1

Wykład 17

Ks. Mirosław Łanoszka

Antologia literatury mądrościowej (Księga Przysłów)

Prowadzący: Zgłębiając tajemnicę biblijnego rozumienia mądrości, bierzemy dzisiaj do ręki Księgę
Przysłów. Czy pismo to jest jakimś zbiorem starożytnych aforyzmów?

Wykładowca: Księga Przysłów nie jest dziełem o jednolitej kompozycji, lecz faktycznie czymś w ro-
dzaju antologii literatury mądrościowej. Na treść tego pisma składają się zbiory powiedzeń o charakte-
rze religijno-moralnym, które są pogrupowane w większe całości. Podczas długiego procesu redakcyj-
nego kolekcje tych tekstów były zestawiane obok siebie, zazwyczaj bez wyraźnego związku logiczne-
go. Znaczna część zebranych powiedzeń może pochodzić z okresu monarchii izraelskiej, jednak księga
swój ostateczny kształt przyjęła dopiero w okresie po powrocie z wygnania babilońskiego. Długi pro-
ces powstawania Księgi Przysłów wpływał na jej kompozycję, co uwidoczniło się w zróżnicowanym
słownictwie, stylu, podejmowanej tematyce, czy w wielości gatunków literackich. Powyższe informa-
cje prowadzą do wniosku, że Księga Przysłów jest dziełem literackim złożonym, kształtowanym przez
tradycje mądrości zarówno Izraela, jak i narodów ościennych.

Prowadzący: Co możemy powiedzieć na temat autorstwa Księgi Przysłów?

Wykładowca: Na początku Księgi Przysłów umieszczono słowa, które mogłyby wskazywać zarówno
na jej autora, jak i rodzaj literacki tego pisma: „Przysłowia Salomona, syna Dawida, króla izraelskie-
go” (Prz 1,1). Chociaż Biblia mówi o Salomonowym autorstwie przysłów („Ułożył trzy tysiące przy-
słów oraz tysiąc pięć pieśni”; 1Krl 5,12), to jednak tytuły poszczególnych zbiorów, składających się na
Księgę Przysłów, zawierają również informacje o innych autorach, co wyjaśnia dobrze ich odmienną
treść, jak i specyficzną formę literacką poszczególnych pouczeń. Zatem w wyniku długiego procesu
kształtowania się tej księgi, powstało pismo mądrościowe, którego zasadniczy trzon tworzą dwa zbiory
powiedzeń przypisywanych Salomonowi (Prz 10,1-22,16 oraz 25,1-29,27), natomiast pozostałe teksty
pochodzą od innych mędrców (Prz 22,17-24,34); niektórych z nich znamy z imienia, jak Agur czy
Lemuel (Prz 30,1-14; 31,1-9). Mówiąc o autorstwie Księgi Przysłów należy jeszcze wspomnieć o nie-
znanym z imienia autorze obszernego wprowadzenia do całego pisma (Prz 1-9), który jest kimś więcej
niż tylko redaktorem księgi zbierającym sentencje mądrościowe. Napisane przez niego wprowadzenie
zostało zamierzone jako pouczenie nadające ton całej księdze, a także odsłaniające prawdziwe znacze-
nie zamieszczonych w niej maksym i powiedzeń.

Prowadzący: Jakie zatem treści znajdują się we wprowadzeniu do Księgi Przysłów, które pomagają
nam lepiej zrozumieć znaczenie tego pisma?

Wykładowca: Podstawowy temat został poruszony zaraz na początku wprowadzenia do księgi, gdzie
czytamy: „Bojaźń Pana jest początkiem wiedzy” (Prz 1,7) i powtórzony w zakończeniu tej wstępnej
sekcji w brzmieniu: „Początkiem mądrości jest bojaźń Pana” (Prz 9,10). Temat „bojaźni Bożej” i jej
właściwego rozumienia stanowi prawdopodobnie najbardziej charakterystyczny rys teologicznego
wymiaru biblijnej mądrości. Mędrcy Izraela wzywając do „bojaźni Bożej” zwracali uwagę na znacze-
nie religijnego oddania się Bogu. Postawa ta, wyrażała się w posiadaniu głębokiej świadomości, że
każdy człowiek swoje istnienie zawdzięcza Bogu-Stwórcy. To jest prawdziwy powód, dla którego au-
tor wprowadzenia do Księgi Przysłów napisał słowa o „bojaźni Bożej”, potwierdzając w ten sposób, że
religijne powierzenie się (oddanie się) Bogu jest początkiem i fundamentalną zasadą wszelkiej wiedzy.
Tylko dzięki życiodajnej relacji z Bogiem można otrzymać mądrość, dzięki której człowiek potrafi

2

dobrze żyć. Z tego podstawowego przesłania, umieszczonego we wprowadzeniu do Księgi Przysłów
(rozdz. 1-9), wynika wszystko inne. Autor w kolejnych pouczeniach zachęca do roztropnego życia (Prz
3,1-12; 4,10-27), a przestrzega przed różnorakim złem (np.: Prz 5,1-23; 6,20-7,27). Najbardziej charak-
terystycznymi fragmentami tego wstępu są teksty wychwalające mądrość (1,20-2,22; 3,13-20; 4,1-9;
8,1-9,6). Niektóre z nich ukazują mądrość jako osobę, która sama zabiera głos, kierując zachęty i prze-
strogi do wszystkich, którzy są zdolni słuchać. Mądrość w tych tekstach została, między innymi,
przedstawiona jako prorok nawołujący na placach i w zatłoczonych miejscach, który przynagla obec-
nych tam ludzi do porzucenia głupoty i przestrzega ich przed gorzkimi konsekwencjami zaniechania
tego (Prz 1,20-33). O ile znaczenie proroków polegało na tym, że przynosili i oznajmiali słowo Boże,
to nieoceniona wartość mądrości zawarta jest już w niej samej. Księga Przysłów mówi, że ten, kto zna-
lazł mądrość zdobył prawdziwy skarb, przewyższający złoto i srebro, a dla tych, którzy ją posiedli jest
ona prawdziwym drzewem życia (Prz 3,13-18).

Prowadzący: Dlaczego Księga Przysłów przypisuje mądrości tak wielkie znaczenie?

Wykładowca: Mądrość to nie tylko przymiot człowieka, ale jak już zostało powiedziane, przybiera ona
w Księdze Przysłów kształt istoty żywej. Mówi się w takim przypadku o tzw. personifikacji mądrości,
a więc ukazywaniu jej jako osoby. Księga Przysłów przedstawia mądrość w postaci proroka, a także
hojnej pani domu, która zaprasza na swoją ucztę wszystkich ludzi, by w ten sposób pouczyć ich o wła-
ś

ciwej drodze życia. W przeciwieństwie do uosobionej Mądrości (Prz 9,1-6), drugą ucztę wyprawia

uosobiona Głupota (Prz 9,13-18). Głupota ukazana jest również jako kobieta, ale w tym przypadku jest
ona osobą niespokojną, bezmyślną i pozbawioną wszelkiej wiedzy (Prz 9,13), która wszystkich uczest-
ników swojej biesiady, chce sprowadzić na drogę niegodziwego postępowania. Księga Przysłów po-
dejmuje także problem pochodzenia mądrości. Z hymnu, w którym mądrość mówi o samej sobie (Prz
8,22-31), dowiadujemy się, że mądrość jest w Bogu, który odwiecznie powołał ją do istnienia i zrodził.
W tych wypowiedziach o odwiecznej mądrości można dostrzec podobieństwo do znanego nam z
Ewangelii św. Jana Prologu, gdzie czytamy, że: „Na początku było Słowo” (J 1,1). Dlatego też już od
pierwszych wieków chrześcijaństwa, wielu autorów odnosiło te fragmenty Księgi Przysłów do drugiej
Osoby Trójcy Świętej. Możemy zatem przyjąć, że taki jest właśnie pełny sens tych wypowiedzi. Warto
jeszcze w tym miejscu wspomnieć, że słowa hymnu z Księgi Przysłów, mówiące o odwiecznej Mądro-
ś

ci (8,22-31), Kościół, poprzez tzw. akomodację, czyli sens dostosowany, odnosi również do Matki

Bożej jako Matki Słowa Wcielonego-Stolicy Mądrości.

Prowadzący: Czego uczą nas wskazania zawarte w Księdze Przysłów?

Wykładowca: Księga Przysłów z jednej strony uczy nas, jak postępować zgodnie z mądrością, czyli
ż

yć w taki sposób, aby podobać się Bogu. Na przykład. Ukazuje posłuszeństwo rodzicom jako wielką

wartość. Mówi, że nikt, kto poniewiera tymi, którzy dali mu życie nie będzie się cieszył swoją nagro-
dą. Szacunek wobec rodziców powinien trwać do końca ich życia, również wtedy, kiedy nadchodząca
starość odmieni wygląd i zachowanie ojca i matki. Z drugiej strony, Księga Przysłów przestrzega przed
takim zachowaniem, które prowadzi do życiowej katastrofy. Spośród wielu wymienionych zagrożeń,
które czyhają zarówno na ludzi młodych, jak i starszych, w sposób bardzo plastyczny zostało ukazane
zło cudzołóstwa, pijaństwa i towarzyszącej mu rozpusty, lenistwa, a także plotkarstwa i innych grze-
chów języka. Podsumowując możemy powiedzieć, że Księga Przysłów to nie tylko zbiór starożytnych
aforyzmów, ale przede wszystkim jedna wielka zachęta do budowania dobrego życia na fundamencie
Bożej Mądrości, czyli na skale, którą jest sam Bóg.

3

Ks. Piotr Łabuda

Ewangelia Łukasza – Dobra Nowina dla „każdego Teofila”

Prowadzący: Znacząca większość komentatorów, omawiając Ewangelię wg św. Łukasza rozpoczyna
od omawiania jej budowy. Czy rzeczywiście budowa trzeciej Ewangelii jest szczególną na tle innych
dzieł nowotestamentalnych?

Wykładowca: Łukasz jest autorem, który w sposób bardzo dobry posługuje się językiem greckim. Ce-
chą charakterystyczna trzeciej Ewangelii jest duża poprawność językowa. Kunszt pisarski Łukasza
ujawnia się w przemyślanej i oryginalnej strukturze Ewangelii. Jest ona zbudowana na wzorze trójko-
wym. Opisując poszczególne wydarzenia Łukasz zasadniczo przedstawia: zapowiedź (obietnicę) – ob-
jawienie (wypełnienie) – misję (posłannictwo). Taki trójczłonowy układ był zamierzony przez, by po-
uczyć uczniów Chrystusa, że życie każdego wierzącego ma w sobie również taki układ. Całość łuka-
szowego dzieła koncentruje się wokół paschalnej tajemnicy Mistrza z Nazaretu. Poszczególne zaś czę-
ś

ci koncentrują się generalnie wokół Jerozolimy. Wzmianki o Świętym Mieście, do którego Jezus zdą-

ż

a, są miejscami podziału poszczególnych części.

Po prologu (Łk 1,1-4), następuje część, którą możemy nazwać przedłużeniem wprowadzenia do Łuka-
szowego dzieła. Następuje:

- Zapowiedź: zwiastowanie Zachariaszowi i Maryi; nawiedziny Elżbiety (Łk 1,5-56).

- Objawienie: dwa opisy narodzin oraz opis ukazujący dwunastoletniego Jezusa w świątyni stanowiący
zapowiedź misji i tajemnicy Jezusa (Łk 1,57-2,52).

- Opis Misja Jana i Jezusa (Łk 3,1-4,44). Ewangelista opisuje najpierw posłannictwo Jana Chrzciciela
(Łk 3,1-20), będące bezpośrednim przygotowaniem misji Jezusa.

Inauguracją działalności mesjańskiej Jezusa jest chrzest w Jordanie (Łk 3,21-22). W momencie chrztu
następuje zstąpienie Ducha Świętego, który wskazuje na misję i posłannictwo Mesjasza. Napełniony
Duchem Świętym rozpoczyna On swą publiczną działalność. Na początku autor trzeciej ewangelii po-
daje rodowód Mistrza z Nazaretu (Łk 3,23-38), opis kuszenia Jezusa początek działalności w Galilei,
która obejmuje słowa (Łk 4,14-32) i znaki (Łk 4,33-44).

Pierwszą i zasadniczą częścią Ewangelii Łukasza jest działalność Jezusa w Galilei (Łk 5,1-9,50). Na-
stępuje przygotowanie uczniów do pełnienia misji głosicieli Dobrej Nowiny. Widoczny jest trójczło-
nowy schemat Łukaszowych opowiadań.

- Zapowiedź: Następuje powołanie uczniów, Szymon Piotr otrzymuje zapowiedź, że będzie łowił ludzi
(Łk 5,1-11). Nauczającemu i powołującemu słowu Jezusa towarzyszą liczne znaki (Łk 5,12-6,11).

- Objawienie: Jezus dokonuje wyboru Dwunastu jako świadków swojego Objawienia (Łk 6,12-16).
Realizacja zapowiedzi Jezusa dokonuje się w kazaniu „na równinie” (Łk 6,17-49), znakach i cudach,
przebaczeniu grzechów (Łk 7,1-50), objawienie Jego mocy i godności.

- Misja: apostołowie i grupa niewiast kroczą śladami Jezusa (Łk 8,1-21). Słowom Mistrza z Nazaretu
towarzyszą czyny i pouczenia (Łk 8,22- 9,50).

Druga część Ewangelii Łukasza jest opisem drogi Jezusa do Jerozolimy, gdzie ma dokonać się tajem-
nica paschalna (Łk 9,51-19,27). Rozpoczęcie tej długiej podróży następuje w Łk 9,51. Jezus uroczyście
stwierdza, że musi iść do Jerozolimy. To stwierdzenie o konieczności zdążania do Świętego Miasta

4

powtarza się wielokrotnie (Łk 9,51; 13,22; 17,11). Są one charakterystycznymi punktami, według któ-
rych następuje podział sekcji. Celem i kresem tej podróży jest Jeruzalem, gdzie zostanie dopełniona
ofiara Jezusa W ramach podróży do Jerozolimy można wyróżnić następujące jej etapy:

- Obietnica i pouczenia o królestwie Bożym (Łk 9,51-13,21).

- Pouczenia na temat warunków przynależności do królestwa bożego (Łk 13,22-17,10).

- Jezus stwierdza: Królestwo Boże pośród was jest (Łk 17,11-19,27).

Część trzecia Ewangelii św. Łukasza rozgrywa się w Jeruzalem, gdzie następuje męka, śmierć i zmar-
twychwstanie Jezusa (Łk 19,29-24,53). Również i tu możemy wyróżnić trzy sekcje:

- Działalność i nauczanie Jezusa w świątyni (Łk 19,28-21,38).

- Opis męki, śmierci oraz pogrzebu Jezusa (Łk 22,1-23,56).

- Opis zmartwychwstania Chrystusa (Łk 24,1-53)

Prowadzący: Kiedy mogła powstać trzecia Ewangelia?

Wykładowca: Wydaje się, że Ewangelia Łukasza mogła powstać najwcześniej po 70 roku. Według
starożytnych świadectw, trzecia Ewangelia została napisana po śmierci Apostoła Narodów a na krótko
przed powstaniem żydowskim, które miało miejsce ok. 66-70 roku. Można spotkać także opinie staro-
ż

ytnych ojców (Euzebiusz; św. Hieronim), którzy utrzymywali, iż Ewangelia Łukasz powstała jeszcze

za życia św. Pawła.

Warto jednak pamiętać, iż według najstarszej tradycji, przekazanej przez św. Ireneusza, chronologia
powstania Ewangelii synoptycznych przedstawia się następująco: Mateusz napisał Ewangelię w języku
hebrajskim w tym czasie, gdy Piotr i Paweł nauczali w Rzymie; po śmierci apostołów Marek spisał to,
co głosił Piotr, a Łukasz to, czego nauczał Paweł. Zgodnie z tym świadectwem trzecia Ewangelia po-
wstałaby po 67 roku. Ireneusz jednak nie precyzuje bliżej, jaki czas upłynął od tego roku. Wydaje się,
za czym opowiada się większość komentatorów, iż Ewangelia Łukasza powstała krótko po roku 70, na
co wskazuje Łukaszowa wzmianka o zburzonej Jerozolimie i „czasach pogan”, a przed ostatnim okre-
sem panowania cesarza Domicjana (81-96), gdyż Łukasz nie podaje informacji o okrutnych prześla-
dowaniach, które wtedy miały miejsce

1

.

Prowadzący: Czy w samej Ewangelii można znaleźć wskazówki pomocne przy ustalaniu czasu po-
wstania Ewangelii?

Wykładowca: Warto zwrócić uwagę, że w mowie eschatologicznej, Mateusz (Mt 24,15) i Marek (Mk
13,14) jedynie ogólnie mówią o „ohydzie spustoszenia” świętego miejsca. Natomiast w zapowiedzi
Łukasza widzimy konkretna zapowiedź odnoszącą się do zniszczenia Jerozolimy: „Skoro ujrzycie Je-
rozolimę otoczoną przez wojska, wtedy wiedzcie, że jej spustoszenie jest bliskie. Jedni polegną od
miecza, a drugich zapędzą w niewolę między wszystkie narody. A Jerozolima będzie deptana przez
pogan, aż czasy pogan przeminą” ( Łk 21,20-24).

Łukasz przekształca tekst Marka. Nie mówi nic o profanacji świątyni, lecz opisuje los Jerozolimy i jej
mieszkańców z roku 70. Być może Łukaszowy opis powstał już po zburzeniu Świętego Miasta. Warto
zwrócić uwagę, że upadek Jerozolimy dokonał się rzeczywiście tak, jak przedstawia to Łukasz. Rzy-

1

Zob. J. A. F

ITZMYER

, Luke (I-IX), s. 35n.

5

mianie obiegli miasto i otoczyli je wałami. Po zdobyciu miasta jednych jego mieszkańców spotkała
ś

mierć, innych niewola, sama zaś Jerozolima została doszczętnie złupiona. Łukasz spogląda zatem

wstecz na zagładę Świętego Miasta, pisząc że leży ono w gruzach.

Przepowiednia Jezusa, jak każde proroctwo, miała charakter bardzo ogólny, jak to przedstawia Marek
(Mk 13,14). Uściślenia Łukaszowe zostały wprowadzone pod wpływem wydarzeń roku 70. Wszystko
wskazuje na to, że autor trzeciej Ewangelii opisując wypełnienie się przepowiedni Jezusa, przypomina
adresatom, że spełni się również część druga, czyli koniec świata. Stąd też wielu komentatorów suge-
rują, że trzecia Ewangelia mogła powstać tuż po osiemdziesiątym roku.

Prowadzący: Wiemy, że Łukasz pochodził z Antiochii, powiedzieliśmy, że prawdopodobnie tam, oko-
ło 40 roku uwierzył. Skąd zatem miał tak dokładne informacje na temat życia i dzieła Jezusa?

Wykładowca: Rzeczywiście Łukasz nie był naocznym świadkiem życia i nauczania Jezusa. Postanowił
jednak zbadać dokładnie wszystko i opisać po kolei Teofilowi to wszystko co się wydarzyło (Łk 1,3).
Prolog do trzeciej Ewangelii wydaje się poświadczać, że Łukasz miał dobry dostęp do źródeł pierwot-
nego chrześcijaństwa. Być może podczas podróży misyjnych z Apostołem Pawłem, poznał wszystkie
ważniejsze gminy chrześcijańskie, zetknął się także z apostołami i uczniami Jezusa. Wiele szczegółów
mógł zdobyć i poznać szczególnie podczas więzienia Pawła w Jerozolimie, Cezarei i w Rzymie.

Znał także Ewangelię Marka. Świadczy o tym przede wszystkim kolejność perykop oraz duże podo-
bieństwo stylu. Autor trzeciej Ewangelii przejął ponad połowę materiału Markowego (350 z 661 wier-
szy). Materiał pochodzący z najstarszej Ewangelii Łukasz modyfikował jedynie chcąc poprawić styl,
pewne niedociągnięcia językowe, czy też dokonując skróceń i uzupełnień. Mimo tego liczni komenta-
torzy podkreślają, że Ewangelia Marka była bazą dla Łukaszowego przedstawiania życia Jezusa.

Drugim, bardzo ważnym źródłem dla św. Łukasza była Ewangelia Galilejska, tzw. źródło Q. Źródło to
wydaje się, iż było zbiorem logiów, czyli spisanym przekazem zawierającym słowa Jezusa

2

.

Rzecz jasna, Łukasz miał także własne materiały. Prawie połowa Ewangelii Łukasza (548 wierszy na
1149) powstała na bazie materiału własnego Łukasza. Najprawdopodobniej ewangelista swoje wiado-
mości czerpał ze źródła zawierającego logia Jezusa i ze źródeł jemu tylko dostępnych. Wydaje się, iż
wiadomości, których nie znalazł w źródłach pisanych, czerpał z informacji ustnych. Wskazują na to
Dzieje Apostolskie. Być może takim źródłem informacji dla Łukasza był mieszkaniec Antiochii – Ma-
naen, „który wychowywał się razem z Herodem tetrarchą” (Dz 13,1). Ważnym czasem gromadzenia
informacji był zapewne dwuletni pobyt w Palestynie w czasie, gdy Paweł przebywał w więzieniu w
Cezarei. Tam Łukasz zetknął się z Filipem, apostołem Samarii, któremu być może zawdzięcza wiado-
mości o licznych spotkaniach Chrystusa z Samarytanami. Prawdopodobnie również tam Łukasz mógł
nawiązać kontakt z Janem Apostołem lub przynajmniej z chrześcijanami z jego otoczenia, czym dało-
by się tłumaczyć liczne podobieństwa trzeciej i czwartej Ewangelii. Również w Palestynie mógł Łu-
kasz zetknąć się z grupą niewiast, które słuchały Chrystusa i wspomagały jego apostołów. Niewiastom
tym Łukasz poświęca dużo miejsca w swoim dziele. W ojczyźnie Jezusa mógł także spotkać Maryję,
której z kolei zawdzięcza tradycję maryjną i wiadomości o dzieciństwie Mistrza z Nazaretu. Można
również przypuszczać, iż owo spotkanie z Janem i szkołą Janową, jak również z ludźmi znającymi
Matkę Bożą, mogło nastąpić w samym Efezie. Dzieje Apostolskie bowiem piszą, iż św. Paweł przybył
do Efezu, nauczał w szkole Tyrannosa, tam też został uwięziony (Dz 19,1nn.). Jeśli więc Łukasz był
razem z Apostołem Narodów, to około dwuletni pobyt w Efezie był znakomitą okazją do zgłębienia
nauki Chrystusa w duchu szkoły św. Jana. Tam też, w okolicach Efezu, niektórzy umiejscawiają grób

2

A.

P

ACIOREK

, Q – Ewangelia Galilejska, s. 16n.

6

Matki Bożej (potem właśnie tu odbywa się maryjny sobór Efeski 431). Być może zatem właśnie w
Efezie Łukasz poznał wiele szczegółów z życia Świętej Rodziny.

Ks. Michał Bednarz

Biblia odsłania tajemnicę człowieka

Prowadzący: Czy człowiek stanowi tajemnicę?

Wykładowca: W centrum zainteresowania autorów biblijnych pozostaje przede wszystkim Bóg, które-
go starają się przybliżyć czytelnikom. Ale w centrum ich zainteresowania jest również człowiek. Od-
powiadają na pytanie: kim jest człowiek? Czy jest tylko zagubioną w świecie jednostką, która musi
walczyć o przetrwanie, czy też ma w kimś oparcie? Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że takie
pytania są dziwne i zbyteczne. Czyżbyśmy nie wiedzieli, kim jest człowiek? Przecież na każdym kroku
spotykamy ludzi; ocieramy się o nich i to nieraz bardzo boleśnie. To doświadczenie sprawia, iż stale
bogaci się nasza wiedza o człowieku. Wydaje się więc, że już wszystko wiemy na ten temat. Ale w
rzeczywistości tylko pozornie sprawa jest bardzo prosta. Ciągle jesteśmy targani sprzecznymi uczu-
ciami. Kiedy doświadczymy bestialstwa ludzi, jak ci w obozach zagłady, gotowi jesteśmy twierdzić, iż
człowiek jest bestią. Ale kiedy z kolei doznamy dobroci i życzliwości, gotowi jesteśmy mówić, że
człowiek jest aniołem. Kim więc jest naprawdę? Tym pytaniem interesują się autorzy Biblii.

Prowadzący: W jaki sposób autorzy natchnieni odsłaniają tajemnicę człowieka?

Wykładowca: Pismo Święte już na początku odpowiada na szereg pytań egzystencjalnych, czyli ży-
wotnych, które dręczą człowieka i na które każdy – wcześniej czy później – musi sobie odpowiedzieć.
Jeżeli nawet nie czyni tego w młodości, to jednak pytania te powrócą kiedyś w podeszłym wieku. Nie
można ich uniknąć. Można je tylko na chwilę odsunąć. W pewnej chwili trzeba się będzie nad nimi
zastanowić i odpowiedzieć: kim jestem? Skąd się wziąłem? Do czego zmierza moje życie?

Już na pierwszych stronach Pismo Święte (Rdz 1-2) odpowiada na pytanie: skąd się wziął człowiek?
Stara się także wyjaśnić: Kim jest człowieka? Poucza, że jest bytem złożonym z materii i ducha. Przy-
pomina, że jest istotą, która ma w sobie element materialny. A on sprawia, że tak trudno oderwać się
od ziemi; nie możemy swobodnie szybować w kierunku nieba, a gdy już oderwiemy się od ziemskiej
rzeczywistości, to jednak szybko na powrót w nią wpadamy. Mamy jak najlepsze zamiary, ale z dru-
giej strony jesteśmy słabi i ciążymy ku materii.

Ponadto autorzy natchnieni przypominają, że nie pojawiliśmy się na świecie przypadkowo ani nie powsta-
liśmy w wyniku działania ślepych sił. Stwierdzają, że jesteśmy stworzeniem, które wyszło z ręki Boga. I
nie tylko. Autor Księgi Rodzaju podkreśla, że jesteśmy koroną stworzeń; stworzeniem najdoskonalszym.
A Psalmista napisze, że Bóg uczynił człowieka „niewiele mniejszym od istot niebieskich” (Ps 8,6).

Prowadzący: Czy według Pisma Świętego jesteśmy istotami związanymi jedynie ze światem materialnym?

Wykładowca: Pisarze biblijni pouczają również, że w człowieku występuje jakiś element wyższy, du-
chowy. Dzięki niemu możemy się zachwycać jego wielkością. Wreszcie Pismo Święte odpowiada na
pytanie: Do czego człowiek jest przeznaczony? Jaki jest cel jego życia? Ku czemu ono zmierza? Od-
powiedź na to pytanie znajduje się zaraz na początku Biblii. Wprawdzie autor natchniony posługuje się
językiem, który wydaje się już mało zrozumiały, ale każdy może łatwo wyciągnąć wniosek ze starego
opisu: Bóg wyposażył człowieka w zdolność dążenia do szczęścia.

7

Prowadzący: Czy według Biblii człowiek jest w sobie zły, czy może jest prawie aniołem?

Wykładowca: Autorzy natchnieni nie schlebiają czytelnikom. Mają świadomość, iż człowiek jest istotą
niezwykle złożoną. Z jednej strony zdolny jest do poświęceń i heroicznych czynów, a z drugiej do cze-
goś, co wywołuje lęk i przerażenie. Pismo Święte uświadamia nam coś, co na pierwszy rzut oka wy-
wołuje nasz sprzeciw. Np. podkreśla: „Każdy człowiek jest kłamcą” (Ps 106,6). Kiedy czytamy tę wy-
powiedź bez zastanowienia, wydaje się, że nie można jej zaakceptować. Nie jesteśmy bowiem ludźmi,
którzy kłamią na zawołanie, a nawet nie potrafią nie kłamać. Kłamstwo jest zakodowane w ich naturze.
Kiedy się jednak zastanowimy nad wspomnianym stwierdzeniem psalmisty, dochodzimy do wniosku,
ż

e kryje w sobie głęboką prawdę. Oczywiście nie kłamiemy, można powiedzieć, namiętnie i na każ-

dym kroku, ale czasem gramy, gdyż chcemy uchodzić za lepszych niż jesteśmy. Niekiedy, z różnych
względów, nie mamy odwagi powiedzieć prawdy i milczymy. To też jest jakimś rodzajem kłamstwa.
Po refleksji dochodzimy więc do wniosku, że ma rację psalmista.

Z drugiej strony autorzy natchnieni pouczają, iż człowiek jest święty (2 Kor 1,1; 13,12; Ef 1,1.; 3,18;
Flp 1,1; Kol 1,2). Także tym stwierdzeniem jesteśmy zaskoczeni. Nie jesteśmy przecież bez winy.
Tkwi w nas zło. Złu ulegamy, ale jesteśmy święci w znaczeniu biblijnym. Jesteśmy przypisani do in-
nego świata, do świata Bożego (Ef 1,3-14). W ten sposób Pismo Święte podkreśla naszą wielkość.

Biblia jest księgą, której autorzy piszą nie tylko o Bogu, ale także o człowieku; o każdym z nas. Jest
zbiorem wiedzy o człowieku i stanowi właściwy klucz do jego zrozumienia. Uczy dojrzałości, szero-
kiego spojrzenia na ludzi, uczy pokory, miłosierdzia i miłości. Każe wyzbywać się pychy. Nie ma
księgi tak wielkiej i mówiącej tyle pięknej, choć czasami bolesnej prawdy o człowieku.

Pytanie: Jak należy rozumieć stwierdzenie, że „początkiem mądrości jest bojaźń Pana” (Prz 9,10)?