Б а н к а ў с к i в е с н i к , Ч Э Р В Е Н Ь 2 0 0 7

ç ì å I á å Ä í õ ä Ä

62

М

анеты ВКЛ

у зборы Каралеўскага
Мюнцгабінэта Швецыі*

Калекцыя Мюнцгабiнэта скла-

даецца з манетаў, iншых сродкаў
аплаты, медалёў i разнастайных
аб’ектаў, звязаных з нумiзматы-
кай, якiя сабраны з усiх куткоў
нашае планеты. Музей нясе адказ-
насць за вядзенне штогадовага на-
цыянальнага рэгiстра манетных
скарбаў Швецыi. Пад яго эгiдай 8
разоў на год выходзiць нумiзма-
тычны часопiс. Сярод iншых аба-
вязкаў Мюнцгабiнэта можна вы-
лучыць спрыянне даследаванням
у галiне нумiзматыкi i адкрыццё
доступу да фондаў Музея найшыр-
шаму колу зацiкаўленых асобаў.
Дзякуючы гэткай палiтыцы музея
стала магчымай публiкацыя i маiх
нататкаў.

Галоўнай задачай Мюнцгабiнэ-

та ёсць раскрыццё 2500-гадовае
гiсторыi грошай у жыццi чала-
вецтва з эканамiчнага гледзiшча.
У гэтым супрацоўнiкi ўстановы
карыстаюцца прынцыпам забяспе-
чання зацiкаўленых асобаў Шве-
цыi i замежжа роўнымi магчымас-
цямi карыстання ўсiмi сваiмi рэ-
сурсамi.

Шведы ганарацца сваёй эка-

намiчнай гiсторыяй. У прыват-

насцi, яны адзначаюць першыя
банкоўкi, першы цэнтральны банк
i найвялiкшыя бiтыя манеты ў
свеце, якiя паходзяць менавiта з
Швецыi. Выставы, якiя рэгулярна
ладзiць Каралеўскi Мюнцгабiнэт,
адлюстроўваюць гiсторыю гро-
шай, медальернага мастацтва i
банкаў. За апошнi час тут былi ар-
ганiзаваныя наступныя экс-
пазiцыi: “Грашовыя сродкi Шве-
цыi”, “Грошы ўсяго свету”, “Ча-
радзейства скарбаў”, “Каралеўства
фiнансаў”, “Гiсторыя захавальных
унёскаў”, “Пiрацкi скарб” (дзiця-
чая выстава-гульня), “Гiсторыя
калекцыявання”, “Мастацтва ме-
далёў”.

Калекцыя манетаў Каралеў-

скага Мюнцгабiнэта (КМГ) —
адна з самых найбагатшых у све-
це, што робiць надзвычай папу-
лярнымi i эфэктнымi экспазiцыi
музея. З вельмi рэдкiх манетаў
Вялiкага княства Лiтоўскага, што
ёсць ў зборы КМГ, перадусiм варта
адзначыць залатыя манеты —
10 дукатаў Жыгiмонта Аўгуста,
дзве 5-дукатаўкi Жыгiмонта
Вазы i дзве паўдукатаўкi Яна Казi-
мiра.

å‡ÌÂÚ˚ Çäã Û Á·Ó˚ ÏÛÁÂfl

Супрацоўнiкi Каралеўскага

Мюнцгабiнэта ласкава згадзiлiся
на маю просьбу падаць iнфарма-
цыю аб манетах ВКЛ, што захоў-
ваюцца ў калекцыi музея. У вынi-
ку была складзеная таблiца, дзе
маюцца звесткi пра iнвентарныя
нумары i паходжанне некаторых
манетаў, а таксама — для ўсiх без
выняткаў — дадзеныя пра iх вагу,
дыяметр, эмiтэнта, мынцу, гату-
нак i дату (таблiца). Звесткi таб-
лiцы былi актуальныя на дзень iх
атрымання — 6 лiстапада 2006 го-

К

аралеўскi Мюнцгабiнэт

(КМГ) Швецыi месцiцца ў Стак-
гольме насупраць Каралеўскага
палаца i Музея каралеўскае зброi.
Досвед арганiзацыi працы ў гэтай
вядомай у ва ўсiм свеце ўстанове
можа быць карысны для перай-
мання i ў Беларусi, таму варта ко-
ратка прыгадаць, як арганiзава-
ная дзейнасць Мюнцгабiнэта. Ён
з’яўляецца часткай задзiночання
Музеяў народных старажытнас-
цяў Швецыi i мае статус галоўнага
музея краiны ў галiне гiсторыi
грошай, медальерства i фiнансаў.

ëfl·‡ Å·ÛÒ͇„‡
ÌÛÏiÁχÚ˚˜Ì‡„‡ Ú‡‚‡˚ÒÚ‚‡

ÑÁÏiÚ˚ ÉìãÖñäI

* Друкуецца на мове прадстаўленага аўтарам арыгiнала з захаваннем стылю i арфаграфii.

ç ì å I á å Ä í õ ä Ä

Б а н к а ў с к i в е с н i к , Ч Э Р В Е Н Ь 2 0 0 7

63

Манеты Вялiкага Княства Лiтоўскага

ў зборы Стакгольмскага Каралеўскага Мюнцгабiнэта

I Ì ‚ . ‹ Ç ‡ „ ‡ , „ Ñ ˚ fl Ï Â Ú  , Ï Ï ù Ï i Ú ˝ Ì Ú å ˚ Ì ˆ ‡ É ‡ Ú Û Ì ‡ Í Ñ ‡ Ú ‡ è ‡ ı Ó ‰ Ê ‡ Ì Ì Â

102 273:1

0,30

14

Вiтаўт

Вiльня

Пенязь

н.д.

0,22

12

Вiтаўт

Вiльня

Пенязь

н.д.

Куплены 1993

1,35

20

Аляксандар II

Вiльня

Паўгрош

н.д.

0,98

20

Аляксандар II

Вiльня

Паўгрош

н.д.

1,19

19

Аляксандар II

Вiльня

Паўгрош

н.д.

1,24

20

Жыгiмонт Стары

Вiльня

Паўгрош

1510

1,21

20

Жыгiмонт Стары

Вiльня

Паўгрош

1513

1,14

20

Жыгiмонт Стары

Вiльня

Паўгрош

1515

1,23

20

Жыгiмонт Стары

Вiльня

Паўгрош

1519

1,23

20

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Паўгрош

1548

23 958

1,12

20

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Паўгрош

1556

Куплены 1948

0,94

20

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Паўгрош

1557

20 321

1,08

19

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Паўгрош

1560

Падарунак 1933

1,01

19

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Паўгрош

1561

0,97

19

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Паўгрош

1561

*

34,88

35

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

10 дукатаў

1562

*

26,92

40

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Паўкопка

1564

4,12

24

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Чворак

1565

23 958

2,12

20

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Дваяк

1565

Куплены 1948

23 958

1,78

22

Жыгiмонт Аўгуст

Тыкоцiн

Грош

1566

Куплены 1948

4,12

24

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Чворак

1568

23 457

4,08

24

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Чворак

1568

Куплены 1945

0,62

14

Жыгiмонт Аўгуст

Вiльня

Двупенязь

1570

*

2,18

20

Сцяпан Батура

Вiльня

Траяк

1581

1

2,33

20

Сцяпан Батура

Вiльня

Траяк

1585

23 958

2,25

19

Сцяпан Батура

Вiльня

Траяк

1586

Куплены 1948

2,41

21

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Траяк

1593

2,55

21

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Траяк

1593

2,40

21

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Траяк

1595

2,38

22

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Траяк

1596

2,38

21

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Траяк

1597

1,42

22

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Грош

1611

0,59

13

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Двупенязь

1611

0,54

14

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Двупенязь

1611

0,76

17

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1614

0,64

15

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1615

0,73

17

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1616

0,75

17

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1616

103 150:5

0,66

17

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1617

Падарунак 2002

1,05

18

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1618

í ‡ · Î i ˆ ‡

1

У арыгiнале таблiцы КМГ памылкова была прыведзена дата 1579.

Б а н к а ў с к i в е с н i к , Ч Э Р В Е Н Ь 2 0 0 7

ç ì å I á å Ä í õ ä Ä

64

Ä ä í ì Ä ã ú ç é

да, але ж вялiкiх змен у экс-
пазiцыi, мяркую, чакаць не варта,
i таму iнфармацыя прадстаўляе
вялiкую цiкавасць i сёння. Удало-
ся таксама атрымаць з фотааддзе-
лу Мюнцгабiнэта якасныя здымкi
шэрагу манетаў, i тыя з iх, што
друкуюцца ў якасцi iлюстрацый
да гэтае публiкацыi, пазначаны
зорачкай у слупку Інв. №. У слуп-
ку Паходжанне прыведзены
звесткi аб тым, як i калi трапiлi ў

музей некаторыя манеты, што вы-
стаўлены ў экспазiцыi.

І яшчэ адно тлумачэнне для да-

ведкi чытачам: залатыя манеты ў
колькi дукатаў яшчэ называлi да-
натывамi. Гэтае найменне, што
паходзiць ад лацiнскага слова “да-
рыць”, нарадзiлася ад звычая пад-
нашэння каралям i каралiцам на-
поўненага вялiкiмi залатымi мане-
тамi кубка пры палацавых урачы-
стасцях цi афiцыйных вiзiтах.

Адзначым, што ўсе данатывы ВКЛ
вылучна рэдкiя, бо яны нiколi не
канавалiся да абарачэння сярод
паспалiтага люду.

Вялiкую цiкавасць выклiкае

квадратная клiпа памерам 32х32
мм з калекцыi КМГ. Яна датава-
ная 1624 годам. Вядомы шведскi
нумiзмат Аляксандар Пляцбардзiс
атрыбутаваў манету як таляр-
клiпа. Падобныя таляры ў абара-
чэнне не выпускалiся, а таму мы

I Ì ‚ . ‹ Ç ‡ „ ‡ , „ Ñ ˚ fl Ï Â Ú  , Ï Ï ù Ï i Ú ˝ Ì Ú å ˚ Ì ˆ ‡ É ‡ Ú Û Ì ‡ Í Ñ ‡ Ú ‡ è ‡ ı Ó ‰ Ê ‡ Ì Ì Â

0,45

15

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Двупенязь

1620

102 096*

17,24

28

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

5 дукатаў

1621

Падарунак 1992

*

17,23

36

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

5 дукатаў

1622

0,74

16

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1623

0,63

16

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1623

*

29,54 32x32x2

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Клiпа

1624

0,67

16

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1624

0,69

15

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1624

0,53

17

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

162-

103 150:2

1,01

18

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Грош

1626

Падарунак 2002

0,98

18

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Грош

1626

0,53

16

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1626

0,51

16

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1627

0,65

16

Жыгiмонт Ваза

Вiльня

Шэляг

1627

0,63

15

Ян Казiмiр

Вiльня

Шэляг

1652

0,58

15

Ян Казiмiр

Вiльня

Шэляг

1652

1,09

15

Ян Казiмiр

Вiльня

Шэляг

1661

19 743

1,24

17

Ян Казiмiр

Уездаў

Шэляг

1661

Куплены 1941

19 743

0,97

16

Ян Казiмiр

Уездаў

Шэляг

1661

Куплены 1941

5,52

28

Ян Казiмiр

Вiльня

Орт

1664

1,34

14

Ян Казiмiр

Вiльня

Шэляг

1664

102 168:7

1,08

15

Ян Казiмiр

Вiльня

Шэляг

1664

Куплены 1993

1,28

16

Ян Казiмiр

Уездаў

Шэляг

1663?

*

1,74

17

Ян Казiмiр

Вiльня

Паўдукат

1665

*

1,74

17

Ян Казiмiр

Вiльня

Паўдукат

1665

3,41

26

Ян Казiмiр

Вiльня

Шастак

1665

*

1,51

20

Ян Казiмiр

Вiльня

Траяк

1665

*

1,91

20

Ян Казiмiр

Вiльня

Траяк

1665

1,01

15

Ян Казiмiр

Вiльня

Шэляг

1665

1,14

15

Ян Казiмiр

Вiльня

Шэляг

1666

1,33

16

Ян Казiмiр

Коўна

Шэляг

1666

19 743

1,30

16

Ян Казiмiр

Коўна

Шэляг

1666

Куплены 1941

102 168:8

1,13

15

Ян Казiмiр

Вiльня

Шэляг

166?

Куплены 1993

í ‡ · Î i ˆ ‡ ( Á ‡ Í ‡ Ì ˜ ˝ Ì Ì Â )

ç ì å I á å Ä í õ ä Ä

Б а н к а ў с к i в е с н i к , Ч Э Р В Е Н Ь 2 0 0 7

65

можам уважаць гэтую манету-жэ-
тон за асобую пробу, цiкавую з
гледзiшча медальернага мас-
тацтва. Да таго ж яна мае патрой-
ны адбiтак.

Аверс таляра-клiпы нясе парт-

рэт Жыгiмонта ІІІ Вазы i легенду
SIGIS:III:D:G:REX

.

POL:V:D:L:R:P:S:M:L.

На рэверсе таляра-клiпы

змешчаны ўкаранаваны герб Рэ-
чы Паспалiтае Абодвух Народаў
з гербам роду Вазаў у цэнтры
i працяг легенды

.

NEC

.

NON

.

SVE:GOT*VAN:HAE:REX

.

1624

..

Здолу (там, дзе намi пастаўлена
зорачка) легенду падзяляе герб
Вадвiч вялiкалiтоўскага падскарб-
нага Крыштапа Нарушэвiча, а па-
абапал яго — iнiцыялы НТ тага-
часнага разьбяра штэмпеляў Яну-
ша (Гануша) Трыльнера, якому
належыць аўтарства гэтае працы.
Усё гэта бясспрэчна iндэнтыфiкуе
прыналежнасць манеты да Вiлен-
скае мытнi.

ÑÓ҂‰ ÒÛÔ‡ˆ˚
¥ Ÿ‰Áfl˜Ì‡Òˆ¥

У цэлым мой досвед супрацы з

Каралеўскiм Мюнцгабiнэтам Шве-
цыi можна назваць станоўчым.
Была дасягнутая галоўная мэта —
атрыманы для чытачоў часопiса

ВКЛ. Жыгiмонт ІІІ (ІІ) Аўгуст. 10 дукатаў 1562 года. КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Янсана

2

.

ВКЛ. Жыгiмонт ІІІ (ІІ) Аўгуст. Паўкопка 1564 года. КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Янсана

2

.

ВКЛ. Сцяпан Батура.
Траяк 1581 года. КМГ, Стакгольм.
Здымак Г. Гiльбдэбранда.

2

Адлюстраваннi гэтых манетаў са збору КМГ былi прадстаўлены чорна-белымi здымкамi.

ВКЛ. Жыгiмонт ІV (ІІІ) Ваза.

5 дукатаў 1621 года. КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Гiльбдэбранда.

ВКЛ. Жыгiмонт IV (III) Ваза.

5 дукатаў 1622 года. КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Гiльбдэбранда.

Б а н к а ў с к i в е с н i к , Ч Э Р В Е Н Ь 2 0 0 7

ç ì å I á å Ä í õ ä Ä

66

унiкальны матэрыял. Для спаў-
нення майго запыту ў КМГ i адка-
заў на ўсе пытаннi супрацоўнiкам
музея спатрэбiлася 8 месяцаў. На-
туральна, што набыты за пасярэд-
нiцтвам Сецiва матэрыял не нагэ-
тулькi поўны, як ён мог бы стаць у
вынiку персанальнага наведвання
ўстановы, але найбольш прыемна,
што маю зацiкаўленасць зразумелi
i адгукнулiся. Асабiстая падзяка
за тое, што публiкацыя ў Беларусi
звестак аб аднае з найвыбiтней-
шых музейных збораў манетаў Вя-
лiкага княства Лiтоўскага сталася
магчымай, адрасую рэдактарцы
перыёдыкi Мюнцгабiнэта Монiцы
Галабеўскай-Ланбi, а таксама Габ-
рылю Гiльбдэбранду i Гуннэлю
Янсану, адказным у КМГ за фота-
здымкi. Найбольшую ж падзяку
выказваю незалежнаму шведска-
му нумiзмату Пэру Ларсану, якi
выдатна споўнiў ролю пасярэднiка
памiж вашым пакорным слугой i
музеем, дапамог пераадолець пэў-
ныя фармальнасцi i значна паско-
рыў працэс выканання майго за-
пыту.

Для ўсiх, хто пажадае асабiста

“наведаць” экспазiцыю Кара-

ВКЛ. Жыгiмонт IV (III) Ваза.

Таляр-клiпа 1622 года.

КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Гiльбдэбранда.

ВКЛ. Ян Казiмiр.

Паўдукат 1665 года. КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Гiльбдэбранда.

ВКЛ. Ян Казiмiр.

Паўдукат 1665 года. КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Гiльбдэбранда.

ВКЛ. Ян Казiмiр.

Траяк 1665 года. КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Гiльбдэбранда.

ВКЛ. Ян Казiмiр.

Траяк 1665 года. КМГ, Стакгольм.

Здымак Г. Гiльбдэбранда.

леўскага Мюнгабiнэта ў Стакголь-
ме, паведамляю адрас яго вэб-ба-
чыны ў Сецiве:

http://www.myntkabinettet.se/.