 : 2.

Indyjski system bankowy

rozwija∏ si´ przez

d∏ugi czas pod wp∏ywem wzorów brytyjskich, choç
jeszcze w epoce kolonialnej zarysowa∏y si´ jego pew-
ne cechy oryginalne. Ju˝ w 1770 r. powsta∏ pierwszy
bank komercyjny - Bank of Hindustan. Po roku 1900
nastàpi∏ szybki wzrost liczby banków. W 1940 r. by∏o
ich 180. To w∏aÊnie wyró˝nia∏o bankowoÊç indyjskà
spoÊród systemów bankowych innych cz´Êci Impe-
rium Brytyjskiego. Funkcje emisyjne pe∏ni∏y poczàt-
kowo banki trzech prezydencji Brytyjskiej Kompanii
Wschodnioindyjskiej: w Bengalu (za∏o˝ony w 1808 r.),
Bombaju (1840 r. ) i Madras (1843 r.). W 1921 r. po∏à-
czono je, tworzàc Imperial Bank of India. IBI, poza
dzia∏alnoÊcià emisyjnà, zajmowa∏ si´ obs∏ugà rachun-
ków rzàdowych, nigdy jednak nie sta∏ si´ prawdzi-
wym bankiem centralnym. W 1934 r. utraci∏ upraw-
nienia emisyjne, przekszta∏cajàc si´ w zwyk∏y bank
komercyjny. Jego miejsce zajà∏ za∏o˝ony wówczas Re-
serve Bank of India, b´dàcy ju˝ bankiem centralnym
z prawdziwego zdarzenia. Utworzony jako spó∏ka ak-
cyjna, zosta∏ znacjonalizowany w 1949 r. W latach

1959-1966 RBI emitowa∏, poza rupià indyjskà, rów-
nie˝ „rupi´ Zatoki Perskiej” na u˝ytek dawnych bry-
tyjskich posiad∏oÊci na Pó∏wyspie Arabskim. Po uzy-
skaniu niepodleg∏oÊci bankowoÊç indyjska ulega∏a
stopniowej koncentracji i etatyzacji. W 1955 r. utwo-
rzono State Bank of India, który przejà∏ kontrol´ nad
spó∏dzielczoÊcià kredytowà. W 1969 r. znacjonalizo-
wano 14 czo∏owych banków komercyjnych, w 1980 r.
dalszych 6. Ta dwudziestka banków paƒstwowych,
których 15-osobowe zarzàdy sà powo∏ywane wed∏ug
klucza bran˝owego, stanowi dziÊ jàdro indyjskiego
systemu bankowego. Zachowane banki prywatne ma-
jà mniejsze znaczenie.

W pozosta∏ych posiad∏oÊciach brytyjskich tworze-

nie bankowoÊci centralnej przypad∏o na okres po II
wojnie Êwiatowej lub nawet po odzyskaniu niepodle-
g∏oÊci. WczeÊniej tworzono tam jedynie odr´bne w∏a-
dze monetarne. W posiad∏oÊciach afrykaƒskich np. ko-
lejno podejmowa∏y dzia∏alnoÊç: West Africa Currency
Board (1913 r.), East Africa Currency Board (1919 r.)
i Central Africa Currency Board (1938 r.).

Brytyjczycy, choç s∏usznie uchodzà za twórców

g∏ównych zasad, którymi powinna kierowaç si´ banko-
woÊç centralna, w swoich w∏asnych poczynaniach
w tej dziedzinie wykazywali zawsze du˝à elastycznoÊç
i zdolnoÊç przystosowania teoretycznych koncepcji do
warunków konkretnego czasu i miejsca.

44 K. Le Cheminant, op.cit., s. 104-118; S.G. Panandikar: Banking in India.
Bombaj 1934.

Fundacja Edukacji i Badaƒ Bankowych w czerwcu 2000 r.
przeprowadzi∏a, we wspó∏pracy z ekspertami Szko∏y
G∏ównej Handlowej w Warszawie i firmà PONT Info
Ltd. badanie rynkowe w segmencie gmin. Zamyka ono
roczny cykl badaƒ prowadzonych przez Fundacj´ w po-
szczególnych, wyodr´bnionych segmentach rynku:

- przedsi´biorstwa ma∏e - próba 1000 podmiotów,
- przedsi´biorstwa Êrednie - próba 1000 podmiotów,
- przedsi´biorstwa du˝e - ponad 200 podmiotów

z pierwszej 500-ki,

- gospodarstwa domowe - 1200 podmiotów,
- gminy miejskie - 90% populacji,
- gminy miejsko-wiejskich - 90% populacji,
- gminy wiejskie - 20% populacji.
G∏ównym celem badaƒ rynkowych prowadzonych

przez Fundacj´ jest identyfikacja stopnia rozwoju po-
szczególnych segmentów rynku us∏ug bankowych, po-
zycji rynkowej poszczególnych banków, ich konkuren-
cyjnoÊci oraz poziomu zadowolenia klientów banków
ze wspó∏pracy z nimi na wszystkich podstawowych ob-
szarach (zakres produktowy oferty i jej ekonomiczne
warunki, sprawnoÊç i kultura obs∏ugi bankowej itp.).
Zgodnie z potrzebami banków, badania te prowadzone
sà w jednolitym zakresie przedmiotowym i wed∏ug me-
todologii uwzgl´dniajàcej specyfik´ poszczególnych
segmentów rynkowych, co pozwala na prowadzenie
analiz porównawczych zgromadzonego materia∏u ba-
dawczego.

Przedmiot badania i hipotezy

Badanie przeprowadzone przez Fundacj´ w segmencie
gmin by∏o pierwszym tego typu badaniem przeprowadzo-
nym po reformie administracyjnej i nie ma swojego odpo-
wiednika co do zakresu przedmiotowego oraz liczebnoÊci
próby poddanej badaniu. Badaniem obj´to wszystkie pod-
stawowe aspekty wspó∏pracy banków z gminami. Obej-
mowa∏o ono nast´pujàce g∏ówne bloki zagadnieƒ:

- pozycja rynkowa banków w segmencie gmin, roz-

poznawalnoÊç rynkowa banków (ogólna, ofertowa
i handlowa),

- êród∏a informacji gmin o produktach bankowych

i preferowane kana∏y ich dystrybucji,

- bankowa obs∏uga bud˝etów gmin (bank podsta-

wowy i kryteria jego wyboru),

- popyt inwestycyjny gmin i êród∏a jego finansowa-

nia (rynek kredytowy i obligacje komunalne),

- popyt gmin na produkty i us∏ugi bankowe (m.in.

pakiet najwa˝niejszych produktów),

- poziom zadowolenia gmin ze wspó∏pracy z ban-

kami (rynek kredytowy i obligacji komunalnych, obs∏u-
ga rachunków bie˝àcych itp.).

Autorzy badania sformu∏owali trzy nast´pujàce hi-

potezy, które poddane zosta∏y weryfikacji w konfronta-
cji z wynikami badania:

- hipoteza pierwsza - bankowy rynek gmin ma ce-

chy, które odró˝niajà go od innych segmentów rynku;

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

Gminy na rynku us∏ug bankowych -
tendencje i oczekiwania

P a w e ∏ K a r p i ƒ s k i

70 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

- hipoteza druga - rynkowe zachowania poszcze-

gólnych kategorii gmin na podstawowych obszarach
wspó∏pracy z bankami ró˝nià si´ mi´dzy sobà,

- hipoteza trzecia - decentralizacja finansów pu-

blicznych wp∏ywa na kierunki rozwoju bankowego
rynku gmin.

W przypadku pierwszych hipotez celem by∏o

nie tylko zweryfikowanie, ale - w razie potwierdzenia -
tak˝e dokonanie próby identyfikacji tych obszarów,
w przypadku których mo˝na mówiç o specyfice seg-
mentu oraz o ró˝nicach mi´dzy gminami.

Weryfikacja hipotezy badawczej mówiàcej o ist-

nieniu tzw. specyfiki bankowego rynku gmin sprowa-
dza∏a si´ do odpowiedzi na pytanie: czy wyst´pujà ta-
kie jego cechy, które w sposób znaczàcy odró˝niajà go
od innych segmentów z punktu widzenia szeroko rozu-
mianej wspó∏pracy z bankami, w tym szczególnie w za-
kresie popytu na produkty bankowe.

W celu uzyskania materia∏u badawczego o du˝ej

wartoÊci poznawczej, umo˝liwiajàcego w miar´ pe∏nà
weryfikacj´ postawionych hipotez, badanie zosta∏o
przeprowadzone odr´bnie dla poszczególnych katego-
rii gmin (gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie).
Takie podejÊcie umo˝liwi∏o uzyskanie materia∏u ba-
dawczego o du˝ym stopniu jednorodnoÊci, a tym sa-
mym odnoszenie wniosków do dobrze zdefiniowanych
grup podmiotów (gmin). Ponadto, zastosowano wiele
kryteriów pozwalajàcych na przeprowadzanie analiz
w ró˝norodnych przekrojach (np. wg liczby ludnoÊci,

wielkoÊci bud˝etu gmin, uk∏adu przestrzennego, wiel-
koÊci wydatków inwestycyjnych).

Identyfikacja specyfik i ró˝nic oraz ich zwymiaro-

wanie majà nie tylko du˝e znaczenie poznawcze, ale sà
tak˝e niezb´dne przy budowaniu przez banki strategii
w tym segmencie rynku.

W prezentowanym opracowaniu przedstawiona

zostanie jedynie niewielka cz´Êç zgromadzonego mate-
ria∏u oraz wnioski, które, zdaniem jego autorów, po-
winny zainteresowaç nie tylko banki i gminy, ale tak˝e
liczne oÊrodki uczestniczàce w realizacji reformy samo-
rzàdowej.

Gmina gminie nierówna

Zanim przedstawimy wyniki badania, dokonamy syn-
tetycznej prezentacji gmin przy zastosowaniu - jak si´
wydaje - najwa˝niejszych z punktu widzenia banków
kryteriów.

Okazuje si´ (patrz tabela 1), ˝e co prawda poszcze-

gólne rodzaje gmin nie ró˝nià si´ od siebie pod wzgl´-
dem statusu prawnego, ale ró˝nià si´ znacznie pod
wzgl´dem: potencja∏ów ekonomicznych, liczby ludno-
Êci, poziomu i struktury dochodów i wydatków czy po-
pytu na us∏ugi finansowe. Ró˝nià si´ tak˝e znacznie,
czego nie widaç w tabeli, pod wzgl´dem tzw. potrzeb
inwestycyjnych. Co wi´cej, w ramach ka˝dej z wyod-
r´bnionych kategorii gmin mamy do czynienia z ich

Lp. Wyszczególnienie

Gminy ogó∏em

Gminy

miejskie

miejsko-wiejskie wiejskie

1 Liczba gmin

2.489

317

567

1.605

2 Liczba mieszkaƒców (w tys.)

38.667,0

19.240,2

8.502,4

10.924,4

3 Dochody ogó∏em (w mln z∏)

51.753,4

30.784,6

9.163,3

11.805,5

4 Dochody w∏asne (w mln z∏)

27.135,3

17.451,6

4.744,5

4.939,2

5 Udzia∏ dochodów w∏asnych w dochodach ogó∏em (w %)

52,4

56,7

51,8

41,8

6 Dochody na jednego mieszkaƒca (w z∏)

1.338

1.600

1.078

1.081

7 Dotacje i subwencje na jednego mieszkaƒca (w z∏)

637

693

520

629

8 Udzia∏ podatków lokalnych w dochodach w∏asnych (w %)

28,3

24,0

35,6

36,2

9 Wydatki ogó∏em (w mln z∏)

52.797,2

31.401,3

9.381,5

12.014,4

10 Wydatki majàtkowe (w mln z∏)

10.876,0

6.310,4

1.960,1

2.605,5

11 Wydatki bie˝àce (w mln z∏)

41.921,2

25.090,9

7.421,4

9.408,9

12 Udzia∏ wydatków bie˝àcych w wydatkach ogó∏em (w %)

79,4

79,9

79,1

78,3

13 Wydatki bie˝àce na jednego mieszkaƒca (w z∏)

1.084

1.304

873

861

14 Wydatki majàtkowe na jednego mieszkaƒca (w z∏)

281

328

231

239

15 P∏ace i pochodne (w mln z∏)

19.969,2

11.038,1

3.634,1

5.297,0

16 Udzia∏ p∏ac i pochodnych w wydatkach ogó∏em (w %)

37,8

35,2

38,7

44,1

17 Dotacje (w mln z∏)

5.076,5

3.827,3

800,7

448,5

18 Koszty obs∏ugi d∏ugu (w mln z∏)

318,2

215,6

58,3

44,3

19 Zad∏u˝enie (w mln z∏)

6.108,7

3.730,7

1.251,1

1.126,9

20 Relacja zad∏u˝enia do dochodów ogó∏em (w %)

11,8

12,1

13,7

9,5

21 Zad∏u˝enie na jednego mieszkaƒca (w z∏)

158

194

147

103

22 Kredyty i po˝yczki (w mln z∏)

5.028,8

2.932,1

1.092,8

1.003,9

Tabela 1 Podstawowe informacje o gminach (wg danych na koniec w 1999 r.)

èród∏o: GUS, Ministerstwo Finansów oraz obliczenia w∏asne.

du˝ym zró˝nicowaniem pod wieloma wzgl´dami,
w tym m.in. pod wzgl´dem potencja∏u ekonomicznego.
Zró˝nicowanie to jest szczególnie widoczne w ich
strukturze pod wzgl´dem wielkoÊci bud˝etów.

Dochody bud˝etowe gmin ogó∏em w 1999 r. wy-

nios∏y oko∏o 51,7 mld z∏, co odpowiada 8,5% produktu
krajowego brutto. Nieujmowane w bud˝etach gmin
przychody gminnych jednostek nie majàcych osobowo-
Êci prawnej (g∏ównie zak∏adów bud˝etowych) wynios∏y
oko∏o 8,8 mld z∏. Oznacza to, ˝e gminy dysponowa∏y
∏àcznie kwotà oko∏o 60,5 mld z∏, czyli prawie 10%
PKB. W porównaniu z krajami Unii Europejskiej
wskaênik ten stawia nas w grupie paƒstw o mocno
scentralizowanym systemie finansów publicznych.

Szczególnà pozycj´ na mapie ekonomicznej zaj-

mujà gminy miejskie, bowiem iloÊciowo stanowià one
oko∏o 13% gmin ogó∏em, ale ich potencja∏ ekonomicz-
ny jest znacznie wi´kszy; np. udzia∏ ich bud˝etów
w bud˝etach gmin ogó∏em wynosi ponad 60%.

Dochody gmin miejskich na mieszkaƒca w 1999 r.

by∏y zró˝nicowane i ukszta∏towa∏y si´ Êrednio na po-
ziomie 1.500 z∏ w gminach miejskich oraz oko∏o 1.100
z∏ w gminach miejsko-wiejskich i wiejskich. Tak li-
czona zamo˝noÊç gmin jest jednak tak˝e bardzo zró˝-
nicowana w obr´bie poszczególnych grup; np. dla
gmin miejskich wynosi od oko∏o 840 z∏ do 4.580 z∏,
czyli jak 1 : 5. Pod wzgl´dem wydatków majàtkowych
(inwestycyjnych), przy Êredniej krajowej wynoszàcej
330 z∏, najmniej wydajà (170 z∏) gminy miejskie woje-
wództwa Êwi´tokrzyskiego, a najwi´cej (550 z∏) gminy
mazowieckie.

Jest to wa˝na obserwacja, bowiem badanie po-

twierdzi∏o istnienie Êcis∏ego zwiàzku mi´dzy wielko-
Êcià potencja∏u ekonomicznym gminy a wielkoÊcià
i strukturà ich popytu na us∏ugi finansowe, w tym na
produkty (us∏ugi) bankowe.

Identyfikacja tych zwiàzków ma zasadnicze zna-

czenie dla kszta∏towania strategii rynkowej banków

wobec gmin, pozwala bowiem na jej dostosowanie do
oczekiwaƒ i preferencji konkretnej grupy podmiotów.
Dotyczy to szczególnie polityki ofertowej, ale nie tylko.

RozpoznawalnoÊç rynkowa banków przez gminy

Jednym z istotnych czynników charakteryzujàcych po-
zycj´ rynkowà banków jest stopieƒ ich rozpoznawalno-
Êci przez podmioty badanego segmentu, rozpoznawal-
noÊci zarówno przez obecnych, jak i potencjalnych
klientów, rozpoznawalnoÊci samego banku, jak te˝ jego
produktów (us∏ug). W prezentowanym badaniu rozpo-
znawalnoÊç rynkowa banków przez gminy zosta∏a zi-
dentyfikowana na trzech poziomach:

- rozpoznawalnoÊç ogólna (rozpoznawalnoÊç

pierwszego stopnia) - polegajàca na poznaniu opinii
gmin na temat stopnia popularnoÊci poszczególnych
banków w badanym segmencie rynkowym; w badaniu
zastosowano metod´ rozpoznawalnoÊci spontanicznej;

- rozpoznawalnoÊç ofertowa (rozpoznawalnoÊç

drugiego stopnia) - polegajàca na ustaleniu odsetka
gmin, które otrzyma∏y ofert´ wspó∏pracy od konkretne-
go banku, oraz poznaniu ocen otrzymanych ofert;

- rozpoznawalnoÊç handlowa (rozpoznawalnoÊç

trzeciego stopnia) - polegajàca na ustaleniu odsetka
gmin, które korzystajà z produktów i us∏ug konkretne-
go banku.

Dokonanie identyfikacji rozpoznawalnoÊci po-

szczególnych banków na trzech wymienionych pozio-
mach oraz przeprowadzenie analizy wyst´pujàcych
ró˝nic mi´dzy nimi stanowià wa˝ny element bazy in-
formacyjnej dla programowania dzia∏alnoÊci marketin-
gowej. Wyniki takiej analizy pozwalajà uzyskaç odpo-
wiedê mi´dzy innymi na pytanie, w jakim stopniu roz-
poznawalnoÊç rynkowa banku pierwszego i drugiego
stopnia przek∏ada si´ na osiàgane przez ten bank wyni-
ki handlowe wyra˝one w rozpoznawalnoÊci trzeciego

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

Lp.

Bank

Odsetek gmin:

Ogó∏em

miejskie

miejsko-wiejskie

wiejskie

Banki spó∏dzielcze

53,9

23,4

60,1

71,5

PKO BP SA

50,6

59,3

48,0

46,9

Bank Ochrony Ârodowiska SA

43,3

46,5

45,3

37,4

Bank Pekao SA

35,8

45,1

31,8

33,8

Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej SA

22,8

20,5

22,2

25,9

Powszechny Bank Kredytowy SA

20,1

29,7

17,5

15,7

Bank Âlàski SA

14,1

23,4

11,6

9,5

BIG Bank Gdaƒski SA

12,8

18,7

10,6

11,1

Wielkopolski Bank Kredytowy SA

12,0

11,4

14,8

7,9

Kredyt Bank SA

9,6

13,9

7,5

9,2

Bank Zachodni SA

9,2

12,8

9,8

4,9

12 Bank

Przemys∏owo-Handlowy

8,7

9,9

8,5

7,9

Tabela 2 Ogólna rozpoznawalnoÊç rynkowa banków przez gminy miejsko-
w i e j s k i e i w i e j s k i e

èród∏o: na podstawie wyników badania rynkowego.

72 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

stopnia. Konfrontacja wskaêników rozpoznawalnoÊci
rynkowej banku z jego strategicznymi celami w bada-
nym segmencie rynkowym jest najlepszym sposobem
pomiaru jego rynkowej skutecznoÊci i potencja∏u kon-
kurencyjnego.

Dla banków, jak si´ wydaje, najwa˝niejszà infor-

macj´ w tym zakresie powinna stanowiç odpowiedê na
pytanie, w jakim stopniu wysi∏ek ofertowy banku przy-
czynia si´ do osiàganych wyników sprzeda˝y produk-
tów i us∏ug. Niekorzystne ró˝nice mi´dzy rozpoznawal-
noÊcià stopnia drugiego i trzeciego sà dla banku sygna-
∏em do przeanalizowania w pierwszej kolejnoÊci swo-
ich warunków ofertowych na tle konkurencji oraz stop-
nia zadowolenia gmin ze wspó∏pracy z nim.

Gminy dobrze rozpoznajà banki, o czym Êwiadczà

wskaêniki rozpoznawalnoÊci ogólnej, ale wspó∏pracu-
jà z nielicznymi. W przypadku blisko 70% gmin ogó∏em
ich wspó∏praca z bankami ogranicza si´ do banku pod-
stawowego, wykonujàcego bankowà obs∏ug´ ich bud˝e-
tu, i (lub) do wspó∏pracy z Bankiem Ochrony Ârodowi-
ska SA (BOÂ) na rynku kredytów inwestycyjnych.

Najlepiej rozpoznawalna przez gminy ogó∏em jest

grupa banków spó∏dzielczych. Êrednio co druga gmina
jest zdania, ˝e banki spó∏dzielcze majà najlepszà pozy-
cj´ rynkowà w segmencie gmin. Na drugiej pozycji
uplasowa∏a si´ PKO BP SA (51%), a na trzeciej BOÂ
(43%).

Nale˝y jednak zwróciç uwag´, ˝e banki spó∏dziel-

cze by∏y wskazywane przede wszystkim przez gminy
wiejskie (71% - I lokata) i miejsko-wiejskie (60% - loka-
ta), rzadziej przez gminy miejskie (23% - V lokata). Na
rynku gmin miejskich zdecydowanym liderem jest na-
tomiast PKO BP SA (59%), która wyprzedza BOó (46%)
i Bank Pekao SA (45%). Zwraca uwag´, ˝e pi´ç banków
komercyjnych i banki spó∏dzielcze przekroczy∏y próg
20% rozpoznawalnoÊci ogólnej, a nast´pnych szeÊç
banków próg 10% lub zbli˝y∏o si´ do o tego progu.

Banki obs∏ugujàce gminy

Bankowà obs∏ug´ bud˝etu gminy, w myÊl ustawy o fi-
nansach publicznych, prowadzi bank wybrany przez
organ stanowiàcy gminy w trybie okreÊlonym w przepi-
sach o zamówieniach publicznych. Konkretne zasady
prowadzenia obs∏ugi bankowej okreÊla umowa zawarta
mi´dzy zarzàdem gminy a bankiem. Oznacza to, ˝e wy-
bór banku, który obs∏uguje bud˝et gminy, dokonywany
jest w drodze przetargu, a przedmiotowy zakres tej ob-
s∏ugi reguluje umowa zawarta mi´dzy gminà a ban-
kiem. Jest to rozwiàzanie doÊç elastyczne, dopuszcza
bowiem sytuacj´, w której okreÊlone przedsi´wzi´cia,
zwiàzane z obs∏ugà bud˝etu mogà byç realizowane po-
przez wspó∏prac´ z innymi bankami (lokowanie wol-
nych Êrodków bud˝etowych, zaciàganie kredytów, emi-
sj´ papierów wartoÊciowych, udzielanie por´czeƒ
i gwarancji).

Nie ulega jednak wàtpliwoÊci, ˝e ze wzgl´du na

uregulowania ustawowe kategoria bank podstawowy
w segmencie gmin ma znaczenie szczególne i jest -
z punktu widzenia si∏y zwiàzków ∏àczàcych gmin´
z bankiem podstawowym - wa˝niejsza ni˝ np. w seg-
mencie przedsi´biorstw. Te ró˝nice mo˝na zaliczyç do
jednych z wa˝niejszych cech tego segmentu, w tym
zw∏aszcza wymóg przetargowego trybu wyboru banku.

Kategoria bank podstawowy jest poj´ciem pomaga-

jàcym dobrze identyfikowaç rodzaj i si∏´ stosunków, ∏à-
czàcych podmioty pozostajàce w takim zwiàzku rynko-
wym. Poczynione obserwacje rynkowe wskazujà, ˝e
mi´dzy podmiotem a bankiem, który uznaje on za swo-
jego podstawowego partnera, wytwarza si´ szczególny
rodzaj relacji. Polegajà one przede wszystkim na znacz-
nie wi´kszym zakresie wspó∏pracy i stopniu jej inten-
sywnoÊci ni˝ z pozosta∏ymi bankami oraz na maksy-
malnym upraszczaniu - tam, gdzie jest to mo˝liwe - jej
form i organizacji (procedury).

Lp.

Bank

Odsetek gmin:

miejskie

miejsko-wiejskie

wiejskie

Bank Pekao SA

17,3

6,7

7,3

Banki spó∏dzielcze

15,5

55,4

69,7

PKO BP SA

14,0

12,1

6,1

Bank Âlàski SA

9,7

2,6

1,3

Powszechny Bank Kredytowy SA

8,3

6,1

2,9

BIG Bank Gdaƒski SA

7,5

1,4

1,9

Bank Zachodni SA

6,5

4,0

1,0

Bank Przemys∏owo-Handlowy SA

5,4

2,2

Wielkopolski Bank Kredytowy SA

2,5

4,6

1,3

Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej SA

1,4

1,2

1,0

Kredyt Bank SA

1,4

1,0

1,3

Bank Ochrony órodowiska SA

1,1

1,2

0,6

Pozosta∏e banki

9,4

1,5

3,4

Tabela 3 Banki podstawowe dla gmin miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich

èród∏o: na podstawie wyników badania rynkowego.

Banki szczególnie intensywnie zabiegajà o wspó∏-

prac´ z gminami miejskimi. Âwiadczy o tym ich du˝a
aktywnoÊç ofertowa (dziewi´ç banków komercyjnych
i grupa banków spó∏dzielczych osiàgn´∏y wskaêniki
rozpoznawalnoÊci ofertowej przekraczajàce 20% lub
zbli˝y∏y si´ do tego progu) w tej grupie podmiotów ryn-
kowych oraz najwi´ksze, spoÊród trzech kategorii
gmin, rozproszenie partnerstwa strategicznego (osiem
banków przekroczy∏o próg 5%).

Banki spó∏dzielcze bronià pozycji rynkowej

Wszystkie podstawowe miary wskazujà, ˝e banki spó∏-
dzielcze sà liderami na rynku gmin. Ich rynkowa prze-
waga nad innymi bankami w grupie gmin wiejskich
i miejsko-wiejskich jest zdecydowana, natomiast w gru-
pie gmin miejskich rywalizujà z PKO BP SA i Bankiem
Pekao SA.

Banki spó∏dzielcze prowadzà obs∏ug´ bud˝etów

oko∏o 60% gmin ogó∏em, w tym 15% gmin miejskich,
55% gmin miejsko-wiejskich oraz prawie 70% gmin
wiejskich. Tak du˝à, choç mniejszà ni˝ jeszcze kilka
lat temu, przewag´ banków spó∏dzielczych nad banka-
mi komercyjnymi pod wzgl´dem bankowej obs∏ugi bu-
d˝etów gmin mo˝na uznaç za tzw. specyfik´ tego seg-
mentu rynkowego. W ˝adnym bowiem innym segmen-
cie rynku bankowego nie wyst´puje tak du˝a koncen-
tracja obs∏ugi bankowej.

Utrzymujàce si´ du˝e wp∏ywy rynkowe banków

spó∏dzielczych w segmencie gmin wynikajà w du˝ym
stopniu z uwarunkowaƒ historycznych. W poprzednim
systemie gospodarczym wyst´powa∏o zjawisko admini-
stracyjnego podzia∏u bankowej obs∏ugi poszczególnych
grup podmiotów. Bankom spó∏dzielczym w ramach
tych rozwiàzaƒ przypisano obs∏ug´ struktur (podmio-
tów) terenowych.

Rywalizacja banków o gminy jest du˝a, a jej g∏ów-

ne okopy przebiegajà pomi´dzy bankami komercyjny-
mi a bankami spó∏dzielczymi. Jej dynamika i efekty
b´dà zale˝a∏y m.in. od spadku znaczenia czynnika lo-
kalizacji w wyniku rozwoju elektronicznych technik
obs∏ugi bankowej oraz od wielkoÊci dysproporcji mi´-
dzy potencja∏ami konkurencyjnoÊci. Sposób, w jaki
banki komercyjne dokonujà ekspansji rynkowej w seg-
mencie gmin, mo˝na przyrównaç do rozchodzàcych
si´ fal: od gmin miejskich, poprzez gminy miejsko-
wiejskie do gmin wiejskich.

O sile presji konkurencyjnej na banki spó∏dzielcze

Êwiadczy fakt, ˝e co czwarta gmina ogó∏em (oko∏o 26%)
dokona∏a w ostatnich latach zmiany swojego banku
podstawowego; najcz´Êciej robi∏y to gminy miejskie
(32%), rzadziej gminy miejsko-wiejskie (28%) i najrza-
dziej gminy wiejskie (23%). Na podstawie analizy wy-
ników badania mo˝na szacowaç, ˝e w 50% odp∏yw

gmin odbywa∏ si´ od banków spó∏dzielczych do ban-
ków komercyjnych, w 45% nast´powa∏ mi´dzy banka-
mi komercyjnymi, tylko w 5% mi´dzy bankami spó∏-
dzielczymi, a w nielicznych przypadkach od banków
komercyjnych do banków spó∏dzielczych.

Istnieje wiele przes∏anek wskazujàcych, ˝e proces

ten nie ulegnie os∏abieniu, bowiem banki komercyjne,
dysponujàce znacznie wi´kszym potencja∏em ekono-
micznych ni˝ banki spó∏dzielcze i poszukujàce nowych
êróde∏ dochodów, w coraz wi´kszym stopniu uwzgl´d-
niajà w swoich strategiach rynek gmin. Aby sprostaç
ich konkurencji, banki spó∏dzielcze powinny dobrze
si´ przygotowaç do ostrej rywalizacji rynkowej. Dlatego
dobre rozpoznanie oczekiwaƒ gmin na obszarze szero-
ko rozumianych us∏ug finansowych jest jednym z pod-
stawowych warunków sukcesu rynkowego.

Banki spó∏dzielcze mogà i powinny mieç odmien-

ne ni˝ banki komercyjne regulacje prawne, w tym
zw∏aszcza w zakresie wymogów kapita∏owych. Powin-
ny natomiast wziàç pod uwag´, ˝e regulacje takie nie za-
braniajà podejmowania przez banki komercyjne dzia∏al-
noÊci na obszarach, które do tej pory nale˝a∏y do dome-
ny banków spó∏dzielczych (gminy, ludnoÊç wiejska).
Przeciwnie, wprowadzenie np. ustawowego wymogu
wyboru przez gminy banku podstawowego w drodze
przetargu usuwa dotychczasowe powiàzania banków
spó∏dzielczych z gminami typu administracyjnego.

Rynkowy fenomen Banku Ochrony Ârodowiska SA

Na podstawie wyników badania mo˝na sformu∏owaç
wniosek o szczególnej, specyficznej pozycji w segmen-
cie gmin Banku Ochrony Ârodowiska SA. Polega ona
na bardzo du˝ej ró˝nicy mi´dzy odsetkiem gmin ogó-
∏em, które z Bankiem wspó∏pracujà (oko∏o 40%), a od-
setkiem gmin ogó∏em (oko∏o 1%), deklarujàcych, ˝e jest
on ich bankiem podstawowym (prowadzi bankowà ob-
s∏ug´ ich bud˝etów).

Rozszyfrowanie tego swoistego fenomenu rynko-

wego jest doÊç ∏atwe; BOÂ dysponuje dost´pem (obs∏u-
guje) do Êrodków wykorzystywanych na kredytowanie
przedsi´wzi´ç inwestycyjnych gmin, zw∏aszcza ekolo-
gicznych i infrastrukturalnych. Z tego powodu jest
atrakcyjnym i poszukiwanym przez gminy partnerem.

Pozycja rynkowa BOÂ jest w tym przypadku wy-

jàtkowa i nie nale˝y z niej wyciàgaç wniosku co do
mo˝liwoÊci odniesienia rzeczywistego sukcesu rynko-
wego w segmencie gmin bez silnego partnera strategicz-
nego. Ponadto nale˝y przyjàç, ˝e wraz z rozwojem ko-
munalnego rynku kapita∏owego, nap∏ywu zagranicz-
nych Êrodków pomocowych na wspieranie rozwoju
gmin oraz wzrostu aktywnoÊci kredytowej innych ban-
ków znaczenie atutów rynkowych BOÂ b´dzie s∏ab∏o.
Niezale˝nie jednak od tego szczególna pozycja BOÂ bez

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

74 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

wàtpienia wywiera znaczàcy wp∏yw na kszta∏towanie
si´ ogólnych warunków rynkowych, w tym szczególnie
na obszarze kredytów inwestycyjnych, i nale˝y do wa˝-
nych specyfik tego segmentu.

Gminy poszukujà us∏ug bankowoÊci elektronicznej

Mo˝na oczekiwaç, ˝e gminy, szczególnie miejskie
i miejsko-wiejskie, z powodów naturalnych (obs∏uga
relatywnie du˝ych strumieni pieni´˝nych) sà grupà
podmiotów, które b´dà preferowa∏y elektroniczne
techniki wspó∏pracy z bankami na wszystkich jej ob-
szarach.

Wyniki badania potwierdzajà t´ ocen´. Gminy zo-

sta∏y poproszone o wskazanie trzech produktów banko-
wych, które w najbli˝szych latach b´dà mia∏y dla nich
najwi´ksze znaczenie. Okazuje si´, ˝e na blisko 30 pro-
duktów (us∏ug) wskazanych przez gminy ∏àcza kompu-
terowe z bankiem wymienia∏o od 21% do 32% gmin.

Prawie 14% gmin miejskich na pierwszym miejscu

wymieni∏o home banking lub zlecenia telefoniczne (II
pozycja po kredytach inwestycyjnych). Co wi´cej, ju˝
obecnie 48% gmin miejskich uwa˝a, ˝e po∏àczenie kom-
puterowe z bankiem jest dla nich bardzo wa˝nà formà
wspó∏pracy, a zlecenia telefoniczne sà bardzo wa˝ne
w ocenie ponad 40% gmin; odpowiedni wskaênik dla
wizyty w placówce bankowej wyniós∏ 30%.

Popyt na us∏ugi bankowoÊci elektronicznej ze stro-

ny gmin staje si´ dla banków realnym wyzwaniem ryn-
kowym, które ju˝ obecnie ma swój dajàcy si´ zwymia-
rowaç negatywny wizerunek rynkowy. Oto np. na 30
gmin miejsko-wiejskich, które zg∏osi∏y przypadki nie-
zrealizowanego popytu na produkty bankowe, najcz´-
Êciej (11 gmin) wymieniano home banking.

Inwestycje przede wszystkim

Pozycja rynkowa poszczególnych banków w segmen-
cie gmin miejskich zale˝y przede wszystkim od tego,
w jakim stopniu potrafià realizowaç oczekiwania
w zakresie popytu na produkty (us∏ugi) bankowe
(oferta produktowa oraz jej warunki ekonomiczne i ja-
koÊciowe).

Preferencje produktowe gmin zobrazujemy na

przyk∏adzie gmin miejskich. Obecny „produktowy pa-
kiet oczekiwaƒ” gmin miejskich nale˝y do jednych
z najbardziej przejrzystych spoÊród pakietów wszyst-
kich grup klientów banków (przedsi´biorstwa, gospo-
darstwa domowe). Tworzà go w zasadzie trzy produk-
ty: rachunek bankowy z∏otowy (52% gmin), lokaty z∏o-
towe krótko- i Êrednioterminowe (46%), kredyt inwe-
stycyjny z∏otowy (38%, a ∏àcznie z kredytem waluto-
wym ponad 40%). Zosta∏y one wymienione na pierw-
szym miejscu przez ponad 62% gmin miejskich. Zwra-
ca uwag´ fakt, ˝e ponad 28% gmin miejskich wymieni-
∏o rachunki osobiste dla pracowników urz´du gminy,
w tym prawie 9% na pierwszym miejscu.

Na podstawie analizy produktowych pakietów

oczekiwaƒ (obecnych i prognozowanych) gmin miej-
skich mo˝na sformu∏owaç nast´pujàce wnioski:

- gminy miejskie przywiàzujà bardzo du˝e znacze-

nie do mo˝liwoÊci uzyskania bankowego wspomagania
kredytowego swoich przedsi´wzi´ç inwestycyjnych
(prawie 30% gmin miejskich wymieni∏o kredyty inwe-
stycyjne - z∏otowe i walutowe - na pierwszym miejscu);
rola tej wspó∏pracy banków z gminami miejskimi b´-
dzie dynamicznie ros∏a, a kredyt inwestycyjny b´dzie
mia∏ decydujàce znaczenie;

- gminy miejskie wykazujà znacznie mniejszà in-

tensywnoÊç potrzeb w zakresie finansowania deficytu
bud˝etowego, ni˝ mo˝na by∏o oczekiwaç; kredyt bie˝à-
cy ma najwi´ksze znaczenie dla 16% gmin miejskich
(w tym 7% wymieni∏o go na pierwszym miejscu);

- dynamicznie roÊnie w pakiecie oczekiwaƒ

(z 15% do 32%) znaczenie po∏àczenia komputerowego
z bankiem; w ciàgu najbli˝szych lat stanie si´ ono trze-
cim najwa˝niejszym produktem bankowym dla gmin
miejskich.

Na podstawie przedstawionych informacji mo˝na

dokonaç identyfikacji produktów (us∏ug) bankowych,
które na rynku gmin miejskich sà i b´dà w najbli˝szej
przysz∏oÊci obszarem najwi´kszej konkurencji mi´dzy
bankami.

Wyniki przeprowadzonego badania rynkowego

gmin wskazujà, ˝e w nadchodzàcych latach ich aktyw-
noÊç b´dzie wywo∏ywa∏a bardzo szybki wzrost popytu
inwestycyjnego. Skala tego wzrostu b´dzie tak du˝a,
˝e mo˝na mówiç o wy∏anianiu si´ licznej grupy pod-

Produkt (us∏uga)

Odsetek gmin

miejskich

miejsko-wiejskich

wiejskich

Kredyt inwestycyjny z∏otowy

54,6

57,8

57,1

Rachunek bie˝àcy

35,5

34,6

29,5

¸àcze komputerowe z bankiem

32,2

26,8

21,4

Lokaty z∏otowe do 6 miesi´cy

31,9

26,1

34,4

Doradztwo finansowe

22,7

14,4

15,7

Tabela 4 Produkty bankowe o najwi´kszym znaczeniu dla gmin

miotów poszukujàcych êróde∏ wspó∏finansowania ich
przedsi´wzi´ç inwestycyjnych.

Gminy, w przeciwieƒstwie do przedsi´biorstw,

znacznie cz´Êciej korzystajà z kredytów inwestycyj-
nych ni˝ obrotowych. Badanie wykaza∏o istnienie bar-
dzo g∏´bokiej asymetrii pomi´dzy sk∏onnoÊcià gmin do
zaciàgania w bankach kredytów inwestycyjnych i obro-
towych, co obrazuje tabela 5.

Prawe 72% gmin miejskich tworzy lokaty z czaso-

wo wolnych z∏otowych Êrodków finansowych. Zdecy-
dowana wi´kszoÊç (ponad 82%) lokat z∏otowych doko-
nywanych przez gminy miejskie to lokaty do 3 miesi´-
cy. Ponadto, gminy miejskie doÊç ch´tnie (prawie 46%)
korzystajà z lokat overnight (weekendowych).

Wyniki badania wskazujà na du˝à aktywnoÊç gmin

miejskich w poszukiwaniu najlepszych warunków lo-
kowania wolnych Êrodków finansowych, zarówno na
rynku bankowym, jak i na innych rynkach finanso-
wych. Ponad 30% gmin miejskich korzysta z innych
ni˝ bankowe ofert lokowania wolnych Êrodków.

Zdecydowanie najwi´kszym konkurentem dla lo-

kat bankowych gmin, szczególnie w grupie gmin bar-
dzo du˝ych o bud˝etach przekraczajàcych 69 mln z∏, sà
bony skarbowe. Ich posiadanie deklaruje ponad 20%
gmin miejskich.

Obecnie silnà konkurencj´ dla komercyjnych kre-

dytów bankowych stanowià po˝yczki i kredyty udzie-
lane na preferencyjnych warunkach, w tym szczegól-
nie na szeroko rozumiane cele ekologiczne i infra-
strukturalne. Analiza wyników badaƒ wskazuje, ˝e
gminy miejskie wykorzystujà najpierw po˝yczki i kre-
dyty preferencyjne, nast´pnie si´gajà po dotacje z bu-
d˝etu paƒstwa, a dopiero potem po inne êród∏a (kredy-

ty komercyjne), aby w ostatecznoÊci poszukaç Êrod-
ków na otwartym rynku kapita∏owym (m.in. obligacje
komunalne, które zosta∏y wymienione na pierwszych
dwóch miejscach przez 3% gmin miejskich).

Finanse gmin a dynamika potrzeb

Konfrontacja przebiegu procesu decentralizacji finan-
sów publicznych, ze wszystkimi jego u∏omnoÊciami
i opóênieniami, ze zgromadzonym materia∏em badaw-
czym prowadzi do wniosku, ˝e tworzy si´ uk∏ad gospo-
darczy o bardzo du˝ej dynamice. Wydaje si´ jednak, ˝e
obecnie dynamika ta w wi´kszym stopniu ma znamio-
na deklaracji intencji ni˝ znajduje oparcie w realiach fi-
nansowych i dajàcych si´ przewidzieç mo˝liwoÊciach
sektora finansów publicznych. Niemniej jest ona fak-
tem rynkowym o okreÊlonym prawdopodobieƒstwie
spe∏nienia si´.

Obserwacja ta dotyczy zw∏aszcza obszaru inwesty-

cji sektora samorzàdowego, których wielkoÊç i kierun-
ki w du˝ym stopniu zale˝à od stanu szeroko rozumia-
nej infrastruktury komunalnej i wiejskiej. Z kolei mo˝-
liwoÊç ich realizacji na poziomie deklarowanych po-
trzeb b´dzie zale˝a∏a od zdolnoÊci gmin do pozyskania,
w∏asnych i zewn´trznych, êróde∏ ich finansowania.

Finanse gmin stanowià cz´Êç finansów sektora fi-

nansów publicznych. Jednà z wa˝niejszych kategorii,
która charakteryzuje ich stan, jest poziom zad∏u˝enia
(patrz tabela 6).

W okresie marzec - grudzieƒ 1999 r. zad∏u˝enie

jednostek samorzàdu terytorialnego wzros∏o o ponad
38% i osiàgn´∏o poziom 6,2 mld z∏. Ponad 96% stano-

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

Odsetek gmin

miejskich

miejsko-wiejskich

wiejskich

Kredyty obrotowe

24,6

23,4

12,1

Kredyty inwestycyjne

68,6

72,5

62,0

Tabela 5 Gminy korzystajàce z kredytów obrotowych i inwestycyjnych

Zad∏u˝enie w mld z∏ w 1999 r.

30 III

30 VI

30 IX

31 XII

Zad∏u˝enie sektora finansów publicznych

264,2

262,5

271,0

274,0

Zad∏u˝enie sektora rzàdowego ogó∏em

259,8

257,7

265,9

267,8

Zad∏u˝enie jednostek samorzàdu terytorialnego ogó∏em

4,47

4,81

5,13

6,19

Zad∏u˝enie krajowe

4,30

4,64

4,95

5,97

Emisja papierów wartoÊciowych

0,40

0,49

0,55

0,56

Kredyty i po˝yczki

3,61

3,81

4,07

5,00

Pozosta∏e zobowiàzania

0,29

0,33

0,41

Zad∏u˝enie zagraniczne

0,18

0,22

Tabela 6 Zad∏u˝enie jednostek samorzàdu terytorialnego na tle zad∏u˝enia
s e k t o r a f i n a n s ó w p u b l i c z n y c h

èród∏o: Ministerstwo Finansów, Departament D∏ugu Publicznego.

76 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

wi zad∏u˝enie krajowe. Podstawowym êród∏em finan-
sowania deficytu jednostek samorzàdu terytorialnego
sà kredyty i po˝yczki, które stanowià blisko 80% ich
zad∏u˝enia ogó∏em. Udzia∏ zad∏u˝enia gmin w zad∏u˝e-
niu ogó∏em sektora finansów publicznych jest jednak
stosunkowo niski i wynosi 2,3%. Wa˝ne miejsce w fi-
nansowaniu dzia∏alnoÊci gmin zajmuje wsparcie kredy-
towe banków (patrz tabela 7).

Na koniec 1999 r. zad∏u˝enie jednostek samorzàdu

terytorialnego z tytu∏u zaciàgni´tych kredytów, po˝y-
czek oraz wyemitowanych papierów wartoÊciowych
osiàgn´∏o poziom 5,56 mld z∏. Udzia∏ sektora bankowe-
go w zad∏u˝eniu gmin z wymienionych tytu∏ów wy-
niós∏ blisko 58%, w tym w przypadku papierów warto-
Êciowych 82%.

Po dziesi´ciu miesiàcach 2000 r. zad∏u˝enie kredy-

towe gmin ogó∏em w sektorze bankowym wynosi∏o 3,4
mld z∏ i w porównaniu ze stanem na koniec 1999 r.
wzros∏o o ponad 23%.

W latach 1996 - 1999 57 gmin dokona∏o ∏àcznie 63

emisji obligacji komunalnych o ∏àcznej wartoÊci 963
mln z∏. Emisje te by∏y obs∏ugiwane przez 20 banków.
Pod wzgl´dem aktywnoÊci na rynku agentów emisji ob-
ligacji komunalnych wyró˝niajà si´ dwa banki: PKO BP
(17) i Bank Pekao SA (12), które w latach 1996-1999
∏àcznie obs∏ugiwa∏y 46% emisji o wartoÊci ogó∏em 414
mln z∏ (ponad 43%). Banki te stosowa∏y jednak od-
mienne strategie rynkowe. PKO wspó∏pracowa∏a
z wi´kszà liczbà gmin ni˝ Bank Pekao SA, ale obs∏ugi-
wa∏a emisje obligacji komunalnych o znacznie mniej-
szej Êredniej wartoÊci jednostkowej (odpowiednio: 5,2
mln z∏ i 24,1 mln z∏).

Dwie przes∏anki: skala potrzeb inwestycyjnych

gmin oraz wzrost finansowych mo˝liwoÊci ich zaspo-
kajania b´dà prowadzi∏y do wzrostu znaczenia rynku
kapita∏owego kreowanego przez programy inwestycyj-
ne gminy i us∏ug zwiàzanych z ich obs∏ugà. Wa˝nym
czynnikiem w tym przypadku b´dzie tak˝e poziom ak-
tywnoÊci samorzàdowej lokalnych spo∏ecznoÊci. Ju˝

obecnie udzia∏ wydatków inwestycyjnych gmin w ich
wydatkach ogó∏em przekroczy∏ 20%, co jest wskaêni-
kiem znacznie wy˝szym ni˝ wskaêniki rejestrowane
w wi´kszoÊci krajów UE.

Nale˝y oczekiwaç, ˝e najwi´ksze znacznie b´dzie

mia∏ rynek generowany przez gminy miejskie. Nie
oznacza to, ˝e dynamika popytu gmin miejsko-wiej-
skich i wiejskich b´dzie mniejsza.

Potwierdzenia tych ocen znajdujemy m.in. w wy-

nikach badaƒ rynkowych, w tym przy dokonywaniu
analizy produktowych pakietów oczekiwaƒ (obecnych
i prognozowanych) gmin miejskich.

Gminy miejskie przywiàzujà bardzo du˝e znacze-

nie do mo˝liwoÊci uzyskania bankowego wspomagania
kredytowego swoich przedsi´wzi´ç inwestycyjnych.
Prawie 30% gmin miejskich wymieni∏o bowiem kredy-
ty inwestycyjne - z∏otowe i walutowe - na pierwszym
miejscu jako najwa˝niejszy obecnie dla nich produkt
bankowy, a prawie 43% spoÊród nich jako najwa˝niej-
szy produkt w najbli˝szej przysz∏oÊci.

Z punktu widzenia zarówno liczby gmin, które do

tej pory skorzysta∏y mo˝liwoÊci emisji obligacji (57),
jak i ogólnej wartoÊci tych obligacji (953 mln z∏), mo˝-
na przyjàç, ˝e rynek ten znajduje si´ w poczàtkowej fa-
zie rozwoju.

Na tle porównaƒ mi´dzynarodowych z krajami

o rozwini´tych gospodarkach rynkowych, polski rynek
papierów d∏u˝nych, na skutek dominujàcej pozycji sek-
tora rzàdowego (ponad 97%), charakteryzuje si´ g∏´bo-
kà asymetrià. Udzia∏ gmin w publicznym rynku obliga-
cji jest niewielki i nie przekracza obecnie 0,2% (∏àcznie
ze spó∏kami komunalnymi).

W wi´kszoÊci krajów rozwini´tych udzia∏ ten jest

znacznie wi´kszy i na przyk∏ad w USA stanowi oko∏o
20%, a w Niemczech oko∏o 45% (bez spó∏ek komunal-
nych). Na podstawie wyników badania wydaje si´ uza-
sadnione przyj´cie za∏o˝enia, ˝e w d∏ugim horyzoncie
czasowym przytoczone relacje b´dà wyznacza∏y kieru-
nek rozwoju publicznego rynku papierów d∏u˝nych

Zad∏u˝enie w mln z∏ w 1999 r.

30 VI

31 XII

Zad∏u˝enie z tytu∏u zaciàgni´tych kredytów,

po˝yczek i wyemitowanych papierów wartoÊciowych

4.301

5.564

- z tego w bankach

2.500

3.212

- udzia∏ banków w zad∏u˝eniu jednostek

samorzàdu terytorialnego (w %)

58,1

57,7

Kredyty i po˝yczki ogó∏em

3.807

5.003

- w tym kredyty bankowe

2.077

2.753

- udzia∏ banków (w %)

54,6

55,2

Papiery wartoÊciowe

494

561

- w tym zakupione przez banki

423

459

- udzia∏ banków (w %)

85,6

81,8

Tabela 7 Udzia∏ sektora bankowego w finansowaniu jednostek samorzàdu
t e r y t o r i a l n e g o

èród∏o: Ministerstwo Finansów, Departament D∏ugu Publicznego.

w Polsce (patrz tabela 6). Okazuje si´, ˝e prawie trzy ra-
zy wi´cej gmin zamierza w najbli˝szych dwóch latach
przeprowadziç emisj´ takich obligacji, ni˝ zrobi∏o to do
tej pory.

Ponad 65% ogó∏em deklaruje, ˝e zaciàga∏o kredyty

inwestycyjne w latach 1998-2000; najcz´Êciej robi∏y to
gminy miejsko-wiejskie (72%). Du˝a sk∏onnoÊç gmin
do korzystania z tego êród∏a finansowania przedsi´-
wzi´ç inwestycyjnych utrzyma si´ w najbli˝szych la-
tach, choç mo˝na podejrzewaç, ˝e cz´Êç gmin b´dzie
sk∏onna zastàpiç kredyt obligacjami komunalnymi.

W ramach przeprowadzonego badania poproszono

gminy o okreÊlenie wielkoÊci ich popytu inwestycyjnego
do 2010 r. Gminy okreÊli∏y wielkoÊç tego popytu na ogól-
nà kwot´ oko∏o 47 mld z∏. Je˝eli uwzgl´dnimy fakt, ˝e
cz´Êç gmin nie potrafi∏a jeszcze zdefiniowaç swoich po-
trzeb w tym zakresie, a niektóre nie przekracza∏y w swoich
przewidywaniach 2005 r., to uzyskamy przybli˝ony obraz
mo˝liwoÊci rozwojowych rynku kapita∏owego gmin.

Obecnie udzia∏ zad∏u˝enia gmin w zad∏u˝eniu

ogó∏em sektora publicznego jest stosunkowo ma∏y
i wynosi 2,3% (na koniec 2000 r.). Tak˝e relacja ban-
kowego zad∏u˝enia sektora samorzàdowego w stosun-
ku do zad∏u˝enia sektora niefinansowego (podmioty
gospodarcze i gospodarstwa domowe) jest niska i wy-
nosi oko∏o 3,1%.

Je˝eli jednak utrzyma si´ obecne tempo zad∏u˝a-

nia si´ gmin i b´dà one dà˝y∏y do realizacji deklaro-
wanego popytu inwestycyjnego, to mo˝na oczekiwaç,

˝e proces decentralizacji finansów publicznych znaj-
dzie si´ w ostrej kolizji z wielkoÊcià deficytu bud˝eto-
wego generowanego przez sektor rzàdowy. W przy-
padku spe∏nienia si´ tych przewidywaƒ kryzys ilo-
Êciowy finansów publicznych mierzony wielkoÊcià de-
ficytu bud˝etowego mo˝e si´ zaostrzyç w wyniku po-
wstania kryzysu strukturalnego na styku: sektor rzà-
dowy - sektor samorzàdowy.

Wydaje si´, ˝e taki kryzys strukturalny jest nie-

uchronny, a jego skala b´dzie wypadkowà: presji po-
trzeb inwestycyjnych gmin, realnych mo˝liwoÊci ich
realizacji oraz g∏´bokoÊci deficytu bud˝etowego sektora
rzàdowego.

Decydujàce znaczenie w tym przypadku b´dà jed-

nak mia∏y: post´pujàca decentralizacja finansów pu-
blicznych oraz wzrastajàca komercjalizacja sposobu
zaspokajania szeroko rozumianych potrzeb sk∏adajà-
cych si´ na poziom komfortu ˝ycia spo∏ecznoÊci lokal-
nych. Chodzi w tym przypadku przede wszystkim
o sfery: us∏ug komunalnych, bezpieczeƒstwa, ochrony
Êrodowiska, komunikacji. Na tej podstawie mo˝na
przyjàç, ˝e rynki finansowe generowane przez potrze-
by gmin, w tym przede wszystkim inwestycyjne, b´dà
podlega∏y dynamicznemu rozwojowi i bez wàtpienia
stanà si´ przedmiotem ostrej rywalizacji o wp∏ywy
mi´dzy ró˝nymi grupami operatorów finansowych.
Obszar rynkowej rywalizacji jest w tym przypadku nie-
ma∏y i banki powinny aktywnie uczestniczyç w jego
zagospodarowaniu.

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

Odsetek gmin planujàcych emisj´ obligacji komunalnych

ogó∏em

miejskich

miejsko-wiejskich

wiejskich

5,6

16,9

8,0

2,6

Tabela 6 Gminy planujàce emisj´ obligacji komunalnych w latach 2001 - 2002

Odsetek gmin planujàcych zaciàgni´cie kredytów inwestycyjnych

w latach 2001-2002

ogó∏em

miejskich

miejsko-wiejskich

wiejskich

61,0

57,4

65,7

60,1

Tabela 7 Gminy deklarujàce zamiar zaciàgni´cia kredytów inwestycyjnych w
l a t a c h 2 0 0 1 - 2 0 0 2

78 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Wst´p

W ostatnich latach wiele du˝ych banków komercyj-
nych w Polsce zdecydowa∏o si´ na zbudowanie rozle-
g∏ych sieci oddzia∏owych Êwiadczàcych rozmaite us∏u-
gi bankowe, wykazujàcych istotne odr´bnoÊci w po-
równaniu z wczeÊniej tworzonymi sieciami oddzia∏o-
wymi. W ostatnich latach, jak si´ wydaje, mamy do
czynienia z intensyfikacjà tego procesu, co sk∏ania do
postawienia kilku pytaƒ, dotyczàcych mi´dzy innymi:
przyczyn tego procesu, mo˝liwych rozwiàzaƒ alterna-
tywnych, efektywnoÊci poszczególnych rozwiàzaƒ,
wewn´trznej organizacji oddzia∏ów oraz form wspó∏-
pracy i koordynacji mi´dzy centralami banków a two-
rzonymi sieciami oddzia∏owymi. Niniejsze opracowa-
nie koncentruje si´ na pierwszych z trzech ww. zagad-
nieƒ.

Wi´kszoÊç du˝ych banków komercyjnych w Pol-

sce ma mniej lub bardziej rozwini´te sieci oddzia∏ów;
wÊród ma∏ych banków zdarzajà si´ natomiast takie, któ-
re majà wy∏àcznie centrale. To ostatnie rozwiàzanie
charakteryzuje w szczególnoÊci banki nowo tworzone,
które nie zdà˝y∏y jeszcze zbudowaç sieci oddzia∏o-
wych, oraz cz´Êç banków za∏o˝onych przez zagranicz-
ne instytucje kredytowe z wyspecjalizowanymi us∏uga-

mi skierowanymi do du˝ych klientów, najcz´Êciej
przedsi´biorstw mi´dzynarodowych.

Jakkolwiek posiadanie przez bank rozwini´tej sie-

ci oddzia∏owej, lub jej brak, nie musi wynikaç wy∏àcz-
nie z wybranego profilu dzia∏alnoÊci, to jednak w wi´k-
szoÊci przypadków jest skutkiem wystàpienia kilku
przyczyn: m∏odoÊci polskiego systemu bankowego,
kosztownoÊci budowania oddzia∏ów od podstaw lub
oczekiwania na przej´cie ju˝ istniejàcej sieci placówek
innego banku w drodze fuzji lub uzyskania kontroli.
Oczekiwania te w przypadku niektórych banków mia∏y
dotàd silne uzasadnienie z uwagi na procesy prywaty-
zacji du˝ych banków nale˝àcych do paƒstwa. Uczestni-
czy∏y w nich banki obecne ju˝ na polskim rynku, np.:
Bank Austria Creditanstalt objà∏ cz´Êç akcji w Po-
wszechnym Banku Kredytowym SA, zaÊ HypoVereins-
bank - w Banku Przemys∏owo-Handlowym SA. Obec-
nie, w sytuacji pogarszania si´ perspektyw przejmowa-
nia kolejnych banków i posiadanych przez nie sieci od-
dzia∏owych, strategie rozwoju oddzia∏ów w istniejà-
cych bankach b´dà wymaga∏y przedefiniowania.

Przyczyny rozwoju sieci oddzia∏owych

Rozwijanie sieci oddzia∏owych przez banki uzasadnia-
ne jest w ró˝ny sposób, a wÊród najpopularniejszych
argumentów wymienia si´:

* Niniejszy materia∏ by∏ prezentowany na konferencji naukowej Wydzia∏u
Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w Nowogrodzie nad
Narwià w dniach 22-24 wrzeÊnia 2000 r.

Organizacja bankowych sieci oddzia-
∏owych w Polsce*

J a n u s z K u d ∏ a

1) mo˝liwoÊç dotarcia ze Êwiadczonymi us∏ugami

do wi´kszej liczby potencjalnych klientów, w tym opa-
nowanie nowych rynków,

2) stworzenie i utrwalenie osobowych kontaktów

z klientami, wzmacniajàce wi´zi ∏àczàce klientów
z bankiem i zmniejszajàce ich przechodzenie do innych
banków,

3) pozyskanie taniego êród∏a funduszy na prowa-

dzenie dzia∏alnoÊci finansowej,

4) stworzenie silnej bariery wejÊcia dla konkuren-

cji z uwagi na koszty, czas potrzebny do zbudowania
sieci i ograniczonà dochodowoÊç oddzia∏ów tworzo-
nych przez konkurencj´ w rejonach nasyconych ju˝
placówkami innych banków [Revell, 1987, s. 71],

5) uzyskanie korzyÊci ze skali i zakresu oferowa-

nych produktów,

6) mo˝liwoÊç wykorzystania du˝ej sieci tak˝e do

sprzeda˝y innych produktów ni˝ bankowe, dla których
wymagany jest powszechny dost´p do odbiorców

Podstawowym problemem jest tutaj ustalenie, czy

istniejà mo˝liwoÊci zastàpienia wymienionych korzy-
Êci innymi rozwiàzaniami ni˝ rozwijanie sieci oddzia-
∏owych. WÊród najcz´Êciej rozwa˝anych rozwiàzaƒ za-
st´pczych wymienia si´:

1) tworzenie zautomatyzowanych sieci obs∏ugi

klienta i rozwój bankowoÊci elektronicznej, w tym ban-
ków internetowych,

2) wykorzystanie poÊredników w sprzeda˝y us∏ug

finansowych,

3) rezygnacj´ z obs∏ugi klientów detalicznych na

rzecz instytucjonalnych przy za∏o˝eniu wsparcia finan-
sowaniem zewn´trznym.

W pierwszej mo˝liwoÊci zak∏ada si´, zamiast od-

dzia∏ów, rozwój bezosobowych kana∏ów dystrybucji
produktów bankowych, w szczególnoÊci sieci banko-
matów pe∏niàcych funkcje kasowe, kredytowe i depo-
zytowe

, a tak˝e rozwój bankowoÊci telefonicznej i in-

ternetowej, umo˝liwienie wa˝nym klientom korzysta-
nia z terminali bankowych umieszczonych w przedsi´-
biorstwach oraz mieszkaniach prywatnych. Podstawo-
wà zaletà takiego kierunku rozwoju banków jest osiàgni´-
cie znacznych oszcz´dnoÊci kosztów, przy zachowaniu
efektów skali i zakresu. Podaje si´ na przyk∏ad, ˝e kosz-
ty przeprowadzenia operacji w bankowoÊci elektro-
nicznej stanowià od jednego do oko∏o pi´çdziesi´ciu
procent kosztów ponoszonych przez zwyk∏e oddzia∏y

JednoczeÊnie bankowoÊç taka umo˝liwia zró˝nicowane

traktowanie klientów: od klienteli masowej (sieç ban-
komatów, internet, bankowoÊç telefonicznà) do najlep-
szych klientów, którym mogà byç udost´pnione odr´b-
ne terminale i wy˝szy standard us∏ug zapewniany
przez specjalnie wyszkolony personel.

Na obecnym etapie rozwoju banków wydaje si´

jednak, ˝e te rozwiàzania mogà byç jedynie uzupe∏nie-
niem tradycyjnych us∏ug Êwiadczonych w oddzia∏ach
bankowych. Posiadanie rozbudowanej sieci oddzia∏o-
wej jest bowiem przede wszystkim barierà wejÊcia dla
innych banków i êród∏em pozyskiwania Êrodków fi-
nansowych przez bank. W sytuacji wzrostu konkuren-
cji ze strony innych banków tanie sieci automatów ban-
kowych b´dà ró˝niç si´ mi´dzy sobà przede wszystkim
dost´pnoÊcià i mo˝liwoÊciami technicznymi. To z ko-
lei, z punktu widzenia podmiotu przyjmujàcego taki
model rozwoju, mo˝e nie stanowiç wystarczajàcej ba-
riery przed konkurencjà w sektorze, z uwagi na jedno-
rodnoÊç dost´pnej technologii tworzonej poza bankami
oraz niskie koszty, b´dàce - paradoksalnie - zaletà, ale
i wadà tego rozwiàzania z uwagi na ∏atwoÊç naÊladowa-
nia przez innych. W sytuacji wzrostu znaczenia po-
trzeb indywidualnych postawienie wy∏àcznie na sprze-
da˝ bezosobowà mo˝e ograniczyç jednà z podstawo-
wych przewag, którymi dysponujà banki w porówna-
niu z innymi poÊrednikami finansowymi, czyli lojal-
noÊç klientów [Bollenbacher, 1995, s. 209-217].

Z drugiej strony nie mo˝na ignorowaç potencjalne-

go wzrostu ryzyka operacyjnego w porównaniu z trady-
cyjnà siecià oddzia∏owà, zwiàzanego z wi´kszym uzale˝-
nieniem banku od stosowanej przez niego technologii. Za-
gro˝enia obejmujà mi´dzy innymi: przecieki informacji
do osób niepowo∏anych, awarie sprz´tu komputerowego,
przest´pczoÊç w bankowoÊci elektronicznej

. Istotne sà

tak˝e istniejàce bariery kulturowe i techniczne, ogranicza-
jàce wykorzystanie sprzeda˝y poza oddzia∏ami, takie jak:
preferowanie przez klientów bezpoÊrednich kontaktów
z pracownikami banku, brak zaufania do operacji przepro-
wadzanych bezosobowo czy s∏abe rozpowszechnienie te-
lefonów i internetu w polskim spo∏eczeƒstwie.

Dotychczasowe doÊwiadczenia Êwiatowe sà zbyt

krótkie, by mo˝na by∏o jednoznacznie stwierdziç, czy
banki funkcjonujàce poza siecià tradycyjnych oddzia-
∏ów oka˝à si´ rzeczywistym zagro˝eniem dla tradycyj-
nej bankowoÊci, niewàtpliwie natomiast wiele trady-
cyjnych banków traktuje rozwój nowoczesnych kana-
∏ów dystrybucji jako sposób na uzupe∏nienie swojej
dzia∏alnoÊci operacyjnej

. W Polsce nie powsta∏ do-

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

1 Przyk∏adowo PKO BP dzi´ki posiadanej sieci móg∏ wziàç udzia∏ w rozpro-
wadzeniu Powszechnych Âwiadectw Udzia∏owych, natomiast Bank Pekao SA
zosta∏ agentem przy sprzeda˝y obligacji skarbowych oferowanych ludnoÊci.
2 Sprzeda˝ poprzez sieç tzw.: ATM - Automated Teller Machines i ALM - Au-
tomated Loan Machines.
3 Szacunki dla banków amerykaƒskich wykonane przez firm´ Booz-Allen &
Hamilton wskazujà, ˝e koszt na operacj´ w tradycyjnej sieci wynosi 1,07 USD,
przez telefon - 0,54 USD, ATM - 0,27 USD, komputer - 0,015 USD, a przez in-
ternet tylko 0,01 USD [Booz-Allen & Hamilton, 1996].

4 Z tego wzgl´du banki przewa˝nie centralizujà us∏ugi elektroniczne w odr´b-
nych jednostkach organizacyjnych, np.: w Banku Pekao SA dzia∏a elektronicz-
ny oddzia∏ pod nazwà Telepekao 24, a niektóre inne du˝e banki oferujà nie-
które us∏ugi za poÊrednictwem telefonu, m.in. BPH SA czy WBK SA.
5 W Stanach Zjednoczonych, wÊród najcz´Êciej u˝ywanych sposobów dotar-
cia do klienta przewa˝ajà tradycyjne oddzia∏y (57%), przed bankomatami
(28%), telefonem (8%), nietradycyjnymi oddzia∏ami (2%) i komputerem (2%)
[„ABA Banking Journal”, 1999].

80 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

tychczas ˝aden bank, który zupe∏nie zrezygnowa∏by
z sieci oddzia∏owej na rzecz zautomatyzowanych form
dystrybucji, natomiast wiele banków rozwija obok zwy-
k∏ych oddzia∏ów bezosobowà sprzeda˝ produktów, z te-
go cz´Êç zaczyna wykorzystywaç internet, przede
wszystkim do promowania swoich us∏ug. Wydaje si´
w zwiàzku z tym, ˝e wspomniany wy˝ej kierunek roz-
woju mo˝e byç ewentualnie alternatywà jedynie w przy-
padku podmiotów w ogóle nie majàcych oddzia∏ów.

Drugà mo˝liwoÊcià, znacznie mniej atrakcyjnà, jest

wykorzystanie poÊredników przy sprzeda˝y produk-
tów bankowych. Wykorzystanie poÊredników nie ma
jednak tylu zalet, co rozwój sieci czy bankowoÊç elek-
troniczna. Przewa˝nie bowiem poÊrednictwo odnosi
si´ do konkretnych grup produktów, np.: kredytów,
przekazów pieni´˝nych, wyp∏at pracowniczych, a wi´c
jest mniej uniwersalne ni˝ dzia∏alnoÊç oddzia∏owa,
a ponadto pozbawia banki cz´Êci mar˝, przechwytywa-
nych przez poÊredników. Brak tak˝e w tej sytuacji mo˝-
liwoÊci wp∏ywania na relacje z klientem, sprzedawania
dodatkowych us∏ug czy tworzenia barier wejÊcia dla
konkurencji. Z tych wzgl´dów rozwiàzanie to stosowa-
ne jest z regu∏y przez ma∏e banki o wyspecjalizowanym
charakterze, np. udzielajàce kredytów na zakup samo-
chodów i nie zast´puje rozwoju sieci oddzia∏owych

OczywiÊcie, banki mogà tak˝e nie rozwijaç ˝adne-

go z wy˝ej wymienionych kana∏ów dystrybucji, co
oznacza najcz´Êciej rezygnacj´ z obs∏ugi klienta deta-
licznego i koncentrowanie si´ na obs∏udze korporacji
oraz wysoce specjalistycznych us∏ugach dotyczàcych
rynków finansowych (np. transakcjach prywatyzacyj-
nych, emisji papierów wartoÊciowych, zarzàdzaniu
portfelami inwestycyjnymi). Us∏ugi te mo˝na bowiem
Êwiadczyç z jednego miejsca, poniewa˝ dotyczà one
rynków nie majàcych konkretnej lokalizacji, jak na
przyk∏ad rynek pieni´˝ny, lub charakter tych us∏ug sk∏a-
nia klientów do pokonywania wi´kszych odleg∏oÊci

Banki rezygnujàce z tworzenia sieci oddzia∏owych

nara˝ajà si´ jednak z czasem na utrat´ swojej pozycji
rynkowej na rzecz konkurencji i zepchni´cie do nisz
rynkowych oraz na problemy z pozyskaniem tanich
êróde∏ finansowania. Banki nie majàce w∏asnej sieci
w celu pozyskania Êrodków pieni´˝nych na prowadze-
nie dzia∏alnoÊci muszà albo po˝yczaç na krajowym ryn-
ku finansowym, albo od podmiotów z zagranicy, co
w d∏u˝szej perspektywie mo˝e okazaç si´ bardziej kosz-
towne ni˝ rozwój sieci. W krótkim okresie natomiast
szczególnie finansowanie zagraniczne przez w∏aÊcicie-
li zagranicznych mo˝e byç stosunkowo tanie, je˝eli sto-
py procentowe za granicà sà ni˝sze ni˝ w kraju, tak jak
obecnie w Polsce. Sytuacja ta mo˝e t∏umaczyç, obok in-

nych wymienionych czynników, stosunkowo s∏abe za-
anga˝owanie tzw. banków zagranicznych (za∏o˝onych
od podstaw przez zagraniczne instytucje finansowe)
w rozbudow´ ich sieci oddzia∏owej w Polsce

Przedstawione argumenty uzasadniajà potrzeb´

rozwijania sieci oddzia∏owych przez banki, co zresztà
znajduje potwierdzenie w statystykach liczby oddzia-
∏ów bankowych w Polsce, wykazujàcych od wielu ju˝
lat systematyczny wzrost. Na podstawie posiadanych
danych mo˝na np. stwierdziç, ˝e banki komercyjne
(poza PKO BP) w ciàgu trzech lat (1996-1999) podwoi∏y
liczb´ swych oddzia∏ów, ograniczajàc przeci´tne za-
trudnienie przypadajàce na placówk´, co wskazuje na
zmiany struktury oddzia∏ów w kierunku zmniejszania
i specjalizacji nowo tworzonych placówek

. Przekszta∏-

cenia te zmieniajà kszta∏t zarówno sieci oddzia∏owych,
jak i samych oddzia∏ów bankowych, w przypadku któ-
rych tak˝e organizacja wewn´trzna staje si´ coraz bar-
dziej zró˝nicowana.

Tradycyjna i nowoczesna organizacja sieci od-
dzia∏owych

Tradycyjnie zorganizowana sieç oddzia∏owa sk∏ada si´
z samodzielnych wyodr´bnionych ksi´gowo i organiza-
cyjnie jednostek organizacyjnych, oferujàcych wi´k-
szoÊç produktów dost´pnych w danym banku dla ró˝-
nych grup odbiorców, zarówno osób fizycznych, jak
i przedsi´biorstw. Jednostki sà wyposa˝one we wszyst-
kie komórki tzw. zaplecza, niezb´dne do ich samodziel-
nego funkcjonowania. Oddzia∏y stanowià w tego typu
strukturze podstawowy szczebel prowadzenia dzia∏al-
noÊci operacyjnej i dlatego podporzàdkowane sà im
w sposób hierarchiczny inne jednostki o niesamodziel-
nym charakterze, takie jak: filie, ekspozytury, przedsta-
wicielstwa, albo wydzielone jedynie terytorialnie, a b´-
dàce cz´Êciami wewn´trznymi komórek oddzia∏owych:
kasy zewn´trzne lub punkty obs∏ugi klienta

10.

Banki majàce du˝e sieci oddzia∏owe liczàce setki

oddzia∏ów w celu u∏atwienia zarzàdzania posiadanà
siecià powo∏ujà cz´sto oddzia∏y regionalne o zró˝nico-

6 Przyk∏adowo, poÊrednictwem w udzielaniu kredytów zajmujà si´ takie spó∏-
ki, jak: Lukas czy ˚agiel. Za ich poÊrednictwem udzielono kilkuset milionów
z∏otych kredytów, g∏ównie w sprzeda˝y ratalnej; ostatnia wymieniona spó∏ka
zajmuje si´ tak˝e leasingiem i faktoringiem.

7 Ludzie sk∏onni sà pokonywaç d∏u˝szà tras´ do banku, jeÊli np. chcà uzyskaç
kredyt, ni˝ gdy majà z∏o˝yç depozyt. Dzi´ki temu sieç oddzia∏ów udzielajà-
cych kredytów mo˝e byç rzadsza, ni˝ tych, które przyjmujà depozyty.
8 W zasadzie w grupie tego rodzaju banków kilka oddzia∏ów utworzy∏y jedy-
nie: Raiffeisen Centrobank, Bank Austria Creditanstalt i Citibank (Poland),
z których dwa ostatnie wobec przej´cia udzia∏ów wi´kszoÊciowych w du˝ych
bankach (PBK SA, Bank Handlowy w Warszawie SA) najprawdopodobniej nie
b´dà rozwija∏y swojej sieci w przysz∏oÊci.
9 Liczba placówek w bankach, które by∏y obj´te badaniem w dalszej cz´Êci ar-
tyku∏u, wzros∏a z 2.030 w 1996 r. do 4.086 w 1999 r., a przeci´tna liczba pra-
cowników przypadajàcych na placówk´ (wraz z centralami bankowymi) zma-
la∏a z 42 do 25 osób. Dane dla PKO BP w latach 1996-1997 obejmowa∏y tak˝e
agencje bankowe i nie sà porównywalne z danymi w latach póêniejszych.
10 Nie sà natomiast cz´Êcià organizacji agencje, poniewa˝ po∏àczone sà one je-
dynie umowà z bankiem, by na jego rzecz albo w jego imieniu poÊredniczyç
w zawieraniu okreÊlonych umów.

wanych uprawnieniach, stanowiàce poÊredni szczebel
mi´dzy centralà bankowà i oddzia∏ami. Ich celem jest
wspieranie dzia∏alnoÊci operacyjnej oddzia∏ów oraz
przeprowadzanie bardziej skomplikowanych operacji,
takich jak udzielanie kredytów o znacznej wysokoÊci.
W ostatnich latach rozwiàzanie to zdoby∏o sobie du˝à
popularnoÊç z uwagi na post´pujàcy rozwój sieci, przy
czym coraz cz´Êciej oddzia∏y regionalne przestajà pro-
wadziç dzia∏alnoÊç operacyjnà, przejmujàc funkcje
wspierajàce dla pozosta∏ych oddzia∏ów na swoim tere-
nie. W najwi´kszych bankach praktykowane jest tak˝e
powo∏ywanie specjalnych departamentów rozwoju sie-
ci, których zadaniem jest: nadzór nad dzia∏alnoÊcià od-
dzia∏ów poprzez koordynacj´ prowadzonej dzia∏alno-
Êci, poÊredniczenie w rozwiàzywaniu problemów mi´-
dzy centralà a oddzia∏ami oraz wspieranie powstawa-
nia nowych placówek.

Podstawà wyró˝nienia ewentualnych oddzia∏ów

regionalnych jest ograniczona liczba placówek, które
mogà podlegaç jednej komórce wspierajàcej, oraz spe-
cyfika rynków, na których funkcjonujà banki, zw∏asz-
cza w przypadku banków dzia∏ajàcych w wielu krajach
jednoczeÊnie. Oddzia∏y regionalne odcià˝ajà bowiem
central´ banku od koordynacji dzia∏alnoÊci w wymia-
rze geograficznym przejmujàc wi´kszoÊç spraw wyma-
gajàcych podj´cia decyzji na wy˝szym szczeblu [Mori-
son, 1994, s. 84]. System ten jeszcze do niedawna by∏
typowy dla krajów niemieckoj´zycznych i Beneluksu.

Drugim modelem rozwoju sieci, nazywanym tutaj

dla odró˝nienia od poprzedniego nowoczesnym, jest
model zak∏adajàcy Êcis∏e rozgraniczenie dzia∏alnoÊci
korporacyjnej i detalicznej poprzez tworzenie odr´b-
nych wyspecjalizowanych sieci detalicznych oraz nie-
zale˝nych od nich jednostek Êwiadczàcych wy∏àcznie
us∏ugi dla przedsi´biorstw. Ten podstawowy podzia∏
mo˝e ulegaç dalszym rozró˝nieniom, prowadzàc do
stworzenia wysoce wyspecjalizowanych oddzia∏ów
bankowych. Podstawowym celem realizowanym przez
tego typu sieç jest u∏atwienie dokonywania transakcji
bankowych przy zachowaniu ich niskiego kosztu, dzi´-
ki zatrudnieniu niewielu pracowników oraz standary-
zacji oferowanych us∏ug wspieranych przez obs∏ug´
bezosobowà [Kasiewicz, 1998, s. 72-73; Zawadzka,
1998, s. 25-26]. Organizacja taka k∏adzie szczególny na-
cisk na oszcz´dnoÊci kosztów osobowych dzi´ki za-
trudnianiu mniejszej liczby pracowników zaplecza
banku, a wi´c nie zwiàzanych bezpoÊrednio z obs∏ugà
klienta, którzy zamiast w ka˝dej placówce zatrudniani
sà jedynie w centrali lub oddzia∏ach regionalnych.

W przeciwieƒstwie do tradycyjnej organizacji sieci

oddzia∏owych, w której istnienie oddzia∏ów regional-
nych lub specjalnej komórki w centrali mo˝e byç przy-
datne ze wzgl´du na proces zarzàdzania, ale nieko-
nieczne, w nowych sieciach staje si´ ono absolutnie
niezb´dne z uwagi na niesamodzielnoÊç ma∏ych od-

dzia∏ów oraz koniecznoÊç zapewnienia bardziej wyspe-
cjalizowanych i bardziej pracoch∏onnych us∏ug. Z tego
wzgl´du dla najwi´kszych klientów, zarówno korpora-
cyjnych, jak i detalicznych, którzy wymagajà bardziej
specjalistycznych us∏ug i sà stosunkowo nieliczni w re-
jonie dzia∏ania ma∏ych oddzia∏ów, tworzy si´ specjalne
komórki (odr´bne dla przedsi´biorstw ró˝nej wielkoÊci
i odr´bne dla wa˝nych klientów detalicznych) w od-
dzia∏ach regionalnych lub centrali. Komórki te zatrud-
niajà tak zwanych opiekunów klienta, majàcych za za-
danie podtrzymywaç kontakty z klientami wa˝nymi
z punktu widzenia interesów banku i dostosowywaç
ofert´ banku do ich potrzeb.

Stosunkowo ciekawà formà wyspecjalizowanej

sieci oddzia∏ów jest stosowany miedzy innymi w ban-
kach brytyjskich system „hub and spokes” (piasty
i szprych). Jego centralnym elementem jest du˝y od-
dzia∏, b´dàcy zapleczem dla ma∏ych oddzia∏ów wyspe-
cjalizowanych w dokonywaniu jedynie niektórych
czynnoÊci. Majà one za zadanie pozyskaç klienta
i Êwiadczyç standardowe us∏ugi, natomiast przypadki
bardziej skomplikowane sà konsultowane na bie˝àco
przy wykorzystaniu porad i poleceƒ specjalistów
umiejscowionych w „piastach” lub kierowane tam bez-
poÊrednio. Taka organizacja sieci oddzia∏owej zak∏ada
sprawne przekazywanie informacji mi´dzy placówka-
mi terenowymi a ich zapleczem w danym regionie, pro-
wadzàc do powstania sieci oddzia∏ów, wykorzystujà-
cych techniki multimedialne. Dzi´ki temu mo˝liwa sta-
∏a si´ wi´ksza redukcja kosztów, a tak˝e poprawi∏o si´
wykorzystanie specjalistów bankowych (zatrudnio-
nych wy∏àcznie w oddzia∏ach odgrywajàcych rol´
piast) bez ograniczania dost´pnoÊci oferty bankowej
dla potencjalnych klientów ma∏ych placówek. Warto
podkreÊliç, ˝e w rozwiàzaniach tego typu mamy do
czynienia z daleko idàcà specjalizacjà oddzia∏ów, które
wykonujà tylko okreÊlone i przypisane wy∏àcznie im
czynnoÊci nie wykonywane przez oddzia∏y innego ty-
pu. W tradycyjnym uk∏adzie hierarchicznym nie ma ta-
kich ograniczeƒ, to znaczy oddzia∏y stojàce w hierar-
chii wy˝ej (np. regionalne) mogà dokonywaç wszyst-
kich czynnoÊci wykonywanych przez jednostki podle-
g∏e. Sieç tego typu oddzia∏ów mo˝e istnieç obok trady-
cyjnej sieci oddzia∏ów lub zamiast niej, o czym Êwiad-
czà przyk∏ady wykorzystania tego rozwiàzania w ban-
kach brytyjskich [Ennew i inni 1990, s. 80-90; Howcroft
1993, s. 26-31; Bielecki 1996, s. 31-33].

Rozwój nowoczesnych sieci oddzia∏ów detalicz-
nych w Polsce

Zainteresowanie rozwojem nowych sieci oddzia∏o-
wych (przede wszystkim detalicznych) w polskich ban-
kach datuje si´ mniej wi´cej od 1998 r., kiedy rozpocz´-

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

82 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

to budow´ trzech niezale˝nych sieci bankowoÊci deta-
licznej: Millennium, Handlobanku i Lukas Banku
[Myczkowska, 1999]. Dwie pierwsze stanowià odr´bne
organizacyjnie cz´Êci BIG Banku SA i Banku Handlo-
wego w Warszawie SA, natomiast sieç Lukas Banku SA
rozwin´∏a si´ na bazie dawnego Banku Âwi´tokrzyskie-
go SA. Czwartà siecià powsta∏à w ostatnim okresie jest
sieç placówek Stareo (Standard Retail Outlet) utworzo-
nych przez Bank Âlàski SA. Stanowi ona, w odró˝nie-
niu od wy˝ej wymienionych, cz´Êç oddzia∏ów tego
banku o standardowym charakterze i obs∏uguje rów-
nie˝ ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa. W najbli˝szym
czasie majà powstaç: sieç Integrum tworzona przez
BG˚ SA, skoncentrowana na du˝ych miastach, dzia∏a-
jàca formalnie jako jeden z oddzia∏ów BG˚, oraz Multi-
bank, b´dàcy wydzielonà cz´Êcià BRE Banku SA o cha-
rakterze detalicznym. Planuje si´, ˝e do koƒca 2001 r.
powstanie 250 placówek Millennium, 200 Lukas Ban-
ku, 100 Handlobanku i 170 oddzia∏ów Stareo w Banku
Âlàskim SA, natomiast sieç Integrum do koƒca 2000 r.
ma liczyç 20 oddzia∏ów [Jab∏oƒski 1998; Myczkowska
1999; Grzegorczyk 2000a]. Je˝eli plany te zostanà zre-
alizowane, to powstanie co najmniej 700 nowoczesnych
ma∏ych placówek detalicznych do koƒca 2001 r.

Oddzia∏y w wy˝ej wymienionych sieciach deta-

licznych kierujà swojà ofert´ do osób o przeci´tnych
dochodach, stosunkowo m∏odych i przewa˝nie miesz-
kajàcych w miastach. Typowe produkty oferowane
w tych placówkach to: rachunek oszcz´dnoÊciowy
w kilku wariantach, kredyty detaliczne i niektóre us∏u-
gi elektroniczne umo˝liwiajàce dost´p do rachunku za
poÊrednictwem telefonu, kart p∏atniczych i bankoma-
tów. Co ciekawe, w przypadku Multibanku planuje si´
preferowanie ∏àcznoÊci internetowej zamiast telefo-
nicznej [Grzegorczyk 2000b]. Wszystkie placówki nale-
˝àce do sieci majà ustalony standardowy wyglàd i za-
trudniajà od 3 (Millennium) do 7 pracowników (Sta-
reo), wszelkie czynnoÊci zaplecza dokonywane sà zaÊ
na zewnàtrz, np. w Millennium i Integrum poprzez
centrale banków lub przez du˝e oddzia∏y w przypadku
placówek Stareo. Placówki w nowo tworzonych sie-
ciach sà stosunkowo tanie (250 oddzia∏ów BIG Banku
Millennium ma kosztowaç 140 milionów dolarów, zaÊ
ka˝dy z oddzia∏ów Integrum jeszcze mniej, bo milion
z∏otych) i majà obs∏ugiwaç docelowo do kilku tysi´cy
klientów (2 - 3 tysiàce w Millennium). W tej ostatniej
sieci przewidziano ponadto wyst´powanie dalszej spe-
cjalizacji w postaci placówek: osiedlowych, w centrum
miast i w centrach handlowych [Jab∏oƒski 1998; Mycz-
kowska 2000a].

Dotychczasowy rozwój odr´bnych sieci detalicz-

nych pozwala na dokonanie kilku spostrze˝eƒ. Po
pierwsze, wskazuje na du˝à popularnoÊç tego rozwià-
zania wÊród banków nie majàcych dotychczas rozwi-
ni´tej sieci du˝ych oddzia∏ów terenowych (BIG Bank,

Lukas Bank, Bank Handlowy), podczas gdy banki majà-
ce tradycyjne oddzia∏y starajà si´ raczej uzupe∏niaç
swojà sieç pog∏´biajàc specjalizacj´ ni˝ tworzyç coÊ zu-
pe∏nie odr´bnego. Potwierdza t´ obserwacj´ przypadek
BG˚ i Banku Âlàskiego. Ten pierwszy zamierza rozwi-
jaç oddzia∏y przede wszystkim w du˝ych miastach,
gdzie nie ma silnej pozycji, na co wskazuje planowane
otwarcie 20 pierwszych placówek nowej sieci w War-
szawie. Bank Âlàski natomiast oprócz standardowych
placówek detalicznych utworzy∏ tak˝e dwanaÊcie cen-
trów bankowoÊci korporacyjnej dla kontaktów z naj-
wi´kszymi firmami sk∏adajàcych si´ z zespo∏u dorad-
ców klienta oraz specjalistów od ryzyka i poszczegól-
nych produktów [Grzegorczyk 1999; 2000a; Myczkow-
ska 2000a].

Po drugie, ∏àczenie tradycyjnej sieci oddzia∏owej

i nowych oddzia∏ów na ogó∏ przebiega bardzo wolno.
Na przyk∏ad w BIG Banku funkcjonuje jeszcze 48 sta-
rych oddzia∏ów obok 133 nowych, nale˝àcych do sieci
Millennium, i 219 oddzia∏ów BIG Banku Gdaƒskiego
SA, b´dàcego w∏aÊcicielem BIG Banku; oferta produk-
towa w ka˝dej z tych grup jest przy tym zró˝nicowana.
Zak∏ada si´, ˝e tradycyjne oddzia∏y BIG Banku Gdaƒ-
skiego majà z czasem specjalizowaç si´ w dzia∏alnoÊci
korporacyjnej i us∏ugach dla osób zamo˝nych. Pewnym
uzasadnieniem wyst´pujàcej w tym przypadku odr´b-
noÊci sieci BIG Banku jest zwolnienie go z obowiàzku
odprowadzania rezerw obowiàzkowych, co poprawia
jego konkurencyjnoÊç na rynku depozytowym. Gene-
ralnie sytuacja ta mo˝e jednak Êwiadczyç o znacznym
zró˝nicowaniu funkcjonowania oddzia∏ów wewnàtrz
starej sieci oraz nowych placówek, a tak˝e uwidacznia
narastajàcy problem przysz∏oÊci tradycyjnych oddzia-
∏ów, które sà zbyt du˝e i zbyt dobrze wyposa˝one, by
mog∏y zostaç przekszta∏cone wy∏àcznie w punkty
sprzeda˝y standardowych us∏ug. W innych bankach,
w których nowoczesna sieç detaliczna stanowi jedynie
uzupe∏nienie tradycyjnych oddzia∏ów, ich powiàzanie
z ca∏oÊcià banku wydaje si´ lepsze. Przyk∏adowo, Bank
Âlàski stara si´ rozwijaç placówki Stareo przede
wszystkim w Polsce pó∏nocnej, gdzie sieç jego oddzia-
∏ów jest najrzadsza; podobnie czyni BG˚, rozbudowu-
jàc oddzia∏y w du˝ych miastach. Oferta bankowa (wa-
runki umów, oprocentowanie i prowizje) dotyczàca
tych samych produktów jest natomiast taka sama, nie-
zale˝nie od rodzaju placówki.

Po trzecie, nowe sieci oddzia∏owe wyró˝niajà si´

dynamikà przyrostu rachunków oszcz´dnoÊciowo-roz-
liczeniowych i wzrostem udzia∏u w tym segmencie
rynku. Âwiadczy o tym fakt, ˝e mi´dzy marcem
a czerwcem 2000 r. tylko w trzech wyodr´bnionych sie-
ciach detalicznych: Millennium, Lukas Banku i Han-
dlobanku, liczba rachunków ROR wzros∏a z 320 do po-
nad 400 tysi´cy. Oznacza to, i˝ przeci´tna dynamika
otwierania rachunków w trzech nowych sieciach wy-

nosi∏a ponad 25%, wobec 3,5% przyrostu w trzynastu
najwi´kszych bankach, obejmujàcych ∏àcznie oko∏o
97% wszystkich rachunków ROR. Udzia∏ rynkowy
trzech wspomnianych sieci wzrós∏ w tym czasie z 3,5%
do 4,2% ogólnej liczby tego typu rachunków otwartych
we wspomnianej grupie banków. Oznacza to jednoczeÊnie,
˝e w drugim kwartale 2000 r. co czwarty nowo otwiera-
ny rachunek oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowy przypada
na nowoczesne sieci detaliczne [Myczkowska 2000b;
2000c].

Dobór wielkoÊci placówek w Êwietle dotychcza-
sowych doÊwiadczeƒ banków

Przedstawione rozwa˝ania generalnie wskazujà na po-
trzeb´ rozwijania oddzia∏ów przez banki, zw∏aszcza je-
˝eli zamierzajà one odgrywaç istotnà rol´ w krajowym
systemie bankowym, mieç stabilnà baz´ depozytowà
oraz opanowaç rynek klienta detalicznego. Banki majà
przy tym mo˝liwoÊç wyboru mi´dzy rozwijaniem od-
dzia∏ów ma∏ych, silnie wyspecjalizowanych i stosunko-
wo g´sto rozmieszczonych lub oddzia∏ów du˝ych,
wszechstronnych, obs∏ugujàcych klientów ró˝nego ro-
dzaju. Powstaje zatem problem wyboru jednego z co naj-
mniej dwóch wariantów rozwoju sieci oddzia∏owych.

Istniejà argumenty zarówno za wyst´powaniem

du˝ych oddzia∏ów, jak i przeciw temu. Przyk∏adowo,
rozwój sieci oddzia∏ów mo˝e powodowaç zanikanie
efektów skali w bankach na skutek koniecznoÊci zwi´k-
szenia zatrudnienia, przy ograniczeniu korzyÊci ze spe-
cjalizacji zachodzàcej w oddzia∏ach (specjaliÊci sà go-
rzej wykorzystywani, zatrudnia si´ wi´cej personelu
pomocniczego, a pracownicy operacyjni nie zawsze sà
potrzebni). Mimo wi´c korzystnego efektu w postaci
wzrostu depozytów i przeci´tnej wielkoÊci aktywów
przypadajàcej na pracownika wzrost sieci oddzia∏ów
mo˝e byç powodem spadku przychodów, je˝eli towa-
rzyszy mu nadmierny wzrost kosztów osobowych. Pro-
wadzi to - zdaniem niektórych autorów - do wniosku,
˝e tworzenie du˝ych oddzia∏ów zmniejsza koszty, co
nie znajduje jednak potwierdzenia w przeprowadza-
nych testach [Revell, 1987, s. 66-67 i 267-268].

Za tworzeniem ma∏ych oddzia∏ów przemawiajà

natomiast: mo˝liwoÊç uzyskania oszcz´dnoÊci dzi´ki
zmniejszeniu zatrudnienia specjalistów i personelu po-
mocniczego, zmniejszeniu kosztów wyposa˝enia pla-
cówek w majàtek trwa∏y, oraz czynniki oddzia∏ujàce na
stron´ przychodowà, takie jak: poprawa dost´pnoÊci
banku dla klienta czy ∏atwiejsza standaryzacja produk-
tów, poprawiajàca jakoÊç oferowanych us∏ug. Okazuje
si´ bowiem, ˝e banki majàce lepiej opanowane proce-
dury bankowe i nie dopuszczajàce do Êwiadczenia
us∏ug odbiegajàcych od przeci´tnego poziomu w da-
nym banku uzyskujà lepsze wyniki finansowe ni˝ ban-

ki o zró˝nicowanym poziomie Êwiadczonych us∏ug
[Frei i inni 1999, s. 1210-1220].

Rozstrzygni´cie zagadnienia optymalnej struktury

sieci oddzia∏owej zale˝y od wielu czynników, niemniej
pouczajàce mogà byç dotychczasowe doÊwiadczenia
oraz obserwowane w polskim sektorze bankowym ten-
dencje wp∏ywu struktury oddzia∏owej na uzyskiwane
wyniki finansowe. Niestety, trudno jednoznacznie
stwierdziç, czy banki majàce wi´ksze oddzia∏y osiàgajà
lepsze wyniki finansowe ni˝ banki o ma∏ych oddzia-
∏ach. Dzieje si´ tak z kilku przyczyn:

- po pierwsze, wi´kszoÊç banków w Polsce ma du-

˝e oddzia∏y

, nowe sieci oddzia∏owe dopiero powsta-

jà, a ich obecne wyniki mogà byç zniekszta∏cone przez
koszty zwiàzane z ich tworzeniem;

- po drugie, dokonujàce si´ po∏àczenia, likwidacje

i procesy tworzenia ograniczajà porównywalnoÊç da-
nych w kolejnych okresach;

- po trzecie, brakuje dostatecznie d∏ugich porówny-

walnych szeregów czasowych, które mo˝na by badaç;

- po czwarte, publikowane dane dotyczà z regu∏y ca-

∏ych banków, a nie tylko ich oddzia∏ów, stàd trudno
okreÊliç, w jakiej mierze do osiàgni´tych wyników przy-
czyni∏a si´ centrala banku, a w jakiej placówki terenowe.

Ta ostatnia wada szczególnie mo˝e obcià˝aç banki

najwi´ksze, w których centralach pracuje nawet kilka
tysi´cy osób, a które wykonujà istotne czynnoÊci wp∏y-
wajàce na ostatecznie osiàgane wyniki finansowe. Mi-
mo wymienionych trudnoÊci pewne zale˝noÊci ju˝ na
obecnym etapie mo˝na zbadaç i oceniç.

Podstawowym zagadnieniem, które wymaga roz-

strzygni´cia, jest ustalenie zwiàzku mi´dzy zmiennymi
okreÊlajàcymi przeci´tnà wielkoÊç placówek banku
a uzyskiwanym wynikiem z dzia∏alnoÊci bankowej
przypadajàcym na jednego zatrudnionego w danym
banku. Tak okreÊlony wskaênik okreÊli nam w przybli-
˝ony sposób wydajnoÊç pracowników banku przy wy-
pracowywaniu podstawowej nadwy˝ki, jakà uzyskuje
dany podmiot. Inaczej mówiàc, analiza ta pozwoli usta-
liç, czy wynik wypracowywany przez zatrudnionego
jest lepszy w przypadku, gdy pracuje on w przeci´tnie
mniejszych czy wi´kszych placówkach bankowych.
Wykorzystanie wyniku z

dzia∏alnoÊci bankowej -

w przeciwieƒstwie do najcz´Êciej stosowanych wskaê-
ników, takich jak: ROE czy ROA, wykorzystujàcych
zysk netto - ogranicza zniekszta∏cenia tego ostatniego
powodowane przez: podatki, zyski i straty nadzwy-
czajne, odpisy na rezerwy czy struktur´ finansowania.
Wi´kszoÊç z wymienionych czynników nie musi bo-
wiem mieç zwiàzku z bie˝àcà dzia∏alnoÊcià lub pozo-
staje poza bezpoÊrednià kontrolà banków.

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

11 W Banco Popular Espanol tylko 0,4% placówek zatrudnia powy˝ej 40 pra-
cowników, a ponad 65% ma mniej ni˝ 5 pracowników, podczas gdy w Polsce
przewa˝ajà oddzia∏y du˝e i Êrednie (ponad 50% wszystkich oddzia∏ów) [Bie-
lecki, Lepczyƒski, 1999].

84 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Jako zmienne niezale˝ne okreÊlajàce wielkoÊç pla-

cówek bankowych przyj´te zosta∏y: majàtek trwa∏y, za-
trudnienie oraz suma bilansowa przypadajàca na pla-
cówk´ bankowà. Du˝e oddzia∏y (ewentualnie ma∏à sieç
oddzia∏owà) powinno cechowaç wyst´powanie du˝ego
majàtku i zatrudnienia przypadajàcego na placówk´.
Wydaje si´ przy tym, ˝e majàtek trwa∏y powinien mieç
mniejsze znaczenie od wielkoÊci zatrudnienia, ponie-
wa˝ ma∏ym oddzia∏om mogà towarzyszyç bardzo do-
brze wyposa˝one centrale lub oddzia∏y regionalne,
a jednoczeÊnie znaczna cz´Êç majàtku trwa∏ego nie musi
byç bezpoÊrednio zwiàzana z wynikami uzyskiwanymi
przez banki. Placówki bankowe mogà te˝ wykazywaç
zró˝nicowanà aktywnoÊç finansowà, co mo˝e dobrze
odzwierciedlaç przeci´tna suma bilansowa.

W celu dokonania oceny badanej zale˝noÊci zasto-

sowano metod´ regresji liniowej dla danych z poszcze-
gólnych lat w okresie 1996-1999 dla ca∏ej próby, którà
stanowi∏y banki majàce przynajmniej jeden oddzia∏
oprócz centrali, i odr´bnie dla banków majàcych przy-
najmniej dziesi´ç oddzia∏ów, a wi´c silniej zaanga˝o-
wanych w dzia∏alnoÊç prowadzonà za poÊrednictwem
sieci terenowej. Ta druga grupa zawiera niewiele ban-
ków typowo specjalistycznych (takich jak banki utwo-
rzone przez zagraniczne instytucje finansowe) i po-
wsta∏ych niedawno (np. banków regionalnych czy tzw.
samochodowych), których wyniki finansowe mogà byç
nietypowe i niezale˝ne od rodzaju posiadanych od-
dzia∏ów (por. tabela 1 i 2).

Uzyskane rezultaty wskazujà na istotnoÊç wszyst-

kich analizowanych zmiennych na poczàtku badanego
okresu, oprócz majàtku trwa∏ego, przy czym z up∏ywem
czasu nast´powa∏o rozluênienie istniejàcych zwiàzków
z zatrudnieniem i sumà bilansowà w ca∏ej badanej gru-
pie banków. Spowodowane jest to najprawdopodobniej
zachodzàcym w drugiej cz´Êci badanego okresu ró˝ni-
cowaniem istniejàcej struktury sieci oddzia∏owych,
które w ró˝nym stopniu dotkn´∏o poszczególne banki
(tabela 1). Szczególnie symptomatyczny jest spadek
znaczenia sumy bilansowej przypadajàcej na oddzia∏,
co mog∏oby wskazywaç, ˝e tak˝e w bankach majàcych
przewa˝nie ma∏e oddzia∏y wynik z dzia∏alnoÊci osiàga-
ny przez pracownika mo˝e byç podobny jak w du˝ych.

Dane dla banków majàcych przynajmniej dziesi´ç

oddzia∏ów, dla których sieç oddzia∏owa jest wa˝nym
uwarunkowaniem prowadzonej dzia∏alnoÊci, wykazujà
troch´ inne zale˝noÊci (tabela 2). W zasadzie jedynie
suma bilansowa determinuje wynik uzyskiwany przez
pracownika i to w ca∏ym badanym okresie. Nie ma na-
tomiast znaczenia ani majàtek trwa∏y, ani zatrudnienie.
Jedynie w ostatnim badanym roku zatrudnienie sta∏o
si´ istotne. Byç mo˝e wi´c banki wielooddzia∏owe re-
alizowa∏y do 1999 r. polityk´ rozwoju tradycyjnych du-
˝ych oddzia∏ów, w których wielkoÊç majàtku i zatrud-
nienia generalnie nie musia∏a wiàzaç si´ z osiàganym

wynikiem, gdy˝ by∏a zdominowana przez inne zmien-
ne.

Majàtek trwa∏y nie jest czynnikiem, który mo˝e

t∏umaczyç ró˝nice w uzyskiwanym wyniku przypada-
jàcym na pracownika. Spadkowi zatrudnienia towarzy-
szy poprawa wyników w ca∏ym badanym okresie, co
potwierdza tez´ o przewadze w tej dziedzinie ma∏ych
oddzia∏ów nad du˝ymi wielofunkcyjnymi. Wi´ksza su-
ma bilansowa sprzyja zaÊ lepszym wynikom, co mo˝e
wiàzaç si´ z wi´kszà aktywnoÊcià oddzia∏ów, które po-
siadajà du˝o Êrodków wymagajàcych zainwestowania.
Mo˝liwe sà te˝ inne wyt∏umaczenia, na przyk∏ad wy-
st´powanie korzyÊci skali. W przypadku banków majà-
cych ponad 10 oddzia∏ów zarówno zatrudnienie, jak
i majàtek trwa∏y wydajà si´ byç raczej przeszkodà ni˝
pomocà w uzyskaniu dobrego wyniku, co mo˝e ozna-
czaç wyst´powanie w tej grupie banków przerostów za-
trudnienia i majàtku.

Zaobserwowane dotychczas zró˝nicowanie mi´-

dzy wszystkimi bankami i bankami o du˝ych sieciach
mo˝e oznaczaç, ˝e albo z powodu specjalizacji, albo
wielkoÊci posiadanej sieci w∏aÊciwa wielkoÊç oddzia∏u
nie jest jednoznacznie okreÊlona dla wszystkich ban-
ków w sektorze. Tym samym dopuszczalne sà zarówno
banki o du˝ych oddzia∏ach, jak i banki o rozwini´tych
sieciach wyspecjalizowanych ma∏ych placówek. Aby
móc rozstrzygnàç, w jakich sytuacjach lepsze sà du˝e
oddzia∏y, dodatkowo policzono dla dwóch ostatnich
lat, w których - jak wiemy - nast´powa∏o intensywne
ró˝nicowanie wielkoÊci oddzia∏ów, ich relatywnà do-
chodowoÊç. Wykorzystywano przy tym, cz´sto stoso-
wanà w badaniach produktywnoÊci banków, niepara-
metrycznà metod´ analizy obwiedni danych (Data
Envelopment Analysis) dla tych samych zmiennych
(przeglàd badaƒ tego typu zawiera Berger i inni, 1997).
Metoda ta umo˝liwia przypisanie wielkoÊci liczbowej
w zakresie od zera do jedynki. OkreÊla ona, jak efek-
tywnie - bioràc pod uwag´ posiadane nak∏ady - dany
podmiot realizuje swój wynik w porównaniu z najlep-
szymi podmiotami z danej grupy, przy czym jedynka
oznacza najwy˝szà efektywnoÊç. Dzi´ki temu mo˝liwe
jest uszeregowanie badanych podmiotów pod wzgl´-
dem relatywnej efektywnoÊci, a potem zestawienie
z innymi cechami, w tym wypadku przeci´tnà wielko-
Êcià placówek. Opisywane badanie s∏u˝y uzupe∏nieniu
wniosków z regresji liniowej, dlatego wykorzystuje te
same zmienne jako miary nak∏adów i wyników.
W zwiàzku z tym w odró˝nieniu od wi´kszoÊci tego ty-
pu analiz

, jako miara rezultatu przyj´ta zosta∏a pew-

na forma dochodowoÊci (wynik z dzia∏alnoÊci banko-
wej na zatrudnionego), a nie produktywnoÊci (np. war-

12 Zysk jako wynik dzia∏alnoÊci przy badaniu efektywnoÊci banków badajà
[Oral i Yolalan, 1990] oraz [Taylor i inni, 1997]; przyjmuje on zyskownoÊç
mierzonà dochodem odsetkowym i pozaodsetkowym jako wynik (output) uzy-
skiwany przez bank.

toÊç udzielonych kredytów). Odpowiada to tak zwanej
analizie obwiedni danych zyskownoÊci [Taylor i inni,
1997] i s∏u˝y do okreÊlania relatywnych wyników gene-
rowanych przez pracownika w zale˝noÊci od przeci´t-
nej wielkoÊci i wyposa˝enia placówek w danym banku.
Z tego wzgl´du u˝ywane jest równie˝ okreÊlenie: rela-
tywna dochodowoÊç, b´dàce odpowiednikiem, w tym
konkretnym przypadku, tradycyjnie u˝ywanego poj´cia:
efektywnoÊç techniczna. Metoda wykorzystana w osza-
cowaniu zak∏ada minimalizacj´ nak∏adów przy dopusz-
czeniu zmiennych efektów w zakresie uzyskiwanego
wyniku [Banker i inni, 1984; Schaffnitt i inni, 1997]
z racji omówionego wczeÊniej zró˝nicowania wyników
regresji dla banków o ponad dziesi´ciu oddzia∏ach i ca-
∏ej próby. (Wyniki dla 1999 r. zawiera schemat w anek-
sie, natomiast wykres dla roku 1998 jest bardzo podob-
ny i nie wnosi nowych wniosków, dlatego nie zosta∏ za-
mieszczony).

Uzyskane rezultaty prowadzà do wniosku, ˝e naj-

prawdopodobniej istniejà dwie odmienne grupy ban-
ków, w których pracownicy, bioràc pod uwag´ wyko-
rzystywane nak∏ady, generujà najwy˝szy wynik z dzia-
∏alnoÊci bankowej, a mianowicie:

- banki wyspecjalizowane o niewielkiej liczbie od-

dzia∏ów, charakteryzujàce si´ znacznym zatrudnie-
niem, majàtkiem i sumà bilansowà przypadajàcà na
placówk´ (banki bli˝sze prawej strony schematu na li-
nii odpowiadajàcej wartoÊci jeden);

- banki depozytowo-kredytowe z ma∏ymi oddzia∏a-

mi, o ma∏ym majàtku przypadajàcym na placówk´
(banki bli˝sze lewej strony schematu na linii odpowia-
dajàcej wartoÊci jeden).

Z punktu widzenia rozwoju sieci oddzia∏owych

pierwsza grupa nie jest zbyt interesujàca, gdy˝ zajmuje
albo nisze rynkowe, albo ma unikatowe cechy o charak-
terze egzogennym, pozwalajàce na uzyskiwanie dobre-
go wyniku z dzia∏alnoÊci bankowej, np.: z tytu∏u po-
wiàzaƒ z rynkiem mi´dzynarodowym, zajmowania si´
wysoce rentownà dzia∏alnoÊcià dotowanà. Przyk∏ado-
we relatywnie dochodowe banki z tej grupy w 1999 r.
to: Citibank (Poland) SA, BRE Bank SA, Bank Handlo-
wy w Warszawie SA oraz niektóre banki wyspecjalizo-
wane o Êrednio du˝ym zatrudnieniu, ale ma∏ej sieci
(poni˝ej 10 oddzia∏ów), takie jak np. Deutsche Bank
Polska SA czy Credit Lyonnais Bank Polska SA.

Znacznie ciekawsza jest natomiast druga grupa

banków, obejmujàca typowe banki detaliczne o du˝ych
sieciach, koncentrujàce si´ na dzia∏alnoÊci raczej nie-
wyspecjalizowanej [Porównaj Kud∏a 2000, s. 97-108],

obs∏udze ludnoÊci i ma∏ych podmiotów gospodar-
czych, które reprezentowane sà przyk∏adowo przez:
BIG Bank SA, Lukas Bank Âwi´tokrzyski SA, Bank
Pocztowy SA czy Bank Rozwoju Cukrownictwa SA.
Szczególnie charakterystyczne jest wyst´powanie w tej
grupie wszystkich podmiotów, które utworzy∏y odr´b-
ne sieci detaliczne, co potwierdza∏oby s∏usznoÊç reali-
zowanej przez nie strategii rozwoju

. Podobnie zna-

czàce jest niewyst´powanie wÊród wszystkich efektyw-
nych banków du˝ych banków uniwersalnych. Oznacza
to, ˝e wynik z dzia∏alnoÊci bankowej przypadajàcy na
pracownika uzyskiwany przez te podmioty móg∏by byç
wy˝szy, gdyby wykorzystywa∏y one posiadane przez
siebie nak∏ady równie dobrze, jak wymienione banki
o relatywnie najwy˝szej dochodowoÊci.

Reasumujàc uzyskane wyniki mo˝na stwierdziç, i˝

nowoczesny model organizacji sieci oddzia∏owych -
oparty na ma∏ych oddzia∏ach detalicznych nie posiada-
jàcych du˝ego majàtku trwa∏ego i zatrudniajàcych nie-
wielki personel, wspomagany przez lepiej wyposa˝one
oddzia∏y regionalne i centrale, wykorzystujàcy pozyska-
ne Êrodki finansowe do bardziej wyspecjalizowanych
operacji - wydaje si´ lepiej pasowaç do rozpoznanych
zale˝noÊci wyst´pujàcych w polskim sektorze banko-
wym ni˝ tradycyjne sieci du˝ych oddzia∏ów, pasujàce
raczej do banków wyspecjalizowanych. Uzyskane wyni-
ki sugerujà równie˝, ˝e poprawa efektywnoÊci wykorzy-
stania pracowników w najwi´kszych bankach uniwer-
salnych mo˝e zostaç osiàgni´ta poprzez specjalizacj´ sie-
ci oddzia∏owej. Oznacza to stworzenie odr´bnych sieci
ma∏ych placówek detalicznych oraz odr´bnych oddzia-
∏ów o du˝ym zatrudnieniu, zajmujàcych si´ wsparciem
ma∏ych oddzia∏ów i dzia∏alnoÊcià wyspecjalizowanà
(np. obs∏ugà przedsi´biorstw, inwestycjami finansowy-
mi, rozliczeniami mi´dzynarodowymi). Inaczej mówiàc,
tradycyjne oddzia∏y sà za du˝e jak na potrzeby prowa-
dzenia dzia∏alnoÊci wy∏àcznie detalicznej, stosunkowo
prostej technicznie, aczkolwiek wymagajàcej rozbudo-
wanych struktur terenowych. Jest ich natomiast za du˝o,
by efektywnie wykorzystaç istniejàcy personel specjali-
styczny i pomocniczy. Nale˝y wi´c przypuszczaç, ˝e
w najbli˝szych latach pog∏´biaç si´ b´dzie proces specja-
lizacji bankowych placówek terenowych, a oddzia∏y ju˝
istniejàce b´dà musia∏y zmieniç pe∏nionà przez siebie
funkcj´ lub przynajmniej zredukowaç zatrudnienie.

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

13 WÊród relatywnie najefektywniejszych banków, jak mo˝na si´ by∏o spodzie-
waç, znajduje si´ tak˝e wi´kszoÊç banków zwolnionych z obowiàzku odprowa-
dzania rezerwy obowiàzkowej, np.: BIG Bank SA, Bank Wspó∏pracy Regionalnej
SA, Gliwicki Bank Handlowy SA, a niewiele im ust´puje PROSPER - BANK SA.

86 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Bibliografia

1. R.D. Banker, A. Charnes, W.W. Cooper (1984): Models for Estimating Technical and Scale Inefficiences in

DEA. „Management Science”, Vol. 30 (9), s. 1078-1092.

2. J. Bielecki (1996): Strategia restrukturyzacji stacjonarnych placówek bankowych. „Bank i Kredyt” nr 9, s.

31-33.

3. J. Bielecki, B. Lepczyƒski (1999): Bankomaty, internet i telefon. „Rzeczpospolita” z 26 maja 1999 r.
4. R.D. Berger, D.B. Humphrey (1997): Efficiency of Financial Institutions: International Survey and Rewiev.

„European Journal of Operational Research”, Vol. 98 (2), s. 175-212.

5. G.M. Bollenbacher (1995): The New Business of Banking. Irwin Bankline.
6. Booz-Allen & Hamilton (1996): Internet Banking: A Survey of Current and Future Development. February

1996.

7. C.T. Ennew, M. Wright, T. Watkins (1990): New Competition in Financial Services. „Long Range Planning”,

Vol. 23, No 6, s. 80-90.

8. F. Frei, R. Kalakota, A. Leone, L. Marx (1999): Process Variation as a Determinant of Bank Performance: Evi-

dence from Retail Banking Study. „Management Science”, Vol. 45, s. 1210-1220.

9. W. Grzegorczyk (1999): Szybki rozwój sieci. „Rzeczpospolita” z 6 marca 1999 r.
10. W. Grzegorczyk (2000a): Rusza Integrum. „Rzeczpospolita” z 22 lutego 2000 r.
11. W. Grzegorczyk (2000b): Wkrótce start. „Rzeczpospolita” z 7 kwietnia 2000 r.
12. J.B. Howcroft (1993): Branch Networks and Alternative Distribution Channels: Treats and Opportunities.

„International Journal of Bank Marketing”, Vol. 11, No 6, s. 26-31

13. P. Jab∏oƒski (1998): Projekt za 140 mln USD. „Rzeczpospolita” z 29 paêdziernika 1998 r.
14. S. Kasiewicz (1998): Porzàdkowanie strategii. „Bank” nr 10, s. 72-73.
15. J. Kud∏a (2000): Strategie specjalizacji finansowej banków, a ich struktury organizacyjne. „Organizacja

i Kierowanie”, nr 1(99), s. 97-108.

16. R.E. Morgan, E. Cronin, M. Severn (1995): Innovation in Banking. New Structures and Systems. „Long Ran-

ge Planning”, Vol. 28 No 3, s. 91-100.

17. I. Morison (1994): Organizational Change in UK Clearing Banks. W: (red. J. Revell): The Changing Face of

European Banks and Securities Markets. London MacMillan.

18. A. Myczkowska (1999): D∏ugi start. „Rzeczpospolita” z 29 paêdziernika 1999 r.
19. Myczkowska (2000a): DwadzieÊcia nowych placówek. „Rzeczpospolita” z 2 marca 2000 r.
20. Myczkowska (2000b): Nowoczesne sieci zdobywajà rynek. „Rzeczpospolita” z 27 kwietnia 2000 r.
21. A. Myczkowska (2000c): Integrum zdobywa rynek. „Rzeczpospolita” z 15-16 lipca 2000 r.
22. M. Oral, R. Yolalan (1990): An Empirical Study on Measuring Operating Efficiency and Profitability of

Bank Branches. „European Journal of Operational Research”, Vol. 46, s. 282-294.

23. Raport o bankach. „Rzeczpospolita” z 23 kwietnia 1998 r.
24. Raport o bankach. „Rzeczpospolita” z 8 kwietnia 1999 r.
25. Raport o bankach. „Rzeczpospolita” z 24 marca 2000 r.
26. J. Revell (1987): Mergers and the Role of Large Banks. Institute of European Finance Bangor.
27. C. Schaffnit, D. Rosen, J.C. Paradi (1997): Best Practices Analysis of Bank Branches: An Application of DEA

in a Large Canadian Bank. „European Journal of Operational Research”, Vol. 98 (2), s. 269-289.

28. W.M. Taylor, R.G. Thompson, R.M. Thrall, P.S. Dharmapala (1997): DEA/AR Efficiency and Profitability

of Mexican Banks. A Total Income Model. „European Journal of Operational Research”, Vol. 98 (2), s. 346-363.

29. ... The Branch is still King (1999). „ABA Banking Journal”, June, Consumer Survey Supplement, s. S15.
30. Z. Zawadzka (1998): Odpowiedê na wyzwania. „Bank” nr 8, s. 25-26.

Rok

Zmienne niezale˝ne

Wspó∏czynniki

Statystyki t

Obserwacje

Przeci´cie

71,006**

4,89

0,72

Majàtek trwa∏y na placówk´

-0,003

-0,35

1996

Zatrudnienie na placówk´

-0,883

-1,68

Suma bilansowa na placówk´

0,001**

4,39

Przeci´cie

73,868**

3,79

0,70

1997

Majàtek trwa∏y na placówk´

-0,003

-0,48

Zatrudnienie na placówk´

-1,053

-1,35

Suma bilansowa na placówk´

0,001**

5,05

Przeci´cie

82,596**

4,74

0,80

1998

Majàtek trwa∏y na placówk´

-0,008*

-1,76

Zatrudnienie na placówk´

-1,016

-1,35

Suma bilansowa na placówk´

0,001**

6,40

Przeci´cie

130,127**

6,23

0,87

1999

Majàtek trwa∏y na placówk´

0,006

1,48

Zatrudnienie na placówk´

-3,224**

-3,00

Suma bilansowa na placówk´

0,001**

5,56

Ta b e l a 2 W p ∏ y w w i e l k o Ê c i o d d z i a ∏ ó w n a w y n i k z d z i a ∏ a l n o Ê c i b a n k o w e j
p r z y p a d a j à c y n a j e d n e g o z a t r u d n i o n e g o d l a b a n k ó w p o s i a d a j à c y c h p r z y -
n a j m n i e j 1 0 o d d z i a ∏ ó w w l a t a c h 1 9 9 6 - 1 9 9 9

Uwagi: Zmiennà zale˝nà jest wynik na dzia∏alnoÊci bankowej przypadajàcy na jednego zatrudnionego;
** - istotnoÊç wspó∏czynnika na poziomie 5%;
* - istotnoÊç wspó∏czynnika na poziomie 10%.
Ró˝na liczba analizowanych banków w poszczególnych latach wynika z dost´pnoÊci danych.

èród∏o: Opracowanie w∏asne na podstawie danych z [Raport o bankach, 1998, 1999 i 2000].

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

BankowoÊç Komercyjna

Rok

Zmienne niezale˝ne

Wspó∏czynniki

Statystyki t

Obserwacje

Przeci´cie

149,834**

6,67

0,75

1996

Majàtek trwa∏y na placówk´

0,009*

1,81

Zatrudnienie na placówk´

-3,456**

-5,05

Suma bilansowa na placówk´

0,001**

9,51

Przeci´cie

171,866**

4,98

0,58

1997

Majàtek trwa∏y na placówk´

0,006

1,64

Zatrudnienie na placówk´

-3,205**

-2,91

Suma bilansowa na placówk´

0,001**

5,52

Przeci´cie

140,341**

4,58

0,67

1998

Majàtek trwa∏y na placówk´

-0,015**

-2,55

Zatrudnienie na placówk´

-1,864*

-1,76

Suma bilansowa na placówk´

0,001**

6,48

Przeci´cie

166,566**

5,23

0,67

1999

Majàtek trwa∏y na placówk´

0,016**

2,81

Zatrudnienie na placówk´

-2,457*

-1,98

Suma bilansowa na placówk´

0,001*

1,88

Ta b e l a 1 W p ∏ y w w i e l k o Ê c i o d d z i a ∏ ó w n a w y n i k z d z i a ∏ a l n o Ê c i b a n k o w e j
p r z y p a d a j à c y n a j e d n e g o z a t r u d n i o n e g o w l a t a c h 1 9 9 6 - 1 9 9 9

èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych z [Raport o bankach, 1998, 1999 i 2000].

88 BankowoÊç Komercyjna

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

1,2

0,8

0,6

Relatywna dochodowoÊç

0,4

0,2

Banki

Ârednia ruchoma czteroelementowa

Przeci´tne zatrudnienie na placówk´

100

120

140

160

Wykres Zatrudnienie a efektywnoÊç wykorzystania pracowników w bankach w
zale˝noÊci od wielkoÊci placówek w 1999 r.

Uwagi: Kó∏ka oznaczajà poszczególne banki. W celu u∏atwienia uchwycenia wyst´pujàcej zale˝noÊci zamieszczona zosta∏a czteroelementowa Êrednia ruchoma.
Najefektywniejsze pod wzgl´dem osiàganego wyniku z dzia∏alnoÊci bankowej sà przy posiadanych nak∏adach te banki, których relatywna dochodowoÊç wynosi
jeden. Pozosta∏e mog∏yby poprawiç swoje wyniki, gdyby wykorzystywa∏y posiadane nak∏ady tak jak banki o jednostkowej relatywnej dochodowoÊci, których kom-
binacja liniowa nak∏adów odpowiada nak∏adom wykorzystanym przez dany nieefektywny bank.

èród∏o: Opracowanie w∏asne na podstawie danych z [Raport o bankach, 1998, 1999 i 2000].

Katedra BankowoÊci Szko∏y G∏ównej Handlowej przy
wspó∏pracy Fundacji Edukacji i Badaƒ Bankowych zor-
ganizowa∏a w dniach 27 - 29 paêdziernika 2000 r. Ogól-
nopolskà Konferencj´ Katedr Finansowych pt.: „Wy-
zwania ze strony otoczenia systemowo-ekonomicznego
wobec polskiego sektora bankowego na prze∏omie XX
i XXI wieku”. Temat by∏ realizowany w ramach grantu
Komitetu Badaƒ Naukowych (nr rejestracyjny
1HO2C01617). Konferencja odby∏a si´ Domu Polonii
w Pu∏tusku. Sponsorami sympozjum byli: Bank Han-
dlowy w Warszawie SA, INVEST-BANK SA oraz Kre-
dyt Bank SA. Honorowym patronem konferencji by∏
Zwiàzek Banków Polskich.

W konferencji wzi´∏o udzia∏ prawie 100 osób,

a wÊród nich osoby zwiàzane z polskà praktykà banko-
wà, m.in.: p. Alfred Brodzki, Prezes Zarzàdu INVEST-
BANKU SA, p. Czes∏aw Chociej, Prezes Zarzàdu Banku
Wschodniego SA, prof. dr hab. Antoni Kantecki, Prezes
Zarzàdu Fundacji Edukacji i Badaƒ Bankowych, p. Ewa
Kawecka-W∏odarczak, Prezes Zarzàdu Bankowego Fun-
duszu Gwarancyjnego, p. Ryszard Kokoszczyƒski, Wi-
ceprezes Narodowego Banku Polskiego, p. Krzysztof
Markowski, Wiceprezes I Zast´pca Zarzàdu PKO Bank
Polski SA, p. Stanis∏aw Pacuk, Prezes Zarzàdu Kredyt
Banku SA, p. Waldemar Stawski, Wiceprezes Zarzàdu
PKO Bank Polski SA, p. Andrzej Topiƒski, Prezes
Zwiàzku Banków Polskich oraz liczni przedstawiciele
nauki polskiej, zajmujàcy si´ problematykà bankowà

i finansowà, skupieni wokó∏ najwa˝niejszych oÊrod-
ków naukowych w naszym kraju.

Na sympozjum przygotowano 14 referatów. Zosta-

∏y one udost´pnione wszystkim uczestnikom w formie
odr´bnego opracowania.

Toczàce si´ przez dwa dni obrady koncentrowa∏y

si´ wokó∏ trzech grup tematycznych:

1) przysz∏oÊci systemu bankowego,
2) produktów i otoczenia dzia∏alnoÊci banków,
3) zarzàdzania bankiem i ryzykiem finansowym.

Przyby∏ych na konferencj´ goÊci powita∏ kierow-

nik Katedry BankowoÊci prof. zw. dr W∏adys∏aw L. Ja-
worski. Uroczystego otwarcia sympozjum dokona∏ rek-
tor SGH J. M. prof. dr hab. Marek Rocki oraz Andrzej
Topiƒski - Prezes Zwiàzku Banków Polskich.

Prezes Andrzej Topiƒski poruszy∏ w swoim wystà-

pieniu kwesti´ kluczowej roli, jakà odegra∏o i od-
grywa szkolenie kadr bankowych w rozwoju pol-
skiego systemu bankowego. Zwróci∏ równie˝ uwa-
g´ na koniecznoÊç wzmocnienia zaplecza nauko-
wego, os∏abianego przechodzeniem pracowników
naukowych do pracy w sektorze bankowym. Doko-
na∏ te˝ podzia∏u na etapy dyskusji, która toczy∏a
si´ nad kszta∏tem polskiej bankowoÊci w ciàgu mi-
nionych 10 lat oraz scharakteryzowa∏ jej najistot-
niejsze problemy.

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Konferencja Naukowa

Sprawozdanie z konferencji naukowej

„Wyzwania ze strony otoczenia systemowo-
ekonomicznego wobec polskiego sektora
bankowego na prze∏omie XX i XXI wieku”

90 Konferencja Naukowa

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Zdaniem Pana Prezesa, pierwszy etap dyskusji

mia∏ miejsce na poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych kiedy
poruszana by∏a kwestia niezale˝noÊci banku centralne-
go, okreÊlenia funkcji i zadaƒ Narodowego Banku Pol-
skiego w zakresie polityki pieni´˝nej, a tak˝e charakte-
ru zwiàzków mi´dzy bankiem centralnym a sektorem
bankowym. Mimo i˝ etap ten zosta∏ zakoƒczony wraz
z ukszta∏towaniem si´ obecnego systemu prawnego,
cz´Êç zagadnieƒ wymagajàcych wprowadzenia zmian
bàdê zwi´kszenia precyzji regulacji b´dzie powracaç
w kolejnych latach. Drugi etap dyskusji, trwajàcy do
dziÊ, dotyczy zaÊ przede wszystkim struktury w∏aÊci-
cielskiej sektora bankowego, roli i miejsca w sektorze
PKO Banku Polskiego SA i BG˚ SA (a zw∏aszcza pro-
blemu dofinansowania tych banków) oraz kszta∏tu sek-
tora bankowoÊci spó∏dzielczej.

Prezes Alfred Brodzki w swym wystàpieniu pn.

„Sens budowy sieci oddzia∏ów” postawi∏ tez´, i˝ trwa∏à
pozycj´ na konkurencyjnym rynku us∏ug bankowoÊci
detalicznej osiàgnà te banki, które zaoferujà ofert´ pro-
duktowà, odpowiadajàcà potrzebom i wymaganiom
klientów, oraz udost´pnià jà za poÊrednictwem ró˝-
nych, ale jednoczeÊnie uzupe∏niajàcych si´ tradycyj-
nych (sprzeda˝ us∏ug bankowych w sieci placówek i po-
przez agentów) i elektronicznych (terminale informacyj-
no-transakcyjne, PC-banking, internet, TV-banking oraz
bankowoÊç telefoniczna) kana∏ów dystrybucji.

W swoim wystàpieniu Pan Prezes przedstawi∏ sto-

pieƒ nasycenia polskiego rynku us∏ug bankowych. We-
d∏ug aktualnych badaƒ, blisko 45% doros∏ych Polaków
nie korzysta w ogóle z us∏ug bankowych, zaÊ liczba pla-
cówek bankowych przypadajàcych na 100 tys. miesz-
kaƒców jest blisko 1,5 raza mniejsza ni˝ w krajach Unii
Europejskiej. Stwarza to zatem bardzo du˝e szanse roz-
woju i ekspansji bankowoÊci detalicznej. Podstawowe
pytanie dotyczy wi´c nie tyle mo˝liwoÊci rozwoju, ile
wyboru optymalnej struktury kana∏ów dystrybucji.

W Polsce wcià˝ najbardziej popularnym sposobem

realizacji transakcji bankowych jest osobisty kontakt
klienta z pracownikiem banku (90% badanych). Du˝o
mniejszà popularnoÊcià cieszy si´ telefoniczne po∏à-
czenie z oddzia∏em oraz za pomocà bankomatu (30%
badanych), us∏ugi za pomocà internetu sà zaÊ dokony-
wane jedynie przez 5% badanych.

Wyniki te znalaz∏y odbicie w strategiach banków,

które szczególny nacisk po∏o˝y∏y na rozwój sieci placó-
wek oraz zwi´kszenie liczby bankomatów. Banki roz-
wija∏y te˝, choç w du˝o mniejszym stopniu, centra ob-
s∏ugi telefonicznej, PC-banking oraz us∏ugi Êwiadczone
przez internet.

Prze∏omem na rynku bankowoÊci detalicznej mo˝e

byç, zdaniem Pana Prezesa, udost´pnienie klientom
mo˝liwoÊci dokonywania transakcji bankowych po-
przez odbiornik telewizyjny. Umo˝liwi to wyprowa-

dzenie obs∏ugi klientów z placówek banku bezpoÊred-
nio do ich domów.

W trakcie pierwszej sesji, prowadzonej przez

Krzysztofa Pietraszkiewicza - Dyrektora Generalnego
Zwiàzku Banków Polskich, poÊwi´conej „Przysz∏oÊci
systemu bankowego”, przedmiotem dyskusji by∏y na-
st´pujàce referaty:

• Prof. dr hab. Zofia Zawadzka: Aktualne tendencje
w bankowoÊci Êwiatowej - najwa˝niejsze tezy. Autorka
przedstawi∏a najistotniejsze czynniki - zarówno o cha-
rakterze ekonomicznym, politycznym, prawnym, spo-
∏ecznym, jak i technologicznym - które majà wp∏yw na
kszta∏t systemów bankowych. Takie tendencje, jak m.in.
liberalizacja, globalizacja, sekurytyzacja oraz ekspansja
nowych technologii, przyczyni∏y si´ do zasadniczych
przemian w funkcjonowaniu rynków finansowych, za-
ostrzenia konkurencji, utraty cz´Êci klientów przez ban-
ki na rzecz innych poÊredników finansowych i niefi-
nansowych oraz post´powania procesów decentraliza-
cji. Spowodowa∏y te˝ koniecznoÊç poszukiwaƒ przez
banki nowych êróde∏ dochodów, rozwoju nowych dróg
dystrybucji produktów bankowych, jak równie˝ dosko-
nalenia metod zarzàdzania kosztami i ryzykiem.
• Prof. dr hab. Jan Krzysztof Solarz: System finansowy
dla Polski. Tezy do dyskusji. W referacie zosta∏y zapre-
zentowane argumenty, uzasadniajàce s∏usznoÊç podej-
mowania dyskusji na temat wyboru systemu finansowe-
go dla Polski. Zdaniem autora, kluczowym argumentem
na rzecz poszukiwania takiego modelu dla Polski na da-
jàcà si´ przewidzieç przysz∏oÊç jest fakt, ˝e rynek finan-
sowy b´dzie rós∏ w wyniku wzrostu zamo˝noÊci obywa-
teli, zwi´kszenia sk∏onnoÊci do oszcz´dzania, potrzeb
ubezpieczeƒ zdrowotnych, emerytalnych i rentowych
oraz rozwoju funduszy wspólnego inwestowania. Jest
zatem pewne, ˝e obecne proporcje si∏ pomi´dzy instytu-
cjami finansowymi na krajowym rynku us∏ug b´dà ule-
ga∏y gwa∏townej zmianie. W j´zyku teorii mo˝na zaÊ po-
wiedzieç, ˝e model systemu finansowego dla Polski b´-
dzie kszta∏towany w wyniku gry si∏ na trzech rynkach:
poda˝y i popytu na globalnych rynkach finansowych,
mody na rynku mi´dzynarodowych regulacji oraz prak-
tyki prywatyzacji w Polsce.
• Mgr Pawe∏ Karpiƒski: Czy batalia o rynek rozliczeƒ
zadecyduje o przysz∏oÊci bankowoÊci. W wystàpieniu
podj´ta zosta∏a próba odpowiedzi na pytanie o to, jaki
wp∏yw na rynkowà pozycj´ banków b´dà mia∏y nowe,
dynamicznie rozwijajàce si´ technologie elektroniczne.
Zdaniem autora, efektem rozwoju technologii b´dzie
zmniejszenie bezpoÊredniego udzia∏u banków w cyklu
obs∏ugi p∏atnoÊci. Banki b´dà musia∏y podzieliç si´
rynkiem obs∏ugi p∏atnoÊci z operatorami Êwiadczàcy-
mi us∏ugi elektroniczne. Kwestià otwartà sà natomiast
warunki tego podzia∏u oraz wybór przez banki strate-

gicznych kierunków udzia∏u w rynku elektronicznego
biznesu. W swoim wystàpieniu autor scharakteryzowa∏
te˝ g∏ówne bariery rozwoju nowych technologii banko-
wych, takie jak: zaufanie do wykonania operacji zgod-
nie z dyspozycjà, poczucie bezpieczeƒstwa operacji, ja-
koÊç i dost´pnoÊç us∏ug, znajomoÊç i praktyczna umie-
j´tnoÊç pos∏ugiwania si´ nowymi technikami, przywià-
zanie do tradycyjnych rozwiàzaƒ oraz op∏acalnoÊç no-
wych technologii.

Przedstawione referaty sta∏y si´ punktem wyjÊcia

dyskusji, podczas której zastanawiano si´ nad wadami
i zaletami funkcjonujàcych systemów finansowych, ich
przemianami oraz kierunkiem rozwoju polskiego sekto-
ra us∏ug finansowych.

Zarówno w referatach, jak i w dyskusji zwracano

szczególnà uwag´ na tempo przemian w gospodarce
Êwiatowej, które w ostatnich dwóch dekadach nabra∏o
znaczàcego przyspieszenia. By∏o to szczególnie wyraê-
ne w tych sektorach, których specyfika pozwala na
szybszà standaryzacj´, a oferowane produkty nie tracà
istotnie na wartoÊci bez wzgl´du na miejsce ich ofero-
wania. Pokonywanie granic przez firmy teleinforma-
tyczne, energetyk´, gazownictwo czy bankowoÊç sta∏o
si´ codziennoÊcià. Zawierane porozumienia mi´dzyna-
rodowe o zasi´gu globalnym i regionalnym sprzyjajà
ekspansji gospodarczej silnych gospodarek, a przy tym
stopniowemu unowoczeÊnianiu i rozwojowi gospoda-
rek krajów zapóênionych. Procesy globalizacji nie prze-
biegajà bezkonfliktowo, towarzyszy im bowiem nara-
stajàca konkurencja, walka o rynek pracy i w konse-
kwencji êród∏a dochodów dla codziennej egzystencji
obywateli, ale te˝ wysi∏ki zmierzajàce do zbudowania
racjonalnych i zdolnych do przetrwania systemów za-
bezpieczenia spo∏ecznego, w szczególnoÊci emerytal-
nych i ochrony zdrowia.

Wielu uczestników dyskusji (m.in. Prezes R. Ko-

koszczyƒski i prof. zw. dr hab. W. Bieƒ) wyra˝a∏o prze-
konanie, i˝ podstawowe funkcje bankowoÊci nie zmie-
ni∏y si´ jednak w ciàgu lat, a zmienia si´ tylko ich „opa-
kowanie”.

Poszczególni dyskutanci (m.in. prof. dr hab. J.

Szambelaƒczyk i prof. dr hab. J.K. Solarz) zwracali
uwag´ na pewne rozwiàzania stosowane w tych syste-
mach, opowiadajàc si´ jednoczeÊnie za stworzeniem
w naszym kraju systemu hybrydowego, który by∏by le-
piej dostosowany do polskiej rzeczywistoÊci. WÊród
systemów najcz´Êciej polecanych jako wzorce godne
naÊladowania znalaz∏ si´ system typu niemieckiego,
który zdaniem wielu uczestników dyskusji cieszy si´
w Polsce wi´kszym zaufaniem ni˝ systemy oparte na
rynkach kapita∏owych (np. amerykaƒski). Cz´sto jed-

nak podkreÊlano (m.in. prof. dr hab. W. Szpringer), i˝
Êwiat finansów jest zbyt skomplikowany, aby mo˝liwe
by∏o okreÊlenie, jaki system jest najlepszy.

Przewidywane jeszcze wi´ksze otwarcie Polski na

wspó∏prac´ mi´dzynarodowà, swoboda przep∏ywu ka-
pita∏u, pe∏na liberalizacja obrotu dewizowego, a tak˝e
struktura w∏asnoÊciowa instytucji finansowych, zdomi-
nowana przez inwestorów zagranicznych, stwarzajà
ca∏kowicie nowe, nieznane w praktyce mi´dzynarodo-
wej wyzwania wobec polityki monetarnej i gospodar-
czej. Szczególnà troskà napawa stan, w którym nie
mo˝na wykluczyç negatywnego oddzia∏ywania zabu-
rzeƒ w gospodarkach innych krajów na przebieg proce-
sów gospodarczych w Polsce.

Szczególnà uwag´ w dyskusji zwracano na zagro-

˝enia wynikajàce z tej sytuacji, takie jak: utrata suwe-
rennoÊci polskiej polityki gospodarczej, ograniczenie
roli instrumentów polityki pieni´˝nej Narodowego
Banku Polskiego czy te˝ trudnoÊci w kredytowaniu
przedsi´wzi´ç wa˝nych z punktu widzenia ekonomicz-
nych interesów paƒstwa.

Z problemem wyboru okreÊlonego modelu syste-

mu finansowego powiàzano pytanie o rol´ i miejsce
paƒstwa w tym systemie (m.in. prof. dr hab. A. Janc
i mgr P. Karpiƒski). Wyra˝ono poglàd, i˝ póki istnieje
paƒstwo, powinno ono ingerowaç i weryfikowaç dzia-
∏alnoÊç systemu finansowego w sposób korzystny dla
spo∏eczeƒstwa, opierajàc si´ jednak w jak najwi´kszym
stopniu na metodach rynkowych. Potrzeba anga˝owa-
nia si´ paƒstwa w procesy rynkowe w celu realizacji
strategicznych programów gospodarczych paƒstwo-
wych, regionalnych oraz programów spo∏ecznych wy-
nika równie˝ z obserwowanych negatywnych zjawisk
w polskiej gospodarce (wzrastajàce bezrobocie, niska
jakoÊç produktów, s∏aby eksport).

Cz´Êç uczestników dyskusji wyrazi∏o zaniepokoje-

nie nadmiernà, ich zdaniem, ingerencjà paƒstwa w pol-
ski rynek finansowy. Szczególnym tego przyk∏adem -
zdaniem dyskutantów - by∏y rozwiàzania proponowane
w toku prac nad powo∏aniem Generalnego Inspektora
Informacji Finansowej.

Wielokrotnie podkreÊlano w dyskusji (m.in. Prezes

A. Topiƒski), i˝ szczególnej uwagi w dzia∏alnoÊci ban-
kowej wymaga kszta∏towanie partnerskich relacji
z klientami, troska o rzetelne kalkulowanie cen us∏ug
(mar˝ i prowizji) oraz stosowanie nowoczesnych tech-
nik zarzàdzania aktywami detalicznymi. Nie mo˝na
równie˝ lekcewa˝yç zmian zachodzàcych w strukturze
portfeli kredytów detalicznych.

W dyskusji wyra˝ono poglàd, i˝ wdro˝enie w ban-

kowoÊci nowych technologii niesie ze sobà wiele wy-

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Konferencja Naukowa

92 Konferencja Naukowa

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

zwaƒ i zagro˝eƒ zarówno w dziedzinie bezpieczeƒ-
stwa, ochrony danych, ale te˝ w polityce monetarnej.
Szczególnej troski wymaga rozwój elektronicznego pie-
niàdza oraz elektronicznej gospodarki. Monitorowanie
tego rozwoju oraz wdro˝enie dobrych regulacji to pod-
stawowe potrzeby w tej sferze bankowoÊci.

W trakcie dyskusji stwierdzono, i˝ w procesach za-

rzàdzania zmianami, ryzykiem bankowym, w okreÊla-
niu strategii rozwoju, podejmowaniu decyzji bizneso-
wych coraz wi´kszego znaczenia nabierajà: gromadze-
nie, przetwarzanie i dystrybucja informacji przy jedno-
czesnym wprowadzeniu wystandaryzowanych syste-
mów oceny kondycji i efektywnoÊci dzia∏ania banku,
a tak˝e jednolitych standardów rachunkowoÊci, audy-
tu zewn´trznego i wewn´trznego oraz ratingu.

Dokonujàc podsumowania pierwszego dnia obrad,

Dyrektor K. Pietraszkiewicz wyrazi∏ przekonanie, i˝
Polska jest krajem du˝ego potencja∏u dla rozwoju insty-
tucji finansowych. Ukszta∏towanie efektywnego, bez-
piecznego i sprawnie alokujàcego fundusze systemu
bankowego le˝y w interesie klientów, paƒstwa i inwe-
storów. Stabilnemu rozwojowi gospodarki, trosce o jej
konkurencyjnoÊç sprzyja utrzymanie niezb´dnego
zró˝nicowania w∏asnoÊciowego i organizacyjnego sek-
tora bankowego. Osiàgni´cie tego celu wymaga jednak
jasnej strategii rozwoju kraju, w tym sektora bankowe-
go, oraz porozumienia elit politycznych i gospodar-
czych w kwestiach, które zadecydujà o sukcesie gospo-
darczym Polski.

W us∏ugach finansowych zaawansowanie zarówno

procesów deregulujàcych, jak i reregulujàcych jest
szczególnie wysokie i zyskuje stale na znaczeniu.

Deregulacja obejmuje w szczególnoÊci coraz wi´k-

szà swobod´ Êwiadczenia us∏ug, wprowadzanie z∏o˝o-
nych us∏ug finansowych nowych generacji oraz transfer
kapita∏ów.

Reregulacja obejmuje swoim zasi´giem wprowa-

dzanie nowych jednolitych standardów, wymogów ka-
pita∏owych, standardów rachunkowoÊci, zabezpiecze-
nia dzia∏alnoÊci oraz zarzàdzania ryzykiem, jego mie-
rzeniem i monitorowaniem. Upowszechnianie nieza-
le˝nego audytu i ratingów towarzyszy obu procesom
jednoczeÊnie.

Âwiatowy system bankowy, wielce zró˝nicowany,

podlega procesowi konwergencji. Przep∏yw informacji,
wdro˝enie nowych technologii oÊmielajà regulatorów
i w∏aÊcicieli do tworzenia konglomeratów finansowych
bardziej z∏o˝onych kapita∏owo i organizacyjnie. Stawia
to nowe wyzwania przed nadzorami bankowymi.

Konsolidacja nadzoru bankowego to problem ˝y-

wo dyskutowany w wielu krajach Europy, tak˝e w Pol-
sce. Bezpieczeƒstwo rynku finansowego wymaga wdra-

˝ania coraz bardziej wyrafinowanych metod obserwa-
cji, zbierania i przetwarzania wielu informacji zarówno
w instytucjach nadzorowanych, jak i w bankach cen-
tralnych. Dzia∏alnoÊci paƒstwowych nadzorów towa-
rzyszyç jednak muszà dzia∏ania samoregulacyjne w ra-
mach promowania po˝àdanych zachowaƒ podmiotów
na rynku us∏ug finansowych. Procesy te mogà byç ini-
cjowane zarówno przez izby gospodarcze, jak i stowa-
rzyszenia zawodowe oraz fundusze gwarancyjne.

Intensywnym zmianom w zarzàdzaniu bankami,

zmianom sposobów organizacji Êwiadczenia us∏ug, po-
wstawaniu ponadnarodowych instytucji towarzyszà
(lub wr´cz je wywo∏ujà) zmiany zachowaƒ i oczekiwaƒ
klientów - zarówno indywidualnych, jak i instytucjo-
nalnych. Lepiej wyedukowany klient, korzystajàcy
z wielu êróde∏ informacji coraz cz´Êciej oczekuje nie
tylko nowych produktów wysokiej jakoÊci, ale poszu-
kuje te˝ mo˝liwoÊci uzyskania ich po mo˝liwie najbar-
dziej atrakcyjnych cenach. Takie mo˝liwoÊci stwarzajà
nowe technologie teleinformatyczne, które coraz cz´-
Êciej stajà si´ standardowym wyposa˝eniem gospo-
darstw domowych. Te same technologie i nowe kana∏y
dystrybucji umo˝liwiajà wprowadzanie us∏ug nowych
generacji, b´dàcych kombinacjà wielu innych us∏ug,
wczeÊniej ju˝ znanych.

Obecny stan, tak bardzo intensywnych przemian

w bankowoÊci, nale˝y traktowaç raczej jako przejÊcio-
wy, wymuszony zasadniczymi zmianami w technolo-
giach oraz rozwojem nowych dzia∏ów gospodarki, cz´-
sto znaczàco zmieniajàcych dotychczasowe metody go-
spodarowania.

Banki muszà pilnie rozwa˝yç konsekwencje utrzy-

mywania si´ zbyt wysokich (zdaniem wielu ekspertów)
mar˝ odsetkowych, skutkujàcych odp∏ywem klientów
do innych dostarczycieli us∏ug finansowych. Przemy-
Êlenia wymagajà te˝ konsekwencje utrzymujàcej si´
nadpoda˝y pieniàdza w bankach oraz niezb´dnych
zmian zasad dzia∏ania banków w przewidywanej ope-
racyjnej niedop∏ynnoÊci sektora.

Rych∏a perspektywa przystàpienia Polski do UE

stawia przed naszà bankowoÊcià zadanie pe∏nej harmo-
nizacji rozwiàzaƒ. Wymagaç to b´dzie pog∏´bionych
badaƒ porównawczych, ale te˝ dobrania w∏aÊciwych
metod dalszej modernizacji systemu bankowego,
w szczególnoÊci w obszarze p∏atniczym. Pe∏na automa-
tyzacja, gwarancje rozliczeƒ, standaryzacja rachunków
bankowych, druków, komunikatów elektronicznych,
procedur, wdro˝enie identyfikacji elektronicznej pla-
cówek oraz mi´dzynarodowej instrukcji p∏atniczej to
tylko niektóre z zadaƒ stojàcych przed polskà banko-
woÊcià w ciàgu najbli˝szych 2 - 3 lat.

Pan Stanis∏aw Pacuk, Prezes Zarzàdu Kredyt Ban-

ku SA, otworzy∏ drugi dzieƒ konferencji. W swoim wy-
stàpieniu, którego tematyka dotyczy∏a historii rozwoju
Kredyt Banku, stwierdzi∏, ˝e bank w ciàgu ostatnich
dziesi´ciu lat rozwoju przeby∏ wa˝ny, a zarazem trud-
ny etap w kszta∏towaniu swojej struktury i dochodze-
niu do obecnego poziomu rozwoju. W szczególnoÊci
przedstawi∏, w jaki sposób bank dostosowywa∏ strate-
gi´ do zmieniajàcych si´ warunków rynkowych.

W wystàpieniu Prezes S. Pacuk przedstawi∏ strate-

gi´ rozwoju banku jako pochodnà wymagaƒ stawia-
nych przez rynek. W pierwszej kolejnoÊci podkreÊli∏
koniecznoÊç zwi´kszenia dost´pnoÊci us∏ug oferowa-
nych przez Kredyt Bank. Zwróci∏ jednak uwag´ na to,
˝e rozbudowa sieci oddzia∏ów choç post´puje, jest ra-
czej ograniczana, ze wzgl´du na coraz wi´ksze znacze-
nie nowych kana∏ów dystrybucji us∏ug bankowych
w postaci bankowoÊci elektronicznej.

Pan Prezes podkreÊli∏ równie˝ szczególnà wag´,

jakà w ostatnich kilku latach przyk∏ada si´ do kwestii
zarzàdzania ryzykiem finansowym w Kredyt Banku,
a tak˝e coraz wa˝niejszà rol´ controlingu w prawid∏o-
wo funkcjonujàcym banku.

Rozwój Kredyt Banku w ostatnich latach by∏ tak˝e

w du˝ym stopniu zwiàzany z procesem ∏àczenia si´ z in-
nymi bankami. Od powstania banku w ciàgu ostatnich
dziesi´ciu lat Kredyt Bank przejà∏ siedem innych ban-
ków, zwi´kszajàc tym samym obszar swojej dzia∏alnoÊci.

Strategia banku zak∏ada równie˝ rozwój dzia∏alno-

Êci poza granicami kraju, na Litwie, Ukrainie i w Rosji.
Pierwszym krokiem by∏o utworzenie oddzia∏u w Wil-
nie. Dzi´ki temu Kredyt Bank jest w tej chwili pierw-
szym bankiem zagranicznym dzia∏ajàcym na terenie Li-
twy. W jego planach jest utworzenie 6 filii w wi´kszych
miastach Litwy. Ponadto, Kredyt Bank w roku 1999 na-
by∏ udzia∏y w ukraiƒskim banku, co pozwoli mu dzia-
∏aç na terytorium ca∏ej Ukrainy.

Dalszym krokiem podj´tym w celu rozwijania

dzia∏alnoÊci banku jest wspó∏praca z Towarzystwem
Ubezpieczeƒ i Reasekuracji Warta. Bank planuje po-
przez dobrze rozwini´tà sieç placówek towarzystwa
zwi´kszyç swój udzia∏ w rynku. Ponadto, wspó∏praca
ta pozwoli na zwi´kszenie liczby oferowanych przez
bank produktów o niektóre produkty ubezpieczeniowe
oraz utworzenie nowych wystandaryzowanych pro-
duktów bankowo-ubezpieczeniowych.

Sesj´ przedpo∏udniowà prowadzi∏ prof. dr hab.

Antoni Kantecki - Prezes Zarzàdu Fundacji Edukacji
i Badaƒ Bankowych. By∏a ona poÊwi´cona produktom
i otoczeniu dzia∏alnoÊci banków. W jej trakcie wyg∏o-
szono nast´pujàce referaty:

• Prof. zw. dr W∏adys∏aw L. Jaworski: Nowy kszta∏t sys-
temu bankowego. Autor podjà∏ prób´ odpowiedzi na

pytania, jak powinno si´ zmieniç otoczenie, w którym
funkcjonujà polskie banki, aby pozwoli∏o to na prawi-
d∏owy rozwój polskiej gospodarki, w tym sektora ban-
kowego. Zdaniem autora, przedmiotem dyskusji mo˝e
byç zakres niezale˝noÊci Narodowego Banku Polskiego,
cel dzia∏ania, rola i struktura Rady Polityki Pieni´˝nej,
a tak˝e problemy samodzielnoÊci Bankowego Fundu-
szu Gwarancyjnego i utrzymania bankowoÊci spó∏-
dzielczej w takim zakresie, aby mog∏a ona spe∏niaç
swoje funkcje na terenie gmin. Istotnà kwestià w nada-
niu polskiemu systemowi bankowemu nowego kszta∏tu
sà zagro˝enia zwiàzane ze zbyt du˝ym udzia∏em kapi-
ta∏u zagranicznego w Polsce. Zagro˝enia te skupiajà si´
wokó∏ utrudnieƒ w rozwoju gospodarczym kraju, a tak-
˝e ograniczonych mo˝liwoÊci sterowania politykà pie-
ni´˝nà przez NBP.
• Prof. zw. dr hab. Zbigniew Krzy˝kiewicz: Rozlicze-
nia pieni´˝ne banków w perspektywie przystàpienia
Polski do Unii Europejskiej. W referacie przedstawiona
zosta∏a struktura rozliczeƒ pieni´˝nych w Polsce na tle
struktury takich rozliczeƒ w krajach Unii Europejskiej.
Autor zaprezentowa∏ najpopularniejsze w Polsce for-
my rozliczeƒ bezgotówkowych: polecenia przelewu,
czeki, polecenia zap∏aty, factoring oraz karty p∏atnicze.
W porównaniu z krajami Unii Europejskiej udzia∏ roz-
liczeƒ gotówkowych w strukturze rozliczeƒ pieni´˝-
nych w Polsce jest znacznie wi´kszy. Stàd w perspek-
tywie przystàpienia do Unii Europejskiej nale˝y, zda-
niem autora, dà˝yç do upowszechnienia rozliczeƒ bez-
gotówkowych, zw∏aszcza wÊród ludnoÊci. W referacie
zosta∏ te˝ poruszony problem zastàpienia z∏otego przez
euro w zwiàzku z przystàpieniem do UGW oraz kwe-
stia dostosowania polskiego systemu rozrachunków
mi´dzybankowych do europejskiego systemu TAR-
GET. Autor zaprezentowa∏ równie˝ innowacje w obro-
cie p∏atniczym wprowadzane przez polskie banki oraz
wp∏yw post´pu technicznego na zmian´ organizacji
pracy operacyjnej banków oraz na struktur´ organiza-
cyjnà systemu bankowego i sieci bankowej.
• Prof. dr hab. Gra˝yna Rytelewska: Kierunki rozwoju
bankowoÊci detalicznej w Polsce. W referacie przedsta-
wiono zarówno czynniki sprzyjajàce, jak i bariery roz-
woju bankowoÊci detalicznej w Polsce. Autorka zwróci-
∏a uwag´ na zwiàzki, zachodzàce mi´dzy rozwojem ban-
kowoÊci detalicznej a wzrostem zamo˝noÊci oraz zmia-
nami w zarzàdzaniu posiadanym majàtkiem. PodkreÊli-
∏a równie˝ koniecznoÊç zwi´kszenia przez banki deta-
liczne udzia∏u w rynku kapita∏owym w celu oferowania
klientom zró˝nicowanego pakietu instrumentów rynku
finansowego. Wskaza∏a na nieuchronnoÊç stosowania
segmentacji klientów w celu bardziej efektywnego do-
stosowania oferty us∏ug bankowych do zró˝nicowanych
potrzeb poszczególnych klientów. KompleksowoÊç ob-
s∏ugi klienta w najbli˝szym okresie b´dzie najbardziej
skutecznà strategià rozwoju bankowoÊci detalicznej.

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Konferencja Naukowa

94 Konferencja Naukowa

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

• Dr Agnieszka Gàsowska: Nowe problemy sektorowe:
Warunki rozwoju banków hipotecznych w Polsce. Au-
torka referatu zaprezentowa∏a uwarunkowania prawi-
d∏owego rozwoju bankowoÊci hipotecznej w Polsce.
Dokona∏a równie˝ oceny instytucjonalnych i ekono-
micznych podstaw funkcjonowania sektora banków hi-
potecznych w Polsce, przede wszystkim wskazujàc na
ograniczenia zwiàzane z ostrzejszymi ni˝ w przypadku
krajów UE rozwiàzaniami w zakresie norm ostro˝no-
Êciowych, a tak˝e niekorzystnymi dla banków hipo-
tecznych przepisami dotyczàcymi hipoteki ustawowej.
• Dr Rafa∏ Walkiewicz: BankowoÊç inwestycyjna wy-
zwaniem dla polskich banków. Autor referatu przedsta-
wi∏ kierunki zmian na polskim i mi´dzynarodowym
rynku kapita∏owym. Wskaza∏ równie˝ na potencja∏, ja-
ki dla rozwoju banków w Polsce stanowià instrumenty
bankowoÊci inwestycyjnej. Postawi∏ przy tym tez´, ˝e
dostosowanie si´ banków do nowej sytuacji na rynku
kapita∏owym zadecyduje w ciàgu kilku najbli˝szych lat
o rozk∏adzie si∏ w polskim sektorze bankowym.
• Dr Piotr Zawadzki: Globalizacja a rozwój rynków fi-
nansowych w Polsce. Autor przedstawi∏ kierunki zmian
na rynku finansowym w Polsce, zwracajàc szczególnà
uwag´ na wynikajàce z tego statystyczne charakterysty-
ki rynku. Zauwa˝y∏ przy tym, ˝e do zastosowania w Pol-
sce nowoczesnych technik i instrumentów finansowych
konieczna jest weryfikacja zwiàzanych z nimi staty-
stycznych za∏o˝eƒ, opisujàcych zachowanie si´ odpo-
wiednich parametrów tego rynku. Jest to szczególnie
istotne w procesie wyceny instrumentów pochodnych
oraz przy stosowaniu nowoczesnych metod zarzàdzania
ryzykiem rynkowym (value at risk). W warunkach szyb-
ko rozwijajàcego si´ rynku finansowego cz´sto wyst´pu-
je odmiennoÊç empirycznie zaobserwowanych charak-
terystyk zachowania si´ zmiennych rynkowych wzgl´-
dem tych za∏o˝onych zgodnie z ogólnie przyj´tymi stan-
dardami dla rynków dojrza∏ych. OdmiennoÊci te muszà
byç uwzgl´dnione w odpowiednich kalkulacjach, aby
nie powodowa∏y niew∏aÊciwej wyceny instrumentów.
Powy˝sze nie zawsze jest uwzgl´dnione przez prakty-
ków polskiego rynku finansowego.

Przedstawione referaty da∏y poczàtek dyskusji,

podczas której omawiano wp∏yw zmieniajàcej si´ rze-
czywistoÊci gospodarczej w Polsce oraz determinanty
decyzji podejmowanych zarówno przez banki dzia∏ajà-
ce w Polsce, jak i ich klientów.

Wi´kszoÊç uczestników dyskusji wyra˝a∏a przeko-

nanie o niedojrza∏oÊci polskiej gospodarki, a co za tym
idzie krajowego rynku finansowego. Zwrócono jednak
uwag´ na szybkoÊç, wymuszanà przez konkurencj´,
z jakà banki muszà dostosowaç swoje us∏ugi do wyma-
gaƒ stawianych im przez rynek. Uczestnicy podkreÊla-
li, ˝e coraz wi´kszego znaczenia nabierajà nowoczesne

kana∏y dystrybucji. Wi´kszoÊç banków na polskim ryn-
ku oferuje ju˝ swoje us∏ugi za poÊrednictwem elektro-
nicznych Êrodków komunikacji. Bardzo wa˝nà cechà
tego typu us∏ug jest mo˝liwoÊç ich zindywidualizowa-
nia, na co pozwala np. internet.

W dyskusji zastanawiano si´ (m.in. Prezes A. To-

piƒski, Prezes K. Markowski, prof. dr hab. Z. Dresler)
nad rolà, jakà przy podejmowaniu decyzji o skorzysta-
niu z us∏ug sektora finansowego, w szczególnoÊci ban-
kowego, odgrywajà: realna i nominalna stopa procento-
wa. Wyra˝ono poglàd, ˝e zbyt wysokie stopy procento-
we hamujà rozwój gospodarczy kraju, uniemo˝liwiajàc
przedsi´biorstwom podj´cie wielu inwestycji.

Równie wa˝ny okaza∏ si´ problem pogorszenia ja-

koÊci nale˝noÊci (m.in. Prezes A. Topiƒski, mgr P. Kar-
piƒski). Obecnie, w porównaniu z krajami rozwini´ty-
mi, stopieƒ zad∏u˝enia gospodarstw domowych w Pol-
sce jest znacznie mniejszy. JednoczeÊnie funkcjonujà
ostrzejsze normy w zakresie obowiàzku naliczania re-
zerw celowych. Wyra˝ono przekonanie o koniecznoÊci
„urynkowienia” polskiego ustawodawstwa bankowego,
tak aby dbajàc o bezpieczeƒstwo sektora bankowego,
nie hamowa∏o jego rozwoju.

Kolejnym tematem dyskusji by∏ z∏y kszta∏t uregu-

lowaƒ prawnych sektora bankowoÊci hipotecznej. Bra-
ki w ustawodawstwie powodujà zahamowanie rozwoju
tego typu bankowoÊci w Polsce.

Wyra˝ono równie˝ poglàd o koniecznoÊci rozsze-

rzenia dzia∏alnoÊci Biura Informacji Kredytowej (Prezes
A. Topiƒski), z którego baz danych na temat kredyto-
biorców mogliby korzystaç wszyscy uczestnicy rynku.

Uwarunkowania sukcesu w dzia∏alnoÊci bankowej

sà szczególnie wa˝ne w okresie dynamicznych prze-
mian gospodarczych w Polsce. Coraz wi´ksza konku-
rencja mi´dzy bankami w walce o zdobycie klienta da-
je efekty w postaci prób zaspokojenia jego oczekiwaƒ.
Z tego wzgl´du podkreÊla si´, ˝e ogromnie wa˝nà cechà
produktów oferowanych przez banki jest ich zrozumia-
∏oÊç. Równie wa˝nym aspektem tej walki jest umiej´t-
ne wykorzystanie przez uczestników rynku tych kana-
∏ów dystrybucji, które najlepiej zaspokojà potrzeby
klienta.

Dyskutanci zwracali uwag´, ˝e po˝àdane jest prze-

kszta∏cenie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
w kierunku zmniejszenia roli funkcji pomocowej bez
obcià˝ania banków komercyjnych kosztami restruktu-
ryzacji konkurentów, utworzenie rezerwowego fundu-
szu ochrony Êrodków gwarantowanych, gromadzonych
systematycznie i stanowiàcych swoisty bufor w przy-

padku koniecznoÊci realizacji gwarancji. W Êwietle do-
Êwiadczeƒ polskiego sektora bankowego wielce uza-
sadnione wydaje si´ poszerzenie w BFG funkcji nadzo-
ru Êrodowiskowego nad systemem bankowym i wypo-
sa˝enie Funduszu w kilka dodatkowych uprawnieƒ.

W dyskusji poruszono równie˝ problemy rozwoju

banków spó∏dzielczych w Polsce (m.in. prof. dr hab.
J.K. Solarz, prof. dr hab. J. Szambelaƒczyk). PodkreÊlo-
no przede wszystkim niekorzystny wp∏yw, jaki na ten
sektor wywiera polskie ustawodawstwo, które jest bar-
dziej restrykcyjne ni˝ w krajach UE. Zwrócono równie˝
uwag´ na drena˝, za poÊrednictwem banków spó∏dziel-
czych, Êrodków finansowych ze spo∏ecznoÊci lokal-
nych na rynek mi´dzybankowy, co - jak zaznaczono -
k∏óci si´ z misjà bankowoÊci spó∏dzielczej.

Podsumowania referatów i dyskusji dokona∏ mo-

derator prof. dr hab. Antoni Kantecki. Wyrazi∏ przeko-
nanie, ˝e oferta produktowa banków mo˝e byç trakto-
wana jako ich odpowiedê zarówno na sytuacj´ rynko-
wà, jak i na polityk´ w∏adz monetarnych i fiskalnych
oraz na obowiàzujàce regulacje prawne. Dyskusja o pro-
duktach bankowych w naturalny sposób ∏àczy si´ za-
tem z dyskusjà o rynkowych i instytucjonalnych uwa-
runkowaniach zachowaƒ banków i o kszta∏cie zbudo-
wanego w Polsce w ostatnim dziesi´cioleciu systemu
finansowego. Czy jest on spójny, czy te˝ eklektyczny
i ,,hybrydowy„? Czy jest bli˝szy rozwiàzaniom nie-
mieckim, czy amerykaƒskim? A przede wszystkim, czy
odpowiada potrzebom gospodarki wymagajàcej re-
strukturyzacji, wzrostu zrównowa˝onego, ale zarazem
wzrostu szybkiego?

By∏y to te same pytania, które stawiano nie tylko

podczas omawianej sesji II, ale równie˝ w pierwszym
dniu obrad, na sesji I, gdy dyskutowano o przysz∏oÊci
systemu bankowego.

Komentujàc t´ cz´Êç dyskusji, prof. A. Kantecki

podkreÊli∏ równie˝, ˝e nie sà to pytania tylko ,,akade-
mickie”. Po pierwsze dlatego, i˝ dwuszczeblowy sektor
bankowy w Polsce - na skutek braku ciàg∏oÊci mi´dzy
gospodarkà centralnie kierowanà a gospodarkà rynko-
wà - musia∏ byç zbudowany od podstaw, co uzasadnia
refleksj´ nad jakoÊcià tej konstrukcji. Po drugie, budo-
wa systemu bankowego, a zw∏aszcza ustalanie jego re-
akcji z innymi elementami systemu finansowego nie
zosta∏y bynajmniej zakoƒczone. Czyni to t´ refleksj´ nie
tylko intelektualnie interesujàcà, ale tak˝e praktycznie
u˝ytecznà, gdy˝ wynikaç z niej mogà wnioski dla dal-
szych rozwiàzaƒ instytucjonalnych i regulacyjnych.
Uczestniczàcy w konferencji naukowej badacze nie
wyst´pujà wprawdzie w roli decydentów, ale wykorzy-
stujàc swojà wiedz´ i warsztat naukowy mogà byç po-
mocni w podejmowaniu w∏aÊciwych decyzji. Oczywi-
Êcie pod warunkiem, ˝e dostarczà metodologicznie po-

prawne przes∏anki tych decyzji i ˝e ich analizy b´dà
brane pod uwag´.

O zasadnoÊci obowiàzujàcych dzisiaj rozwiàzaƒ

instytucjonalnych, dyskutowano w kontekÊcie oceny
miejsca i roli Narodowego Banku Polskiego i Rady Po-
lityki Pieni´˝nej oraz Komisji Nadzoru Bankowego
i Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. OkreÊlano
tak˝e konsekwencje tych rozwiàzaƒ dla sektora ban-
kowego, dla polityki pieni´˝nej i polityki gospodar-
czej paƒstwa. Rozwa˝ano zagro˝enia, jakie mogà wy-
nikaç z przejmowania polskich banków przez kapita∏
zagraniczny i z utraty kontroli nad systemem banko-
wym. Autorzy, wskazujàc na te zagro˝enia, wiàzali je
g∏ównie z utratà mo˝liwoÊci prowadzenia przez paƒ-
stwo polityki sprzyjajàcej restrukturyzacji i rozwoju
gospodarki.

Dyskutujàc z kolei o warunkach rozwoju bankowo-

Êci detalicznej, bankowoÊci hipotecznej i bankowoÊci
inwestycyjnej, wskazano na luki w obowiàzujàcych
dzisiaj przepisach prawnych i w infrastrukturze sekto-
ra bankowego. W odniesieniu do bankowoÊci detalicz-
nej wskazano, i˝ dla sprostania konkurencji zagranicz-
nej konieczne jest wdro˝enie dyrektyw dotyczàcych
funkcjonowania kredytu konsumpcyjnego oraz ochro-
ny klienta banku. PodkreÊlono tak˝e znaczenie -
zw∏aszcza dla bankowoÊci elektronicznej - infrastruktu-
ry technicznej, której rozwój wymaga wspó∏dzia∏ania
banków i prze∏amywania swoistego egoizmu. Przejawa-
mi takiego egoizmu i koncentrowania uwagi na doraê-
nych korzyÊciach banku sà próby przerzucenia na
klientów kosztów budowy lub modernizacji koniecznej
infrastruktury.

W dyskusji o bankowoÊci hipotecznej ocenio-

no podstawy prawne i uwarunkowania ekonomicz-
ne, które t∏umaczà niski poziom rozwoju tej formy
aktywnoÊci banków w Polsce. Stwierdzono mi´dzy
innymi, i˝ podstawowym zarzutem wobec przepi-
sów dotyczàcych banków hipotecznych jest niedo-
stateczne unormowanie listów zastawczych i roli,
jakà odgrywajà one wobec banków hipotecznych.
Wskazywano równie˝ na prawne i ekonomiczne
uwarunkowania rozwoju bankowoÊci inwestycyj-
nej w Polsce, podkreÊlajàc, i˝ w wielu systemach
bankowych przychody z bankowoÊci inwestycyjnej
przewa˝ajà nad przychodami z bankowoÊci depo-
zytowo-kredytowej.

Przytoczone opinie zawiera∏y odniesienia do hi-

storycznie ukszta∏towanych w poszczególnych krajach
i ró˝niàcych si´ systemów bankowych. Architektura
polskiego systemu bankowego zawiera elementy wielu
z nich. W jakim kierunku nale˝y zmierzaç, wype∏niajàc
luki w regulacjach prawnych i budujàc niezb´dne in-
stytucje? Wydaje si´, ˝e wokó∏ tego problemu ognisko-
wa∏a si´ dyskusja zarówno w trakcie omawianej sesji,
jak i w czasie ca∏ej konferencji.

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Konferencja Naukowa

96 Konferencja Naukowa

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Podczas sesji popo∏udniowej, prowadzonej przez

prof. dr hab. Krzysztofa Jajug´ - Kierownika Katedry In-
westycji Finansowych i Ubezpieczeƒ, Akademii Eko-
nomicznej we Wroc∏awiu, poÊwi´conej „Zarzàdzaniu
bankiem i ryzykiem finansowym” wyg∏oszono nast´pu-
jàce referaty:
• Prof. zw. dr hab. Jerzy Nowakowski i dr Robert Jagie∏-
∏o: Nowoczesne modele ryzyka kredytowego. Autorzy
przedstawili problemy zwiàzane z identyfikacjà i po-
miarem ryzyka, a tak˝e z kontrolà i zarzàdzaniem ryzy-
kiem majàcymi na celu jego ograniczenie bàdê odnie-
sienie korzyÊci z jego wyst´powania. Zosta∏y zaprezen-
towane nowoczesne modele estymacji ryzyka kredyto-
wego. Autorzy skoncentrowali si´ na szczegó∏owym
opisaniu modelu EDF firmy KMV i CreditMetrics opra-
cowanej przez J.P. Morgan, przedstawiajàc na przyk∏a-
dach etapy modelu i proponowane miary ryzyka kredy-
towego. W konkluzji zosta∏y przedstawione refleksje
autorów, dotyczàce mo˝liwoÊci aplikacji modeli w pol-
skich warunkach. Bioràc pod uwag´ wcià˝ niski po-
ziom rozwoju rynku kapita∏owego w Polsce oraz fakt,
˝e niewiele przedsi´biorstw posiada rating stwierdzo-
no, ˝e obecnie powy˝sze metody nie znajdujà zastoso-
wania w polskich bankach, ale wraz z rozwojem naszej
gospodarki mo˝liwoÊci aplikacji modeli powinny si´
zwi´kszyç.
• Prof. zw. dr hab. Maciej S. Wiatr: Systemy szacowa-
nia indywidualnego ryzyka kredytowego - doÊwiadcze-
nia banków zagranicznych i polskich. W referacie zo-
sta∏a zaprezentowana istota takich systemów, tj.: iden-
tyfikacja ryzyka i jego oszacowanie, limitowanie i mo-
nitorowanie, a tak˝e pokrywanie kosztów ryzyka oraz
podejmowanie dzia∏aƒ doraênych lub ostatecznych (re-
strukturyzacja, windykacja). Na przyk∏adzie systemu
szacowania ryzyka kredytowego stosowanego przez je-
den z najwi´kszych banków brytyjskich autor scharak-
teryzowa∏ cechy wspólne dla tego typu systemów oraz
przedstawi∏ perspektywy ich zmian i kierunki rozwoju.
• Prof. dr hab. Ma∏gorzata Zaleska: Nadzór nad ryn-
kiem finansowym - kierunki zmian. Autorka stwierdza,
˝e w dobie wspó∏czesnego rozwoju rynków finanso-
wych nie mo˝na ju˝ mówiç o nadzorze bankowym,
trzeba bowiem wprowadziç kompleksowy nadzór in-
stytucji finansowych. Nadzór bankowy w obecnej for-
mie mo˝e mieç ograniczone zastosowanie jedynie
w odniesieniu do instytucji regionalnych. W zwiàzku
z powy˝szym autorka podj´∏a prób´ odpowiedzi na py-
tanie, jakimi cechami b´dzie charakteryzowa∏ si´ Êwiat
finansów w przysz∏oÊci, gdy˝ to w∏aÊnie b´dzie decy-
dowaç o kierunkach rozwoju nadzoru finansowego.
Zdaniem autorki, sà to: dalsza konsolidacja sektora fi-
nansowego, wykszta∏cenie si´ wyraênej struktury sys-
temu finansowego (instytucji globalnych i regional-
nych), zmiana roli instytucji finansowych w gospodar-
ce Êwiatowej oraz rosnàce znaczenie nowych technolo-

gii. Przedstawione zosta∏y równie˝ najwa˝niejsze obec-
ne problemy polskiego nadzoru bankowego tj.: brak re-
alizacji zasady niezale˝noÊci nadzoru bankowego od in-
nych regulatorów rynku finansowego oraz problem za-
kresu podmiotowego i przedmiotowego jego dzia∏ania.
• Dr Ma∏gorzata Iwanicz-Drozdowska: Nowe metody
stosowane do oceny i zarzàdzania efektywnoÊcià ban-
ków, w których zaprezentowane zosta∏y zaawansowane
metody oceny, zakwalifikowane przez autork´ do
trzech grup: metod s∏u˝àcych pomiarowi efektywnoÊci
dzia∏ania z uwzgl´dnieniem kosztu kapita∏u w∏asnego
(EVA, SVA), metod s∏u˝àcych pomiarowi efektywnoÊci
operacji majàcych wp∏yw na bilans, ze szczególnym
uwzgl´dnieniem operacji aktywnych (metoda odsetek
rynkowych i RORAC), a tak˝e metod s∏u˝àcych pomia-
rowi i racjonalizacji kosztów dzia∏ania (rachunek kosz-
tów dzia∏aƒ). Po przedstawianiu za∏o˝eƒ teoretycz-
nych, b´dàcych podstawà dla powy˝szych metod, sku-
piono si´ na wskazaniu, jakie warunki muszà byç spe∏-
nione, aby móc je wprowadziç do praktyki bankowej,
ze szczególnym uwzgl´dnieniem polskich realiów. Ta
cz´Êç wystàpienia mia∏a du˝e znaczenie aplikacyjne.
• Mgr Agnieszka Nowak: Metoda odsetek rynkowych
i jej zastosowanie do oceny produktów bankowych -
wybrane zagadnienia. Autorka referatu stwierdzi∏a, i˝
konkurencja na rynku us∏ug finansowych oraz wzrost
wymagaƒ ze strony klientów zmuszajà banki polskie
do poprawy efektywnoÊci dzia∏ania. Banki wykorzystu-
jà wi´c metody pozwalajàce na kontrol´ tej efektywno-
Êci. Jednà z takich metod, przedstawionà w referacie,
jest metoda odsetek rynkowych. Umo˝liwia ona ocen´
efektywnoÊci produktów odsetkowych, ich grup, klien-
tów lub grup klientów oraz jednostek organizacyjnych
banku. Metoda odsetek rynkowych jest powszechnie
stosowana w bankach zachodnich. Czy mo˝e byç rów-
nie˝ stosowana przez banki polskie, czy te˝ powinny
powstaç nowe metody, dostosowane do panujàcych
u nas warunków? W referacie postawiono te pytania,
wskazujàc na ograniczenia stosowania tej metody
w warunkach polskich.

Wyg∏oszone referaty da∏y poczàtek dyskusji na te-

mat tego, jak powinien wyglàdaç system finansowy
w Polsce. W szczególnoÊci omawiano miejsce, kszta∏t
i rol´ nadzoru.

Wi´kszoÊç uczestników wyrazi∏a przekonanie, ˝e

tendencje zmian we wspó∏czesnym Êwiecie gospodar-
czym kszta∏tujà wizerunek polskiego rynku. Konieczne
jest zatem takie dostosowanie ustawodawstwa w Pol-
sce, by zaspokaja∏o ono potrzeby uczestników rynku
zarówno pod wzgl´dem „rynkowoÊci” tych uregulo-
waƒ, jak i ich dba∏oÊci o bezpieczeƒstwo systemu.
Zwrócono uwag´ na to, ˝e tendencje zmian zachodzà-
cych w tym zakresie na Êwiecie zale˝à od tego, w czy-

im interesie pe∏niony jest nadzór, oraz tego, jakie po-
trzeby ma zaspokajaç. PodkreÊlono równie˝, ˝e wspó∏-
czesne tendencje dominujàce na Êwiatowych rynkach
finansowych, a mianowicie tendencje globalizacji i li-
beralizacji, rzutujà na to, czyje i które interesy nadzór
powinien zaspokajaç.

Uczestnicy konferencji wskazali na takie poten-

cjalne kierunki zmian, jak: ochrona interesów deponen-
tów, ochrona interesów krajowych systemów gospodar-
czych, a tak˝e ochrona interesów inwestorów oraz inte-
resów pracowniczych. W trakcie dyskusji wyra˝ono
poglàd, ˝e kszta∏t polskiego systemu nadzoru nad ryn-
kiem finansowym b´dzie zale˝a∏ od interesów, których
ustawodawca b´dzie stara∏ si´ broniç, i potrzeb, które
b´dzie sk∏onny wziàç pod uwag´.

Kolejnym tematem dyskusji sta∏a si´ kwestia kore-

lacji mi´dzy wzrastajàcym stopniem powiàzaƒ mi´dzy
uczestnikami rynku finansowego a koniecznoÊcià kon-
solidacji organów nadzoru nad poszczególnymi seg-
mentami tego rynku i zwiàzanà z tym potrzebà rezygna-
cji przez te organy z cz´Êci kompetencji na rzecz stwo-
rzenia odpowiednich warunków do wspó∏pracy (m.in.
prof. dr hab. J.K. Solarz, prof. dr hab. M. Zaleska, Pre-
zes K. Markowski). Uczestnicy zwrócili uwag´ na
wzrost udzia∏u kapita∏u zagranicznego w polskiej ban-
kowoÊci, wskazujàc przy tym na negatywne skutki tego
zjawiska dla polskich banków. PodkreÊlali, ˝e konse-
kwencjà tego procesu mo˝e byç utrata mo˝liwoÊci od-
dzia∏ywania polskich w∏adz na dzia∏alnoÊç banków
w naszym kraju.

Nast´pnie dyskusja toczy∏a si´ wokó∏ kwestii ro-

snàcego we wspó∏czesnym Êwiecie finansów znacze-
nia, jakie odgrywa zarzàdzanie szeroko rozumianym ry-
zykiem finansowym (prof. zw. dr hab. M. Wiatr, prof.
dr hab. M. ˚ukowski, dr hab. L. Dziawgo). W trakcie
dyskusji przedstawiono tez´, ˝e spadek ryzyka rynko-
wego, zwiàzany z coraz bardziej zaawansowanymi me-
todami zarzàdzania ryzykiem, powoduje wzrost ryzyka
zarzàdzania ryzykiem. Mo˝e si´ to przejawiaç g∏ównie
wzrostem ryzyka operacyjnego, które zdaje si´ mieç co-
raz wi´kszy wp∏yw na dzia∏alnoÊç instytucji finanso-
wych.

Nast´pnie mówiono o zwiàzku mi´dzy wzrostem

ryzyka rynkowego a wzrostem znaczenia zarzàdzania
ryzykiem. PodkreÊlono, ˝e w tej dziedzinie banki mogà
szukaç nowych dróg rozwoju swojej dzia∏alnoÊci (m.in.
prof. zw. dr hab. J. Nowakowski, prof. dr hab. K. Jaju-
ga). Jest to konsekwencjà wzrostu zainteresowania za-
rzàdzaniem ryzykiem zarówno ze strony innych insty-
tucji finansowych, jak i przedsi´biorstw. Pe∏niàc funk-
cj´ specjalisty w zakresie zarzàdzania ryzykiem, banki

mogà uzyskaç przewag´ nad innymi poÊrednikami na
rynku finansowym, która urzeczywistnia si´ w bezpie-
czeƒstwie powierzonych im Êrodków.

Podsumowania referatów i dyskusji tej cz´Êci kon-

ferencji dokona∏ prof. dr hab. Krzysztof Jajuga. Zwróci∏
on uwag´ na to, ˝e na tle przedstawionych referatów,
przeprowadzonej nad nimi dyskusji oraz na podstawie
analizy tendencji Êwiatowych w dziedzinie zarzàdza-
nia ryzykiem finansowym warto te rozwa˝ania uzupe∏-
niç kilkoma uwagami.

Jak wskazywa∏y rozwa˝ania niektórych autorów,

istnieje coraz wi´ksza zale˝noÊç banków od dynamicz-
nie rozwijajàcego si´ rynku finansowego. Banki zosta∏y
postawione przed koniecznoÊcià aktywnej dzia∏alnoÊci
na rynku finansowym. Sta∏ si´ on „realnym konkuren-
tem” banków, jeÊli chodzi o poÊrednictwo w zakresie
transferu kapita∏u. Na Êwiecie zaczynajà powstawaç
holdingi finansowe, czyli instytucje ∏àczàce banki, to-
warzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne,
domy maklerskie. Zadaniem tych instytucji jest kom-
pleksowa dzia∏alnoÊç zwiàzana z przep∏ywami finanso-
wymi danego podmiotu.

Przytoczone fakty spowodowa∏y, i˝ nastàpi∏a ewo-

lucja dziedziny zwanej „zarzàdzanie ryzykiem banko-
wym”, w odniesieniu do której stosuje si´ nazw´ „za-
rzàdzanie ryzykiem finansowym”. Z uwagi na to, ˝e
banki dzia∏ajà na rynku finansowym, nara˝one sà na te
same rodzaje ryzyka, co inne podmioty tego rynku. Do
najwa˝niejszych rodzajów ryzyka finansowego nale˝à:

- ryzyko rynkowe - ryzyko spowodowane zmiana-

mi cen na rynkach, zw∏aszcza na rynkach finansowych
(w tym: ryzyko stopy procentowej, ryzyko kursu walu-
towego, ryzyko cen akcji);

- ryzyko kredytowe - ryzyko spowodowane niedo-

trzymaniem warunków kontraktów finansowych przez
strony tych kontraktów;

- ryzyko operacyjne - ryzyko wynikajàce z b∏´dów

w funkcjonowaniu wewn´trznych systemów w instytu-
cjach, w tym b∏´dów pope∏nionych przez ludzi;

- ryzyko p∏ynnoÊci - ryzyko zwiàzane z niemo˝no-

Êcià zamkni´cia pozycji na rynku finansowym;

- ryzyko prawne - ryzyko spowodowane zmianami

regulacji prawnych istniejàcych w otoczeniu.

Zdecydowanie najlepiej rozwini´ta jest metodolo-

gia pomiaru i zarzàdzania ryzykiem rynkowym. Sta∏o
si´ to mo˝liwe w du˝ym stopniu dzi´ki rozwojowi teo-
rii i zastosowaƒ instrumentów pochodnych.

Ostatnio pojawi∏ si´ jeszcze jeden rodzaj ryzyka fi-

nansowego - jest to ryzyko systemu finansowego.
W przeciwieƒstwie do rodzajów ryzyka wymienionych
powy˝ej, którymi mo˝na zarzàdzaç w skali mikro, to
ryzyko wymaga zarzàdzania w skali makro, tzn. w ska-

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Konferencja Naukowa

98 Konferencja Naukowa

B A N K I K R E DY T

s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

li globalnej. Ryzyko systemu finansowego wynika z fak-
tu, ˝e wzrost ryzyka w jednej cz´Êci systemu finanso-
wego (np. w jednym regionie) wywo∏uje wzrost ryzyka
w innej cz´Êci tego systemu (np. w innym regionie).

Ryzyko kredytowe jest - obok ryzyka rynkowego -

najwa˝niejszym rodzajem ryzyka finansowego. Jest ono
rozumiane szeroko, tzn. jako ryzyko wynikajàce z mo˝-
liwoÊci niedotrzymania warunków przez drugà stron´
kontraktu. Jego rola w instytucjach finansowych wzro-
s∏a, gdy˝ bardzo wzros∏a liczba kontraktów finanso-
wych zawieranych na rynku (przy tym kontrakty te cz´-
sto nie majà postaci instrumentu d∏u˝nego). Warto do-
daç, ˝e modele oceny ryzyka kredytowego sà konstru-
owane odr´bnie dla podmiotów indywidualnych i in-
stytucjonalnych.

Metody analizy ryzyka kredytowego zaliczane sà

do dwóch grup:

- metod tradycyjnych, zorientowanych g∏ównie na

ocen´ prawdopodobieƒstwa mo˝liwoÊci niedotrzyma-
nia warunków przez drugà stron´ kontraktu - ze wzgl´-
du na rozwój technologiczny metody te charakteryzujà
si´ du˝à skutecznoÊcià (np. sztuczne sieci neuronowe
w obszarze okreÊlania prawdopodobieƒstwa upad∏o-
Êci);

- metod nowoczesnych, zorientowanych g∏ównie

na ocen´ zmiany wartoÊci kontraktu w wypadku niedo-
trzymania warunków przez drugà stron´.

Równie˝ metodologia zarzàdzania ryzykiem kre-

dytowym bardzo rozwin´∏a si´ w ostatnich kilku la-
tach, g∏ównie dzi´ki powstaniu kredytowych instru-
mentów pochodnych.

Rola metod zarzàdzania ryzykiem finansowym

w ostatnich latach bardzo wzros∏a. Wynika to z nast´-
pujàcych faktów:

- istnieje mo˝liwoÊç bardzo szybkiego zastosowa-

nia skomplikowanych metod, np. metod matematycz-

nych, g∏ównie ze wzgl´du na rozwój technologiczny;

- dokonywana jest szybka weryfikacja metod wy-

wodzàcych si´ z zaawansowanej teorii finansów pod
kàtem ich praktycznej przydatnoÊci;

- potrzeby praktyki stymulujà powstawanie no-

wych metod;

- teoria rozwijana jest w centrach finansowych,

gdy˝ instytucje finansowe przeznaczajà znaczne Êrodki
na badania naukowe i koncentrujà wokó∏ siebie teore-
tyków finansów.

ZasadnoÊç stosowania metod matematycznych

w zarzàdzaniu ryzykiem finansowym nie budzi ju˝ dziÊ
˝adnych wàtpliwoÊci. Warto jednak zwróciç uwag´ na
dwa istotne fakty. Po pierwsze, za∏o˝enia, na których
si´ te metody opierajà, mogà byç w praktyce niespe∏-
nione. Po drugie, zaawansowanie matematyczne nie
sprzyja „przyjaznoÊci dla u˝ytkownika” proponowa-
nych metod, co jest cz´sto jednym z warunków powo-
dzenia w stosowaniu konkretnej metody.

Warto na zakoƒczenie dodaç, ˝e istnieje pilna po-

trzeba teoretycznej weryfikacji metod proponowanych
na rozwini´tych rynkach w warunkach rynku polskie-
go. Jest to niewàtpliwie wa˝ne wyzwanie dla polskich
naukowców.

W podsumowaniu dwudniowych obrad bioràc

pod uwag´ to, ˝e w konferencji oprócz pracowników
nauki uczestniczyli przedstawiciele polskich banków
i instytucji finansowych, wyra˝ono nadziej´, ˝e formu-
∏owane wnioski i postulaty znajdà odzwierciedlenie
w rzeczywistoÊci, przyczyniajàc si´ do rozwoju nauki
w Polsce, a tak˝e do poprawy warunków funkcjonowa-
nia sektora finansowego i polskiej gospodarki.

Oprac.: Jan KoleÊnik,

Janusz Mieloszyk

ROK 2000

nr/str.

BANKOWOÂå CENTRALNA

Adam Koronowski Rola banku centralnego w równo-
wa˝eniu sytuacji p∏atniczej w warunkach kursu p∏yn-
nego 4/41

BANKOWOÂå KOMERCYJNA

Ma∏gorzata Iwanicz-Drozdowska AdekwatnoÊç kapita-
∏owa banków wed∏ug standardów Bazylejskiego Komi-
tetu Nadzoru Bankowego 1-2/61
Janina Harasim Wp∏yw makrootoczenia na dzia∏ania
marketingowe banków detalicznych 6/36
Janina Harasim Zewn´trzne uwarunkowania kszta∏to-
wania strategii marketingowych banków detalicznych
w Polsce - analiza mikrootoczenia 9/47
Krzysztof Jackowicz Nowe kana∏y dystrybucji produk-
tów bankowych a wybrane problemy zarzàdzania ban-
kiem 1-2/72
Piotr Jaworski Wycena portfela kredytowego 9/75
Munir Al-Kaber Istota dzia∏alnoÊci banków islamskich
6/47
Aleksandra Kaczor Luka jako miernik ryzyka stopy
procentowej 1-2/88
Danuta Korenik Aktywne finansowe doradztwo banko-
we - nowoczesna us∏uga dla samorzàdu terytorialnego
3/88
Danuta Korenik Specyfika gospodarki i finansów sa-
morzàdu terytorialnego w warunkach polskich 1-2/81
Jacek Kulawik Ograniczenia kredytowe w rolnictwie.
Rodzaje, skutki i mo˝liwoÊci ich ∏agodzenia 9/31

Jacek Kulawik Wybrane aspekty instytucjonalne pro-
cesu restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚
5/39
Wojciech Kury∏ek Modele migracji kredytów 10/18
El˝bieta Machowicz Wp∏yw stopy bezrobocia na
kszta∏towanie poziomu pieniàdza oszcz´dnoÊciowo-
po˝yczkowego 11/65
Czes∏aw Mesjasz, Lidia Mesjasz Wycena kredytu dla
przedsi´biorstwa - za∏o˝enia teoretyczne i przeglàd me-
tod 9/59
Zygmunt Mi´tki Wybrane aspekty restrukturyzacji ban-
kowego sektora spó∏dzielczego 6/24
Zbigniew Miklewicz Nowe zasady adekwatnoÊci kapi-
ta∏owej w niemieckim prawie bankowym 4/61
Krzysztof Opolski, Ewa Opolska JakoÊç jako pozaceno-
wa forma strategii dyferencjacji w banku 9/43

MAKROEKONOMIA

Micha∏ Brzozowski Mikroekonomiczny model nieli-
niowej zale˝noÊci mi´dzy inflacjà a wzrostem gospo-
darczym 11/20
Bogus∏aw Czarny Paƒstwo a wspó∏czesne gospodaro-
wanie 3/4
Bogus∏aw Czarny Wzrost gospodarczy 11/34
El˝bieta Czarny Mi´dzynarodowy handel we-
wnàtrzga∏´ziowy jako przedmiot badaƒ ekonomi-
stów 1-2/18
Wojciech Czepiel Obs∏uga zad∏u˝enia zagranicznego
Polski a deficyt p∏atnoÊci bie˝àcych 5/12
Leszek Dziawgo Danuta Dziawgo Integracja czy domi-
nacja? Refleksje na temat zarzàdzania procesem inte-
gracji polskiego rynku finansowego z mi´dzynarodo-
wym rynkiem finansowym 1-2/37

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Spis TreÊci

SPIS TREÂCI

miesi´cznika „Bank i Kredyt” - 2000 rok

Rocznik XXXI

100 Spis TreÊci

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Jerzy Dudziƒski Kurs walutowy USD a kierunki zmian
cen w handlu mi´dzynarodowym 1-2/30
Bohdan K∏os Empiryczny model inflacji 9/9
Micha∏ Kruszka Wahania koniunkturalne a zmiany na
rynku pieniàdza w gospodarce Niemiec w latach 1968-
1998 3/21
Paulina Sotomska-Krzysztofik KonkurencyjnoÊç go-
spodarki polskiej i sytuacja finansowa eksporterów
w 1999 i 2000 r. 12/32
Ewelina Nojszewska Efektywne stawki podatku docho-
dowego od osób fizycznych jako narz´dzie realizacji
polityki gospodarczej i spo∏ecznej 6/53
Edmund Pietrzak System dewizowy Polski w latach
1989-1999 4/21
Ryszard Wierzba Problemy opodatkowania dochodów
ludnoÊci z oszcz´dnoÊci w Unii Europejskiej - wskaza-
nia 9/4
Dariusz Winek Wp∏yw polityki pieni´˝nej na alokacj´
czasu i popytu na dobra w czasie 4/31
Andrzej Wojtyna Koszty dezinflacji (cz´Êç II) 1-2/4
Joanna ˚abiƒska Polityka fiskalna a stabilnoÊç euro 5/4

POLITYKA PIENI¢˚NA

Micha∏ Brzoza-Brzezina NeutralnoÊç pieniàdza a ba-
danie mechanizmów transmisji monetarnej w Polsce
3/34
Leszek Klukowski Sformu∏owanie zadaƒ optymaliza-
cyjnych dla minimalizacji kosztów obs∏ugi skarbowych
instrumentów d∏u˝nych 3/64
Adam Koronowski ZmiennoÊç kursu walutowego pod
wp∏ywem polityki pieni´˝nej 11/11
Karol Lutkowski Czy autonomiczna polityka pieni´˝na
rzeczywiÊcie stoi na straconej pozycji? 11/4
Tomasz ¸yziak Badania oczekiwaƒ inflacyjnych pod-
miotów indywidualnych na podstawie ankiet jakoÊcio-
wych 6/4
Tomasz ¸yziak Reakcja aktywów banków komercyj-
nych na instrumenty oddzia∏ywania banku centralnego
3/47
Judith Nemenyi Strategia polityki pieni´˝nej na W´-
grzech w perspektywie przystàpienia do Unii Europej-
skiej 10/4
Leokadia Or´ziak Aktualne i przysz∏e kierunki rozwo-
ju obszaru euro 12/4

PRODUKTY I TECHNIKI BANKOWE

Magdalena Dynus TARGET - system p∏atnoÊci strefy
euro 12/40
Andrzej Karpio Skumulowana stopa zwrotu - przypa-
dek kapitalizacji z∏o˝onej i wp∏at na nieoprocentowany
rachunek 5/62
Wojciech Kury∏ek Credit scoring - podejÊcie staty-
styczne 6/72

PRZEDSI¢BIORSTWO

Maciej Dubicki Jak odnieÊç sukces w operacjach fuzji
i przej´ç przedsi´biorstw 1-2/95
Joanna Pioch D∏ugi czy krótki okres? Znaczenie i wy-
brane elementy krótkoterminowej wyceny akcji przed-
si´biorstwa 12/73
Dariusz W´dzki Problem wykorzystania analizy
wskaênikowej do przewidywania upad∏oÊci polskich
przedsi´biorstw - studium przypadków 5/54

RYNKI I INSTYTUCJE FINANSOWE

Ewa Sadowska-CieÊlak Dylematy liberalizacji krótko-
terminowych przep∏ywów kapita∏owych w Polsce 5/25
Anita Grabowska Metody kalkulacji wartoÊci nara˝o-
nej na ryzyko (VaR) 10/29
Rafa∏ Grabowski Polityka inwestycyjna funduszu
emerytalnego jako podstawa zarzàdzania jego aktywa-
mi 9/93
Helena Wasilewska, Marek Jasiukiewicz Taksono-
miczna miara atrakcyjnoÊci inwestycji w akcje na przy-
k∏adzie wybranych spó∏ek gie∏dowych 6/78
Munir Al-Kaber Rozwój dzia∏alnoÊci funduszy inwe-
stycyjnych (powierniczych) w Polsce 10/37
Pawe∏ K∏osiewicz Wybrane aspekty instytucjonal-
ne systemu rozrachunku skarbowych papierów
wartoÊciowych wobec integracji z Unià Europejskà
11/58
Jacek Kulawik Instrumenty i systemy finansowania
przedsi´wzi´ç infrastrukturalnych 3/71
Dariusz Lewandowski Testy skrajnych warunków a za-
rzàdzanie ryzykiem w instytucjach finansowych 12/26
Piotr G. Mielus Elementy analizy portfelowej na rynku
walutowym 5/34
Piotr Mielus Model zmiennoÊci implikowanej na pol-
skim rynku walutowym 10/24
Andrzej S∏awiƒski DoÊwiadczenia Argentyny ze stoso-
waniem izby walutowej 12/18
Waldemar Tarczyƒski O liczbach Fibonacciego na
Gie∏dzie Papierów WartoÊciowych w Warszawie 1-2/48
Waldmar Tarczyƒski Prosta metoda prognozowania
akcji na gie∏dzie 9/81
Elton G. McGoun, Piotr Zielonka O metodologicznym
pod∏o˝u modelu CAPM 4/55

SYSTEMY BANKOWE

Krzysztof Freliszek Problematyka gwarancji lub wspo-
magania rozrachunku w KIR SA 10/13
Jerzy Pietrewicz KonkurencyjnoÊç polskiego sektora
bankowego w warunkach jednolitych standardów regu-
lacji ostro˝noÊciowych 5/50

PRAWO

Tadeusz Borkowski, Stefan Jerzak Bankowa kontrola
dewizowa 6/66
Janusz Artur Krzy˝ewski Polityka pieni´˝na jako in-
stytucja prawa konstytucyjnego 4/4
Przemys∏aw Malinowski Prawne aspekty skupu wie-
rzytelnoÊci leasingowych przez bank 10/48
W∏odzimierz Szpringer Problemy regulacji kredytu
konsumenckiego 4/12

HISTORIA BANKOWOÂCI

Joanna Zwierz-Furtak Historyczne uj´cie roli kredytu
w gospodarce 12/65
Andrzej Jezierski BankowoÊç polska na tle przemian
gospodarczych u schy∏ku XIX i na poczàtku XX wieku
11/48
Zbigniew Landau Dzia∏alnoÊç oddzia∏u paryskiego
Banku Polska Kasa Opieki SA w latach II wojny Êwia-
towej 5/18

KONFERENCJE NAUKOWE

Makro- i mikroekonomiczne uwarunkowania skutecznoÊci polityki
pieni´˝nej

Piotr Boguszewski, Andrzej Koci´cki Wp∏yw polityki
pieni´˝nej na zachowania przedsi´biorstw w Êwietle
danych GUS i badaƒ ankietowych - wybrane zagadnie-
nia 7-8/4
Marek Dàbrowski Czy w warunkach globalizacji jest
miejsce na narodowà polityk´ pieni´˝nà 7-8/21
Danuta Goc-Kozierkiewicz Polityka pieni´˝na a polity-
ka fiskalna 7-8/32
Adam Koronowski Mi´dzynarodowa pozycja inwesty-
cyjna jako czynnik w polityce pieni´˝nej 7-8/41
Maciej Krzak Zewn´trzne szoki a reakcje polityki pie-
ni´˝nej 7-8/50
Krzysztof Rybiƒski Wp∏yw polityki pieni´˝nej na pro-
ces dezinflacji w Polsce 7-8/56
Ewa Rzeszutek Polityka kursu z∏otego - dylematy okre-
su przedakcesyjnego 7-8/80
Andrzej S∏awiƒski Kryzysy walutowe a kierunki refor-
my mi´dzynarodowego systemu finansowego 7-8/90
Olga Szczepaƒska Dostosowania instrumentarium po-
lityki pieni´˝nej NBP jako warunek uczestnictwa
w ESBC 7-8/103
Piotr Szpunar Skuteczna strategia polityki pieni´˝nej
w ma∏ej gospodarce otwartej - wybór dla Polski 7-8/114
Andrzej Wojtyna Kontrowersje wokó∏ skutecznoÊci po-
lityki pieni´˝nej 7-8/127

Maciej K. Dudek, Marcin Stamirowski Makro- i mi-
kroekonomiczne uwarunkowania skutecznoÊci polity-
ki pieni´˝nej. Merytoryczne sprawozdanie z konferen-
cji w Zalesiu Górnym w dniach 12-13 czerwca 2000 r.
7-8/138

EMISJA ZNAKÓW PIENI¢˚NYCH

Emisja monet i banknotów w 1999 r. 3/98

RECENZJE

Piotr Boguszewski JakoÊç w banku w praktyce i teorii
zarzàdzania. Praca pod redakcjà naukowà Krzysztofa
Opolskiego 12/91
Miros∏aw Dusza Ryszard Kuciƒski: Przest´pstwa gie∏-
dowe 4/73
Krzysztof Jackowicz Trzy razy pochodne instrumenty
kredytowe 12/86
W∏odzimierz Wàsowski Tadeusz Borowski, Stefan Je-
rzak: Nowe Prawo dewizowe 5/69
Marian ˚ukowski BankowoÊç. Podr´cznik dla studen-
tów pod redakcjà Jana G∏uchowskiego, Jana Szambelaƒ-
czyka 3/94

MISCELLANEA

Wojciech Planeta Opisy stanowisk i wartoÊciowanie
pracy w instytucjach finansowych 12/80
Ewa Kania, Gra˝yna Woêniewska Sprawozdanie z IV
Konferencji Naukowej „Zastosowania rozwiàzaƒ infor-
matycznych w bankowoÊci” 12/84

BANKOWE ABC

Barbara Liberska Wspó∏czesne procesy globalizacji
Êwiatowej 1-2
Arkadiusz Kawulski 25 podstawowych zasad efektyw-
nego nadzoru bankowego 3
Leokadia Or´ziak System bankowy Stanów Zjednoczo-
nych - dotychczasowy rozwój i kierunki zmian 4
Izabela Tymu∏a Rynek swapów finansowych 5
Leokadia Or´ziak Japoƒski system bankowy 6
Andrzej Dura O naturze ryzyka kredytowego 7-8
Leokadia Or´ziak Systemy bankowe krajów Unii Eu-
ropejskiej 9
Bohdan Kosiƒski Konsolidacja kapita∏owa w sektorze
bankowym 10
Ma∏gorzata Mikita System bankowy W´gier, Czech
i S∏owacji - dotychczasowy rozwój i kierunki
zmian 11
Ewa Kuliƒska-Sad∏ocha Controlling bankowy 12

101

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Spis TreÊci

Since the introduction of direct inflationary targeting, the objective
of the Polish monetary policy has been to curb the rate of growth of
retail prices.

The frequent financial crises observed recently in the world

economy, especially in the emerging markets, emphasise the
significance of factors affecting a country's external payments
equilibrium. Official reserves belong to the most central of those,
since they guarantee a country's solvency and heavily affect its
credit standing. They can be regarded as a tool supporting the
implementation of inflation targets in the long term.

The paper presents the definitions of official reserves and

their optimal level, along with the most important methods
allowing to determine this level, as described in relevant literature.

While it is a complex task to identify the optimal level of

official reserves for Poland, it is certain that this level should not fall.
With a severely negative current account, a slump in foreign reserves
might create a suspicion among the foreign investors that the Polish
economy is moving out of equilibrium. This could result in an
outflow of portfolio capital, with all the consequences involved.
Having said that, it is necessary to add that merely preserving the
current level of official reserves is not sufficient to prevent a
deterioration in many of the safety indicators listed in the paper.

Problems of Optimal Official Reserve Level Determination

D o r o t a W y ˝ n i k i e w i c z

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

102 Summaries

The paper considers the evolution in the relationships between
the Polish banking system and its international environment,
from those developed under the inconvertible domestic
currency, to a full participation in the network of convertible-
currency economies, including unrestricted cross-border
capital flows. Currency crises, particularly frequent in the past
two decades, have revealed a whole web of connections
between various elements of this system. They have also cast
doubt upon the system's effectiveness in allocating financial
resources on the global scale. This led to a discrete reduction in
the valuation of bank assets and jeopardized the financial
stability of many transforming countries. It is therefore
necessary to appreciate the safety of our banking sector as it
were "from the outside", against the backdrop of the entire
international financial system.

The common element in the analysis of the domestic system on

the one hand, and its external environment on the other, is the trust
between debtors and creditors, exporters and importers of capital.
Without trust, international finance does not exist. Poland's
requirement for investment - both with respect to immediate
restructuring and long-term goals - exceeds by 10% the country's
propensity to save. Any loss of credibility with international
institutional investors tends to trigger off a mechanism imposing
stringent discipline on these participants in the international
financial system who fail to observe its micro- and macroeconomic
standards of soundness. Such relationships have an enormous
impact on the operation of the domestic banking sector. Hence the
need to monitor the influence of external factors on the Polish
economy, which is a small open economy. The paper presents the
basic notions which can be applied in this kind of analysis.

The Essence and Perspectives of the International Financial System

J a n K . S o l a r z

As a condition of EU membership, the Copenhagen Criteria require
that the Polish banking sector be appropriately adapted to the
operation within the uniform EU market of banking services - both
in terms of ownership structure (privatisation) and capital standing
(consolidation). In this light, the banks have benefited form
acquiring reputable foreign strategic investors. At the same time,
there is a cost involved, and that is the domination of the Polish
banking sector by foreign capital.

Poland's EU accession means that the country will have to

adopt the Union's legal framework (acquis communautaire),
including its banking laws. This will provide for a stable and safe
banking sector - based on the Union's regulations and prudential
provisions (equity, solvency ratio, concentration limits, capital
adequacy, consolidated supervision). This safety will be
additionally enhanced by implementing EU laws on prevention of
money laundering. Moreover, EU regulations warrant a very high
level of customer protection (deposit guarantee system, consumer
credit regulations etc).

Poland's membership in the Economic and Monetary Union -

after the convergence criteria have been met (relating to inflation,
interest rate, exchange rate, fiscal deficit, public debt) - will mean
that the country's economy has been incorporated in the EU
structures, and should result in a healthy and stable market
economy. It will also entail a sound economic policy, including a
monetary policy oriented towards price stability and based on
sound public finance.

From the point of view of the central bank, EU membership

will secure its complete independence from the public authorities,
and the ability to participate in the ECB decision-making process (on
joining ESCB and subsequently the Eurosystem). As a member of the
European System of Central Banks, NBP will have to contribute
appropriately to ECB's equity as well as its official reserves.

When the zloty has been replaced by the euro, banks will be

able to enjoy the benefits of a single market with a uniform currency.
Those will consist, among other things, in the elimination of
exchange rate risk, abolition of transaction costs, increased
transparency and comparability of prices, optimal capital allocation.
In fact, the implementation of euro-related provisions would be
beneficial to Poland even at the current stage - among others, in
terms of the security of the economic exchange. It would also
facilitate banks' preparations for the introduction of the new curency.

To sum up, the following general conclusions can be drawn

with respect to the costs and benefits of Poland's integration with
the European structures:

- both the costs and benefits are observable already at the pre-

accession stage, albeit on a limited scale;

- in the short run (the pre-accession period) the costs will

feature more prominently, while in the long term (after
membership has been granted) the benefits will make themselves
increasingly felt;

- overall, the benefits of the EU and EMU membership will

exceed any costs and potential threats involved.

European Integration: Benefits and Costs to the Polish Banking System

K o n r a d S z e l à g

With a view to the planned enlargement, European Union's
agricultural and structural policy has been reformed. In the year
2000, the number of priority objectives for the structural policy has
been reduced (from 3 to 6), as well as the number of Union
programmes (from 16 to 4).

Consequently, the reform has affected the level of EU budget

expenditure. In the budget drawn up for the period 2000-2006,
expenditure has been divided into two parts. Resources earmarked
for the purposes of structural and agricultural policy in the present

member states have been isolated. A separate tranche has been
reserved for the assistance to the aspiring countries. Such an
arrangement will be upheld even after those candidates have been
admitted to the EU. The assistance to these countries in their pre-
accession period will be given within the framework of three
programmes: PHARE, ISPA and SAPARD.

It seems, however, that effective utilisation of funds

granted to Poland by the EU may prove difficult due to many
factors.

Inflation is defined as the rise in the average price of goods within
a certain period of time. There are several measures of inflation,
including the CPI (Consumer Price Index), the PPI (Producer Price
Index) as well as the GDP deflator.

Subscribers to the quantity theory of money propose that it is

the change in the nominal supply of money which brings about the
offsetting changes in wages and prices - in one word, inflation. In
this was the case, the real money supply should remain roughly
constant. However, statistics from many countries indicate that the
nominal supply of money on the one hand, and prices on the other
change at a different rate, or even in a different direction. This can
be explained with the changes in output and fluctuations in the
nominal interest rate. Those latter lead to changes in money
velocity, which is the number of transactions served by a unit of
money within a unit of time. Inflation may be caused by an
expansionary monetary or fiscal policy. Whether a budget deficit

will actually lead to inflation depends on the economy's current
degree of capacity utilization, the financing of the deficit and,
finally, on the central bank policy.

How badly inflation affects an economy depends on whether

it has been expected or unexpected. Even when inflation can be
foreseen and the agents adapt to the expected rise in prices, it
results in increased transaction costs (menu costs and shoe-leather
costs).

The key instrument to combat inflation is restrictive

monetary policy. Success depends on employees' acceptance of a
slower wage growth. The cost of this operation is lower under
rational expectations than under adaptive expectations. Tight
incomes policy is another instrument helpful in curbing inflation,
especially when supported by appropriate institutional changes,
such as increased political and economic independence of the
central bank from the government.

Impact of Structural Policy Modifications on EU Budget
Expenditure 2000-2006. Conclusions for Poland

D o r o t a C z y k i e r - W i e r z b a

Inflation in a Closed Economy

B o g u s ∏ a w C z a r n y

103

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

Summaries

Bank of England was the second issuing bank in Europe after the
Swedish State Bank. It was the first to start operating as a central
bank, thus establishing standards in this respect, later adopted
by others. However, the British did not follow any theoretical
principles slavishly. In day-to-day practice, they were prepared
to modify them depending on the requirements of time and
place. Hence the differences between not only the banking

systems of the English-speaking Commonwealth countries and
Britain, but also the different parts of the United Kingdom. The
most fundamental of these is the fact that the Bank of England
was established at the early stage of the development of
England's banking system, while the other central banks were
created against the backdrop of a well developed banking
systems of their respective countries.

History of Central Banking: Great Britain and the Commonwealth
Countries

W o j c i e c h M o r a w s k i

Decentralisation is one of the long-term objectives of the restructuring
of the public finance sector currently under way. The process is multi-
faceted and imposes essential changes on the mode of operation of
many financial institutions, including banks. Not only do
expectations directed at banks by local government units change:
banks are becoming increasingly interested in this market segment.

In order to develop an effective strategy of cooperation with

the gminas, banks have to recognise these expectations. This can be
achieved, among other methods, through market research - such as
conducted by the Foundation for Education and Banking Research
- as well as monitoring the trends in the local government finance
at the gmina level. The emerging picture is one of a dynamic and

The

Gmina (Local government unit) on the Banking Services

Market: Trends and Expectations

P a w e ∏ K a r p i ƒ s k i

B A N K I K R E DY T s t y c z e ƒ - l u t y 2 0 0 1

104 Summaries

heterogenous environment with its own specific characteristics.
Amongst many conclusions following from the analysis of market
research and the observation of changes in the gmina finance three
command most attention:

- local government debt - including debt to banks - is rising

fast, while there is an increasing differentiation in the financial
situation of various local government bodies;

- if investment plans declared by the gminas are implemented,

we will witness a new powerful factor affecting investment demand;

- the local government market segment will be targeted by an

increasing number of competing banks; the competition will
mainly take place between cooperative and commercial banks.

The research rendered findings vast enough to allow for many

conclusions besides the ones listed above. They should be
considered carefully, especially by the banks that target the gminas
on their path to market success.

Recent years have seen an intensified creation of branch networks
by banks. Besides traditional big multi-function branches, networks
consisting of specialised branches with differentiated functions
have started to crop up. The paper seeks to describe this new
development along with its causes and the potential advantages
and disadvantages of the two alternative approaches. Theoretical
considerations are supported with the analysis of the relationship

between the average size of a branch and the result on banking
operations per employee. The analysis seems to confirm the
superiority of specialised bank branches in terms of their financial
performance. The final conclusion is that most big multi-branch
banks could boost their results by specialising the branches, with
the accompanying reduction in average staffing levels per branch
and a stricter segmentation at the level of operational branches.

The text is a report from the National Conference of Finance
Faculties entitled "Challenges to the Polish Banking Sector Posed
by Systemic and Economic Environment at the Turn of the 20th
and 21st Centuries". The conference was organised by the Faculty
of Banking, Warsaw School of Economics, in cooperation with the
Foundation for Education and Banking Research. It was held at
Pu∏tusk between 27 and 29 of October 2000.

The conference was attended by nearly 100 participants,

including Polish banking practitioners and many representatives of
banking and finance science from the key university centres in
Poland.

The report summarises the two-day session, which focused

on the following three topic areas:

1) the future of the banking system;
2) banking products and banking environment;
3) bank management and financial risk.

The authors present the main points of the speeches made by

contributors, among them the bank presidents Andrzej Topiƒski,
Alfred Brodzki and Stanis∏aw Pacuk.

In addition, the report outlines the contents of 14

contributions drafted for the conference, which served as a starting
point for the debate. It then goes on to relate the main points of this
debate, which dealt with the advantages and disadvantages of the
current financial systems, the evolution and development of the
Polish financial services market as well as the impact of the
country's changing economic environment.

The authors finally present the summaries of the debate

delivered by the moderators in charge: Krzysztof Pietraszkiewicz,
Antoni Kantecki and Krzysztof Jajuga. This final part also covers
the conlusions and proposals voiced by the representatives of
Polish banks and financial institutions as well as academic
workers.

Organization of Bank Branch Networks in Poland

J a n u s z K u d ∏ a

Report from Scientific Conference "Challenges to the Polish
Banking Sector Posed by its Systemic and Economic Environment
at the Turn of the 20th and 21st Centuries"

J a n K o l e Ê n i k , J a n u s z M i e l o s z y k

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
01 02 tytulowa
ei 2005 01 02 s078
LKM cw 01 02
01 02 2013
01 02 (3)
01 02 Projektstruktur Step7 Funktionen S7
2010 01 02, str 106 110
O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą 01 02 2014
312[01] 02 112
312[01] 02 062 CZERWIEC 2006
ekonomia W 01 02, ekonomia wyklady
01.02.04, Specyfikacje Techniczne
01 02 Taikyoku Sono Ichi, Ni
2010 01 02, str 100 105
2010 01 02, str 083 086
2010 01 02, str 053
Admin 312[01] 02 082
rachunkowość ćwiczenia 25-02-2001, Materiały z zajęć, Rachunkowość

więcej podobnych podstron