Rośliny uprawne

Współczesny człowiek ze swoją wiedzą i nauką zatarł już granicę między roślinami
uprawnymi, a pozostałymi, które w większości przypadków i tak są wykorzystywane
przez człowieka do różnych celów. Człowiek zawsze nastawiał się na wykorzystanie
świata roślinnego, jako podstawowego czynnika dostarczającego mu środków
odżywczych w różnej postaci.

Rośliny uprawiane dla orzechów

Czasznia małpia – krużyca – drzewo, owocem jest 27 x 23 cm z otworem do 18 cm
jajowata torebka, która zawiera orzechy nazywane rajskimi, trójkanciaste, wielkości
śliwki, smaczne zawierające do 65% tłuszczu.

Drzewipest orzechodajny – drzewo do 60 m wys., owoc do 15 cm średnicy zawiera 3–
4 kanciasto–jajowate orzechy zwane maślanymi, zawierającymi dużo tłuszczu,
smaczne.

Durian właściwy – do 40 m wys. drzewo, owoc mięsisty duży do 30 cm dług. o
doskonałym smaku miąższu, zawiera nasiona smaczne, jadane, jak kasztany jadalne.

Kasztan amerykański – drzewo do 30 m wys., orzechy smaczne 2–3 w kolczastej
okrywie owocu.

Kasztan jadalny – drzewo do 25 m wys., orzechy zwane kasztanami zawierają do 60%
skrobi, cukry i tłuszcze, są bardzo smaczne, jadane na surowo, gotowane i pieczone.

Kola zaostrzona – drzewo do 10 m wys., owoce zwane orzechami kola (guru), są
spożywane jako używka do żucia. Zawierają one kofeinę i są używane do produkcji
słynnej Coca–coli.

Leszczyna – krzew do 8 m wys., orzechy zwane laskowymi, smaczne, zawierające ok.
65% tłuszczu, białko i cukry, jadane są na surowo i używane w cukiernictwie.

Leszczyna drzewiasta – drzewo do 20 m wys., orzechy okrągłe do 2 cm średnicy,
jadalne, zwane orzechami tureckimi.

Leszczyna Lamberta – krzew do 5 m wys., orzechy zwane lombardzkimi, bardzo
smaczne, o smaku migdałowym, używane też w cukiernictwie do chałwy.

Limba syberyjska – drzewo iglaste do 35 m wys., nasiona szyszek do 1 cm średnicy
zwane orzeszkami cedrowymi, smaczne, zawierają do 45% tłuszczu.

Lotos orzechodajny – bób wodny, nelumbo, bobowiec – bylina wód słodkich o
dużych do 35 cm średnicy kwiatach. Owoce bogate w skrobię, jadalne, zwane są
egipską fasolą, smak zbliżony do orzechowego.

Makadamia – trójlistna australijska, owocem jest pestka bardzo twarda, 75% tłuszczu,
jeden z najsmaczniejszych i najcenniejszych orzechów.

Nogal – drzewo o pięknym drewnie i smacznych orzechach w przyrównikowych lasach
górskich w Andach.

Orzacha – orzech ziemny – roślina roczna do 50 cm wys., szypułki kwiatowe po
przekwitnieniu wydłużają się ku dołowi i wpychają w ziemię tworzący się strąk, który
dojrzewa w ziemi i stąd nazwa orzeszki ziemne. Strąki zawierają 1–4 nasiona, smaczne
bardzo pożywne, zawierają do 50% tłuszczu. Prażone lub solone stanowią przysmak.

Orzech włoski – drzewo do 30 m wys., owoc o bardzo twardej okrywie, nasienie falisto
powyginane, smaczne zawiera do 60% tłuszczu.

Orzesznica wyniosła – bertolecja – drzewo do 50 m wys., owocem jest czarna do 15
cm średnicy torebka (1–1,8 kg) zawierająca nasiona zwane orzechami brazylijskimi.
Zawierają one 50–70% tłuszczu i są smaczne.

Orzesznik pekan – drzewo do 50 m wys., owoc podługowaty z pestką zwaną orzechem,
zawierającym do 70% tłuszczu, jest bardzo smaczny i pożywny.

Orzesznik pięciolistkowy – drzewo do 40 m wys., owoc – pestkowiec z żebrowanym
orzechem, smacznym i pożywnym.

Pistacja właściwa – pistakowiec – nieduże drzewo 5–7 m wys., owoc owalny zawiera
pestkę zwaną orzechem pistacjowym. Zawiera do 60% tłuszczu, słodki, przyjemnie
pachnący, jadalny i używany do wyrobów cukierniczych.

Rośliny uprawiane dla jadalnych bulw

Bulwa – topinambur, słonecznik bulwiasty – bylina 1–2,5 m wys., bulwy jadalne,
podobne do ziemniaka.

Cibora jadalna – bylina do 1 m wys., bulwki jajowate, pomarszczone do 3 cm długie,
zawierają do 28% skrobi i 20% tłuszczu, smaczne, o zapachu migdała, nazywane
migdałami ziemnymi, spożywane na surowo, gotowane lub prażone.

Jams – ignam, pochrzyn – roślina uprawiana w krajach tropikalnych ze względu na
bulwy podobne do ziemniaka.

Kolokazja jadalna – kleśnica, taro – bylina, wytwarzająca jedną dużą bulwę, do 4 kg,
jadalna po ugotowaniu lub po usmażeniu, pożywna.

Krąpiel pierzastodzielna – takka – bylina 80–100 cm wys., z podziemną dużą bulwą do
15 cm średnicy, jadalną lub przerabianą na mączkę skrobiową.

Maniok jadalny – krzew 1,5–3 m wys., korzenie bulwiaste 45 a nawet 60 cm długie i
wagi od 4 do 10 kg, zawierają do 40% skrobi i 5% cukru. Najbardziej rozpowszechniona
roślina w krajach tropiku. Jadalna po ugotowaniu lub upieczeniu. Po zmieleniu
wysuszonych bulw uzyskuje się pożywną mączkę skrobiową tzw. arrowroot, która z kolei
po wyprażeniu daje tapiokę.

Maranta trzcinowa – bylina do 2 m wys., tworzy bulwiaste rozłogi (podziemne)
przerabiane na mączkę arrowroot, używaną do przyrządzania potraw.

Paczula – koleus, pokrzywa amerykańska – smaczne jadalne bulwy podobne do
ziemniaków.

Pochrzyn skrzydlaty – pnącze zielne trwałe, wytwarza bulwę do 2 m długości i do 18 kg
wagi. Bulwa zawiera dużo skrobi, jadalna po ugotowaniu lub upieczeniu.

Wilec ziemniaczany – batat – bylina o łodydze płożącej do 5 m długości, korzenie
boczne grube, bulwiaste do 3,5 kg. Bulwy te obfitują w skrobię. Jadane jak ziemniaki.

Ziemniak – bylina do 1 m wys., podziemne bulwy bogate w skrobię, smaczne po
ugotowaniu lub upieczeniu. Najbardziej rozpowszechniony w uprawie.

Ziemniara jadalna – bylina do 1 m wys., o grubym bulwiastym kłączu, z którego wyrasta
kilka bulw. Przyrządza się je jak ziemniaki, ale przewyższają je smakiem i wartością
odżywczą.

Rośliny wykorzystywane na używki

Chmiel zwyczajny – trwała roślina pnąca do 5 m długości, owocostany zwane
szyszkami chmielowymi, używane do produkcji piwa.

Herbata – krzew w uprawie do 1,5 m wys.; dziko do 6 m wys., w kilku gatunkach,
używane liście, które poddane fermentacji a następnie wysuszeniu dają aromatyczną
czarną herbatę, która zawiera 2–4% teiny (narkotyku). Herbatę zieloną, bardzo
popularną w Azji uzyskuje się z lisci nieprzefermentowanych.

Kakaowiec właściwy – drzewo do 15 m wys., owoce wielkości i kształtu ogórka
wyrastają nierównomiernie z pnia i grubych gałęzi. Owoc zawiera białe nasiona wielkości
bobu. Nasiona w obróbce brunatnieją, są odtłuszczane i miele się je na proszek
kakaowy, który służy do wyrobu czekolady. Otrzymany z nasion tłuszcz tzw. masło
kakaowe używane jest do spożycia i w perfumerii.

Kawa – kilka odmian – najważniejsza arabska i liberyjska – krzew lub małe drzewo do 5
m wys., owoc ciemnoczerwony pestkowiec o dwóch owalnych pestkach. Nasiona są
palone (odpowiednio suszone) i służą do przygotowania popularnego napoju – kawy,
zawierającej około 1,4% kofeiny. Ziarna okrągłe (rzadkie) dają kawę perłową zwaną
mokka (mocca).

Machorka – bakun – jednoroczna roślina wysoka do 1 m posiada liście mniejsze niż u
tytoniu szlachetnego. Liście zawierają 1,5 do 10% nikotyny i służą do produkcji tabaki i
tytoniu do żucia.

Ostrokrzew paragwajski – mate – drzewo do 15 m wys., liście przefermentowane a
następnie wysuszone i pokruszone są używane na powszechny napój Ameryki
Południowej zwany mate.

Pieprz żuwny – betel – krzewiaste pnącze, liście są używane na bardzo
rozpowszechnioną używkę zwaną betelem. Liście żuje się razem z orzechami palmy
arekowej i dodatkiem wypna.

Tytoń szlachetny – roślina roczna do 3 m wys., licie po przefermentowaniu, suszeniu i
specjalnym doprawieniu używane do palenia w fajkach, papierosach i cygarach, po
sproszkowaniu używany jako tabaka.

Rośliny używane na przyprawy

Anyż gwiazdkowy – drzewo do 8 m wys., suszone owoce zwane badianem używane
jako przyjemnie pachnąca, korzenna przyprawa do ciast.

Arcydzięgiel litwor – roślina dwuletnia do 150 cm wys., korzenie i owocniki używane na
przyprawę kuchenną.

Bazylia pospolita – roślina roczna, ziele używane jako przyprawa kuchenna.

Biedrzeniec anyż – roślina roczna, owoce używane jako przyprawa (anyżek) do ciast i
pierników.

Bylica głupich – bylina do 120 cm wys., ziele używane jako aromatyczna przyprawa
kuchenna – estragon.

Cynamonowiec – małe drzewo do 10 m wys., kora młodych pędów zwana cynamonem
używana jako aromatyczna przyprawa.

Cząber ogrodowy – roślina roczna, używana jako korzenna przyprawa do konserw,
wchodzi w skład pieprzu ziołowego.

Fenkuł włoski – koper włoski – roślina wieloletnia, nasiona używane jako przyprawa do
ciast i mięsa.

Gorczyca jasna – roślina roczna, nasiona jako przyprawa kuchenna i do wyrobu
łagodnej musztardy.

Goździkowiec korzenny – eugenka – drzewo do 12 m wys., suszone pączki kwiatowe
tzw. goździki, używane powszechnie jako korzenna przyprawa do kompotów, kremów,
pierników.

Hyzop lekarski – podkrzew do 60 cm wys., używany na przyprawę do likierów.

Imbir lekarski – bylina do 1 m wys., kłącza (kandyzowane – jadalne), używane jako
przyprawa kuchenna o przyjemnym zapachu.

Jałowiec – krzew lub drzewo do 15 m wys., za przyprawę służą szyszkojagody,
najczęściej do kiełbas.

Kapar – drzewo, krzew lub pnącze, pąki kwiatowe marynowane, solone lub
przechowywane w oleju, są pikantną przyprawą korzenną, tzw. kapary.

Kardamon – roślina z imbirowatych, jej gatunki wytwarzają aromatyczne kłącza lub
owoc (zwane kardamonem) używane na przyprawę.

Kmin rzymski – roślina roczna, owocki jako przyprawa korzenna do serów.

Kminek zwyczajny – karolek – roślina dwuletnia do 80 cm wys., owoce zawierają
przyjemnie pachnący olejek eteryczny i używane są jako przyprawa kuchenna do
pieczywa, serów, marynat, kiszonek, wódek.

Kolendra siewna – roślina roczna, suszone owoce używane jako korzennie pachnąca
przyprawa kuchenna.

Korzennik lekarski – pimenta – drzewo do 12 m wys., niedojrzałe suszone jagody
zwane zielem angielskim, używane jako lubiana i ceniona przyprawa kuchenna.

Kubea – pieprz kubea – krzewiaste pnącze Malajskie, jego owoce stosowane na
przyprawę mają paląco–gorzki smak.

Lubczyk ogrodowy – bylina do 120 cm wys., korzenie, ziele i owoce używane na
przyprawę kuchenną.

Majeran ogrodowy – roślina roczna, suszone ziele (majeranek) używane jako
aromatyczna przyprawa korzenna do pieczenia, do kiełbas, sosów i zup.

Melisa lekarska – bylina do 1 m wys., świeże liście używane jako przyprawa kuchenna
do sałatek, sosów, marynat mięsa, jako namiastka cytryny.

Muszkatołowiec – muszkatowiec, muszkat – drzewo do 10 m wys., pozbawione
osnówki nasiona (tzw. gałka muszkatołowa) używane jako przyprawa do potraw i ciast.
Osnówka nasion też stanowi przyprawę korzenną bardzo aromatyczną zwaną macis.

Macierzanka zwyczajna – podkrzew do 30 cm wys., używana jako przyprawa kuchenna
pod nazwą – tymianek.

Nagietek lekarski – roślina roczna, kwiaty używane jako przyprawa kuchenna i do
farbowania serów i masła.

Oskór etiopski – krzew, owocki zwane murzyńskim pieprzem używane na ostrą
przyprawę korzenną.

Ostrokrzew paragwajski – z jego liści zawierajacych (do 1,8% kofeiny i do 9,3% taniny)
produkuje się znaczne ilości (ponad 100 tys. ton) herbaty do parzenia “mate”.

Ostryż – kurkuma – bylina, bulwy i liście używane jako aromatyczna przyprawa
korzenna do potraw rybnych.

Papryka roczna – pieprz turecki – roślina roczna, odmiana ostra po wysuszeniu i
sproszkowaniu używana jako przyprawa kuchenna.

Pieprz czarny – pnącze, z zielonych suszonych owoców otrzymuje się pieprz czarny a z
pestek owoców dojrzałych – pieprz biały, ostra przyprawa kuchenna.

Rokambuł – roślina cebulowa, jest odmianą czosnku chętnie używaną na przyprawę.

Szafran uprawny – bylina, suszone i sproszkowane znamiona słupków kwiatowych
(zwane szafranem), używana do ciast przyprawa kuchenna.

Trybuła ogrodowa – roślina roczna, ziele używane jako korzenna pachnąca przyprawa
kuchenna.

Wanilia – pnącze z korzeniami powietrznymi, owoce długie laski do 15 cm, po
wysuszeniu i fermentacji przybierają barwę brunatnoczarną i uzyskują przyjemny aromat.
Bardzo ceniona przyprawa do ciast, słodkich potraw, lodów, kremów, czekolady.

Wawrzyn szlachetny – krzew lub niewielkie drzewo do 10 m wys., suszone liście zwane
laurowymi lub bobkowymi używane jako bardzo popularna przyprawa do zup, marynat,
sosów.

Rośliny uprawiane na włókno

Manila
Opornik
Puchowiec
Sansewiera
Sida
Szczmiel (rami)
Tęgosz mocny (len nowozelandzki)
Toina konopiowata (konopie
indiańskie)
Urena
Zaślaz

Rośliny uprawiane dla jadalnych olejów

Agawa

Bawełna

Banan manilski

Halfa

Jukka

Juta

Ketmia (proświrnik)

Konopie

Krotolaria

Len

Mak
Olejarka abisyńska (ramtil)
Oliwka
Pieprzyca (rzeżucha ogrodowa)
Pomaśla
Rącznik (rycynus, kleszczowina)
Rokietta
Rzepik
Sezam (kunżut, łogowa)
Słonecznik
Soja
Wierzbówka

Rośliny uprawne warzywne

Argania żelazna

Bawełna

Fałdzistka (lalemancja)

Gorczyca

Gwizocja

Jarutka (tobołki polne)

Kapusta czarna

Kapusta rzepak (rzepak)

Katran

Krocień

Krokosz (saflor)

Len

Lnicznik

jarmuż
kalarepa
karpiel (brukiew)
chińska
pekińska
rzepa
karczoch
Kard
Kolokwinta
Koper
Kozibród (salsefia)
Lima
Marchew
Pasternak
Pieczarka
Pietruszka
Pomidor
Por
Psianka
lulo
melonowa
ziemniak (kartofel)
bakłażan (oberżyna)
papryka (pieprzowiec)
pomidor
Rzodkiew
Rzodkiewka
Sałata
Seler
Skorzonera (wężymord)
Soczewica
Sorzycha (groch ziemny)
Szalotka
Szczaw
Szczypiorek
Szparag
Szpinak
Wigna

Rośliny pastewne

Boćwina

Bób

Burak

Cebula

Ciecierzyca

Chrzan

Cykoria

Czosnek

Dynia

olbrzymia

zwyczajna

piżmowa

szparagowa (kabaczek)

woszcza szorstka (arbuz

chiński)

kolczoch

cukinia

arbuz

kolokwinta

kawon

ogórek

Endywia (eskariola)

Fasola

mungo (urd)

ostrolistna

szparagowa

szablak (piękny jaś)

piechota (krzaczasta)

fiżon (brazylijska)

Groch

Kapusta

głowiasta

biała

głowiasta

czerwona

brzoskiew

kalafior

brokuł (szparagowa)

brukselka

Większość z nich pochodzi z rodziny traw i motylkowych, dawniej nazywane –
dzięcieliną. Uprawiane dla otrzymania dużej masy zielonej z jednostki powierzchni, która
jest podawana zwierzętom gospodarskim w postaci siana, zielonek i kiszonek. Rośliny te
charakteryzuje odżywczy skład chemiczny (dużo białka, węglowodanów, tłuszczów,
cukrów, witamin) i właściwości mlekopędne.

Lucerna
Łubin
Manna
Mohar (proso węgierskie)
Notrzyk
Palusznik
Peluszka
Seradela
Sorgo sudańskie (trawa sudańska)
Wigna
Wspięga (lablab)
Wyka
Żywokost

Bobik (bób koński)

Brukiew

Burak

Ciecierzyca

Esparceta (sparceta)

Groszek (lędźwian)

Kapusta pastewna

Komonica

Koniczyna

Koński ząb

Korakan

Kozieradka

Lebioda