Życie i działalność Niccolo Machiavelliego

Niccolo Machiavelli urodził się w 1469 roku w niezamożnej rodzinie

szlachty florenckiej związanej polityczną tradycją z antycesarskim i

propapieskim stronnictwem gwelfów. Pozycja tej grupy społecznej w

ówczesnej Florencji nie była najlepsza. Szlachta traciła coraz więcej

swoich przywilejów. Ojciec Machiavelliego, z zawodu prawnik, Bernardo di Niccolo -

zapewnił mu staranną edukację domową, będącą zresztą czymś zwyczajnym w stolicy

humanizmu.

Aby dobrze zrozumieć działanie Machiavelliego, należy przynajmniej w ogólnym zarysie

naszkicować dzieje polityczne we Florencji na przełomie XV i XVI wieku. W 1434 roku

rządy w państwie [przypominam, że wówczas Włochy podzielone były na kilka

mniejszych państw; Florencja była rządzona przez oligarchię kupiecko-bankierską, gdyż

jej gospodarka bazowała głównie na handlu lewiatańskim] objęli bankierzy Medyceusze,

dążący do władzy absolutnej. Ludowi jednak taki system polityczny nie odpowiadał i w

1494 roku, wykorzystując najazd króla francuskiego Karola V na Włochy, wybuchło

powstanie, w wyniku którego obalono rządy Medyceuszy. Teokratyczne ładanie fanatyka

religijnego, Girolamo Savonaroliego, także nie spiało się na dłuższą metę. W 1947 roku

obalono przywódcę powstania sprzed kilku lat. Głównie zwalczany był przez arystokrację

i wyższe duchowieństwo, a w czasie rozruchów oskarżono go o herezję,

ekskomunikowano i 23 V 1498 roku spalono na stosie. Nastąpiły rządy patrycjatu, w

czasie których Machiavelli zaczął bardzo aktywnie uczęstniczyć w życiu politycznym

państwa. Został mianowicie powołany przez Radę Osiemdziesięciu na urząd sekretarza

Drugiej Kancelarii, zawiadującej polityką wewnętrzną i sprawami wojny, a miesiąc

później także sekretarzem Kancelarii Dziesięciu Republiki Florenckiej, zajmującej się

między innymi sprawami zagranicznymi państwa. Początkowo do jego obowiazków

nalezało jedynie zajmowanie się korespondencją, miał tylko prawo do wygłaszania opinii.

1

Szybko jednak awansował, głównie dzięki zaufaniu Piera Soderiniego. Jako urzednik i

dyplomata nabył obycia i doświadczenia. Wiele podróżował z misjami dyplomatycznymi -

był między innymi w Niemczech [spotkał się tam z władcą Rzeszy - Maksymilianem I],

Szwajcarii, Francji [obdył tam rozmowy z królem Ludwikiem XII] i Państwie Kościelnym

na czele którego stał wówczas papież Juluisz II [towarzyszył mu podczas jednej z jego

wypraw wojennych]. Kiedy w 1512 roku rządy znowu objęli Medyceusze, po zwycięskiej

bitwie pod Prato. Machiavelli został usunięty ze swojego urzędu mocą uchwały Signorii z

7 XI 1512, oskarżony o udział w spisku republikańskim Piera Paola Boscolego i Agostina

Capponiego, a w lutym 1513 roku aresztowano go i poddano licznym torturom. Z powodu

braku dowodów jego winy, uwolniono go, ale jednocześnie otrzymał zakaz przebywania

w Toskanii. Calkowitą swobode poruszania się otrzymał jednak dopiero w 1516 roku. W

tym czasie wycofał się na wieś, osiadł w willi Sant`Andrea w Percussina, gdzie powstały

jego najsłynniejsze dzieła. Jednak nadal jego myśli skierowane były ku żądzy władzy.

Chciał ponownie znaleźć się na arenie politycznej poprzez wkupienie się w łaski

Medyceuszy. To właśnie stało sie genezą "Księcia", spisanego pod rządzących, a nie

będącego odzwierciedleniem jego przekonań. Cel w jakim stworzył owo dzieło został

osiągnięty - Medyceusze powierzyli mu ok. 1520 roku spisanie dziejów Florencji

["Historia Florencji"] oraz drugorzędne zadania polityczne. Lecz Machiavelli nie na długo

mógł się nacieszyć uczęstniczeniem w życiu publicznym Florencji. Wskutek najazdu

wojsk Karola V na Włochy, z Florencjii ponownie zostali wygnani Mecyeusze i

Machiavelli automatycznie przestał liczyć się w świecie ówczesnym. Mięsiąc później

zmarł. Został pochowany w kościele Santa Croce we Florencji.

Dzieła Niccolo Machiavelliego

Z całą pewnością najsłynniejszym jego utworem jest "Książę" ["Il principe"], rozprawa o

istocie władzy, psychicznych mechanizmach osób rządzących, ideale władcy. Powstał on

w 1513 roku, kiedy Machiavelli przebywał w swojej posiadłości w Percussina. Głównym

2

celem "Księcia" było pochlebstwo rządów Medyceuszy, aby wkupić się w ich łaski. Jest

drobny problem, jeśli chodzi o tłumaczenie tego dzieła na język polski, gdyż autor

przełożył wyraz "principe" jako "książę", podczas gdy Machiavelliemu

najprawdopodobniej chodziło bardziej o znaczenie łacińskie słowa "princeps", czyli

"władca, pan, panujący". Na kartach swojego utworu, Machiavelli pochwala istnienie

silnej władzy w państwie. Podkreśla, że osoba rządząca może używać dowolnych

środków, aby uzyskać swój cel, zgodny z dobrem ludu i państwa. Nie wyklucza więc

podstępnego działania włądcy oraz racjonalnego stosowania przemocy wobec

poddanych, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i miłość.. Za lud uważał

Machiavelli przede wszystkim mieszczaństwo, które podzielił na dwie grupy:

» popolo grasso - patrycjat

» popolo minuto - drobnomieszczaństwo, rzemiosło

W "Ksieciu" wyraża także swoją niewiarę w idealność społeczeństwa, ponieważ ludzie z

natury są źli, egoistyczni i niewdzięczni, i ciągle, niezmiennie trwają w złości i głupocie.

Zauważa również brak cnót obywatelskich, które dzieli na dwie kategorie:

» bonta - cnota dobroci, grzeczności, stosownego zachowania

» virtu - cnota odwagi i dzielności

Dlatego uważa, że rządy autokratyczne są potrzebne, a taki władca może być dla ludzi

bezwzględny i okrutny. Poza tym tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod

wpływu fortuny (która decyduje wg Machiavelliego o ludzkim szczęściu) i kierować swoim

losem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. Ostatni rodział "Księcia"

poświęcony jest problemowi zjednoczenia Włoch, które jest niemożliwe z powodu obcych

zaborców i zbyt silnej, ale niewystarczająco mocnej, pozycji Państwa Kościelnego.

Bardzo interesujące w zestawieniu z "Księciem" są poglady opisane w "Uwagi

Machiavella wysnute z Liwiusza historii rzymskiej" ["I discorsi sopra la prima deca di Tito

Livio"], dziele wydanym w 1531 roku. machiavelli opowiada się w nim za republiką.

3

Gloryfikuje polityczne cnoty obywatelskie. Poza tym cały traktat zadedykowany został...

wrogom Medyceuszy. Dlaczego? Właśnie dlatego, że "Książę" pisany był pod

rządzących, niekoniecznie musiał więc zawierać prawdziwe poglądy Machiavelliego.

Dopiero w "Uwagach..." mógł umieścić treści, z którymi się zgadzał.

Do znanych dzieł Machiavelliego zalicza się również "O sztuce wojennej" ["Dialoghi

sull'arte della guerra"] wydane w 1521 roku. W rozprawce tej twierdzi, że podstawą

utrzymania sie każdego państwa jest dobra armia narodowa. Ponieważ Machiavelli był

historykiem, to jak już napisałam, spiał takze "Historię Florencji" na zlecenie

Medyceuszy. Jest on takze twórcą "Mandragana" - komedii obyczajowej uchodzącej za

arcydzieło włoskiego teatru renesansowego oraz dramatu "Belfagor". W obu tych

utworach analizował powiązania zjawisk historycznych z zagadnienaimi społecznymi i

politycznymi. Znaczace jest także, że w swoich utworach politycznych Machiavelli

zauważył pewien proces kształtowania się form ustrojowych: monarchia --> tyrania -->

arystokracja --> oligarcia --> demokracja. Jego działa miały też wielki wpływ na

późniejszą literaturę polityczną dobry odrodzenia (renesansu).

Makiawelizm

Mimo iż Machiavelli nie jest twórcą żadnego systemu polityczno-społecznego czy

filozoficznego, to jego poglądy zwane są makiawelizmem. Chodzi tutaj głównie o

podstawowe stwierdzenie będące dewizą jego dzieła "Książę" , jak i mottem całego jego

życia -"cel uświęca środki". Uważał, że wszystkie drogi, które prowadzą do zrealizowania

jegoś postanowienia, przedsięwzięcia, są tak samo dobre, nie rozgraniczał ich an dobre i

na złe, uczciwe i nieuczciwe, moralne czy niemorlne. Osoba, która dąży do celu powinna

być pozbawiona skrupułów i bezwzględna w realizacji swoich planów. Dlatego też władcy

mogą stosować zarówno przemoc, obłudę, jak i podstęp, jesli w ten sposób zrealizują z

góry wyznaczone cele.

4

5