Podział roślin uprawnych:

1. Rośliny zbożowe: rośliny uprawne z rodziny traw (Poaceae), stanowią 50% żywności w skali światowej, owocem jest ziarniak, korzenie wiązkowe, kwiatostanem jest kłos lub wiecha. Przeznaczenie: mąka, kasza, ziarno, pasza w postaci ziarna, śruty oraz zielonej masy, zielony nawóz.

1. Jare: żyto jare, pszenica jara, jęczmień jary, owies, kukurydza, gryka.

2. Ozime: żyto ozime, pszenica ozima, jęczmień ozimy, pszenżyto ozime – muszą przejść stadium termiczne (jarowizacja).

Pszenica zwyczajna (Triticum aesativum): wymaga wysokiego poziomu kultury roli i dobrych warunków glebowych, wyróżnia się ok. 20 gatunków pszenicy, pochodzi z południowo-zachodniej i środkowej Azji, uprawiana ok. 7 tys lat, typowe zboże klimatu umiarkowanego. Morfologia: do 150 cm wysokości, dęta, pusta w środku, w dotyku szorstkawa, liście podłużne, szorstkawe, kwiaty zebrane w czworoboczny kłos o 2 do 5 kłoskach kwiatowych, kłosy ościste lub bezościste. Ziarniak ma kształt owalny z podłużną bruzdą, barwy od białawej, przez żółtą i czerwoną do brązowej. Przeznaczenie: podstawowe zboże chlebowe, kasza manna, skrobia, mąka, ziarno, pasza w postaci ziarna, śruty oraz zielonej masy.

Pszenżyto (z Triticosecale): gatunek międzyrodzajowy otrzymany sztucznie. Przeznaczenie: roślina paszowa, zielona masa – zielonka oraz zielony nawóz. Zawiera dużo białka.

Żyto zwyczajne (Secale cereale): pochodzi z Azji Środkowej, dobrze rozwinięty system korzeniowy, odporny na mróz z małymi wymaganiami glebowymi, gatunek uprawiany w północno-wschodniej Europie, pierwotnie chwast w uprawach zbożowych – pszenicy i jęczmienia. Przeznaczenie: pasza – 52% zbiorów, zboże chlebowe – 22% zbiorów, alkohol etylowy – 11% zbiorów, zielona masa – zielonka oraz zielony nawóz.

Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare): jedno z najstarszych i najważniejszych zbóż, brak białek glutenowych w ziarnie – nie nadaje się on na mąkę do wyrobu chleba, krótki okres wegetacji rośliny wynoszący 90 dni umożliwia uprawianie jej na terenach o chłodniejszym klimacie. Przeznaczenie: roślina paszowa – 75% zbiorów, spożycie w formie kasz i płatków – 5-6% zbiorów, słód browarniany – 5-6% zbiorów, materiał siewny – 7-8% zbiorów. Wysokość 0,6 – 1 m, kłos czterorzędowy lub sześciorzędowy, kłoski ościste.

Owies siewny (Avena sativa): odporny na niskie temperatury, 1m wysokości, łodyga pusta. Przeznaczenie: biopaliwo do ogrzewania budynków, mączka owsiana, płatki owsiane, posypka na pieczywo, słoma owsiana (owsianka).

Gryka siewna (hreczka, Fagopyrum esculentum): nie należy do traw, jest rośliną dwuliścienną, owocem jest trójgraniasty orzeszek, korzeń palowy, na jednej roślinie zawiązuje się od 500 – 2000 kwiatów. Przeznaczenie: kasza gryczana, pasza, roślina miododajna.

Szarłat (Amaranthus) – złoto Inków: kwiaty zbite, kłosokształtne. Przeznaczenie: wiele form służy jako zioła i przyprawy, ekstrakt wodny służy do barwienia chleba i tkanin, z nasion uzyskuje się mąkę na kleiki i napoje, jako warzywo przyrządzane jak szpinak, sałata czy liście buraka ćwikłowego, zawarty w nim sekwalen wykorzystywany jest do produkcji kosmetyków.

Kukurydza uprawna (Zea mays): cukrowa – spożywana jako warzywo, bardzo popularna w Ameryce; pękająca – ziarniaki drobne i twarde, przeznaczona do produkcji pop cornu; szklista – agrotechnicznie dzieli się na drobno- i gruboziarniste. Ziarno ma gładkie, głównie żółtopomarańczowe ze szklistym przełomem. W postaci śrutu jest najcenniejszą paszą dla tuczników, służy także do produkcji mąk i kasz; koński ząb – ziarna spłaszczone, o wydłużonym kształcie z wgłębieniem na wierzchołku. Zaletą jest tworzenie bardzo dużej ilości masy zielonej, która pod różnymi postaciami jest cenną paszą dla bydła i trzody. Przeznaczenie: bioetanol, pasza, kasza, mąka, płatki kukurydziane, penicylina, środki dezynfekcyjne, gliceryna, produkcja specjalnych gatunków piwa, burbon.

Proso zwykłe (Panicum miliaceum): kasza zawiera dużo białka (14%), słoma ma znaczenie jako pasza. Przeznaczenie: z ziarna: spirytus, piwo, skrobia i cukier gronowy, słoma i plewy jako pasza, niektóre gatunki jako zielonka, kasza jaglana, pokarm dla zwierząt domowych.

Sorgo (Sorghum): roślina tropikalna z rodziny prosowatych, u nas wytwarza bardzo dużą masę zieloną, ale nie tworzy dojrzałych nasion. Przeznaczenie: liście jako pasza dla bydła, ziarno na kasze i mąkę, łodygi i wiechy do produkcji mioteł i szczotek, włókna do produkcji nietrwałych tkanin, napój alkoholowy podobny do piwa albo wódki, z łodyg – miód sorgowy i syrop, siano, kiszonka.

1. Rośliny okopowe

1. Bulwiaste

2. Korzeniowe

Ziemniak uprawny (Solanum tuberosum): bulwy tworzą się na pędach podziemnych – stolonach, są podziemnymi, zmodyfikowanymi łodygami, kwiatostanem ziemniaka jest grono lub baldachogrono, a owocem jest okrągła, wielonasienna jagoda. Łodyga gruba, mięsista, do 100 cm wysokości, wykształca rozgałęzione kłącza (stolony) z podziemnymi bulwami bogatymi w skrobię. Łodyga jest pokryta przylegającymi włoskami. Liście przerywano-pierzaste, u nasady łatki jajowate lub sercowate. Kwiaty o zrośniętych płatkach i 5 łatkach, średnicy do 3–4 cm, barwy białej, różowej, błękitnej lub fioletowej. Wewnątrz korony 1 słupek i 5 pręcików zrośniętych w rurkę wokół słupka. Zebrane w dwuszypułowe, pozornie szczytowe skrętki. Owoce to zielone jagody. Cały nadziemny pęd (łodyga, liście, kwiaty i owoce) są trujące. Zawierają trującą solaninę. Powoduje ona poważne zatrucia pokarmowe, wykazuje też działanie rakotwórcze. W celach spożywczych użytkowane są bulwy, które nie zawierają solaniny. Jednakże, jeżeli z jakichś powodów (np. w wyniku wypłukania gleby przez ulewne deszcze) były one przez dłuższy czas wystawione na działanie słońca, ich skórka zielenieje i również stają się trujące. Przeznaczenie: ważna roślina pastewna, produkcja alkoholu etylowego, krochmal, produkt spożywczy, mączka ziemniaczana.

Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus) – topinambur: gatunek ekspansywny, stanowi zagrożenie dla gatunków rodzimych, jest niewymagający i łatwy w uprawie, rozmnaża się go głównie z bulw. Rośnie na prawie każdej glebie, jest też odporny na mróz i dość odporny na suszę. Uprawiany jako roślina pastewna. Wykorzystuje się bulwy, łodygi i liście. Bulwy wytwarza na pędach podziemnych, kwiatem jest koszyczek a owocem niełupka. Przeznaczenie: uprawiany jest jako roślina alternatywna lub przynęta na dziki, przetwarzany jest na alkohol, kiszonki, podłoże dla boczniaków, warzywo jest zalecane w diecie niskowęglanowej, jest uprawiany jako roślina ozdobna, bulwy topinamburu mogą być spożywane przez diabetyków – nie zawierają skrobi, a inulina ulega w organizmie hydrolizie do bezpiecznej dla diabetyków fruktozy.

Burak cukrowy (Beta vulgaris ssp. Vulgaris conv. crassa): stanowi drugie na świecie (po trzcinie cukrowej) źródło cukru – ok. 30-40% produkcji światowej. Przeciętny plon korzeni wynosi ponad 40 t/ha, udają się najlepiej po zbożach – zwłaszcza w płodozmianie z pszenicą – na żyznych, średnio żyznych i próchniczych glebach, zasobnych w wilgoć i niezakwaszonych. Uprawy są kapitałochłonne i pracochłonne, wymagają stosowania dużych ilości obornika i nawozów mineralnych. Owocostanem lub owocem są kłębki, korzeń w kształcie stożka (masa 0,5-1,0 kg). Charakteryzuje się wysoką zawartością sacharozy (18-19,5%). Korzeń może być niskocukrowy (17% zawartości cukru), średniocukrowy (18%-19%), wysokocukrowy (19%-21%). Przeznaczenie: cukier, melasa, kiszonka, liście oraz ogonki niektórych odmian jako warzywo, biopaliwo.

Cykoria uprawna (Cichorium intybus var. sativum): częścią jadalna są główki uzyskane podczas pędzenia korzeni w zaciemnionych pomieszczeniach, kwiatostanem jest koszyczek, owocem – spłaszczona niełupka. Przeznaczenie: susz do produkcji kawy i koncentratów spożywczych, napoje orzeźwiające, etiolowane liście jako warzywo, korzenie jako surowiec w przemyśle gorzelniczym, pasza.

Marchew uprawna (Dacus carota ssp. sativa): pomarańczowoczerwone karoteny korzystnie wpływają na nasz wzrok, liście 2 lub 3-krotnie pierzastosieczne, równowąskie, łodyga wzniesiona, rozgałęziona, pusta wewnątrz. Jest bruzdowana i szorstko owłosiona, kwiaty małe, białe, zebrane u szczytu rośliny w baldach złożony z pierzastymi pod baldachem i trójwrębnymi pod baldaszkami pokrywami. Znajdujące się na jego obrzeżu baldaszki mają dłuższe szypułki, wskutek czego powierzchnia baldachu jest wklęsła. Środkowy kwiat w baldaszku jest ciemnopurpurowy. Drobne kwiaty są w większości promieniste, jedynie kwiaty brzeżne są niesymetryczne – mają 2 płatki mniejsze, a 3 większe. Wewnątrz pojedynczego kwiatu jeden słupek z dwoma szyjkami i dolną zalążnią oraz 5 pręcików. Niektóre baldaszki w środku kwiatostanu zawierają wyłącznie kwiaty męskie. Owoc to rozłupnia, rozpadająca się na 2 jednonasienne rozłupki. Korzeń spichrzowy – ma rozbudowany miękisz spichrzowy, służący do magazynowania substancji pokarmowych. W zależności od odmiany – od białawego poprzez żółtawy do pomarańczowoczerwonego (najbogatszego w karoten) i purpurowego. Jadalny. U roślin dziko rosnących biały do kremowego. Przeznaczenie: uprawiana jako warzywo lub roślina pastewna, wykorzystywane nasiona dla celów leczniczych.

Brukiew – kapusta rzepak (Brassica napus L.): kwiatostan – grono, owoc – łuszczyna. Przeznaczenie: dodatek do potraw.

1. Rośliny przemysłowe

1. Oleiste

2. Włókniste

Rzepak zwyczajny (Brassica napus): wymaga gleb o wysokiej kulturze, jest bogatym źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K, oraz niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, owocem jest łuszczyna, olej może zawierać substancje antyżywieniowe oraz kwas erukowy. Przeznaczenie oleje i smary rozkładane biologicznie, rozpuszczalniki, środki powierzchniowo czynne, po przeróbce chemicznej może być stosowany do produkcji farb i lakierów, jako pasza w postaci śruty, wytłoczyn, oleju.

Konopie siewne (Cannabis sativa): roślina azotolubna – najlepiej rozwija się na glebach bardzo bogatych w azot, uprawiana głównie na włókno otrzymywane z łodyg, a używane do produkcji lin, sznurów, worków, rzadziej jako pędziwo tekstylne, z nasion tłoczy się olej konopny, obecnie używany jako olej techniczny, zaś wytłoki służą jako pasza.

Len uprawny (Linum ussitatisssum): z części środkowej łodygi, włókno długie, do produkcji wysokiej jakości przędz czesankowych, osnowowych i dalej tkanin, z części wierzchołkowej i korzeniowej, włókno krótkie, do produkcji przędz zgrzebnych wątkowych. Nasiona oleiste, z których wytwarza się olej, pokost itp. Nasiona lnu mają również zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym i medycynie ludowej. Paździerze – powstałe w procesie pozyskiwania włókna, z połamanej zdrewniałej części łodyg, są surowcem do produkcji płyt paździerzowych o podobnych właściwościach jak płyty wiórowe. Odpady roszarnicze – krótkie włókna z przyklejonymi paździerzami, których nie udało się oddzielić przy pozyskiwaniu włókna, są surowcem do produkcji wysokiej jakości papieru. Wytłoki powstałe przy produkcji oleju z nasion, podobnie jak torebki nasienne (plewy), przerabiane są na pasze.

1. Rośliny motylkowe – strączkowe

Łubin biały (Lupinus albus): powstał na skutek mutacji, a potem naturalnej selekcji, zawiera najwięcej białka spośród roślin strączkowych uprawianych w Polsce, zawiera substancje antyżywieniowe, kwiatostanem jest grono, owocem – strąk. Przeznaczenie: jako zielony nawóz.

Łubin żółty (Lupinus luteus): rośnie dziko na Sycylii, uprawiany jako roślina ozdobna. Przeznaczenie: jako zielony nawóz.

Groch siewny (Pisum sativum): występują odmiany zarówno płożące jak i pnące, osiągające w sprzyjających warunkach wysokość do 2 metrów. Owoce to strąki mające kształt podłużnej torebki, zawierające kilka niewielkich nasion. Przeznaczenie: roślina spożywcza – ziarno suche i na zielono, pasza – jako zielonka lub słoma.

1. Rośliny motylkowe – drobnonasienne

Koniczyna czerwona (Trifolium pratense): wyeliminowała ugory. Przeznaczenie: roślina pastewna.

Lucerna siewna (Medicago sativum): ze względu na dużą zawartość białka jest ważną roślina pastewną. Wchodzi w skład wielu mieszanek traw pastewnych. Należy do roślin wieloletnich, w warunkach Polski może trwać na jednym Poli 4-6 lat. Lucerna wymaga klimatu ciepłego, o łagodnej zimie i dużym usłonecznieniu w okresie wegetacji. Przeznaczenie: cenna roślina pastewna z przeznaczeniem na zielonkę, paszę, susz, siano lub kiszonkę.

Seradela uprawna ( Ornithopus dativus): roślina jednoroczna, pastewna i nawóz zielony, gromadzi azot, spulchnia glebę, poprawia strukturę gleb piaszczystych. Przeznaczenie: zielony nawóz, wzbogaca glebę w najważniejszy składnik pokarmowy – azot, a ponadto chroni ją w zimie dzięki przykryciu, przerastając głęboko korzeniami glebę spulchnia ja i przetwarza pod następcze rośliny uprawne, seradela jest doskonałą bogata w białko rośliną pastewną.

1. Rośliny pastewne uprawiane na gruntach ornych

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annus): roślina oleista (ok. 35% tłuszczu jadalnego i technicznego w nasionach), pastewna (ogromna produkcja masy zielonej, a także wytłoki po produkcji oleju), jadalna ( bezpośrednio nasiona oraz do produkcji chałwy), lecznicza. Kwiatostanem jest koszyczek, a owocem – niełupka.

Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo): ma wiele odmian botanicznych o zróżnicowanych cechach morfologicznych i użytkowych. Roślina rozdzielno płciowa, jednopienna. Owocem jest nibyjagoda, korzenie dobrze rozwinięte, ale płytko usadowione, wytwarza korzenie przybyszowe. Przeznaczenie: jako warzywo – kabaczek, cukinia i patison, roślina ozdobna, olej, przemysł cukierniczy, piekarniczy, pasza.

1. Warzywa

2. Rośliny specjalne

Mak siewny (Papaver somniferum): używany jako lek uśmierzający ból, ma działanie narkotyczne, nasenne i lecznicze, podawano je do cykuty skazanym na śmierć, uprawiany dla pozyskania opium (wysuszony sok mleczny otrzymywany z niedojrzałych makówek, zawiera alkaloidy z grupy morfiny, kodeiny i papaweryny), w celach farmaceutycznych. Nasiona wykorzystywane w cukiernictwie i piekarnictwie, tłuszcz z zepsutych lub niedojrzałych nasion wykorzystywany jest w lakiernictwie.

Chmiel zwyczajny (Chumulus lup ulus): roślina wieloletnia, dwupienna, należy do rodziny konopiowatych. Część podziemna składa się z karpy (korzenie główne i przybyszowe) odmiany goryczkowe zawierają większą ilość alfa-kwasów. Pożądany kolor lupuliny to złocistożółty z jedwabistym połyskiem. Szyszki zawierające żywice, olejki eteryczne, alfa kwasy oraz grabniki. Przeznaczenie: produkcja piwa (granulat, ekstrakt), w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym.

Tytoń szlachetny (Nicotiana tabacum): uprawiany jako roślina ozdobna i lecznicza. Kiedyś zalecano sok tytoniowy oraz sproszkowane liście na bóle zębów oraz inne dolegliwości i choroby, np. dżuma. Popularne są cygara i tytoń do żucia.

1. Rośliny zielarskie

2. Trwałe użytki zielone