EMOCJE

Michal Olszanowski

– psychologia, wykłady

Czym są emocje?

Co się dzieje, kiedy mówimy

”odczuwam emocje”?

Synonimy emocji



Uczucie



Nastrój



Afekt



Pobudzenie



Stres



Depresja



Radość



Szczęście



Lęk



Strach



….



Jest wiele słów, które opisują lub odnoszą się do stanów

emocjonalnych…

Emocje jako temat zainteresowania
psychologii

Emocje zmieniają nasze



Zachowanie



Myśli



Odczucia



Ekspresje

Emocje są kluczowe aby:



Zrozumieć motywy postępowania



Wyjaśnić zachowanie



Ustalić relacje z otoczeniem społecznym



Regulować normy psychiczne, społeczne, zdrowotne



Zapewnić społeczną akceptację, zdrowie czy nawet życie

Zakres pytań dotyczących emocji?



Czym są emocje?



Odczuciami czy reakcjami



Świadome czy nieświadome



Uniwersalne czy indywidualne



Naturalne/biologiczne czy wyuczone/kulturowe



Co wywołuje reakcje/odczucia emocjonalne?



Reakcja fizjologiczna czy ocena poznawcza?



Czy są jakieś bezwarunkowe zdarzenia/bodźce, które wywołują
emocje?



Jakie funkcje pełnią emocje w życiu człowieka?



Jakie są „składniki” emocji?



Rola ciała, umysłu i środowiska



Neuronalne podstawy emocji



Rola świadomości i poznania



Ile jest rodzajów emocji?



Jaki wpływ mają emocje na nasze zachowania, sądy, decyzje?

Czym zatem są emocje?



Zmiany cielesne

, pojawiające się w odpowiedzi na obecne w

środowisku bodźce i zdarzenia (William James, 1890)



Reakcje na pewne

bodźce bezwarunkowe

oraz inne bodźce i

wydarzenia, o których znaczeniu

organizm uczy się

na drodze

warunkowania

(Patrick Watson, 1929)

.



Emocje to złożony

zespół zmian

cielesnych i psychicznych

obejmujących pobudzenie fizjologiczne, procesy poznawcze i reakcje

behawioralne wykonywane w odpowiedzi na sytuację,

ocenianą

jako

ważna dla danej osoby

(Richard Lazarus, 1960)

.



Subiektywny stan psychiczny

, uruchamiającym priorytet dla związanego

z nią programu działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany
somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania

(Nico Frijda, 1986)

.



Proces, wrodzony i adaptacyjny, który prowadzi do złożonej,

zintegrowanej odpowiedzi behawioralnej i fizjologicznej ciała w

odpowiedzi na bodźce sytuacyjne i środowiskowe (James Laird, 2007).

Czym są emocje?

Stan/proces, obejmujący zmiany:



Poznawcze

– percepcja, uwaga, pamięć, myślenie



Motywacyjne

– zachowanie, tendencja działania



Ekspresji

– twarz, postura, wokalizacja



Fizjologiczne

– zmiany obwodowe (np. wydzielanie

hormonów, oddech, tętno/ciśnienie krwi, napięcie
mięsni)



Odczuć subiektywnych – świadome doznania i
uczucie, ocena (pozytywna-negatywna)

Funkcje emocji



Fizjologiczne

– Przygotowują organizm do

działania



Poznawcze

-

Organizują i kierują naszym

zachowaniem



Społeczne

-

Komunikują nasze stany innym i

wpływają na ich zachowanie

Fizjologiczne funkcje emocji



Emocje prowadzą do szybkiego i
optymalnego zorganizowania

reakcji różnych systemów
biologicznych (wyraz mimiczny,

napięcie mięśniowe, głos, AUN,

układ hormonalny) – w celu
skutecznego zachowania.



Różne zachowania (np. wycofanie

się, ucieczka, atak, walka, opieka)

stawiają przed organizmem różne
wymagania fizjologiczne i

energetyczne. Przygotowanie ciała
do fizycznej odpowiedzi (reakcji

dążenia-unikania, ucieczki-ataku)

Film „Fight or flight”

Społeczne funkcje emocji



Emocje służą do określenia

relacji ze środowiskiem,

popychając jednostkę do

pewnych obiektów (osób,

działań, idei), a odpychając od

innych



Mimika, ton głosu, gesty itd.

komunikują innym nasze stany

emocjonalne. Pozwala to

zorientować się im w tym co

czujemy, wpływa też na ich

zachowanie



Emocje przechowują wrodzone

i wyuczone wpływy środowiska

oraz decydują zarówno o

podobieństwie, jak i o

zróżnicowaniu jednostek, grup

i kultur

Poznawcze funkcje emocji



Emocje prowadzą do zmian w

procesach uwagi, przesunięć w
hierarchii reakcji, aktywizacji sieci

skojarzeniowych w pamięci



„Skróty” w procesie przetwarzania

informacji: dostęp do prostszych,

jednolitych sposobów
przystosowania. Analizowanie

możliwych opcji może nie

prowadzić do jednoznacznych

wniosków, a wahanie może mieć
fatalne skutki.

Emocje jako proces



Proces reakcji emocjonalnej można odnieść do procesu spostrzegania, czyli
wyodrębniania i integracji właściwości spostrzeganego bodźca.

Widzę
groźnego
psa

Mózg emocjonalny

Ciało
migdałow
ate

Wzgórze
sensoryczne

Kora wzrokowa

Droga korowa

Droga

podkorowa

Ciało migdałowate jako emocjonalny procesor



Usunięcie lub dezaktywacja ciała

migdałowatego (CM) utrudnia proces

uczenie się i reagowania strachem.



Podanie środków farmakologicznych

aktywujących CM usprawnia proces

uczenia się



Małpy z usuniętym CMmiały znaczące
problemy z okazywaniem emocji i

dostosowaniem zachowań w grupie

małp (np. przesadne reakcje

emocjonalne, brak lęku)



Małpy-matki z usuniętym CM

wykazywały mniejszą ilość zachowań

macierzyńskich, często odrzucając

dzieci lub okazując im agresję

Ciało migdałowate jako emocjonalny procesor



Ludzie z zaburzeniami osobowości mają istotnie

wyższy poziom aktywności CM niż osoby zdrowe.

Objawem zaburzeń jest np. trudność w poprawnej
klasyfikacji ekspresji emocji

– osoby takie

identyfikują neutralne twarze jako zagrażające.



U pacjentów z fobiami można zaobserwować

silniejszą aktywność CM kiedy np. oglądają twarze

wyrażające złość lub znajdują się w sytuacji

zagrożenia niż osoby zdrowe.



Pacjenci z depresją mają zwiększoną aktywację CM

kiedy oglądają np. zdjęcia twarzy z różnymi
emocjami.

Ile jest rodzajów emocji?



Czy istnieją emocje podstawowe?



Tak:



Jako wrodzone programy działania

(Panksepp, Watson, Izard)



Jako ‘pozostałości’ po zachowaniach adaptacyjnych,
wytworzonych w toku ewolucji

(Darwin, Plutchik

, częściowo

Ekman)



Nie:



Emocje to twory czysto kulturowe i jako takie są specyficzne
dla danej kultury

(Wierzbicka, Schweder)



Emocje są zbyt zindywidualizowane żeby wyróżnić te

podstawowe (np. na podstawie sposobu ich wyrażania czy

poprzedzających je zdarzeń). Można natomiast wyróżnić

uniwersalne podłoże emocji

(Scherer)

Koncepcja emocji podstawowych
Ekmana



Emocje podstawowe możemy

wyróżnić poprzez:



Charakterystyczny sposób sygnalizowania



Charakterystyczne pobudzenie fizjologiczne



Charakterystyczny sposób wywołania



Specyficzny moment pojawienia się w rozwoju
osobniczym



Obecność u innych gatunków naczelnych



Szybkie pojawianie się



Krótkotrwałość



Spontaniczność (mimowolność)



Pojawianie się charakterystyczne myśli i wspomnień



I charakterystycznych subiektywnych doświadczeń

Ekspresja emocji podstawowych

Co wyraża twarz?

Fizjologia budowy twarzy

•AU 4 – Opuszczający brwi
•AU 5 – Podnoszący górną
powiekę
•AU 7 – Zwężający powieki
•AU 23 – Zwężający wargi
•AU 24 – Zaciskający wargi
•AU 10 – Podnoszący górną
wargę

C
B

B
D
D
D

Skąd się bierze ekspresja emocji?
Natura czy kultura?



Teoria Darwina

– uniwersalność ekspresji emocji



"...

ewolucyjnie młode i stare, zróżnicowane gatunki, zarówno ludzie i

zwierzęta wyrażają te sam stan emocji poprzez takie same ruchy ciała"

Badania Paula Ekmana

– dowody na

uniwersalność ekspresji emocji



Badania z pierwotnymi plemionami na Papui
Nowej Gwinei



Identyfikacja stanu emocjonalnego na podstawie
zdjęć



Badania z Amerykańskimi studentami



Uniwersalne emocje podstawowe

Skąd się bierze ekspresja emocji?
Natura czy kultura?



Kontrargumenty Jamesa Russella na rzecz kulturowego
znaczenia ekspresji emocji:



Emocje są konstruowanie społecznie i ich podstawowe funkcje są

społeczne (komunikacyjne)



Społeczny rozwój człowieka i reguły życia społecznego



Możemy znaleźć całe dużo przykładów emocji specyficznych
kulturowo



Różnice leksykalne (np. niemiecki schadenfreude)



Liczba leksykalnych etykiet (np. na Thaiti

wyróżnia się 46 opisów złości)



W dużej mierze ta sama ekspresja może być różnie interpretowana w

zależności od kulturowego kontekstu (reguły okazywania emocji)

Ekspresja emocji

– co wynika z „reguł

społecznych”?



Różnice międzykulturowe:



Różne kultury przypisują więcej lub mniej
emocji tym samym wyrazom twarzy

(np.

Japończycy oceniali emocjonalność ekspresji zawsze

wyżej niż amerykanie; dla japończyków

najintensywniejszą emocją był wyraz wstrętu, dla

amerykanów – szczęścia i złości)



Różne kultury wyciągają różne wnioski na
podstawie wyrazu twarzy

(np. amerykanie są

bardziej skłonni określić uśmiechającą się osobę jako

towarzyską niż japończycy)



Różne sytuacje społeczne mogą wywoływać

tą samą ekspresję

(np.

japończycy są bardziej

skłonni okazywać negatywne emocje członkom grup

obcych, zaś amerykanie wobec własnej grupy)

Ekspresja emocji

– co wynika z „reguł

społecznych”?



Różnice płciowe:



Kobiety oceniają siebie jako bardziej

ekspresyjne niż mężczyźni



Kobiety deklarują intensywniejsze
odczuwanie emocji pozytywnych (np.

radości, miłości, serdeczności), oraz

niektórych negatywnych (np. smutku,

wstrętu, strachu, wstydu). Mężczyźni

deklarują zaś częstsze wyrażanie

pogardy, samotności, dumy i pewności
siebie.



Badania potwierdzają subiektywne
deklaracje

– kobiety przejawiają

bogatszą ekspresję mimiczną większości

emocji (poza złością).

Ekspresja emocji

– co wynika z interakcji

kontekstu indywidualnego i społecznego?



Efekt audytorium



Uśmiech – częściej i intensywniej

uśmiechamy się w obecności innych,

bez względu czy nasz nastrój jest
pozytywny czy negatywny.



Intensywność naszych reakcji

mimicznych jest generalnie wyższa

w obecności innych osób. Zmniejsza

się ona, w sytuacji kiedy partner
interakcji jest niewidoczny (np. w
trakcie rozmowy telefonicznej).



Nawet samo wyobrażenie sobie, że

w danej sytuacji nie jesteśmy sami

powoduje zwiększenie

ekspresyjności.

Rozpoznanie emocji na twarzy



Wyobraźcie sobie chłopca, któremu dajecie

cukierka…



Efekt Kuleszowa

…

Rozpoznanie emocji



Znaczenie kontekstu

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Wypadek

Kwiatek

Strach

Rozpoznanie emocji



Czytelność źródła



Dostępność kategorii/etykiet



Reguły okazywania

Ekspresja emocji i doświadczanie emocji



Sprzężenie zwrotne



Modulacja emocji przez aktywację mięśni

2

3

4

5

6

7

Usta

Ręka Zęby

Ocena

Magia (i wykrywanie) kłamstwa

Wykrywanie kłamstwa?



Grupa „specjalistów” oglądała filmy, na których
różne osoby wyrażały swoje opinie nt.
kontrowersyjnych spraw społecznych. Część
miała za zadanie mówić prawdę, część
kłamać.

Mikroekspresja

– klucz do wykrycia

kłamstwa?



Microekspresja

– Jest to bardzo krótko

trwająca (zwykle poniżej jednej sekundy) pełna
ekspresja mimiczna, charakterystyczna dla

przeżywanej emocji. Pojawia się ona bez

udziału świadomości i jest wyrazem

rzeczywiście przeżywanego stanu
emocjonalnego.



W mikroekspresji

cała twarz przybiera wyraz

charakterystyczny dla przeżywanej emocji.
Mikroekspresje

nie są zwykle świadomie

spostrzegane przez obserwatora, odkryto

jednak, że przy odpowiednim treningu

większość ludzi potrafi nauczyć się je

zauważać na twarzy rozmówcy.

Mimiczne wskazówki kłamstwa



Mikroekspresja



Ekspresja stłumiona lub subtelna



„Tiki” mięśniowe



Ekspresja
asymetryczna



Błędny przebieg w czasie



Błędne osadzenie ekspresji w toku rozmowy

Mimikra

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

Lie

Truth

Mimicry

No-mimicry

Control

Ocena zaufania wobec wypowiedzi osoby B
dokonana przez osobą A – od 1 (brak zaufania)
do 7 (zaufanie)

Złożyłem datek

na cel

organizację

charytatywną

•Mówi
prawdę
• Kłamie

•Powtarzaj

ekspresję

•Powstrzymaj

się od

powtarzania

•Bez

instrukcji

Osoba A

Osoba B