Geneza, zasady i funkcjonowanie unii polsko-litewskiej w XIV-XVI w.
Przesłanki (geneza)
Polskę i Litwę dzieliły w przeszłości pewne sprawy jak Ruś Halicka czy łupieżcze
wyprawy w głąb naszego kraju oraz, niestety, udział niektórych polskich feudałów w
pseudomisyjnych "kmcjatach" organizowauych przez Krzyżaków na ostatni pogański
kraj nad Bałtykiem. Pienvszą próbę zbliżenia podjął Łokietek żeniąc swego Kazunierza
z księżniczką Aldoną, ale nie dało to trwałych rezultatócv. Kolejna próba już po
w ygaśnięciu piastowskiego rodu i śmierci następcy ostatniego z Piastów - Ludwika
Węgierskieg9, przyniosła jednak wymierne skutki. W 1385 r. zawarta została unia
polsko-litewska w, Krewie. U genezy tkwiły: wspólne zagrożenie ze strony Krzyżaków,
poszukiwanie męża dla młodziqtkiej polskiej monarchini węgierskiego pokolenia -
Jadwigi, dążenie Litwy do wejścia w orbitę kultury zachodniej w postaci
pełnoprawnego człouka międzynarodowej rodziny poprzez chrzest za polskim
pośrednictwem.
Postauowienia, zasady, ich realizacja były uieco na wyrost. Polscy możnowładcy liczyli
na przyłączeuie Litwy, co nawet znalazło się w tekście, ale słowo to mogło być
interpretowane wieloznacznie. Raczej wówczas, peh e zjednoczenie 2 ochniennych
tradycji prawno-ustrojowych, czyli państw, było niemożliwe. Zrealizowano zaś inne
postanowienia: małżeństwo Jagietty z Jadwigą, chrzest litevVskiego księcia, a
później jego ludu (1386 r.). Unia miała charakter hersonal
no-dynastyczny. Zakon starał się unię rozerwać (co zrozumiałe, ponieważ zagrażało
jego egzystencji), popierając ua Litwie konkurentów Jagiełły, głbwnie księcia Witolda
(stryjecznego brata).
Ostatecznie kuzyni pogodzili się zawierając kompromis: Władysław (ód chrztu...j
Jagiełło miał rządzić w Polsce, a Witold dożyvotnio na Litwie; król polski zadowolił się
też ogólnym tytułem litewskiego księcia zwierzchniego.
Unia przetrwała więc pienvszy okres próbny, sprawdziła się też praktycznie podczas
tzw. wielkiej wojny z Zakonem ( 1409-11 ) i choć jej efekty były niewspólmierne do skali
sukcesu, to nastąpił przełom w konflikcie z Krzyżakami.
Potwierdzeniem w°zajemnych związków stała się tzw. unia horodelska z 1413 r.,
gdżie pogodzono się z faktem wspfiłistnienia dwóch odmiennych acz przyjaznych
sobie paISstw. Unia zeszła również na nieco niższy szczebel - kilkadziesiąt
szlacheckich rodzin przyjęło do owych herbów odpowiednią ilość litewskich katolickich
bojarów, co było jakby zapowiedzią integrowania się narodów.
Unia przez samo swoje funkcjonowanie (trw anie!) przez następne dziesiątki lat
zbliża dwa pal5stwa i narody, wiążąc przeróżnymi interesami. Dokonuje się stopuiowa
polonizacja Litwy, bojarowie tęsknią do polskich, szlacheckich przy°wilejów i
ograniczenia przewagi swoich magnatów; wreszcie Litwa zostaje śnuertelnie
zagrożona przez Moskwę, uważającą się, za spadkobierczynię Rusi Kijowskiej i
gro.dzącej pod "skrzydłami" divugłowego arła dawne ruskie ziemie, z których niemało
znalazło się pod litewskim panowaniem. Sojusznikiem mogła zostać tylko Polska.
Naglił też czas. Problemy z następstwem tronu po bezdzietnym ostatnim Jagiellonie
(Zygmuncie Auguście) zmuszały do nowych_ nieszablonowych rozwiązań. ez cz.
.-bez

fnw rnś bu .

W tvch faktach tkwiły korzenie unii lubelskiej w 1569, tym razem realr ej, czyli
pai5stwowej w miejsce personalno-dynastycznej. Pozostawiono co prawda

odrębności: amiię, skarb, pewne urzędy, ale powstawała Rzeczypospolita Obojga
Narod6w. Dla zachęty do Polski przyłączono Podlasie wraz z Ukrainą, co uczyniło
nas bezpośrednim sąsiadem Moskwy (Rosji).