Organizacja i zasady funkcjonowania instytucji
Unii Europejskiej
- prawo do dobrej administracji
Kurs jest realizowany w ramach obchodów EUROPEJSKIEGO ROKU RÓWNYCH
SZANS DLA WSZYSTKICH 2007.
Kurs jest realizowany ze rodków Wspólnoty Europejskiej, Ministerstwa Pracy i Polityki
Społecznej oraz Fundacji Prawo Europejskie. Komisja Europejska oraz Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego nie ponosz adnej odpowiedzialno ci za tre materiałów.
2
Skrypt przygotowano w ramach działalno ci:
ul. Gda ska 2/67, 01-633 Warszawa
tel./fax: 0-22 833-38-90; 0-22 833-39-90
www.uniaeuropejska.net.pl e-mail: info@spe.edu.pl
działaj cego pod patronatem naukowym i dydaktycznym
Wy szej Szkoły Studiów Mi dzynarodowych
w Łodzi
93-101 Łód , ul. Brzozowa 3/5/7/9
ul. Gda ska 2/67, 01-633 Warszawa
tel./fax: 0-22 833-38-90; 0-22 833-39-90
e-mail: fundacja-pe@fundacja-pe.org.pl
Copyright by
Fundacja Prawo Europejskie
3
Spis tre ci
I.
Charakterystyka struktury instytucjonalnej Unii Europejskiej......................................................4
1.
Unia Europejska a Wspólnoty Europejskie........................................................................................4
2.
Zasada jednolitych ram instytucjonalnych .........................................................................................6
II.
Prawo wspólnotowe i zasady jego stosowania.....................................................................................8
1.
Ogólna charakterystyka prawa wspólnotowego.................................................................................8
2.
ródła prawa wspólnotowego ..........................................................................................................10
3.
Zasady stosowania prawa wspólnotowego ......................................................................................14
3.1.
Zasada bezpo redniego obowi zywania i stosowania .............................................................14
3.2.
Zasada bezpo redniej skuteczno ci .........................................................................................14
3.3.
Zasada nadrz dno ci (pierwsze stwa stosowania) ..................................................................17
4.
Stosowanie prawa wspólnotowego w wietle Konstytucji RP.........................................................19
4.1.
Stosowanie prawa pierwotnego ...............................................................................................19
4.2.
Stosowanie prawa pochodnego ..............................................................................................19
III.
System instytucjonalny Unii Europejskiej .....................................................................................21
1.
Rada Europejska...............................................................................................................................21
1.1.
Skład i funkcjonowanie ...........................................................................................................21
1.2.
Kompetencje ............................................................................................................................22
2.
Rada Unii Europejskiej (Rada) .......................................................................................................22
2.1.
Skład i funkcjonowanie ..........................................................................................................22
2.2.
Kompetencje ............................................................................................................................25
3.
Komisja Europejska (Komisja) .......................................................................................................28
3.1.
Skład i funkcjonowanie ...........................................................................................................28
3.2.
Kompetencje ............................................................................................................................30
4.
Parlament Europejski ......................................................................................................................32
4.1.
Skład i funkcjonowanie ..........................................................................................................32
4.2.
Kompetencje ............................................................................................................................35
5.
Trybunał Sprawiedliwo ci i S d Pierwszej Instancji .......................................................................37
5.1.
Organizacja wewn trzna .........................................................................................................38
5.2.
Ogólna charakterystyka stosowanej procedury ......................................................................40
5.3.
Kompetencje ............................................................................................................................41
6.
Trybunał Obrachunkowy..................................................................................................................46
7.
Inne organy.......................................................................................................................................47
IV.
Akty prawne, orzecznictwo, literatura, strony internetowe ..........................................................49
Test ...........................................................................................................................................................52
4
I. Charakterystyka struktury instytucjonalnej Unii
Europejskiej
1. Unia Europejska a Wspólnoty Europejskie
Unia Europejska powstała na mocy traktatu podpisanego 7 lutego 1992 r., który wszedł w ycie
1 listopada 1993 r. (tzw. Traktat z Maastricht, Traktat o Unii Europejskiej TUE). Jej utworzenie było
kolejnym etapem trwaj cego ponad pi dziesi t lat procesu integracji europejskiej. Za pocz tek tego
procesu uwa a si powstanie po II Wojnie wiatowej trzech Wspólnot Europejskich, z których dwie
istniej do dnia dzisiejszego. Istotne jest wi c rozró nienie tych form organizacyjno-instytucjonalnych:
Unii Europejskiej i Wspólnot Europejskich.
W chwili tworzenia Unii Europejskiej działały wspomniane ju trzy Wspólnoty:
•
Europejska Wspólnota W gla i Stali (EWWiS) powstała na mocy traktatu podpisanego
w Pary u 18 kwietnia 1951 r. przez sze pa stw (Francja, Włochy, RFN, Belgia, Holandia, Luk-
semburg) i była organizacj mi dzynarodow , której organy zostały wyposa one w tak daleko
id ce kompetencje, e zacz to j charakteryzowa jako organizacj ponadnarodow . Traktat
ustanawiaj cy EWWiS wszedł w ycie 25 lipca 1952 r. Zawarty był na 50 lat, a wi c wygasł
23 lipca 2002 r. Obecnie zadania EWWiS (dotycz ce współpracy w sektorze w glowym
i stalowym) realizuje Wspólnota Europejska.
•
Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) powstała na mocy traktatu podpisanego
w Rzymie 25 marca 1957 r. przez pa stwa członkowskie EWWiS, który wszedł w ycie 1stycznia
1958 r. Istnieje do dzisiaj i stanowi jeden z elementów I filaru Unii Europejskiej. Równocze nie
jest odr bn organizacj mi dzynarodow , która zajmuje si koordynacj i kontrol w dziedzinie
pokojowego wykorzystania energii j drowej.
•
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) została powołana w tym samym czasie co Euratom,
czyli 1 stycznia 1958 r., w wyniku wej cia w ycie drugiego traktatu podpisanego
w Rzymie 25 marca 1957 r. Jest podstawow organizacj integracyjn w Europie i stanowi główny
element I filaru Unii Europejskiej, cho tak jak Euratom ma własn podmiotowo prawn . Od
czasu Traktatu z Maastricht zmieniono nazw EWG na
Wspólnota Europejska (WE), co
podkre la szerszy, ni tylko gospodarczy, charakter współpracy. Jej podstawowym zadaniem jest
stworzenie „wspólnego rynku, czyli takiego poziomu integracji ekonomicznej, który zapewnia
realizacj czterech swobód: przepływu towarów, osób, usług i kapitału. Ponadto WE prowadzi
wspólne polityki (np. Wspóln Polityk Roln ) i w jej ramach realizowana jest Unia Gospodarcza
i Pieni na.
Pami ta nale y, e powstanie Unii Europejskiej nie spowodowało zast pienia przez ni istniej cych
Wspólnot. Działaj one dalej stanowi c podstawowy obszar współpracy w ramach Unii. Pa stwo
przyst puj ce do Unii jednocze nie nabywa członkostwo we Wspólnotach Europejskich.
Wspólnoty Europejskie posiadaj podmiotowo prawnomi dzynarodow i podmiotowo
prawn w rozumieniu prawa krajowego:
•
zawieraj umowy mi dzynarodowe,
5
•
utrzymuj stosunki dyplomatyczne z innymi organizacjami mi dzynarodowymi i pa stwami
trzecimi,
•
ponosz odpowiedzialno prawnomi dzynarodow ,
•
posiadaj zdolno prawn i zdolno do czynno ci prawnych oraz zdolno s dow i procesow
w obszarze prawa krajowego pa stw członkowskich i pa stw trzecich.
Ponadto Wspólnoty charakteryzowane s jako organizacje „ponadnarodowe", czyli szczególny
rodzaj organizacji mi dzynarodowej, która:
•
tworzy autonomiczny porz dek prawny, nieb d cy ani klasycznym prawem mi dzynarodowym
publicznym, ani prawem krajowym poszczególnych pa stw członkowskich,
•
jej organy mog stanowi prawo, które jest stosowane bezpo rednio w pa stwach członkowskich,
wi e zarówno organy pa stw, jak i ich obywateli, oraz w przypadku kolizji z norm prawa
krajowego ma pierwsze stwo stosowania,
•
posiada autonomi s dow (własne, niezale ne i obligatoryjne organy s dowe),
•
posiada autonomi finansow (własne ródła finansowania).
Struktura instytucjonalna Wspólnot ewoluuje od chwili ich powstania w 1952 i 1958 r. Poniewa
stronami wszystkich trzech traktatów były te same pa stwa, równocze nie z podpisaniem Traktatów
rzymskich o utworzeniu EWG i Euratomu (25 marzec 1957 r.), podpisano Konwencj o niektórych
wspólnych instytucjach (tzw. pierwszy traktat o fuzji organów), w wyniku której wszystkie trzy
Wspólnoty (EWWiS, EWG, Euratom) miały dwa wspólne organy:
-
Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (czyli pó niejszy Parlament Europejski),
-
Europejski Trybunał Sprawiedliwo ci.
Pełne ujednolicenie instytucjonalne Wspólnot nast piło dopiero po wej ciu w ycie 1 lipca 1967 r.
Traktatu ustanawiaj cego wspóln Rad i wspóln Komisj
(tzw. drugi traktat o fuzji organów
z 8 kwietnia 1965 r.).
Od tego czasu trzy Wspólnoty posiadaj cztery wspólne i jednolite organy:
•
Parlament Europejski,
•
Europejski Trybunał Sprawiedliwo ci,
•
Rad ,
•
Komisj .
Fuzja organów dotyczyła tylko sfery organizacyjnej, ich kompetencje były zró nicowane w ramach
poszczególnych Wspólnot. Równocze nie nast powały zmiany zwi zane z przyst powaniem do
Wspólnot nowych pa stw. W wyniku kolejnych rozszerze liczba członków Wspólnot zwi kszyła si do
czasu podpisania Traktatu z Maastricht z sze ciu do dwunastu. Oczywi cie powodowało to wzrost liczby
członków poszczególnych organów.
Jeszcze zanim przyj to Traktat z Maastricht, przeprowadzono powa n zmian w strukturze Wspólnot
Europejskich, podpisuj c tzw.
Jednolity Akt Europejski, który wszedł w ycie 1 lipca 1987 r.
Zawierał on m.in. podstawy prawne dla działalno ci Rady Europejskiej oraz dla powołania S du
Pierwszej Instancji.
Wspólnota Europejska i Euratom s bez w tpienia organizacjami mi dzynarodowymi. Wielu
przedstawicieli doktryny uwa a je ponadto za organizacje ponadnarodowe. Powa ne w tpliwo ci budzi
natomiast definicja i charakter prawny Unii Europejskiej. Z jednej strony, posiada ona niektóre cechy
organizacji mi dzynarodowej (powstała w wyniku umowy mi dzynarodowej, ma swoje kompetencje),
z drugiej strony, jest ci le instytucjonalnie powi zana z istniej cymi Wspólnotami. Ponadto,
6
w przeciwie stwie do WE i Euratomu, w Traktacie ustanawiaj cym Uni brak postanowie , które wprost
nadawałyby jej podmiotowo prawnomi dzynarodow i prawnokrajow .
Zgodnie z pogl dem J. Barcza,
Uni Europejsk mo na scharakteryzowa jako specyficzn
struktur organizacyjn , niemaj c osobowo ci prawnej, działaj c na podstawie umowy
mi dzynarodowej i znajduj c si w rozwoju.
Z kolei W. Czapli ski uznaje Uni za
„podsumowanie aktualnego stanu rozwoju integracji
europejskiej (.. . ) w szczególny sposób uregulowan form współpracy pomi dzy pa stwami
członkowskimi", swoisty „ł cznik" pomi dzy trzema płaszczyznami integracji (tzw. filarami Unii):
Wspólnotami Europejskimi (I filar), Wspóln Polityk Zagraniczn i Bezpiecze stwa (II filar) oraz
Współprac Policyjn i S dow w Sprawach Karnych (III filar).
Traktat o Unii Europejskiej (TUE, Traktat z Maastricht) okre la w art.1 w sposób ogólny struktur
Unii:
„Podstaw Unii tworz Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami i formami współpracy
ustanowionymi niniejszym Traktatem.”
Uni uznaje si za konstrukcj prawn opart na trzech filarach, z tym, e ka dy filar oznacza
ró ny obszar działalno ci Unii:
•
filar I - wspólnotowy (ponadnarodowy), na który składaj si obecnie Wspólnota Europejska
i Europejska Wspólnota Energii Atomowej,
•
filar II - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpiecze stwa,
•
filar III - Współpraca Policyjna i S dowa w Sprawach Karnych.
Ze wzgl du na charakter prawny mo na wyró ni dwa obszary strukturalne UE:
•
Wspólnoty Europejskie (I filar) – tworz podstaw Unii, maj charakter ponadnarodowy,
obowi zuje w nim prawo wspólnotowe,
•
polityki i inne formy współpracy (II i III filar) – kooperacja przebiega na mocy prawa
mi dzynarodowego.
2. Zasada jednolitych ram instytucjonalnych
Traktat z Maastricht wprowadza nowe formy (dziedziny) współpracy mi dzynarodowej, ale nie
powołuje nowych instytucji działaj cych w tych dziedzinach. Zgodnie z art. 3 Traktatu o Unii
Europejskiej (TUE):
„Unia ma do swej dyspozycji jednolite ramy instytucjonalne, zapewniaj ce konsekwencj i ci gło
działa podejmowanych dla osi gni cia jej celów, z jednoczesnym poszanowaniem i na podstawie
dorobku Wspólnoty (acquis communautaire).
Unia zapewnia w szczególno ci spójno cało ci działa podejmowanych za granic , w ramach jej
zewn trznych stosunków, bezpiecze stwa oraz polityki gospodarczej i rozwoju. Rada i Komisja s
odpowiedzialne za zapewnienie tej spójno ci i współpracuj w tym celu. Zapewniaj one realizacj tych
polityk, ka da zgodnie z jej odpowiednimi uprawnieniami.”
Zasada jednolitych ram instytucjonalnych oznacza, e zarówno w I jak i w II i III filarze Unii
Europejskiej podstawowymi instytucjami (organami) s organy Wspólnot Europejskich. Pa stwa
członkowskie współpracuj c w ramach II i III filaru Unii posługuj si wi c instytucjami Wspólnot na
zasadzie „wypo yczenia".
7
Art. 5 Traktatu ustanawiaj cego UE wyra nie stwierdza, e Parlament Europejski, Rada, Komisja,
Trybunał Sprawiedliwo ci oraz Trybunał Obrachunkowy wykonuj swoje uprawnienia zgodnie
z warunkami i w celach przewidzianych z jednej strony w postanowieniach Traktatów ustanawiaj cych
Wspólnoty Europejskie, a z drugiej w postanowieniach Traktatu ustanawiaj cego Uni Europejsk .
Jednolito instytucji Unii dotyczy tylko sfery organizacyjnej, gdy kompetencje organów s
ró ne w zale no ci od tego, czy działaj one w ramach I, II czy III filaru.
Z cytowanego wy ej art. 3 TUE wynika jednak, e działania pa stw i instytucji w ramach wszystkich
filarów powinny by spójne, koherentne, a w szczególno ci działania w II i III filarze musz by zgodne
z prawem wspólnotowym (I filar). Jedynym organem Unii Europejskiej, który nie jest „wypo yczany" ze
Wspólnot, lecz jego działanie przewiduje wprost art. 4 TUE, jest Rada Europejska nadaj ca Unii „impuls
niezb dny do jej rozwoju i okre laj ca ogólne wytyczne odno nie do jej polityki”.
W przeciwie stwie do ustrojów współczesnych demokratycznych pa stw w ramach Wspólnot
czy Unii nie realizuje si zasady trójpodziału władzy na ustawodawcz , wykonawcz i s downicz
(co mogłyby sugerowa nazwy niektórych instytucji, np. Parlament Europejski).
Wzajemne relacje pomi dzy poszczególnymi organami wynikaj (przynajmniej w I filarze) z zasady
równowagi instytucjonalnej, która oznacza, e adna z instytucji nie powinna w sposób istotny
dominowa nad pozostałymi, adna nie ma pełni władzy ustawodawczej lub wykonawczej (tylko władza
s downicza skumulowana jest w odr bnych organach s dowych).
Na zasad równowagi instytucjonalnej składa si kilka reguł:
•
współpraca wszystkich instytucji wspólnotowych,
•
działanie wył cznie w ramach przyznanych im kompetencji,
•
bezwzgl dne przestrzeganie procedur wynikaj cych z traktatów.
Zasad równowagi instytucjonalnej najlepiej obrazuj skomplikowane procedury prawodawcze
w I filarze, gdzie maj ca najwi ksze kompetencje Rada Unii Europejskiej musi jednak współpracowa
z Komisj (maj c wył czn inicjatyw prawotwórcz ) i Parlamentem Europejskim. W II i III filarze rola
prawotwórcza Rady UE oraz poszczególnych pa stw członkowskich znacznie wzrasta. Ponadto organy
Wspólnot wzajemnie si kontroluj , w tej dziedzinie główne kompetencje posiada Trybunał
Sprawiedliwo ci, Rzecznik Praw Obywatelskich (wybierany przez PE) oraz Parlament Europejski.
W systemie instytucjonalnym UE mo emy wskaza nast puj ce organy główne (tzw. instytucje):
•
Rada Europejska (znajduj ca si poza systemem instytucjonalnym Wspólnot, jedyny organ Unii –
ma du e znaczenie w wyznaczaniu celów i etapów rozwoju UE),
•
Rada (Rada Unii Europejskiej RUE),
•
Komisja (Komisja Europejska KE),
•
Parlament Europejski PE,
•
Trybunał Sprawiedliwo ci (Europejski Trybunał Sprawiedliwo ci ETS) oraz S d Pierwszej
Instancji S0PI,
•
Trybunał Obrachunkowy TO.
Organy te odpowiedzialne s za integracj w ramach UE, wykonywanie zada jej powierzonych, maj
uprawnienia prawodawcze (Rada UE, KE, PE), wykonawcze (głównie KE, tak e Rada UE), kontrolne
(głównie PE i TO) oraz s dowe (ETS i SPI). Maj te mo no upominania, a nawet karania pa stw
członkowskich i osób prywatnych za nieprzestrzeganie prawa wspólnotowego. W ograniczonym zakresie
prowadz polityk zewn trzn UE.
Ró nica pomi dzy
instytucjami (organami głównymi) a pozostałymi organami Wspólnot
Europejskich polega na tym, e tylko instytucje maj
kompetencj do wydawania wi
cych decyzji.
8
Organem specyficznym – tak e maj cym kompetencje do wydawania wi
cych decyzji, ale tylko
w zakresie wspólnej polityki pieni nej i walutowej w ramach unii gospodarczej i pieni nej jest
Europejski Bank Centralny z siedzib we Frankfurcie nad Menem.
Ponadto wyró ni mo na Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów b d ce organami
doradczymi Rady i Komisji, a tak e Europol i Eurojust – wspieraj ce rozwój współpracy w ramach
III filaru.
Proces integracji europejskiej rozpocz ł si po II Wojnie wiatowej. W czerwcu 1950 r. w Pary u
rozpocz ła si konferencja przedstawicieli sze ciu pa stw: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga,
Republiki Federalnej Niemiec i Włoch.
Pa stwa te, w 1951 r. w Pary u, podpisały
Traktat ustanawiaj cy Europejsk Wspólnot
W gla i Stali, a w 1957 r. na konferencji w Rzymie Traktaty ustanawiaj ce: Europejsk
Wspólnot Gospodarcz i Europejsk Wspólnot Energii Atomowej (Euratom) oraz
Konwencj o niektórych wspólnych instytucjach Wspólnot Europejskich.
Pierwsze fundamenty Unii Europejskiej utworzył
Jednolity Akt Europejski z 1986 r. Na mocy
Traktatu z Maastricht, podpisanego 7 lutego 1992 r. powstała Unia Europejska oparta na trzech
filarach.
Traktat z Amsterdamu, podpisany 2 pa dziernika 1997 r. oraz Traktat Nicejski z 26 lutego
2001 r. wprowadziły liczne zmiany do traktatów zało ycielskich. Traktat z Nicei odegrał
fundamentaln rol w procesie reform, przygotowuj cych Uni Europejsk do przyj cia nowych
członków.
II. Prawo wspólnotowe i zasady jego stosowania
1. Ogólna charakterystyka prawa wspólnotowego
Autonomiczny charakter prawa wspólnotowego polega na jego odr bno ci od prawa wewn trznego
pa stw członkowskich oraz od prawa mi dzynarodowego publicznego. Dla jej zobrazowania przydatna
b dzie krótka prezentacja tych dwóch płaszczyzn prawa.
Prawo wewn trzne (krajowe) to system norm prawnych tworzonych przez organy danego pa stwa
i na jego terytorium obowi zuj cych. ródła prawa krajowego okre lone s przez ka de pa stwo
indywidualnie, podstawowym ródłem prawa wewn trznego jest ustawa.
Prawo publiczne mi dzynarodowe jest zespołem norm reguluj cych wzajemne stosunki pomi dzy
podmiotami tego prawa, a wi c: pa stwami, organizacjami mi dzynarodowymi oraz innymi uczestnikami
stosunków mi dzynarodowych.
Do ródeł prawa mi dzynarodowego publicznego zalicza si , bior c za podstaw art. 38 Statutu
Mi dzynarodowego Trybunału Sprawiedliwo ci:
•
umowy mi dzynarodowe, definiowane jako zgodne o wiadczenie woli przynajmniej dwóch
podmiotów prawa mi dzynarodowego, z którego wynikaj dla nich prawa i obowi zki,
•
zwyczaje mi dzynarodowe,
•
ogólne zasady prawa uznawane przez narody cywilizowane,
•
oraz (niewymienione w art. 38 Statutu MTS) – prawo organizacji mi dzynarodowych.
9
Prawo wspólnotowe (tzw. ponadnarodowe) ma cechy odró niaj ce je od przedstawionych powy ej
płaszczyzn prawa (w zwi zku ze szczególnym trybem jego tworzenia, bezpo rednio ci obowi zywania,
pierwsze stwem stosowania).
W opracowaniu tym b dzie mowa o prawie wspólnotowym (prawie stanowi cym podstaw
funkcjonowania Wspólnot Europejskich i tworzonym w ramach tych organizacji – czyli zwi zanym
z tzw. I filarem Unii Europejskiej), jemu bowiem przypisuje si cech „ponadnarodowo ci", podczas gdy
na prawo stanowione w ramach II i III filaru mo na patrze w kategoriach prawa mi dzynarodowego.
W szczególno ci aktom prawnym wydawanym w II i III filarze odmawia si bezpo redniej skuteczno ci.
Aktualnie dominuje pogl d o
samodzielno ci (autonomiczno ci) porz dku prawnego Wspólnot
Europejskich. Został on sformułowany przez Trybunał Sprawiedliwo ci w słynnych orzeczeniach z lat
60. XX wieku: w sprawie Van Gend en Loos (1963 r.) i Costa (1964 r.).
W pierwszym z nich Trybunał stwierdził, i celem pa stw tworz cych Wspólnoty było co wi cej, ni
ukształtowanie wzajemnych wi zi pomi dzy nimi, traktat odwołuje si bowiem do narodów, ponadto
powołał do ycia instytucje wyposa one w prawa suwerenne, tak wi c z prawa wspólnotowego mog
wynika uprawnienia skierowane do obywateli pa stw członkowskich i mo e by ono bezpo rednio
stosowane w prawie krajowym.
W drugim z wymienionych orzecze Trybunał wprost uznał, e celem pa stw tworz cych Wspólnoty
było stworzenie nowego, autonomicznego porz dku prawnego. Kompetencje przekazane przez pa stwa
na rzecz Wspólnot maj charakter uprawnie prawodawczych, a
organy s dowe wszystkich pa stw
członkowskich maj obowi zek stosowania prawa wspólnotowego.
Z tych i kolejnych orzecze Trybunału Sprawiedliwo ci wynikaj podstawowe zasady
stosowania prawa wspólnotowego (o których b dzie szczegółowo mowa w nast pnym podrozdziale),
takie jak:
•
zasada nadrz dno ci prawa wspólnotowego nad prawem krajowym (a dokładniej zasada
pierwsze stwa stosowania prawa wspólnotowego),
•
zasada bezpo redniego skutku prawa wspólnotowego (oznaczaj ca, e jego normy kształtuj
prawa i obowi zki nie tylko pa stw członkowskich, ale i ich obywateli oraz prywatnych jednostek
organizacyjnych),
•
zasada bezpo redniego obowi zywania i stosowania prawa wspólnotowego (oznaczaj ca, e
obowi zuje ono w porz dku prawnym pa stw członkowskich jako prawo wspólnotowe, a nie
mi dzynarodowe czy krajowe i jako takie, powinno by stosowane przez organy pa stw
członkowskich).
Te dwie ostatnie zasady (bezpo redniego stosowania i bezpo redniego skutku) s zreszt ze sob ci le
zwi zane. Je li norma prawa wspólnotowego nie mo e wywiera skutku bezpo redniego (np. ze wzgl du
na to, e zawiera zobowi zanie dla pa stwa, aby podj ło jakie działania) to akt prawny, z którego
wynika, jest stosowany w prawie krajowym bezpo rednio, tzn. jako akt prawa wspólnotowego, z którego
wynika obowi zek wydania przez pa stwo aktów wykonawczych.
S dzia krajowy, stosuj c prawo wspólnotowe, robi to niezale nie od materialnych przepisów prawa
wewn trznego (w przypadku kolizji powinien zastosowa norm wspólnotow ). Inaczej system prawny
Wspólnot przestałby by jednolity i w ka dym pa stwie członkowskim mógłby by modyfikowany przez
krajowego prawodawc .
Z kolei nad jednolito ci wykładni prawa wspólnotowego czuwa Trybunał Sprawiedliwo ci, który
w ramach procedury pyta prejudycjalnych (wst pnych) wyja nia w tpliwo ci, jakie mo e mie krajowy
s dzia w konkretnej sprawie, wymagaj cej zastosowania prawa wspólnotowego.
10
Orzecznictwo ETS w zakresie dotycz cym pierwsze stwa prawa wspólnotowego nad prawem
krajowym jest generalnie akceptowane. Bywa jednak kwestionowane w odniesieniu do relacji
konstytucyjnego prawa krajowego do prawa wspólnotowego.
2. ródła prawa wspólnotowego
Klasyfikuj c ródła prawa wspólnotowego wyró nia si najcz ciej: ródła
prawa pierwotnego
i ródła
prawa pochodnego (wtórnego). Te pierwsze, to przede wszystkim umowy mi dzynarodowe,
które s podstaw funkcjonowania Wspólnot. Maj one niejednorodny charakter. Formalnie s to
„normalne" umowy mi dzynarodowe zawierane przez pa stwa członkowskie (stanowi wi c element
prawa mi dzynarodowego publicznego). Jednak w wietle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwo ci taki
opis nie oddaje w pełni ich charakteru; stanowi one tak e „kart konstytucyjn Wspólnot", czyli
podstawowe ródła prawa, kreuj ce nowy samodzielny porz dek prawny.
Równocze nie wchodz w skład tego porz dku i w zwi zku z tym, jak twierdzi K. Wójtowicz, „prawo
pierwotne (...) nie jest ju prawem mi dzynarodowym o krajowym statucie okre lonym regułami
konstytucyjnymi”.
Taki wniosek wynika z wykładni prawa wspólnotowego zawartej w orzecznictwie ETS
podkre laj cym integracyjny charakter tego prawa. Opisane umowy nie s jedynym ródłem prawa
pierwotnego Wspólnot – wyró nia si tak e niepisane ródła prawa (zasady prawne).
ródła prawa pierwotnego Wspólnot Europejskich dzieli si na:
1)
pisane pierwotne prawo wspólnotowe:
•
Traktaty ustanawiaj ce Wspólnot Europejsk (1957) i Europejsk Wspólnot Energii
Atomowej (1957) wraz z protokołami i aneksami,
•
traktaty modyfikuj ce ich brzmienie, m.in. traktaty o fuzji organów (1957 i 1965), Jednolity Akt
Europejski (1987), Traktat o Unii Europejskiej (1992), Traktat Amsterdamski (1997), Traktat
Nicejski (2001) – w zakresie, w jakim dotycz Wspólnot,
•
traktaty bud etowe z 1971 i 1977 r.,
•
traktaty akcesyjne pa stw przyst puj cych do Wspólnot Europejskich i UE.
2)
niepisane pierwotne prawo wspólnotowe:
•
ogólne zasady prawa (m.in. wypełniaj ce luk w postaci braku katalogu podstawowych praw
człowieka w pisanym prawie pierwotnym),
•
prawo zwyczajowe.
Przy kreowaniu zasad prawa wspólnotowego najlepiej wida „twórcz " działalno Trybunału
Sprawiedliwo ci, cho sam Trybunał twierdzi, i zasady „tkwi immanentnie w traktatach" i s jedynie
w wyniku ich interpretacji wydobywane na zewn trz (niektóre z zasad maj zreszt konkretn podstaw
traktatow , np. zasada subsydiarno ci – art. 5 TWE, niedyskryminacji – art. 12 TWE, trudno je jednak
zaliczy w tym kontek cie do prawa niepisanego).
Zasady prawa Wspólnot Europejskich:
•
pierwsze stwa stosowania prawa wspólnotowego,
•
bezpo redniego skutku,
•
odpowiedzialno ci pa stwa i odpowiedzialno ci Wspólnot Europejskich,
11
•
pewno ci prawa.
W celu uporz dkowania pisanego prawa pierwotnego (stworzenia jednego traktatu zamiast aktualnie
obowi zuj cych trzech) oraz pogł bienia procesu integracji europejskiej został podpisany 29 pa dziernika
2004 r. w Rzymie
Traktat ustanawiaj cy Konstytucj dla Europy. Mo e on wej w ycie dopiero po
ratyfikowaniu go przez wszystkie pa stwa członkowskie Unii Europejskiej. W referendach, które odbyły
si we Francji i Holandii, obywatele tych pa stw opowiedzieli si przeciwko ratyfikacji Traktatu
i w zwi zku z tym nie wszedł on w ycie zgodnie z wcze niejszymi przewidywaniami. Propozycje w nim
zawarte (m.in. przyznanie w sposób wyra ny osobowo ci prawnej Unii Europejskiej, liczne zmiany
instytucjonalne, zamieszczenie w traktacie Karty Praw Podstawowych) stanowi jednak podstaw dla
rozmów o przyszło ci integracji europejskiej. Proces ratyfikacji tego traktatu nie został te oficjalnie
przerwany.
Na pochodne (wtórne) prawo wspólnotowe składa si zespół aktów normatywnych o ró nym
charakterze, których wspóln cech jest to, e tworzone s przez organy Wspólnot
(a nie bezpo rednio przez pa stwa). Podstaw ich wydawania s traktaty ustanawiaj ce Wspólnoty, tak
wi c akty te mog by oceniane z punktu widzenia ich zgodno ci z prawem pierwotnym. Oceny takiej
dokonuje Europejski Trybunał Sprawiedliwo ci.
W ród ródeł prawa pochodnego wyró nia si :
•
rozporz dzenia,
•
dyrektywy,
•
decyzje,
•
umowy mi dzynarodowe zawarte przez Wspólnoty z pa stwami trzecimi (maj zło ony charakter:
s ródłem prawnomi dzynarodowym, ale i elementem prawa wspólnotowego pochodnego),
•
niemaj ce mocy wi
cej: zalecenia i opinie oraz istniej ce w praktyce akty nienazwane (sui
generis), takie jak: uchwały, deklaracje, rezolucje, wyja nienia, sprawozdania itp.
Instytucjami uprawnionymi do wydawania wi
cych aktów prawa pochodnego s :
-
Rada UE,
-
Komisja Europejska,
-
Parlament Europejski działaj cy razem z Rad UE.
Pomi dzy prawem pierwotnym a prawem pochodnym wyst puj elementy struktury hierarchicznej,
tzn. temu pierwszemu przyznaje si wi ksz moc obowi zywania. Z kolei w ramach prawa pochodnego
pierwsze stwo mo na przypisa umowom mi dzynarodowym Wspólnot z pa stwami trzecimi, poza tym
pomi dzy takimi aktami jak rozporz dzenie, dyrektywa czy decyzja zasadniczo nie ma stosunków
hierarchicznego podporz dkowania (maj one ró ne funkcje i ró ny kr g adresatów).
W ród wtórnych (pochodnych) ródeł prawa wspólnotowego wymienionych w art. 249 TWE
charakter wi
cy maj : rozporz dzenia, dyrektywy i decyzje.
12
Rozporz dzenie
Definicja rozporz dzenia zawarta w art. 249 TWE brzmi: „Rozporz dzenie ma zasi g ogólny. Wi e
w cało ci i jest bezpo rednio stosowane we wszystkich pa stwach członkowskich”.
Wyró ni mo na
nast puj ce cechy rozporz dzenia:
•
jest aktem normatywnym, tzn. zawiera ono regulacje o charakterze generalnym i abstrakcyjnym,
•
obowi zuj cym w cało ci (pa stwa nie mog stosowa jego przepisów w sposób selektywny),
•
wywieraj cym bezpo redni skutek we wszystkich pa stwach członkowskich (z tre ci samego
rozporz dzenia wynikaj prawa dla podmiotów indywidualnych) – wi e ono zarówno pa stwa
(ich organy), jak i jednostki prywatne (obywateli, osoby prawne),
•
jest bezpo rednio stosowane, co oznacza, e nie mo e podlega transformacji do sytemu
wewn trznego, lecz obowi zuje jako prawo wspólnotowe.
Z opisu tego wynika, i po przyst pieniu Polski do UE, rozporz dzenie stanowi akt normatywny
o charakterze powszechnie obowi zuj cym równie na terytorium pa stwa polskiego.
Gdyby porówna je do „klasycznego” ródła prawa, to przypomina ono ustaw (tyle, e obowi zuj c
równocze nie w 27 pa stwach). Jest instrumentem unifikacji
(ujednolicania) prawa pa stw
członkowskich i najgł biej ingeruje w porz dek prawny tych pa stw.
Dyrektywa
Definicja dyrektywy zawarta w art. 249 TWE brzmi nast puj co: „Dyrektywa wi e ka de pa stwo
członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma by osi gni ty,
pozostawia jednak organom krajowym swobod wyboru formy i rodków.”
Dyrektywa ma zło ony charakter:
•
jest zobowi zaniem nało onym na pa stwo, polegaj cym na tym, aby wydało w okre lonym czasie
przepisy krajowe realizuj ce cel, jaki wedle dyrektywy nale y osi gn ,
•
wi e ona pa stwa tylko „co do celu”,
•
pozostawia adresatom swobod w wyborze metod, jakie zastosuj , aby ten cel osi gn ,
•
co do zasady, dyrektywy nie wywieraj bezpo redniego skutku i nie s bezpo rednio stosowane
(musz podlega implementacji).
Je eli jednak pa stwo, w przewidzianym czasie, nie dokona prawidłowej implementacji dyrektywy,
która mogłaby wywrze bezpo redni skutek (wystarczaj co precyzyjnie okre la uprawnienia jednostek),
to jednostka b dzie mogła da od pa stwa odszkodowania za straty, jakie poniosła z powodu braku
implementacji lub niewła ciwej implementacji dyrektywy.
Dyrektywa nie słu y ujednoliceniu prawa w ramach całej Unii Europejskiej, ale jego
harmonizacji, czyli doprowadzeniu do tego, aby pewne standardy i regulacje we wszystkich krajach były
podobne. Ka de pa stwo mo e jednak, z uwagi na własn kultur prawn , swobodnie wybra metod
dostosowania swojego prawa do standardów wspólnotowych.
Decyzja
Definicja decyzji zawarta w art. 249 TWE brzmi: „Decyzja wi e w cało ci adresatów, do których jest
kierowana.”
13
Podstawowe cechy decyzji s nast puj ce:
•
jest to indywidualny akt prawny (zawiera regulacje o charakterze indywidualnym i konkretnym),
•
jej adresatem mo e by jednostka lub pa stwo (w pierwszym przypadku przypomina ona decyzj
administracyjn , w drugim – mo e wykazywa cechy zbli one do dyrektywy),
•
jest bezpo rednio skuteczna w stosunku do adresata.
Poza tymi trzema podstawowymi aktami prawa pochodnego wymienia si jeszcze (w ród aktów
prawnych wi
cych)
umowy mi dzynarodowe zawierane przez Wspólnoty z pa stwami trzecimi.
Formalnie niewi
ce ródło prawa pochodnego, stanowi ce tzw. mi kkie prawo wspólnotowe,
to:
•
zalecenia i opinie, których adresatami mog by inne instytucje i organy Wspólnot, pa stwa
członkowskie lub inne podmioty prawa. Wyra aj one stanowisko organu w jakiej konkretnej
sprawie lub dziedzinie, czasami s cz ci zło onego procesu prawodawczego. Zalece udziela
organ z własnej inicjatywy, za opini wyra a na wniosek innego organu,
•
akty nienazwane (sui generis), np. rezolucje, uchwały, deklaracje itp.
W przypadku ródeł prawa pochodnego najlepiej wida swoisty charakter prawa wspólnotowego.
Trudno zaliczy je do prawa mi dzynarodowego (nie maj w ka dym razie formy „klasycznego” ródła
prawa mi dzynarodowego), nie s te prawem krajowym pa stw członkowskich.
Na marginesie nale y doda , e w ramach
II i III filaru Unii Europejskiej wyst puj odmienne
ródła prawa, zbli one swoim charakterem prawnym do prawa mi dzynarodowego (nie wywieraj skutku
bezpo redniego).
Prawo pierwotne dla II i III filaru Unii Europejskiej stanowi odpowiednie przepisy Traktatu o Unii
Europejskiej (1992) zmieniane pó niej Traktatem Amsterdamskim i Traktatem Nicejskim oraz umowami
o przyst pieniu nowych pa stw do Unii Europejskiej.
ródłami prawa pochodnego s :
•
w II filarze – zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej i bezpiecze stwa, wspólne
strategie, wspólne działania, wspólne stanowiska i regularna współpraca pa stw członkowskich
oraz decyzje wykonawcze do ogólnych wytycznych,
•
w III filarze – wspólne stanowiska, decyzje ramowe (przypominaj ce dyrektywy z I filaru, gdy
wi
pa stwa członkowskie co do celu, jaki przed nimi stawiaj , jednak w przeciwie stwie do
dyrektyw wspólnotowych nie mog wywiera skutku bezpo redniego), decyzje. Jak wynika
z powy szego opisu, prawo Unii Europejskiej i stanowi ce jego fragment prawo wspólnotowe
tworz bardzo skomplikowany system.
Cało dorobku prawnego Wspólnot Europejskich okre lana jest mianem acquis
communautaire, na który składaj si normy prawa pierwotnego i pochodnego oraz dotychczasowa
praktyka ich stosowania. Wst puj c do Unii Europejskiej pa stwa zobowi zuj si do przyj cia
i przestrzegania całego acquis communautaire.
14
3. Zasady stosowania prawa wspólnotowego
Specyfika prawa wspólnotowego (jego ponadnarodowy charakter) wynika z zasad stosowania tego
prawa (okre laj cych wzajemne relacje prawa wspólnotowego i prawa krajowego). Zasady te nie były
wprost zapisane w traktatach zało ycielskich, lecz zostały z nich wyprowadzone przez jednolite
orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwo ci.
3.1. Zasada bezpo redniego obowi zywania i stosowania
Oznacza ona, e prawo wspólnotowe nie podlega transformacji (przekształceniu, np. poprzez wydanie
ustawy, która powtarzałaby jego tre ) w prawo krajowe, lecz obowi zuje w pa stwie członkowskim jako
odr bny system prawny
z mocy własnej. W zwi zku z tym nie ulega ono adnym wpływom prawa
wewn trznego, za
s dziowie maj obowi zek jego stosowania jako prawa wspólnotowego (a nie
krajowego).
Orzeczeniem, które najcz ciej cytuje si w kontek cie zasady bezpo redniego stosowania prawa
wspólnotowego, jest wyrok w sprawie Costa v. ENEL z 1964 r. mówi cy m.in. o tym, e Traktat
ustanawiaj cy EWG nie jest „zwykł " umow mi dzynarodow , gdy w jego wyniku powstała
Wspólnota, na któr pa stwa przeniosły cz
swoich praw suwerennych, a wi c w niektórych
(okre lonych w traktacie) dziedzinach ograniczyły swoje własne uprawnienia.
Prawo tworzone przez Wspólnot stanowi wi c autonomiczny system, który jest wł czony do
porz dku prawnego pa stw członkowskich i musi by stosowany (niezale nie od brzmienia przepisów
prawa wewn trznego) przez s dy krajowe. Z cech t wi e si zakaz transformacji tego prawa, która
dotyczy (zdaniem Trybunału Sprawiedliwo ci) wszystkich jego ródeł.
ródła prawa pierwotnego, które maj charakter umów mi dzynarodowych, obowi zuj wi c
nie jako prawo mi dzynarodowe, ale jako cz porz dku prawnego wspólnotowego. Obowi zek
bezpo redniego stosowania traktatów mo e wi za si z nakazem podj cia przez pa stwo
odpowiednich działa , ale tak e z powstrzymaniem si od działa , które zastrze one s dla
Wspólnot.
Z kolei ródła prawa pochodnego maj tak sam moc we wszystkich pa stwach członkowskich, a ich
obowi zywanie zale y wył cznie
od publikacji w Dzienniku Urz dowym Unii Europejskiej.
W przypadku rozporz dzenia wprost napisano w art. 249 TWE: „
rozporz dzenie stosuje si
bezpo rednio” (tak wi c ich recepcja do prawa wewn trznego jest zakazana, nie musz by te
publikowane w adnym krajowym publikatorze aktów prawnych, a organy pa stwa maj
obowi zek je stosowa ).
W przypadku dyrektyw i ogólnych decyzji pa stwo członkowskie musi podj czynno ci zmierzaj ce
do ich wykonania.
Stosowanie dyrektyw oznacza implementacj do prawa wewn trznego (czyli
wydanie odpowiednich aktów prawnych przez organy pa stwa).
Aktami prawa krajowego nie mo na w aden sposób zmieni lub uchyli aktów prawa
wspólnotowego. Wniosek ten jest logicznie powi zany z inn zasad stosowania prawa wspólnotowego,
mianowicie z zasad pierwsze stwa.
3.2. Zasada bezpo redniej skuteczno ci
Oznacza, e norma prawa wspólnotowego
samodzielnie tworzy prawa i obowi zki dla podmiotów
indywidualnych (osób fizycznych lub osób prawnych). We wspomnianej ju sprawie Van Gend & Loos
v. Holenderska Administracja Finansowa, na skutek pytania wst pnego s du holenderskiego do
15
Trybunału Sprawiedliwo ci, ten ostatni orzekł, e jednostki mog powoływa si bezpo rednio na
przepisy prawa wspólnotowego przed krajowymi s dami lub innymi podmiotami stosuj cymi prawo.
Traktat o EWG stworzył nie tylko wzajemne prawa i obowi zki pomi dzy pa stwami i Wspólnot , ale
własny porz dek prawny. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału,
podmiotami tego porz dku s nie tylko
pa stwa i instytucje wspólnotowe, ale i
jednostki (osoby fizyczne i prawne).
Mo na wskaza na bezpo redni skuteczno normy prawa wspólnotowego w dwóch
płaszczyznach:
•
wertykalnej (pionowej), czyli w relacji pomi dzy jednostk a pa stwem, prawo wspólnotowe
bezpo rednio nakłada na pa stwo obowi zki w stosunku do jednostki,
•
horyzontalnej (poziomej), czyli w relacji pomi dzy jednostk a inn jednostk , z prawa
wspólnotowego mog wynika uprawnienia podmiotu prywatnego i odpowiadaj ce im obowi zki
innego podmiotu prywatnego.
Roszcze wynikaj cych wprost z prawa wspólnotowego dochodzi mo na przed s dami krajowymi.
Oczywi cie nie wszystkie normy prawa wspólnotowego nadaj si do bezpo redniego zastosowania,
a wi c mog wywiera skutek bezpo redni (tak cech maj jedynie przepisy dostatecznie precyzyjne
i bezwarunkowe). Normy niewywieraj ce takiego skutku powinny by brane pod uwag przez s dy
krajowe przy wykładni prawa.
Bezpo redni skutek dotyczy prawa pierwotnego, ale tak e: rozporz dze , decyzji, umów
mi dzynarodowych zawartych przez Wspólnoty (przy uwzgl dnieniu ich brzmienia, kontekstu i celów)
oraz w wyj tkowych przypadkach dyrektyw.
Bezpo rednia skuteczno prawa pierwotnego oznacza, i ju same traktaty o utworzeniu
Wspólnot nadaj jednostkom w niektórych dziedzinach konkretne uprawnienia. Przykładowo,
pracownik mo e – powołuj c si na art. 141 TWE – dochodzi przed s dem krajowym odszkodowania
w zwi zku z nieprzestrzeganiem zasady jednakowego wynagrodzenia m czyzn i kobiet za jednakow
prac lub prac tej samej warto ci (np. w sprawie Gabrielle Defrenne v. Sabena, 43/75).
Na bezpo redni skuteczno prawa pierwotnego mo na powoływa si zwłaszcza w przypadku
przepisów reguluj cych swobody rynku wewn trznego (swobodny przepływ pracowników, kapitału,
towarów, swoboda wiadczenia usług) oraz przepisów prawa antymonopolowego. Zobowi zane s tutaj
przede wszystkim pa stwa członkowskie, tak wi c bezpo redni skutek nast puje w płaszczy nie
wertykalnej.
Jednak e w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwo ci dostrzegalna jest tendencja do rozszerzania tego
skutku tak e na płaszczyzn horyzontaln , co powoduje, e przepisy traktatów mog rodzi zobowi zania
(a nie tylko uprawnienia), tak e po stronie jednostki (podmiotu niepa stwowego), np.
w odniesieniu do przepisów zakazuj cych stosowanie praktyk antykonkurencyjnych na szkod innych
przedsi biorców albo zakazuj cych dyskryminacji pracowników.
Bezpo rednia skuteczno rozporz dze jest najmniej kontrowersyjna. Je eli tylko wynikaj z nich
odpowiednio precyzyjne uprawnienia, to zarówno pa stwa, jak i podmioty prywatne, maj obowi zek ich
przestrzegania.
Rozporz dzenie wywołuje wi c bezpo redni skutek zarówno w płaszczy nie
wertykalnej (tworz c po stronie jednostki uprawnienie, a po stronie pa stwa obowi zek), jak
i w płaszczy nie horyzontalnej (kiedy uprawnieniu jednostki odpowiada obowi zek innej
jednostki). Przykładowo przedsi biorca mo e wytoczy powództwo cywilne przeciwko innemu
16
przedsi biorcy w zwi zku z nieprzestrzeganiem przez niego przepisów rozporz dzenia w sprawie
wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw w zakresie oznaczania owoców (sprawa C - 253/00).
Pewne kontrowersje wzbudza koncepcja
bezpo redniej skuteczno ci dyrektywy. Wynikaj one
z istoty tego aktu prawnego, który
z zało enia nie nadaje konkretnych uprawnie , a jedynie
zobowi zuje pa stwo członkowskie do osi gni cia okre lonego skutku i tylko w tym zakresie wi e
(nie jest wi c bezpo rednio skuteczna).
Je eli dyrektywa jest poprawnie wykonana przez pa stwo (prawidłowo implementowana, np. poprzez
uchwalenie odpowiednich ustaw), to prawa i obowi zki jednostek wynikaj z aktów prawa krajowego,
które wydano dla wykonania dyrektywy. Akty te powinny by interpretowane przez s dy zgodnie
z wymaganiami prawa wspólnotowego.
Bezpo redni skutek dyrektywy wyst puje tylko w płaszczy nie wertykalnej, przy ł cznym
spełnieniu nast puj cych przesłanek (orzeczenie w sprawie Francovich i Bonifacy v. Włochy, C-6/90
i C-9/90):
-
dyrektywa
nie została w zakre lonym terminie implementowana przez pa stwo albo została
implementowana nieprawidłowo ( rodki podj te przez pa stwo s niewystarczaj ce dla zabezpieczenia
wynikaj cych z niej uprawnie ),
-
dyrektywa musi przyznawa jednostkom
uprawnienia,
-
tre tych uprawnie jest
bezwarunkowa i mo na j ustali w sposób precyzyjny i niebudz cy
w tpliwo ci,
-
pomi dzy brakiem implementacji lub niewła ciw implementacj dyrektywy a szkod , któr
poniosła jednostka,
istnieje zwi zek przyczynowo-skutkowy.
Przy spełnieniu wy ej wymienionych przesłanek jednostka mo e przed s dem krajowym
dochodzi od pa stwa odszkodowania w zwi zku z nieprawidłow implementacj dyrektywy.
Nie mo e jednak powoływa si na tre dyrektywy w relacjach z innymi jednostkami, dlatego
bezpo redni skutek nast puje tylko w płaszczy nie wertykalnej (pionowej), tak np. w sprawie Dori,
C-91/92. Uzasadnieniem takiego rozumowania jest sama koncepcja dyrektywy, która nakłada obowi zki
na pa stwo, a nie na podmioty prywatne. Ewentualne obowi zki jednostki mog wynika dopiero
z aktów prawnych wydawanych przez pa stwo w celu implementacji dyrektywy.
Pewnym złagodzeniem zasady jedynie wertykalnej bezpo redniej skuteczno ci dyrektywy jest
szerokie rozumienie poj cia pa stwa. Oznacza ono nie tylko organy władzy centralnej, ale tak e lokalnej
i samorz dowej. Ponadto chodzi nie tylko o pa stwo jako „władz publiczn ", ale równie o pa stwo
wyst puj ce w obrocie prywatnoprawnym (jako pracodawca, podmiot zawieraj cy umow na podstawie
zamówienia publicznego).
Bezpo rednia skuteczno decyzji zale y od jej adresata. Decyzja jest aktem indywidualnym
i wi e w cało ci tego, do kogo jest kierowana.
Gdy kierowana jest do podmiotu prywatnego – np.
nakłada zobowi zania pieni ne na przedsi biorstwo – jest egzekwowana na podstawie procedury
cywilnej pa stwa, w którym prowadzone jest post powanie (jest wi c bezpo rednio skuteczna, rodzi po
stronie jednostki zobowi zanie).
Z kolei w przypadku decyzji, której adresatem jest pa stwo, mamy do czynienia z sytuacj podobn
do dyrektywy – brak realizacji takiej decyzji mo e doprowadzi do jej bezpo redniej skuteczno ci.
17
Bezpo rednia skuteczno umów mi dzynarodowych zawieranych przez Wspólnoty zale y od
ich natury, brzmienia, kontekstu i celu. W szczególno ci istotne jest tu, czy umowa wystarczaj co
precyzyjnie i bezwarunkowo formułuje pewne uprawnienia oraz, czy cel tej umowy zgodny jest z celami
traktatów o ustanowieniu Wspólnot.
Zasada bezpo redniej skuteczno ci prawa wspólnotowego powoduje te , e s dy zobowi zane s
do interpretacji prawa krajowego w sposób „przyjazny" prawu wspólnotowemu (tzw. po rednia
skuteczno prawa wspólnotowego).
Pa stwo powinno zabezpieczy bezpo redni skutek normy wspólnotowej w krajowym porz dku
prawnym, bo ponosi odpowiedzialno odszkodowawcz w przypadku naruszenia prawa wspólnotowego
(zwłaszcza w przypadku braku implementacji dyrektywy lub braku realizacji decyzji, której jest
adresatem). Obowi zek ten wyprowadził Trybunał Sprawiedliwo ci z zasady efektywno ci norm prawa
wspólnotowego oraz zasady solidarno ci (lojalno ci) zawartej w art.10 TWE, mówi cej o tym, e
pa stwa członkowskie podejm wszystkie wła ciwe rodki w celu zapewnienia wykonania zobowi za
wynikaj cych z postanowie Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej lub działa podejmowanych
przez instytucje Wspólnoty. Pa stwa zobowi zane s tak e do ułatwiania Wspólnocie wykonywania jej
zada . Ponadto nie mog w aden sposób przeszkadza w realizacji celów Wspólnoty.
3.3. Zasada nadrz dno ci (pierwsze stwa stosowania)
Zasada ta mówi o tym, e
adne przepisy prawa krajowego nie mog przewa a nad prawem
wspólnotowym. Z punktu widzenia zakresu jej zastosowania oznacza nadrz dno zarówno prawa
pierwotnego (zasad ogólnych, traktatów), jak i pochodnego (rozporz dze , dyrektyw, decyzji,
umów mi dzynarodowych) Wspólnot nad cało ci prawa krajowego, w tym tak e nad normami
konstytucyjnymi.
Pierwsze stwo wynika nie z prawa mi dzynarodowego, lecz z prawa wspólnotowego tworz cego
autonomiczny system. Oznacza ono, e
w przypadku kolizji (sprzeczno ci) prawa krajowego z prawem
wspólnotowym
s dy pa stw członkowskich powinny stosowa prawo wspólnotowe (pierwsze stwo
stosowania).
Normy prawa krajowego obowi zuj jednak nadal, organy Wspólnot nie mog bowiem uniewa ni
prawa pa stwowego, nie wyst puje tutaj pierwsze stwo obowi zywania, które skutkowałoby
niewa no ci normy prawnej. Mog wi c teoretycznie istnie obok siebie sprzeczne ze sob normy prawa
krajowego i wspólnotowego. W przypadku, gdy wyniknie potrzeba zastosowania jednej nich, zgodnie
z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwo ci, prymat stosowania przysługuje prawu wspólnotowemu.
Nie trzeba czeka na formalne uchylenie danego aktu prawa krajowego (np. w Polsce przez Trybunał
Konstytucyjny albo parlament), ale w praktyce nie stosuje si go.
Z drugiej strony, ze wzgl du na bezpiecze stwo obrotu prawnego (niepewno w przypadku istnienia
sprzecznych norm)
pa stwa powinny d y do eliminacji ze swojego porz dku prawnego norm
sprzecznych z prawem wspólnotowym.
Decyzja organu stosuj cego prawo (najcz ciej s du powszechnego) o odmowie zastosowania prawa
krajowego jest samodzielna i nie mo e by uzale niona od decyzji innego organu.
Prymat prawa wspólnotowego dotyczy całego prawa krajowego:
•
norm konstytucyjnych,
•
ustaw,
•
aktów podstawowych,
18
•
aktów prawa miejscowego,
•
decyzji administracyjnych (które nie s aktami stanowienia prawa, a jedynie jego stosowania, s
aktami konkretnymi i indywidualnymi).
Wszystkie organy stosuj ce prawo s zwi zane zasad pierwsze stwa prawa wspólnotowego.
S to m.in.:
•
s dy wszystkich instancji,
•
administracja rz dowa i samorz dowa,
•
organy ochrony i kontroli prawa,
•
wszystkie inne podmioty, którym zlecono realizacj zada publicznych lub działaj ce w imieniu
pa stwa (np. administrator wi zienia, pa stwowy pracodawca itp.).
W szczególno ci istotne jest stwierdzenie, e nie tylko s dy, ale i organy administracji publicznej maj
obowi zek odmówi stosowania prawa krajowego w przypadku jego sprzeczno ci z prawem
wspólnotowym. Wi e si to z tym, e w ewentualnym sporze s dowym z organem administracyjnym
jednostka mo e powoływa si na prawo wspólnotowe.
Zasada pierwsze stwa prawa wspólnotowego wzbudza najwi cej kontrowersji w kontek cie stosunku
tego prawa do prawa konstytucyjnego pa stw członkowskich. S dy konstytucyjne, zwłaszcza Danii,
Niemiec i Włoch, a ostatnio tak e Polski, nie s skłonne do uznania pierwsze stwa stosowania prawa
wspólnotowego nad normami swoich konstytucji narodowych.
Zupełnie innym torem idzie orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwo ci, który uzasadniaj c
zasad pierwsze stwa prawa wspólnotowego nad cało ci prawa krajowego, przytoczył nast puj ce
argumenty:
przyznanie przewagi prawu krajowemu pozbawiłoby porz dek wspólnotowy jego autonomicznego
charakteru,
utraciłyby znaczenie zasady bezpo redniego stosowania i bezpo redniego skutku (gdy normy
prawa wspólnotowego nie mogłyby by stosowane w przypadku kolizji z prawem krajowym),
bez nadrz dno ci fikcj stałaby si jednolito systemu prawa wspólnotowego (rozpadłby si on na
wiele krajowych „podsystemów"),
nadrz dno prawa wspólnotowego wynika z kompetencji legislacyjnych, jakie przekazały
Wspólnotom pa stwa,
nadrz dno jest niezb dna dla prawidłowego funkcjonowania Wspólnot i realizacji ich celów,
pierwsze stwo stosowania prawa wspólnotowego jest konsekwencj autonomicznego charakteru
systemu prawnego stworzonego przez traktaty ustanawiaj ce Wspólnoty.
Wszystkie wskazane wy ej zasady dotycz ce relacji prawa wspólnotowego i prawa krajowego
(bezpo redniego obowi zywania i stosowania, bezpo redniego skutku oraz pierwsze stwa stosowania) s
ze sob logicznie powi zane i wzajemnie si uzupełniaj . Wynika z nich, e system prawa
wspólnotowego jest niezale ny od prawa krajowego i mi dzynarodowego. Zapewniaj one prawu
wspólnotowemu tzw. praktyczn skuteczno (effet utile), tak e rzeczywi cie mo e ono kreowa prawa
i obowi zki podmiotów indywidualnych.
19
4. Stosowanie prawa wspólnotowego w wietle
Konstytucji RP
4.1.
Stosowanie prawa pierwotnego
Prawo pierwotne (a precyzyjniej: pisane prawo pierwotne) ma niejednorodny charakter. Z jednej
strony jest podstaw dla autonomicznego porz dku prawnego, jakim jest prawo wspólnotowe (i stanowi
cz
tego porz dku), z drugiej – s to umowy mi dzynarodowe zawierane przez pa stwa członkowskie
zgodnie z regułami wynikaj cymi z prawa mi dzynarodowego.
Z punktu widzenia Konstytucji RP z 1997 r. zarówno traktat akcesyjny, który wszedł w ycie 1 maja
2004 r., jak i (b d ce jego integraln cz ci ) traktaty stanowi ce podstaw Unii Europejskiej maj status
umów mi dzynarodowych i powinno si do nich stosowa przewidziane dla takich umów kryteria oceny.
W wietle polskiego prawa konstytucyjnego traktaty stanowi ce pierwotne prawo wspólnotowe
(art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji):
-
stanowi cz
krajowego porz dku prawnego,
-
s
bezpo rednio stosowane (chyba, e ich stosowanie jest uzale nione od wydania ustawy),
-
maj
pierwsze stwo przed ustaw (i oczywi cie przed ka dym aktem prawnym ni szej rangi),
je eli ustawy nie da si z nimi pogodzi .
Traktat akcesyjny, jako ratyfikowana umowa mi dzynarodowa, stanowi ródło prawa
powszechnie obowi zuj cego.
4.2.
Stosowanie prawa pochodnego
Konstytucja RP z 1997 r. zawiera art. 91 ust. 3 okre laj cy pozycj aktów normatywnych
stanowionych przez organizacj „ponadnarodow " w systemie ródeł prawa. Zgodnie z nim, je li wynika
to z ratyfikowanej przez Polsk umowy mi dzynarodowej, która ustanawia organizacj mi dzynarodow ,
to prawo stanowione przez tak organizacj jest stosowane bezpo rednio i ma pierwsze stwo
w przypadku kolizji z ustawami.
W zwi zku z powy szym rozporz dzenia i decyzje wydawane przez instytucje Wspólnot s :
-
stosowane bezpo rednio,
-
przysługuje im
pierwsze stwo stosowania przed ustawami (i innymi aktami prawnymi ni szego
rz du).
Z tre ci tego artykułu wynika jednoznacznie, e twórcy polskiej konstytucji, przewiduj c przyst pienie
do Unii Europejskiej, przygotowywali odpowiednie rozwi zanie, które otwiera polski porz dek prawny
na prawo wspólnotowe. Prawo to jest stosowane na obszarze Polski jako prawo „stanowione przez
organizacj mi dzynarodow ", nie zostało transformowane (przekształcone) w prawo polskie.
Zasady jego stanowienia okre la ono samo (a nie polska konstytucja), podobnie jest w kwestii
rodzajów (form) aktów normatywnych. Bezpo rednie stosowanie wi e si z bezpo rednim skutkiem,
jakie przepisy prawa wspólnotowego mog wywiera i dotyczy z pewno ci rozporz dze oraz decyzji.
Konstytucja zawiera równie regulacj dotycz c miejsca aktów prawa pochodnego w hierarchii
ródeł prawa powszechnie obowi zuj cego na terytorium Polski. Nie powoduje ono niewa no ci
niezgodnych z nim ustaw, ale ma w stosunku do nich pierwsze stwo stosowania („pierwsze stwo
w przypadku kolizji" art. 91 ust. 3). Przepis ten
wprowadza wi c taki sam mechanizm, jaki wynika
z zasady nadrz dno ci prawa wspólnotowego. Ma on jednak zastosowanie jedynie do ustaw.
W zwi zku z tym a contrario do art. 91 ust. 3 (i zgodnie z art. 8 konstytucji) zasada pierwsze stwa
stosowania nie dotyczy konstytucji (tak m.in. K. Wojtowicz). Posiada ona pozycj nadrz dn w stosunku
20
do pochodnego prawa wspólnotowego. Oczywi cie stanowisko to (podobnie jak kwestia nadrz dno ci
konstytucji w stosunku do prawa pierwotnego) jest niezgodne z lini orzecznictwa ETS.
Podsumowuj c, mo na stwierdzi , e przepisy polskiej konstytucji dosy dobrze przystosowane s do
sytuacji członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Zarówno prawo pierwotne, jak i prawo wtórne, maj
charakter powszechnie obowi zuj cy i s bezpo rednio stosowane przez s dy i inne organy władzy
publicznej oraz maj pierwsze stwo w przypadku kolizji z ustawami. Przewiduj to wprost przepisy
konstytucji z 1997 r.
Ewentualne problemy pojawiaj si tylko w zwi zku z relacj prawa wspólnotowego do prawa
konstytucyjnego. Jednoznaczne stwierdzenia Trybunału Sprawiedliwo ci w Luksemburgu, e zasada
pierwsze stwa dotyczy te konstytucji pa stw członkowskich stoj w sprzeczno ci z orzeczeniem
Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2005 r. w tej kwestii. Istnieje te potencjalne pole sporu pomi dzy
Trybunałem Konstytucyjnym i Trybunałem Sprawiedliwo ci w kwestii mo liwo ci badania przez
Trybunał Konstytucyjny aktów prawa wspólnotowego.
18 kwietnia
1951 powstała Europejska Wspólnota W gla i Stali na mocy Traktatu Paryskiego,
podpisanego na 50 lat (termin upłyn ł 23 lipca 2002 r.). Celem tej organizacji było istnienie wspólnego
rynku surowców i produktów przemysłu w glowego i stalowego pa stw członkowskich: Belgii, Francji,
Holandii, Luksemburga, Niemiec i Włoch.
25 marca
1957 powstały: Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM) oraz Europej-
ska Wspólnota Gospodarcza, na mocy Traktatu Rzymskiego. Traktat został zawarty na czas nieogra-
niczony. Głównym celem EURATOMU było pokojowe wykorzystanie energii j drowej. EWG zmieniło
nazw na Wspólnot Europejsk .
Członkami zało ycielami wszystkich trzech Wspólnot było sze pa stw zachodnioeuropejskich: Bel-
gia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Pozostałe pa stwa przyst piły do WE, Euratomu
i EWWiS na podstawie dyspozycji art. 237 Traktatu Rzymskiego o WE z 1957 roku.
1 stycznia
1973 - pierwsze rozszerzenie. Wszedł w ycie traktat o przyst pieniu do WE nowych
członków: Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii.
1 stycznia
1981 - drugie rozszerzenie. Na mocy układu podpisanego 28 maja 1979 r. Grecja została
kolejnym pa stwem członkowskim WE.
1 stycznia
1986 - trzecie rozszerzenie. Hiszpania i Portugalia stały si pełnoprawnymi członkami
WE.
W
1990 po upadku Muru Berli skiego, zjednoczone Niemcy dostosowuj zasady swojego członko-
stwa do zwi kszonej o wschodnie landy liczby mieszka ców.
1 stycznia
1995 - czwarte rozszerzenie. Austria, Finlandia i Szwecja stały si członkami UE.
1 maja
2004 - pi te rozszerzenie. Cypr, Czechy, Estonia, Litwa Łotwa, Malta, Polska, Słowacja,
Słowenia, W gry stały si pełnoprawnymi członkami UE.
1 styczniu 2007 r.
Rumunia i Bułgaria weszły do UE.
21
III. System instytucjonalny Unii Europejskiej
1. Rada Europejska
Pierwsze posiedzenia Rady Europejskiej zwi zane s z tzw. konferencjami na szczycie zwoływanymi
w latach 60. XX wieku z udziałem głów pa stw i szefów rz dów. Od 1974 r. konferencje odbywaj si
regularnie, cho podstawy prawne funkcjonowania Rady Europejskiej stworzył dopiero Jednolity Akt
Europejski. Pocz tkowo uwa ano Rad Europejsk za szczególn „odmian " Rady – organu
ustanowionego przez traktaty z 1951 i 1957 r., w którego skład wchodz przedstawiciele pa stw szczebla
ministerialnego. Jednak podej cie to nie było wła ciwe, gdy Rada nie mogła podejmowa decyzji
wykraczaj cych poza uprawnienia traktatowe. Rada Europejska podejmuje decyzje o charakterze
politycznym, które otwieraj nowe dziedziny współpracy.
Rada Europejska nie jest oficjalnie wł czona do struktury instytucjonalnej Wspólnot. Zarówno
Jednolity Akt Europejski jak i Traktat z Maastricht okre laj tylko jej skład, cz stotliwo spotka
i ogólne kompetencje, nie reguluj natomiast jej charakteru prawnego.
Decyzje Rady Europejskiej maj
istotne znaczenie polityczne, ale nie s prawnie wi
ce i nie mog by kontrolowane przez s dy
wspólnotowe.
1.1. Skład i funkcjonowanie
Skład Rady Europejskiej stanowi :
-
głowy pa stw lub szefowie rz dów pa stw członkowskich oraz Przewodnicz cy Komisji
Europejskiej (np. Polsk , Wielk Brytani , Włochy reprezentuj premierzy, czyli szefowie rz dów,
a Francj – prezydent, a wi c głowa pa stwa),
-
ministrowie spraw zagranicznych pa stw członkowskich i jeden członek Komisji Europejskiej.
Rada Europejska zbiera si co najmniej dwa razy w roku pod przewodnictwem szefa pa stwa
lub rz du, które aktualnie sprawuje Prezydencj . Obrady Rady Europejskiej (która nie posiada
własnej struktury administracyjnej) przygotowywane s przez organy pa stwa przewodnicz cego,
Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER), Komitet Polityczny i Konsultacyjny oraz Sekretariat
Generalny Rady UE.
Rozpocz cie obrad Rady Europejskiej poprzedza wyst pienie przewodnicz cego Parlamentu
Europejskiego. Nast pnie członkowie RE dziel si na dwa gremia: osobno obraduj szefowie pa stw
i rz dów i przewodnicz cy KE (tzw. pogaw dka przy kominku), a osobno ministrowie i członek KE.
Pod koniec obrad Rada Europejska zbiera si w cało ci na posiedzenie plenarne, na którym
przyjmowane s (na zasadzie konsensusu, bez przeprowadzania głosowania) konkluzje Prezydencji, czyli
wytyczne dotycz ce dalszej współpracy w ramach Unii oraz ró nego rodzaju deklaracje. Wszystkie
przyj te dokumenty podawane s do wiadomo ci publicznej na specjalnie zwoływanej konferencji
prasowej. Po posiedzeniu Rada Europejska składa Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie
z przebiegu obrad. Ponadto przedkłada roczne pisemne sprawozdanie o post pie osi gni tym przez Uni .
22
1.2. Kompetencje
Poniewa w Radzie Europejskiej zasiadaj osoby, które s najwa niejszymi podmiotami decyzyjnymi
w pa stwach członkowskich, jej decyzje faktycznie wyznaczaj kierunki działalno ci i rozwoju UE.
Rada Europejska zgodnie z art. 4 TUE:
•
nadaje Unii impuls niezb dny do jej rozwoju,
•
okre la ogólne wytyczne odno nie do jej polityki.
W
szczególno ci do kompetencji RE nale y:
•
przeprowadzenie dyskusji na temat ogólnych wytycznych polityk gospodarczych pa stw
członkowskich i Wspólnoty (art. 99 TWE),
•
badanie sytuacji w zakresie zatrudnienia na terenie Wspólnoty (art. 128 TWE),
•
przyjmowanie sprawozda Europejskiego Banku Centralnego (art. 113 TWE),
•
okre lanie zasad i wytycznych Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze stwa, podejmowanie
decyzji o wprowadzeniu przez UE wspólnych strategii (art. 13 TUE)
•
decydowanie o kształcie wspólnej polityki obronnej (art.17 TUE).
Ponadto Rada Europejska stwierdza naruszenie przez pa stwo członkowskie podstawowych zasad
(wymienionych w art. 6 TUE): wolno ci, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych
wolno ci, praworz dno ci oraz decyduje o nało eniu sankcji na to pa stwo (art. 7 ust.2 i ust.3 TUE).
Mo e te w szczególnych wypadkach podejmowa decyzje dotycz ce ustanowienia ci lejszej
współpracy (art. 11 TWE). ci lejsza współpraca to mo liwo podj cia przez cz
pa stw
członkowskich działa zmierzaj cych do wzmocnionej integracji w niektórych dziedzinach (podczas, gdy
pozostałe pa stwa nie musz w tych działaniach uczestniczy ).
Istotn rol Rady Europejskiej jest rozstrzyganie spornych kwestii, co do których nie zdołano si
porozumie „na poziomie" ministrów spraw zagranicznych. Szefowie pa stw i rz dów zebrani w Radzie
Europejskiej mog tak e podejmowa decyzje w sprawach, w których Unia nie ma adnych kompetencji
– działaj wtedy nie jako organ UE, ale jako gremium mi dzynarodowe.
2. Rada Unii Europejskiej (Rada)
Jest to najwa niejszy organ decyzyjny Unii Europejskiej. Działa od pocz tku istnienia Wspólnot,
z tym e do czasu wej cia w ycie drugiego traktatu o fuzji organów z 1965 r. istniały trzy Rady:
Specjalna Rada Ministrów (Traktat o EWWiS), Rada EWG i Rada Euratom. Po fuzji organów powstała
jedna Rada, która na mocy własnej decyzji w 1993 r. przyj ła oficjaln nazw Rada Unii Europejskiej
(formalnie jest instytucj Wspólnot Europejskich, lecz w II i III filarze działa zgodnie z zasad
jednolitych ram instytucjonalnych).
2.1. Skład i funkcjonowanie
W skład Rady UE wchodzi jeden przedstawiciel szczebla ministerialnego ka dego pa stwa
członkowskiego, upowa niony do zaci gania zobowi za w imieniu rz du tego pa stwa (art. 203 TWE).
Specyfika Rady UE polega na tym, e mo e ona spotyka si w ró nych składach i to w tym samym
czasie. W zale no ci od tego, jakich kwestii dotycz obrady, zbiera si w składzie ministrów
23
ró nych resortów (np. gdy posiedzenie dotyczy transportu – ministrowie wła ciwi do spraw
transportu, gdy kultury - wła ciwi do spraw kultury). Wyró nia si :
•
Rad do spraw Ogólnych i Stosunków Zewn trznych (w jej skład wchodz ministrowie spraw
zagranicznych), która zajmuje si polityk zagraniczn Unii (Wspólna Polityka Zagraniczna
i Bezpiecze stwa, handel zagraniczny, polityki bezpiecze stwa i polityka obronna, współpraca
w zakresie rozwoju i pomocy humanitarnej), przygotowuje obrady Rady Europejskiej, rozwi zuje
kwestie sporne wynikłe podczas spotka poszczególnych rad techlicznych,
•
Rady techniczne (wyspecjalizowane):
-
Rada ds. Finansów i Gospodarki (ECOFIN),
-
Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwo ci i Spraw Wewn trznych,
-
Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Ochrony Zdrowia i Ochrony Konsumentów,
-
Rada ds. Konkurencyjno ci,
-
Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii,
-
Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa,
-
Rada ds. Ochrony rodowiska,
-
Rada ds. Edukacji, Młodzie y i Kultury.
Niezale nie od tego, czy decyzje podejmuje Rada ds. Ogólnych, czy jedna z wyspecjalizowanych Rad
technicznych formalnie s to działania jednego organu – Rady Unii Europejskiej.
Prezydencja - czyli przewodnictwo w Radzie UE - jest sprawowane kolejno przez ka de z pa stw
członkowskich przez okres sze ciu miesi cy. Porz dek Prezydencji ustala Rada działaj c jednomy lnie
(art. 203 TWE). Ci gło prac Rady – przy krótkim okresie Prezydencji – zapewnia współpraca
aktualnego przewodnicz cego z pa stwem, które pełniło t funkcj poprzednio i z pa stwem, które b dzie
j pełni w kolejnym okresie (tzw. Trójka). Aktualnie (do ko ca czerwca 2008 r.) Prezydencj pełni
Słowenia, a od lipca 2008 r. – Francja.
Pa stwo sprawuj ce Prezydencj w Radzie UE zapewnia Radzie sprawne funkcjonowanie poprzez:
zwoływanie jej spotka i przewodniczenie im, ustanawianie wspólnego porz dku obrad, przedkładanie
propozycji wspólnego stanowiska Rady UE w kwestii projektów aktów zgłoszonych przez Komisj
Europejsk , kierowanie organami pomocniczymi Rady UE, reprezentowanie Rady UE na zewn trz.
Pomocnicz rol w stosunku do Rady UE pełni :
•
Sekretariat Generalny Rady UE,
•
Komitet Stałych Przedstawicieli.
Sekretariat koordynuje działania słu ce zapewnieniu sprawno ci i spójno ci prac Rady UE. Na jego
czele stoi Sekretarz Generalny. Jest on równocze nie Wysokim Przedstawicielem ds. Wspólnej Polityki
Zagranicznej i Bezpiecze stwa (II filar) i w tym zakresie mo e w imieniu Rady UE prowadzi dialog
polityczny ze stronami trzecimi.
24
Komitet Stałych Przedstawicieli Pa stw Członkowskich (COREPER) w wietle art. 207 Traktatu
ustanawiaj cego Wspólnot Europejsk (TWE) odpowiada za przygotowanie prac Rady i wykonuje
przydzielone mu zadania. Nie jest samodzieln instytucj i tylko wyj tkowo mo e podejmowa decyzje
proceduralne w przypadkach przewidzianych w Regulaminie Rady.
Komitet Stałych Przedstawicieli spotyka si w dwóch grupach:
•
COREPER II - w jego skład wchodz stali przedstawiciele w randze ambasadorów. Zajmuje si
sprawami ogólnymi, politycznymi, przygotowuje obrady Rady ds. Ogólnych, Rady ds.
Gospodarczych i Finansowych i Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwo ci i Spraw Wewn trznych,
•
COREPER I - w jego skład wchodz zast pcy stałych przedstawicieli. Zajmuje si
przygotowaniem obrad innych rad technicznych.
Poza COREPER istniej jeszcze inne komitety doradcze Rady UE, zajmuj ce si przygotowaniem
poszczególnych zagadnie (np. Komitet Polityczny w ramach II filaru, czy Komitet Koordynacyjny w III
filarze).
COREPER zapewnia Radzie UE (działaj cej przecie w ró nych składach), jednolito
w prowadzonej polityce. Zgodnie z art. 19 ust. 2 Regulaminu Rady wszystkie punkty porz dku obrad dla
posiedze Rady s z wyprzedzeniem badane przez COREPER, chyba e postanowi on inaczej.
Przedkłada on propozycje decyzji i w zale no ci od ustale podj tych w ramach Komitetu sprawy
dzielone s na te, które mog by przyj te przez Rad UE bez przeprowadzania dyskusji (tzw. lista A)
i sprawy sporne, co do których w ramach COREPER nie osi gni to porozumienia (tzw. lista B).
Posiedzenia Rady UE zwołuje jej Przewodnicz cy z własnej inicjatywy lub na wniosek jednego
z członków Rady, albo z inicjatywy Komisji.
Obrady Rady UE s tajne, z wyj tkiem debaty dotycz cej przyj cia aktu prawnego w procedurze
współdecydowania, dyskusji nad istotnymi, nowymi propozycjami legislacyjnymi oraz corocznej debaty
nad rocznym programem działa Rady i rocznym programem prac Komisji. Zawsze te , gdy Rada UE
działa jako prawodawca, wyniki i obja nienia głosowa s jawne.
Je eli członek Rady UE nie jest obecny, reprezentowa go mo e zast pca, który nie ma jednak
uprawnienia do wzi cia udziału w głosowaniu. Ewentualne pełnomocnictwo do głosowania w imieniu
nieobecnego członka Rady UE mo e otrzyma inny członek Rady. Mo liwo ta ograniczona jest do
oddania głosu tylko za jedno pa stwo członkowskie, które udzieliło pełnomocnictwa.
Rada UE jest organem kolegialnym, decyzje podejmuje w drodze głosowania.
W zale no ci od
kategorii sprawy Rada przyjmuje stanowisko:
•
jednomy lnie – aden z członków Rady UE nie zgłasza sprzeciwu (wstrzymanie si od głosu przez
członków obecnych lub reprezentowanych nie stanowi przeszkody w przyj ciu jednomy lnej
decyzji);
•
zwykł wi kszo ci (wi kszo głosów członków Rady) – ten sposób głosowania jest stosowany,
gdy traktaty nie przewiduj kwalifikowanej wi kszo ci, w praktyce stosowany jest rzadko,
•
wi kszo ci kwalifikowan – w tym systemie głosowania przedstawiciel ka dego z pa stw
członkowskich ma okre lon liczb głosów (uzale nion w głównej mierze od liczby ludno ci
pa stwa). W tym przypadku wpływ na decyzje podejmowane przez Rad zale y od liczby głosów
wa onych, którymi dysponuje dane pa stwo.
25
Aktualnie liczba pa stw członkowskich wynosi 27, a suma głosów w Radzie UE – 345. Głosy
członków Rady wa one s nast puj co:
Pa stwa członkowskie
Liczba głosów dla ka dego pa stwa
Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania
29
Hiszpania, Polska
27
Rumunia
14
Holandia
13
Belgia, Czechy, Grecja, W gry, Portugalia
12
Austria, Szwecja, Bułgaria
10
Dania, Irlandia, Litwa, Słowacja, Finlandia
7
Estonia, Cypr, Łotwa, Luksemburg, Słowenia
4
Malta
3
Obecnie do przyj cia przez Rad UE uchwały wi kszo ci kwalifikowan potrzebna jest
nast puj ca liczba głosów:
•
255 głosy „za” (z 345) oddanych przez wi kszo członków Rady – gdy wniosek o podj cie
uchwały przedkłada Komisja Europejska,
•
255 głosy „za” (z 345) oddanych przez co najmniej 2/3 członków Rady - gdy wniosek nie pochodzi
od Komisji Europejskiej.
Ponadto, gdy decyzja ma by przyj ta wi kszo ci kwalifikowan , członek Rady UE mo e wyst pi
o sprawdzenie, czy pa stwa posiadaj ce wi kszo kwalifikowan reprezentuj co najmniej 62% ogółu
ludno ci Unii. Je eli warunek ten nie został spełniony – decyzji nie podejmuje si .
Przy głosowaniu wi kszo ci kwalifikowan uwzgl dnia si trzy czynniki: liczb głosów
wa onych potrzebnych do podj cia decyzji, liczb pa stw głosuj cych „za" (przynajmniej połowa
lub przynajmniej 2/3), liczb ludno ci reprezentowan przez pa stwa głosuj ce „za" (przynajmniej
62%).
System głosowania wi kszo ci kwalifikowan jest podstawowym sposobem podejmowania decyzji
przez Rad UE, cho w sprawach najwa niejszych ci gle obowi zuje zasada jednomy lno ci.
2.2. Kompetencje
Rada UE jest najwa niejszym organem decyzyjnym w Unii, nie skupia jednak pełni „władzy
prawodawczej", ma kompetencje wykonawcze i kontrolne.
Reprezentuje interesy pa stw
członkowskich (w jej skład wchodz ministrowie z poszczególnych pa stw), musi jednak współpracowa
z „ponadnarodowymi” instytucjami, którymi s Komisja Europejska i Parlament Europejski. Zgodno
działa Rady UE z traktatami ustanawiaj cymi Wspólnoty i Uni Europejsk podlega kontroli
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwo ci.
26
Kompetencje Rady UE w I filarze
•
kształtowanie polityki Wspólnot:
-
zapewnia koordynacj ogólnej polityki gospodarczej pa stw członkowskich,
-
koordynuje działania pa stw członkowskich i Euratomu,
-
podejmuje decyzje w sprawie ustanowienia wzmocnionej współpracy.
•
uprawnienia prawodawcze.
Rada UE jest najwa niejszym organem prawodawczym we Wspólnotach. Zgodnie z art. 249
TWE, Rada mo e wydawa akty prawa pochodnego: rozporz dzenia, dyrektywy, decyzje. Prawo
wspólnotowe wywiera skutek nie tylko w stosunku do pa stw członkowskich, ale tak e osób fizycznych
i prawnych, przysługuje mu pierwsze stwo stosowania przed prawem wewn trznym pa stw, dlatego tak
istotne s w tym zakresie uprawnienia Rady UE.
Bior c pod uwag fakt, i w skład Rady wchodz ministrowie pa stw członkowskich (czyli
członkowie rz dów nieodpowiadaj cy bezpo rednio przed obywatelami) mówi si o swoistym braku
legitymacji demokratycznej we Wspólnotach. Aby zapobiec takim zarzutom, w kolejnych traktatach
reformuj cych Uni Europejsk
zwi kszano uprawnienia prawodawcze Parlamentu Europejskiego,
czyli organu wybieranego bezpo rednio przez obywateli. Obecnie podstawow procedur tworzenia
prawa wspólnotowego jest tzw. procedura współdecydowania, w której dla przyj cia aktu
prawnego wymagany jest konsensus pomi dzy Rad UE i PE. Inicjatywa prawodawcza (czyli
uprawnienie do rozpocz cia procedury stanowienia aktów prawa pochodnego)
nale y do Komisji
Europejskiej.
Istotn kompetencj Rady UE jest prawo do uchwalania (wspólnie z PE) bud etu Unii
Europejskiej.
Rada UE zawiera (w imieniu Wspólnot Europejskich) umowy mi dzynarodowe z pa stwami trzecimi
i organizacjami mi dzynarodowymi. Negocjacje w tym zakresie prowadzi (za zgod Rady) Komisja,
nast pnie Rada – na wniosek Komisji – wi kszo ci kwalifikowan zawiera umowy.
W przypadku
umów o stowarzyszeniu i umów akcesyjnych (dotycz cych przyst pienia nowych pa stw do Unii
Europejskiej) Rada działa jednomy lnie za zgod Parlamentu Europejskiego (i po zasi gni ciu
opinii KE).
Na uwag zasługuj jeszcze dwa szczególne uprawnienia Rady UE. Zgodnie z art. 308 TWE Rada –
działaj c jednomy lnie, na wniosek Komisji i po zasi gni ciu opinii Parlamentu Europejskiego – mo e
podj działania nieprzewidziane w traktacie, gdy oka e si to niezb dne dla realizacji jednego z celów
Wspólnoty. Rada UE mo e te , w rozporz dzeniach przez siebie przyjmowanych, delegowa na Komisj
Europejsk uprawnienia do wydawania aktów wykonawczych. Co wi cej, w ramach tzw. komitolgii
mo e nało y na Komisj obowi zek konsultowania działa delegowanych na KE (przekazanych jej do
realizacji) z komitetami powołanymi przez Rad , które maj uprawnienia do odroczenia lub nawet
uchylenia decyzji Komisji.
•
kontrolne
Uprawnienia kontrolne Rady UE nie s tak rozbudowane jak jej kompetencje prawodawcze. Komisja
Europejska, Parlament Europejski i organy s dowe s instytucjami niezale nymi. Rada mo e jednak,
podobnie jak pa stwa członkowskie i pozostałe instytucje Wspólnot, wnosi do Trybunału
27
Sprawiedliwo ci skargi o stwierdzenie niewa no ci aktu prawa wspólnotowego lub skargi na
bezczynno innych instytucji.
Rada jest tym organem, w którym zawierany jest kompromis dotycz cy interesów pa stw
członkowskich. Równocze nie – jako najwa niejsza politycznie instytucja wspólnotowa – mo e
kontrolowa , czy pa stwa członkowskie przestrzegaj zasad le cych u podstaw Unii Europejskiej
(wymienionych w art. 6 ust. 1 TUE), czyli: wolno ci, demokracji, poszanowania praw człowieka
i praworz dno ci. Za zgod Parlamentu Europejskiego stwierdza istnienie wyra nego ryzyka powa nego
naruszenia przez pa stwo członkowskie tych zasad.
Kompetencje Rady UE w II i III filarze:
W tych płaszczyznach współpracy Rada UE jest kluczow instytucj .
•
W ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze stwa (II filar) Rada UE realizuje
ogólne wytyczne Rady Europejskiej i wspólne strategie. Poprzez koordynowanie działa
pa stw członkowskich stara si zapewni spójno , jedno i skuteczno działa UE, (cho
obecnie Unia Europejska nie prowadzi wspólnej polityki zagranicznej, a stanowi raczej forum
dyskusji, współpracy i uzgadniania samodzielnych i cz sto sprzecznych polityk pa stw
członkowskich).
Rada UE mo e powoływa specjalnych przedstawicieli maj cych mandat do realizacji
szczególnych kwestii polityki, np. Specjalny Przedstawiciel Unii Europejskiej ds. procesu
pokojowego na Bliskim Wschodzie.
Unia Europejska w działaniach prowadzonych w ramach II filaru reprezentowana jest przez
Prezydencj (Urz d Przewodnicz cego Rady UE). Przewodnicz cy wspomagany jest przez
Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze stwa (Sekretarza
Generalnego Rady UE).
W II filarze mieszcz si tak e kwestie bezpiecze stwa Unii wł cznie z kształtowaniem
Europejskiej Polityki Bezpiecze stwa i Obrony. W celu osi gni cia przez Uni zdolno ci
operacyjnych w tym zakresie Rada UE powołała: Komitet Polityczny, Komitet Wojskowy UE
i Sztab Wojskowy UE.
• W ramach Współpracy Policyjnej i S dowej w Sprawach Karnych (III filar) Rada UE stanowi
(podobnie jak w II filarze) forum konsultacji i koordynacji działa pa stw członkowskich. Popiera
współprac policyjn w sprawach karnych za po rednictwem Eu-ropolu i współprac s dow za
po rednictwem Eurojustu. Przyjmuje: wspólne stanowiska (wi
ce w konkretnych sprawach), decyzje
ramowe (wi
pa stwa pod wzgl dem celu, który ma by osi gni ty, ale pozostawiaj pa stwom
swobod wyboru form i metod realizacji tego celu, w przeciwie stwie do dyrektyw z I filaru nie mog
wywiera nigdy skutku bezpo redniego), decyzje oraz akty wykonawcze do decyzji, konwencje i rodki
wykonawcze do konwencji oraz akty nienazwane. Przed przyj ciem decyzji ramowych, decyzji, aktów
wykonawczych i konwencji Rada UE zobowi zana jest do przeprowadzenia konsultacji z Parlamentem
Europejskim. Ponadto Rada przyjmuje zalecenia PE dotycz ce III filaru i udziela odpowiedzi na pytania
PE dotycz ce tej płaszczyzny współpracy.
28
3. Komisja Europejska (Komisja)
Jest to główna instytucja o charakterze wykonawczym. Uznaje si j za organ „ponadnarodowy"
w tym sensie, e reprezentuje ona interesy Wspólnot, a nie pa stw członkowskich. Członkowie
Komisji maj status funkcjonariuszy mi dzynarodowych i nie s w aden sposób zale ni od pa stw, z
których pochodz (nie mog przyjmowa instrukcji od pa stw). Pocz tkowo (do czasu drugiego traktatu
o fuzji organów) istniały trzy odr bne instytucje: Wysoka Władza (w ramach Europejskiej Wspólnoty
W gla i Stali) – tylko ten traktat wprost nazywał Wysok Władz organem ponadnarodowym, Komisja
(w ramach EWG) i Komisja (w ramach Euratom).
Po wej ciu w ycie drugiego traktatu o fuzji organów (1967 r.) powstała
jedna Komisja (posiadaj ca
uprawnienia Wysokiej Władzy i dwóch poprzednio istniej cych Komisji).
Po przyj ciu Traktatu
z Maastricht Komisja, na mocy własnej decyzji, przyj ła nazw Komisji Europejskiej, cho
w traktatach nadal wyst puje pod nazw Komisja (podobnie jak Rada UE w traktatach wyst puje pod
nazw Rada). Główne uprawnienia KE zwi zane s ze współprac w ramach I filaru, ale działa ona tak e
– zgodnie z zasad jednolitych ram instytucjonalnych – w II i III filarze.
3.1. Skład i funkcjonowanie
Procedur powołania Komisji rozpoczyna wybór kandydata na stanowisko jej Przewodnicz cego.
Wybiera go Rada Europejska w składzie szefów pa stw lub rz dów wi kszo ci kwalifikowan . Zgod
na nominacj Przewodnicz cego wyrazi musi te Parlament Europejski. Nast pnie
Rada, po zasi gni ciu opinii kandydata na Przewodnicz cego, wyznacza pozostałych członków Komisji
zgodnie z propozycjami pa stw.
Parlament Europejski (po przeprowadzeniu przesłuchania
kandydatów na komisarzy) zatwierdza cały skład Komisji. W ko cu Rada, stanowi c wi kszo ci
kwalifikowan , mianuje Przewodnicz cego i pozostałych członków Komisji.
Pa stwa decyduj o tym, kto zostanie komisarzem, ale w momencie nominacji komisarzy trac wpływ
na ich działalno . Nie mog odwoła ani poszczególnych komisarzy, ani te całej Komisji. Do
powołania KE niezb dna jest zgoda Parlamentu Europejskiego. Zale no KE od PE jest jednak znacznie
wi ksza.
Parlament mo e bowiem, w drodze votum nieufno ci, odwoła cały skład Komisji (ale nie
poszczególnych komisarzy). Ponadto komisarze uczestnicz w sesjach PE i maj obowi zek udzielania
pisemnych i ustnych odpowiedzi na pytania posłów. Przed ka d sesj PE Komisja przedkłada
Parlamentowi ogólne sprawozdanie z działalno ci Wspólnot.
Komisarz ko czy swoj funkcj w przypadku:
-
normalnej wymiany (po upływie kadencji),
-
mierci,
-
dobrowolnej rezygnacji,
-
obligatoryjnej rezygnacji (gdy za da tego Przewodnicz cy KE po uzyskaniu zgody kolegium),
-
dymisji, o której decyduje Trybunał Sprawiedliwo ci na wniosek Rady lub Komisji, gdy komisarz
nie spełnia ju warunków koniecznych do wykonywania swej funkcji lub dopu cił si powa nego
uchybienia.
Ka de pa stwo członkowskie ma prawo do jednego mandatu komisarza. W sytuacji, gdy w UE było
25 pa stw, w Komisji zasiadało 25 komisarzy. Po przyst pieniu do Unii Europejskiej Rumunii i Bułgarii
liczba komisarzy zwi kszyła si do 27. Planowane jest jednak zmniejszenie liczby członków Komisji
Europejskiej. Uprawnienie do okre lenia mniejszej liczby członków Komisji oraz opracowania
29
szczegółów systemu rotacji na stanowiskach komisarzy zostało przyznane
Radzie UE, która decyzj ma
podj jednomy lnie.
Członkowie Komisji s obywatelami poszczególnych pa stw, ale nie reprezentuj interesów
narodowych, lecz ogólny interes Wspólnoty. Zakazane jest przyjmowanie przez nich jakichkolwiek
wytycznych ze strony organów pa stwowych, a w przypadku naruszenia tej zasady mog by odwołani
przez Trybunał Sprawiedliwo ci. Z kolei pa stwa członkowskie zobowi zane s do powstrzymania si od
wywierania na członków Komisji wpływu przy wykonywaniu przez nich zada .
Członkowie KE nie
mog w czasie pełnienia swoich funkcji wykonywa adnej innej działalno ci zawodowej. Nawet po
zako czeniu pełnienia funkcji komisarza zobowi zani s do szczególnej roztropno ci i uczciwo ci przy
obejmowaniu stanowisk lub przyjmowaniu korzy ci.
Komisarzom, jako funkcjonariuszom mi dzynarodowym, przysługuj specjalne przywileje
i immunitety. Zgodnie z przywilejem jurysdykcyjnym przeciwko komisarzowi nie mo na wszczyna
post powania przez s dy krajowe co do czynno ci, które podj ł w ramach wykonywania powierzonych
mu zada . Przywilej podatkowy sprawia, e komisarze nie podlegaj obowi zkowi podatkowemu
w swoich pa stwach z tytułu wynagrodzenia zwi zanego z pełnieniem obowi zków we Wspólnocie. Ich
wynagrodzenia opodatkowane s wspólnotowym podatkiem dochodowym.
Kadencja komisarzy trwa pi lat, a mandat ich jest odnawialny. Komisarze powinni posiada
kwalifikacje w dziedzinie, któr si zajmuj .
Istotna rola w działalno ci Komisji przypada jej Przewodnicz cemu. Do jego kompetencji
nale y:
•
udział w procesie ustalania składu Komisji (kandydatury komisarzy konsultowane s przez
pa stwa członkowskie z Przewodnicz cym),
•
sprawowanie politycznego kierownictwa nad działaniami Komisji,
•
decydowanie o organizacji wewn trznej Komisji (maj c na uwadze spójno , skuteczno
i kolegialno jej działa ),
•
ustalanie zakresu obowi zków Komisji i rozdzielanie ich pomi dzy poszczególnych komisarzy,
•
dokonywanie zmian w rozdziale obowi zków w trakcie kadencji Komisji,
•
mianowanie wiceprzewodnicz cych (za zgod kolegium, które składa si ze wszystkich członków
KE),
•
danie (za zgod kolegium), aby komisarz zło ył dymisj ,
•
zwoływanie posiedzenia Komisji.
Komisarzom powierzone s poszczególne obszary polityki. Przykładowo Polka - Danuta Hubner jest
komisarzem ds. polityki regionalnej, z kolei komisarzem ds. wymiaru sprawiedliwo ci, wolno ci
i bezpiecze stwa jest Włoch - Franco Frattini.
Komisarzom podlegaj odpowiednie resorty, tzw. dyrektoriaty generalne, na czele których stoj
odpowiedzialni przed komisarzami dyrektorzy generalni.
Ponadto w strukturze KE wyró ni mo na słu by np. słu ba prawna, słu ba ds. tłumacze
i konferencji, biuro publikacji, biuro audytu wewn trznego, urz d ds. zwalczania nadu y finansowych
itp.
Istotn rol pełni te Sekretariat Generalny, na czele z Sekretarzem Generalnym Komisji, który
wspiera Przewodnicz cego KE, przygotowuje posiedzenia, koordynuje działania zwi zane z publikacj
30
decyzji KE, utrzymuje oficjalne stosunki Komisji z innymi instytucjami Wspólnot i zapewnia KE
informacj na temat działa innych instytucji.
Komisja Europejska - uprawniona do reprezentowania Unii - tworzy przedstawicielstwa „zewn trze”.
Maj one siedziby we wszystkich pa stwach członkowskich, w licznych pa stwach trzecich i przy
niektórych organizacjach mi dzynarodowych (ONZ, OECD, OBWE, WTO).
KE zatrudnia najwi cej urz dników ze wszystkich instytucji Wspólnot. Personel pogrupowany jest
według czterech szczebli (grupy: A, B, C, D). Główna cz
personelu, z wyj tkiem najwy szych
stanowisk, obsadzana jest w drodze konkursu.
Posiedzenia Komisji zwołuje Przewodnicz cy. Odbywaj si one przynajmniej raz w tygodniu
(w Brukseli, a w czasie sesji PE – w Strasburgu) i maj charakter poufny. Komisja działa na podstawie
własnego regulaminu wewn trznego. Kworum niezb dne do przeprowadzenia głosowania wynosi wi cej,
ni połow członków Komisji.
Wszelkie decyzje KE podejmowane s kolektywnie (w drodze
głosowania). KE wobec pa stw i innych instytucji działa jako cało (a nie jako poszczególni
komisarze), tak e tylko jako cało Komisja ponosi odpowiedzialno przed PE. Decyzje KE
podejmowane s wi kszo ci głosów.
3.2. Kompetencje
Komisja Europejska posiada przede wszystkim uprawnienia wykonawcze, ale przysługuj jej tak e
liczne kompetencje kontrolne (nazywana jest
Stra nikiem Traktatów) oraz ograniczone uprawnienia
prawodawcze. Funkcje KE koncentruj si na funkcjonowaniu wspólnego rynku (ochrona swobody
przepływu kapitału, pracowników, towarów i usług oraz wolnej konkurencji i niedyskryminacji). Wa ne
s równie działania Komisji zwi zane z pogł bianiem procesu integracji europejskiej.
Komisj cz sto uznaje si za „rz d" Wspólnot Europejskich. Jest to o tyle trafne, e
KE (podobnie
jak rz d) wykonuje bud et i w głównej mierze administruje działalno ci Wspólnot.
Istniej jednak istotne ró nice pomi dzy rz dami pa stw a Komisj Europejsk . Rz dy pa stw
członkowskich składaj si z polityków i przede wszystkim realizuj cele partyjne. Tymczasem Komisja
składa si z niezale nych fachowców, ekspertów, którzy maj sprawnie administrowa skomplikowan
struktur Unii Europejskiej w interesie całej Wspólnoty. Ponadto, w przeciwie stwie do rz du (który jest
władz wykonawcz , ale zazwyczaj nie ma samodzielnych kompetencji ustawodawczych) Komisji
przysługuj w niektórych dziedzinach odr bne uprawnienia prawodawcze. Oczywi cie ani Wspólnoty
Europejskie, ani tym bardziej Unia Europejska nie s pa stwami - dlatego nie nale y ich podstawowego
organu wykonawczego nazywa rz dem.
Kompetencje Komisji Europejskiej:
• wykonawcze
KE nie tylko ma inicjatyw prawodawcz w stosunku do bud etu Wspólnot, ale do niej nale y jego
wykonanie. W tym zakresie podlega kontroli PE, który udziela jej absolutorium z
wykonania bud etu na
podstawie sprawozdania Trybunału Obrachunkowego. Realizacja bud etu odbywa si na
31
odpowiedzialno KE, w granicach przyznanych rodków i zgodnie z zasadami nale ytego zarz dzania
finansami.
Komisja zarz dza funduszami wspólnotowymi (decyduje wi c ostatecznie np. o tym, ile
pieni dzy i na jaki cel zostanie przeznaczonych w ramach polityki rozwoju regionalnego).
KE stosuje prawo wspólnotowe w odniesieniu do podmiotów indywidualnych, podejmuj c decyzje
w zakresie prawa konkurencji czy kontroluj c pomoc udzielan przez pa stwa narodowym
przedsi biorstwom. Komisja posiada uprawnienia do wykonywania aktów prawnych ustanowionych
przez Rad . Na podstawie precyzyjnie okre lonej delegacji Rady mo e te stanowi prawo (cz sto jest
w takim przypadku zobowi zana do współpracy z ró nego typu komitetami w ramach tzw. komitologii).
Komisja reprezentuje Wspólnoty w post powaniu przed Trybunałem Sprawiedliwo ci.
•
kontrolne
Jako Stra nik Traktatów KE czuwa nad przestrzeganiem przez pa stwa członkowskie,
instytucje i podmioty indywidualne prawa wspólnotowego (zbiera i sprawdza uzyskane w tym
zakresie informacje, mo e nakłada na przedsi biorstwa kary pieni ne).
Komisja ma uprawnienie
wnoszenia skarg do Trybunału Sprawiedliwo ci przeciwko pa stwu członkowskiemu, które nie
stosuje zobowi za wynikaj cych z traktatów.
W przypadku stwierdzenia przez Trybunał naruszenia zobowi za traktatowych KE kontroluje, czy
pa stwo podj ło rodki zapewniaj ce wykonanie wyroku Trybunału. Je eli pa stwo dalej nie wypełnia
swoich zobowi za KE (po przedstawieniu temu pa stwu swojej opinii, w której zakre li termin na
realizacj wyroku Trybunału) mo e ponownie wnie skarg , ale tym razem wskazuj c wysoko kary
pieni nej, jak nale y nało y na pa stwo.
Mo e te wnosi skargi na inne instytucje do Trybunału Sprawiedliwo ci podnosz ce zarzut
niewa no ci aktów prawnych przez nie wydanych lub skargi na ich bezczynno .
•
prawodawcze
Komisja Europejska ma wył czne uprawnienie
inicjatywy legislacyjnej (propozycje aktów prawnych,
które przedkłada Radzie UE i PE, musz uwzgl dnia interes wspólnotowy). Parlament Europejski, Rada
UE i pa stwa członkowskie mog jedynie proponowa Komisji, aby wyst piła z inicjatyw
prawodawcz . Cz sto w procesie przygotowywania projektu aktu prawnego Komisja konsultuje si
z pa stwami, ró nymi komitetami i podmiotami gospodarczymi. Dokumenty zawieraj ce propozycje KE,
które w okre lonym czasie powinny by skonsultowane, nazywane s
zielon lub biał ksi g .
Komisja mo e wydawa wszystkie rodzaje aktów prawa pochodnego
rozporz dzenia, dyrektywy,
decyzje, a tak e opinie i zalecenia jednak e tylko w niektórych strefach działalno ci Wspólnot (transport,
polityka konkurencji, zbli enie przepisów ustaw, rozporz dze i aktów administracyjnych pa stw
członkowskich w okre lonych dziedzinach). Uprawnienia prawodawcze KE s albo samoistne –
wynikaj ce z traktatów lub prawa wtórnego, albo przekazane przez Rad UE (tzw. uprawnienia
delegowane).
•
w zakresie stosunków zewn trznych Wspólnot
KE reprezentuje Uni w stosunkach zewn trznych (np. na forum wiatowej Organizacji
Handlu), negocjuje umowy mi dzynarodowe w imieniu Wspólnot (zawierane pó niej przez Rad
32
UE) i kontroluje zgodno z prawem wspólnotowym umów mi dzynarodowych zawieranych przez
pastwa członkowskie.
W ramach II filaru Komisja wspiera Rad UE (a wła ciwie jej Prezydencj ) w reprezentowaniu Unii
w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze stwa. Przedstawicielstwa Komisji w krajach
trzecich i przy organizacjach mi dzynarodowych współpracuj z przedstawicielami pa stw
członkowskich w celu realizacji wspólnych działa i wspólnych stanowisk przyj tych przez Rad UE. KE
mo e przedkłada Radzie propozycje i zadawa pytania dotycz ce Wspólnej Polityki Zagranicznej
i Bezpiecze stwa, ma prawo uczestnictwa we wszystkich pracach WPZiB. Uczestniczy tak e w pracach
III filaru i informuje o nich PE.
4. Parlament Europejski
Parlament Europejski pocz tkowo nosił nazw Zgromadzenia Parlamentarnego i ju od 1958 r.
(zgodnie z tzw. pierwszym traktatem o fuzji organów) był instytucj jednolit dla wszystkich trzech
Wspólnot. Pierwotnie w jego skład wchodzili przedstawiciele parlamentów narodowych pa stw
członkowskich, za kompetencje miały charakter doradczy i kontrolny w stosunku do innych instytucji.
W zasadzie nie posiadał uprawnie prawodawczych, z wyj tkiem opiniowania projektów aktów
prawnych.
Na mocy własnej uchwały Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne w 1962 r. zmieniło nazw na
Parlament Europejski, która to nazwa w pó niejszym okresie została wprowadzona do traktatów
tworz cych Wspólnoty.
Pierwsze bezpo rednie wybory do Parlamentu Europejskiego odbyły si w 1979 r. Był to
przełomowy moment w historii tej instytucji, która stała si jedynym organem Wspólnot posiadaj cym
bezpo redni legitymacj demokratyczn . Kolejne zmiany traktatów przyznawały PE coraz wi ksze
uprawnienia.
Parlament jest wa n instytucj kontroln i doradcz . Posiada tak e pewne uprawnienia
prawodawcze (zwłaszcza w procedurze współdecydowania obejmuj cej wi kszo z wydawanych
aktów prawnych oraz w procedurze uchwalania bud etu), stanowi forum dyskusji i wymiany
pogl dów. Podobnie jak Komisja uwa any jest za organ reprezentuj cy interesy Wspólnoty, a nie
poszczególnych pa stw członkowskich, gdy partie wchodz ce w jego skład nie tworz klubów opartych
na czynnikach narodowych, ale na programach politycznych.
Mimo nazwy nie mo na myli go z parlamentami pa stw członkowskich. O ile parlamenty narodowe
s głównymi organami władzy ustawodawczej,
to PE jest jedynie jedn z trzech instytucji maj cych
kompetencje prawodawcze we Wspólnotach. Uprawnienia prawodawcze przysługuj głównie Radzie
UE.
4.1. Skład i funkcjonowanie
Posłowie do PE wybierani s w wyborach powszechnych i bezpo rednich. S oni
przedstawicielami narodów pa stw nale cych do Wspólnoty (nie s wi c przedstawicielami pa stw ani
parlamentów krajowych).
Wszyscy obywatele Unii Europejskiej maj czynne i bierne prawa
wyborcze do Parlamentu Europejskiego. Obywatele Unii zamieszkali na terytorium innego, ni
macierzyste pa stwa członkowskiego posiadaj prawo głosu w wyborach do Parlamentu Europejskiego
w tym kraju, na terytorium którego przebywaj (np. obywatele Polski zamieszkali w Wielkiej Brytanii
33
b d mogli wzi udział w wyborach do PE w Wielkiej Brytanii). Nie ma jednak jednej
ogólnoeuropejskiej ordynacji wyborczej do Parlamentu, w tym zakresie obowi zuj ró ne procedury
ustalone przez pa stwa członkowskie.
Kadencja PE trwa pi lat. Ostatnie wybory odbyły si w czerwcu 2004 r. (ju po rozszerzeniu Unii
o nowe 10 pa stw). Poszczególnym pa stwom przyznano w tych wyborach nast puj c liczb mandatów:
Pa stwo
Liczba mandatów w PE
Niemcy
99
Wielka Brytania, Francja, Włochy
po 78
Hiszpania, Polska
po 54
Rumunia
35
Holandia
27
Belgia, Czechy, Grecja, W gry, Portugalia
po 24
Szwecja
19
Austria, Bułgaria
18
Dania, Słowacja, Finlandia
po 14
Irlandia, Litwa
po 13
Łotwa
9
Słowenia
7
Cypr, Estonia, Luksemburg
po 6
Malta
5
Zgodnie z art. 189 TWE, liczba członków PE
nie powinna przekracza 732. Jednak w zwi zku
z przyst pieniem do Wspólnoty Bułgarii i Rumunii Parlament Europejski liczy obecnie
785
eurodeputowanych. Zgodnie z traktatem o przyst pieniu Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii
Europejskiej liczba posłów w Parlamencie Europejskim b dzie wynosi
736. Obecna "nadwy ka" jest
przej ciowa i wynika z tego, e w trakcie kadencji pojawiła si konieczno kooptowania posłów
z Bułgarii i Rumunii.
Posłowie do PE w zakresie pełnionej funkcji s niezale ni i nie mog :
•
ł czy funkcji z udziałem w innych instytucjach Wspólnot,
•
by członkami rz dów krajowych,
•
sprawowa jednocze nie funkcji posła do parlamentu krajowego.
Posłowie korzystaj z przywilejów i immunitetów ci le zwi zanych z pełnionymi przez nich
funkcjami:
-
swobody przemieszczania si z ich okr gu wyborczego do miejsca obrad (nie mog by wtedy
rewidowani),
-
nie mog by poci gni ci do odpowiedzialno ci cywilnej lub karanej za działalno zwi zan ze
sprawowaniem mandatu,
-
nie podlegaj zatrzymaniu w trakcie sesji parlamentarnej,
-
korzystaj ze wszystkich przywilejów i immunitetów przysługuj cych członkom ich parlamentu
narodowego.
34
Immunitet parlamentarzysty europejskiego nie chroni go jednak w przypadku zatrzymania na gor cym
uczynku. Ponadto PE w uzasadnionym przypadku mo e immunitet uchyli .
Jak ju wcze niej wspomniano,
posłowie w Parlamencie Europejskim działaj nie w grupach
narodowych, lecz grupach politycznych. Parlamentarzysta mo e pozosta niezale ny lub nale e do
jednej frakcji. Ka da grupa polityczna składa si z posłów wybranych w co najmniej jednej pi tej pa stw
członkowskich. Minimalna liczba posłów konieczna do utworzenia grupy politycznej wynosi 19 osób
(art. 29 ust. 2 Regulaminu Parlamentu).
W obecnej kadencji PE istniej nast puj ce frakcje polityczne:
•
Grupa Europejskiej Partii Ludowej i Europejskich Demokratów,
•
Grupa Socjalistyczna,
•
Grupa Porozumienie Liberałów i Demokratów na rzecz Europy,
•
Grupa Zielonych,
•
Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy,
•
Grupa Niepodległo - Demokracja,
•
Grupa Unii na rzecz Europy Narodów.
Struktura organizacyjna PE:
1)
Przewodnicz cy i wiceprzewodnicz cy, którzy s wybierani na 2,5 roku w głosowaniu
tajnym na posiedzeniu plenarnym. Do funkcji przewodnicz cego nale y: kierowanie pracami PE,
przewodniczenie obradom, składanie podpisu przy zatwierdzeniu bud etu Wspólnot, reprezentowanie PE
na
zewn trz.
Wiceprzewodnicz cy
pomagaj
przewodnicz cemu
w
realizacji
jego
zada (zazwyczaj jeden z wiceprzewodnicz cych prowadzi obrady).
2)
Prezydium PE, w skład którego wchodz :
•
Przewodnicz cy,
•
Wiceprzewodnicz cy (14),
•
kwestorzy (5 z głosem doradczym).
Spełnia ono wa ne funkcje administracyjne, finansowe i organizacyjne (organizacja prac Parlamentu,
okre lanie zasad finansowania partii politycznych na poziomie europejskim, mianowanie Sekretarza
Generalnego itp.)
3)
Konferencja Przewodnicz cych, zło ona z Przewodnicz cego PE, przewodnicz cych grup
politycznych i dwóch delegatów posłów niezrzeszonych (bez prawa głosu). Pełni funkcje pomocnicze
w stosunku do Prezydium w zakresie spraw organizacyjnych i finansowych, decyduje o kwestiach
zwi zanych z planowaniem prac legislacyjnych, jest organem kompetentnym w kwestiach zwi zanych
z kontaktami z innymi instytucjami, parlamentami narodowymi, krajami trzecimi).
4)
komisje parlamentarne – opracowuj decyzje PE, zajmuj si poszczególnymi dziedzinami
współpracy, ich członkowie wybierani s na 2,5 roku.
Kandydatów na członków komisji wyznaczaj frakcje polityczne oraz posłowie niezrzeszeni.
Wskazane jest, aby skład komisji odzwierciedlał skład PE. We wszystkich organach wewn trznych
Parlamentu powinni znale si w odpowiedniej proporcji reprezentanci pa stw i frakcji.
Wyró nia si nast puj ce rodzaje komisji parlamentarnych:
•
komisje stałe (około 20, m.in. komisja spraw zagranicznych, komisja rolnictwa, komisja prawna
itp.). Współpracuj one z odpowiadaj cymi im dyrekcjami generalnymi Komisji Europejskiej,
35
•
komisje tymczasowe mog by powołane w ka dej chwili na okres do 12 miesi cy, propozycj ich
powołania przedstawia Konferencja Przewodnicz cych,
•
tymczasowe komisje ledcze mog by powołane na wniosek V
A
członków PE w celu zbadania
(bez uszczerbku dla uprawnie innych instytucji – przede wszystkim s dowych) zarzutów
naruszenia prawa wspólnotowego lub niewła ciwego jego stosowania przez organy Wspólnot,
administracj publiczn pa stw członkowskich lub osoby upowa nione do stosowania prawa
wspólnotowego.
5)
Konferencja Przewodnicz cych Komisji - składa si z przewodnicz cych wszystkich komisji
stałych oraz tymczasowych (mo e przekazywa Konferencji Przewodnicz cych zalecenia
dotycz ce prac komisji).
Parlament Europejski utrzymuje stałe kontakty z parlamentami narodowymi pa stw członkowskich,
w szczególno ci informuj c je na bie co o swojej działalno ci. Niektóre parlamenty krajowe (np. Sejm
RP) maj swoje stałe przedstawicielstwo przy PE. Parlament Europejski posiada własny sekretariat na
czele z Sekretarzem Generalnym (powoływanym przez Prezydium), którego zadaniem jest obsługa
administracyjna Parlamentu Europejskiego.
Tryb funkcjonowania PE okre lony jest w samodzielnie uchwalanym regulaminie.
Kadencja trwa
pi lat. Obraduje on w systemie sesyjnym – w ramach sesji odbywaj si posiedzenia plenarne
i posiedzenia komisji parlamentarnych. PE mo e te obradowa w trybie nadzwyczajnym na danie
wi kszo ci posłów, Rady lub Komisji.
Posiedzenia plenarne PE s jawne – do protokołu z ich przebiegu ma dost p ka dy zainteresowany.
Posiedzenia komisji parlamentarnych tak e z reguły s jawne.
Decyzje PE podejmowane s zazwyczaj bezwzgl dn wi kszo ci oddanych głosów. Niekiedy
przewiduje si głosowanie zwykł wi kszo ci (sprawy organizacyjne), wi kszo ci kwalifikowan
(np. przy uchwalaniu wotum nieufno ci dla KE lub przy uchwalaniu bud etu) lub bezwzgl dn
wi kszo ci członków PE (w procedurze współpracy i współdecydowania).
Kworum wynosi 1/3 wszystkich parlamentarzystów, a ka dy parlamentarzysta dysponuje jednym
głosem. Siedziba Parlamentu Europejskiego znajduje si a w trzech miastach. Oficjalna siedziba to
Strasburg, gdzie odbywaj si obrady plenarne. Komisje parlamentarne zbieraj si w Brukseli, za
Sekretariat Generalny PE mie ci si w
Luksemburgu.
4.2. Kompetencje
Zakres kompetencji PE - cho ci gle dosy skromny w porównaniu z parlamentami pa stw – od
pocz tku istnienia Wspólnot systematycznie ro nie.
Podstawowe kompetencji PE to kompetencje kontrolne i prawotwórcze
Kompetencje kontrolne PE
Parlament Europejski sprawuje kontrol polityczn nad działaniami KE: mo e uchwali
w stosunku do KE
wotum nieufno ci wi kszo ci 2/3 oddanych głosów, które reprezentuj wi kszo
36
członków PE, w takim przypadku cała KE podaje si do dymisji (z tym e komisarze dalej prowadz
sprawy bie ce do czasu zast pienia ich nowymi).
Istotne s te uprawnienia PE w procesie powoływania Komisji: wyra a zgod na nominacj
Przewodnicz cego KE oraz zatwierdza cały jej skład.
W zakresie kontroli bie cej działalno ci organów Wspólnot Parlament Europejski:
•
mo e kierowa do KE pisemne lub ustne zapytania, na które Komisja zobowi zana jest udzieli
odpowiedzi; udziela (lub nie) KE absolutorium z wykonania bud etu, (brak absolutorium nie
powoduje odwołania KE, ale mo e by pierwszym krokiem do uchwalenia wotum nieufno ci);
KE przedkłada Parlamentowi sprawozdania roczne i szczegółowe sprawozdania dotycz ce
konkretnych dziedzin współpracy,
•
mo e kierowa zapytania do Rady UE (która jednak formalnie nie musi udziela odpowiedzi,
cho zazwyczaj to czyni),
•
Rada Europejska jest zobowi zana do przedkładania Parlamentowi rocznych sprawozda
o post pach dokonanych przez Uni i sprawozda z ka dego posiedzenia.
Ponadto PE rozpatruje indywidualne i zbiorowe petycje obywateli Unii Europejskiej oraz osób
maj cych miejsce zamieszkania lub stał siedzib w jednym z pa stw członkowskich. Petycje mog
dotyczy spraw obj tych działaniami Unii Europejskiej.
Parlament mianuje te Rzecznika Praw Obywatelskich, który przyjmuje skargi dotycz ce
niewła ciwego administrowania przez instytucje lub organy wspólnotowe (z wył czeniem Trybunału
Sprawiedliwo ci i S du Pierwszej Instancji wykonuj cych funkcje s dowe). Rzecznik Praw
Obywatelskich wybierany jest na pi cioletni kadencj i w zakresie pełnionych funkcji jest całkowicie
niezale ny. W zwi zku ze skargami lub z własnej inicjatywy Rzecznik mo e przeprowadza kontrole.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowo ci przedstawia on spraw kontrolowanemu organowi lub
instytucji, która zobowi zana jest do zaj cia stanowiska. Nast pnie Rzecznik sporz dza sprawozdanie,
które przedkłada PE i kontrolowanemu organowi.
PE mo e wnosi do Trybunału Sprawiedliwo ci skargi na inne instytucje podnosz ce zarzut
niewa no ci aktów prawnych przez niewydanych lub skargi na ich bezczynno . Mo e te
powoływa własne komisje ledcze.
Kompetencje prawotwórcze PE
W procesie tworzenia prawa PE rzadko ma głos decyduj cy. Inicjatywa prawodawcza nale y do
Komisji Europejskiej, za ostateczna decyzja najcz ciej do Rady UE. Niekiedy Rada UE lub KE mo e
stanowi prawo zupełnie bez udziału PE. Jego uprawnienia nie s jednak bez znaczenia. Zale one od
procedury, według której przyjmowany jest dany akt prawny. Ze wzgl du na rol PE wyró nia si
nast puj ce
procedury prawotwórcze we Wspólnotach:
•
procedura konsultacji obligatoryjnych, gdy traktaty nakładaj na Rad UE obowi zek
zasi gni cia opinii PE przed wydaniem aktu prawnego. Opinia taka nie jest wi
ca, ale jej brak
mo e skutkowa uniewa nieniem aktu prawnego przez Trybunał Sprawiedliwo ci;
•
procedura współpracy (przewidziana przez art. 252 TWE) - praktycznie nie ma ju du ego
znaczenia, w tej procedurze ewentualne odrzucenie przez PE wspólnego stanowiska Rady UE nie
37
powoduje zako czenia procesu legislacyjnego, lecz jedynie konieczno jednomy lnego
głosowania w Radzie UE, a ewentualne poprawki PE nie s dla Rady UE wi
ce;
•
procedura współdecydowania (przewidziana przez art. 251 TWE) - aktualnie odgrywa
najistotniejsz rol w ramach Wspólnoty Europejskiej, gdy wi kszo aktów prawnych jest
przyjmowana w tym trybie. Jest to procedura, w której PE ma rzeczywiste uprawnienia
legislacyjne,
a ostateczna tre aktu prawnego zale y od porozumienia pomi dzy Rad UE i Parlamentem
Europejskim. W szczególno ci PE mo e bezwzgl dn wi kszo ci głosów swoich członków odrzu-
ci wspólne stanowisko Rady UE i doprowadzi do nieprzyj cia aktu prawnego.
W przypadku zgłoszenia przez PE poprawek, Rada UE nie mo e (tak jak w procedurze
współpracy) jednomy lnie przegłosowa swojego stanowiska, lecz musi d y do porozumienia
z Parlamentem,
•
procedura wyra ania zgody - dotyczy aktów, do przyj cia których wymagana jest zgoda PE
(Rada UE przedkłada PE projekt aktu, a PE przyjmuje go lub odrzuca w cało ci).
Ponadto PE mo e (podobnie jak Rada UE) wezwa KE do wykonania prawa inicjatywy. Parlament
wydaje te samodzielnie akty prawne (nie maj one jednak charakteru wi
cego) takie jak: zalecenia,
deklaracje, rezolucje.
W ród uprawnie PE istotn rol odgrywaj kompetencje przy uchwalaniu bud etu. Projekt
bud etu opracowuje i przedkłada KE. Parlament mo e jednak w cało ci go odrzuci , wtedy
procedura bud etowa musi zacz si od pocz tku. Parlament ma decyduj cy głos, je li chodzi
o wydatki nieobligatoryjne (na polityk socjaln i regionaln , pomoc humanitarn , ochron rodowiska
itp).
PE wyra a te zgod na stowarzyszenie pa stwa lub organizacji mi dzynarodowej ze
Wspólnotami oraz na przyst pienie do Unii Europejskiej nowych pa stw.
W II i III filarze kompetencje PE s znacznie skromniejsze. W ramach Wspólnej Polityki
Zagranicznej i Bezpiecze stwa (II filar) i Współpracy Policyjnej i S dowej w Sprawach Karnych
(III filar) PE jest uprawniony do uzyskiwania regularnych informacji, zadawania pyta i formułowania
zalece w stosunku do Rady UE oraz konsultowania najwa niejszych kierunków wspólnej polityki.
PE przeprowadza coroczn debat na temat realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpiecze stwa
oraz współpracy policyjnej i s dowej w sprawach karnych.
5. Trybunał Sprawiedliwo ci i S d Pierwszej Instancji
Posiadanie własnych niezale nych organów s dowych jest jedn z cech Wspólnot Europejskich jako
organizacji „ponadnarodowych”. Pa stwa członkowskie zgodziły si , aby wszystkie spory zwi zane
z wykładni traktatów ustanawiaj cych Wspólnoty były rozstrzygane przez autonomiczny organ, którego
orzeczenia s wi
ce.
Trybunał Sprawiedliwo ci (w polskich opracowaniach nazywany najcz ciej Europejskim
Trybunałem Sprawiedliwo ci ETS) powstał wraz z utworzeniem EWWiS w 1951 r. (nazywał si
wtedy Trybunałem Sprawiedliwo ci Europejskiej Wspólnoty W gla i Stali). Po utworzeniu EWG
38
i Euratomu, zgodnie z pierwszym traktatem o fuzji organów z 1957 r., wszystkie trzy Wspólnoty były
obsługiwane przez jeden Trybunał Sprawiedliwo ci.
Liczba spraw wnoszonych przed ETS stale rosła i s d ten tracił płynno w ich rozpatrywaniu.
W zwi zku z tym w
Jednolitym Akcie Europejskim wprowadzono mo liwo powołania organu
pomocniczego, czyli S du Pierwszej Instancji. Został on utworzony decyzj Rady UE
z
24 pa dziernika 1988 r. Pocz tkowo nie był traktowany jako odr bna instytucja wspólnotowa. Dopiero
zmiany wprowadzone w art. 220 TWE przez Traktat Nicejski z 2001 r. doprowadziły do nadania S dowi
Pierwszej Instancji charakteru
samodzielnej instytucji wspólnotowej. Zgodnie z aktualn redakcj
art. 220 TWE:
„Trybunał Sprawiedliwo ci i S d Pierwszej Instancji, ka dy w zakresie swojej wła ciwo ci, czuwaj
nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu”.
Ponadto, ten sam artykuł przewiduje mo liwo tworzenia przy S dzie Pierwszej Instancji
izb
s dowych, czyli zespołów s dziowskich mog cych rozpatrywa w pierwszej instancji niektóre kategorie
spraw w szczególnych dziedzinach. Zasady funkcjonowania ETS i SPI okre la Traktat o Wspólnocie
Europejskiej, Traktat o Unii Europejskiej, Statut Trybunału Sprawiedliwo ci i regulaminy proceduralne
obu tych instytucji.
S dy wspólnotowe – zgodnie z zasad jednolitych ram instytucjonalnych – mog (cho
w ograniczonym zakresie) rozstrzyga spory powstałe w II i III filarze Unii.
Charakterystyczne cechy s downictwa wspólnotowego:
•
ł czy w sobie ró ne kultury prawne (s dziowie pochodz ze wszystkich krajów członkowskich,
a europejska i angielska tradycja prawna s odmienne),
•
wyst puje w nim szczególny re im j zykowy (j zykiem post powania mo e by ka dy
z urz dowych j zyków Unii Europejskiej, cho s dziowie porozumiewaj si po francusku),
•
w przeciwie stwie do s downictwa mi dzynarodowego (które zazwyczaj jest jednoinstancyjne)
ma w du ej mierze charakter dwuinstancyjny,
•
ma du y wpływ nie tylko na stosowanie prawa, ale w wyniku wykładni formułuje zasady prawne
b d ce swoistym ródłem prawa wspólnotowego.
5.1. Organizacja wewn trzna
Siedzib obydwu instytucji s dowych Unii Europejskiej jest Luksemburg.
Członkami Trybunału Sprawiedliwo ci s s dziowie i rzecznicy generalni. W jego skład wchodzi
jeden s dzia z ka dego pa stwa członkowskiego. Aktualnie jest 27 s dziów.
Specyficzn cech ETS jest wyst powanie instytucji rzeczników generalnych (zaczerpni tej
z francuskiego systemu prawnego). Zadaniem rzeczników jest wspieranie Trybunału poprzez
przedstawianie niezale nych i bezstronnych wniosków w rozpatrywanych sprawach w celu ułatwienia
Trybunałowi podj cia decyzji. Opinia rzecznika generalnego zawiera analiz stanu faktycznego
i prawnego sprawy, dotychczasowego orzecznictwa w podobnych sprawach i propozycj rozstrzygni cia.
S dziowie nie s zwi zani opini rzecznika generalnego (ma ona jednak znacz cy wpływ na
rozstrzygni cie). ETS mo e zdecydowa o odbyciu si sprawy bez udziału rzecznika generalnego.
Zgodnie z Traktatem ustanawiaj cym Wspólnot Europejsk ,
Trybunał jest wspierany przez o miu
39
rzeczników generalnych. Ich liczba mo e jednak by zwi kszona na wniosek Trybunału przez Rad UE
działaj c jednomy lnie.
Zarówno s dziowie, jak i rzecznicy generalni wybierani s za wspóln zgod pa stw
członkowskich. Ich kadencja trwa sze lat z mo liwo ci ponownego wyboru. Zmiana składu
dokonywana jest cz ciowo co trzy lata. Polskim s dzi jest Jerzy Makarczyk.
Niezb dne cechy osób wchodz cych w skład Trybunału:
-
niekwestionowana niezale no ,
-
kwalifikacje wymagane w macierzystych pa stwach do zajmowania najwy szych stanowisk
s dowych lub uznane kompetencje prawnicze.
Przed podj ciem obowi zków ka dy z s dziów lubuje, e b dzie je wykonywał bezstronnie
i sumienie oraz e zachowa w tajemnicy tre obrad Trybunału.
S dziowie i rzecznicy s funkcjonariuszami wspólnotowymi, przysługuje im immunitet
jurysdykcyjny, uniemo liwiaj cy ciganie ich w trakcie pełnienia funkcji oraz po jej pełnieniu
(w odniesieniu do działa podejmowanych w ramach czynno ci słu bowych) oraz immunitet podatkowy,
celny, a tak e prawo do wiadcze socjalnych. Powinni zamieszkiwa w Luksemburgu.
Nie mog podejmowa adnej innej zarobkowej lub niezarobkowej pracy, a ponadto nie mog
pełni adnych funkcji politycznych czy administracyjnych. Wyj tkowo na odst pienie od tego zakazu
mo e wyrazi zgod Rada UE (zwykle chodzi o prac nauczyciela akademickiego).
Wymiana na stanowisku s dziego lub rzecznika nast puje w wyniku:
•
upływu kadencji (je li nie zostanie ponownie wybrany na to stanowisko),
•
pisemnej rezygnacji,
•
zwolnienia z funkcji decyzj pozostałych członków Trybunału (je li nie spełnia warunków
wymaganych do sprawowania tej funkcji lub nie czyni zado wymaganiom z ni zwi zanym),
•
mierci.
Sami s dziowie spo ród siebie wybieraj Prezesa Trybunału Sprawiedliwo ci na trzy lata
z mo liwo ci ponownego wyboru. Prezes sprawuje nadzór administracyjny nad działalno ci Trybunału,
wydaje zarz dzenia, przewodniczy rozprawom w najwi kszych składach orzekaj cych, reprezentuje ETS
na zewn trz.
Trybunał obraduje:
•
w izbach (trzy lub pi cioosobowych),
•
w składzie wielkiej izby (jedenastu s dziów) – gdy za da tego pa stwo lub b d ca stron
instytucja wspólnotowa,
•
w pełnym składzie Trybunału w przypadkach wskazanych w Statucie (np. orzeczenia o dymisji
Rzecznika Praw Obywatelskich, nało enie sankcji lub zdymisjonowanie komisarza, albo członka
Trybunału Obrachunkowego), lub gdy Trybunał uzna, e ze wzgl du na swoje znaczenie sprawa
wymaga rozpatrzenia w pełnym składzie.
Struktur administracyjn Trybunału kieruje Sekretarz wybierany na sze lat przez Trybunał
i odpowiedzialny m.in. za przyjmowanie i przesyłanie pism procesowych, protokoły i publikacje ETS,
czuwanie nad piecz ciami i inne kwestie zwi zane z administrowaniem Trybunałem.
40
Struktura organizacyjna S du Pierwszej Instancji zbli ona jest do struktury Trybunału. W jego
skład wchodzi co najmniej jeden s dzia z ka dego pa stwa członkowskiego. Ewentualne
powi kszenie liczby s dziów lub powołanie rzeczników generalnych (którzy w przeciwie stwie do
Trybunału w S dzie Pierwszej Instancji na razie nie wyst puj ) mo e przewidywa Statut Trybunału
Sprawiedliwo ci. Aktualnie do wykonywania zada rzecznika generalnego mo e by wezwany jeden
z s dziów S du Pierwszej Instancji.
S dziowie wybierani s za wspóln zgod pa stw członkowskich na sze lat, przy czym co trzy lata
nast puje cz ciowa wymiana składu. Ust puj cy s dziowie mog by ponownie mianowani.
W odniesieniu do statusu prawnego s dziów S du Pierwszej Instancji stosuje si do nich odpowiednio
przepisy o członkach Trybunału Sprawiedliwo ci.
S d wybiera własnego Prezesa oraz własnego sekretarza, cho jego obsług administracyjn powierzono
sekretariatowi Trybunału.
S d Pierwszej Instancji obraduje:
•
w izbach (trzy lub pi cioosobowych, niekiedy jednoosobowych),
•
w składzie wielkiej izby,
•
w pełnym składzie s du.
Przy S dzie Pierwszej Instancji mog by tworzone
izby s dowe. O ich powstaniu decyduje
jednomy lnie Rada UE, działaj c:
-
na wniosek KE i po konsultacji z PE i ETS,
-
na danie ETS i po konsultacji z PE i KE.
Izby s dowe s uprawnione do rozpatrywania w pierwszej instancji niektórych kategorii spraw, które
okre la decyzja o ich utworzeniu. Od orzecze wydanych przez izby s dowe przysługuje odwołanie do
S du Pierwszej Instancji, co do zasady ograniczone do kwestii prawnych. S dziowie wchodz cy w skład
izb s dowych s mianowani przez Rad UE działaj c jednomy lnie.
Rodzajem izby s dowej jest powołany decyzj Rady UE
S d ds. Słu by Publicznej UE, który jest
wła ciwy do rozpatrywania w pierwszej instancji sporów pomi dzy Wspólnot Europejsk a jej
pracownikami (w tym sporów pomi dzy organami a ich personelem). Od wyroku S du ds. Słu by
Publicznej UE słu y odwołanie do S du Pierwszej Instancji w terminie dwóch miesi cy.
5.2. Ogólna charakterystyka stosowanej procedury
Post powanie przed Trybunałem Sprawiedliwo ci i S dem Pierwszej Instancji toczy si zgodnie
z przepisami Statutu Trybunału oraz regulaminów wewn trznych tych instytucji. Pa stwa członkowskie
i instytucje Wspólnot reprezentowane s przez pełnomocników ustanowionych dla ka dej sprawy. Inne
strony musz by reprezentowane przez adwokatów lub radców prawnych. Takie same prawa jak
adwokatom przysługuj nauczycielom akademickim, je li prawo pa stwa członkowskiego, którego s
obywatelami, przyznaje im uprawnienie do reprezentowania stron przed s dami krajowymi.
W post powaniu przed Trybunałem wyró ni mo na dwie fazy: pisemn i ustn .
Celem fazy pisemnej jest wyczerpuj ce przedstawienie s dowi sytuacji faktycznej i argumentów
stron post powania. Wyró nia si w niej zasadniczo cztery elementy:
•
wniesienie skargi lub wniosku (skarga powinna zawiera nazwisko i adres skar cego, okre lenie
przeciw komu jest wniesiona, wskazanie przedmiotu sporu, zarzutów prawnych b d cych jej
podstaw , wniosków),
•
odpowied na skarg (argumenty obrony),
•
replik (odpowied na argumenty obrony),
41
•
duplik (odpowied na replik ).
Prezes Trybunału Sprawiedliwo ci (lub S du Pierwszej Instancji) kieruje spraw do okre lonej
izby i wyznacza s dziego sprawozdawc . Wnioski dowodowe stron post powania powinny by
wskazane w pismach procesowych.
Nowe zarzuty prawne (nieprzedstawione w skardze lub argumentach obrony) mog by wnoszone
tylko wtedy, gdy oparte s na okoliczno ciach faktycznych lub prawnych ujawnionych pó niej (w trakcie
trwania post powania). Trybunał mo e nakaza stronom przedstawienie wszelkich dokumentów
i dostarczenie wszelkich informacji, które uzna za po dane, mo e równie nakaza pa stwom
członkowskim i instytucjom nieb d cym stronami w sprawie, aby dostarczyły wszelkich niezb dnych
informacji.
Faza ustna polega na zapoznaniu si przez s d na rozprawie ze sprawozdaniem s dziego
sprawozdawcy, z wnioskami pełnomocników stron oraz opini rzecznika generalnego (je eli
wyst puje w sprawie). W tej fazie mo e te nast pi przesłuchanie wiadków lub przedstawienie
tre ci opinii biegłego. Przed S dem Pierwszej Instancji rozpraw przeprowadza si obligatoryjnie,
natomiast w post powaniu przed Trybunałem Sprawiedliwo ci nie przeprowadza si jej, je li Trybunał
uzna, e nie ma takiej potrzeby i adna ze stron nie zwróciła si z pisemn umotywowan pro b
o przeprowadzenie rozprawy.
Przed wydaniem wyroku s dziowie orzekaj cy w danym składzie spotykaj si na tajnej
naradzie, gdzie uzgadniaj jego tre . Wyrok zapada wi kszo ci głosów, ale zawiera nazwiska
wszystkich s dziów. Projekt wyroku sporz dzany jest w j zyku francuskim, nast pnie weryfikowany pod
wzgl dem j zykowym i tłumaczony na j zyk post powania (zawsze projekt tłumaczenia kontrolowany
jest przez s dziego, którego j zykiem ojczystym jest j zyk post powania).
Ogłoszenie wyroku nast puje w j zyku post powania na najbli szym posiedzeniu. Tre wyroku
udost pniana jest na stronie internetowej Trybunału, a nast pnie publikowana w Zbiorze Orzecze
Trybunału. Sprawy, w których orzekał Trybunał Sprawiedliwo ci, oznaczone s liter „C" lub s bez
oznaczenia literowego (tylko cyfry), za orzeczenia S du Pierwszej Instancji – liter „T".
J zykiem roboczym, za pomoc którego porozumiewaj si pomi dzy sob s dziowie i rzecznicy
generalni, jest j zyk francuski. Odró ni od niego nale y j zyk post powania, a wi c jeden
z j zyków urz dowych Unii, który wybiera strona wnosz ca skarg . W przypadku, gdy stron
pozwan jest pa stwo członkowskie, j zykiem post powania jest j zyk urz dowy tego pa stwa.
Wszystkie pisma procesowe, które nie zostały zło one w j zyku post powania, musz by na ten j zyk
przetłumaczone.
Najcz stszym typem post powania przed Trybunałem Sprawiedliwo ci i S dem Pierwszej Instancji
jest post powanie zainicjowane
skarg bezpo redni . Wa ne s te post powania w sprawie
o wykładni prawa wspólnotowego – np. w przypadku wniosku s du krajowego o wydanie orzeczenia
wst pnego (prejudycjalnego, przeds dowego).
Procedury odwoławcze:
•
od wyroku S du Pierwszej Instancji do Trybunału Sprawiedliwo ci,
•
od wyroku S du ds. Słu by Publicznej do S du Pierwszej Instancji.
42
5.3. Kompetencje
Trybunał Sprawiedliwo ci i S d Pierwszej Instancji posiadaj uprawnienia do badania
zgodno ci aktów prawa pochodnego ze wspólnotowym prawem pierwotnym, do interpretacji całego
prawa wspólnotowego, kontroli działa administracyjnych organów wspólnotowych, kontroli
przestrzegania przez pa stwa i instytucje Wspólnot prawa wspólnotowego. Funkcjonuj te jako
s d gospodarczy, cywilny, pracy i mi dzynarodowy.
Ponadto ETS podejmuje decyzje o odwołaniu Rzecznika Praw Obywatelskich (na wniosek PE),
odwołaniu członka KE (na wniosek Rady UE lub KE), nało eniu sankcji na członków Trybunału
Obrachunkowego (na wniosek TO).
Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwo ci i S du Pierwszej Instancji dotyczy:
•
skargi na niewywi zywanie si ze zobowi za traktatowych przeciwko pa stwu członkowskiemu
wnoszonej przez Komisj Europejsk lub inne pa stwo członkowskie (art. 226 i 227 TWE – tu
wła ciwy jest tylko Trybunał Sprawiedliwo ci),
•
skargi o stwierdzenie niewa no ci aktu prawa wspólnotowego (art. 230 TWE),
•
skargi na bezczynno (232 TWE) PE, Rady UE oraz KE,
•
skargi odszkodowawczej (art. 235 TWE),
•
orzekanie na mocy klauzuli arbitra owej (art. 238 TWE),
•
wydawania orzecze wst pnych (art. 234 TWE),
•
rozstrzyganie odwoła od orzecze S du ds. Słu by Publicznej UE w zakresie sporów
pracowniczych (art. 236 TWE) - tu wła ciwy jest S d Pierwszej Instancji.
Z kolei S d ds. Słu by Publicznej UE jest uprawniony do rozpatrywania w pierwszej instancji sporów
mi dzy Wspólnot a jej pracownikami (art. 236 TWE), w tym sporów mi dzy organami i jednostkami
organizacyjnymi a ich personelem.
Przy omawianiu systemu skarg – zgodnie z tre ci traktatów – mowa b dzie o Trybunale
Sprawiedliwo ci, pami ta jednak nale y, e w pierwszej instancji w wi kszo ci przypadków wła ciwy
jest aktualnie S d Pierwszej Instancji.
Skarga przeciwko pa stwu za naruszenie zobowi za traktatowych
W art. 226 i 227 TWE uregulowana jest procedura maj ca na celu zapewnienie realizacji przez
pa stwa zobowi za wynikaj cych z Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej.
Niewykonanie zobowi za przez pa stwo mo e polega zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu,
poprzez które naruszone jest wspólnotowe prawo pierwotne lub wtórne. Najcz ciej chodzi
o niewła ciw implementacj dyrektywy wspólnotowej.
Uprawnienie do wniesienia skargi na pa stwo przysługuje Komisji Europejskiej (art. 226) i innemu
pa stwu członkowskiemu (art. 227). Oskar one mo e by pa stwo członkowskie, a sprawa rozpatrywana
jest przez Trybunał Sprawiedliwo ci (nie rozpatruje tych skarg S d Pierwszej Instancji).
43
W przypadku skargi wnoszonej przez Komisj (art. 226) wyró ni mo emy dwie fazy post powania:
administracyjn i s dow . W fazie administracyjnej Komisja zwraca pa stwu uwag na dostrze one
uchybienia i próbuje - najpierw nieformalnie - doprowadzi do ich usuni cia. Je li pa stwo nie podejmie
odpowiednich działa , Komisja kieruje do niego list informuj cy o naruszeniu prawa wspólnotowego
i wzywaj cy do jego zaprzestania. W przypadku nieskuteczno ci listu Komisja wydaje tzw. uzasadnion
opini , w której szczegółowo wskazuje uchybienia popełnione przez pa stwo i wyznacza termin do ich
usuni cia. Dopiero bezskuteczny upływ tego terminu pozwala na przej cie do nast pnej fazy.
Faza s dowa zaczyna si od wniesienia przez Komisj skargi do Trybunału Sprawiedliwo ci. Zarzuty
przedstawione w skardze musz by to same z zarzutami przedstawionymi wcze niej pa stwu
w umotywowanej opinii.
W przypadku skargi wnoszonej przez inne pa stwo członkowskie (art. 227) tak e mamy dosy
skomplikowan procedur wst pn . Przed wniesieniem sprawy do Trybunału pa stwo powinno
przedstawi j Komisji, która post puje zgodnie z procedur z art. 226 TWE, tyle e przed wydaniem
umotywowanej opinii wysłuchuje pisemnych i ustnych stanowisk obu pa stw. Je li Komisja odmówi
zaj cia si spraw (np. nie stwierdzi naruszenia prawa) albo w ci gu trzech miesi cy od jej wniesienia
przez pa stwo nie wyda umotywowanej opinii, pa stwo mo e wnie skarg na inne pa stwo
członkowskie bezpo rednio do Trybunału Sprawiedliwo ci.
Trybunał Sprawiedliwo ci wydaje w sprawie wyrok, który ma charakter deklaratoryjny
(stwierdza naruszenie lub brak naruszenia przez pa stwo prawa wspólnotowego). Je eli Trybunał
stwierdzi naruszenie prawa wspólnotowego, pa stwo „jest zobowi zane podj rodki, które
zapewni wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwo ci” (art. 228 TWE).
Komisja monitoruje wykonanie wyroku Trybunału. W przypadku braku działa pa stwa - wydaje
uzasadnion opini , w której precyzuje punkty, w których nie zrealizowano wyroku Trybunału. Komisja
wyznacza te termin na realizacj wyroku, a gdy pa stwo nie podejmie odpowiednich działa , ponownie
mo e wnie spraw do Trybunału Sprawiedliwo ci, wskazuj c
ryczałt lub kar pieni n , jak uzna za
odpowiedni do okoliczno ci.
Trybunał Sprawiedliwo ci nie jest zwi zany wnioskami Komisji w tej kwestii, ale je li uzna, e
pa stwo nie zastosowało si do jego wyroku, mo e nało y na nie ryczałt lub kar pieni n .
Skarga o stwierdzenie niewa no ci aktów prawa pochodnego
Skarga ta (uregulowana w art. 230 TWE) pozwala na zakwestionowanie legalno ci aktów prawnych
(innych ni zalecenia i opinie) uchwalonych przez: Rad UE, PE wspólnie z Rad UE, KE, EBC i aktów
PE zmierzaj cych do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich.
W wietle orzecznictwa
ETS skarga ta mo e by wniesiona nie tylko przeciw rozporz dzeniom, dyrektywom i decyzjom, ale
przeciw wszystkim aktom prawnym, które wywołuj skutki prawne wobec osób trzecich bez
wzgl du na ich form . Zaskar one akty musz mie charakter ostateczny.
Prawo do wniesienia skargi (czynna legitymacja procesowa) przysługuje:
•
podmiotom uprzywilejowanym (mog wnie skarg bez uzasadniania swojego interesu), czyli
pa stwu członkowskiemu, PE, KE, Radzie UE,
•
podmiotom półuprzywilejowanym (mog wnie skarg , je li dany akt prawny zagra a ich
kompetencjom): Trybunał Obrachunkowy i Europejski Bank Centralny,
44
•
podmiotom nieuprzywilejowanym (osobom fizycznym lub prawnym) – mog wnie skarg na
decyzje, których s adresatami oraz na inne decyzje dotycz ce ich bezpo rednio i indywidualnie
(nawet, gdy s skierowane do innej osoby lub s przyj te w formie rozporz dzenia). Skarga mo e
by skierowana przeciwko podmiotom, które dany akt prawny wydały (Rada UE, PE, KE, a tak e
EBC).
Skarga powinna by wniesiona w terminie dwóch miesi cy od daty: publikacji aktu (gdy był
publikowany), notyfikacji aktu skar cemu (gdy miało to miejsce) lub od daty uzyskania przez
skar cego wiadomo ci o tym akcie (w innych wypadkach).
W przypadku zasadnych skarg Trybunał Sprawiedliwo ci orzeka o niewa no ci aktu. Je li skarga
dotyczy rozporz dze , Trybunał mo e pozostawi w mocy niektóre ze skutków uniewa nionego
rozporz dzenia.
Skarga na bezczynno instytucji
W tym przypadku skarga dotyczy niepodj cia stosownego działania przez instytucj , która
zobowi zana jest do wydania aktu prawnego.
Prawo do wniesienia skargi (czynna legitymacja procesowa) przysługuje:
•
podmiotom uprzywilejowanym: pa stwom członkowskim i instytucjom Wspólnot,
•
podmiotowi półuprzywilejowanemu (mo e wnie skarg w dziedzinach nale cych do jego
kompetencji) - Europejski Bank Centralny,
•
podmiotom nieuprzywilejowanym (osobom fizycznym lub prawnym), które mog wnie skarg
na zaniechanie wydania skierowanego do nich aktu.
Skarga mo e by skierowana przeciwko podmiotom, które dany akt prawny s zobowi zane wyda
(Rada UE, PE, KE, a tak e EBC). Przed wniesieniem skargi do ETS nale y wezwa dan instytucj do
działania. Je eli w terminie dwóch miesi cy od daty wezwania instytucja nie zaj ła stanowiska - skarg
mo na wnie w ci gu nast pnych dwóch miesi cy.
Nale y w niej skonkretyzowa , jakiego rodzaju aktu instytucja nie wydała, jaki przepis
zobowi zuje j do jego wydania i jaka powinna by jego tre . Stwierdzenie przez Trybunał
zaniechania ma charakter deklaratoryjny i zobowi zuje instytucje do podj cia odpowiednich działa ,
czyli wydania aktu prawnego.
Skarga odszkodowawcza
Skarga odszkodowawcza zwi zana jest z obowi zkiem Wspólnoty do naprawienia szkód, jakie
wyrz dziły jej instytucje lub pracownicy. Czynn legitymacj procesow posiadaj jedynie osoby
fizyczne lub prawne.
Przesłankami powstania odpowiedzialno ci odszkodowawczej Wspólnot s :
•
bezprawno post powania (działania lub zaniechania) instytucji lub funkcjonariusza,
•
powstanie szkody,
•
zwi zek przyczynowy pomi dzy post powaniem instytucji lub funkcjonariusza a szkod .
45
Termin przedawnienia w przypadku skargi odszkodowawczej wynosi pi lat od zdarzenia, które jest
podstaw odpowiedzialno ci.
Post powanie odwoławcze
Do Trybunału Sprawiedliwo ci mo na wnie odwołanie od wskazanych orzecze S du Pierwszej
Instancji. Odwołanie mo e by wniesione w terminie dwóch miesi cy od zawiadomienia o orzeczeniu,
którego dotyczy. Prawo do jego wniesienia ma ka da strona, której wnioski nie zostały uwzgl dnione.
Pa stwa członkowskie i instytucje wspólnotowe maj uprawnienie do wniesienia odwołania w ka dym
post powaniu.
Odwołanie ograniczone jest wył cznie do kwestii prawnych. Jego podstaw mo e stanowi : brak
wła ciwo ci S du Pierwszej Instancji, naruszenie procedury wpływaj ce niekorzystnie na interes
wnosz cego odwołanie i naruszenie prawa wspólnotowego. Skarga odwoławcza powinna zawiera nowe
argumenty i dowody, nie mo e dotyczy jedynie kosztów post powania.
Je eli odwołanie jest zasadne, Trybunał mo e:
•
uchyli orzeczenie S du Pierwszej Instancji i wyda orzeczenie ostateczne,
•
uchyli orzeczenie S du Pierwszej Instancji i skierowa spraw do ponownego rozpatrzenia przez
ten s d, który w zakresie kwestii prawnych jest zwi zany orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwo ci.
Analogiczne zasady obowi zuj w procedurze odwoławczej od decyzji S du ds. Słu by Publicznej
UE. Odwołanie wnosi si do S du Pierwszej Instancji (który w tym przypadku działa jako s d drugiej
instancji).
Procedura orzecze wst pnych (pyta prejudycjalnych, przeds dowych)
Prawo wspólnotowe jest bezpo rednio stosowane przez organy s dowe pa stw członkowskich (i inne
organy stosuj ce prawo). Procedura tzw. orzecze prejudycjalnych (wst pnych) słu y zachowaniu
jednolito ci orzecznictwa w ramach całej Unii Europejskiej i zapewnieniu realizacji kompetencji ETS
w dziedzinie interpretacji prawa wspólnotowego.
Jej praktyczne znaczenie jest ogromne, wystarczy wspomnie , e wszystkie najwa niejsze zasady
stosowania prawa wspólnotowego (zasada pierwsze stwa, bezpo redniego skutku, bezpo redniego
stosowania) zostały sformułowane i skonkretyzowane przez ETS w wyniku pyta prawnych zadawanych
przez s dy krajowe, orzekaj ce na podstawie prawa wspólnotowego.
Pami ta nale y, e
s dy wspólnotowe nie s instancj odwoławcz od orzecze s dów
krajowych. Rozstrzygni cie sporu wniesionego przez jednostk do s du krajowego nale y do
wła ciwo ci tego s du.
S d krajowy mo e zwróci si do Trybunału Sprawiedliwo ci z wnioskiem o rozpatrzenie
pytania zwi zanego z:
•
wykładni prawa pierwotnego,
•
wa no ci i wykładni prawa pochodnego,
•
wykładni statutów organów powołanych aktem Rady UE.
Odpowied na pytanie wst pne musi mie istotny wpływ na sposób rozstrzygni cia sporu. ETS nie
rozstrzyga pyta czysto teoretycznych czy problemów doktrynalnych, lecz konkretne problemy powstałe
na gruncie konkretnego stanu faktycznego i prawnego.
46
Pytanie prejudycjalne mog wnie krajowe organy s dowe.
W wietle art. 234 TWE wyró ni mo na:
•
s dy krajowe, których orzeczenia nie podlegaj zaskar eniu według prawa wewn trznego, maj
one obowi zek zwrócenia si z pytaniem w razie podniesienia odpowiedniego problemu prawnego,
•
pozostałe s dy krajowe - mog , ale nie musz , zwraca si do s dów wspólnotowych, gdy uznaj
to za konieczne do rozstrzygni cia sprawy.
Pytania wst pnego nie mo e wnie samodzielnie strona post powania przed s dem krajowym – ma
ona jedynie prawo zwróci si do s du, aby ten przedstawił pytanie Trybunałowi Sprawiedliwo ci. Je eli
s d krajowy zwraca si z takim pytaniem do s du wspólnotowego, to powinien je sformułowa w sposób
jasny i precyzyjny, powinien te przedstawi stan faktyczny sprawy oraz stan prawny w wietle prawa
krajowego. Do czasu uzyskania odpowiedzi zawiesza si post powanie, a ju po jej uzyskaniu s d
krajowy jest zwi zany przedstawion wykładni prawa wspólnotowego. Rozstrzygni cie Trybunału
Sprawiedliwo ci musi by respektowane.
W wietle orzecznictwa ETS s dy krajowe nie mog samodzielnie orzeka o niewa no ci aktu
prawa wspólnotowego. W przypadku, gdy maj w tpliwo ci dotycz ce wa no ci aktu prawa
wspólnotowego, powinny zawsze zwróci si z pytaniem prawnym do ETS.
W orzecznictwie ETS wskazuje si te na dwa wyj tki, kiedy s d krajowy nie powinien zadawa
pytania prejudycjalnego:
•
doktryna acte clair – zgodnie z któr przepis jasny, oczywisty i niebudz cy w tpliwo ci nie
wymaga wykładni w drodze pytania wst pnego,
•
doktryna acte éclairé – zgodnie z któr nie wymaga wyja nienia to, co ju zostało wyja nione, tak
wi c je li zagadnienie maj ce by przedmiotem pytania prawnego było ju rozpatrywane przez
ETS przy uwzgl dnieniu podobnych okoliczno ci faktycznych – to s d krajowy (w przypadku
wniesienia pytania wst pnego) zostanie odesłany do wydanych wcze niej orzecze .
Traktat z Nicei przewiduje te mo liwo wydawania przez S d Pierwszej Instancji orzecze
wst pnych (na mocy art. 234 TWE) w poszczególnych dziedzinach okre lonych w Statucie. Zastrzega
jednak, e gdy S d Pierwszej Instancji uzna, e sprawa wymaga orzeczenia co do zasad mog cych mie
wpływ na jedno i spójno prawa wspólnotowego, to on przekazuje spraw do rozpatrzenia przez
Trybunałowi Sprawiedliwo ci.
6. Trybunał Obrachunkowy
Trybunał Obrachunkowy (Trybunał Audytorów, Trybunał Rewidentów Ksi gowych) został utworzony
na mocy decyzji Rady z 18.10.1977 r. Jego rola sprowadza si do kontroli rachunków Wspólnot.
W skład Trybunału Obrachunkowego wchodzi jeden obywatel z ka dego pa stwa człon-
kowskiego. Członkowie TO mianowani s przez Rad UE (po konsultacji z PE) na okres sze ciu lat.
Podczas pełnienia swoich funkcji musz by w pełni niezale ni, nie mog przyjmowa adnych instrukcji
od rz dów lub jakichkolwiek innych organów, nie mog podejmowa innej działalno ci zawodowej, a po
zako czeniu funkcji powinni zachowa rozwag i uczciwo przy przyjmowaniu korzy ci i obejmowaniu
stanowisk. Działaj w ogólnym interesie Wspólnoty.
47
Do
kompetencji Trybunału Obrachunkowego nale y (art. 248 TWE): kontrola rachunków
wszystkich dochodów i wydatków Wspólnot oraz organów utworzonych przez Wspólnoty, sporz dzanie
rocznych sprawozda po zamkni ciu ka dego roku bud etowego, kontrola legalno ci i prawidłowo ci
dochodów i wydatków, kontrola ka dego organu i osoby, która zarz dza lub korzysta z funduszy
wspólnotowych (wł cznie z władzami krajowymi i regionalnymi).
W celu realizacji swoich funkcji Trybunał Obrachunkowy przeprowadza kontrol na podstawie
dokumentów, które musz mu by udost pnione przez kontrolowanych. Współpracuje tak e z krajowymi
instytucjami kontrolnymi. Trybunał Obrachunkowy pełni tylko funkcje kontrolne - w przypadku
wykrycia nieprawidłowo ci informuje o tym fakcie odpowiednie instytucje wspólnotowe, aby podj ły
stosowne działania.
7. Inne organy
W systemie instytucjonalnym Wspólnot i Unii Europejskiej istnieje jeszcze bardzo du o (poza
omówionymi powy ej) organów i agencji o ró nym charakterze prawnym.
Istotna rola konsultacyjna (polegaj ca na przedstawianiu opinii w odniesieniu do projektowanych
aktów prawnych w okre lonych dziedzinach)
przypada m.in. Komitetowi Regionów i Komitetowi
Ekonomiczno-Społecznemu, które maj charakter doradczy i wspomagaj Rad i Komisj . Liczba
ich członków nie powinna przekroczy 350 (dla ka dego z komitetów), za kadencja trwa cztery lata.
W skład Komitetu Regionów wchodz przedstawiciele wspólnot regionalnych i lokalnych,
posiadaj cy mandat wyborczy społeczno ci lokalnej lub regionalnej, b d politycznie odpowiedzialni
przed organami wybieranymi lokalnie. Członkowie KR nie mog by równocze nie członkami PE.
Mianuje ich Rada UE na wniosek pa stw członkowskich.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny tworz przedstawiciele ró nych społecznych i gospodarczych
grup zorganizowanego społecze stwa obywatelskiego: przedstawicieli pracodawców, przedstawicieli
organizacji pracowników, inne grupy interesów: organizacji społecznych, obywatelskich, rolniczych,
rzemiosła, organizacji non-profit itp.
W ramach Współpracy Policyjnej i S dowej w Sprawach Karnych (III filar UE) działaj stosowne
jednostki organizacyjne:
• Komitet Koordynacyjny - do jego kompetencji nale y wydawanie opinii dla Rady UE
i przygotowywanie jej prac w III filarze,
•
Europol - Europejski Urz d Policyjny, który działa na podstawie konwencji z 1995 r., posiada
osobowo prawn , a do jego zada nale y: zapobieganie i zwalczanie powa nych przest pstw
o charakterze transgranicznym (terroryzm, przemyt narkotyków, fałszerstwo pieni dzy itp.),
wymiana informacji w tym zakresie,
•
Eurojust - Europejska Jednostka Współpracy S dowej działa na podstawie decyzji Rady
z 2002 r., posiada osobowo prawn , do jej zada nale y: koordynacja czynno ci zwi zanych
z prowadzeniem ledztw i ciganiem przest pstw o charakterze transgranicznym, poprawa
współpracy pomi dzy kompetentnymi organami pa stw członkowskich (m.in. ułatwianie
wykonania wniosków ekstradycyjnych, wzajemnej pomocy prawnej),
48
Europejska Sie S dowa, utworzona na mocy wspólnego działania z 1998 r., do jej zada nale y
mi dzynarodowa współpraca s dowa, za któr odpowiedzialne s organy centralne w ka dym pa stwie
członkowskim oraz punkty kontaktowe w ró nych pa stwach członkowskich (dostarczanie informacji,
koordynacja równoczesnych działa w kilku pa stwach).
W systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej wskaza te mo na tzw. agencje, czyli specjalne
osoby prawne, powołane moc prawa pochodnego i realizuj ce specyficzne cele. Jest ich kilkana cie.
Przykładem agencji mo e by Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Ustawicznego (promuj ce
doskonalenie zawodowe) oraz Europejska Fundacja na Rzecz Poprawy Warunków ycia i Pracy
(zajmuj ca si m.in. doradztwem dla o rodków tworz cych polityk społeczn ).
Na mocy Deklaracji z Laeken z 15 grudnia 2001 r. utworzony został
Konwent Europejski,
którego zadaniem było m.in. opracowanie projektu
Traktatu ustanawiaj cy Konstytucj dla
Europy. Konwent obradował na sesjach plenarnych. W jego skład weszło: 15 przedstawicieli szefów
pa stw lub rz dów pa stw członkowskich, 13 przedstawicieli szefów pa stw lub rz dów krajów
kandyduj cych, 30 przedstawicieli parlamentów narodowych pa stw członkowskich,
26 przedstawicieli parlamentów narodowych pa stw kandyduj cych, 16 członków Parlamentu
Europejskiego i 2 przedstawicieli Komisji Europejskiej. Ka dy członek miał swojego zast pc .
W charakterze obserwatorów uczestniczyli tak e przedstawiciele Komitetu Ekonomiczno-
Społecznego, Komitetu Regionów, partnerów społecznych oraz Rzecznik Praw Obywatelskich Unii
Europejskiej.
Po zako czeniu prac Konwentu projekt został przekazany Konferencji Mi dzynarodowej.
Ostateczna wersja projektu Traktatu została uzgodniona podczas posiedzenia w Brukseli 18 czerwca
2004 r.
Traktat Konstytucyjny, z chwil wej cia w ycie, uchyli Traktat ustanawiaj cy Wspólnot
Europejsk , Traktat o Unii Europejskiej oraz akty i traktaty, które je uzupełniły.
Aby Traktat podpisany 29 pa dziernika 2004 r. w Rzymie przez Konferencj Mi dzyrz dow
wszedł w ycie, musi by ratyfikowany przez wszystkie kraje członkowskie.
Francja i Holandia
odrzuciły Traktat Konstytucyjny w referendum, co przyczyniło si do zahamowania procesu
ratyfikacyjnego w skali UE.
49
IV. Akty prawne, orzecznictwo, literatura,
strony internetowe
Akty prawne
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. ( Dz. U. z 1997 r., nr 78)
Traktat o przyst pieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej z 16 kwietnia 2003 r.
(Dz U. z 2004 r. nr 90, poz. 864)
Traktat o Unii Europejskiej z 7.02.1992 r. (Dz. U. z 2004 r. nr 90 poz. 864/30)
Traktat ustanawiaj cy Wspólnot Europejsk z 25.03.1957r. (Dz. U. z 2004 r. nr 90, poz. 864/2)
Traktat ustanawiaj cy Europejsk Wspólnot Energii Atomowej z 25.03.1957 r. (Dz. U. z 2004 r.
nr 90, poz. 864/3)
Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwo ci - zał cznik do ww. traktatu
Decyzja Rady z 24.10.1988 r. ustanawiaj ca S d Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich
(Dz. Urz. UE L.88.319.1)
Decyzja Rady z 2.11.2004 r. ustanawiaj ca S d do spraw Słu by Publicznej Unii Europejskiej
(Dz. Urz. UE L.04.333.7)
Decyzja Rady z 22.03.2004 r. w sprawie przyj cia Regulaminu Rady (Dz. Urz. UE L.04.106.22)
Regulamin Parlamentu Europejskiego - wydanie 16 (Dz. Urz. UE L.05.44.1)
Regulamin Komisji (Dz. Urz. UE L.00.308.26)
Regulamin wewn trzny Trybunału Obrachunkowego Wspólnot Europejskich (Dz. Urz. UE L.05.18.1)
Orzecznictwo
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2005 r., K 18/04
Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwo ci:
-
Van Gend & Loos 26/62, ECR 1963, s.1
-
Costa 6/64 , ECR 1964, s. 585
-
Francovich i Bonifacy C-6/90 i C-9/90, ECR 1991, s. I-5357
-
Dori C-91/92, ECR 1994, s. I-3325
Wybór: Prawo Wspólnot Europejskich. Orzecznictwo, pod red. W. Czapli skiego, R. Ostrihansky'ego,
P. Saganka, A. Wyrozumskiej, Warszawa 2001
50
Literatura
Ahlt M., Szpunar M., Prawo europejskie, Warszawa 2005
Banasi ski C., Pozycja prawa mi dzynarodowego w krajowym porz dku prawnym ( w wietle Konstytucji
z 1997 r.), „Przegl d Prawa Europejskiego", 2/1997
Banaszkiewicz B., Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego,
„Europejski Przegl d S dowy", 12/2005
Barcz J., Akt integracyjny Polski z Uni Europejsk w wietle Konstytucji RP, „Pa stwo i Prawo", 4/1998
Barcz J., Charakter prawny i struktura Unii Europejskiej. Poj cie prawa Unii Europejskiej, [w:] Prawo
Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, pod red. J. Barcza, Warszawa 2002 Biernat S., Prawo Unii
Europejskiej a prawo pa stw członkowskich, [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe.
Prawo materialne i polityki, pod red. J. Barcza, Warszawa 2006 Biernat S., Współpraca s dów pa stw
członkowskich z ETS w ramach procedury zapyta wst pnych, [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia
systemowe, pod red. J. Barcza, Warszawa 2002 Biernat S., ródła prawa Unii Europejskiej, [w:] Prawo
Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe. Prawo materialne i polityki, pod red. J. Barcza, Warszawa
2006 Bierzanek R., Symonides J., Prawo mi dzynarodowe publiczne, Warszawa 1998 Czaplinki W.,
System instytucjonalny Unii Europejskiej, [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, pod
red. J. Barcza, Warszawa 2002 Czapli ki W., Zarys prawa europejskiego, Warszawa 1999
Czapli ski W., Wzajemny stosunek prawa mi dzynarodowego i polskiego prawa wewn trznego w wietle
przepisów Konstytucji z 1997 roku oraz orzecznictwa, [w:] Konstytucyjne podstawy sytemu prawa, pod
red. M. Wyrzykowskiego, Warszawa 2001
Działocha K., Podstawy prounijnej wykładni Konstytucji RP, „Pa stwo i Prawo", 11/2004 Garlicki L.,
Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2000 Justy ski J., Instytucje i porz dek prawny
Unii Europejskiej, Toru 2003 Kami ski J., M. Pobo y, Prawo wspólnotowe, Warszawa 2004
Kruk M., Konstytucja narodowa a prawo europejskie: czy Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wymaga
zmiany?, [w:] Konstytucja dla rozszerzaj cej si Europy, pod red. E. Popławskiej, Warszawa 2000
Kwiecie R., Miejsce umów mi dzynarodowych w porz dku prawnym pa stwa polskiego, Warszawa
2000
Łab dzka A., System instytucjonalny Unii Europejskiej, [w:] Unia Europejska. Prawo instytucjonalne
i gospodarcze, pod red. A. Łazowskiego, Warszawa 2005
Łazowski A., Unia Europejska - zagadnienia podstawowe, [w:] Unia Europejska. Prawo instytucjonalne
i gospodarcze, pod red. A. Łazowskiego, Warszawa 2005
Majkowska S., Stosowanie i interpretacja prawa Unii Europejskiej, [w:] Unia Europejska. Prawo
instytucjonalne i gospodarcze, pod red. A. Łazowskiego, Warszawa 2005
Mojak R., Konstytucyjne podstawy integracji Polski z Uni Europejsk (zarys problematyki),
[w:] Konstytucyjny ustrój pa stwa. Ksi ga jubileuszowa Profesora Wiesława Skrzydły, Lublin 2000
Safjan M., Konstytucja a członkostwo Polski w Unii Europejskiej, „Pa stwo i Prawo", 3/2001 Skubisz R,
Skrzydło-Tefelska E. (red.), Prawo Europejskie. Zarys wykładu, Lublin 2003 Szafarz R., Skuteczno
norm prawa mi dzynarodowego w prawie wewn trznym w wietle nowej Konstytucji, „Pa stwo i Prawo",
1/1998
Taborowski M., Procedura orzecze wst pnych, [w:] Unia Europejska. Prawo instytucjonalne
i gospodarcze, pod red. A. Łazowskiego, Warszawa 2005
51
Winczorek P., Konstytucja RP a prawo wspólnotowe", „Pa stwo i Prawo", 11/2004 Wojtowicz K.,
Konstytucja RP z 1997r. a członkostwo Polski w Unii Europejskiej, [w:] Prawo Unii Europejskiej.
Zagadnienia systemowe. Prawo materialne i polityki, pod red. J. Barcza, Warszawa 2006
Wyrozumska A. Pa stwa członkowskie a Unia Europejska, [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia
systemowe, pod red. J. Barcza, Warszawa 2002
Wyrozmska A. System ochrony prawnej, [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, pod red.
J. Barcza, Warszawa 2002
Wyrozumska A., Skuteczno norm prawa mi dzynarodowego w prawie wewn trznym w wietle nowej
konstytucji, „Pa stwo i Prawo", 4/1998
Strony internetowe
http://europa.eu.int/eur-lex
http://europarl.eu.int
http://consilium.europa.eu.int
http://curia.eu.int
http://eca.eu.int
http://trybunal.gov.pl/OTK
52
/piecz Fundacji/
Test z przedmiotu
Organizacja i zasady funkcjonowania instytucji Unii Europejskiej
- prawo do dobrej administracji
/imi i nazwisko uczestnika/
/nr ewidencyjny uczestnika/
/miejsce pracy/
Wypełniony test nale y przesła do Fundacji Prawo Europejskie
14 dni po otrzymaniu materiałów.
1. Aktualnie istniej ce Wspólnoty Europejskie to:
a)
EWWiS, EWG, Euratom
b)
WE, EWWiS
c)
tylko WE
d)
WE i Euratom
2. Tzw. drugi traktat o fuzji organów z 8 kwietnia 1965 r.:
a)
ustanowił jedn Rad i jedn Komisj dla trzech Wspólnot
b)
ustanowił jeden Trybunał Sprawiedliwo ci i Zgromadzenie Parlamentarne dla trzech Wspólnot
c)
powołał do ycia Uni Europejsk
d)
ustanowił jednolity system s downictwa wspólnotowego
3. Prezydencja to:
a)
przewodnictwo w Radzie UE, sprawowane kolejno przez ka de z pa stw członkowskich przez okres sze ciu
miesi cy,
b)
przewodnictwo w Radzie UE, sprawowane kolejno przez ka de z pa stw członkowskich przez okres dwunastu
miesi cy,
c)
przewodnictwo w Komisji Europejskiej sprawowane przez ka dego komisarza przez okres roku
d)
inna nazwa Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze stwa
4. COREPER to:
a)
inna nazwa Komitetu Regionów
b)
Komitet Przedstawicieli Parlamentów Narodowych działaj cy przy Parlamencie Europejskim
c)
Komitet Stałych Przedstawicieli Pa stw Członkowskich - organ pomocniczy Rady UE
53
d)
jedna z izb s dowych utworzona przy S dzie Pierwszej Instancji
5. Polska ma w Radzie UE:
a)
29 głosów wa onych
b)
27 głosów wa onych
c)
22 głosy wa one
d)
17 głosów wa onych
6. Zgodnie z art. 249 Traktatu ustanawiaj cego Wspólnot Europejsk akty prawa pochodnego mo e wydawa :
a)
tylko Rada UE
b)
Rada UE, KE, PE, ETS
c)
tylko Rada UE, i PE działaj c razem z Rad UE,
d)
Rada UE, PE działaj c razem z Rad UE i KE
7. Spo ród instytucji wspólnotowych najwi cej kompetencji w II i III filarze UE ma:
a)
KE
b)
PE
c)
ETS
d)
Rada UE
8. Votum nieufno ci w stosunku do KE mo e przegłosowa :
a)
Rada UE i skutkuje ono odwołaniem całej KE
b)
PE i skutkuje ono odwołaniem całej KE
c)
Rada UE i skutkuje ono odwołaniem całej KE lub pojedynczego komisarza
d)
PE i skutkuje ono odwołaniem całej KE lub pojedynczego komisarza
9. Inicjatyw prawodawcz przy tworzeniu prawa pochodnego ma:
a)
KE
b)
grupa posłów z PE
c)
grupa 300 tys. obywateli z przynajmniej trzech pa stw członkowskich
d)
komisje parlamentarne w PE
10. W odniesieniu do bud etu Unii Europejskiej:
a)
uprawnienia prawodawcze przysługuj wył cznie Radzie UE, a bud et wykonuje KE
b)
uprawnienia prawodawcze przysługuj Radzie UE i PE, a bud et wykonuje Trybunał Obrachunkowy
c)
uprawnienia prawodawcze przysługuj wył cznie PE, a bud et wykonuje KE
d)
uprawnienia prawodawcze przysługuj Radzie UE i PE, a bud et wykonuje KE
11. W skład Parlamentu Europejskiego:
a)
wchodz posłowie delegowani przez parlamenty narodowe pa stw członkowskich
b)
wchodz posłowie wybierani przez obywateli Unii Europejskiej
c)
wchodz posłowie cz ciowo wybierani przez obywateli Unii Europejskiej, a cz ciowo delegowani przez parlamen-
ty narodowe
d)
wchodz przedstawiciele rz dów pa stw członkowskich
12. Aktualnie posłowie do PE:
a)
mog sprawowa równocze nie funkcj posła do parlamentu krajowego
b)
nie mog sprawowa równocze nie funkcji posła do parlamentu krajowego, ale mog wchodzi w skład rz du pa -
stwa członkowskiego
c)
nie mog sprawowa równocze nie funkcji posła do parlamentu krajowego i nie mog wchodzi w skład rz du pa -
stwa członkowskiego
d)
nie ma adnych ogranicze w pełnieniu tej funkcji
13. Trzy miasta, w których ma swoje siedziby PE, to:
a)
Strasburg, Rzym i Bruksela
b)
Londyn, Pary i Berlin
54
c)
Luksemburg, Strasburg i Brugia
d)
Strasburg, Bruksela i Luksemburg
14. Rzecznika Praw Obywatelskich UE mianuje:
a)
PE
b)
ETS
c)
KE
d)
Rada UE
15. Czuwanie nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu TWE, to kompetencja:
a)
tylko Trybunału Sprawiedliwo ci
b)
Trybunału Sprawiedliwo ci, KE, Rady UE i pa stw członkowskich
c)
Trybunału Sprawiedliwo ci i Trybunału Obrachunkowego
d)
Trybunału Sprawiedliwo ci i S du Pierwszej Instancji
16. W skład Trybunału Sprawiedliwo ci wchodzi:
a)
15 s dziów wybieranych na sze lat i czterech rzeczników generalnych
b)
jeden s dzia z ka dego pa stwa członkowskiego i o miu rzeczników generalnych
c)
przynajmniej jeden s dzia z ka dego pa stwa członkowskiego i o miu rzeczników generalnych
d)
przynajmniej jeden s dzia z ka dego pa stwa członkowskiego
17. S d ds. Słu by Publicznej UE:
a)
jest rodzajem izby s dowej powołanym do rozpatrywanie w pierwszej instancji sporów mi dzy Wspólnot a jej pra-
cownikami
b)
jest organem powołanym do wydawania opinii w sprawach dotycz cych słu by publicznej UE
c)
s dem uprawnionym do rozpatrywania odwoła od orzecze S du Pierwszej Instancji w zakresie słu by publicznej
UE
d)
jest instytucj doradcz dla PE w zakresie słu by cywilnej
18. Wniesienie pytania wst pnego dotycz cego interpretacji prawa wspólnotowego:
a)
jest obowi zkowe w przypadku s dów krajowych, których orzeczenia nie podlegaj zaskar eniu według prawa we-
wn trznego
b)
jest obowi zkowe w przypadku wszystkich s dów stosuj cych prawo wspólnotowe
c)
zawsze jest fakultatywne
d)
jest uprawnieniem strony post powania, a nie s du
20. Doktryna acte éclairé mówi:
a)
e nie potrzebuj interpretacji ETS przepisy jasne i jednoznaczne
b)
e s dy krajowe nie mog zwraca si z pytaniem prawnym do ETS
c)
e to rz dy pa stw członkowskich interpretuj prawo wspólnotowe
d)
e nie potrzebuj interpretacji ETS zagadnienia prawne, które byty ju wyja nione
21. Zasada bezpo redniego skutku prawa wspólnotowego:
a)
oznacza, e pa stwa zobowi zały si wprowadzi prawo wspólnotowe do swojego porz dku prawnego
b)
oznacza, e prawo wspólnotowe samodzielnie kształtuje zakres swojego obowi zywania
c)
oznacza, e wszystkie akty prawa wspólnotowego s wi
ce
d)
oznacza, e z prawa wspólnotowego bezpo rednio wynikaj uprawnienia i obowi zki podmiotów indywidualnych
22. W wietle orzecznictwa ETS prawu wspólnotowemu przysługuje pierwsze stwo:
a)
przed całym prawem wewn trznym pa stw członkowskich z wyj tkiem ich konstytucji
b)
przed całym prawem wewn trznym pa stw członkowskich wł cznie z ich konstytucjami
c)
tylko przed aktami prawnymi pa stw członkowskich ni szymi ni ustawy
d)
tylko przed aktami prawnymi pa stw członkowskich wydanymi po dniu wej cia do Unii Europejskiej
23. Dyrektywa jest:
a)
aktem prawa pochodnego Wspólnot wi
cym w cało ci tych, do których jest skierowana
b)
aktem prawa pierwotnego Wspólnot obowi zuj cym pa stwo w zakresie celu, jaki powinno osi gn
c)
aktem prawa pochodnego Wspólnot obwi zuj cym pa stwo w zakresie celu, jaki powinno osi gn
d)
aktem prawa pierwotnego Wspólnot obowi zuj cym w cało ci i wywieraj cym skutek bezpo redni
55
24. Wyja nij, na czym polega zasada jednolitych ram instytucjonalnych Unii Europejskiej?
25. Wska podstawowe ró nice pomi dzy Rad Unii Europejskiej a Rad Europejsk .
26. Na czym polega funkcja rzeczników generalnych wchodz cych w skład Trybunału Sprawiedliwo ci?
27. Wyja nij, na czym polega zasada pierwsze stwa stosowania prawa wspólnotowego? Czy akty prawa
wspólnotowego „uniewa niaj " sprzeczne z nimi akty prawa krajowego?
28. Jakie warunki musi spełnia dyrektywa, aby mogła wywiera bezpo redni skutek?
/data i podpis uczestnika/
Test sprawdziła komisja w składzie:
/podpisy członków komisji/
Ocena: ...........................................
Warszawa, ………………………….