asystent osoby niepelnosprawnej 346[02] o1 06 u (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Grażyna Jakubczyk
Elżbieta Magdzicka

Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej
346[02].O1.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
dr Jolanta Lesiewicz

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tomasz Sułkowski

Konsultacja:
mgr Hanna Całuń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.06
„Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Normy prawne i przepisy prawa. Adresaci prawa. Stosunki i zdarzenia

prawne

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Przepisy prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy

oraz prawa o ubezpieczeniach społecznych. Przepisy prawa
międzynarodowego dotyczące praw człowieka

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Prawo a niepełnosprawni

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu stosowania przepisów

prawa w działalności socjalnej.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie nabędziesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone umiejętności,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie treści programowych jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

346[02].O1

Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[02].O1.01

Charakteryzowanie psychofizycznych

i społecznych aspektów rozwoju

człowieka

346[02].O1.02

Doskonalenie

umiejętności

interpersonalnych

346[02].O1.03

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

346[02].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

udzielanie pierwszej pomocy

346[02].O1.04

Prowadzenie

profilaktyki

i promocji zdrowia

346[02].O1.06

Stosowanie przepisów prawa

w działalności socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,

–

rozpoznawać potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych,

–

identyfikować rozwiązywać problemy osób niepełnosprawnych,

–

prowadzić profilaktykę i promocję zdrowia,

–

wspierać osoby niepełnosprawne w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

użytkować komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić źródła prawa,

–

określić rolę prawa w systemie polityki społecznej,

–

zastosować przepisy prawa dotyczące osób niepełnosprawnych,

–

posłużyć się przepisami prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy oraz
prawa o ubezpieczeniach społecznych,

–

posłużyć się przepisami kodeksu administracyjnego w zakresie niezbędnym do
stosowania ustaw: o pomocy społecznej, o ochronie zdrowia psychicznego, o rehabilitacji
i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Normy prawne i przepisy prawa. Adresaci prawa. Stosunki

i zdarzenia prawne

4.1.1. Materiał nauczania

Prawem są normy ogólne, abstrakcyjne, uchwalone w odpowiednim trybie przez organy

państwowe. Te normy prawne zawarte są w określonych aktach prawnych tworząc pewną
hierarchię: konstytucja, wydawane na jej podstawie ustawy, następnie wydawane na
podstawie ustaw akty prawne rządu w postaci rozporządzeń. Te akty prawne obok
ratyfikowanych umów międzynarodowych stanowią źródła powszechnie obowiązującego
prawa w RP [14]. Zawarte w aktach prawnych normy prawne stanowią system prawa
stanowionego.

Specyficznym źródłem prawa są dekrety. Są to akty prawne treści ogólnej mające moc

ustawy, wydane przez inny organ aniżeli parlament. Aktualnie w Polsce nie ma organu
upoważnionego do wydawania dekretów.
Istotnym warunkiem przestrzegania aktów normatywnych jest ich ogłoszenie (promulgacja),
czyli podanie do publicznej wiadomości lub wiadomości podmiotów bezpośrednio
zainteresowanych. Są one ogłaszane w publikacjach urzędowych, zwanych organami
promulgacyjnymi. Są nimi:

−

Dziennik Ustaw,

−

Monitor Polski,

−

Monitor Sądowy i Gospodarczy,

−

Dzienniki Urzędowe poszczególnych resortów.

Najważniejsze

akty

normatywne,

więc

ustawy,

rozporządzenia,

umowy

międzynarodowe ogłaszane są w Dzienniku Ustaw RP.

Uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów publikowane są w Monitorze

Polskim. W Monitorze Polskim ogłaszane są także uchwały indywidualne Sejmu i Senatu.
Cechą charakterystyczną aktów normatywnych ogłaszanych w Monitorze Polskim jest to, że
nie ma dla nich bezwzględnego obowiązku ich ogłaszania, jaki istnieje dla ustaw
i rozporządzeń.

Zarządzenia wydawane przez poszczególnych ministrów i kierowników urzędów

centralnych, mające znaczenie tylko dla jednego resortu, ogłaszane są w dziennikach
urzędowych tych organów.

Prawo w znaczeniu przedmiotowym to ogół norm ustanowionych lub uznawanych przez

państwo, zabezpieczonych stosowaniem przymusu, regulujących organizację i zakres
działalności instytucji oraz postępowania ludzi. Istotną cechą prawa jako ogółu norm
obowiązujących w państwie jest jego powszechność, co oznacza, że normy prawne dotyczą
w jednakowym stopniu wszystkich osób przebywających stale lub czasowo na terenie danego
państwa bez względu na płeć, rasę, wyznanie, czy przynależność do różnych ugrupowań
społecznych i politycznych. Pewne odchylenia od zasad powszechności uregulowane są
w przepisach prawa międzynarodowego.

Prawo w znaczeniu podmiotowym to pewne możliwości dowolnego zachowania się

i uprawnienia, jakie wynikają dla określonych osób z poszczególnych przepisów prawa
(prawa podmiotowego). Prawa podmiotowe mogą mieć charakter praw podmiotowych:

−

bezwzględnie obowiązujących, czyli praw skutecznych wobec wszystkich osób,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

względnie obowiązujących, czyli praw skutecznych tylko wobec konkretnie oznaczonych
osób.

Przepis prawny i norma prawna to podstawowe pojęcia nauk prawnych.

Nazwa przepis prawny występuje zarówno w języku prawnym, tzn. języku tekstów prawnych,
jak i w języku prawniczym, tj. w języku środowisk prawniczych.

Norma prawna to termin właściwy wyłącznie dla języka prawniczego.

Ze względu na sposób powstawania normy prawne dzielimy na:
a) ustanowione przez państwo (normy ustawowe) – wydane przez upoważniony organ

państwa i zawarte w różnego rodzaju aktach normatywnych,

b) uznane przez państwo (normy usankcjonowane) nie wydane przez państwo w formie

aktów normatywnych, lecz uznane za powszechnie obowiązujące:

−

normy recypowane – przejęte od innego państwa,

−

normy wydane przez organizacje niepaństwowe podniesione do rangi powszechnie
obowiązujących,

−

normy zwyczajowe – powstałe samorzutnie i uznane przez państwo za obowiązujące.

W rozważaniach prawoznawstwa wyodrębnia się pięć aspektów rozumienia relacji obu tych
określeń [23]:
a) przepis prawny – norma prawna jako pojęcia równoznaczne,
b) przepis prawny jako pojęcie wyłączne,
c) norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa,
d) norma prawa jako „zjawisko” odrębne od przepisów prawa,
e) norma prawna jako znaczenie przepisu prawa,

Przepis prawny i norma prawna bywają często traktowane jako pojęcia używane

zamiennie. Właściwością takiego sposobu rozumienia jest równoznaczność tych terminów.
Przepis prawny i norma prawna to reguły zachowania wyodrębnione w tekście prawnym jako
artykuł lub jako jeszcze mniejsza, mająca kształt zdania wypowiedź wchodząca w skład
artykułu.

Przepis prawny jest często stosowany jako pojęcie wyłączne. Skoro nazwy przepis

prawny, norma prawna ujmując wszystkie problemy prawne w kategorii przepisów. Termin
norma prawna nie występuje w ogóle w tekście ustaw.

Norma prawna bywa traktowana jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa.

Omawiana koncepcja formułuje twierdzenie o odrębności pojęć: „przepis prawny”, „norma
prawna”. Przepis prawny jest rozumiany jako zwrot językowy zawarty w tekście prawnym.
Stanowi część techniczną tego artykułu wyodrębnioną przez prawodawcę jako artykuł,
paragraf lub w innej postaci. Przepis prawny jest ustanowiony przez kompetentny organ
prawodawczy, jest dany przez prawodawcę. Norma prawna to reguła zachowania zawierająca
niezbędne elementy, skonstruowana na podstawie przepisów prawa przez prawoznawców.
Jest wypowiedzią konstruowaną przez teoretyków prawa według określonego wzoru, norma
prawna nie stanowi dla nich przedmiotu poznania prawa tak jak przepis.

W nauce prawa można spotkać pogląd, iż norma prawna jest „zjawiskiem” odrębnym od

przepisu prawa. Główną tezę stanowi tutaj twierdzenie, że prawo obowiązujące składa się
z norm prawnych, a nie z przepisów prawa. Przepisy prawa to tylko techniczny środek do
wyrażania norm prawnych. Normy prawne są, więc samodzielnie istniejącymi regułami
zachowania.

Inne rozumienie obydwu pojęć polega na takim odróżnieniu terminów „przepis prawny”

i „norma prawna”, iż przez pojęcie „norma prawna” będziemy rozumieli znaczenie przepisu
prawa. Można przyjąć, że norma prawna (reguła postępowania) stanowi treść prawa (przepisu
prawnego), natomiast przepis prawny stanowi jego formę.

Norma prawna jest więc popartą przymusem państwowym ogólną regułą postępowania

skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

normą sytuacji. Każda norma prawna określa, jak mają się zachować ci, do których jest
skierowana, jeżeli znajdą się w sytuacji określonej w danej normie. Norma prawna może być
regułą nakazującą, zakazującą, lub też upoważniającą do określonego postępowania. Jest ona
regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do
pewnego kręgu adresatów.

Norma prawna jest jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawnych.

Skonstruować normę prawną na podstawie przepisów – to znaczy znaleźć spójne ze sobą trzy
części normy, stanowiące logiczną całość hipotezę, dyspozycję i sankcję. Znalezienie
przynajmniej dwu z nich: hipotezy i dyspozycji - jest konieczne [14].

Przepis prawny jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on

fragment aktu prawnego wyodrębniony ze względów technicznych przez normodawcę
w postaci artykułu, paragrafu, ustępu, czy punktu. Przepis prawa to zdaniokształtny zwrot
językowy wskazujący sposób postępowania. Wyodrębniony formalnie w tekście prawnym
jako jednostka redakcyjna w postaci np.: artykułu, paragrafu czy ustępu lub jako
zdaniokształtny fragment jednostki redakcyjnej. Pojęcie przepis prawa nie jest tożsame
z pojęciem normy prawnej; bowiem elementy treści normy prawnej mogą być zawarte
w wielu różnych przepisach i to nie tylko jednej ustawy. W ujęciu funkcjonalnym przepisy
prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych. Przepisu nie możemy traktować
w sferze prawda/fałsz. W języku potocznym, a rzadziej w języku prawnym, przepisy prawa to
także wszelkie akty normatywne obowiązujące na danym obszarze (np. w państwie).

Rodzaje przepisów:

–

przepisy ogólne – określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków społecznych,
regulowanych danym aktem prawodawczym, objaśniają podstawowe użyte w akcie
nazwy, a często też ustalają ogólne zasady jego stosowania,

–

przepisy szczegółowe – normy, określające zachowania podmiotów, których one dotyczą,
– przepisy przejściowe – ich celem jest pełniejsze umiejscowienie danego przepisu
w całokształcie innych przepisów, czy też w świetle innych norm postępowania,

–

przepisy dostosowujące – określają jak organy stosujące prawo powinny realizować
nowy akt prawodawczy do konkretnych regulowanych nim sytuacji,

–

przepisy końcowe – są to w szczególności przepisy derogacyjne, uchylające poprzednie
całe akty prawodawcze, bądź niektóre ich przepisy.
Przepisy prawne są wyodrębnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych

(np. w ustawach, rozporządzeniach). Są one elementarnymi cząstkami tych aktów.
Ze względów porządkowych przepisy ujmuje się w formie artykułów lub paragrafów.
Artykuły i paragrafy dzieli się z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z kropką), na
punkty (oznaczone cyfrą arabską z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym przepisie
wyrażona jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrażona może być
w kilku przepisach bądź też jeden przepis wyrażać może dwie normy prawne lub więcej.

Zakres zastosowania normy prawnej są to sytuacje opisane w hipotezie tej normy, które

jeżeli wystąpią w rzeczywistości, to dopiero wówczas adresat tej normy będzie miał aktualny
obowiązek zachowania się w określonej normie.

Stosunek prawny jest to jeden z rodzajów stosunków społecznych, to taki rodzaj

stosunku społecznego, którego powstanie, elementy składowe, zmiana i ustanie regulowane
są przepisami obowiązującego prawa [28]:

−

faktyczne – relacja zachodząca przynajmniej pomiędzy dwoma podmiotami, niezależnie
od tego czy chociażby jeden z nich o tym wie, czy sobie to uświadamia,

−

tetyczne – jest to określone zachowanie jednego podmiotu na rzecz drugiego.
Normy prawne mają określoną strukturę wewnętrzną. W normach wyróżnić można trzy

części: hipotezę, dyspozycję i sankcję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hipoteza jest to część normy określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi,

i okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mówiąc, hipoteza określa warunki, których
zaistnienie powoduje obowiązek zachowania się w sposób wskazany w normie. Generalnie
wyodrębnia się w niej elementy podmiotowe i elementy przedmiotowe. Elementy
podmiotowe wskazują adresata normy prawnej, oraz jego cechy, określają cel działania
podmiotu prawa, mogą opisywać sposób działania. Elementy przedmiotowe określają stany,
zjawiska lub wydarzenia zewnętrzne w stosunku do adresata np. pewne zachowania ludzkie,
działanie praw przyrody, funkcjonowanie gospodarki, miejsce działania, czas działania. Na
ogół hipoteza stanowi najbardziej rozbudowany element normy prawnej.

Dyspozycja normy jest to część normy wyznaczająca sposób postępowania w sytuacji,

gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie. Sprowadza się to bądź do zachowań
będących obowiązkami podmiotów prawa, bądź też do zachowań stanowiących ich
uprawnienia.

Sankcja jest częścią normy określającą następstwa zachowania się w sposób niezgodny

ze wskazanymi określonymi w dyspozycji. Obowiązek prawny polega na tym, że norma
prawna nakaz lub zakaz określonego zachowania się. Powstrzymanie się od zachowania
nakazanego dyspozycją normy prawnej nosi nazwę zaniechania i jest sankcjonowane.
Rozróżniamy następujące rodzaje sankcji prawnych:

−

sankcja karna – (represyjna) polega na odpowiedniej dolegliwości za przekroczenie
normy prawa karnego. Sankcje te w świetle kodeksu karnego dzielą się RP dzielą się na:
kary, środki karne. „Nie ma przestępstwa bez ustawy, nie ma kary bez ustawy
obowiązującej w momencie popełnienia czynu”,

−

sankcja egzekucyjna – występuje w normach prawa cywilnego i administracyjnego,

−

sankcja nieważności czynności prawnej – typowa jest dla norm prawa cywilnego
i rodzinnego.
Klasyfikacja, trójczłonowa budowy normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom.

W normach prawa karnego hipoteza połączona jest z dyspozycją w jedno określenie czynu
przestępczego. Na przykład w normie:, „Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub
prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”, część pierwsza, „kto
przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe” jest utworzonym
z połączenia hipnozy i dyspozycji określeniem czynu przestępczego. Z kolei w normach
prawa cywilnego wyodrębnić można łatwo hipnozę i dyspozycje, sankcja natomiast
przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Na przykład w normie „kto z winy swej
wyrządził drugiemu krzywdę, obowiązany jest do jej naprawienia” – cześć pierwsza, „kto
z winy swojej wyrządził drugiemu krzywdę” stanowi hipnozę tej normy, określa bowiem
okoliczności, których zaistnienie powoduje obowiązek określonego zachowania. Dalsza część
tej normy - dyspozycja - wskazuje jak należy konsekwencjach przewidzianych przez prawo,
gdyby adresat normy nie postąpił w sposób zgodny z dyspozycją.

Sankcje w normach prawnych są zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma

charakter zagrożenia represja karną, np. w postaci kary pozbawienia wolności lub grzywny.
W prawie cywilnym sankcja może przybierać formę zagrożenia egzekucją majątkową, może
tez polegać na zagrożeniu nieważnością określonych działań.

Adresaci prawa

Osobą fizyczną jest każdy człowiek. Od momentu urodzenia aż do śmierci posiada

zdolność prawną. Zdolność prawną posiada również nienarodzone dziecko. Może mieć ono
określone prawa, np. prawo do dziedziczenia pod warunkiem, że urodzi się żywe. Każdemu,
więc człowiekowi niezależnie od statusu społecznego, płci, rasy, wieku przysługuje
podmiotowość prawna. Obok zdolności prawnej podmiotom prawa w różnym zakresie
przysługuje zdolność do czynności prawnych. Rozumie się przez nią zdolność do nabywania
praw i obowiązków i zaciągania zobowiązań we własnym imieniu, a ogólniej mówiąc do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wywoływania skutków prawnych mocą oświadczeń woli, np. dokonywania kupna sprzedaży,
zawierania małżeństwa, sporządzania testamentu, zakładania firmy itp.. Rozróżnia się pełną
i ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych
posiada człowiek, który ukończył 18 rok życia, czyli uzyskał pełnoletność. Pełnoletnią staje
się też kobieta, która po ukończeniu 16 roku życia za zgodą sądu zawarła związek małżeński.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnej posiada osoba, która ukończyła 13 lat. Taką
samą zdolność posiada osoba pełnoletnia częściowo ubezwłasnowolniona orzeczeniem sądu.

Istota ograniczonej zdolności do czynności prawnych polega na tym, że osoba małoletnia

lub ubezwłasnowolniona częściowo, może nabywać określone prawa i zaciągać zobowiązania
poprzez własne oświadczenie woli wyłącznie za zgodą swego przedstawiciela (rodzica lub
kuratora). Ograniczenie to nie dotyczy drobnych transakcji codziennego życia, np. kupna
gazety, jak również rozporządzania własnym zarobkiem oraz rzeczami oddanymi jej do
swobodnego użytku. Tylko ważne powody mogłyby uzasadnić ograniczenie tej możności
przez sąd. Nie dotyczy również dokonywanych przez te osoby czynności nieodpłatnych.
Ubezwłasnowolnić częściowo można osobę, która dotknięta jest chorobą psychiczną,
niedorozwojem umysłowym, a jej stan psychiczny nie wymaga ubezwłasnowolnienia
całkowitego, osoba ta potrzebuje pomocy w kierowaniu swoimi sprawami. Dla osoby
ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora jako jej ustawowego przedstawiciela.
Zdolności do czynności prawnych nie posiadają osoby przed ukończeniem 13 roku życia oraz
osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Wszystkie czynności prawne dokonane przez te
osoby są nieważne za wyjątkiem drobnych umów życia codziennego, np. kupna gazety.
Czynność taka staje się ważna z chwilą jej dokonania, chyba, że rażąco krzywdziłaby osobę
niezdolną do czynności prawnych.

Ubezwłasnowolnienie całkowite – to pozbawienie wszelkiej zdolności do czynności

prawnych. Może być ono orzeczone w stosunku do osoby, która ukończyła 13 rok życia,
a także w stosunku do osoby pełnoletniej, która cierpi na chorobę psychiczną, niedorozwój
umysłowy lub dotknięta jest nałogiem pijaństwa lub narkomanii i jej stan psychiczny
powoduje, że nie może ona prowadzić swoich spraw. Dla osób tych ustanawia się opiekuna.
Przedstawicielami ustawowymi małoletnich dzieci są rodzice, jeśli nie są pozbawieni władzy
rodzicielskiej lub inne osoby wyznaczone przez sąd rodzinny. Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie
mogą wystąpić następujące osoby:
–

małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,

–

rodzice,

–

zstępni (dzieci, wnuki),

–

rodzeństwo,

–

prokurator

Osoba prawna – to trwałe zespolenie pewnej grupy osób fizycznych i środków

majątkowych dla dokonania określonych celów społecznych lub ekonomicznych dokonane na
podstawie właściwych przepisów prawnych, czyli jest to jednostka organizacyjna, która
w dziedzinie stosunków majątkowych może występować jako podmiot praw i obowiązków.
W zależności od sposobu powstawania osoby prawnej rozróżnia się osoby prawne typu:
–

instytucjonalnego – powoływane do życia ustawą lub aktem administracyjnym (Skarb
Państwa, Kościół, szkoły wyższe, PAN, przedsiębiorstwa państwowe),

–

zrzeszeniowego - tworzone w wyniku zgodnych oświadczeń woli pewnej grupy osób
(związki zawodowe, spółdzielnie, stowarzyszenia, spółki akcyjne, spółki z o.o.).

Warunkiem nieodzownym powstania osoby prawnej jest dokonanie jej wpisu do rejestru osób
prawnych. Z tą chwilą osoba prawna nabywa osobowość prawną. Dzięki niej może
występować w obrocie prawnym, czyli nabywać prawa i rozporządzać nimi, jak również
zaciągać zobowiązania. Czynności tych dokonuje za pomocą kompetentnych organów
(dyrektor, prezes, zarząd spółki itp.). W samej treści czynności prawnej wyodrębnia się:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

elementy istotne – bez nich czynność nie mogłaby dojść do skutku,

−

elementy nieistotne – w przypadku ich braku mogą mieć zastosowanie inne przepisy
prawa lub uznawane zwyczaje,

–

elementy dodatkowe – np. obwarowanie zawartej umowy najmu terminem lub
warunkiem.

Przesłanki ważności czynności prawnej:

−

dokonujący czynności prawnej musi mieć zdolność do czynności prawnej,

−

czynność ta powinna być zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego,

−

czynność ta powinna być wolna od wad oświadczenia woli,

−

czynność powinna być dokonana we właściwej przewidzianej dla niej formie, np. forma
pisemna, akt notarialny.
Niekiedy czynność prawna wywiera skutki prawne dopiero po spełnieniu określonych

warunków, np. umowa sprzedaży nieruchomości wywiera skutki po dokonaniu wpisu prawa
własności do księgi wieczystej. Nie zawsze osoba mająca zamiar wywołania zamierzonych
skutków prawnych musi dokonywać czynności osobiście. Może tego dokonać za
pośrednictwem przedstawiciela. Osobę zastępowaną nazywamy – osobą reprezentowaną,
a upoważnienie przedstawiciela do działania na rzecz osoby reprezentowanej –
umocowaniem. Rozróżniamy dwa rodzaje przedstawicielstwa:

−

przedstawicielstwo ustawowe – podstawę umocowania stanowią przepisy ustawy,

−

pełnomocnictwo – podstawę umocowania stanowi wola osoby reprezentowanej.
Przedstawicielem ustawowym są rodzice oraz opiekun i kurator dla osoby

ubezwłasnowolnionej. Przekroczenie przez nich granic umocowania powoduje nieważność
czynności prawnej. Udzielenie pełnomocnictwa przez reprezentowanego może być
w zasadzie dokonane w dowolnej formie. Różny jest zakres umocowania, stad podział
pełnomocnictwa na:

−

ogólne – musi być udzielone na piśmie; daje ono upoważnienie do dokonywania
wszelkich czynności w granicach zwykłego zarządu,

−

rodzajowe – określa pewien rodzaj czynności,

−

szczegółowe – wyraźnie określa czynność, jaka ma być dokonana przez pełnomocnika.
Pełnomocnictwo wygasa zawsze z chwilą śmierci mocodawcy, bądź pełnomocnika.

Może też być przez mocodawcę wcześniej odwołane.

Stosunek prawny

Część różnych oddziaływań i zależności między ludźmi a rzeczami zwłaszcza

wzajemnych oddziaływań między ludźmi jest przejawem obiektywnych i definitywnych praw
społecznych. Wyrazem funkcjonowania tych praw jest pewien układ wzajemnych
oddziaływań, czyli stosunków społecznych. Stosunek prawny jest szczególnym przypadkiem
stosunku społecznego i polega on na tym, że zależność pomiędzy uczestnikami struktur
przebiega pod kontrolą norm prawnych. Norma prawna precyzuje sytuację społeczną, kiedy
stosunek prawny powstaje, zmienia się lub ustaje.
Działania prawne: czynności prawne (zmierzające do wywołania skutków prawnych, np.
zawarcie umowy – są objęte wolą stron), inne czyny (rodzą skutki prawne, ale nie są zależne
od woli człowieka, nie są objęte jego pierwotną wolą.

Inne czyny to wszelkie czyny, które można podzielić na:

−

dozwolone – skutek ich nie jest objęty wolą, są także niezamierzone, art.180–194, np.
znalezienie rzeczy (nie jest to czyn zakazany, ale nie jest objęty wolą; art. 83 „kto znalazł
rzecz zgubioną, powinien natychmiast zawiadomić osobę, która rzecz zgubiła, jeżeli nie
zna tej osoby powinien znaleźć odpowiedni organ państwowy”),

−

niedozwolone (zakazane) – naruszenie przepisów drogowych, czyn ten nie był objęty
jego wolą, ale rodzi on skutki prawne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elementy stosunku prawnego
Każdy stosunek prawny składa się z trzech elementów:
1) podmioty stosunku prawnego – są nimi osoby, którym prawo przypisuje zdolność

prawną, czyli możność nabywania prawa i zaciągania obowiązków,

2) przedmioty tego stosunku – jest to zachowanie się ludzi niekiedy także z udziałem rzeczy,

których te zachowania dotyczą,

3) treść stosunku, czyli uprawnienia – uprawnienia i towarzyszący im obowiązek stanowią

treść stosunku prawnego.

Jeżeli ma miejsce określone zdarzenie prawne, w odniesieniu do adresata normy zaczyna się
stosować dyspozycję z tej normy płynącą, a w razie, czego również wyciągać sankcje w niej
zawarte. Oznacza to, iż wobec kogoś wymaga się określonych zachowań (działania bądź
powstrzymania się od działania) lub też daje się komuś prawo do określonych żądań.
W sytuację taką zaangażowany jest nie tylko adresat. Jeżeli ktoś coś musi lub czegoś nie
może, zawsze ktoś inny ma prawo wymagać takich zachowań (np.: kontrahent, żona czy
instytucja państwowa). Gdy komuś przyznaje się prawo do żądania czegoś, to zawsze ktoś
zobowiązany jest do realizacji tego żądania. Stosowanie normy prawnej powoduje, zatem
powstanie szczególnej relacji, pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami. Jedna strona ma
prawo żądać (prawo do roszczenia) a druga ma obowiązki prawne. Taka relacja to inaczej
stosunek prawny. Od stosunku społecznego różni się on faktem, iż treść stosunku wynika
z normy prawnej.

Rys. 1. Konstrukcja stosunku prawnego [26]

Przykład:
Art. 613.§1. KC Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć
i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju,
a kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w terminie umówionym, zapłacić
umówioną cenę oraz spełnić określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy
szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia.
Zawarcie przez rolnika i zakład przetwórstwa spożywczego umowy kontraktacji oznacza
powstanie stosunku prawnego, w którym:
a) rolnik jest podmiotem obowiązku, gdyż musi dostarczyć przetwórcy (podmiotowi prawa)

„oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju”, natomiast przetwórca może
się tego domagać,

b) przetwórca jest także podmiotem obowiązku, gdyż rolnik (podmiot prawa) może żądać od

niego „odbioru produktów w terminie umówionym, zapłacenia umówionej ceny oraz
spełnienia określonego świadczenia dodatkowego, jeżeli umowa lub przepisy szczególne
przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stosunki prawne wynikają z norm prawnych i osadzone są w konkretnych okolicznościach
życia. Ich liczba i różnorodność jest przeogromna. Sklasyfikowanie ich jest niezwykle trudne
i wykraczające poza ramy tego przedmiotu. Warto jednak zwrócić uwagę na dwie cechy
stosunków prawnych:
1) różna może być pozycja prawna poszczególnych podmiotów stosunku prawnego.

Podmioty mogą mieć status równorzędny jak w stosunkach cywilnoprawnych - np. prawo
cywilne, prawo pracy. Status podmiotów może być jednak nierównorzędny - np. organ
administracyjny wydający decyzję administracyjną (stosunek administracyjnoprawny)
czy sąd wydający wyrok więzienia za morderstwo (stosunek karnoprawny). Uwaga! Sąd
i organ administracyjny może być również podmiotem stosunku cywilnoprawnego
(np. kupując materiały biurowe),

2) stosunki prawne mogą mieć charakter jednostronny (każda osoba jest albo podmiotem

obowiązku albo podmiotem prawa), lub też, jak w przykładzie o kontraktacji, pozycje
osób mogą się zmieniać (charakter dwustronny).

Rodzaje zdarzeń prawnych
Zdarzeniem prawnym jest każde rzeczywiste wydarzenie, które powoduje powstanie, zmianę
bądź zakończenie stosunku prawnego. Zdarzenia te mogą być zależne od woli człowieka
(np. sprzedaż samochodu, zawarcie małżeństwa) lub też niezależne od niej (np. zniszczenia
spowodowane wichurą, śmierć człowieka). Pamiętać trzeba, że nie chodzi tu o świadomość,
lecz o działanie człowieka pod wpływem jego woli. Działaniu człowieka zgodnemu z jego
wolą może towarzyszyć wyrażanie woli (słowem, pismem czy w jakikolwiek sposób
okazywać on może, iż chodzi mu o powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego).
W tej sytuacji mówi się o aktach prawnych. Jeżeli człowiek działa świadomie i zgodnie
z własna wolą, lecz nie towarzyszy temu wyrażanie woli mamy do czynienia z czynem.
Stosunki i zdarzenia prawne

Rys. 2. Klasyfikacja zdarzeń prawnych [26]

Akty prawne dzielą się na trzy kategorie:
a) czynności prawne – świadome działanie jednej lub kilku osób wyrażające się

oświadczeniem woli, mające na celu wywołanie skutków prawnych (np. zawarcie
umowy),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) decyzje administracyjne - decyzje wydawane w danych sprawach przez organy władzy

publicznej (np. zgoda na budowę domu wydana przez urząd nadzoru budowlanego),

c) konstytutywne orzeczenia sądowe – decyzje sądu w danej sprawie zmieniające stan

zainteresowanych stron (np. decyzja o podziale majątku rozwodzących się małżonków);
sąd może również wydawać orzeczenia deklaratywne (np. orzeczenie, iż złożono żądane
dokumenty), lecz te nie są aktami prawnymi.

Czyny prawne to wszystkie działania zgodne w wolą człowieka, którym nie towarzyszy

wyrażanie woli wywołania skutków prawnych. W zależności od zgodności z obowiązującymi
przepisami prawnymi, czyny dzieli się na:
a) dozwolone – nie zakazane przez prawo (np. jazda na rowerze – jest się wówczas

adresatem norm prawa o ruchu drogowym),

b) niedozwolone – zakazane przez prawo (np. kradzież jabłek z sadu – jest się adresatem

art.123 KW).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1. Co to jest prawo i w jakim znaczeniu można się tym pojęciem posługiwać?
2. Co to jest norma prawna?
3. Kto jest adresatem norm prawnych?
4. Jaka jest struktura norm prawnych?
5. Jakie są rodzaje stosunków prawnych?
6. Co oznacza pojęcie stosunek prawny i jakie elementy stosunku prawnego można

wyróżnić?

7. Jakie są rodzaje zdarzeń prawnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw trzy przykłady zachowań, które mogłyby spowodować powstanie stosunku

prawnego. Określ ich rodzaj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy różnych zachowań,
2) zapisać na kartce trzy wybrane zachowania,
3) określić te zachowania w aspekcie stosunku prawnego,
4) wynik pracy zaprezentować przed grupą,
5) uczestniczyć w dyskusji panelowej – stosunki prawne i ich rodzaje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4,

−

małe kartki,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj stosunek prawny wynikający z poniższych przepisów:

a) Art. 217. §1. KK Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność

cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do
roku.

b) Art. 120. § 1. KW Kto w celu przywłaszczenia dopuszcza się wyrębu drzewa w lesie albo

kradnie lub przywłaszcza sobie z lasu drzewo wyrąbane lub powalone, jeżeli wartość
drzewa nie przekracza 75 złotych podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo
grzywny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podane przepisy prawne,
2) zidentyfikować rodzaje stosunków prawnych,
3) wskazać podmiot oraz przedmiot stosunku prawnego,
4) zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

flamastry,

−

Kodeks Cywilny.

Ćwiczenie 3

Określ rodzaje norm prawnych zawarte w przepisach:

−

art. 578 i 233 kodeksu cywilnego,

−

art. 197 i 242 kodeksu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z treścią wskazanych przepisów,
2) ustalić, co zawierają w swej treści normy zawarte we wskazanych przepisach,
3) wskazać elementy normy, tj. odszukać hipotezę, dyspozycję i sankcję,
4) ustalić, co różni normę zawartą w art. 578 k.c. od normy zawartej w art. 233 k.c. oraz, co

różni normę z art. 197 od normy z art. 242 k.p.,

5) określić rodzaj zawartych tam norm,
6) zaprezentować grupie wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Cywilny,

−

Kodeks Pracy,

−

papier,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

Ćwiczenie 4

Posługując się przepisami prawa ustal, czy i jakimi wadami dotknięte są przykładowe

oświadczenia woli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Opis sytuacji (1)

Franciszek K. ma duże zaległości podatkowe. W obawie przed zajęciem mu przez organy

finansowe domku letniskowego przeniósł fikcyjnie własność domu na rzecz obcej mu osoby,
która podjęła się roli fikcyjnego nabywcy nieruchomości.

Opis sytuacji (2)

W umowie zawartej przed notariuszem strony uzgodniły, że właściciel nieruchomości

składającej się z trzech działek gruntu A, B, C zbywa je na rzecz nabywcy X za cenę
20 tysięcy zł każda. W jakiś czas później nabywca zorientował się, że treść umowy odbiega
od postanowień umownych, mianowicie umowa opiewa na dwie działki A, B za 60 tysięcy
złotych ogółem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) odszukać w aktach prawnych odpowiednie przepisy mające zastosowanie do opisanych

sytuacji,

3) przygotować odpowiedź popartą odpowiednimi podstawami prawnymi,
4) zaprezentować na forum i uzasadnić swoje stanowisko.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odpowiednie akty prawne tj. Kodeks Cywilny, Kodeks postępowania cywilnego,

−

wzory pism procesowych,

−

kartki, pisaki,

−

przykładowe oświadczenia woli.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, czym jest prawo i kiedy się nim można posługiwać?



2) określić, co stanowi normę prawną i kto jest jej odbiorcą?



3) określić, jaka jest struktura norm prawnych?



4) wymienić elementy stosunku prawnego?



5) wymienić rodzaje stosunków prawnych?



6) określić czym jest zdarzenie prawne?



7) wymienić rodzaje zdarzeń prawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Przepisy prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego,

prawa pracy oraz prawa o ubezpieczeniach społecznych.
Przepisy

prawa

międzynarodowego

dotyczące

praw

człowieka

4.2.1. Materiał nauczania

Prawo cywilne (łac. ius civile) - gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych

regulujących stosunki cywilnoprawne między podmiotami prawa prywatnego – osobami
fizycznymi, osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi niebędącymi osobami
prawnymi, którym ustawy przyznały zdolność prawną, a także sytuację prawną osób i rzeczy
jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych,
na którą składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów tych stosunków. Normy prawa
cywilnego wyróżniają się spośród innych norm prawnych zwłaszcza tym, że regulują stosunki
między autonomicznymi podmiotami. Oznacza to, że nie występuje charakterystyczny dla
prawa publicznego stosunek podporządkowania jednego podmiotu innemu podmiotowi.
Ze stosunków cywilnoprawnych wynika, więc zasada autonomiczności podmiotów, która
oznacza, iż samodzielnie kształtują one relacje między sobą. Normy prawa cywilnego
wyznaczają tylko ogólne granice autonomii podmiotów uwzględniając interes powszechny.

Prawo cywilne jest w Polsce prawem stanowionym (od XIX wieku) i skodyfikowanym

(od 1965 r.). Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny – ustawa
z 23 kwietnia 1964 r., obowiązująca od 1 stycznia 1965 r. Prawo cywilne dzieli się na wiele
podgałęzi. Specyficzną pozycję mają : prawo pracy, prawo własności intelektualnej i prawo
handlowe, które wyodrębniły się z prawa cywilnego, zachowując jednak wiele z jego cech.

We właściwym, klasycznym prawie cywilnym wyodrębnia się następujące działy:

−

część ogólną – dotyczącą zasad wspólnych całemu prawu cywilnemu,

−

prawo rzeczowe – odnoszące się do rzeczy;

−

prawo zobowiązań – zawierające normy prawa majątkowego o charakterze względnym,

−

prawo spadkowe – zawierające normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym
na inne podmioty prawa,

−

prawo rodzinne.

Podział ten, wzorowany na systematyce pandektowej wywodzącej się z późnego prawa
rzymskiego, nie jest podziałem poprawnym z logicznego punktu widzenia, dokonano go,
bowiem wedle różnych kryteriów. W praktyce okazał się ona jednak najskuteczniejszym
podziałem. Oprócz tego istnieje wiele węższych gałęzi prawa (np. prawo wodne, prawo
górnicze), które zazwyczaj łączą cywilnoprawną i administracyjną metodę regulacji. Zespół
norm określających prawo, którego państwa jest właściwe dla oceny międzynarodowych
stosunków osobistych w zakresie prawa cywilnego tworzy dział zwany prawem prywatnym
międzynarodowym.

Prawo rodzinne

Prawo rodzinne - wyspecjalizowany dział prawa cywilnego regulujący stosunki prawne
w rodzinie zarówno niemajątkowe i majątkowe, jej istnienie i funkcjonowanie, stosunki
wewnątrz rodziny jak i z osobami trzecimi. W Polsce kwestie związane z prawem rodzinnym
reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks cywilny i ustawy szczegółowe. Źródłem
prawa rodzinnego w ustawodawstwie polskim jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który
powstał 25 lutego 1965 r. i był od tego czasu wielokrotnie zmieniany, ostatnio w 2007 roku.
Najważniejsze zmiany dotyczyły:

−

przepisów o przysposobieniu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyboru nazwisk noszonych przez małżonków,

−

unormowania w kodeksie konkordatowej formy zawarcia małżeństwa,

−

unormowania w kodeksie instytucji separacji,

−

reformy małżeńskich ustrojów majątkowych.

Kodeks rodzinny stanowi niejako uzupełnienie przepisów kodeksu cywilnego, mimo że

materia, którą reguluje została zawarta w odrębnym akcie prawnym. Nowoczesna regulacja
praw rodzinnych dokonana została w Traktacie Konstytucyjnym Unii Europejskiej, gdzie
w rozdziale II zawarte zostało prawo do założenia rodziny i zawarcia małżeństwa, zakaz
dyskryminacji, różnorodność kulturową, religijną i językową, równouprawnienie kobiet
i mężczyzn, prawa dziecka, ochrona życia rodzinnego i zawodowego i tym samym prawa te
zostały w sposób znaczący rozwinięte, także z punktu widzenia teorii praw człowieka.
Podstawowe pojęcia związane z prawem rodzinnym to:

−

małżeństwo,

−

przysposobienie,

−

obowiązek alimentacyjny,

−

opieka,

−

kuratela.

Państwo zaczęło ingerować w stosunki rodzinne w XVIII wieku: Kodeks Napoleona nie
mówił o władzy rodzicielskiej, ale o ojcowskiej, ojciec miał prawo karcenia domowego.
Dopiero od XIX w. wprowadzono sankcje przeciw nadużywaniu karcenia dzieci.

Prawo pracy – jest to gałąź prawa obejmująca ogól regulacji w zakresie stosunku pracy

konkretnego pracodawcy i pracownika jako stron stosunku pracy oraz regulacji dotyczących
organizacji pracowników i pracodawców, układów i sporów zbiorowych, a także partycypacji
i dialogu w zbiorowych stosunkach pracy. Prawo pracy jest zespołem norm związanych ze
stosunkiem pracy, regulujących stosunki prawne pomiędzy pracownikiem a pracodawcą.
Kodeks pracy jest w systemie prawa pracy podstawowym aktem prawnym regulującym
wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Regulacje dotyczące praw i obowiązków
podmiotów stosunku pracy występują nie tylko w kodeksie, ale także w innych aktach
prawnych, które zawierają albo odesłanie wprost do odpowiednich przepisów kodeksu pracy
lub stanowią, że przepisy kodeksu mają zastosowanie do spraw nimi nie uregulowanych.
Prawo pracy jest to ogól norm prawnych regulujących społeczne stosunki pracy
podporządkowanej i sprawy z nimi związane. Początki prawa pracy (zwany również prawem
robotniczym) wiążą się z rewolucją przemysłową. Uzyskano ograniczenie pracy kobiet,
dzieci, czasu pracy (w W. Brytanii czas pracy dzieci 1802, inspekcja pracy 1833 r.),
ubezpieczenia społeczne (Niemcy 1983–89), nadawanie mocy prawnej układom zbiorowym
pracy między związkami zawodowymi a pracodawcami, normowanie umowy o pracę
w kodeksach cywilnych. Prawo pracy kształtowało się pierwotnie w ramach prawa
administracyjnego i cywilnego, wyodrębniło się jako samodzielna gałąź prawa po I wojnie
światowej. Do rozwoju prawa pracy w skali między narodowej przyczyniła się MOP
(Międzynarodowa Organizacja Pracy). Stosunek pracy to stosunek prawny o charakterze
dobrowolnym i trwałym, łączący pracownika i pracodawcę. Do nawiązania stosunku pracy
dochodzi poprzez określoną czynność prawną, skutkującą powstaniem różnych postaci (form)
prawnych tego stosunku, czyli:

−

umowy o pracę,

−

powołania,

−

mianowania,

−

wyboru,

−

spółdzielczej umowy o pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na treść stosunku pracy składają się wzajemne uprawnienia i obowiązki jego stron.
Pracownik powinien świadczyć osobiście, sumiennie i starannie pracę określonego rodzaju
oraz w określonym rozmiarze na rzecz pracodawcy, kierując się jego wskazówkami
i poleceniami. Natomiast pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownika do pracy,
zapewnić należyte warunki pracy (zwłaszcza bhp), terminowo wypłacać wynagrodzenie za
pracę oraz inne świadczenia związane z wynagrodzeniem, które wynikają z umowy o pracę
oraz przepisów prawa pracy. Każda ze stron zobowiązana jest do dbałości o dobro drugiej
strony, oznacza to konieczność współdziałania pracodawcy i pracownika w wykonywaniu
wzajemnych zobowiązań, co może skutkować powstaniem roszczeń po jednej lub drugiej
stronie. Pracodawca jest władny dyscyplinować pracownika w drodze postępowania
porządkowego poprzez nakładanie nań stosownych kar porządkowych. Na pracodawcy
bowiem spoczywa ryzyko gospodarcze i osobowe związane z kooperacją stron w ramach
stosunku pracy. Ewentualne szkody w mieniu pracodawcy obciążają nie pracowników, lecz
pracodawcę.

Obok zatrudnienia w ramach stosunku pracy występują różne formy zatrudnienia

niepracowniczego związane zwłaszcza z umowami cywilnoprawnymi:

−

umowa o dzieło,

−

umowa zlecenia,

−

umowa agencyjna.
Zabezpieczenie społeczne w Polsce – system świadczeń, do których obywatele mają

prawo lub, z których mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych
w odpowiednich przepisach prawa. Celem zabezpieczenia społecznego jest zapewnienie
bezpieczeństwa socjalnego obywatelom na wypadek ryzyka socjalnego tj. choroba, wypadek
przy pracy, choroba zawodowa, niezdolność do pracy trwała i okresowa, starość, utrata pracy,
macierzyństwo, śmierć żywiciela rodziny, niedostatek dochodu w rodzinie, czy trudna
sytuacja życiowa. Zabezpieczenie społeczne realizowane jest poprzez:

−

ubezpieczenia społeczne,

−

zaopatrzenie społeczne,

−

pomoc społeczną.

Ubezpieczenia społeczne charakteryzuje przymus odprowadzania składki przez

wszystkich pracujących. Oparte są one na idei solidaryzmu społecznego. Świadczenia
udzielane z tego systemu mają charakter roszczeniowy (obligatoryjny). Do nabycia uprawnień
wymagane jest opłacanie składek dostosowanych do rozmiarów ryzyka i wysokości
dochodów. Powstały w ten sposób fundusz jest źródłem pokrycia wydatków na świadczenia.
Wysokość i warunki przyznawanych świadczeń są określone ustawowo przy użyciu
zobiektywizowanych kryteriów, a same świadczenia są zróżnicowane zależnie od wysokości
opłacanych składek (osiąganych dochodów). Nabycie prawa do świadczeń następuje z chwilą
spełnienia warunków przewidzianych w ustawie, niezależnie od rzeczywistej potrzeby.
Instytucja dysponująca funduszem ubezpieczeniowym (np. ZUS) stwierdza tylko zaistnienie
przesłanek ustawowych i określa skutki wynikające z nich w sferze uprawnień, wykorzystując
przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Od jej decyzji zainteresowanemu
przysługuje odwołanie do niezależnych organów.
Rodzaje ubezpieczeń społecznych:

−

ubezpieczenie emerytalno-rentowe,

−

ubezpieczenie chorobowe,

−

ubezpieczenie wypadkowe.

Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego:

−

długookresowe, np. emerytura, renty z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna,

−

krótkookresowe, np. zasiłek chorobowy, macierzyński, świadczenia rehabilitacyjne,
zasiłek wyrównawczy, opiekuńczy,

−

jednorazowe, np. zasiłek pogrzebowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaopatrzenie społeczne nie jest związane z wcześniejszym opłacaniem składek. Świadczenia
finansowane są z funduszy publicznych (podatków). Wysokość i warunki przyznawania
świadczeń określone są ustawowo na podstawie zobiektywizowanych kryteriów. Z reguły
świadczenia przysługują wszystkim obywatelom danego kraju, należącym do określonej
grupy (np. ludzie starzy, rodziny z dziećmi). Wymiar świadczenia jest jednolity w ramach
danej grupy i jest on ustalony na poziomie zapewniającym wszystkim członkom tej grupy
zaspokojenie potrzeb, na co najmniej minimalnym poziomie. Świadczenia te mają charakter
roszczeniowy, przy czym prawa do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy.
Przykładowym świadczeniem o charakterze zaopatrzeniowym jest zasiłek rodzinny wraz
z dodatkami, czy świadczenie pielęgnacyjne.

(ZUS) – państwowa jednostka organizacyjna o osobowości prawnej. Do najważniejszych

zadań ZUS-u należy realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, dysponowanie
środkami finansowymi funduszów ubezpieczeń społecznych oraz Funduszu Alimentacyjnego,
realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych,
opracowywanie aktualnych analiz i prognoz w zakresie ubezpieczeń społecznych, kontrola
wykonywania przez płatników składek i przez ubezpieczonych obowiązków w zakresie
ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań zleconych Zakładowi oraz kontrola orzecznictwa
o czasowej niezdolności do pracy.

Pomoc społeczna – podobnie jak zaopatrzenie społeczne nie jest związane z opłacaniem

składek. Jest to instytucja polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom
i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych wówczas, gdy nie są one w stanie
przezwyciężyć jej własnym staraniem wykorzystując swoje zasoby, możliwości
i uprawnienia. Świadczenia z pomocy społecznej przyznawane są indywidualnie po
uprzednim zbadaniu warunków życiowych danej osoby i stosownie do jej potrzeb. Mają one
charakter fakultatywny (roszczeniowy). Źródłem finansowania świadczeń są fundusze
publiczne zarówno lokalne, jaki i centralne. Podstawowym aktem prawnym regulującym
działalność pomocy społecznej jest ustawa z dnia 12.03.2004r. o pomocy społecznej.

Pomocy społecznej udziela się z powodu trudnej sytuacji życiowej, do której można

zaliczyć:

−

ubóstwo,

−

sieroctwo,

−

bezdomność,

−

bezrobocie,

−

niepełnosprawność,

−

długotrwałą lub ciężką chorobę,

−

przemoc w rodzinie,

−

wielodzietność oraz potrzebę ochrony macierzyństwa,

−

bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa
domowego zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, brak umiejętności
w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze,

−

trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,

−

trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,

−

alkoholizm lub narkomania,

−

zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa,

−

klęskę żywiołową lub ekologiczną.

Prawo do świadczeń pieniężnych przysługuje w zasadzie po spełnieniu warunku dochodu
w rodzinie i wystąpienia jednej z ww. sytuacji określonej w art. 8 Ustawy o pomocy
społecznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Świadczenia z pomocy społecznej dzieli się na:
I. Świadczenia pieniężne, którymi są:

−

zasiłek stały,

−

zasiłek okresowy,

−

zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy,

−

zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,

−

pomoc dla rodzin zastępczych,

−

pomoc na usamodzielnienie i kontynuację nauki,

−

świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka
polskiego dla uchodźców.

II. Świadczenia niepieniężne:

−

praca socjalna,

−

bilet kredytowany,

−

składki na ubezpieczenie zdrowotne,

−

składki na ubezpieczenie społeczne,

−

pomoc rzeczowa w tym na ekonomiczne usamodzielnienie się,

−

sprawienie pogrzebu,

−

poradnictwo specjalistyczne,

−

interwencja kryzysowa,

−

schronienie,

−

posiłek,

−

niezbędne ubranie,

−

usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych

domach pomocy,

−

specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz ośrodkach wsparcia,

−

mieszkanie chronione,

−

pobyt i usługi w domach pomocy społecznej,

−

opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i placówce opiekuńczo-wychowawczej,

−

pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia,

pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielniających się,

−

szkolenie, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki adopcyjno-

opiekuńcze.

Ustawa o pomocy społecznej reguluje tryb postępowania w sprawach przyznawania
świadczeń, dla spraw nieuregulowanych w ustawie mają zastosowanie przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego.

Podstawową formą prawa międzynarodowego jest prawo międzynarodowe publiczne,

będące zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie
tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także stosunki między państwami a innymi
podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki między różnymi,
niezależnymi od siebie i niepodlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.

Wyróżnia się także prawo międzynarodowe prywatne, które w istocie swej nie jest

prawem międzynarodowym, ale prawem wewnętrznym różnych państw.

Źródła prawa prywatnego mają charakter wewnętrzny (są to ustawy o prawie prywatnym

międzynarodowym, kodeksy cywilne i handlowe, rozrzucone ustawy itp.), w przeciwieństwie
do prawa publicznego, którego źródłami są przeważnie umowy międzynarodowe, a także
zwyczaje i uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych.

Podmiotami prawa publicznego międzynarodowego są państwa, organizacje,

a w ograniczonym

zakresie

jednostki,

natomiast

podmiotami

prawa

prywatnego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

międzynarodowego są wszystkie podmioty prywatno-prawne (jak Skarb Państwa, spółki,
osoby fizyczne).

Prawa człowieka (w oparciu o Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka z 1966 roku oraz

Powszechną Deklarację Praw Człowieka)
a) prawa osobiste: (Art. 38 - 56 Konstytucji RP), prawo do:

−

życia

−

rzetelnego sądu,

−

decydowania o swoim życiu,

−

prawo jednego człowieka kończy się tam gdzie zaczyna się prawo innego człowieka;

b) prawa i wolności polityczne: tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności
jednostki przed ingerencją ze strony państwa (Art. 57 - 63 Konstytucji RP):

−

prawo do obywatelstwa,

−

możliwość uczestniczenia w życiu publicznym,

−

czynne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach,

−

bierne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach,

−

wolność zrzeszania się,

−

prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji,

−

prawo do składania wniosków, petycji, skarg,

−

dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych,

−

równy dostęp do służby publicznej;

c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne tzw. prawa pozytywne - uprawnienia
jednostki do świadczeń na jej rzecz – prawa socjalne prawo do: (Art. 68, 75 Konstytucji RP):

−

ochrony zdrowia,

−

nauki,

−

pracy,

−

odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej

rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej,

−

pomocy socjalnej (ogólnie),

−

rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie);

d) prawa ekonomiczne: (Art. 64 Konstytucji RP):

−

prawo do własności,

−

prawo dziedziczenia;

e) prawa solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru
prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do
samostanowienia;
f) prawa kulturalne: (Art. 73 Konstytucji RP):

−

wolność twórczości artystycznej,

−

badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników,

−

wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania.

Gwarancje:

1. materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych),
2. formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki):

−

prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez

niezawisły sąd,

−

prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego,

−

prawo do skargi konstytucyjnej.

System ochrony praw człowieka można podzielić na 4 sfery:
– system powszechny,
– systemy regionalne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– systemy wewnątrzpaństwowe,
– organizacje wyspecjalizowane.
System powszechny – tworzy społeczność międzynarodowa, przygotowująca akty
normatywne w dziedzinie ochrony praw człowieka. W ramach ONZ realizacją zadań
związanych z przestrzeganiem praw jednostki zajmują się różne organy:
– Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka,
– Komisja Praw Człowieka.
Systemy regionalne – działają na terenie poszczególnych kontynentów. Najbardziej
rozbudowany jest system europejski. W Radzie Europy przygotowano ważne akty prawne; są
to np.:

−

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – 1950 r.

−

Europejska Karta Socjalna – 1961 r.

−

Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu traktowaniu lub

Karaniu – 1989 r.

Dokumenty wypracowane przez Wspólnotę Europejska to:

−

Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności – 1989 r.

−

Deklaracja o Prawach Człowieka – 1991 r.

Systemy wewnątrzpaństwowe – państwa uznające międzynarodowe prawa i konwencje
w zakresie ochrony praw człowieka zobowiązują się do ich przestrzegania poprzez ratyfikacje
i dostosowanie własnego prawodawstwa do norm prawa międzynarodowego, tworzenia
zarówno gwarancji materialnych, jak i formalnych dla realizacji ochrony praw człowieka.
Ważną rolę odgrywają również organizacje wyspecjalizowane:

−

Międzynarodowy Czerwony Krzyż,

−

Amnesty International,

−

Międzynarodowa Organizacja Pracy,

−

UNESCO, Human Rights,

−

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, do którego każdy obywatel może
wnieść skargę w związku z łamaniem przez władze państwowe i samorządowe w jego
kraju międzynarodowych aktów prawnych, w tym głównie konwencji o prawach
człowieka.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest opieka prawna i kuratela?
2. Co obejmuje pojęcie stosunek pracy?
3. Jaki znasz podstawowy stosunek pracy?
4. Co oznacza pojęcie zabezpieczenie społeczne i w jaki sposób może być ono realizowane?
5. Jakie występują rodzaje ubezpieczeń społecznych?
6. Czym charakteryzuje się pomoc społeczna i jakie są rodzaje świadczeń z pomocy

społecznej?

7. Jaki jest zakres regulacji ustawy o pomocy społecznej?
8. Jakie są zasady i warunki objęcia świadczeniami z pomocy społecznej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pogrupuj i scharakteryzuj świadczenia z:

−

ubezpieczenia społecznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zaopatrzenia społecznego,

−

pomocy społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) z otrzymanych od nauczyciela zapisanych na kartkach różnych świadczeń społecznych

wybrać te, które są świadczeniami z ubezpieczenia społecznego, systemu zaopatrzenia
społecznego i pomocy społecznej,

2) posegregować kartki i przyczepić w odpowiednim miejscu na tablicy,
3) przedstawić cechy charakterystyczne poszczególnych grup świadczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica,

−

klej lub magnesy,

−

kartki z wypisanymi świadczeniami społecznymi.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy ustawy o pomocy społecznej i przedstaw zasady objęcia pomocą

społeczną osoby lub rodziny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać przepisy ustawy regulujące zasady objęcia pomocą społeczną,
2) określić sytuacje trudne kwalifikujące do ubiegania się o pomoc ze środków pomocy

społecznej,

3) określić, co ustawa rozumie pod pojęciem dochód rodziny,
4) określić zasady ustalania kryterium dochodowego osoby lub rodziny uprawniającego do

ubiegania się o pomoc społeczną,

5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa o pomocy społecznej,

−

kartki formatu A/4,

−

pisaki, mazaki.

Ćwiczenie 3

Ustal rodzaj stosunku prawnego występującego w opisanych sytuacjach.

Opis sytuacji (1)
Urząd Skarbowy w miejscowości X zawarł z p. Janem C. prowadzącym zakład „Usługi

stolarskie” umowę zlecenie na wykonanie 10 nietypowych szafek biurowych.

Opis sytuacji (2)
Tenże sam Urząd Skarbowy w miejscowości X wystąpił w stosunku do tego samego

p. Jana C. prowadzącego zakład „Usługi stolarskie” w roli organu ściągającego należne
państwu podatki wzywając p. Jana do złożenia wyjaśnień odnośnie rozliczenia podatkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) ustalić zakres obowiązków zarówno p. Jana C. jak i Urzędu Skarbowego w sytuacji

zlecenia,

3) ustalić zakres uprawnień p. Jana jako zleceniobiorcy oraz uprawnień Urzędu Skarbowego

jako zleceniodawcy,

4) porównać pozycję zleceniodawcy i pozycję zleceniobiorcy,
5) określić rodzaj (typ) stosunku prawnego w sytuacji 1,
6) dokonać analizy treści stosunku łączącego p. Jana C. z Urzędem Skarbowych w sytuacji

wskazanej w drugim przypadku,

7) określić pozycję zarówno p. Jana jak i Urzędu Skarbowego w sytuacji drugiej,
8) nazwać typ stosunku prawnego łączącego p. Jana z Urzędem Skarbowym w drugiej

sytuacji,

9) wyodrębnić cechy obu tych stosunków prawnych,
10) przygotować graficznie i przedstawić wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks Cywilny,

−

Kodeks postępowania administracyjnego,

−

opisy sytuacji,

−

papier,

−

pisaki,

−

tablica.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz?

Tak

Nie

1) posłużyć się przepisami prawa cywilnego?



2) posłużyć się przepisami prawa rodzinnego i opiekuńczego?



3) posłużyć się przepisami prawa pracy?



4) udzielić podstawowych informacji dotyczących przepisów Księgi IV

Kodeksu Cywilnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Prawo a osoby niepełnosprawne

4.3.1 Materiał nauczania

W Polsce prawa osób niepełnosprawnych dotyczące zakazu ich dyskryminacji,

szczególnej opieki zdrowotnej, pomocy w zabezpieczeniu egzystencji i przysposobieniu do
pracy oraz komunikacji społecznej są gwarantowane przede wszystkim w Konstytucji RP.

Zapis art. 69 Konstytucji zobowiązuje władze publiczne do zapewnienia osobom

niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu ich egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz
w objęciu ich szczególną opieką zdrowotną.

W praktyce obowiązuje szereg ustaw i rozporządzeń, które regulują sytuacje i problemy

osób niepełnosprawnych. Jako przykład można tu podać:

−

Ustawa z dn. 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2003 r., Nr 135, poz. 1268)
- renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej, całkowicie niezdolnej do pracy
z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało: przed ukończeniem 18 roku
życia, w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, przed ukończeniem 25 roku życia,
w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej;

−

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego
wykazu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, wysokości udziału
własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia, podstawowych kryteriów ich
przyznawania,

okresów

użytkowania,

także

przedmiotów

ortopedycznych

podlegających naprawie (Dz.U. z 2003 r., Nr 85, poz 787). Prawo do otrzymania
określonego rodzaju zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze
(bezpłatnie lub częściowo odpłatnie) mają osoby ubezpieczone, czyli płacące składki na
ubezpieczenie zdrowotne oraz osoby pozostające na ich utrzymaniu.

W ogólnie obowiązujących przepisach prawa chociaż nie są bezpośrednio skierowane do

osób niepełnosprawnych wiele jest takich, które uwzględniają problemy i potrzeby tych osób.
Jako przykład można podać:

−

Ustawę z dn. 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000
roku, Nr 14, poz. 176 z późn. zm.), w której w 2006 roku w ramach odliczeń osoba
niepełnosprawna (lub utrzymująca osobę niepełnosprawną) mogła odliczyć niektóre
wydatki od dochodu podlegającego opodatkowaniu. Należały do nich między innymi:
wydatki na przystosowanie pomieszczeń lub pojazdów do potrzeb wynikających
z niepełnosprawności, zakup sprzętu rehabilitacyjnego i pomocy technicznych
potrzebnych w rehabilitacji lub czynnościach życiowych, zakup leków związanych
z niepełnosprawnością, koszty pobytu na turnusie rehabilitacyjnym oraz w sanatorium;

−

Ustawę z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593
z późn. zm.) [21], gdzie wskazuje się, że pomoc w formie usług przysługuje osobom
samotnym, które z powodu wieku, choroby, niepełnosprawności lub innej przyczyny
wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawione. Usługi opiekuńcze mogą być
przyznane również osobom, które wymagają pomocy innych osób, a rodzina nie może
takiej pomocy zapewnić. Usługi świadczone są w mieszkaniu osoby, która potrzebuje
pomocy lub w ośrodkach wsparcia takich jak środowiskowe domy samopomocy, kluby
samopomocy, dzienne domy pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wybrane podstawowe akty prawne przydatne dla osób niepełnosprawnych [opracowanie własne na

podstawie 28]

Nazwa/tytuł

Akt prawny

Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1 sierpnia 1997
roku Karta Praw Osób Niepełnosprawnych

M.P. z 3 sierpnia 1997 r., Nr 50, poz.
475

Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej

Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64,
poz. 593, ze zm.

Ustawa z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej

Dz. U. z 2003 r., Nr 135, poz. 1268

Ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym

Dz. U. z 2003 r., Nr 122, poz. 1143 z
późn. zm.

Ustawa z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu
w Narodowym Funduszu Zdrowia

Dz.U. z 2003 r., Nr 45, poz.391, z
późn. zm.

Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Dz. U. z 9 października 1997 r., Nr
123, poz. 776 z późn. zm.

Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego

Dz. U. z 1994 r., Nr 111, poz. 535 z
późn. zm.

Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych

Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 z
późn. zm.

Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Dz. U. z 5 marca 1964 r., Nr 9, poz.
59 z poźn. zm.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 maja 2004 r.
w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy
na szkolenia pracowników niepełnosprawnych

Dz. U. z 19 maja 2004 r., Nr 114,
poz. 1193)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów
terapii zajęciowej.

Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 63,
poz. 587

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania
o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności

Dz. U. z 2003 r., Nr 139, poz. 1328

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 22 maja 2003 r. w sprawie turnusów
rehabilitacyjnych.

Dz. U. z 2003 r., Nr 100, poz. 926

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10 maja 2003 r. w
sprawie limitu cen dla przedmiotów ortopedycznych
i środków pomocniczych, o takim samym zastosowaniu,
ale różnych cenach - w zakresie którego Narodowy Fundusz
Zdrowia finansuje to świadczenie, oraz limitu cen dla
napraw przedmiotów ortopedycznych

Dz. U. z 2003 r., Nr 85, poz 786

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10 maja 2003 r.
w sprawie szczegółowego wykazu przedmiotów
ortopedycznych i środków pomocniczych, wysokości
udziału własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia,
podstawowych kryteriów ich przyznawania, okresów
użytkowania, a także przedmiotów ortopedycznych
podlegających naprawie

Dz. U. z 2003 r., Nr 85, poz 787

Uchwała Nr 341/2003 Zarządu Narodowego Funduszu
Zdrowia z dnia 30 grudnia 2003 r. w sprawie przyjęcia
"Zasad zaopatrzenia w refundowane przedmioty
ortopedyczne i środki pomocnicze" (...)

Ponadto Sejm RP w uchwale z dnia 1 sierpnia 1997 r. – Karta Praw Osób

Niepełnosprawnych określił prawo niepełnosprawnych do niezależnego, samodzielnego
i aktywnego życia oraz zakazał dyskryminacji tych osób, których sprawność fizyczna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia
codzienne życie, naukę i pracę oraz pełnienie ról społecznych.

Tabela 2. Tekst Karty Praw Osób Niepełnosprawnych [27]

UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia 1 sierpnia 1997 r.

KARTA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

§ 1.

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznaje, że osoby niepełnosprawne czyli osoby, których
sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub
uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie
z normami prawnymi i zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego
i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji.

Sejm stwierdza, iż oznacza to w szczególności, prawo osób niepełnosprawnych do:

1) dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym,

2) dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji

leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień
niepełnosprawności w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki
pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny,

3) dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptację społeczną,

4) nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do

korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej

5) pomocy

psychologicznej,

pedagogicznej

innej

pomocy

specjalistycznej

umożliwiającej

rozwój,

zdobycie

lub

podniesienie

kwalifikacji

ogólnych

i zawodowych.

6) pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem

i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy
niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga prawo do pracy w warunkach
dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych,

7) zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych

kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów
w systemie podatkowym,

8) życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym:

−

dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej,

−

swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków

transportu,

−

dostępu do informacji,

−

możliwości komunikacji międzyludzkiej,

9) posiadania samorządnej reprezentacji swego środowiska oraz do konsultowania z nim

wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych,

10) pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym,

sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

§ 2.

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzając, iż powyższe prawa wynikają z Konstytucji,
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad
Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych, aktów prawa międzynarodowego
i wewnętrznego, wzywa Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i władze samorządowe do podjęcia
działań ukierunkowanych na urzeczywistnienie tych praw.

Z powyższych zapisów wynika iż niepełnosprawni mają prawo do zatrudnienia na

otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami; co
oznacza także prawo tych osób do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa,
a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga – prawo do pracy w warunkach
dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Niezmiernie ważne jest, by dziś, przy
wysokiej stopie bezrobocia w naszym kraju, osoby niepełnosprawne nie znalazły się poza
rynkiem pracy. Aktywizacja zawodowa tych osób jest nieodzowna, jednakże – z punktu
widzenia ochrony pracy – muszą być spełnione wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przedmiot szczególnej uwagi wśród aktów prawnych stanowi ochrona praw pacjentów

szpitali psychiatrycznych, gdyż psychiatria jak żadna inna dziedzina medyczna często
wymaga posłużenia się przymusem zewnętrznym. Podstawowym aktem prawnym z tej
dziedziny jest ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego.
Zobowiązuje ona organy administracji rządowej i samorządowej do:

−

tworzenia i prowadzenia psychiatrycznej opieki zdrowotnej i prowadzenia usług i domów
pomocy społecznej dostosowanych do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami
psychicznymi,

−

zapewnienia nauczania dzieci upośledzonych umysłowo i specjalnego postępowania
rewalidacyjno-wychowawczego wobec nich,

−

organizowania oparcia społecznego dla psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo,
którzy mają poważne trudności w życiu codziennym,

−

bezpłatnych świadczeń zdrowotnych dla tych osób.

Reguluje ona również tryb postępowania przy przyjęciu do szpitala psychiatrycznego i domu
pomocy społecznej.

Wybrane przykłady aktów prawnych w połączeniu z innymi prezentowanymi

w poprzednich rozdziałach pokazują jak ważna, a nawet konieczna jest w przypadku
wykonywania zawodu asystent osoby niepełnosprawnej znajomość prawa.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kto uchwalił Kartę Osób Niepełnosprawnych?
2. O czym mówi Karta Osób Niepełnosprawnych?
3. Co obejmuje pojęcie prawo do zatrudnienia w przypadku niepełnosprawnych?
4. Jakie akty prawne dotyczą szczególnie osób niepełnosprawnych?
5. Jaki jest zakres regulacji ustawy o pomocy społecznej w przypadku niepełnosprawnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Osoba niepełnosprawna podjęła pracę w Zakładzie Pracy Chronionej. Nie wie jednak

jakie prawa jej przysługują jako pracownikowi. Opracuj wykaz praw i obowiązków dla
wybranego przykładu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać, korzystając z baz danych, Internetu przepisy prawa niezbędne do wykonania

ćwiczenia,

2) zapoznać się

szczegółowo z dokumentami regulującymi zatrudnienie osób

niepełnosprawnych,

3) przygotować na kartkach propozycję wyszukanych praw,
4) posegregować kartki i przyczepić na tablicy,
5) przedyskutować z grupą wyszukane prawa i wykonanie ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica,

−

klej lub magnesy,

−

kartki z wypisanymi prawami.

Ćwiczenie 2

Osoba niepełnosprawna planuje zakup nowego wózka inwalidzkiego, który ułatwi jej

poruszanie się. Dokonaj analizy niezbędnych przepisów i opracuj szczegółową drogę
postępowania, wykaz niezbędnych dokumentów pozwalających na sfinansowanie lub
refundację części poniesionych kosztów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać przepisy odpowiedniego rozporządzenia i uchwały,
2) określić sytuacje kwalifikujące do ubiegania się o pomoc,
3) określić, co rozporządzenie rozumie pod pojęciem kryteria przyznawania,
4) określić zasady ustalania kryterium i niezbędne dokumenty,
5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego
wykazu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, wysokości udziału
własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia, podstawowych kryteriów ich
przyznawania,

okresów

użytkowania,

także

przedmiotów

ortopedycznych

podlegających naprawie (Dz.U. z 2003 r., Nr 85, poz 787),

−

Uchwała Nr 341/2003 Zarządu Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 30 grudnia 2003 r.
w sprawie przyjęcia „Zasad zaopatrzenia w refundowane przedmioty ortopedyczne
i środki pomocnicze” (...),

−

kartki formatu A 4,

−

mazaki.

Ćwiczenie 3

Na podstawie informacji o Centrum Integracji Społecznej. Określ, kto może

z proponowanych przez Centrum form pomocy korzystać i jakie ewentualnie dokumenty są
potrzebne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy informacji o Centrum Integracji Społecznej,
2) określić osoby, które mogą korzystać z Centrum Integracji Społecznej,
3) sporządzić listę niezbędnych dokumentów,
4) wyszukać niezbędne akty prawne,
5) przedstawić grupie wyniki swojej pracy,
6) porównać swoje zapisy z zapisami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa z dn. 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r., Nr 122, poz.
1143 z późn. zm.),

−

papier,

−

mazaki,

−

tablica.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz?

Tak

Nie

1) określić co zawiera Karta Praw Osób Niepełnosprawnych?



2) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące niepełnosprawnych?

3) posłużyć się przepisami Ustawy o pomocy społecznej w zastosowaniu

do osób niepełnosprawnych?



4) udzielić podstawowych informacji dotyczących zatrudniania

niepełnosprawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Prawo do nazwiska uregulowane jest w przepisach prawa

a) cywilnego.
b) administracyjnego.
c) rodzinnego i opiekuńczego.
d) konstytucyjnego.

2. Prawo podmiotowe bezwzględnie obowiązujące to

a) ogół norm prawnych obowiązujących wszystkich obywateli.
b) uprawnienie skuteczne wobec wszystkich podmiotów prawa.
c) uprawnienie skuteczne wobec konkretnie oznaczonych osób.
d) ogół norm obowiązujących konkretnie oznaczone osoby.

3. Przepis art. 27 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stwierdza, że „oboje

małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości
zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokojenia potrzeb rodziny, którą
przez swój związek założyli” zawiera normę

a) dozwalającą.
b) zakazującą.
c) nakazującą.
d) względnie obowiązującą.

4. Źródłem prawa stanowiącym bardziej szczegółowe rozwinięcie przepisów prawa

zawartych w ustawie i wydawanym na podstawie delegacji ustawowej jest

a) uchwała.
b) zarządzenie.
c) regulamin.
d) rozporządzenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Podstawą pracowniczego stosunku pracy jest

a) umowa o pracę.
b) umowa agencyjna.
c) umowa o dzieło.
d) umowa zlecenie.

6. Przepisami, jakiego aktu prawnego należy się posłużyć przy ustalaniu zakresu uprawnień

i obowiązków opiekuna prawnego

a) ustawy o pomocy społecznej.
b) kodeksu cywilnego.
c) kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
d) kodeksu postępowania administracyjnego.

7. Opiekę prawną powołuje się dla osoby dorosłej w sytuacji

a) choroby psychicznej.
b) całkowitego ubezwłasnowolnienia.
c) długotrwałej choroby.
d) niezaradności osób starszych i samotnych.

8. Pełnoletniej osobie, samotnie gospodarującej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu

wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium ustalonego
zgodnie z art. 8 Ustawy o pomocy społecznej, przysługuje

a) zasiłek stały.
b) zasiłek okresowy.
c) renta socjalna.
d) specjalny zasiłek celowy.

9. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego dopuszcza możliwość przyjęcia do szpitala

osoby chorej psychicznie bez wymaganej zgody pacjenta lub jego przedstawiciela
ustawowego tylko wtedy, gdy dotychczasowe zachowanie tej osoby wskazuje na to, że
z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo zdrowiu innych osób.
Sytuacje, które uzasadniają takie działanie

a) osoba chora psychicznie posądza bliskich, że ją trują i chcą ją „wykończyć” – jest

agresywna wobec małżonka, rzuca w niego przedmiotami.

b) osoba chora psychicznie wulgarnie odnosi się do bliskich i sąsiadów.
c) osoba chora psychicznie często upija się.
d) osoba chora psychicznie nie przyjmuje systematycznie leków.

10. Zasady organizowania przez gminę usług opiekuńczych dla osób samotnych

i niepełnosprawnych uregulowane są w ustawie o

a) pomocy społecznej.
b) rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
c) ochronie zdrowia psychicznego.
d) świadczeniach rodzinnych.

11. Świadczeniem z ubezpieczenia społecznego jest

a) zasiłek socjalny.
b) renta socjalna.
c) zasiłek chorobowy.
d) zasiłek stały.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. W stosunku do osoby w wieku 27 lat o naruszonej sprawności organizmu zdolnej do

wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym do jej potrzeb
i możliwości wymagającej częściowo lub okresowo pomocy innej osoby w celu pełnienia
ról społecznych orzec można
a) niepełnosprawność.
b) umiarkowany stopień niepełnosprawności.
c) znaczny stopień niepełnosprawności.
d) lekki stopień niepełnosprawności.

13. Obywatel obcego państwa popełnił przestępstwo na polskim statku morskim. Wobec tej

osoby będzie miała zastosowanie
a) polska ustawa karna.
b) ustawa karna państwa z którego pochodzi popełniający przestępstwo.
c) żadna z ustaw karnych bo jest obcokrajowcem.
d) ustawa morska.

14. Za zezwoleniem Sądu małżeństwo zawarła 16 – letnia dziewczyna. Zamieszkała wraz

z mężem u swoich rodziców, którzy uważają, że mają prawo i obowiązek kierowania
postępowaniem córki z racji jej wieku i ich władzy rodzicielskiej. Stanowisko rodziców

a) jest uzasadnione bo dziewczyna jest nieletnia.
b) nie jest uzasadnione bo dziewczyna jest mężatką.
c) nie jest uzasadnione bo taki obowiązek mają rodzice męża.
d) jest uzasadnione bo rodzice zawsze mają prawo i obowiązek kierować postępowaniem

swoich dzieci.

15. Przez okres 3 lat rodzice nie utrzymywali dziecka, gdyż ojciec przebywał w tym czasie

w zakładzie karnym, a matka nie pracowała. Dziecko pozostawało na utrzymaniu
dziadków. Do utrzymania dziecka zobowiązani byli
a) mimo wszystko rodzice.
b) dziadkowie.
c) zakład karny.
d) instytucje pomocy społecznej.

16. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany

jest do
a) wydania korzyści w naturze, a gdyby to było niemożliwe, do zwrotu jej wartości.
b) zatrzymania wszystkiego.
c) zwrotu wyłącznie równowartości uzyskanych korzyści.
d) zwrotu w naturze czegoś innego.

17. Uzyskanie pozwolenia organu budowlanego na budowę domu jednorodzinnego od strony

prawnej reguluje
a) prawo cywilne.
b) prawo administracyjne.
c) prawo pracy.
d) prawo rodzinne i opiekuńcze.

18. Zwolnienia z pracy np. w ramach zwolnień grupowych reguluje

a) prawo administracyjne.
b) prawo pracy.
c) prawo cywilne.
d) prawo rodzinne i opiekuńcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Pozbawionym władzy rodzicielskiej można być na podstawie

a) prawa administracyjnego.
b) prawa pracy.
c) prawa cywilnego.
d) prawa rodzinnego i opiekuńczego.

20. Umowę najmu lokalu użytkowego zawiera się na podstawie

a) prawa cywilnego.
b) prawa administracyjnego.
c) prawa pracy.
d) prawa rodzinnego i opiekuńczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Adamiak B., Borkowski J.: Kodeks postępowania administracyjnego z komentarzem.

C.H. Beck, 2006

2. Anioł W.: Międzynarodowa polityka społeczna. Wyd. UW, Warszawa 1989
3. Andrzejewski M.: Prawo rodzinne i opiekuńcze. C.H. Beck, 2006
4. Breczko A., Zamróz A., Oliwniak S.: Wstęp do nauk prawnych. Temida 2, Białystok

1994

5. Błędowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
6. Europejska Karta Społeczna. Dz. U. Nr 8 z 1999 r., poz. 67
7. Fijałkowski T.: Kodeks pracy. Ustawy, nowe przepisy wykonawcze, komentarz,

orzecznictwo sądowe, teksty ujednolicone. Wydawnictwo WGP, 2007

8. Głąbicka K.: Polityka socjalna w Unii Europejskiej. Studia Europejskie nr 4 z 1997
9. Grewiński M.: Integracja Socjalna Wspólnoty Europejskiej cz.1, 2. Studia Europejskie

nr 2, 3 z 2000

10. Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C.: Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe.

COMER, Toruń 1993

11. Gromek K.: Prawo rodzinne. C.H. Beck, 2006r.
12. Ignatowicz J., Nazar M.: Prawo rodzinne. LexisNexis, 2005
13. Kodeks cywilny. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wolters Kluwer Oficyna, Kraków 2007

(stan prawny 21.04.2007)

14. Kodeks postępowania administracyjnego i inne akty prawne. Wolters Kluwer Oficyna,

Kraków 2007

15. Lewandowski I.: Elementy prawa. PWN, Warszawa 1999
16. Łętowski J.: Prawo administracyjne dla każdego. Ecostar, Warszawa 1995
17. Michalska A.: Europejska Konwencja Praw Człowieka. Podstawowe dokumenty.

Helsińska Fundacja Praw człowieka, Warszawa 1995

18. Prawa człowieka w szpitalach psychiatrycznych i domach pomocy społecznej. Raport

z badań. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1996

19. Przewodnik po Europejskiej Karcie Społecznej, Warszawa 2001
20. Stawecki T., Winczorek P.: Wstęp do prawoznawstawa. Wyd.4, C.H. Beck, 2003
21. Ustawa z dn. 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. z 1994 r., Nr

111, poz. 535 z późn. zm.

22. Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64,

poz. 593, z późn. zm.

23. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu

osób niepełnosprawnych, Dz. U. z 9 października 1997 r., Nr 123, poz. 776 z późn. zm.

24. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
25. Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Dz. U. z 5 marca 1964 r., Nr

9, poz. 59 z poźn. zm.

26. www.abc.prawa.pl
27. www.niepelnosprawni.pl
28. www.mpips.gov.pl

Czasopisma
Bezpłatny Biuletyn dla prawników „Sygnały Prawne”