8

www.pzwl.pl

Model opieki nad kobietą i dzieckiem w fizjologicznym okre-
sie okołoporodowym w praktyce pozaszpitalnej, prezentowa-
ny poniżej, a opracowany przez zespół położnych niezależ-
nych, dotyczy kobiet zdrowych w ciąży fizjologicznej, przy-
gotowujących się do porodu i rodzicielstwa pod opieką spe-
cjalistów, w tym położnych. Proces ten jest złożony i wyma-
ga ścisłej współpracy położnej (lub zespołu położnych) i jej
podopiecznej. Bardzo ważną osobą jest też ojciec dziecka
lub inna bliska osoba towarzysząca kobiecie przygotowują-
cej się do porodu. Pod uwagę są brane czynniki zdrowotne,
psychospołeczne, przebieg ciąży, a nade wszystko emocjo-
nalne przygotowanie do narodzin dziecka i poczucie bez-
pieczeństwa wszystkich uczestników porodu.

Definicję

porodu normalnego przyjmujemy za:



Światową Organizacją Zdrowia (World Heath Organiza-
tion – WHO), która podaje, że „poród normalny zaczyna
się w sposób spontaniczny; niskie ryzyko występuje na
początku i utrzymuje się do końca porodu. Dziecko rodzi
się spontanicznie w ułożeniu główkowym, pomiędzy 37.
a 42. tygodniem ciąży. Po porodzie matka i dziecko są
w dobrym stanie zdrowia”

oraz



Europejską Siecią Stowarzyszeń na Rzecz Narodzin (Eu-
ropean Network of Childbirth of Associations – ENCA),
zgodnie z którą „poród normalny rozpoczyna się samoist-
nie, urodzenie dziecka i łożyska odbywa się w czasie spe-
cyficznym dla każdej kobiety i dzięki jej wysiłkowi, a dziec-
ko po urodzeniu pozostaje przy matce. Interwencje me-

Model opieki nad kobietà i dzieckiem

w fizjologicznym okresie

okołoporodowym w praktyce

pozaszpitalnej opracowany przez

Sekcj´ Poło˝nych Niezale˝nych przy

stowarzyszeniu „Dobrze Urodzeni”.

Model opracował zespół Poło˝nych Niezale˝nych:

mgr Edyta Dzier˝ak- Postek, mgr Katarzyna Grzybowska, mgr Magdalena Krauze,

Katarzyna OleÊ, Maria Romanowska, mgr Magdalena Witkiewicz

Sekcja Położnych Niezależnych przy Stowarzyszeniu „Dobrze Urodzeni”

W 2007 roku powstało stowarzyszenie Niezależna Inicjatywa Rodziców i Położnych
,,Dobrze Urodzeni”. Przy stowarzyszeniu działa również Sekcja Położnych Niezależnych
zrzeszająca prawie wszystkie polskie położne przyjmujące porody pozaszpitalne.

Fi

zj

o

lo

g

ia

dyczne, takie jak sztuczne przebicie pęcherza płodowe-
go, wywoływanie lub przyspieszanie porodu, znieczulenie
i nacięcie krocza, nie powinny być stosowane rutynowo
ani traktowane jako składowa porodu normalnego”.

Położna prowadząca samodzielną praktykę pozaszpitalną

(położna niezależna) to osoba, która uzyskała dyplom położ-

nej i ma prawo wykonywania zawodu położnej, wydane przez
Okręgową Izbę Pielęgniarek i Położnych, a także zaświadcze-
nie o wpisie do rejestru indywidualnych praktyk położnych
Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych oraz doświadczenie
w pracy zawodowej. To także osoba, która kreuje pozytywny
wizerunek położnej, współpracuje z dużym zespołem specja-
listów, nieustannie pogłębia swoją wiedzę i dzieli się nią, spra-
wuje holistyczną opiekę nad kobietą i jej rodziną.
Obie przedstawione wyżej definicje porodu są podstawą ro-
zumienia przez nas zdrowia, a nasze działania są ukierunko-
wane na podtrzymywanie i wspieranie fizjologii. Unikamy in-
terwencji, które mogą zaburzyć naturalny przebieg ciąży,
porodu i połogu.
W naszym kraju kobiety nie mogą wyborać miejsca urodze-
nia swoich dzieci*, gdyż w standardach opieki okołoporo-
dowej nie uwzględniono alternatywnych miejsc porodu. Po-
za tym środowisko medyczne nie przygotowało odpowied-
nich zaleceń dotyczących takich miejsc.
Celem prezentowanego poniżej Modelu… jest:



odbudowanie prestiżu zawodu położnej;



utworzenie alternatywnych miejsc porodu i wbudowanie
ich w struktury polskiego położnictwa;



wspieranie osób, które w takich miejscach chcą rodzić;



stworzenie jednolitych standardów postępowania podczas
porodu pozaszpitalnego, zgodnych z nowoczesną wiedzą
położniczą, oraz utworzenie dokumentacji medycznej;



zapewnienie kobietom i ich rodzinom indywidualnej, holi-
stycznej opieki świadczonej przez położne.

Organizacja pracy poło˝nej w praktyce
pozaszpitalnej

Zespół położnych to grupa położnych ściśle ze sobą

współpracujących, wspólnie sprawujących opiekę nad ko-
bietą i jej rodziną. Każda kobieta będącą pod jego opieką
ma położną prowadzącą, która sprawuje opiekę w okresie
ciąży i połogu oraz prowadzi i przyjmuje jej poród w asyście
innej położnej z zespołu.
Każda położna współpracuje z:



lekarzem ginekologiem, z który konsultuje się:



minimum 3 razy w przebiegu ciąży (I, II, III trymestr);



zawsze w przypadku wystąpienia nieprawidłowości
w przebiegu ciąży, porodu i połog;.



6 tygodni po porodzie;



lekarzem pediatrą:



którego wizytę domową umawia w I dobie życia nowo-
rodka;



z którym dodatkowo konsultuje się w sytuacji nieprawi-
dłowości stwierdzonych podczas wizyty patronażowej
w okresie noworodkowym;



szpitalem w zakresie:



konsultacji śródporodowych lub w trakcie ciąży (KTG,
USG);



transferu śródporodowego i poporodowego w przy-
padku odstępstw od fizjologii w przebiegu porodu
(wskazane jest, by położna zawarła umowę transfero-
wą przynajmniej z jednym szpitalem);



laboratorium w zakresie:



wykonywania badań w przebiegu ciąży, porodu i poło-
gu (położna jest odpowiedzialna za pobranie materiału
do badań, odpowiednie ich zabezpieczenie i dostar-
czenie do laboratorium);



kolumną transportu sanitarnego;



innymi jednostkami (np. położna ma podpisana umowę
na utylizację odpadów medycznych oraz sterylizację na-
rzędzi i materiału opatrunkowego).

Zasady kwalifikacji do porodu pozaszpitalnego

Przeciwwskazania bezwzględne do porodu pozaszpital-

nego



cukrzyca ciężarnych typu 1 (GDM1) i typu 2 (GDM2);



nadciśnienie indukowane ciążą (PIH);



cholestaza ciężarnych;



stan po leczeniu niepłodności (obecna ciąża w wyniku te-
rapii hormonalnej, zapłodnienia pozaustrojowego);



choroby przewlekłe;



choroby i wady serca;



astma oskrzelowa;



infekcja dróg moczowych (potwierdzona badaniem po-
siewu moczu) w III trymestrze ciąży;



infekcja z towarzyszącą jej gorączką, potwierdzona bada-
niami laboratoryjnymi (CRP, morfologia z rozmazem)
w III trymestrze ciąży;



nawracające liczne infekcje w przebiegu ciąży;



niedoczynność lub nadczynność tarczycy leczona farma-
kologicznie;



czynna depresja lub inne choroby psychiczne;



uzależnienia w czasie ciąży (od narkotyków, alkoholu, pa-
pierosów);



HCV (+);



HIV (+);



WR (+);



cytomegalia (CMV) – IgM (+);



toksoplazmoza – IgM (+);



HBS (+)



położenie miednicowe płodu;



położenie poprzeczne i/lub skośne płodu;



ciąża mnoga;



poród przed ukończeniem 37. tc.;



poród po ukończeniu 42. tc.;



nieprawidłowe ułożenie łożyska;



hypotrofia płodu;



makrosomia płodu;



małowodzie (AFI < 5);



wielowodzie (AFI > 20);

9

PO¸O˚NA nauka i praktyka

3 (11)/2010

Fiz

jo

lo

g

ia



nieprawidłowe przepływy w badaniu USG;



nieprawidłowa budowa miednicy kostnej ciężarnej;



głęboka niedokrwistość ciężarnej;



małopłytkowość (PLT < 130 tys.);



nieprawidłowe zapisy KTG;



stan po cięciu cesarskim;

Przeciwwskazania względne do porodu pozaszpitalnego



kolonizacja dróg rodnych przez bakterie Streptococcus
agalactiae;



nieleczone, czynne infekcje pochwy;



stan po łyżeczkowaniu jamy macicy (należy wziąć pod
uwagę przyczynę łyżeczkowania, przebieg zabiegu,
ewentualne wystąpienie krwotoku z dróg rodnych, a także
to, czy łyżeczkowania były związane z ciążą, poronieniem,
powikłaniami III i/lub IV okresu porodu; te ostatnie powinny
być traktowane najostrożniej);



wieloletnia antykoncepcja hormonalna lub usunięcie
wkładki domacicznej na krótko przed bieżącą ciążą;



mięśniaki macicy (konieczna kontrola wielkości mięśnia-
ków za pomocą badania USG, dokładny wywiad – krwo-
toczność miesiączek, zwiększone krwawienie z dróg rod-
nych po poprzednich porodach).



ciężarna niepełnoletnia (konieczna pisemna zgoda praw-
nego opiekuna na odbycie porodu poza szpitalem, dołą-
czona do dokumentacji medycznej);



małopłytkowość (PLT 120 tys.); poród poza szpitalem
możliwy tylko wtedy, gdy wynik koagulogramu jest przy
prawidłowy



obciążony wywiad położniczy.

Zasady post´powania podczas porodów
pozaszpitalnych

Prawidłowe ustalenie terminu porodu

Ustalając prawidłowy termin porodu, należy wziąć pod uwagę:



długość cykli miesiączkowych,



prawdopodobną datę poczęcia,



czas trwania poprzednich ciąż (czy porody były samoist-
ne i czy nastąpiły przed terminem porodu czy po nim),



ocena wieku ciąży za pomocą badania USG wykonanego
do 14. tygodnia ciąży.

Po terminie porodu



7 dni po TP – wykonanie badania KTG. Jeżeli ten zapis jest
prawidłowy, to zaleca się kontrolę stanu ogólnego ciężar-
nej, liczenie ruchów dziecka i postępowanie wyczekujące;



10 dni po TP – ponowne wykonanie badania KTG i ocena
stanu ogólnego ciężarnej oraz powtórzenie badania USG
włącznie z oceną przepływów i oceną AFI. Jeżeli wyniki
tych badań są prawidłowe, to zaleca się postępowanie
wyczekujące połączone z liczeniem ruchów dziecka;



wykonywanie badanie KTG co 2 dzień, kontrola stanu
ogólnego ciężarnej i liczenie ruchów dziecka. Jeżeli wyni-
ki badań i obserwacji są prawidłowe, to zaleca się postę-
powanie wyczekujące do 14 dni po terminie porodu.

Przy każdym kontakcie z ciężarną należy uwzględnić jej stan
emocjonalny i poczucie bezpieczeństwa oraz zapropono-
wać alternatywne, naturalne metody przygotowania ciała do
porodu.

Po odpłynięciu czystego płynu owodniowego bez wystą-

pienia czynności skurczowej



do 12 godzin:



obserwacja zabarwienia płynu owodniowego,



kontrola temperatury ciała co 4–6 godz. (norma do
37,5°C),



kontrola częstości tętna (HR) ciężarnej,



przy GBS (+) rozpoczęcie antybiotykoterapii doustnej
natychmiast po odpłynięciu płynu owodniowego,



zakaz kąpieli w wodzie stojącej przed rozpoczęciem re-
gularnej czynności skurczowej,



przyjmowanie witaminy C doustnie (500 mg co 6 go-
dzin) po upływie więcej niż 6 godzin od odpłynięcia
płynu owodniowego,



doustne przyjmowanie ok. 2,5 litra płynów na dobę,



częsta zmiana wkładek,



higiena krocza (podmywanie się po skorzystaniu z toa-
lety),



unikanie badań wewnętrznych (w przypadku koniecz-
ności wykonania badania niezbędne jest użycie jałowej
rękawiczki);



powyżej 12 godzin:



postępowanie jak dotychczas oraz



wykonanie badania KTG



wykonanie badań laboratoryjnych (morfologia z rozma-
zem oraz oznacznie CRP)



ewentualna ocena AFI w badaniu USG



badanie wewnętrzne (koniecznie użycie jałowej ręka-
wiczki)

Jeżeli badane parametry są w normie, to przez następnych
12 godzin zaleca się postępowanie opisane wyżej. Jeżeli po
24 godzinach nadal brak czynności skurczowej, to poród
powinien odbyć się w szpitalu.
Jeżeli zaś w ciągu 24 godzin od odpłynięcia płynu owodnio-
wego wystąpiła regularna czynność skurczowa dająca po-
stęp porodu, a zapis KTG oraz wyniki badań laboratoryjnych
są prawidłowe, to można podjąć próbę porodu w domu
(czasami konieczne jest zastosowanie osłonie antybiotyko-
wej). W czasie pierwszej doby po odpłynięciu płynu owo-
dniowego pożądane są naturalne metody stymulacji czyn-
ności skurczowej (masaż, współżycie itp.). Jeśli poród od-
będzie się w domu, a czas odpływania płynu owodniowego
przekroczy 18 godzin, to między 24. a 48, godziną życia no-
worodka powinno się mu pobrać krew na badania (morfolo-
gia z rozmazem i CRP).

Po odpłynięciu zielonego płynu owodniowego



Jeżeli sytuacja położnicza (stopień zaawansowania porodu)
pozwala na szybki przewóz rodzącej do szpitala, to wła-
śnie tam należy kontynuować poród.



Jeżeli nie ma czasu na przewóz rodzącej do szpitala, to

10

www.pzwl.pl

Fi

zj

o

lo

g

ia

poród należy kontynuować w domu. Po porodzie trzeba
natychmiast odśluzować dziecko.

Kolonizacja dróg rodnych przez bakterie

Streptococcus

agalactiae



Podczas wizyty konsultacyjnej u lekarza ginekologa oko-
ło 36. tygodnia ciąży kobiecie pobiera się wymaz z po-
chwy w kierunku GBS. Przy GBS (+) otrzymuje ona lecze-
nie profilaktyczne – leczenie dopochwowe zgodnie z an-
tybiogramem.



Trzy dni po zakończeniu leczenia należy wykonać kontrolny
posiew z pochwy i odbytu;



W trakcie ostatniej wizyty u ginekologa kobieta otrzymuje
receptę na doustny antybiotyk i szczegółową instrukcję,
jak należy go przyjmować w okresie okołoporodowym.



Obowiązkiem rodziców planujących poród poza szpita-
lem jest wybranie pediatry, który będzie dyspozycyjny
i mógł przyjść na wizytę domową po urodzeniu dziecka.



Położna jest zobowiązana, by poinformować rodziców o ko-
nieczności zawiadomienia lekarza pediatry o rozpoczynają-
cym się porodzie i umówieniu wizyty w I dobie po porodzie.



Położna pozostaje w stałym kontakcie z lekarzem i klientką.



W momencie rozpoczęcia porodu kobieta przyjmuje daw-
kę antybiotyku i kontynuuje go do końca porodu (pod
nadzorem położnej). Jeżeli poród postępuje szybko i ist-
nieje prawdopodobieństwo, że między pierwszą dawką
antybiotyku a urodzeniem się dziecka minie mniej niż 4
godziny, to zaleca się przewóz kobiety do szpitala, gdzie
poród zostanie ukończony.



Po porodzie położna pobiera CRP z krwi pępowinowej
oraz wymaz z ucha noworodka i dostarcza materiał do la-
boratorium. Zgodnie z umową zawartą z położną labora-
torium wykonuje badania w trybie pilnym.



Jeżeli w I dobie życia stan kliniczny dziecka jest prawidło-
wy, to położna pobiera krew obwodową noworodka w ce-
lu oznaczenia CRP i wykonania morfologii z rozmazem
między 24. a 48. godziną życia dziecka.



Jeżeli stan kliniczny noworodka lub wyniki wykonanych
badań odbiegają od normy, to konieczna jest natychmia-
stowa hospitalizacja noworodka.

Wykonywanie badań KTG

Jeśli czynność serca płodu (FHR) jest osłuchowo prawidło-
wa, to nie ma obowiązku wykonywania badania KTG w prze-
biegu porodu fizjologicznego. Ważna jest osłuchowa ocena
reaktywności tętna płodu, obecność akceleracji, brak dece-
leracji itp. W związku z powyższym zaleca się słuchanie FHR
przed skurczem, w jego trakcie i po nim. Należy to robić re-
gularnie i rzetelnie co 15 minut w I okresie porodu i po każ-
dym skurczu w fazie aktywnej II okresu porodu. Badanie
KTG wykonujemy, gdy poród się przedłuża i po 12 godzi-
nach od odpłynięcia czystego płynu owodniowego, jeśli nie
rozpoczął się jeszcze I okres porodu.

Wskazania do przewozu pacjentki do szpitala

W przebiegu porodu



odpłynięcie zielonego płynu owodniowego;



zaburzenia FHR;



nieprawidłowy zapis KTG;



nieprawidłowe położenie lub ułożenie płodu;



wypadnięcie lub przodowanie pępowiny;



nieprawidłowe parametry życiowe rodzącej (częstość od-
dechów (RR), częstość pracy serca (HR), temperatura)
lub jej zły stan kliniczny przed i w trakcie porodu;



nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych;



brak postępu w jego I, II lub III okresie, stwierdzony przez
położną prowadzącą poród;



zły stan psychiczny rodzącej (zmęczenie, lęk) i/lub osoby
towarzyszącej albo położnej;



koniecznośc kontynuacji porodu z zastosowaniem anal-
gezji farmakologicznej;



niekompletny popłód;



pęknięcie krocza III i IV stopnia;



źle układająca się współpraca pomiędzy rodzącą i/lub
osobą towarzyszącą a położną.

Po porodzie



nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych;



nieprawidłowe parametry życiowe położnicy (RR, HR,
temperatura) lub jej zły stan kliniczny;



zły stan kliniczny noworodka.

W przypadku zaistnienia konieczności przetransportozwania
rodzącej do szpitala o miejscu, do którego zostanie ona
przewieziona, i o środku transportu decyduje położna pro-
wadząca. Położna może skorzystać z karetki Stacji Pogoto-
wia Ratunkowego. Może też wezwać karetkę Stacji Trans-
portu Sanitarnego jeśli ma ze stacją podpisaną umowę
o współpracy. W tym przypadku położna ma do dyspozy-
cji 3 rodzaje karetek: karetkę o charakterze przewozowym,
karetkę z lekarzem i sanitariuszem i karetkę typu R. Rodzą-
cą można przewieźć także samochodem prywatnym, ale
nienależącym do położnej. W drodze do szpitala położna
powinna towarzyszyć podopiecznej i/lub jej dziecku przynaj-
mniej do momentu przekazania jej pod opiekę zespołu me-
dycznego karetki lub szpitala. Jeśli poród nie wymaga na-
tychmiastowego ukończenia zabiegowego, a położna ma
podpisaną ze szpitalem umowę na świadczenie indywidual-
nych usług okołoporodowych w tej placówce, to może na-
dal sprawować opiekę nad swoją podopieczną. Niektóre
położne podpisują umowy o współpracy z różnymi placów-
kami, dzięki czemu mogą przebywać na terenie szpitala
w charakterze osoby towarzyszącej pacjentce. Tak samo
mogą pracować również dule.

11

PO¸O˚NA nauka i praktyka

3 (11)/2010

Fiz

jo

lo

g

ia

12

www.pzwl.pl

Fi

zj

o

lo

g

ia

AUTORSKI MODEL POSTĘPOWANIA W CZASIE PORODU POZASZPITALNEGO

I OKRES PORODU

CZYNNOŚCI WYKONYWANE

PRZEZ POŁOŻNĄ

OPIS CZYNNOŚCI

UWAGI

Początek

opieki

Wstępne rozpoznanie sytuacji po-

łożniczej, stanu ogólnego i emocjo-

nalnego rodzącej

Podjęcie decyzji o miejscu i sposobie dalsze-

go prowadzenia porodu na podstawie oceny:



Dobrostanu płodu



Sytuacji położniczej



Stanu ogólnego i emocjonalnego rodzącej

Położna podejmuje decyzję o kontynuacji opieki nad

rodzącą w domu, oceniwszy ewentualne czynniki

ryzyka

Kontynuacja

opieki podczas

porodu

fizjologicznego

Ocena stanu ogólnego rodzącej

Kontrola parametrów stanu ogólnego

Obowiązkowo należy skontrolować RR, temperatury i HR

nie rzadziej niż co 4 godziny

Ocena dobrostanu płodu

rzetelna osłuchowa ocena częstości bicia

serca płodu za pomocą słuchawki

położniczej lub elektronicznego detektora

tętna płodu nie rzadziej niż co 15 minut;

ważne, by jest aby okresowo słuchać FHR

przed skurczem, w jego trakcie i po nim w

celu oceny reaktywności występowania

akceleracji, braku deceleracji

Podczas porodu fizjologicznego nie ma konieczności

rutynowego wykonywania badania KTG. Badanie to

zaleca się:



po odpłynięciu zielonego płynu owodniowego,



w sytuacji wysłuchania zaburzeń FHR,



w przypadku przedłużającego się porodu (w ocenie

położnej prowadzącej poród),



gdy rodząca jest zmęczona,



gdy płyn owodniowy odpływa dłużej niż 12 godzin.

Obowiązuje zasada przewozu do szpitala według

wytycznych zawartych w tekście powyżej.

Ocena postępu porodu

1. Badanie wewnętrzne (wykonywane tak

często, jak wymaga tego sytuacja

położnicza)

2. Badanie zewnętrzne



chwyty Leopolda



ocena czynności skurczowej mięśnia

macicy

W badaniu wewnętrznym należy ocenić:



Konsystencję i rozwarcie szyjki macicy



Stan pęcherza płodowego



Stopień zaawansowania główki w kanale rodnym,

a także szwy i ciemiona



Budowę miednicy kostnej

Aby prawidłowo ocenić postęp porodu, należy wnikliwie

ocenić:



częstość i natężenie oraz efektywność czynności

skurczowej,



podstawowe spoczynkowe napięcie mięśnia macicy,



wydzielinę z dróg rodnych i zabarwienie płynu

owodniowego,



usytuowanie płodu w macicy,



zachowanie rodzącej

Dbanie o odpowiednie nawodnienie

i odżywienie rodzącej

W prawidłowo przebiegającym porodzie

umożliwienie rodzącej przyjmowanie płynów

i lekkostrawnych posiłków zgodnie z jej po-

trzebami

Jeśli rodząca wymiotuje lub nie jest w stanie przyjmować

płynów doustnie, to wskazane jest nawodnienie dożylne

(należy unikać zbędnego podawania 5-procentowego

roztworu glukozy)

Dbałość o opróżnienie pęcherza

moczowego

Umożliwienie kobiecie rodzącej korzystania

z toalety i samodzielnego oddawania moczu

Opróżnienie pęcherza moczowego ma istotne

znaczenie dla zstępowania główki w kanale rodnym

oraz czynności skurczowej. Zbędną i szkodliwą

interwencją jest cewnikowanie pęcherza moczowego.

Ocena radzenia sobie z bólem

porodowym i stanu emocjonalnego

rodzącej i osób jej towarzyszących

Pomoc w stosowaniu niefarmakologicznych

technik łagodzenia bólu porodowego w celu:



uniknięcia hiperwentylacji,



zminimalizowania napięcia



prawidłowego postępu porodu

Ocena sposobu oddychania rodzącej

Działanie to zmniejsza ryzyko wystąpienia kwasicy

metabolicznej u matki i dziecka, wpływa korzystnie na

efektywność czynności skurczowej oraz umożliwia do-

bry kontakt z rodzącą.

Wsparcie emocjonalne wpływa korzystnie na poczucie

bezpieczeństwa rodzącej i zmniejsza ryzyko wydzielania

się katecholamin hamujących postęp porodu.

Sugestie dotyczące pozycji, w jakiej

ma rodzić kobieta, z uwzględnieniem

jej potrzeb i sytuacji położniczej

Obowiązkowe umożliwienie kobiecie rodzącej

swobodnego poruszania się i zmiany pozycji

z uwzględnieniem pozycji relaksacyjnych

i wertykalnych oraz imersji wodnej

Należy wziąć pod uwagę powszechnie znane zalety

pozycji wertykalnych i imersji wodnej

13

PO¸O˚NA nauka i praktyka

3 (11)/2010

Fiz

jo

lo

g

ia

II OKRES PORODU

CZYNNOŚCI WYKONYWANE

PRZEZ POŁOŻNĄ

OPIS CZYNNOŚCI

UWAGI

Początek II

okresu porodu

Rozpoznanie II okresu porodu



Na podstawie badania wewnętrznego rozpo-

znanie pełnego rozwarcia szyjki macicy

i stopnia zaawansowania główki w kanale

rodnym oraz ocena stanu pęcherza płodo-

wego lub zabarwienia płynu owodniowego



Na podstawie zachowania rodzącej ocena

odruchu parcia



Ocena czynności skurczowej z tendencją do

zachowania postawy wyczekującej w fazie

spoczynku II okresu porodu

Kontynuacja

opieki w II

okresie porodu

Ocena stanu ogólnego rodzącej

Wykonanie pomiarów stanu ogólnego rodzą-

cej w zależności od dynamiki przebiegu po-

rodu.

Jeżeli stan ogólny rodzącej przed rozpoczęciem II okresu

porodu był prawidłowy, to odstępujemy od wykonywania

pomiarów w fazie aktywnej II okresu porodu z powodu

niemiarodajnych wyników.

Ocena dobrostanu płodu

We wstępnej fazie II okresu porodu osłuchi-

wanie FHR co 5 minut, w fazie aktywnej – po

każdym skurczu

Ocena postępu porodu

1. Badanie wewnętrzne (wykonywane tak

często, jak często wymaga tego sytuacja

położnicza)

2. Badanie zewnętrzne



chwyty Leopolda

3. Ocena czynności skurczowej mięśnia

macicy

4. Ocena zabarwienia płynu owodniowego

Aby prawidłowo ocenić postęp porodu w jego II okresie,

należy wnikliwie ocenić:



charakter, częstotość, natężenie oraz efektywność

czynności skurczowej macicy,



występowanie odruchu parcia,



stopień zaawansowania główki w kanale rodnym,

a także szwy i ciemiona.

Obowiązkowo należy uwzględnić fizjologiczną fazę

spoczynku w II okresie porodu.

Należy unikać zbyt częstego badania wewnętrznego

i zastępować je wizualną oceną krocza oraz oceną za-

chowania rodzącej.

Dbanie o przyjmowanie przez rodzą-

cą odpowiednich pozycji ułatwiają-

cych prawidłowy przebieg II okresu

porodu do momentu urodzenia się

dziecka

Zalecane pozycje wertykalne umożliwiające

ruchomość stawów krzyżowo-biodrowych oraz

zwiększające pojemność miednicy, a także

imersja wodna (w opracowaniu Sekcji Położ-

nych Niezależnych jest model opieki podczas

porodu w wodzie i do wody)

Należy dostosować pozycję rodzącej do bieżącej sytuacji

położniczej, uwzględniając preferencje rodzącej.

Podjęcie decyzji o ochronie lub

nacięciu krocza

Ocena budowy anatomicznej tkanek krocza

Zaleca się unikanie rutynowego nacięcia krocza także

u kobiet, które rodzą drogami natury po raz pierwszy.

Wybór oraz zastosowanie

odpowiedniej techniki parcia

Zalecane ograniczenie aktywnego parcia, co

pozwala główce na samoistne zstępowanie

w kanale rodnym głównie dzięki sile skurczów

macicy i naturalnemu odruchowi parcia

Metoda Valsalvy nie powinna być jedyną narzucaną

techniką parcia. Należy umożliwić rodzącej

zastosowanie dogodnego dla niej sposobu parcia

dającego postęp porodu.

Dbanie o opróżnianie pęcherza mo-

czowego

Dbanie o regularne opróżnienie pęcherza

moczowego (co ma istotne znaczenie dla

zstępowania główki w kanale rodnym oraz

czynności skurczowej mięśnia macicy)

Nie ma uzasadnienia dla rutynowego cewnikowania

pęcherza moczowego

Dbanie o odpowiednie nawodnienie

i odżywienie rodzącej

Podawanie płynów doustnie, często w małych

porcjach

Zaleca się podawanie wody niegazowanej.

Ocena stanu emocjonalnego

rodzącej i osób jej towarzyszących

Wspiranie słowem, działaniem, podkreślaniem

pozytywnych aspektów porodu

W swoim działaniu zawsze należy uwzględniać potrzeby

i oczekiwania kobiety dotyczące przebiegu porodu.

Położna powinna je poznać odpowiednio wcześniej na

spotkaniach przedporodowych.

14

www.pzwl.pl

Fi

zj

o

lo

g

ia

III OKRES PORODU

CZYNNOŚCI WYKONYWANE

PRZEZ POŁOŻNĄ

OPIS CZYNNOŚCI

UWAGI

Opieka

w III okresie

porodu

Zapewnienie matce kontakt z nowo-

rodkiem natychmiast po porodzie

Bez względu na finalną pozycję w porodzie

umożliwienie matce kontaktu „skóra do skóry”

oraz kontaktu wzrokowego z dzieckiem

Należy ochronić noworodka i matkę przed utratą ciepła.

Zaleca się, by przez minimum 2 godziny matka miała

nieprzerwany kontakt z dzieckiem.

Ocena stanu noworodka

Ocena noworodka zgodnie ze skalą Apgar

po 1., 3., 5. i 10. minucie życia

Ułatwienie noworodkowi adaptacji

do środowiska zewnętrznego

Przecięcie pępowiny nie wcześniej niż po

zupełnym ustaniu jej tętnienia

Baczna obserwacja stanu ogólnego

rodzącej w III okresie porodu

Pomiar parametrów stanu ogólnego – RR,

temperatura, HR

Zalecana się ocenę wzrokową stanu kobiety oraz utrzy-

mywanie z nią kontaktu słownego i wzrokowego

Bierne prowadzenie III okresu

porodu

Obserwacja krwawienia z dróg rodnych i ob-

jawów odklejania łożyska.

Nieingerowanie w naturalny przebieg III okresu porodu

umożliwia zachowanie pełnej fizjologii porodu.

Nie należy:



pociągać za pępowinę,



masować macicy



podawać rutynowo oksytocyny w III i/lub IV okresie

porodu.

Jak najwcześniejsze umożliwienie

kobiecie podjęcia karmienia piersią

(gdy tylko matka i noworodek są na

to gotowi)

Pomoc w przystawianiu noworodka do piersi

przy uwzględnieniu zasady prawidłowej tech-

niki ssania

Należy wykorzystać naturalny stan czuwania noworodka

IV OKRES PORODU

CZYNNOŚCI WYKONYWANE

PRZEZ POŁOŻNĄ

OPIS CZYNNOŚCI

UWAGI

Opieka

w IV okresie

porodu

Kontrola kompletności popłodu

Wnikliwa ocena błon płodowych, pępowiny

oraz tkanki łożyskowej

Kontrola dróg rodnych po porodzie Ocena szyjki macicy, sklepień pochwy

i krocza oraz zaopatrzenie ewentualnych

obrażeń

Konieczność sprawdzenia ewentualnych uszkodzeń

szyjki macicy powinna wynikać z obserwacji dynamiki

i przebiegu całego porodu, krwawienia z dróg rodnych.

Nie jest konieczna rutynowa kontrola szyjki macicy po

porodzie.

Ocena utraty krwi w trakcie porodu

Ocena krwawienia z dróg rodnych i obkur-

czania się mięśnia macicy

Kontrola stanu ogólnego położnicy

Kontrola RR, temperatury, HR godzinę i 2

godziny po porodzie

Należy uwzględnić także samopoczucie kobiety

Kontrola stanu ogólnego noworodka Ocena zabarwienia skóry, oddechów, HR,

napięcia mięśniowego, odruchów noworod-

kowych, odruchów neurologicznych, cech

charakterystycznych, ewentualnych urazów

okołoporodowych;

Wykonanie pomiaru: masy ciała, długości, SI,

obwodu główki i obwodu barków

Badanie to, jeśli stan noworodka jest ogólnie dobry,

należy wykonać nie wcześniej niż po pierwszym przy-

stawieniu dziecka do piersi, najlepiej po jakichś 2 go-

dzinach po porodzie.

Ochrona matki i dziecka przed utratą

ciepła

Zapewnienie matce i noworodkowi kontaktu

„skóra do skóry” i niezaburzanie ich kontaktu

fizycznego i wzrokowego aż do zakończenia

IV okresu porodu;

Obowiązki położnej po porodzie, przed opuszczeniem domu klientki

CZYNNOŚCI WYKONYWANE

PRZEZ POŁOŻNĄ

OPIS CZYNNOŚCI

UWAGI

Poinformowanie matki

o konieczności samoobserwacji

Zwrócenie uwagi kobiety na takie aspekty, jak: objawy obkurczania

się macicy, krwawienie z dróg rodnych, pielęgnację i gojenie się

ewentualnych obrażeń krocza, oddawanie moczu oraz samopoczu-

cie (kontrola stanu ogólnego)

Należy zapewnić rodziców o możliwości kontaktu

z położną przez całą dobę w razie zaobserwowania

niepokojących objawów.

Należy zaangażować w obserwację kobiety po

porodzie – osobę jej towarzyszącą w domu.

Poinformowanie matki

o konieczności obserwacji dziecka



Zwrócenie uwagi kobiety/rodziców na obserwację noworodka (od-

dech, zabarwienie skóry, napięcie mięśni, wydalanie smółki i moczu,

aktywność i ssanie, kikut pępowiny)



Poinformowanie rodziców o obowiązkowej wizycie lekarza pedia-

try/neonatologa w I dobie po porodzie



Poinformowanie rodziców o obowiązkowych szczepieniach zgodnie

z kalendarzem szczepień

Udokumentowanie przebiegu porodu Wypełnienie partogramu, karty obserwacji porodu, dokumentów

noworodka, karty obserwacji położnicy i noworodka, karty informa-

cyjnej o porodzie (dokumentacja opracowana przez Sekcję Położ-

nych Niezależnych)

Udokumentowanie urodzenia dziecka Wydanie matce zaświadczenia (do zakładu pracy i USC) o urodzeniu

dziecka, karty uodpornienia i książeczki zdrowia dziecka

Poinformowanie rodziców o zasa-

dach dalszej opieki nad dzieckiem

Poinformowanie o obowiązku rejestracji dziecka w Poradni „D”

Sześć tygodni po porodzie zaleca się wizytę kontrolną u

położnej lub ginekologa, w trakcie której nastąpi:



ocena stanu ogólnego położnicy (RR, HR, temperatura);



ocena stanu położniczego i ginekologicznego; badanie
dwuręczne zestawione i z użyciem wziernika;



pobranie wymazu cytologicznego;



pobranie krwi do badania morfologii;



ocena stanu emocjonalnego położnicy i stopnia radzenia
sobie we wczesnym okresie macierzyństwa, edukacja w

zakresie rozpoznawania objawów ewentualnej depresji
poporodowej;



ocena stanu mięśni przepony moczowo-płciowej;



edukacja w zakresie planowania powrotu do życia
seksualnego po porodzie i metod planowania rodziny;



ocena przebiegu laktacji, sposobu przystawiania dziecka
do piersi i samodzielności matki w tym zakresie;



ocena stanu ogólnego dziecka;



ocena masy ciała dziecka.

15

PO¸O˚NA nauka i praktyka

3 (11)/2010

Fiz

jo

lo

g

ia

OPIEKA W POŁOGU FIZJOLOGICZNYM – schemat wizyt położnej

Doba połogu Elementy opieki świadczonej przez położną uwzględniając matkę i dziecko

I doba połogu Kobieta

ocena stanu ogólnego położnicy (RR, HR, temperatura)
ocena stanu położniczego (obkurczanie się mięśnia macicy, ilość i charakter odchodów połogowych, stan krocza);

przypomnienie o konieczności samooceny obkurczania mięśnia macicy
ocena stanu emocjonalnego położnicy
ocena stanu mięśni przepony moczowo-płciowej, edukacja w zakresie konieczności podjęcia ćwiczeń mięśni krocza od I doby

połogu
ocena przebiegu laktacji, sposobu przystawiania dziecka do piersi i samodzielności matki w tym zakresie
pobranie krwi matki Rh ujemnej w kierunku przeciwciał i ewentualne podanie

γ-immunoglobuliny anty-Rh w ciągu 72 godzin od

porodu

Noworodek ocena stanu ogólnego noworodka (oddechy, zabarwienie skóry, napięcie mięśniowe, odruchy neurologiczne, wydalanie mo-

czu i smółki, ciemiączko kości czaszki, zmiany adaptacyjne, obojczyki, stawy biodrowe); ocena kikuta pępowiny i pierścienia

pępkowego – nauka pielęgnacji
ocena masy ciała noworodka i innych stanów przejściowych
poinformowanie rodziców o kalendarzu szczepień obowiązkowych i zalecanych u dzieci
kąpiel dziecka, nauka pielęgnacji

III-V doba

połogu

Kobieta

ocena stanu ogólnego położnicy (RR, HR, temperatura)
ocena stanu położniczego (obkurczanie się mięśnia macicy, ilość i charakter odchodów połogowych, stan krocza)
ocena stanu emocjonalnego położnicy
ocena stanu mięśni przepony moczowo-płciowej
ocena przebiegu laktacji, sposobu przystawiania dziecka do piersi i samodzielności matki w tym zakresie

Noworodek ocena stanu ogólnego noworodka (oddechy, zabarwienie skóry, napięcie mięśniowe, odruchy neurologiczne, wydalanie

moczu i smółki/stolca, ciemiączko, kości czaszki, zmiany adaptacyjne, obojczyki, stawy biodrowe) i kikuta pępowiny
ocena masy ciała noworodka,
ocena stanów przejściowych – ze szczególnym uwzględnieniem żółtaczki fizjologicznej (skala Kramera),
pobranie krwi noworodka do badania przesiewowego

V- VII doba

połogu

Kobieta

ocena stanu ogólnego położnicy (RR, HR, temperatura)
ocena stanu położniczego (obkurczanie mięśnia macicy, ilość i charakter odchodów połogowych, stan krocza);
ocena stanu emocjonalnego położnicy
ocena stanu mięśni przepony moczowo-płciowej
ocena przebiegu laktacji, sposobu przystawiania dziecka do piersi, samodzielności matki w tym zakresie

Noworodek ocena stanu ogólnego noworodka (oddechy, zabarwienie skóry, napięcie mięśniowe, odruchy neurologiczne, wydalanie

moczu i stolca, ciemiączko, obojczyki, stawy biodrowe)
ocena masy ciała noworodka i innych stanów przejściowych
ocena masy ciała noworodka

X-IV doba

połogu

Kobieta

ocena stanu ogólnego położnicy (RR, HR, temperatura)
ocena stanu położniczego (obkurczanie się mięśnia macicy, ilość i charakter odchodów połogowych, stan krocza); ewentualne

zdjęcie szwów z krocza
ocena stanu emocjonalnego położnicy; obserwacja pod kątem ewentualnego wystąpienia objawów depresji poporodowej
ocena stanu mięśni przepony moczowo-płciowej
ocena przebiegu laktacji, sposobu przystawiania dziecka do piersi i samodzielności matki w tym zakresie

Noworodek ocena stanu ogólnego noworodka (oddechy, zabarwienie skóry, napięcie mięśniowe, odruchy neurologiczne, wydalanie moczu

i stolca, ciemiączko) i kikuta pępowiny lub pępka
ocena masy ciała noworodka

16

www.pzwl.pl

Fi

zj

o

lo

g

ia

Program opieki nad kobietą w ciąży fizjologicznej prowadzonej przez położną

(zgodny z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego

Opieka przedporodowa w prawidłowej ciąży)

Termin wizyty

Schemat wizyty

Badania obowiązkowe i zalecane

Do 10 t.c.



badanie ogólne, podmiotowe i przedmiotowe (pomiar RR, HR, masy ciała oraz

wzrostu)



badanie z użyciem wziernika i zestawione



ocena pH wydzieliny pochwowej



badanie cytologiczne (jeśli ostatnie takie badanie zostało wykonane wcześniej

niż przed 6 miesiącami)



ocena ryzyka ciążowego



badanie piersi pod kątem zmian patologicznych oraz ocena brodawki sutkowej

pod kątem przygotowania do laktacji



edukacja zdrowotna w zakresie racjonalnego trybu życia i sposobu odżywiania się



badania obowiązkowe:



grupa krwi i czynnika Rh



przeciwciała odpornościowe



morfologia krwi



ogólne moczu



stężenia glukozy we krwi na czczo



VDRL oraz antygen HBs



w kierunku HIV, HCV, toksopolazmozy (IgG, IgM),

różyczki (IgG, IgM), CMV (IgG, IgM)



TSH, FT3, FT4



badania zalecane:



koagulogram



konsultacja stomatologiczna

11-14 t.c.



badanie ogólne, podmiotowe i przedmiotowe (pomiar RR, HR, masy ciała)



badanie z użyciem wziernika i zestawione (zalecane co 2 miesiące)



ocena charakteru wydzieliny pochwowej



ocena ryzyka ciążowego



edukacja zdrowotna w zakresie racjonalnego trybu życia i sposobu odżywiania się



rozmowa na temat różnych sposobów odbycia i miejsc porodu



zapoznanie kobiety z różnymi formami edukacji okołoporodowej



badania obowiązkowe:



USG w 12 tc.



pierwsza wizyta u lekarza ginekologa



badania zalecane:



w kierunku wad uwarunkowanych genetycznie

(test podwójny)



ogólne moczu



morfologia krwi

15-20 t.c.



badanie ogólne, podmiotowe i przedmiotowe (pomiar RR, HR, masy ciała)



badanie z użyciem wziernika i zestawione (zalecane co 2 miesiące)



ocena charakteru wydzieliny pochwowej



ocena FHR



ocena ryzyka ciążowego



edukacja zdrowotna w zakresie racjonalnego trybu życia i sposobu odżywiania się



gotowość do udzielenia kobiecie i jej rodzinie niezbędnych informacji kobiecie na

tematy dla nich istotne



badania obowiązkowe:



ogólne moczu



morfologia krwi



przeciwciała anty-Rh



badania zalecane:



w kierunku wad uwarunkowanych genetycznie

(test potrójny)

21-26 t.c.



badanie ogólne, podmiotowe i przedmiotowe (pomiar RR, HR, masy ciała)



badanie z użyciem wziernika i zestawione (zalecane co 2 miesiące)



ocena pH wydzieliny pochwowej



ocena FHR



ocena ryzyka ciążowego



edukacja zdrowotna w zakresie racjonalnego trybu życia, sposobu odżywiania się

i przygotowania fizycznego do porodu



wsparcie emocjonalne i pomoc merytoryczna w podjęciu samodzielnej decyzji

o sposobie i miejscu porodu



stężenie glukozy po doustnym obciążeniu 75 g glu-

kozy (24−28 tc.)



USG (22−24 tc.)



ogólne moczu



morfologia krwi



w kierunku CMV (IgG, IgM)



jeżeli w I trymestrze IgG (+) w badaniu w kierunku tok-

soplazmozy − bez powtarzania badania



jeżeli w I trymestrze IgG (−) w badaniu w kierunku tok-

soplazmozy − powtórka badania przeciwciał IgG, IgM

27-32 t.c.



badanie ogólne, podmiotowe i przedmiotowe (pomiar RR, HR, masy ciała)



badanie z użyciem wziernika i zestawione (zalecane co 2 miesiące)



ocena pH wydzieliny pochwowej



ocena FHR



ocena ryzyka ciążowego



edukacja zdrowotna w zakresie racjonalnego trybu życia i sposobu odżywiania się



badania obowiązkowe:



badanie ogólne moczu



morfologia krwi



przeciwciała anty-Rh



USG + druga wizyta u lekarza ginekologa



badania zalecane:



podanie immunoglobuliny anty-D kobietom Rh

ujemnym bez przeciwciał anty-D (w 28−30 tc.)

33-36 t.c



badanie ogólne, podmiotowe i przedmiotowe (pomiar RR, HR, masy ciała)



badanie wewnętrzne i zewnętrzne



ocena wymiarów zewnętrznych i wewnętrznych miednicy



ocena pH wydzieliny pochwowej



ocena FHR



badanie piersi pod kątem zmian patologicznych oraz przygotowania do laktacji



ocena ryzyka ciążowego



edukacja zdrowotna w zakresie racjonalnego trybu życia i sposobu odżywiania się



wsparcie emocjonalne i pomoc merytoryczna w podjęciu samodzielnej decyzji

o sposobie i miejscu porodu



badania obowiązkowe:



ogólne moczu



morfologia krwi



w kierunku toksoplazmozy (IgG, IgM), CMV

(IgG, IgM)



VDRL oraz antygen Hbs



posiew z pochwy i odbytu wraz z antybiogramem

w kierunku paciorkowców

β-hemolizujących



badania zalecane:



w kierunku HIV, HCV

37-39 t.c.



badanie ogólne, podmiotowe i przedmiotowe (pomiar RR, HR, masy ciała)



badanie wewnętrzne i zewnętrzne



ocena charakteru wydzieliny pochwowej



ocena FHR



edukacja zdrowotna w zakresie racjonalnego trybu życia i sposobu odżywiania się



badania ogólne:



ogóle moczu



USG po 36. tc. + ocena masy płodu i ilością

płynu owodniowego + trzecia wizyta u lekarza

ginekologa



morfologia krwi obwodowej

Ostatnia wizyta

najpóźniej 2 tygo-

dnie po poprzedniej

wizycie, ale nie

później niż po

ukończonym 40. tc.



badanie ogólne, podmiotowe i przedmiotowe (pomiar RR, HR, masy ciała)



badanie wewnętrzne i zewnętrzne



ocena charakteru wydzieliny pochwowej



ocena FHR



kontynuacja przygotowania do porodu i zapoznanie kobiety i jej rodziny ze sche-

matem opieki po terminie porodu

40-42 t.c.



badania obowiązkowe:



KTG w punkcie konsultacyjnym, izbie przyjęć lub w gabinecie lekarskim (5–7 dni po terminie porodu)



USG z oceną przepływu krwi w tętnicy pępowinowej i tętnicy środkowej mózgu płodu, ocena AFI, ocena stopnia dojrzałości łożyska,

test Manninga (7−10 dni po terminie porodu)



wizyta u lekarza ginekologa

Bibliografia

1. ACOG Technical Bulletin. Fetal heart rate patterns: monitoring, interpretation,

and management. No. 207. July 1995. Washington, DC.: American College
of Obstetricians and Gynecologists, 1995.

2. Agence Nationale d’Accréditation et d’Évaluation en Santé. Bilans et

techniques de rééducation périnéosphinctérienne pour le traitement de
l’incontinence urinaire chez la femme, à l’exclusion des affections
neurologiques. ANAES, Paris 2000.

3. Albers L.L., Anderson D., Cragin L.: Factors related to perineal trauma in

childbirth. J. Nurse Midwifery 1996; 41(4): 269–276

4. Allan W.C., Haddow J.E., Palomaki G.E., Williams J.R., Mitchell M.L., Hermos

R.J. I wsp.: Maternal thyroid deficiency and pregnancy complications:
implications for population screening. J. Med. Screen. 2000; 7:127–130

5. American College of Obstetricians and Gynecologists “Vaginal Birth After

Previous Cesarean Delivery” Practice Bulletin. ACOG, Washington DC 1999

6. ANAES: Service Recommandations Professionnelles, Décembre 2002, s. 78
7. Anderson T.: Umbilical cords and underwater birth. Pract. Midwife 2000; 12
8. Austin T., Bridges N., Markiewicz M., Abrahamson E.: Severe neonatal

polycythaemia after third stage of labour underwater. Lancet 1997; 350

9. Bader T.J., Macones G.A., Asch D.A.: Prenatal screening for toxoplasmosis.

Obstet. Gynecol. 1997; 90: 457–464

10. Bańkowska M.E., Pawłowska A., Leibschang J.: Ocena funkcji tarczycy u

ciężarnych z nadciśnieniem indukowanym ciążą. Ginekol. Pol. 2003; 74: 10

11. Barry C.N.: Water births. Could saline in the pool reduce potential hazards?

BMJ 1995; 310: 1602

12. Berghella V., Rogers R.: Stripping of membranes as a safe method to

reduce prolonged pregnancies. Obstet. Ginecol. 1996; 87

13. Beynon C.: The Normal Second Stage of Labor: a Plea for Reform in its

Conduct. J. Obstet. Gynecol. of the Br. Commonw. ; 64(6): 815–820

14. Bloom S.L., Casey B.M., Schaffer J.I., McIntire D.D., Leveno K.J.: A

randomized trial of coached versus uncoached maternal pushing during
the second stage of labor.????

15. Bothamley J., Chadwick J.: Evaluating immersion in water – issues to be

considered regarding a randomized controlled trial. Beech.B.A., ??? 1996

16. Bourcier A. : Rééducation appliquée à la gynécologie-obstétrique: la

rééducation en urogynécologie. Cah Kinésither 1992; 154: 24–31

17. Bręborowicz G.H.: Położnictwo i ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie

PZWL, Warszawa 2005

18. Burn E., Greenish K.: Water birth. Pooling information. Nurs. Times 1993; 89
19. Calais-Germain B.: El periné femenino y el parto. Los libros de la Liebre de

Marzo, Barcelona 1998

20. Chaliha C., Kalia V., Stanton S.L., Sultan A.H.: Antenatal prediction of

postpartum urinary and fecal incontinence. Obstet. Gynecol. 1999; 94:
689–694

21. Charles C.: Fetal hyperthermia risk from warm water immersion. Br. J.

Midwifery 1998; 3: 155–156

22. Cibils L.: On intrapartum fetal monitoring. Am. J. Obstet. Gynecol. 1996;

174: 1382–1389

23. Clarissa C., Kripke, M.D.: Why Are We Using Electronic Fetal Monitoring?

Am. Fam. Physician 1999, May 1

24. Cluett E.R., Pickering R.M., Getliffe K., Saunders N.: Randomised controlled

trial of labouring in water compared with standard of augmentation for
management of dystocia in first stage of labour. BMJ, Jan 2004

25. Cohen J.: Préparation à la naissance dans l’eau Midwifery Today 2000
26. Combs C.A.: Factors associated with postpartum hemorrhage vith vaginal

birth. Obstet. Gynecol. 1991; 77(1): 69–76

27. Connolly A.M., Thorp J.M.: Childbirth-related perineal trauma: clinical

significance and prevention. Clin. Obstet. Gynecol. 1999; 42(4): 820–835

28. De Gasquet B.: L’accompagnement corporel dans les suites de couches.

Kinésither Sci. 1997; 8–9

29. Deans A.C., Steer P.J.: Temperature of pool is important. BMJ 1995; 311:

390–391

30. Di Mario S., Basevi V., Gagliotti C., Spettoli D., Gori G., D’Amico R. i wsp.:

Prenatal education for congenital toxoplasmosis. Cochrane Database Syst.
Rev. 2009; 21: 1

31. Dumont M.: L’activité physique et sportive dans le post-partum. J. Méd.

Lyon 1985; 66: 521–526

32. Eason E., Labrecque M., Wells G.: Preventing perineal trauma during

childbirth: a systematic review. Obstet. Gynecol. 2000; 95(3): 464–471

33. Eason E., Labrecque M., Wells G., Feldman P.: ????Obstet. Gynecol. 2000;

95: 464–471 (przedruk: Med. Prakt. Ginekol.)

34. Champion P., McCormick C.: Eating and drinking in labour. Books for

Midwives, Oxford 2002

35. Electronic fetal monitoring − is not necessary for low risk labours [editorial]:

BMJ 2001; 322: 1436−1437

36. El Halta V.: Taking the fear out of third stage. Midwifery Today 2002
37. Electronic fetal heart rate monitoring: research guidelines for interpretation.

National Institute of Child Health and Human Development Research
Planning Workshop. Am. J. Obstet. Gynecol. 1997; 177: 1385–1390

38. Eriksson M.: Warm tub bath during labour. A study of 1385 women with

prelabor rupture of the membranes after 34 weeks of gestation. Acta
Obstet. Gynecol. Scand. 1996

39. Eriksson M., Mattsson L.A., Ladfors L.: Early or late bath during the first

stage of labour a randomised study of 200 women. Midwifery 1997; 13
:146–148

40. Fatton B., Jacquetin B.: Conséquences pelvipérinéales de l’accouchement.

Rev. Prat. (MG) 1999; 49: 160–166

41. Fewell J.E., Johnson P.: Upper airway dynamics during breathing and

during apnea in fetal lambs. J. Physiol. 1983; 339: 495–504

42. Fraser W.D.: Opóźnienie rozpoczęcia parcia w drugim okresie porodu u

pierworódek z ciągłym znieczuleniem zewnątrzoponowym. Am. J.Obstet.
Ginecol. 2000; 182: 1165–1171 (przedruk: Med. Prakt. – Ginekol. i Położ.
2001; 2)

43. Garite T.J., Weeks J., Peters-Phair K., Pattillo C., Brewster W.R.: A

randomized controlled trial of the effect of increased intravenous hydration
on the course of labor in nulliparous women. Am. J. Obstet. Gynecol. 2000;
183(6): 1544–1548

44. Garland D., Crook S.: Is the use of water in labour an option for women

following a previous LSCS? MIDIRS Midwifery Digest 2004; 14(1)

45. Garland D., Jones K.: Waterbirth: updating the evidence. Br.J. Midwifery

1997; 5(6): 368–373

46. Gaskin I.M.: Ina May’s guide to childbirth. Bantam Books, New York 2003
47. Geissbühler V., Jakob E., Waterbirths: A Comparative Study, Fetal Diagn.

Ther. 2000; 15(5)

48. Gilbert R.E., Tookey P.A.: Perinatal mortality and morbidity among babies

delivered in water: surveillance study and postnatal survey. BMJ 1999; 319:
483–487

49. Glazener C.M.A., Herbison G.P., Wilson P.D., MacArthur C., Lang G.D., Gee

H. I wsp.: Conservative management of persistent postnatal urinary and
faecal incontinence: randomised controlled trial. BMJ 2001; 323: 593–596

50. Glazener C.M.A.: Sexual function after childbirth: women’s experiences,

17

PO¸O˚NA nauka i praktyka

3 (11)/2010

Fiz

jo

lo

g

ia

persistent morbidity and lack of professional recognition. Br. J. Obstet.
Gyneacol. 1997; 104: 330-335

51. Gonik. B.: Zakażenia wirusowe ciężarnych. Springer PWN, Warszawa 1997
52. Goodfellow C.F., Hull M.G.R., Swaab D.F., Dogterom J., Buijs R.M.: Oxytocin

deficiency at delivery with epidural analgesia. Br. J. Obstet. Gynaecol. 1983;
90: 214–219

53. Guidelines for Perinatal Care, 4th edition, AAP and ACOG 1997, page 101
54. Hager W.D.: Preventing group B streptococcal infections with targeted

therapy. Contemporary Ob./Gyn. 2001; 46(3)

55. Harper B.: Taking the plunge: re-evaluating waterbirth temperature

guidelines. MIDIRS 2003 January

56. Harper B.: Waterbirth Basics: from newborn breathink to hospital protocols.

Midwifery Today Magazine 2000

57. Hazle N.R.: Hydration in labour: is routine intravenous hydration necessary?

J. Nurse Midwifery 1986; 31(4): 171–176

58. Hofmeyr G.J.: Operative versus conservative management for ,,fetal

distress” in labour (Cochrane Review) The Cochrane Library, Issue 1.,
Update Software, Oxford 1999

59. Johnson: Birth under water – to breath or not to breath. Br. J. Obstem.

Gynaecol. 1996; 103: 202–208

60. Jóźwik M., Jóźwik M.: Wpływ porodu drogami natury na czynność dolnego

odcinka dróg moczowych oraz unerwienie dna miednicy – przegląd
obecnego stanu wiedzy. Nowa Med. 2000; 5

61. Kitchenham-Pec S., Bopp A.: Beckenbodentraining, TRIAS – Thieme

Hippokrates Enke, ???Stuttgart, 1997

62. Klimek R.: Położnictwo. Dream, Kraków 1999
63. Laudański T.: Modyfikacja środowiska narodzin – potrzeby matki i dziecka a

potrzeby nowoczesnego położnictwa. Ginekol. Pol. 2001; 72(8): 668

64. Lawrence G.F., Brown V.A., Parsons R.J. : Fetal maternal consequences of

high dose glucose infusion during labour. Br. J. Obstet. Gynaecol. 1982; 89:
27–32

65. Leclerc R.: Kinésithérapie uro-gynécologique et maternité. Cah Kinésither

2001; 209–210: 39–55

66. Lederman R.P., Lederman E., Work B.A. jr, McCan D.S.: The relationship of

maternal anxiety, plasma catecholamines and plasma cortisol to progress in
labour. Am. J. Obstet. Gynaecol. 1978; 132: 495–500

67. Lindow S.W., Hendricks M.S.: The effect of emotional support on maternal

oxytocin levels in labouring women” Eur. J. Obstet. Gynecol. Reproduct.
Med. 1998; 79: 127–129

68. McCandlish R., Bowler U.: Care of the perineum at delivery: hands on or

poised? The HOOP Study, MIDIRS Study Day, Hot Topics in Midwifery,
Hammersmith Hospital, London 1995

69. Meyer S., Hohlfeld P., Achtari C., De Grandi P.: Pelvic floor education after

vaginal delivery. Obstet. Gynecol. 2001; 97: 673–677

70. Mires G., Williams F., Howie P.: Admission cardiotocography. BMJ 2001 Jun

16; 322(7300): 1457–1462

71. Morison S.: Preventing tears – a midwife’s advice. Birthplace 2000; 71: 8–9
72. Morkved S., Bo K.: The effect of postpartum pelvic floor muscle exercise in

the prevention and treatment of urinary incontinence. Int. Urogynecol. J.
Pelvic Floor Dysfunct. 1997; 8: 217–222

73. Mun˜oz C., Izquierdo C., Parra J., Ginovart G., Margall N.: Recommendation

for Prenatal Screening for Congenital Toxoplasmosis Brief Report. Eur. J.
Clin. Microbiol. Infect. Dis. 2000; 19: 324–325

74. Myrfield K., Brook C., Creedy D.: Reducing perineal trauma: implications of

flexion and extension of the fetal head during birth. Midwifery 1997; 13(4):
197–201

75. National Center for Health Statistics. Advance report of maternal and infant

health data from the birth certificate, 1991. Monthly vital statistics report.
42(11) supplement. Hyattsville, MD: Public Health Service (no. 94-1120),
1994.

76. Naylor C., Hollenberg A.: Practice guidelines and profssional autonomy in a

universal health insurance system. Soc. Sci. Med. 1997; 31: 12

77. Nikodem V.C.: Immersion in water during pregnancy, labour and birth.

Cochrane Database Syst. Rev. 1999

78. Odent M.: Use of water during labour – updated recommendations. MIDIRS

1998; 8(1): 68–69

79. Odent M.: The Caesarean. Free Association Books, London 2004
80. Odent M.: Active versus expectant management of third stage of labour.

Lancet 1998; 351: 1659

81. Odent M.: Birth under water. Lancet 1983; 11: 1476–1477
82. Odent M.: Don’t manage the third stage of labour! Pract. Midwife 1998; 1(9)
83. Odent M.: Laboring women are not marathon runners. Midwifery Today

1994; 31: 23–26

84. Odent M.: The Scientification of Love. Free Association Books, London 1999

(revised edition 2001)

85. Odent M.: Odrodzone narodziny. Czym poród może i powinien być?

Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1997

86. Odent M.: Birth and Breastfeeding, Rediscovering the Needs of Women

during Pregnancy and Childbirth. Clairview Books, London 2003

87. Odent M.: Kitting needles, cameras and electronic fetal monitor. MIDIRS

Midwifery Digest. 1996; 6(3)

88. Ołtarzewski. M.: Badania przesiewowe noworodków w Polsce. Nowa Med.

1996; 2: 32–36

89. Paciornik M.: Redécouvert chez les Indiens: Apprenez l’Accouchement

Accroupi, les meilleurs positions, naturelle, pour vous et votre enfant. Pierre-
Marcel Favre, Lausanne 1982

90. Pascali-Bonaro D., Kroeger M.: Continuous female companionship during

childbirth: A crucial resource in times of stress or calm. J. Midwifery and
Women’s Health 2004; 49(4)

91. Patte C., Castille Y.: Place de la kinésithérapie dans les troubles de la

sexualité du post-partum. Kiné 2000/2001; 12: 65–70

92. Pattison N., McCowan L.: Cardiotocography for antepartum fetal

assessment (Cochrane Review). In: The Cochrane Library, Issue 1., Update
Software, Oxford 1999.

93. Paul M.: Kryteria wczesnego rozpoznania i leczenia zarażenia Toxsoplasma

gondii u kobiet ciężarnych i noworodków. Medycyna Po Dyplomie 2004;
13(6): 30–40

94. Pisarski T.: Położnictwo i ginekologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Warszawa 2002

95. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne: Rekomendacje Polskiego

Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o
prawidłowym przebiegu. Ginekologia po Dyplomie 2006, wydanie specjalne

96. Poręba R.: Immersja wodna – pomoc rodzącej w I i II okresie porodu.

Konferencja Fundacji ,,Rodzić po Ludzku”, Warszawa 2000

97. Prendeville W., Harding J., Elbourne D., Stirrat G.: The Bristol third stage trial:

active versus physiological management of the third stage of labour. BMJ
1988; 297: 1295–1300

98. Przyboś A.: Analiza porodów fizjologicznych w wodzie z uwzględnieniem ich

przebiegu i stanu noworodka [praca doktorska].,???? Puck 2003

99. Pschyrembel W., Dudenhausen J.W.: Położnictwo praktyczne i operacje

położnicze. Wydawnicwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002

100. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące

18

www.pzwl.pl

Fi

zj

o

lo

g

ia

wykrywania nosicielstwa paciorkowców grupy B (GBS) u kobiet w ciąży i
zapobiegania zakażeniom u noworodków. Ginekol. Pol. 2008; 79: 221–223

101. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego i Funduszu

Ludnościowego Narodów Zjednoczonych (UNFPA) w sprawie zdrowia
reprodukcyjnego. Racot, 26–28 marca 2004

102. Report of the FIGO Study Group on the Assessment of New Technology.

Evaluation and standardization of fetal monitoring. International Federation
of Gynecology and Obstetrics. Int. J. Gynaecol. Obstet. 1997; 59: 169–173

103. Rogers J., Wood J., McCandish R., Ayers S., Truesdale A., Elbourne D.:

Active versus expectant management of third stage of labour: the
Hinchingbrooke randomized controlled trial. Lancet 1998; 351: 693–699

104. Rosen P.: Supporting women in labour: Analysis of different types of

caregivers. J. Midwifery Health 2004; 49(1)

105. Rosenthal M.J.: Warm water immersion in labour and birth. Female Patient

1991; 16

106. Sagady M.: Renewing Our Faith in Second Stage, The Second Stage

Handbook. Midwifery Today Holistic Clinical Series 2003

107. Sampselle C.M., Miller J.M., Mims B.L., Delancey J.O.L., Ashton-Miller J.A.:

Antonakos CL. Effect of pelvic muscle exercise on transient incontinence
during pregnancy and after birth. Obstet. Gynecol. 1998; 91: 406–412

108. Schaffer J.I., Bloom S.L., Casey B.M., McIntire D.D., Nihira M.A., Leveno

K.J.: A randomized trial of coached versus uncoached maternal pushing
during the second stage of labor on postpartum pelvic floor structure and
function. Am. J. Obstet. Gynecol. 2005; 192: 1692–1696

109. Schifrin B.S.: Medicolegal ramifications of electronic fetal monitoring

during labor. Clin. Perinatol. 1995; 22: 837–854

110. Schmid V.: About physiology in pregnancy and childbirth. Firenze 2005
111. Scrutton M.J.L., Metcalfe G.A., Lowy C., Seed P.T., O’Sullivan G.: Eating

in labour. A randomised controlled trial assessing the risks and benefits.
Anaesthesia 1999; 54(4): 329–334(6)

112. Sever J.L.: Toksoplazmoza w czasie ciąży. Ginekologia po Dyplomie

1999, maj

113. Sever J.L., Larsen J.W., Grossman J.H.: Handbook of Perinatal

Infections. Little, Brown and Co, Boston 1989, s. 160–167

114. Shipman M.K., Boniface D.R., Tefft M.E.: Antenatal perineal massage and

subsequent perineal outcomes: a randomised controlled trial. Br. J.
Obstet. Gynaecol. 1997; 104(7): 787–791

115. Morison S.: Preventing tears – a midwife’s advice. Birthplace 2000; 71:

8–9

116. Simkin P.: Supportive care during labor: a guide for busy nurses. JOGNN

2002; 31

117. Simpson K.R., James D.C.: Effects of immediate versus delayed pushing

during second-stage labor on fetal well-being: a randomized clinical trial.
Nursing Research 2005; 54: 149–157

118. Sipiński A., Poręba R.: Zasady prowadzenia porodu w wodzie.

Twój

Magazyn Medyczny, wydanie specjalne

119. Sławska H., Czuba B., Mazurek U., Machnik G., Wilczok T.: Intrauterine

fetal infection by Cytomegaly Virus – dependence between the CMV
presence intensification in amniotic fluid and neonatal well-being. Med.
Sci. Monit. 2004; 10: 53–57

120. Sleutel M., Golden S.S.J.: Fasting in labor: relic or requirement. Obstet.

Gynecol. Neonatal Nurs. 1999; 28(5): 507–512

121. Słomko Z., Drews K., Niemiec T.: Profilaktyka w położnictwie, ginekologii

i neonatologii. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Poznań 2005.

122. Stevenson J.: The Bristol Third-Stage Trial. Midwifery Today 2005; 73: 41
123. Stroup T.S., Peterson H.B.: Routine intraparturn electronic fetal

monitoring decreases neonatal seizures but increases operative
deliveries. MIDIRS Midwifery Digest. 1996; 6(3): 317

124. Swanson S.: Abdominal muscles in pregnancy and the postpartum period.

Int. J. Childbirth Educ. 2001; 16: 12–4

125. Sweha A., Hacker T., Nuovo J.: Interpretation of the electronic fetal heart

rate during labor. Am. Fam. Physician 1999; 59: 2487–2500

126. Symonds E.M., Senior O.E.: The anatomy of obstetric litigation. Curr.

Obstet. Gynaecol. 1991; 1: 241–243

127. Thacker S.B., Stroup D.F.: Continuous electronic fetal heart rate monitoring

versus intermittent auscultation for assessment during labor. (Cochrane
Review) In: The Cochrane Library, Issue No. 1., Update Software, Oxford
1999.

128. Thilaganathan B., Cutner A., Latimer J., Beard R.: Management of the third

stage of labour in women at low risk of postpartum haemorrhage. Eur. J.
Obstet. Gynecol. Reprod. Biol. 1993; 48(1): 19–22

129. Toepke McLean M.: Changes in the bloodstream during pregnancy.

Midwifery Today 2002

130. Toepke McLean M.: Hemorrhage during pregnancy and childbirth.

Midwifery Today 2002

131. Toth M., Rehnstrom J., Fuch A.: Prostaglandins E i F in cervical mucus of

pregnant women. Am. J. Perinatol 1989; 6

132. Ustawa z dnia 5 lipca 1996 roku o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U.

z 2001 r. nr 57, poz. 602)

133. Valancogne G., Galaup J.P. : La rééducation pendant la grossesse et dans

le post-partum. Rev. Fr. Gynécol. Obstét. 1993; 88: 498–508

134. Villar J., Baaqueel H.: WHO antenatal care randomized trial for the

evaluation of a new model of routine antenetal care. Lancet 2001; 357:
1551–1564

135. Vintzileos A.M., Ananth C.V., Smulian J.C., Scorza W.E., Knuppel R.A.: The

impact of prenatal care on postneonatal deaths in the presence or absence
of antenatal high-risk conditions. Am. J. Obstet. Gynecol. 2002; 187:
1254–1257

136. Wen S.W., Liu S., Kramer M.S., Joseph K.S., Levitt C., Marcoux S. I wsp.:

Impact of prenatal glucose screening on the diagnosis gestational diabetes
and on pregnancy outcomes. Am. J. Epidemiol. 2000; 153(11): 1009–1014

137. WHO: Antenatal care. Maternal and newborn health. Genwa 1996
138. WHO: Safe Motherhood-Care in normal birth: a practical guide. Genewa

1997

139. Wilson P.D., Herbison G.P.: A randomized controlled trial of pelvic floor

muscle exercises to treat postnatal urinary incontinence. Int. Urogynecol.
1998; 9: 257–264

140. Wuitchik M., Bakal D., Lipshitz J.: The clinical signifiance of pain and

cognitive activity in latent labor. Obstet. Ginecol.1989; 73

141. Zalecenia WHO „Poród nie jest chorobą”, Konferencja Naukowa „Potrzeby

kobiet – potrzeby nowoczesnego położnictwa”, Warszawa 1997

142. Zapobieganie zakażeniom perinatalnym paciorkowcami grupy B; wytyczne

Center for Disease Control and Prevention 2002. Med. Prakt. – Ginekol.
Położ. 2002; 5

143. Zotti C., Charier L., Giacomuzzi M. i wsp. Use of IgG test in case definittions

of Toxoplazmozis in pregnancy. New Microbiol. 2004; 27(1): 17–20

Niniejsze opracowanie jest objęte prawami autorskimi należącymi do Sekcji
Położnych Niezależnych przy stowarzyszeniu Niezależna Inicjatywa Rodziców
i Położnych „Dobrze Urodzeni”. Żaden fragment opracowania nie może być
powielany lub rozpowszechniany w żadnej formie i w żaden sposób bez
uprzedniego zezwolenia.

19

PO¸O˚NA nauka i praktyka

3 (11)/2010

Fiz

jo

lo

g

ia