Politechnika
ߓ
Bia ostocka
!
Wydzia Elektryczny
!
Katedra Elektrotechniki Teoretycznej i Metrologii
Instrukcja do zaj laboratoryjnych z przedmiotu
"#
ELEKTROTECHNIKA TEORETYCZNA 2
Kod przedmiotu:
E08019
$wiczenie pt.
BADANIE OBWODU MAGNETYCZNEGO
STRUMIENIA STA EGO
%
ᎋ
Numer wiczenia
#
E26
Autor:
Dr in . Jaros aw Makal
&
!
Bia ystok 2006
!
Cel wiczenia:
#
Zbadanie podstawowych w asno ci obwodu magnetycznego
!
'
o strumieniu sta ym w czasie.
!
1. Wprowadzenie
Obwodem magnetycznym nazywa si zespó elementów (wykonanych
"
!
zwykle z materia ów ferromagnetycznych) tworz cych drog zamkni t dla
!
(
"
" (
strumienia magnetycznego, powstaj cego w wyniku dzia ania ród a pola
(
!
) !
magnetycznego.
* !
&
#
ród em pola magnetycznego mo e by albo uzwojenie, przez które
przep ywa pr d elektryczny, albo magnes trwa y b d cy materia em
!
(
!
" (
!
ferromagnetycznym, w którym pole magnetyczne powsta o i trwa nadal.
!
Zale nie od pr du p yn cego w uzwojeniu wytwarzaj cym pole
&
(
! (
(
magnetyczne rozró nia si obwody magnetyczne o strumieni
&
"
u sta ym
!
i o strumieniu zmiennym w czasie.
Je eli obwód magnetyczny jest wykonany z jednego materia u, to obwód
&
!
taki nazywa si jednorodnym. Je eli obwód magnetyczny tworz materia y
"
&
(
!
o ró nych w a ciwo ciach magnetycznych, to obwód taki nazywa si
&
! '
'
"
niejednorodnym.
Podobnie jak w przypadku obwodów elektrycznych, rozró nia si obwody
&
"
magnetyczne nierozga zione i obwody magnetyczne rozga zione. Mi dzy
!"
!"
"
wielko ciami charakteryzuj cymi obwody magnetyczne i obwody elektryczne
'
(
istnieje analogia o charakterze matematycznym, która pozwala przy obliczaniu
obwodów magnetycznych wprowadzi wiele poj stosowanych w obwodach
#
"#
elektrycznych. Jednak e nale y pami ta , e mi dzy tymi obwodami wyst puj
&
&
" # &
"
" (
tak e znaczne ró nice natury fizycznej.
&
&
I.1. Obwód magnetyczny o strumieniu sta ym w czasie
!
W wyniku przep ywu pr du przez uzwojenie nawini te na rdze powstaje
!
(
"
+
pole magnetyczne o indukcji B i nat eniu H. Wektory te s ze sob zwi zane
"&
(
(
(
równaniem:
H
H
B
U
P
P
P
(1)
gdzie:
P
- przenikalno'#
"
!
magnetyczna bezwzgl dna materia u rdzenia,
P
- przenikalno magnetyczna pró ni (
'#
&
]
/
[
m
H
10
4
S
P
),
U
P
- przenikalno magnetyczna wzgl dna (dla materia ów ferromagnetycznych
'#
"
!
2
²²
U
P
).
Z kolei strumie magnetyczny
+
)
(ca kowita liczba linii indukcji
!
magnetycznej przechodz cych przez dan powierzchni S) jest zwi zany
(
(
"
(
z indukcj magnetyczn
(
( B zale no ci :
& ' (
dS
B
6
³
)
(2)
Je eli wektor instru
&
kcji B jest sta y w ca ym przekroju poprzecznym
!
!
S rdzenia
(tzn., e pole magnetyczne jest jednorodne), to:
&
S
B
)
(3)
Dla materia ów ferromagnetycznych zale no
!
& '#
f(H)
B
jest nieliniowa i jest
zwana krzyw magnesowani
(
a. Zazwyczaj przedstawia si j dla próbek, które
" (
wcze niej nie by y magnesowane i indukcja magnetyczna narasta w nich
'
!
stopniowo od zera do okre lonej warto ci ko cowej. Charakterystyczn cech
'
'
+
(
(
ferromagnetyków jest to, e rozmagnesowanie próbki nie przebie
&
ga po tej samej
krzywej co namagnesowanie. Krzywe te tworz tzw. p tl histerezy (rys. 1).
(
" "
Szeroko p tli histerezy zale y od w asno ci materia u i od cz stotliwo ci
'# "
&
!
'
!
"
'
zmian kierunku pola magnetycznego.
Rys.1. P tla histerezy materia u ferromagn
"
!
etycznego
.
B
B
U
-B
U
H
H
F
0
-H
F
U
B
- pozosta o magnetyczna (indukcja remanencji),
! '#
F
H
- nat enie pow ci gaj ce (nat enie koercji).
"&
' ( (
"&
Jednym z podstawowych praw stosowanych w teorii obwodów
magnetycznych jest prawo przep ywu. Gdy na
!
rdze , stanowi cy obwód
+
(
magnetyczny nierozga ziony z o ony z
!"
! &
n odcinków, jest nawini te uzwojenie o
"
z zwojach, przez które przep ywa pr d
!
( I, to prawo przep ywu przybiera posta :
!
#
¦
4
Q
N
N
N
I
z
l
H
(4)
gdzie
z , liczba zwojów d awika,
!
I
z
4
- przep yw pr du,
!
(
k , numer kolejnego odcinka (elementu) obwodu magnetycznego, wzd u
! &
którego nat enie pola
"&
N
H
i przenikalno magnetyczna
'#
N
P
pozostaj (
niezmienione.
W obwodach magnetycznych cyrkulacj wektora nat enia pola
"
"&
magnetycznego wzd u drogi zamkni tej nazywa si si magnetomotoryczn
! &
"
" !(
(
i oznacza
¦
Q
N
N
N
P
I
z
l
H
F
(5)
Si a ta, równa liczbowo przep ywowi, jest ród em strumienia magnetycznego.
!
!
) !
Iloczyn
PN
N
N
U
I
H
nazywa si napi ciem magnetycznym. W obwodzie
"
"
magnetycznym si a magnetomotoryczna jest równa sumie napi
!
"#
magnetycznych. Poniewa z zasady ci g o ci strumienia magnetycznego
&
( ! '
wynika, e dla ka dego
&
&
k
N
N
N
N
N
S
H
S
B
)
P
(6)
S
N
, przekrój poprzeczny k-tego odcinka obwodu magnetycznego, to inaczej
N
N
N
S
H
)
P
(7)
i podstawiaj c do (4) otrzymuje si
(
"
¦
4
)
Q
N
N
N
N
S
l
P
(8)
Dla k-tego elementu obwodu magnetycznego reklutancja (opór magnetyczny)
jest równa:
N
N
N
PN
S
l
R
P
(9)
wtedy wzór (8) przyjmie posta :#
¦
¦
4
)
Q
N
PN
P
Q
N
PN
R
F
R
(10)
Uwaga: trzeba pami ta , e reklutancja ma charakter nieliniowy, gdy
" # &
&
)
(H
f
P
.
Wzór (10) opisuje prawo Ohma dla obwodu magnetycznego (przez analogi do
"
obwodu elektrycznego).
Obwody magnetyczne sta ego strumienia s pewn matematyczn
!
(
(
(
analogi obwodów nieliniowych pr du sta ego mimo pewnych ró nic
(
(
!
&
fizykalnych, jak np. istnienie strumienia rozproszenia oprócz strumienia
g ównego, który to strumie trzeba cz sto uwzgl dnia w ob
!
+
"
"
#
liczeniach
obwodów magnetycznych, podczas gdy w obwodzie pr du sta ego mo na
(
!
&
zawsze za o y , i pr d skro ny oraz pr d up ywu do ziemi s pomijalne.
! & # & (
'
(
!
(
Obwód magnetyczny o strumieniu sta ym w czasie otrzymuje si cz c
!
" !( (
elementy o bardzo du ej warto ci prze
&
'
nikalno ci magnetycznej
'
P
, czyli
powinien on by wykonany z ferromagnetyków. Do wytworzenia w tym
#
obwodzie sta ego strumienia mo na u y albo magnesu sta ego, albo te jak w
!
&
& #
!
&
niniejszym wiczeniu, uzwojenia z pr dem sta ym.
#
(
!
Pos uguj c
!
( si analogi obwodow , przy za o eniu pomijalno ci
"
(
(
! &
'
strumienia rozproszenia oraz równomiernego rozk adu g sto ci i strumienia
!
" '
(indukcji magnetycznej) w przekroju poprzecznym ferromagnetycznym, mo na
&
wprowadzi dla obwodów magnetycznych pewne poj cia i zale
#
"
& '
no ci
analogiczne do poj i zale no ci prawdziwych dla obwodów elektrycznych
"#
& '
pr du sta ego.
(
!
Ilustruje to poni sza tabela:
&
-
Obwód magnetyczny
Obwód elektryczny
Si a magnetomotoryczna
!
(przep yw)
!
z
I
4
Si a
!
elektromotoryczna
(napi cie ród owe)
"
) !
E
Strumie magnetyczny
+
)
Pr d elektryczny
(
I
Opór magnetyczny
(reluktancja)
S
l
R
-U
P
P
Opór elektryczny
(rezystancja)
S
l
R
J
An
alo
gi
cz
ne
p
oj
cia"
Napi cie magnetyczne
"
l
H
R
U
P
P
)
Napi cie elektryczne
"
R
I
U
P
P
R
U
)
prawo obwodu magnetycznego
(prawo Ohma dla magnetyzmu)
R
U
I
prawo Ohma
0
)
r
¦
N
Q
N
I prawo Kirchhoffa
¦
r
Q
N
.
I
0
I prawo Kirchhoffa
An
alo
gi
cz
ne
za
le
no
ci
&
'
¦
¦
r
)
r
Q
N
Q
N
P
N
N
P
l
H
R
II prawo Kirchhoffa (prawo przep ywu)
!
¦
¦
r
r
Q
N
N
N
N
Q
N
R
I
E
II prawo Kirchhoffa
Na podstawie tych analogii sporz dza
(
si dla ka dego obwodu magnetycznego,
"
&
tak e
& rozga zionego, schemat zast pczy
!"
"
jednoliniowy, tak jak to pokazano na
rysunku 2a i b.
Rys.2a. Zast pczy schemat elektryczny obwodu magnetycznego
"
R
S
R
S
R
P
R
P
.
/
=z·
Rys. 2b. Obwód magnetyczny jednooczkowy.
Problemy zwi zane z obliczaniem obwodów
(
magnetycznych sprowadzaj si na ogó do
( "
!
dwóch typów zada :+
a) dany jest strumie magnetyczny w jednym
+
z elementów, i nale y wyznaczy przep yw
&
#
!
pr du,
(
b) dany jest przep yw pr du, i nale y wyznaczy
!
(
&
#
strumie
magnetyczny
wyst puj cy
+
" (
w okre lonym
elemencie
obwodu
'
magnetycznego.
Zadanie a) rozwi zuje si wg algorytmu
(
"
pokazanego obok.
Zadanie b) rozwi zuje si metod prób wg
(
"
(
podanego
wy ej
algorytmu,
przyjmuj c
&
(
przewidywan
warto
strumienia
(
'#
magnetycznego, obliczaj c odpowiadaj cy temu
(
(
strumieniowi przep yw i porównuj c
!
( go z zadanym przep ywem, koryguj c
!
(
odpowiednio przyjmowany strumie , a do osi gni cia zadanej dok adno ci.
+ &
( "
!
'
Dane:
)
, wymiary,
geometryczne obwodu,
krzywa magnesowania
Oblicz B
S
B )
Oblicz H
znaj c B, odczytaj H
(
z charakterystyki
magnesowania
Oblicz
4
¦
4
Q
N
N
N
l
H
l
U
-
l
S
l
U
-
l0
l1
m
n
To samo zadanie mo na rozwi za , pos uguj c si metod graficzn ,
&
( #
!
(
"
(
(
analogiczn do metody graficznej wykorzystywanej np. do obliczenia obwodów
(
nieliniowych pr du sta ego oraz wykorzystuj c dla u atwienia schemat
(
!
(
!
zast pczy liniowy obwodu magnetycznego.
"
II. Przebieg wiczenia
#
II.1 Cz zjawiskowa
"'#
, eksperymentalna
Na podstawie zmierzonych wymiarów geometrycznych rdzenia nale y
&
obliczy redni d ugo dr
# '
( !
'# ogi strumienia w rdzeniu ( l
-U
=l
U
-
+l
U
-
) i w szczelinie
powietrznej. Nast pnie w uk adzie pomiarowym (rys. 3) dokona wyznaczenia
"
!
#
charakterystyki magnesowania rdzenia.
II. 1. 1. Przebieg pomiarów
Zmierzy suwmiark wymiary geometryczne rdzenia w kilku
#
(
miejscach
i zanotowa je w tabeli 1. (w [mm]).
#
Tabela 1.
Pomiar
m
n
l1
l0
l
S
S [mm
]
1.
2.
3.
'rednia
Zestawi uk ad pomiarowy wg schematu (rys. 3)
# !
Rys. 3. Schemat uk adu pomiarowego.
!
Z
TH26
Z , zasilacz pr du sta ego,
(
!
A , amperomierz magnetoelektryczny (zakres do 3[A]) lub cyfrowy,
TH26 , miernik indukcji magnetycznej.
Wyniki pomiaru zanotowa w tabeli 2.
#
Tabela 2.
I [mA]
B [mT]
H=z
-U
l
I [A/m]
Na podstawie otrzymanych rezultatów wykre li (na papierze milimetrowym
' #
lub w programie Microsoft Excel) charakterystyk magnesowania badanego
"
rdzenia B=f(H).
Zastanowi si w jaki sposób wyznaczy charakterystyk
# "
#
" 2=f(H). Spróbowa #
narysowa t charakteryst
# (
yk ."
II.2. Cz numeryczna
"'#
Na podstawie wyników pomiarów i oblicze (cz I) wiczenia nale y
+
"'#
#
&
przygotowa dane do analizy numerycznej wg opisanej formu y:
#
!
a) wyznaczy strumie magnetyczny w rdzeniu dla nast puj cych warto ci
#
+
" (
'
pr du: 0,25; 0,50; 0,75, 1,00;
(
1,25; 1,50, 1,75; 2,00; 2,25; 2,50; 2,75; 3,00.
[A], przyjmuj c jednakowy przekrój rdzenia i szczeliny; w tym celu trzeba
(
uzupe ni tabel 3, naszkicowa wykres
! #
"
#
)
(I
f
)
i odczyta z niego
#
szukane warto ci strumienia.
'
Oznaczenia:
H
S
, l
S
, odpowiednio nat enie pola magnetycznego i d ugo drogi strumienia
"&
!
'#
w powietrzu;
H
U
, l
U
, odpowiednio nat enie pola magnetycznego i d ugo drogi strumienia
"&
!
'#
w rdzeniu (w elazie).
&
Tabela 3.
B
>7@
S
B
)
[mWb]
S
S
l
H
U
U
l
H
¦
l
H
l
H
l
H
U
U
U
S
S
P
I
>$@
b) przyj aproksymacj krzywej magnesowania wielomianem 5
(#
"
-go stopnia
i wyznaczy dla dwóch ró nych zestawów punktów wspó czynniki a
#
&
!
, a
i a
równania:
B
a
B
a
B
a
H
U
(11)
Uwaga: Mo na wykorzysta metod eliminacji Gaussa.
&
#
"
c) wyznaczy wzór na napi cie magnetyczne
#
"
)
()
f
U
PU
na rdzeniu
wykorzystuj c zale no
(
& '#
U
U
PU
I
H
U
oraz
S
B
/
)
st(d
)
)
)
S
l
a
S
l
a
S
l
a
U
U
U
U
PU
(12);
d) wyliczy warto reluktancji
#
'#
PS
R szczeliny powietrznej zgodnie ze wzorem
(9);
e) narysowa w programie SCHEMATICS obwód jak na rys. 4 lub wczyta
#
#
plik ZAD1A.SCH (H1 jest ród em napi ciowym sterowanym pr d
) !
"
( owo
modeluj cym nieliniow charakterystyk magnesowania rdzenia).
(
(
"
Analogiem pr du w tym obwodzie jest strumie magnetyczny
(
+
3 zamykaj cy
(
si w rdzeniu. Napi cie wyj ciowe ze ród a
"
"
'
) ! H1 jest analogiem napi cia
"
magnetycznego U
PU
powsta ego na rdzeniu.
!
Zgodnie z II prawem Kirchhoffa dla obwodów magnetycznych
PS
PU
P
U
U
U
gdzie
S
S
PS
l
H
U
(lub
PS
PS
R
U
/
)
) , napi cie magnetyczne na szczelinie
"
powietrznej.
f) wyznaczy zakres zmian si y magnetomotorycznej
#
!
P
F
oznaczonej na
schemacie jako V1 (
zI
F
P
);
g) przeprowadzi symulacj i wykre li w PROBE zale no zmian warto ci
#
"
' #
& '#
'
strumienia magnetycznego od si y magnetomotorycznej. Zwróci uwag na
!
#
"
znaczenie odpowiedniego doboru punktów charakterystyki magnesowania
przy wyznaczaniu wspó czynników a
!
, a
,a
;
5
"N
9 +
KSRO\
h) odczyta z wykresu warto ci strumienia magnetycznego i porówna
#
'
#
z wynikami otrzymanymi metod analityczn .
(
(
III. Zagadnienia kontrolne
1. Metody rozwi zywania obwodów magnetycznych.
(
2. Aproksymacja charakterystyk nieliniowych.
3. Prawa obwodów magnetycznych.
4. Przebieg p tli histerezy magnetycznej.
"
5. Zale no ci pomi dzy podstawowymi wielko ciami charakteryzuj cymi
& '
"
'
(
obwody magnetyczne.
6. Sterowane ród a pr dowe i napi ciowe oraz ich parametry w Pspice.
) !
(
"
IV. Literatura
1. Bajorek J., Go biowski
!"
L., Posiewa a
! W.: Obwody elektryczne. Laborato-
rium mikrokomputerowe. Rzeszów 1996.
2. Baranowski K., Welo A.: Symulacja uk adów elektronicznych
!
. PSpice Design
Center. Warszawa, Mikom 1996.
3. Bolkowski S.: Teoria obwodów elektrycznych. Warszawa, WNT 1995.
4. Koz owski J.:
!
Laboratorium elektrotechniki teoretycznej. Praca zbiorowa.
Wydawnictwo Politechniki Pozna skiej, Pozna 1998.
+
+
5. Król A., Mroczko J.: PSpice. Symulacja i optymalizacja uk adów
!
elektronicznych. Wyd. Nakam, Pozna 2000.
+
6. Zimny P., Karwowski K.: Spice, Klucz do elektrotechniki , instrukcja,
program, przyk ady
!
. Wydawnictwo Politechniki Gda skiej, Gda sk: 1996.
+
+
Wymagania BHP
Warunkiem przyst pienia do praktycznej realizacji wiczenia jest
(
#
zapoznanie si z
"
instrukcj BHP i i
(
nstrukcj przeciwpo arow oraz
(
&
(
przestrzeganie zasad w nich zawartych. Wybrane urz dzenia dost pne na
(
"
stanowisku laboratoryjnym mog posiada instrukcje stanowiskowe. Przed
(
#
rozpocz ciem pracy nale y zapozna si z instrukcjami stanowiskowymi
"
&
# "
wskazanymi przez prowadz cego.
(
W trakcie zaj laboratoryjnych nale y przestrzega nast puj cych zasad:
"#
&
#
" (
i
Sprawdzi , czy urz dzenia dost pne na stanowisku laboratoryjnym s w
#
(
"
(
stanie kompletnym, nie wskazuj cym na fizyczne uszkodzenie.
(
i
Sprawdzi prawid owo po cze urz d
#
!
'# !( +
( ze .+
i
Za czenie napi cia do uk adu pomiarowego mo e si odbywa po
!(
"
!
&
"
#
wyra eniu zgody przez prowadz cego.
&
(
i
Przyrz dy pomiarowe nale y ustawi w sposób zapewniaj cy sta
(
&
#
(
!(
obserwacj , bez konieczno ci nachylania si nad innymi elementami
"
'
"
uk adu znajduj cymi si
!
(
" pod napi ciem.
"
i
Zabronione jest dokonywanie jakichkolwiek prze cze oraz wymiana
!( +
elementów sk adowych stanowiska pod napi ciem.
!
"
i
Zmiana konfiguracji stanowiska i po cze w badanym uk adzie mo e si
!( +
!
& "
odbywa wy cznie w porozumieniu z prowadz cym zaj cia.
#
!(
(
"
i
W przypadku zaniku napi cia zasilaj cego nale y niezw ocznie wy czy
"
(
&
!
!( #
wszystkie urz dzenia.
(
i
Stwierdzone wszelkie braki w wyposa eniu stanowiska oraz
&
nieprawid owo ci w funkcjonowaniu sprz tu nale y przekazywa
!
'
"
&
#
prowadz cemu zaj cia.
(
"
i
Zabrania si samodzielne
"
go w czania, manipulowania i
!(
korzystania z
urz dze nie nal
( +
e&(
#
cych do danego wiczenia.
W przypadku wyst pienia pora enia pr dem ele
(
&
(
ktrycznym nale y niezw ocznie
&
!
wy czy zasilanie stanowisk laboratoryjnych za pomoc wy cznika
!( #
(
!(
bezpiecze stwa, dost pnego
+
"
na ka dej tablicy rozdzielczej w
&
laboratorium.
Przed od czeniem napi cia nie dotyka pora onego.
!(
"
#
&