Prawo wyborcze obywateli [ www potrzebujegotowki pl ]

Warszawa 1996, s. 7 i n; por. W. Kręcisz, System wyborczy [w:] Polskie prawo konstytucyjne, W. Skrzydło
(red.), Lublin 1999, s. 211 i n; zob. J. Galster, Prawo wyborcze do Sejmu i Senatu RP oraz status prawny posłów
i senatorów, [w:] Prawo konstytucyjne, Z. Witkowski (red.), Toruń 1998, s. 123.

gremiów partii politycznych łatwiej mogą znaleźć się na listach kandydatów do

organów przedstawicielskich niż osoby niemające poparcia żadnej organizacji)

1.2 Funkcje prawa wyborczego

W państwie demokratycznym wybory do organów przedstawicielskich realizują

kilka funkcji, powszechnie uznawanych za podstawowe. Do funkcji prawa

wyborczego zalicza się najczęściej:

1) funkcję kreacyjną – polega na kształtowaniu składu personalnego organów

przedstawicielskich na okres ich kadencji i rekrutacji dzięki temu elit politycznych.

Wybory pozwalają zaistnieć organom przedstawicielskim, a to z kolei umożliwia

właściwe funkcjonowanie pozostałych elementów systemu organów państwowych;

2) funkcję wyrażania woli wyborców – związana z wyrażaniem przez wyborców

poparcia dla określonego programu politycznego, które determinuje w pewnym

stopniu postępowanie przedstawicieli i działalność organów przedstawicielskich;

3) funkcję legitymującą – w jej ramach akcentuje się element legitymizowania

przez akt wyborczy, dokonywany przez podmiot władzy suwerennej, określonego

systemu polityczno-ustrojowego i określonej ekipy rządzącej. Organy

przedstawicielskie i sami przedstawiciele uzyskują dzięki wyborom prawną

legitymację do sprawowania władzy w imieniu i w interesie tych, którzy je wybrali;

4) funkcję kontrolną - umożliwia kontrolę nad organami przedstawicielskimi ze

strony wyborców, zapewniając zgodność działalności tych organów z wolą

suwerena;

5) funkcję integracyjną – pozwala na zespolenie zbiorowego podmiotu

suwerenności poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i

wyrażania jego woli. Służy ujęciu konfliktów społecznych, politycznych i

gospodarczych itp. w ramy postępowania wyborczego i przyczynia się do ich

pokojowego rozwiązania, przenosząc walkę o władzę na płaszczyznę konkurencji

różnych programów.

B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, op. cit., s. 336.

1.3 Źródła prawa wyborczego

Źródła prawa wyborczego w znaczeniu normodawczym, to akty ustanawiające

normy obowiązującego prawa, regulujące przygotowanie i przeprowadzanie

wyborów oraz ustalanie składu organów przedstawicielskich. Do źródeł tych

zaliczyć należy: Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej

, ordynacje wyborcze, czyli

ustawy normujące organizację i tryb wyborów do określonego organu

przedstawicielskiego lub do pewnej grupy, systemu organów przedstawicielskich, a

także akty niższej niż ustawa rangi, będącymi aktami wykonawczymi do ordynacji.

Ponadto, do źródeł tych zaliczyć należy również akty prawa UE.

Postanowienia Konstytucji RP z 1997 r. formułują tylko zasady prawa

wyborczego i nie są zamieszczone w osobnym jej rozdziale czy w wyodrębnionej jej

części. Natomiast szczegółowe regulacje prawne zamieszczone są w pięciu

ordynacjach wyborczych, są to:

1) ustawa z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta RP

2) ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej

3) ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów

i sejmików województw

4) ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i

prezydenta miasta

5) ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu

Europejskiego

Ponadto wskazać należy, że ordynacje te odsyłają niekiedy do innych ustaw, które w

ten sposób stają się źródłami prawa wyborczego

Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.) (sprost.: Dz. U. 2001 Nr 28, poz.

319; zm.: Dz. U. 2006, Nr 200, poz. 1471; Dz. U. 2009, Nr 114, poz. 946).

Dz. U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544 ze zm.

Dz. U. z 2007 r. Nr 190, poz. 1360 ze zm.

Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.

Dz. U. z 2002 r. Nr 113, poz. 984 ze zm.

Dz. U. z 2004 r. Nr 25, poz. 219 ze zm.

Na przykład art. 58 ust.1 Ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu odsyłający do ustawy z dnia 16 września

1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.): „Do pracowników
Krajowego Biura Wyborczego stosuje się przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych”.

Źródłami prawa wyborczego są również mające rangę niższą od ustawy akty

wykonawcze do poszczególnych ordynacji. Należą do nich, na przykład:

1) uchwała Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie spisu wyborców do Sejmu i

Senatu,

2) zarządzenie Prezydenta RP w sprawie zarządzenia wyborów do Sejmu i Senatu.

Ponadto, niektóre zagadnienia jak np. podział na okręgi wyborcze są regulowane

w załączniku do danej ordynacji wyborczej.

Do źródeł polskiego prawa wyborczego należy zaliczyć również ratyfikowane

przez RP umowy międzynarodowe zawierające regulacje z zakresu prawa

wyborczego. Chodzi tu zwłaszcza o art. 25 Paktu Praw Obywatelskich i

Politycznych

Jak słusznie zauważa B. Banaszak „regulacje dotyczące prawa wyborczego zatem są

w Polsce rozproszone w różnych aktach, o różnej mocy prawnej”

. Powyższa

charakterystyka pozwala stwierdzić, że oprócz tego zróżnicowania dodatkowo

występują zjawiska pogłębiające wewnętrzną niespójność polskiego prawa

wyborczego, a także znacznie utrudniające stosowanie jego norm. Przede wszystkim

nakłada się na to powtarzanie przez poszczególne ustawy wyborcze rozwiązań w

innych ustawach (np. w niektórych regulacjach dotyczących kampanii wyborczej),

przyjmowanie w poszczególnych ordynacjach wyborczych sformułowań jedynie

nieznacznie różniących się od określeń występujących w innych ordynacjach

, czy

też wychodzenie poza ramy określone tytułem ustawy i regulowanie spraw

odnoszących się do innych rodzajów wyborów (np. zawarte w Ordynacji sejmowej i

senackiej regulacje dotyczące rejestru i spisu wyborców).

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 16 grudnia 1996 r., New York (Dz. U. z

1977 r. Nr 38, poz. 167), data wejścia w życie: 23 marca 1976 r., data ratyfikacji przez Polskę: 3 marca 1977 r.,
[w:] Księga Jubileuszowa Rzecznika Praw Obywatelskich, t. II, Wybór dokumentów prawa międzynarodowego
dotyczących praw człowieka, M. Zubik (red.), Warszawa 2008, s. 17 i n.
Art. 25 MPOiP: „Każdy obywatel ma prawo i możliwości, bez dyskryminacji, o której mowa w artykule 2, i bez
nieuzasadnionych ograniczeń:

a) uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie

wybranych przedstawicieli;

b) korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego w rzetelnych wyborach, przeprowadzanych

okresowo, opartych na głosowaniu powszechnym, równym i tajnym, gwarantującym wyborcom
swobodne wyrażanie woli;

c) dostępu do służby publicznej w swoim kraju na ogólnych zasadach równości”.

B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, op. cit., s. 337.

Na przykład art. 2 Ordynacji prezydenckiej i art. 6 Ordynacji sejmowej i senackiej.

Nie ulega wątpliwości, że w tej sytuacji najlepszym rozwiązaniem byłoby

określenie zasad prawa wyborczego w wyraźnie wyodrębnionej części Konstytucji

RP oraz uchwalenie jednego kodeksu wyborczego w miejsce kilku ustaw

regulujących tę problematykę. Nietrudno bowiem zauważyć, że przyjęcie takiego

rozwiązania miałoby istotne znaczenie dla usprawnienia stosowania przepisów

prawa wyborczego.

Rozdział 2

Zasady prawa wyborczego

2.1 Zasady prawa wyborczego

2.1.1

Zasada powszechności

Zasada powszechności określa podmioty uprawnione do udziału w wyborach.

Wyróżnia się czynne prawo wyborcze i bierne prawo wyborcze.

Czynne prawo wyborcze oznacza prawo wybierania poprzez określenie osób

uprawnionych do głosowania. Zgodnie z art. 62 Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. obywatel polski ma prawo wybierania posłów,

senatorów oraz przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli

najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Pozbawione prawa głosu są osoby,

które prawomocnym orzeczeniem sądowym zostały ubezwłasnowolnione lub

pozbawione praw publicznych albo praw wyborczych.

Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad

powiatów i sejmików województw (Dz. U. Nr 95, poz. 602 ze zm.) przewiduje, że

prawo wybierania do rady gminy (rady powiatu, sejmiku województwa) ma

pełnoletni obywatel polski, zamieszkały na obszarze działania rady, wpisany do

prowadzonego w tej gminie stałego rejestru wyborców. Obowiązuje w tych

wyborach cenzus domicylu uzależniający przyznanie prawa wyborczego od stałego

zamieszkiwania na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego. Prawo

wybierania do rady gminy ma również obywatel Unii Europejskiej niebędący

obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, stale

zamieszkuje na obszarze działania tej gminy. Prawa wybierania nie ma obywatel

Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, pozbawiony prawa wybierania w

państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem. W wyborach do

Sejmu RP i Senatu RP obywatele Unii Europejskiej, którzy nie mają polskiego

obywatelstwa nie mogą głosować. Prawo wybierania wójta, burmistrza, prezydenta

miasta w danej gminie (czynne prawo wyborcze) ma każdy, kto posiada prawo

wybierania do rady tej gminy.

Bierne prawo wyborcze (prawo wybieralności) oznacza prawo

kandydowania w wyborach do określonych kolegialnych organów władzy lub na

urząd sprawowany jednoosobowo (np. wójta, burmistrza, prezydenta miasta).

Dysponowanie biernym prawem wyborczym jest uzależnione od legitymowania się

czynnym prawem wyborczym, a także od ukończenia najpóźniej w dniu wyborów:

21 lat w przypadku wyborów do Sejmu RP, 30 lat w wyborach do Senatu, 25 lat w

wyborach wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Do ubiegania się o miejsce w radach

gmin, radach powiatów i sejmikach wojewódzkich wystarczy ukończenie 18 lat. Nie

można kandydować jednocześnie do Sejmu i Senatu a także kandydować

równocześnie do rady gminy, rady powiatu, czy sejmiku województwa. Nie można

łączyć bowiem mandatu posła z mandatem senatora, a ponadto można być radnym

tylko jednego organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

Nie mają prawa wybieralności osoby, wobec których wydano prawomocne

orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art.

21a ust. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o

dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych

dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425, ze zm.).

Dotyczy to zarówno wyborów

parlamentarnych jak i wyborów do organów stanowiących jednostek samorządu

terytorialnego oraz wyborów wójta, burmistrza, prezydenta miasta.

Wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym

wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z

oskarżenia publicznego. W wyborach samorządowych prawa wybieralności

(biernego prawa wyborczego) nie mają osoby: karane za przestępstwo umyślne

ścigane z oskarżenia publicznego; wobec których wydano prawomocny wyrok

warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa

umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego. Prawa wybieralności w wyborach

do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw nie ma obywatel Unii

Europejskiej niebędący obywatelem polskim, pozbawiony prawa wybieralności w

państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem. Do Sejmu RP i

do Senatu RP cudzoziemcy kandydować nie mogą.

Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) w wyborach wójta, burmistrza.

prezydenta miasta, ma każdy obywatel polski posiadający prawo wybieralności do

rady gminy, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat

nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje. Kandydat na

wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w innej gminie.

Posiadanie czynnego jak i biernego prawa wyborczego nie jest obecnie zależne

od płci, majątku, pochodzenia, wykształcenia, wyznania, zasług, ani innych

występujących w przeszłości, w większości państw, przesłanek ograniczających

możliwość ubiegania się o mandat reprezentanta

. W wyborach do Sejmu RP i do

Senatu RP nie występuje również cenzus domicylu uzależniający przyznanie prawa

wyborczego od stałego zamieszkiwania w Polsce lub na terenie danego okręgu

wyborczego. Natomiast zastosowanie cenzusu obywatelstwa w przypadku

wyborów do polskiego parlamentu jest zgodne z obowiązującymi nasz kraj normami

prawa międzynarodowego

. Stosunkowo łatwa możliwość spełnienia warunków

biernego prawa wyborczego jest ważną gwarancją jego powszechności. Nawet

podwyższona do 21 lat, a więc o 3 lata w stosunku do czynnego prawa wyborczego

granica wieku uprawniająca do kandydowania „nie może być uznana za

ograniczenie w zakresie prawa biernego”

. Wydaje się jednak, że można mieć

wątpliwości co do określenia wieku uprawniającego do kandydowania do Senatu.

Powszechność wyborów jest zagwarantowana poprzez przeprowadzanie

wyborów w dniu wolnym od pracy, instytucję zaświadczeń o prawie do głosowania

(na podstawie takiego zaświadczenia wyborca może zagłosować w wyborach w

innej obwodowej komisji wyborczej niż ta do której został przypisany na podstawie

miejsca zameldowania), dużą ilość obwodowych komisji wyborczych,

przeprowadzenie wyborów w szpitalach, zakładach pomocy społecznej, zakładach

karnych, aresztach śledczych. W przypadku wyborów do polskiego parlamentu

tworzy się obwody głosowania dla obywateli polskich przebywających za granicą (w

Por. A. Patrzałek, Instytucje prawa wyborczego, Warszawa 1963, s. 81 – 85.

Por. B. Banaszak, Prawa wyborcze obywateli, Warszawa 1996, s. 25.

A. Patrzałek, Nabycie i objęcie mandatu posła na Sejm PRL, Acta Universitatis Wratislaviensis, Prawo LI,

Wrocław 1976, s. 47.

polskich konsulatach), a także na statkach morskich pod polską banderą, będących w

całości własnością polskiego armatora mającego siedzibę w kraju, dowodzonych

przez polskiego kapitana. Wszystkie te gwarancje służą zapewnieniu wzięcia

udziału w głosowaniu jak największej liczbie wyborców.

Gwarancję powszechności wyborów stanowią także rejestry wyborców oraz

spisy wyborców. Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja

wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej

(Dz. U. Nr 46, poz. 499, ze zm.) stały rejestr wyborców obejmuje osoby stale

zamieszkałe na obszarze gminy, którym przysługuje prawo wybierania i służy do

sporządzania spisów wyborców dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, dla

wyborów do Sejmu RP i do Senatu RP, dla wyboru posłów do Parlamentu

Europejskiego, dla wyborów do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw,

dla wyboru wójta, burmistrza i prezydenta miasta, a także do sporządzania spisów

osób uprawnionych do udziału w referendum ogólnokrajowym oraz lokalnym.

Można być ujętym tylko w jednym rejestrze wyborców. Rejestr wyborców składa się

z dwóch części. Część A rejestru obejmuje obywateli polskich i zawiera

najważniejsze dane personalne: nazwisko i imiona, imię ojca, datę urodzenia, numer

ewidencyjny PESEL i adres zamieszkania. Wyborcy będący obywatelami polskimi,

zameldowani na obszarze gminy na pobyt stały, są wpisywani do rejestru wyborców

z urzędu. Część B rejestru wyborców obejmuje obywateli Unii Europejskiej

niebędących obywatelami polskimi, stale zamieszkałych na obszarze gminy i

uprawnionych, na podstawie i w zakresie określonym w ustawach, do korzystania z

praw wyborczych w Rzeczypospolitej Polskiej. Jeżeli obywatel Unii Europejskiej, o

którym mowa powyżej nie jest już wpisany do rejestru wyborców, wpisuje się go do

rejestru wyborców, na jego wniosek, nie później niż 30. dnia po zarządzeniu

wyborów, w których, na podstawie i w zakresie określonych w ustawach, zamierza

uczestniczyć.

Artykuł 12 ust. 2-4 ww. ustawy stanowi, że wyborcy stale zamieszkali na

obszarze gminy bez zameldowania na pobyt stały a także wyborcy nigdzie

niezamieszkali przebywający stale na obszarze gminy, wpisywani są do rejestru,

jeżeli złożą w tej sprawie w urzędzie gminy pisemny wniosek zawierający

odpowiednie dane, wraz ze wskazaniem adresu ostatniego zameldowania na pobyt

stały poza obszarem gminy. Z kolei wyborcy stale zamieszkali na obszarze gminy

pod innym adresem aniżeli adres ich zameldowania na pobyt stały na obszarze tej

gminy, po złożeniu wniosku, mogą być wpisani do rejestru wyborców pod adresem

stałego zamieszkania. Decyzję o wpisaniu lub o odmowie wpisania do rejestru

osoby, o której mowa w art. 12 ust. 2-4, wydaje wójt lub burmistrz (prezydent

miasta) w terminie 3 dni od dnia wniesienia wniosku, zapewniając niezwłoczne jej

doręczenie wnioskodawcy. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP w art.

15 przewiduje, że każdy może wnieść do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta)

reklamację na nieprawidłowości w rejestrze wyborców, np. w przypadku pominięcia

wyborcy w rejestrze. Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) obowiązany jest

rozpatrzyć reklamację w terminie 3 dni od dnia jej wniesienia i wydać decyzję w

sprawie. Na decyzję nieuwzględniającą reklamacji lub powodującą skreślenie z

rejestru wnoszący reklamację bądź osoba skreślona z rejestru może wnieść, w

terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji, skargę za pośrednictwem wójta lub

burmistrza (prezydenta miasta) do właściwego miejscowo sądu rejonowego.

Na podstawie rejestrów wyborczych sporządza się spisy wyborców, do

których wpisuje się wyborców, którym przysługuje prawo wybierania. Wyborca

może być wpisany tylko do jednego spisu wyborców. Sporządza się go w 2

egzemplarzach, oddzielnie dla każdego obwodu głosowania, według miejsca

zamieszkania wyborców.

Polskie prawo przewiduje szereg udogodnień mających umożliwić wzięcie

udziału w głosowaniu jak największej liczbie wyborców. Przykładowo osoba

niepełnosprawna, na swój wniosek wniesiony do urzędu gminy najpóźniej w 10 dniu

przed dniem wyborów, jest dopisywana do spisu wyborców w wybranym przez

siebie obwodzie głosowania spośród obwodów dostosowanych do potrzeb osób

niepełnosprawnych, na obszarze gminy właściwej ze względu na miejsce jego

stałego zamieszkania. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP zakłada, że

wyborca przebywający czasowo na obszarze gminy w okresie obejmującym dzień

wyborów, a także wyborca nigdzie niezamieszkały, przebywający na obszarze

gminy jest dopisywany do spisu wyborców na swój wniosek wniesiony do urzędu

gminy najpóźniej w 10 dniu przed dniem wyborów. Ułatwienia są przewidziane w

ustawie także dla żołnierzy pełniących służbę wojskową oraz dla pełniących służbę

w charakterze kandydatów na żołnierzy zawodowych lub odbywających ćwiczenia i

przeszkolenie wojskowe, a także dla ratowników odbywających zasadniczą służbę w

obronie cywilnej poza miejscem stałego zamieszkania. Wyżej wymienieni są

dopisywani, na swój wniosek, do wybranego przez nich spisu wyborców,

sporządzonego dla miejscowości, w której odbywają służbę. Podobne rozwiązanie

obejmuje policjantów z jednostek skoszarowanych, funkcjonariuszy Biura Ochrony

Rządu, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej oraz Służby Więziennej

pełniących służbę w systemie skoszarowanym.

Istnieje również możliwość oddania głosu w komisji innej niż ta do której

wyborca jest przypisany ze względu na adres zameldowania. Wyborca zmieniający

miejsce pobytu przed dniem wyborów otrzymuje na swoje żądanie, przed

sporządzeniem spisu wyborców - na podstawie rejestru wyborców, a po

sporządzeniu spisu wyborców - na podstawie spisu wyborców, zaświadczenie o

prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów. W wyborach

parlamentarnych mogą głosować także wyborcy przebywający na polskich statkach

morskich znajdujących się w podróży w dniu wyborów. Wpisywani są oni do spisu

wyborców sporządzanego przez kapitana statku. Wpisu dokonuje się na podstawie

wniosku wyborcy zgłoszonego najpóźniej w 5 dniu przed dniem wyborów. Wniosek

powinien zawierać stosowne dane osobowe.

Pobyt poza terytorium Polski nie pozbawia możliwości oddania głosu.

Wyborcy przebywający za granicą są wpisywani do spisu wyborców sporządzanego

przez właściwego terytorialnie konsula. Warunkiem jest jednak posiadanie ważnego

polskiego paszportu. Wpisu dokonuje się na podstawie osobistego zgłoszenia

wniesionego ustnie, pisemnie, telefonicznie, telegraficznie lub telefaksem. Zgłoszenie

powinno zawierać nazwisko i imiona, imię ojca, datę urodzenia oraz miejsce pobytu

wyborcy, numer ważnego polskiego paszportu, a także miejsce i datę jego wydania.

Zgłoszenia można dokonać najpóźniej w 5 dniu przed dniem wyborów.

Zgodnie z art. 28 Ordynacji wyborczej do Sejmu RP i do Senatu RP każdy

może wnieść odpowiednio do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) albo do

organu, który sporządził spis wyborców, reklamację w sprawie nieprawidłowości

sporządzenia spisu a następnie skargę do sądu. Wyborcy przebywający na statkach

mogą składać reklamacje w sprawach spisu wyborców do kapitana statku natomiast

przebywający za granicą do konsula. Od decyzji podjętych w tych sprawach przez

kapitana statku lub konsula nie przysługuje środek prawny.

2.1.2

Zasada równości

Zasadę równości w prawie wyborczym należy rozpatrywać w dwóch ujęciach:

formalnym i materialnym.

W znaczeniu formalnym zasada równości oznacza, że jeden wyborca ma jeden

głos. Od powyższej zasady w polskich ordynacjach wyborczych nie ma wyjątku.

Wysoki poziom wykształcenia czy duży majątek nie wpływają na większą ilość

głosów przypadających na konkretnego wyborcę. W przeszłości w niektórych

krajach występowały rozwiązania prawne, które przyznawały pewnym grupom

obywateli większą ilość głosów z racji posiadanego majątku, wykształcenia czy ilości

posiadanych dzieci. Gwarancją zasady równości w znaczeniu formalnym jest to, że

wyborca może się znajdować tylko w jednym rejestrze wyborców i jednym spisie

wyborców a ponadto pobierając kartę do głosowania, potwierdza jej odbiór poprzez

złożenie podpisu na spisie wyborców. Dodatkowym zabezpieczeniem jest pieczęć

obwodowej komisji wyborczej na karcie do głosowania. Wyborcy którzy uzyskali

zaświadczenie o prawie do głosowania są wykreślani ze spisów właściwych ze

względu na ich adres zameldowania, natomiast gdy głosują pobiera się od nich ww.

zaświadczenie i dopisuje do spisu wyborców. Przeciwieństwem zasady równości w

znaczeniu formalnym są głosowania: pluralne - polegające na możliwości oddawanie

większej liczby głosów w jednym obwodzie głosowania oraz wielokrotne –

umożliwiające oddawanie przez niektórych wyborców jednego głosu w kilku

obwodach do głosowania

J. Buczkowski, Podstawowe zasady prawa wyborczego w III Rzeczypospolitej, Lublin 1998, s. 352 – 353.

Zasada równości w znaczeniu materialnym oznacza równą siłę głosu każdego

wyborcy. Taki stan osiąga się w Polsce w wyborach do Sejmu RP poprzez

podzielenie liczby mieszkańców kraju przez 460, czyli liczbę odpowiadającą

ustawowej ilości posłów. Otrzymany iloraz stanowi jednolitą normę

przedstawicielstwa, która odpowiada liczbie mieszkańców kraju, na którą przypada

jeden poseł. W celu zachowania równej siły każdego głosu terytorium

Rzeczypospolitej dzieli się na okręgi wyborcze, w których wybiera się różną liczbę

posłów (od 7 do 19). Najwięcej posłów jest wybieranych w okręgu warszawskim, z

uwagi na największą liczbę zamieszkujących go mieszkańców. Aby zasada równości

w znaczeniu materialnym była zachowana na taką samą liczbę ludności w różnych

okręgach wyborczych powinna przypadać taka sama liczba mandatów.

W wyborach wójta, burmistrza, prezydenta miasta zasada równości w

znaczeniu materialnym jest zachowana bez potrzeby obliczenia normy

przedstawicielstwa dla danej jednostki terytorialnej ponieważ wyborcy wybierają

tylko jednego spośród wszystkich kandydatów. Konstytucja ani ustawa z dnia 12

kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu

Rzeczypospolitej Polskiej nie stanowią, że wybory do izby wyższej polskiego

parlamentu są wyborami równymi, aczkolwiek w związku z uzależnieniem w

obecnie obowiązującej ordynacji wyborczej liczby mandatów senatorskich, które

pozostają do obsadzenia w poszczególnych okręgach wyborczych (od 2 do 4) od

liczby zamieszkujących okręg mieszkańców, należy stwierdzić, że zasada równości

w wyborach do Senatu również jest zachowana. W wyborach tych wyborca może

głosować na tylu kandydatów ilu może zostać wybranych w jego okręgu

wyborczym, czyli przysługuje mu jeden głos na większą ilość senatorów. Jeżeli w

danym okręgu wyborczym jest przykładowo wybieranych 4 senatorów wyborca

może zagłosować na jednego kandydata, dwóch, trzech lub czterech kandydatów. W

każdym z tych przypadków głos będzie ważny.

Należy zwrócić uwagę na to, że przestrzeganie zasady równości w znaczeniu

materialnym nie zawsze doprowadzi do tego, że w każdym okręgu liczba głosów

przypadających na jeden mandat będzie podobna bowiem wiele zależy również od

frekwencji wyborczej, która w poszczególnych okręgach może znacząco się różnić.

Zasada równości ma również zastosowanie do biernego prawa wyborczego

bowiem osoba, która spełnia określone w przepisach prawnych wymagania, może

kandydować tylko w jednym okręgu wyborczym. Poza tym nie można kandydować

równocześnie do Sejmu RP i do Senatu RP a ponadto nie można w tych samych

wyborach kandydować do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw.

Przedstawiana zasada ma także zapewnić równość szans dla podmiotów

uczestniczących w wyborach, co wyraża się takimi samymi zasadami wobec

kandydatów i komitetów wyborczych. Pewnym odstępstwem od zasady równości są

tzw. progi wyborcze, które należy przekroczyć w wyborach do Sejmu RP (5% dla

partii politycznych, 8% dla koalicji), rad powiatów, sejmików województw i do rad

gmin w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców (5% dla wszystkich

komitetów wyborczych) a także przywilej, który przysługuje w wyborach do Sejmu

RP komitetom mniejszości narodowych, zwalniający je ze spełnienia wymogu

przekroczenia określonego progu wyborczego. Przywilej ten nie powinien być

postrzegany jako naruszenie zasady równości wyborów. Wprowadzenie takich

uregulowań ma umożliwić znalezienie się w Sejmie przedstawicielom komitetów

mniejszości narodowych, które nie byłyby w stanie osiągnąć wymaganego poparcia

w skali kraju i jest wyrazem dążenia ustawodawcy do wyrównania szans

wyborczych

. Jeżeli dana mniejszość stanowi na terenie okręgu wyborczego dużą

liczebnie grupę, ma szansę na udział w podziale mandatów, nie uzyskując 5 %

poparcia w skali kraju. Zdaniem M. Chmaja i W. Skrzydły pozbawienie organizacji

mniejszości uprawnienia do zwolnienia z uzyskania progu wyborczego „byłoby

sprzeczne z zasadą ochrony praw słusznie nabytych i tym samym z zasadą zaufania

obywateli do państwa i tworzonego przez nich prawa"

. Dużo zależy tutaj od

stopnia zorganizowania grup narodowościowych. W Polsce wyróżnia się na tym tle

mniejszość niemiecka, która regularnie wprowadza swoich posłów do Sejmu.

W ostatnim czasie wiele dyskusji jest poświęconych możliwości zmiany

ordynacji wyborczej i przeprowadzania wyborów, zwłaszcza tych do Sejmu RP, w

oparciu o jednomandatowe okręgi wyborcze. Oczywiście do zmiany systemu

Por. S. Gebethner, Wybory do Sejmu i do Senatu: Komentarz do Ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja

wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2001, s. 205.

Por. M. Chmaj, W. Skrzydło, System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Kraków 2002, s. 68.

wyborczego niezbędna byłaby zmiana Konstytucji RP oraz ordynacji wyborczej.

Gdyby do tego doszło, kraj powinien zostać podzielony w wyborach do Sejmu na

460 okręgów wyborczych, które byłyby takie same lub bardzo zbliżone pod

względem liczby zamieszkujących je mieszkańców. Zasada równości byłaby

wówczas najpełniej zrealizowana.

W wyborach przeprowadzanych w oparciu o jednomandatowe okręgi wyborcze

wybrana zostaje osoba, na którą zagłosowała największa liczba wyborców w danym

okręgu wyborczym, co wyklucza uzyskanie mandatu przez osobę na którą

zagłosowało niewielu wyborców. Okręgi jednomandatowe są już stosowane w

wyborach do niektórych rad gmin, a także w wyborach bezpośrednich wójta,

burmistrza, prezydenta miasta. W tych drugich wyborach terytorium całej gminy

wiejskiej lub miejskiej stanowi jeden okręg wyborczy, w którym wyborcy wybierają

jednego spośród kandydatów. Wielomandatowe okręgi wyborcze z kolei pozwalają

na znalezienie się w danym organie przedstawicielskim reprezentantów większej

liczby opcji politycznych i są stosowane w wyborach do Sejmu RP, do rad gmin w

gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców, rad powiatów i sejmików

województw przy zastosowaniu proporcjonalnego systemu wyborczego oraz w

wyborach do Senatu RP przy zastosowaniu ordynacji większościowej.

2.1.3

Zasada bezpośredniości

Zasada ta polega na tym, że wyborca samodzielnie decyduje o tym kto ma

zostać wybrany, wskazując personalnie osobę na którą oddaje swój głos. Wybory

bezpośrednie, określane też mianem wyborów jednostopniowych, wykluczają

możliwość głosowania pośredniego tzn. takiego, w którym wyborcy głosują

najpierw na poszczególnych elektorów a ci następnie na konkretnego kandydata

(taki system jest stosowany w wyborach Prezydenta Stanów Zjednoczonych). W

Polsce zarówno w wyborach parlamentarnych jak i wyborach samorządowych

obowiązuje zasada głosowania imiennego, co oznacza, że wyborca oddaje głos na

konkretnego kandydata. W przypadku wyborów do Sejmu RP oraz rad gmin w

okręgach wielomandatowych, rad powiatów i sejmików województw, głosując na

danego kandydata, wyborca równocześnie oddaje swój głos na listę komitetu

wyborczego, na której znalazł się ów kandydat (system imienny preferencyjny). Nie

jest to zatem głosowanie na zamknięte listy wyborcze, kiedy to wyborca głosuje na

daną listę partii bez możliwości wskazania pierwszeństwa do nabycia mandatu

przez konkretnego kandydata. Należy się zgodzić z poglądem, że omawiana zasada

„określa stopień wpływu – wyrażonej w głosowaniu - woli wyborców na wyniki

wyborów”

Zasada bezpośredniości jest najpełniej realizowana w wyborach opartych na

jednomandatowych okręgach wyborczych, jak to ma miejsce w przypadku wyborów

wójta, burmistrza, prezydenta miasta, a także w wyborach do niektórych rad gmin.

Również wybory do Senatu RP oparte na systemie większościowym w okręgach 2, 3

i 4 – mandatowych, gdzie wyborca wskazuje na kandydata lub kandydatów, na

których oddaje swój głos, są wyborami bezpośrednimi. Najwięcej wątpliwości jest

związanych z kwestią bezpośredniości wyborów proporcjonalnych, ale zastosowanie

w Polsce systemu imiennego preferencyjnego sprawia, że zasada ta jest zachowana.

W doktrynie prawa konstytucyjnego toczy się dyskusja, czy przeprowadzanie

wyborów w oparciu o zasadę bezpośredniości wymaga osobistego oddawania głosu

czy też dopuszczalne jest głosowanie przez pełnomocników lub też za

pośrednictwem poczty lub internetu. Zwłaszcza głosowanie przez pełnomocnika

budzi wątpliwości z uwagi na brak możliwości sprawdzenia czy pełnomocnik

głosował zgodnie z wytycznymi mocodawcy. Głosowanie za pośrednictwem

internetu również jest mocno dyskusyjne zważywszy na wysokie koszty wdrożenia

odpowiedniego, zapewniającego bezpieczeństwo danych, systemu i jego obsługi, a

także na konieczność zapewnienia tajności wyborów. Żaden z powyższych

alternatywnych sposobów oddawania głosu, które występują w regulacjach

prawnych niektórych państw europejskich, nie jest obecnie przewidziany w polskim

ustawodawstwie.

Obecnie w Polsce można głosować jedynie osobiście, po okazaniu w

obwodowej komisji wyborczej dokumentu umożliwiającego stwierdzenie tożsamości

(np. dowodu osobistego, paszportu, prawa jazdy). Wyborcy niepełnosprawni mogą

J. Buczkowski,

op. cit., s. 163.

korzystać podczas głosowania z pomocy innej osoby, jednakże nie może nią być

członek obwodowej komisji wyborczej ani mąż zaufania. W przypadku tworzenia w

przyszłości podstaw prawnych umożliwiających głosowanie przez pełnomocnika,

zwłaszcza dla osób obłożnie chorych, należałoby się zastanowić nad kwestią formy

prawnej takiego pełnomocnictwa. Biorąc pod uwagę doniosłą rangę aktu

głosowania, wydaje się, że takie pełnomocnictwo powinno być sporządzone

notarialnie lub z podpisem urzędowo potwierdzonym.

2.1.4

Zasada tajności

Wybory do obu izb polskiego parlamentu, do rad gmin, powiatów oraz

sejmików wojewódzkich, a także wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast

są wyborami tajnymi. Powyższe oznacza, że nikt nie może zapoznać się ze sposobem

głosowania wyborcy wbrew jego woli. W celu zachowania zasady tajności wyborów

urzędowe karty do głosowania, jakie wyborcy otrzymują w obwodowych komisjach

wyborczych, są identyczne, nie zawierają żadnych oznaczeń (np. imienia i nazwiska

wyborcy, numeru PESEL), które pozwoliłyby komisjom wyborczym poszczególnych

szczebli na przyporządkowanie wyjętej z urny karty do głosowania, do konkretnego

wyborcy. Tajności wyborów służy również obowiązek zapewnienia takiego miejsca

w lokalu wyborczym, które pozwoli wyborcy na swobodne oddanie głosu.

Najczęściej spotykanym rozwiązaniem są parawany stołowe najczęściej w formie

tekturowych przegródek ustawianych na stołach lub obecnie dużo rzadziej

stosowane osłonięte kabiny, które w większym stopniu zabezpieczają tajność

głosowania. Jeżeli wyborca nie skorzysta z miejsca zapewniającego mu swobodne

wyrażenie swych preferencji wyborczych, nie spowoduje to nieważności głosu.

Natomiast organy przygotowujące wybory i odpowiedzialne za ich przebieg są

zobowiązane do stworzenia warunków pozwalających na zachowanie ich tajności.

Zasada tajności wyborów, którą zawierała już Konstytucja Marcowa z 1921 r.,

odnosi się do etapu głosowania, natomiast nie dotyczy ona kampanii wyborczej czy

też udzielania poparcia kandydatom czy poszczególnym komitetom wyborczym.

Ponieważ zasada tajności, zapewniająca swobodę wyrażenia woli podczas

głosowania, ma charakter wolnościowy, wyborca ma prawo poinformować na kogo

głosował (np. członka swojej rodziny). Nie może jednak tego uczynić w taki sposób,

który mógłby zostać potraktowany jako forma agitacji wyborczej (np. głośno

informując osoby przebywające w lokalu komisji wyborczej na kogo oddał głos).

Głosowanie w sposób manifestacyjny powinno się spotkać z odpowiednią reakcją

członków obwodowej komisji wyborczej. Ponadto wyborca powinien wrzucać kartę

do urny w taki sposób, by strona zadrukowana, na której znajdują się nazwiska

kandydatów, nie była widoczna dla osób, które znajdują się w lokalu wyborczym.

Wydaje się, że znaczenie dla tajności wyborów ma zarówno sam moment wrzucania

karty do urny jak i moment, gdy karta już jest w urnie. W tym miejscu należy

zaznaczyć, że bardzo często urna jest wykonana w taki sposób, że nie widać

wrzuconych do niej kart. Niekiedy jednak zdarza się, że urna do głosowania jest

szklana lub z przeźroczystego tworzywa. W każdym natomiast przypadku urna jest

opieczętowana i można ją otworzyć dopiero po zakończeniu głosowania. W

przypadku obwodowych komisji wyborczych zlokalizowanych w szpitalach lub

zakładach pomocy społecznej istnieje możliwość skorzystania z urny pomocniczej, z

którą co najmniej dwóch członków komisji może udać się do poszczególnych sal w

celu umożliwienia zagłosowania osobom, które ze względu na stan zdrowia nie

mogą stawić się w lokalu, w którym odbywa się głosowanie.

Naruszenie zasady tajności wyborów stanowi przestępstwo przewidziane w

art. 251 kodeksu karnego, zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub

pozbawienia wolności do lat 2.

2.1.5

Zasada proporcjonalności20

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. oraz ordynacja

wyborcza z 2001 r. stanowią, że wybory do Sejmu są proporcjonalne. Zgodnie z

ustawą z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i

Punkt 1.5 opracowano w oparciu o własną publikację autora: Ł. Kaczkowski, Zasada proporcjonalności w

wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w świetle ordynacji wyborczej z 2001 r., „Przegląd Prawa i
Administracji” Nr LXVI, Wrocław 2005, s. 219-227.

sejmików województw zasada proporcjonalności obowiązuje także w wyborach do

rad gmin w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców, do rad powiatów, i

sejmików województw.

Zasada proporcjonalności w prawie wyborczym, polega na tym, że mandaty

są rozdzielane pomiędzy listy wyborcze odpowiednio do liczby głosów oddanych na

każdą z list. „Zasada ta - inaczej niż pozostałe zasady prawa wyborczego - odnosi się

przede wszystkim do sposobu ustalenia wyniku wyborów, a tylko pośrednio - do

przygotowania i przeprowadzenia samego aktu głosowania"

. Nieodzownymi

składnikami każdego systemu proporcjonalnego jest wielomandatowość okręgów

wyborczych, istnienie konkurencyjnych list wyborczych, głosowanie na listę

wyborczą, a także wieloosobowość zgromadzenia do którego są przeprowadzane

wybory

. Sprawą otwartą pozostaje natomiast wybór systemu rozdzielania

mandatów (m.in. metoda d' Hondta, Sainte-Laguë, Hare - Niemayera), wielkość

okręgów wyborczych oraz ewentualne wprowadzenie progów wyborczych i

określenie ich wysokości. Wszystkie te czynniki wpływają znacząco na charakter

proporcjonalności wyborów. Konstytucjonalizacja zasady proporcjonalności oznacza

niedopuszczalność stosowania systemu większościowego czy systemu mieszanego

łączącego elementy proporcjonalnego i większościowego sposobu wybierania

przedstawicieli

Należy pamiętać, że obowiązujący w Polsce system proporcjonalny nie jest

ściśle proporcjonalny w matematycznym rozumieniu tego pojęcia.

zniekształcenie wyników wyborów wpływają przede wszystkim progi wyborcze,

wielkość poszczególnych okręgów, a także obowiązująca metoda podziału

mandatów (d'Hondta). Jednakże próg wyborczy nie ma wpływu na proporcjonalność

alokacji mandatów między ugrupowaniami, które go już uzyskały.

Zgodnie z ordynacją wyborczą z dnia 12 kwietnia 2001 r. do Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej wybiera się 460 posłów z prawidłowo zgłoszonych

L. Garlicki, Komentarz do art. 96 Konstytucji RP [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz,

Warszawa 1999, s. 18.

Ibidem, s. 20 - 21; M. G. Jarentowski, Wielkość okręgów wyborczych i formuła wyborcza a proporcjonalność

wyborów, „Państwo i Prawo" 2002, nr 7 , s. 38 - 43.

L. Garlicki, op. cit., s. 20.

okręgowych list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach

wyborczych . Liczba kandydatów na liście musi być co najmniej równa liczbie

posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym. Nie może być ona jednak

większa od dwukrotności tej liczby. Nabycie mandatu poselskiego jest uzależnione

od wyników głosowania. Wybory do Sejmu Rzeczypospolitej są oparte na systemie

proporcjonalnym z klauzulami zaporowymi. Dopiero w sytuacji, gdy komitet

wyborczy uzyska w skali całego kraju poparcie wynoszące co najmniej 5%

ważnie

oddanych głosów, a w przypadku koalicyjnego komitetu wyborczego 8 %, może on

uczestniczyć w podziale mandatów w okręgu wyborczym. Jeżeli warunki te nie

zostaną spełnione przez żaden komitet wyborczy lub któryś z nich zostanie

spełniony tylko przez jeden komitet, w podziale mandatów w okręgu wyborczym

uczestniczą komitety, które otrzymały w skali kraju co najmniej 3% ważnie

oddanych głosów. W przypadku koalicji wymagane jest przynajmniej 5% poparcie.

Wprowadzenie

progów

wyborczych

przeciwdziałać

nadmiernemu

rozdrobnieniu Sejmu a przez to umożliwić stworzenie stabilnego i skutecznego

rządu. Przekreślają one jednakże szanse kandydatów niezależnych i niewielkich

ugrupowań zgłoszonych w jednym czy dwóch okręgach. „Względy efektywności

funkcjonowania parlamentu przedkłada się tu ponad dążenie do jego pełnej

reprezentatywności"

. W wyborach do rad gmin w gminach liczących powyżej

20 000 mieszkańców, do rad powiatów i sejmików województw obowiązuje jednolity

próg wyborczy w wysokości 5%.

Komitety wyborcze utworzone przez wyborców zrzeszonych w

zarejestrowanych organizacjach mniejszości narodowych mogą w wyborach do

Sejmu RP skorzystać ze zwolnienia z warunku osiągnięcia 5% progu wyborczego

jeżeli złożą Państwowej Komisji Wyborczej oświadczenie w tej sprawie najpóźniej w

5 dniu przed dniem wyborów wraz z dokumentem organu statutowego organizacji,

potwierdzającym utworzenie komitetu przez wyborców będących jej członkami.

W myśl rozwiązań ordynacji wyborczej do parlamentu z 2001 r. w okręgu

wyborczym do Sejmu RP wybiera się co najmniej 7 posłów. Jak słusznie dowodzi B.

B. Banaszak, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2001, s. 169.

Banaszak „im więcej jest mandatów do obsadzenia w ramach okręgu wyborczego,

tym wyraźniej jest realizowana proporcjonalność ich rozdziału"

, bowiem więcej

ugrupowań ma szansę uczestniczyć w ich podziale. Dlatego też zmniejszenie liczby

okręgów, a w konsekwencji wybieranie z nich większej liczby przedstawicieli jest

korzystne dla słabszych partii. W wyborach parlamentarnych okręg wyborczy może

obejmować obszar województwa bądź stanowić jego cześć, jednakże jego granice nie

mogą naruszać granic wchodzących w jego skład powiatów i miast na prawach

powiatu. W wyborach do rad gmin okręg wyborczy obejmuje część obszaru gminy.

W gminach liczących powyżej 20 tysięcy mieszkańców w okręgach wyborczych

wybiera się od 5 do 8 radnych. W wyborach do rad powiatów okręgiem wyborczym

jest gmina. Przepisy ordynacji wyborczej do organów stanowiących jednostek

samorządu terytorialnego pozwalają w niektórych wypadkach na łączenie lub

dzielenie gmin w celu tworzenia okręgów wyborczych. W wyborach do rad

powiatów w okręgu wyborczym wybiera się od 3 do 10 radnych. W wyborach do

sejmików województw okręgiem wyborczym jest powiat lub jego część. Przepisy

ww. ordynacji wyborczej dopuszczają w niektórych wypadkach na łączenie

powiatów w celu utworzenia okręgu wyborczego. W wyborach do rad powiatów w

okręgu wyborczym wybiera się od 5 do 15 radnych.

Po otrzymaniu protokołów z wyników głosowania w okręgach wyborczych

Państwowa Komisja Wyborcza ustala wyniki głosowania w skali kraju i stwierdza,

które listy okręgowe spełniają warunki uprawniające do uczestniczenia w podziale

mandatów w okręgach wyborczych, tzn. uzyskały wymagany prawem próg

wyborczy oraz zawiadamia o tym okręgowe komisje wyborcze. Po otrzymaniu tej

informacji przystępują one do podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy

okręgowe według metody d' Hondta. Liczbę głosów ważnych oddanych na każdą z

list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez: 1, 2, 3 i dalsze kolejne liczby

całkowite do momentu, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się

uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do

rozdzielenia.

B. Banaszak, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2001, s. 166.

Każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród ustalonych ilorazów

przypada jej największych liczb. W sytuacji gdy kilka list uzyskało ilorazy równe

ostatniej liczbie, a list tych jest więcej niż możliwych do rozdzielenia mandatów,

pierwszeństwo do uzyskania mandatu przysługuje liście na którą głosowało więcej

wyborców. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga liczba obwodów

głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów. Mandaty

przysługujące konkretnej liście okręgowej nabywają kandydaci, którzy kolejno

otrzymali największą liczbę głosów. Gdyby dwóch lub więcej kandydatów

otrzymało identyczną liczbę głosów uprawniających do nabycia mandatu z danej

listy, o pierwszeństwie rozstrzyga większa liczba obwodów, w których jeden z

kandydatów otrzymał więcej głosów. Natomiast w wypadku równej liczby

obwodów o pierwszeństwie przesądza losowanie przeprowadzane przez

przewodniczącego okręgowej komisji wyborczej. Pierwotnie w wyborach do Sejmu

ustawodawca przewidział w ordynacji wyborczej z 2001 r. stosowanie

zmodyfikowanej metody Sainte-Laguë przy przeliczaniu głosów na mandaty

poselskie. To właśnie według tej formuły, różniącej się od metody d’Hondta

stosowaniem innej konfiguracji dzielników: 1,4 ( jeden i cztery dziesiąte ), 3, 5, 7 i

dalsze liczby nieparzyste, dokonano alokacji mandatów po wyborach do Sejmu z

dnia 26 września 2001 r. Dopiero po wprowadzeniu zmian w ordynacji wyborczej z

2001 r. w lipcu 2002 r. powrócono do stosowanej już w wyborach w 1993 r. i 1997 r.

metody d' Hondta. Również według metody d' Hondta ustalany jest wynik wyborów

w wyborach do rad gmin w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców, do rad

powiatów i sejmików województw.

Metoda d’Hondta premiuje ugrupowania silniejsze, które otrzymały

największą liczbę głosów podczas gdy zmodyfikowana metoda Sainte-Laguë jest

korzystniejsza dla ugrupowań cieszących się umiarkowanym (średnim) poparciem

wyborców.

Przeprowadzanie wyborów w oparciu o zasadę proporcjonalności uznaje się

na ogół za bardziej sprawiedliwe od wyborów większościowych, ponieważ system

proporcjonalny zapobiega dużym deformacjom wyników i „w większym stopniu niż

większościowy gwarantuje równą siłę każdego głosu"

umożliwiając

odzwierciedlenie rzeczywistego układu sił politycznych. Do Sejmu trafia przeważnie

więcej partii politycznych przez co reprezentowane są różnorodne grupy społeczne i

poglądy. Natomiast system większościowy

może doprowadzić do sytuacji, w której

partia ciesząca się mniejszym poparciem wyborców niż inne ugrupowanie, uzyskuje

więcej od niego mandatów

W literaturze przedmiotu zwraca się także uwagę na to, że w systemie

proporcjonalnym pełniej reprezentowane są potrzeby całego społeczeństwa, podczas

gdy system większościowy mocniej wiąże deputowanych z okręgami wyborczymi,

przez co mandat poselski może zmienić swój charakter i przybrać cechy mandatu

związanego, który jest przecież sprzeczny z art. 104 Konstytucji. Poza tym w

charakterystycznych dla stosowania systemu proporcjonalnego rządach koalicyjnych

silniejsza jest wrażliwość na postulaty różnych sił politycznych. Większa jest także

odpowiedzialność poszczególnych ministrów, natomiast w przypadku wyborów

większościowych z zasady odpowiada cały rząd.

Niewątpliwą wadą systemu proporcjonalnego jest to, że zwykle trudniej jest

utworzyć stabilny, oparty na większości parlamentarnej, rząd. Niektórzy

konstytucjonaliści zwracają także uwagę na słabsze więzi deputowanego ze swoim

okręgiem wyborczym i wyborcami, a także na mniejszą odpowiedzialność

polityczną partii rządzącej ponieważ w przypadku rządów koalicyjnych

charakterystycznych dla systemu proporcjonalnego ulega ona rozmyciu między dwa

ugrupowania, które często wzajemnie obarczają się winą za niepowodzenia.

Wreszcie system proporcjonalny wydaje się mniej demokratyczny w sytuacji

wygaśnięcia mandatu któregoś z posłów czy radnych. Stosowanym wówczas

rozwiązaniem jest nabywanie mandatu przez kandydata z tej samej listy okręgowej,

co reprezentant (poseł, radny), któremu mandat wygasł, który spośród tych, którzy

do danego organu stanowiącego (Sejmu RP, rady gminy w gminach liczących

powyżej 20 000 mieszkańców, rady powiatu, sejmiku województwa) nie weszli,

B. Banaszak, A. Preisner, Prawo konstytucyjne. Wprowadzenie, Wrocław 1993, s. 167.

W Wielkiej Brytanii, gdzie obowiązuje system większościowy, w wyborach do Izby Gmin w 1951 r. Partia

Konserwatywna uzyskała 321 mandatów zaś Partia Pracy 295 mandatów, w sytuacji gdy na konserwatystów
głosowało 230 tys. mniej wyborców.

uzyskał największą liczbę głosów. Natomiast tam gdzie obowiązuje system

większościowy, przeprowadzane są wybory uzupełniające (np. w wyborach do

Senatu RP). Do mankamentów wyborów uzupełniających należy zaliczyć niską

frekwencję wyborczą, a także to, iż obciążają one dodatkowo budżet państwa.

Zważywszy, że zarówno w Sejmie II jak i III kadencji III Rzeczypospolitej Marszałek

Sejmu stwierdził wygaśnięcie ponad 4 % mandatów

, w przypadku zastosowania

takich wyborów w Polsce w wyborach do Sejmu RP oraz do rad gmin w gminach

liczących powyżej 20 000 mieszkańców, do rad powiatów i sejmików województw

należałoby się liczyć z ich wysokimi kosztami.

W wyniku stosowania wyborów proporcjonalnych w parlamencie nie mają

szansy się znaleźć kandydaci niezależni, którzy nie chcą kandydować z list

komitetów wyborczych i to pomimo tego, iż art. 100 ust. 1 konstytucji zakłada

możliwość zgłaszania kandydatów zarówno partiom politycznym jak i bezpośrednio

wyborcom

. Podobnie przedstawia się sytuacja kandydatów niezależnych w

wyborach do rad gmin w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców, do rad

powiatów i sejmików województw.

Partycypacja w podziale mandatów przypadających na okręg ma charakter

proporcjonalny, w zależności od liczby ważnie oddanych głosów na ugrupowanie w

danym okręgu wyborczym. W związku z tym, do nabycia mandatu, nie musi być

potrzebne w każdym przypadku uzyskanie znacznego poparcia przez kandydata. W

praktyce kilku ostatnich wyborów do Sejmu RP zdarzały się bowiem sytuacje, gdy

między osobami, które zdobyły mandat z tego samego okręgu, czy nawet tej samej

listy, istniały znaczne dysproporcje w liczbie oddanych na nich głosów

Ł. Kaczkowski, Wygaśnięcie mandatu posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Prawa i

Administracji” Nr LXXVIII, Wrocław 2008, s.

Por.

L. Garlicki, op. cit., s. 21; M. Zubik, Na temat konstytucyjnych aspektów zasady proporcjonalności

wyborów do Sejmu RP ( art. 96 ust. 2 konstytucji ), „Przegląd Sejmowy” 2001, nr 1, s. 63.

Np. w wyniku wyborów do Sejmu RP z dnia 19 września 1993 r. mandaty w okręgu wyborczym nr 1 z

siedzibą w Warszawie uzyskali m. in. A. Kwaśniewski (148 553 głosy), W. Nieporęt (1 684 głosy) obaj z listy
SLD - dane na podstawie Obwieszenia Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 września 1993r. o wynikach
wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 19 września 1993r. (M. P. z 1993 r. Nr
50, poz. 470 ).

Niewątpliwie zmiana systemu wyborczego z proporcjonalnego na

większościowy stwarzałaby szansę na pozbawienie ugrupowań politycznych

wyłączności w obsadzaniu mandatów poselskich. Mogłyby się znaleźć wówczas w

Sejmie

osoby

niezależne,

nieuwikłane

skomplikowane

powiązania

wewnątrzpartyjne, jednak wydaje się, że stanowiłyby one zdecydowaną mniejszość.

W wyniku wyborów do Senatu z 2001 r. przeprowadzonych w oparciu o system

większości względnej z zastosowaniem okręgów wielomandatowych (w okręgu

wybierano 2-4 senatorów) mandaty uzyskali prawie wyłącznie kandydaci

reprezentujący ugrupowania polityczne. Wybory te potwierdziły również

deformujący wpływ zasady większościowej na podział mandatów bowiem aż 75

mandatów (na 100, które były do obsadzenia) uzyskał komitet wyborczy cieszący się

w dniu wyborów największym uznaniem społeczeństwa, ale który w wyborach do

Sejmu uzyskał 41,04 % poparcia a nie 75 %.

System większościowy jest charakterystyczny dla państw z dwiema

dominującymi partiami (np. Stany Zjednoczone czy Wielka Brytania). Obecnie w

Polsce wykształcił się system z dwiema silnymi partiami (z poparciem 25%-50%) i

dwiema słabszymi (z poparciem 5%-10%) i wszystkie one są reprezentowane w

Sejmie RP. Wydaje się, że poparcie dla słabszych aktualnie partii: lewicowej i

ludowej ma szansę osiągnąć w pewnej perspektywie czasowej wyższy poziom przez

co trudno stwierdzić, że w Polsce mamy już do czynienia z systemem z dwiema

dominującymi partiami: centrową i prawicową.

Nie ulega wątpliwości, że system proporcjonalny nie jest doskonały. Wydaje

się, że system większościowy mógłby doprowadzić do sytuacji, w której

ugrupowania, cieszące się poparciem rzędu 5-10 % w skali kraju znalazłyby się poza

Sejmem, co mogłoby zostać uznane za poważne ograniczenie reprezentatywności

izby niższej parlamentu.

2.2 Systemy wyborcze

System wyborczy to zespół zasad odnoszących się do przeprowadzania wyborów oraz

podziału mandatów. Wyróżnia się dwa podstawowe systemy wyborcze: większościowy i

proporcjonalny.

2.2.1

System większościowy.

System ten jest historycznie starszy od systemu proporcjonalnego. Polega on na tym,

że mandat przypada kandydatowi w okręgu jednomandatowym lub kandydatom albo liście

wyborczej w okręgu wielomandatowym, z największą liczbą uzyskanych głosów. Wynik

wyborów ustala się na podstawie większości bezwględnej – wówczas zwyciężcą jest kandydat

lub kandydaci albo lista, którzy otrzymali ponad połowę ważnie oddanych głosów (system ten

stosuje się w Polsce w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz w wyborach

wójta, burmistrza, prezydenta miasta) lub na podstawie większości względnej – zwyciężcą

jest kandydat (kandydaci) lub lista z największą otrzymaną liczbą głosów (system ten stosuje

się w Polsce w wyborach do Senatu oraz w gminach liczących do 20 000 mieszkańców.).

W systemie opartym na większości bezwzlędnej jeżeli żaden z kandydatów w I turze

wyborów nie uzyska więcej niż 50 % ważnie oddanych głosów wówczas konieczne jest

przeprowadzenie drugiej tury wyborów. Czternastego dnia po pierwszym głosowaniu

przeprowadza się ponowne głosowanie. W przypadku wyborów wójta, burmistrza, prezydenta

miasta w ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w

pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów. W sytuacji gdy

dwóch lub więcej kandydatów otrzyma tę samą liczbę głosów uprawniającą do udziału w

ponownym głosowaniu, o dopuszczeniu kandydata do wyborów w ponownym głosowaniu

rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał

większą liczbę głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa - rozstrzyga losowanie

przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W losowaniu mają prawo uczestniczenia

wszyscy kandydaci lub pełnomocnicy ich komitetów wyborczych.

W sytuacji gdy którykolwiek z dwóch kandydatów, o których mowa w ust. 3, wycofa

zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze albo umrze, w jego miejsce do wyborów w

ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę

głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku termin ponownego głosowania odracza

się o dalszych 14 dni. Za wybranego w ponownym głosowaniu uważa się tego kandydata,

który otrzymał większą liczbę ważnie oddanych głosów. W przypadku gdy dwóch

kandydatów w ponownym głosowaniu otrzyma tę samą liczbę głosów, za wybranego uważa

się tego kandydata, który w większej liczbie obwodów głosowania otrzymał więcej głosów

niż drugi kandydat, a jeżeli i liczba obwodów będzie w obu przypadkach jednakowa o

wyborze wójta rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą.

Jeżeli wynik wyborów jest ustalany w oparciu o większość względną, nie ma potrzeby

organizowania II tury wyborów. W wyborach do Senatu RP, wybiera się w poszczególnych

okręgach od 2 do 4 senatorów. Przykładowo w okręgu 2 mandatowym mandaty uzyska

dwóch kandydatów, którzy zdobyli największą liczbę głosów. Należy zwrócić uwagę, że

Konstytucja RP nie odnosi się do systemu wyborczego obowiązującego w wyborach do

Senatu, pozostawiając tę kwestię ustawodawcy zwykłemu.

Wybory większościowe z reguły umożliwiają stosunkowo łatwe uzyskanie większości

parlamentarnej przez zwycięski komitet wyborczy, co pozwala na stworzenie stabilnego

rządu. Najczęściej jest to rząd, który potrzebuje wyłącznie poparcia jednej partii, nie jest więc

konieczne zawieranie koalicji, dzięki czemu oczywista jest odpowiedzialność jednego

komitetu. W przypadku wygaśnięcia mandatu konieczne jest przeprowadzanie wyborów

uzupełniających, co jest rozwiązaniem ze wszech miar demokratycznym, ale nie należy

zapominać o wysokich kosztach takich wyborów mając przy tym na względzie bardzo niską

frekwencją jaka im towarzyszy. Ponadto należy pamiętać, że system większościowy może

spowodować sytuację, w której partia na którą głos oddała w całym kraju większa liczba

wyborców, zdobędzie mniej mandatów niż partia na którą zagłosowało łącznie mniej

wyborców, ale która zwyciężyła w większej ilości okręgów. Niewątpliwą zaletą wyborów

większościowych jest możliwość kandydowania przez osoby niezależne, nieuwikłane w

działalność partyjną.

2.2.2

System proporcjonalny

W wyborach opartych na tym systemie wynik wyborów jest ustalany proporcjonalnie

do liczby głosów uzyskanych przez poszczególne komitety. System proporcjonalny może

występować w różnych wariantach. W Polsce stosuje się go w wyborach do Sejmu, rad

powiatów, sejmików województw i do rad gmin w gminach liczących powyżej 20 000

mieszkańców a głosy są przeliczane na mandaty metodą d’Hondta. Szerzej na temat

proporcjonalności wyborów w punkcie 1.5. poświęconym zasadzie proporcjonalności.

Rozdział 3

Organizacja wyborów

Przez organizację wyborów rozumie się całokształt instytucji prawnych,

dotyczących procesu oddawania głosu, ale także urzeczywistniających podstawowe

zasady prawa wyborczego. Chodzi tu w szczególności o regulacje dotyczące

regionalizacji, ustalania organów odpowiedzialnych za przeprowadzenie wyborów i

aktów prawnych ich autorstwa, którymi proces wyborczy jest inicjowany, spisów

wyborców, kandydatów i ich list, ich zgłaszania, a także samego aktu głosowania.

Należy przy tym wspomnieć, że w przypadku przeprowadzanych w Polsce

wyborów (do Sejmu, do Senatu, na urząd Prezydenta RP, na urząd wójta, burmistrza

lub prezydenta miasta, do organów stanowiących jednostek samorządu

terytorialnego i do Parlamentu Europejskiego) mamy do czynienia z różnym

sposobem uregulowania ich organizacji. Wynika to oczywiście z odmienności i

specyfiki poszczególnych wyborów, celów ich przeprowadzenia, wreszcie obszarów

głosowania, jako że wybory przeprowadzane na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej

podzielić można na ogólnokrajowe i lokalne. Tym niemniej, można zaobserwować

pewne cechy wspólne, umożliwiające generalne omówienie organizacji wyborów w

ogóle.

3.1 Zarządzenie i termin wyborów

Pierwszą różnicą jest oczywiście kwestia samego zarządzenia wyborów w

odpowiednim terminie. Regulacja tych zagadnień jest kwestią niezwykle istotną,

przedłużanie bowiem kadencji wybieralnych organów stanowi nie tylko sprzeczność

z prawem, a także uzurpację władzy – historia dowodzi, że może stać się to

elementem wskazującym na przekształcanie się państwa z demokratycznego w co

najmniej autorytarne.

Zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu stanowi kompetencję Prezydenta

RP, należąc tym samym do grupy nietradycyjnych kompetencji głowy państwa,

związanych z władzą ustawodawczą, zgodnie z zasadą kontroli i równowagi władz.

Prezydent czyni to w drodze postanowienia, a w standardowych okolicznościach

musi ono mieć miejsce nie później niż 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia

kadencji Sejmu (art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza

do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. nr

46, poz. 499 ze zm.). Wybory te muszą być zarządzone na – co jest zasadą w polskim

prawie wyborczym niezależnie od rodzaju przeprowadzanych wyborów – dzień

wolny od pracy (zwyczajowo jest to niedziela), przypadający w ciągu 30 dni przed

upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu. Postanowienie Prezydenta w tym

przedmiocie ogłaszane jest w Dzienniku Ustaw RP w terminie 5 dni od dnia

zarządzenia wyborów, a także, jak stanowi wspomniana ustawa, podawane do

publicznej wiadomości, co każe sugerować, że ma to nastąpić także w inny sposób

niż ogłoszenie w tym dzienniku urzędowym. W postanowieniu tym Prezydent,

oprócz podania samej daty dziennej wyborów, ustala po zasięgnięciu opinii

Państwowej Komisji Wyborczej, tzw. kalendarz wyborczy, czyli określa dni, w

których upływają terminy wykonania czynności wyborczych przewidzianych w

ordynacji. W przypadku sytuacji szczególnej, jaką jest skrócenie kadencji, Prezydent

zarządza wybory, wyznaczając ich datę na dzień przypadający nie później niż w

ciągu 45 dni od dnia wejścia w życie uchwały Sejmu o skróceniu swojej kadencji lub

od dnia ogłoszenia postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej o skróceniu kadencji

Sejmu (art. 10 ust. 1). Poza skróceniem niektórych terminów kalendarza wyborczego,

organizacja takich wyborów przebiega według tych samych zasad, co wyborów,

odbywających się terminowo. W przypadku uchwały Sądu Najwyższego o

nieważności wyborów bądź nieważności wyboru konkretnego posła lub senatora,

przeprowadza się je ponownie, ale w zakresie dokonanego unieważnienia. Jednakże

i w takich przypadkach niezbędne jest zarządzenie Prezydenta o wyborach, także

ogłaszanego w Dzienniku Ustaw najpóźniej 5 dni od ogłoszenia uchwały SN.

Podobna jest regulacja zarządzania wyborów do Parlamentu Europejskiego.

Jakkolwiek główne zasady określają tu traktaty założycielskie Unii Europejskiej, o

tyle kwestie bardziej szczegółowe normują ustawy prawa krajowego, i nie inaczej

jest w Polsce. Wybory te zarządza Prezydent w drodze postanowienia, nie później

niż na 90 dni przed dniem wyborów, wyznaczając ich datę na dzień wolny od pracy

przypadający w okresie wyborczym, ustalonym w przepisach prawa UE (art. 10 ust.

1 i 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. – Ordynacja wyborcza do Parlamentu

Europejskiego, Dz. U. nr 25, poz. 219 ze zm.).

W przypadku wyborów prezydenckich, zarządza je Marszałek Sejmu nie

wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji

urzędującego Prezydenta i wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy przypadający

nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji

urzędującego Prezydenta (art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze

Prezydenta RP, Dz. U. nr 67, poz. 398 ze zm.). Dalsze regulacje w tym zakresie

bardzo są podobne do unormowań ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu:

Marszałek czyni to w drodze postanowienia, podawanego do publicznej wiadomości

i ogłaszanego w Dzienniku Ustaw, ale najpóźniej 3 dni od dnia zarządzenia, a 5 w

przypadku unieważnienia wyborów przez SN. Marszałek Sejmu ustala też po

zasięgnięciu opinii PKW kalendarz wyborczy.

Zgodnie z ustawą z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta,

burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. nr 113, poz. 984 ze zm.), wybory te

zarządzane są wraz z wyborami do rad gmin, a więc organów stanowiących

jednostek samorządu terytorialnego, w którym organami wykonawczymi będą

organy wybierane zgodnie z tą ustawą. Zarządza je Prezes Rady Ministrów w

drodze rozporządzenia (art. 5 ust. 1). Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca

1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw

(Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.), wybory są zarządzane nie później niż na

30 dni przed upływem kadencji organów stanowiących, a datę wyborów wyznacza

się na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 60 dni po upływie kadencji rad.

Zawiera ono również kalendarz wyborczy, wyznaczany po zasięgnięciu opinii PKW.

3.2 Geografia wyborcza

O ile w przypadku wyboru na dane stanowisko jednej osoby problematyka

okręgów wyborczych nie ma znaczenia (całe państwo stanowi wówczas jeden

okręg), o tyle już w przypadku wyborów do organów stanowiących, siłą rzeczy

wieloosobowych, kwestia ta jawi się jako jedna z istotniejszych. Dzieje się to z tego

powodu, że bardzo często sposób podziału danego terytorium na okręgi ma

przełożenie na późniejszą liczbę mandatów, uzyskiwaną przez poszczególne siły

polityczne. Do tego dochodzi jeszcze problematyka obwodów wyborczych – o ile

okręgi tworzone są w celu przyporządkowania doń określonej liczby mandatów do

zdobycia, obwody pełnią funkcję głównie administracyjno-przyporządkowującą,

ułatwiają bowiem samo przeprowadzenie procesu głosowania.

Szczegółowy podział na okręgi wyborcze zawarty jest w załącznikach

odpowiednich ordynacji. Liczba mandatów do zdobycia w okręgu zależna jest

zazwyczaj od liczby zamieszkujących go wyborców, choć zdarzają się i podziały nie

uwzględniające tego kryterium, albo je mniej lub bardziej omijające. Okręgi są

ustalane różnie. W przypadku wyborów parlamentarnych poprzez określenie

konkretnych powiatów, wchodzących w ich skład, w przypadku wyborów do PE –

województwa (lub województw), które dany okręg obejmuje. W ordynacji do

organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego nie ma natomiast jednej

zasady – w gminach na terenach wiejskich okręgiem co do zasady jest sołectwo, ale

można łączyć w jeden okręg sołectwa, w razie okręgów wielomandatowych, a także

z drugiej strony dzielić sołectwo, jeśliby liczba radnych wybieranych w nim była

większa niż maksymalna liczba mandatów przewidziana dla okręgu, o których

mówi art. 90 ordynacji samorządowej – w gminie do 20 000 mieszkańców tworzy się

okręgi, w których wybiera się od 1 do 5 radnych, a w przypadku większych gmin –

od 5 do 8. Dokonywanie podziału na okręgi wyborcze w wyborach ogólnokrajowych

należy do kompetencji parlamentu, natomiast w samorządowych – organów

stanowiących, które dokonują tego na wniosek odpowiednio wójta (burmistrza,

prezydenta miasta), starosty lub marszałka województwa.

Obwody wyborcze tworzone są, jak już zostało wspomniane, w celu

przeprowadzenia głosowania, toteż w odróżnieniu od kwestii okręgów wyborczych,

mają jednakowe znaczenie w przypadku każdego rodzaju wyborów. Podstawowym

celem, jaki powinien przyświecać organom określającym ich granice, powinno być

zagwarantowanie każdemu wyborcy w miarę komfortowe i szybkie dotarcie do

miejsca głosowania (lokalu wyborczego). Stąd też tworzy się różnego rodzaju

obwody – od podstawowych, mieszczących się głównie w szkołach, po szczególne,

w szpitalach i zakładach pomocy społecznej, zakładach karnych i aresztach

śledczych, polskich statkach morskich, a także za granicą. Regulacja obwodów

głosowania jest jednolita – ordynacje parlamentarne zawierają odesłania do

unormowań ordynacji samorządowej. Zgodnie z jej art. 30 ust. 2, podziału gminy na

stałe obwody głosowania dokonuje rada gminy na wniosek wójta (burmistrza,

prezydenta miasta). Stały obwód głosowania powinien obejmować od 500 do 3000

mieszkańców (w szczególnych przypadkach liczbę mniejszą, ale nigdy większą).

Obwody szczególne tworzone są w tym samym trybie, dla minimum 15 wyborców,

najpóźniej w 35. dniu przed dniem wyborów, z wyjątkiem obwodów za granicą,

które tworzy Minister Spraw Zagranicznych w porozumieniu z PKW, oraz obwodów

na statkach morskich, tworzonych przez ministra właściwego ds. transportu,

również w porozumieniu z komisją.

3.3 Przeprowadzający wybory

Należy odróżnić organy, do których kompetencji należy podejmowanie

określonych decyzji, związanych z wyborami (jak np. Marszałek Sejmu, Prezes Rady

Ministrów, rada gminy) od tych, odpowiedzialnych za samo ich przeprowadzenie.

Do tych ostatnich zaliczają się komisje wyborcze.

Wyróżnić można trzy szczeble organizacji tych organów. Na centralnym

będzie oczywiście Państwowa Komisja Wyborcza. Szczebel pośredni tworzą

okręgowe komisje wyborcze w wyborach do Sejmu i Senatu i prezydenckich,

okręgowe i rejonowe w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Podstawowy zaś –

obwodowe komisje wyborcze. PKW oraz komisje obwodowe mają udział w

przeprowadzaniu każdych wyborów.

Pozycja ustrojowa PKW jest w pierwszym rzędzie określana przez regulacje

zawarte w ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu (art. 36 i n.), które w pewnym

stopniu powtarza ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego. Jest organem

stałym, którego członków w liczbie dziewięciu powołuje Prezydent spośród

sędziów, wskazanych (po trzech) przez prezesów Trybunału Konstytucyjnego, Sądu

Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, którzy pełnią funkcje w PKW

niezależnie od ich obowiązków służbowych jako sędziów. Pracami Komisji kieruje

przewodniczący i wiceprzewodniczący, wybierani przez Komisję ze swego grona.

Do zadań PKW należy m. in. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa

wyborczego, rejestru i spisu wyborców, powoływanie okręgowych komisji

wyborczych oraz rozwiązywanie komisji po wykonaniu ich zadań, rozpatrywanie

skarg na działalność okręgowych komisji wyborczych, ustalanie i ogłaszanie

wyników głosowania i wyników, a także przedstawianie po każdych wyborach do

Sejmu i do Senatu Prezydentowi i marszałkom informacji o realizacji przepisów

ustawy i ewentualnych propozycji ich zmian. Może też wydawać komisjom niższego

szczebla wiążących wytycznych. Organem pomocniczym PKW jest pełniące funkcje

doradcze Krajowe Biuro Wyborcze, którego kierownik jest sekretarzem komisji.

Okręgowe komisje wyborcze powoływane są przez PKW i składają się z od 7

do 11 sędziów (z tym, że w wyborach do PE maksymalna ich liczba wynosi 9, a w

prezydenckich zawsze 5). Przewodniczącym komisji jest zawsze z urzędu

wojewódzki komisarz wyborczy. Do ich kompetencji należy m. in.: sprawowanie

nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego przez komisje obwodowe,

rejestrowanie okręgowych list kandydatów na parlamentarzystów, ustalanie i

ogłaszanie wyników głosowania i wyborów w okręgu, rozpatrywanie skarg na

działalność komisji obwodowych, a także zapewnienie wykonania zadań

wyborczych we współdziałaniu z wojewodą i organami jednostek samorządu

terytorialnego. PKW może też zlecać komisjom okręgowym inne zadania.

Rejonowe komisje wyborcze, składające się z 5 sędziów, powołuje również

PKW, i podobnie jak w przypadku komisji okręgowych, ich przewodniczącymi są

odpowiedni komisarze wyborczy. Ich zadania zakreślone są podobnie do zadań

komisji okręgowych.

Państwowa Komisja Wyborcza to organ centralny, o zasięgu ogólnokrajowym,

który dla pełnienia swych funkcji w regionach powołuje na okres 5 lat z możliwością

jednej reelekcji komisarzy wyborczych. Podobnie jak w przypadku członków

komisji, muszą być to sędziowie. Do ich zadań należy m. in.: sprawowanie nadzoru

nad przestrzeganiem prawa wyborczego, zapewnianie organizacji wyborów do

organów stanowiących samorządu terytorialnego, ogłaszanie wyników tychże

wyborów i przedkładanie PKW sprawozdania z przebiegu wyborów z obszaru

danego województwa. Komisarze powołują także liczące od 7 do 9 osób terytorialne

komisje wyborcze spośród kandydatów zgłoszonych przez pełnomocników

komitetów

wyborczych

stale

zamieszkujących

danym

obszarze.

Przewodniczącym komisji wojewódzkiej i powiatowej jest sędzia sądu okręgowego,

wyznaczony przez prezesa tego sądu. Do zadań komisji terytorialnych należy

rejestrowanie kandydatów na radnych, rozpatrywanie skarg na działalność komisji

obwodowych, a także obliczanie i upublicznianie wyników głosowań.

Obwodowe komisje wyborcze powoływane są przez wójta (burmistrza,

prezydenta miasta), który winien mieć na względzie propozycje kandydatur,

zgłaszanych przez komitety wyborcze, a i tak do jej składu pełnomocnik listy bądź

kandydata może zgłosić męża zaufania, którego rolą jest czuwać nad prawidłowym

przebiegiem wyborów, w szczególności zważając, by zachowano równe prawa

wobec wszystkich kandydujących. W wyborach parlamentarnych i prezydenckich

komisje obwodowe za granicą i na polskich statkach powołują odpowiednio

konsulowie lub kapitanowie spośród wyborców. W wyborach do Sejmu i Senatu

oraz do PE liczą od 7 do 11 osób, a w prezydenckich i samorządowych – od 5 do 9.

Do ich zadań należy m. in.: przeprowadzenie głosowania, ustalenie jego wyników i

przekazanie ich do wyższego szczebla, oraz kontrola przestrzegania prawa w

lokalach wyborczych.

3.4 Rejestracja kandydatów i list wyborczych

Kwestia zgłaszania kandydatów i list wyborczych uregulowana jest osobno, w

zależności od tego, o jakie wybory chodzi. Różnice biorą się również z tego, że w

przypadku niektórych wyborów z racji ich istoty nolens volens nie mogą występować

listy kandydatów (wybory na Prezydenta RP, wybory wójta, burmistrza lub

prezydenta miasta), a w innych ustawodawca zdecydował się, dbając o sprawność

podejmowania decyzji politycznych przez przyszłe kolegialne organy, na

ograniczenie możliwości kandydowania tylko do osób, znajdujących się na listach

wyborczych, choć z takimi zastrzeżeniami, że np. nie muszą być to członkowie partii

politycznej, w przypadku gdy ona wystawia listę kandydatów.

W wyborach parlamentarnych, listy okręgowe zgłasza na piśmie pełnomocnik

komitetu wyborczego (względnie osoba przezeń upoważniona) do okręgowej

komisji wyborczej do 40. dnia przed datą wyborów. Liczba kandydatów danej listy

ograniczona jest z jednej strony liczbą mandatów do przyznania w okręgu, a z

drugiej jej dwukrotnością. Jest to rozwiązanie logiczne, bo pozwala uniknąć sytuacji,

w której na określoną listę padłyby głosy, dającej jej maksymalną liczbę mandatów,

jednakże wskutek braku wystarczającej liczby osób na liście część z nich pozostałaby

nieobjęta. W wyborach do PE liczba kandydatów w okręgu wahać się może między 5

a 10. Lista okręgowa powinna zawierać podstawowe dane osobowe kandydatów i

zawód. Koalicja, niezależnie od tego, ile partii wchodzi w jej skład, przedkłada jedną

listę okręgową, natomiast konkretny kandydat może być tylko na jednej liście i w

tylko jednym okręgu wyborczym. Nie można też łączyć kandydowania do Sejmu z

kandydowaniem do Senatu. Do zgłoszenia należy dołączyć: zgodę osoby na

kandydowanie, wykazy wyborców popierających listę bądź zaświadczenie z PKW o

zwolnieniu z tego obowiązku, a także oświadczenie kandydatów w przedmiocie

pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w

okresie Polski komunistycznej w okresie 1944 – 1990. Ostatni obowiązek nie dotyczy

kandydata do PE nie będącego obywatelem polskim, jednakże taka osoba

obowiązana jest złożyć oświadczenie o wpisaniu do rejestru wyborców w gminie

stałego zamieszkania, fakcie nie kandydowania w tych wyborach w innym państwie

UE oraz nie pozbawienia go w państwie pochodzenia biernego prawa wyborczego w

wyborach, w których startuje.

W przypadku wyborów do Senatu, komitety mogą zgłaszać tylu tylko

kandydatów, ile jest miejsc do zdobycia. Jednakże specyfika wyborów do Senatu

polega na tym, że mogą w nich startować również kandydaci niezależni. Niezależnie

od tego obowiązani są dołączyć do zgłoszenia wykaz 3000 nazwisk popierających ich

wyborców.

Kandydaci na urząd Prezydenta RP zgłaszani są przez grupy minimum

100 000 obywateli mających bierne prawo wyborcze do Sejmu, w imieniu których

pełnomocnik komitetu wyborczego składa zgłoszenie najpóźniej w terminie 45 dni

przed wyborami. Same komitety wyborcze tworzone mogą być przez co najmniej 15

obywateli. Każdego z kandydatów, jak kandydatów na posłów i senatorów, obciąża

obowiązek złożenia oświadczenia w przedmiocie pracy lub służby w organach

bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w okresie Polski komunistycznej.

Inaczej rzecz wygląda w przypadku wyborów samorządowych. Kandydatów

na radnych do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego zgłaszać

mogą komitety wyborcze do gminnej komisji wyborczej najpóźniej 30 dni przed

dniem wyborów. Liczba podpisów popierających listę, wymagana do skutecznego jej

zarejestrowania, uzależniona jest od liczby mieszkańców gminy i wynosi 25 osób w

gminie do 20 000 mieszkańców i 150 w gminach większych, 200 w przypadku

rejestracji list kandydatów do rad powiatów, a 300 – do sejmików województw.

Komitety mogą być tworzone przez partie i ich koalicje, ale także inne organizacje

społeczne oraz samych wyborców. W tym ostatnim przypadku, do zgłoszenia

kandydatów dołączyć trzeba listę co najmniej pięciu członków komitetu wyborczego

wraz z adresami zamieszkania i numerami PESEL. W przypadku kandydatów na

wójta (burmistrza, prezydenta miasta), prawo do ich zgłaszania mają komitety, które

zarejestrowały kandydatów w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej

gminie. W razie rozpisania wyborów przedterminowych, komitet zgłaszający

kandydata musi uzyskać wskazane w ustawie poparcie okolicznych wyborców – 150

w przypadku gminy do 5000 mieszkańców, 300 – gminy liczącej od 5000 do 10000

mieszkańców, aż do 3000 w gminach liczących do 100000 mieszkańców. Wyborów

takich nie przeprowadza się, gdy ich data miałaby przypaść w 6 miesięcy przed

zakończeniem kadencji wójta oraz rady gminy, oraz gdy wybory miałyby się odbyć

w okresie dłuższym niż 6, a krótszym niż 12 miesięcy przed zakończeniem kadencji

wójta, ale w tym wypadku tylko gdy rada gminy podejmie uchwałę o ich

nieprzeprowadzaniu.

We wszystkich rodzajach wyborów, gdzie występują listy wyborcze, o

kolejności kandydatów na nich decydują komitety wyborcze i komisje, a inne organy

ani sądy nie mogą w żaden sposób w to ingerować. Nie determinują też tego

żadnego rodzaju przepisy ustawowe.

Kolejnym etapem po zgłoszeniu kandydatów albo ich list jest rejestracja.

Obejmuje ona tylko te listy (kandydatów), które spełniają wszystkie wymogi

formalne. W przypadku zaś zaistnienia wad w tym zakresie, skutkujących odmową

rejestracji, organ daje zgłoszeniodawcom 3-dniowy termin na ich usunięcie, a

uchybienie terminu bądź nieusunięcie wad powoduje ostateczną odmowę rejestracji

listy (kandydata), z tym że w przypadku list mogą być one zarejestrowane w

zakresie nie dotkniętym wadami, jeśli dotyczą one poszczególnych kandydatów. Dla

podmiotów zgłaszających przewidziano jednak tryby odwoławcze. W przypadku

listy w wyborach do Sejmu lub PE (okręgowej) a także kandydatów w wyborach do

Senatu przysługuje wyborcy odwołanie do PKW w terminie 3 dni od doręczenia

decyzji właściwej okręgowej komisji wyborczej, z tym że w razie stwierdzenia wad

w wykazie podpisów popierających listę lub kandydata – do sądu okręgowego. W

przypadku kandydatów na urząd Prezydenta RP, odwołanie przysługuje do Sądu

Najwyższego w terminie 2 dni od odmowy rejestracji kandydata, a kandydatów na

radnych wszystkich szczebli, a także wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) – do

właściwego komisarza wyborczego w terminie 3 dni od otrzymania decyzji

odpowiedniej komisji terytorialnej. Tryby odwoławcze różnią się więc organem

rozpatrującym odwołanie, ale z racji tego, iż w komisjach wyborczych zasiadają

sędziowie, można uznać, że konstytucyjne gwarancje prawa do sądu zostały

zachowane.

3.5 Głosowanie

Oddanie głosu przez obywatela stanowi „właściwy”, najważniejszy element

procesu wyborczego. Wszystkie inne stanowią jedynie niezbędny dodatek do niego,

mają na celu umożliwienie wypowiedzenia zdania we właściwy sposób w

odpowiednich warunkach, a także przeciwdziałać nadużyciem. To właśnie w akcie

głosowania dochodzi do przejawu swobodnego wyrażenia woli politycznej

jednostki, co stanowi esencję demokracji. Stąd też tak wyraźnie akcentuje się

utrzymanie obowiązku głosowania bezpośredniego (bez pełnomocnika), nawet

przez osoby chore, kalekie, stare, lub które z innego powodu mają trudności z

osobistym oddaniem głosu.

Oddania głosu dokonać może tylko osoba, umieszczona w spisie wyborców.

Spis jest w zasadzie tożsamy z ogółem posiadających czynne prawo wyborcze

obywateli RP, ma on charakter tylko porządkowy, pozwala bowiem zorientować się

organom przeprowadzającym wybory, czy nie dochodzi do nadużyć, w

szczególności polegających na oddawaniu głosu wielokrotnie przez tę samą osobę.

Spisy wyborców, podobnie zresztą jak liczba wydanych kart do głosowania,

pozwalają też określać wyborczą frekwencję. O ile nie ma ona znaczenia dla

orzekania o ważności wyborów jako takich, czy choćby zdobyciu mandatu (inaczej

jest w przypadku referendów), to jednak może ona stanowić wskazówkę dla

ustawodawcy co do potrzebnych lub koniecznych zmian w prawie wyborczym.

Sporządzenie spisu wyborców należy do kompetencji wójta (burmistrza,

prezydenta miasta) i stanowi ich obowiązek w terminie nie późniejszym niż 14 dni

przed terminem wyborów. Spisu dokonuje się na podstawie rejestru wyborców, czyli

zbioru, zawierającego wskazanie wszystkich obywateli wraz z ich podstawowymi

danymi osobowymi, którym przysługuje czynne prawo wyborcze na terenie gminy

ich miejsca zamieszkania. Spisu dokonuje się w 2 egzemplarzach dla każdego

obwodu głosowania, z których jeden otrzymuje przewodniczący obwodowej komisji

wyborczej w dniu poprzedzającym wybory. Poza tym, spis musi być umieszczony

do wglądu w urzędzie gminy, wyborcy zaś muszą zostać powiadomieni o miejscu i

czasie jego udostępnienia. W dniu wyborów, po pozytywnym zweryfikowaniu

obecności wyborcy w spisie, otrzymuje on kartę do głosowania i kwituje jej odbiór

własnoręcznym podpisem.

We wszystkich wyborach w Polsce proces oddawania głosu odbywa się przy

pomocy karty do głosowania, którą otrzymuje każdy głosujący. Nie można otrzymać

więcej niż jedną kartę do głosowania, jak również karty zastępczej, w razie

mechanicznego uszkodzenia pierwotnie otrzymanej. Powinna ona stanowić

zadrukowany z jednej strony arkusz papieru, na którym wymienione są kolejno listy

wyborcze (kandydaci) w porządku ustalonym przez komitety wyborcze. Zawiera też

krótką mającą charakter instrukcji informację o sposobie głosowania. Wielość list

(kandydatów) powodować będzie oczywiście zwiększanie rozmiaru arkusza.

Wielkość i rodzaj czcionki zaś powinien być jednakowy dla wszystkich list i nazwisk

kandydatów.

Głosowanie odbywa się przez przekreślenie dwoma przecinającymi się

liniami kwadratu, umieszczonego obok nazwiska (lub nazwisk) wybranego

kandydata. Linie nie muszą się przecinać pod kątem prostym, niedozwolone jest

jednak zaznaczanie kandydatów „ptaszkiem”. Nieważny będzie również głos,

oddany poprzez skreślenie lub zasygnalizowanie w inny sposób nazwiska

kandydata, ani przekreślenie dwoma liniami kwadratów obok nazwisk kandydatów,

których wyborca odrzuca, jeśli do wyboru jest co najmniej trzech kandydatów a

wyborca może oddać głos tylko na jednego. Nie istnieje już też instytucja tzw.

„głosowania bez skreśleń”, gdy wyborca nie zaznaczał żadnego znaku, a mimo to

głos był ważny i liczony jako oddany za pierwszymi kilkoma kandydatami z danej

listy.

Stawianie znaków na karcie do głosowania winno odbywać się w warunkach

zapewniających określony poziom prywatności. W lokalach wyborczych zwykle

oznacza to konieczność zamontowania kabin do głosowania, bądź co najmniej

ścianek działowych, dzięki czemu inne osoby nie będą mogły dostrzec, jakiej treści

decyzję polityczną podejmuje wyborca, i dzięki temu stanie się zadość konstytucyjnej

zasadzie tajności aktu głosowania.

Kartę do głosowania należy wrzucić do urny, czyli specjalnego pojemnika,

najczęściej prostopadłościennego, z podłużnym otworem u górze, i

nieprzezroczystego. Powinna być ona opatrzona pieczęciami komisji wyborczej.

Głosowanie ma miejsce, jak już wspomniano, w dzień wolny od pracy. Za

wyjątkiem wyborów do PE, które odbywają się w godzinach od 8:00 do 22:00,

odbywa się od 6:00 do 20:00. W razie zajścia nieprzewidzianych okoliczności, i tylko

wtedy, głosowanie można przerwać na mocy decyzji obwodowej komisji wyborczej,

przełożyć lub odroczyć do dnia następnego. Urna zostaje na ten czas zabezpieczona,

a przewodniczący komisji odpowiada za jej przechowanie.

Następnym etapem jest zliczanie głosów oddanych na poszczególne listy

(kandydatów), z czym łączy się decydowanie o zwycięstwie wyborczym (w

przypadku braku list wyborczych), lub przeliczanie ich na mandaty (w razie ich

istnienia). To już jednak samo w sobie nie jest zaliczane do procesu organizacji

wyborów, tylko stanowi skutek jej przeprowadzenia.

Rozdział 4

Ustalenie wyników głosowania i
wyników wyborów

Na początku tego rozdziału należy zwrócić uwagę, że polski system wyborczy

jest niedoskonały. Sposób liczenia i ustalania wyników kolejnych wyborów nie jest w

stanie naprawić błędów poczynionych w innych przepisach. Cytując klasyka, że nie

ważne jest jak ludzie głosują, tylko kto liczy głosy, można byłoby dojść do

przekonania, że to właśnie ostatni etap wyborów jest najważniejszy. W moim

przekonaniu dobrej charakterystyki polskiego systemu wyborczego dokonał A.

Sadowski. Stwierdził on, że „ obywatele głosując de facto na partyjną listę, są w

sytuacji podpisującego weksel in blanco, z którym później politycy dowolnie już

sobie poczynają”

. Nie chcąc wejść głębiej w dogmatyczne rozważania przejdźmy

do omówienia obowiązujących rozwiązań.

Ustalenie wyników głosowania i wyników wyborów jest ostatnim etapem

procesu wyborczego

. Pierwszym etapem jest ustalenie wyników głosowania w

obwodach.

4.1 Ustalenie wyników głosowania w obwodach

Niezwłocznie po zakończeniu głosowania, czyli kiedy ostatni wyborca opuści

lokal wyborczy

, obwodowa komisja wyborcza ustala wyniki głosowania w

obwodzie. Przy wyborach parlamentarnych komisja odrębnie ustala wyniki dla

wyborów do Sejmu oraz wyborów do Senatu. Po zamknięciu lokalu wyborczego

mogą w nim przebywać, poza członkami komisji wyłączne mężowie zaufania

Pełnią oni funkcję obserwatorów. Nie mogą uczestniczyć w liczeniu głosów oraz

ustalaniu wyników wyborów. Mogą oni wyłącznie informować przewodniczącego

komisji lub jego zastępcę o swoich uwagach bądź też zastrzeżeniach

. Sama

A. Sadowski Demokracja czy dekoracja, [w: ] Jakiej ordynacji wyborczej potrzebuje Rzeczpospolita, D.

Dudek, D. Kała i P. Polakowski (red.), Lublin 2008, s. 79.

B. Banaszak Prawo wyborcze obywateli, Warszawa 1996 r., s. 65.

S. Gebethner Wybory do Sejmu i do Senatu, Warszawa 2001 r., s. 93.

K. W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, Samorządowe prawo wyborcze. Komentarz, Warszawa

2006 r., s. 124-125.

Ibidem, s. 125.

procedura ustalania wyników wyborów odbywa się tradycyjną metodą tzw.

wizualno- ręczną

Kolejnym krokiem jest ustalenie liczby osób uprawnionych do głosowania na

podstawie spisu wyborców. Następnie dokonuje się ustalenia ilości wyborców,

którym wydano karty do głosowania ( zlicza się ilość podpisów wyborców

potwierdzających otrzymanie kart do głosowania)

oraz zabezpiecza się

niewykorzystane karty do głosowania. Karty po przeliczeniu zapakowuje się w

odrębne pakiety, oznacza informacją o rodzaju i liczbie kart oraz opieczętowuje się

każdy pakiet

. Potem dokonuje się otwarcia urny i oblicza się, ilość kart, które

znajdowały się w środku, czyli ustala się ilość oddanych głosów. Powinno być tak, że

liczba kart wrzuconych do urny jest równoznaczna liczbie oddanych głosów przez

wyborców, którzy wzięli udział w głosowaniu w obwodzie

. Karty do głosowania,

które zostały podarte na części nie są brane pod uwagę przez komisję przy ustalaniu

wyników głosowania.

Po tej fazie następuje ustalenie głosów ważnie oddanych. Głosem ważnym jest

głos, w którym urzędowo ustalona karta do głosowania została wypełniona w

sposób przewidziany prawem

. W zależności od rodzajów wyborów za głosy

nieważne uznaje się przede wszystkim głosy oddane na kartach innych niż

urzędowo ustalone

. Własnoręczne dopisanie kandydata na kartę do głosowania nie

wpływa na ważność głosu, ponieważ głosować można wyłącznie na kandydatów

oficjalnie zgłoszonych. Tego typu dopiski nazwisk innych kandydatów traktuje się

jako niebyłe

W wyborach prezydenckich oraz w wyborach na wójta, burmistrza, prezydenta

miasta za głos nieważny uznawane są głosy oddane na kartach do głosowania, na

których wyborca umieścił znak "x" przy więcej niż jednym nazwisku kandydata, albo

oddane na kartach do głosowania, na których wyborca nie umieścił znaku "x" przy

Ibidem, s. 125.

Przy wyborach samorządowych należy zwrócić uwagę, że wyborca nie pobrał wszystkich kart do głosowania.

Dlatego należy zawsze tego typu zachowanie odnotować w protokole w rubryce „Uwagi”.

K. W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, op. cit., s. 127.

S. Gebethner, Wybory na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2000 r., s. 121.

B. Banaszak, op. cit., s. 66.

Ibidem, s. 66.

M. Chmaj, W. Skrzydło, System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, wydanie 3, Warszawa 2008, s. 118.

żadnym z nazwisk kandydatów. To czy znak ten będzie przypominał bardziej „x”

czy „+” nie skutkuje nieważnością głosu, o ile nie budzi on żadnych wątpliwości, na

kogo wyborca głosował

W wyborach do Sejmu i Parlamentu Europejskiego za głos nieważny uznaje się

głos, jeżeli na karcie do głosowania postawiono znak "x" w kratce z lewej strony obok

nazwisk dwóch lub większej liczby kandydatów z różnych list okręgowych albo nie

postawiono tego znaku w kratce z lewej strony obok nazwiska żadnego kandydata z

którejkolwiek z list. Od tej reguły istnieje wyjątek, jeżeli na karcie do głosowania

znak "x" postawiono w kratce z lewej strony wyłącznie obok nazwiska kandydata z

jednej tylko listy okręgowej, a nazwisko tego kandydata zostało z tej listy skreślone,

to głos taki uznaje się za ważny i oddany na tę listę. Nieważnym jest również głos

oddany na kandydata umieszczonego na liście okręgowej, której rejestracja została

unieważniona.

W wyborach do Senatu została wprowadzona instytucja ważnej karty z

nieważnymi głosami. Takie przypadki zachodzą wówczas gdy, primo na karcie do

głosowania postawiono znak "x" w kratce z lewej strony obok nazwisk większej

liczby kandydatów niż wynosi liczba wybieranych senatorów, secundo jeżeli na

karcie do głosowania postawiono znak "x" w kratce z lewej strony wyłącznie przy

nazwisku kandydata, którego nazwisko zostało skreślone, tercio jeżeli na karcie do

głosowania nie postawiono znaku "x" w kratce z lewej strony obok nazwiska

któregokolwiek z kandydatów.

W wyborach samorządowych do rad powiatów i sejmików województw za

nieważny uznaje się głos, jeżeli na karcie do głosowania postawiono znak ”x” w

kratce z lewej strony obok nazwiska dwóch lub więcej kandydatów z różnych list lub

nie postawiono tego znaku w kratce z lewej strony obok nazwiska żadnego

kandydata z którejkolwiek z list. Natomiast przy wyborach do rad gmin za głos

nieważny uznaje się głos, jeżeli na karcie do głosowania postawiono znak „x” w

kratce z lewej strony obok nazwisk więcej kandydatów niż radnych jest wybieranych

lub gdy nie postawiono żadnego znaku „x” w kratce z lewej strony obok nazwiska

jakiegokolwiek kandydata. Przy wyborach do powiatu i województwa głosuje się

S. Gebethner, Wybory na urząd Prezydenta, op. cit., s. 122.

wyłącznie na jedna listę kandydatów. Natomiast przy wyborach do rad gmin swój

głos można oddać na kandydatów z różnych list, lub jednej. Należy pamiętać jednak,

aby nie został przekroczony limit wybieranych kandydatów

Kolejnym krokiem jakie podejmują obwodowe komisje jest liczenie głosów

ważnie oddanych na poszczególnych kandydatów w wyborach na Prezydenta,

senatorów i radnych w gminie liczącej do 20.000 mieszkańców. W pozostałych

wyborach liczy się głosy ważnie oddane na listy kandydatów i na poszczególnych

kandydatów z tych list

Po dokonaniu tych czynności komisja obwodowa spisuje protokół w dwóch

egzemplarzach, który jest niezwłocznie przekazywany okręgowej ( obwodowej)

komisji wyborczej oraz podaje do wiadomości publicznej wyniki głosowania. W

protokole tym zawarte są najważniejsze dane, np. czas rozpoczęcia i zakończenia

głosowania, liczbę kart do głosowania przekazanych komisji wyborczej, liczbę

ważnych i nieważnych głosów, liczbę kart nie wykorzystanych, a także ewentualne

uwagi lub zarzuty wniesione przez mężów zaufania. Jeżeli zaszły jakieś

nieoczekiwane okoliczności to w protokole należy je opisać. Rozbieżność pomiędzy

ilością kart wydanych a później wyciągniętych z urny może być dwojakiego

charakteru. Po pierwsze w przypadku, gdy w urnie jest mniej kart niż zostało

wydanych, to prawdopodobną tego przyczyną jest niewrzucenie przez głosującego

swojej karty do urny. Większy problem pojawia się wówczas, gdy kart w urnie jest

więcej niż zostało ich rzeczywiście wydanych. W takiej sytuacji komisja musi jeszcze

raz przeliczyć wszystkie karty, które znajdowały się w urnie i sprawdzić czy nie

zaszła żadna pomyłka

. Jeśli niezgodności nie dało się wyeliminować należy w

protokole podać prawdopodobną przyczynę tego stanu rzeczy. Tak sporządzony

protokół jest podpisywany przez członków komisji wyborczej obecnych przy jego

sporządzaniu oraz jest opatrywany pieczęcią komisji. Ogłoszenie przez obwodową

komisję wyników wyborów w obwodzie zostało wprowadzone po raz pierwszy w

Ordynacji wyborczej do Sejmu z 1989 r., jako gwarancja uczciwych wyborów

K. W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, op. cit., s. 308.

B. Banaszak, op. cit., s. 67.

W wyborach samorządowych protokół głosowania jest spisywany w 3 egzemplarzach.

S. Gebethner, Wybory na urząd Prezydenta, s. 124.

Ibidem, s. 125.

4.2 Ustalenie wyników wyborów

Po ustaleniu wyników wyborów w obwodowych komisjach wyborczych jeden

egzemplarz protokołu jest przekazywany gminnej komisji wyborczej. Ustalenie

wyników głosowania i wyników wyborów odbywa się odrębnie dla każdego okręgu

wyborczego

. Gminna komisja wyborcza na początku sprawdza poprawność

sporządzenia otrzymanego protokołu. Jest to tzw. formalny etap. Po nim komisja

przystępuje do sprawdzenia obliczeń arytmetycznych dokonanych przez obwodowe

komisje i w przypadku wykrycia nieścisłości zawiadamia o tym przewodniczącego

komisji wyborczej i wzywa komisję do ich wyeliminowania

. Gminna komisja

sporządza protokół z przeprowadzonych przez siebie prac w 3 egzemplarzach. W

gminach liczących do 20 000 mieszkańców za wybranych w danym okręgu

wyborczym uważa się tych kandydatów, którzy otrzymali kolejno największą liczbę

ważnie oddanych głosów. Wybory te, w takim przypadku mają, więc charakter

większościowy. Może się zdarzyć tak, że paru kandydatów z tej samej listy

otrzymało tą samą ilość głosów. Wówczas za wybranego uważa się kandydata

umiejscowionego wyżej na liście i to bez znaczenia czy lista była układana w

porządku alfabetycznym, czy innym. Jeśli natomiast taka sytuacja miałaby miejsce w

przypadku kandydatów z różnych list, to wówczas za wybranego uważa się

kandydata z tej listy, której kandydaci otrzymali w okręgu wyborczym łącznie

największą liczbę głosów

. Wydaje się to mało prawdopodobne, ale jeśli obie listy

otrzymały taką sama ilość głosów, to o wyborze decyduje losowanie.

W gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców ustalenie wyników wyborów

następuje według systemu proporcjonalnego, a dokładniej wg metody d’Hondta.

Podział mandatów pomiędzy odpowiednie listy kandydatów następuje w ten

sposób, że liczbę oddanych głosów na każdą z list w okręgu wyborczym dzieli się

kolejno przez 1, 2, 3, 4 i dalsze kolejne liczby, aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten

sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi

K. W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, op. cit., s. 312.

Ibidem, s. 314.

Ibidem, s. 316.

liczba mandatów do rozdzielenia między listy

. Wybranymi z danej listy są

kandydaci, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Jeśli równą ilość głosów

otrzymało 2 lub więcej kandydatów z tej samej listy, o wyborze rozstrzyga ich

kolejność na liście. Następnym krokiem jaki podejmuje komisja jest sporządzenie w

trzech egzemplarzach protokołu z wyboru do rad gminy. W nim znajdują się

nazwiska i imiona wybranych radnych, z podaniem nazwy listy z jakiej zostali

wybrani. Ten protokół ma już z reguły formę wydruku komputerowego. Następnie

protokół jest podpisywany przez wszystkich członków komisji biorących udział w

jego sporządzaniu. Można do tego protokołu również wnieść uwagi. Po

sporządzeniu protokołu komisja jeden z jego egzemplarzy niezwłocznie upublicznia

w łatwo dostępnym miejscu, przez co czyni zadość normie wyrażonej w art. 125

Ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Jeden z

egzemplarzy protokołu jest następnie przesyłany do komisarza wyborczego, który

dokonuje sprawdzenia prawidłowości ustalenia wyników głosowania i wyników

wyborów w okręgach wyborczych. Jeśli komisarz wykryje nieprawidłowości w

ustaleniu wyników głosowania lub wyników wyborów zarządza ponowne ustalenie

tych wyników a także zawiadamia Państwową Komisję Wyborczą. Ostatnim etapem

ustalenia wyników jest wydanie przez gminną komisję wyborczą radnym

zaświadczeń o wyborze. Tego typu dokument może zostać przekazany radnym,

dopiero po ustaleniu przez właściwego komisarza wyborczego prawidłowości

ustalenia wyników wyborów do danej rady. Ustawa nie określa terminu w ciągu,

którego należy owe zaświadczenia wydać. Należy zgodzić się z opinią

reprezentowaną przez większość doktryny, że powinno to nastąpić niezwłocznie po

stwierdzeniu przez odpowiedniego komisarza wyborczego prawidłowości

wyborów.

W wyborach do rad powiatu procedura wygląda bardzo podobnie jak w

wyborach do rad gmin, które mają więcej niż 20 000 mieszkańców. Protokoły z

obwodowych komisji są przekazywane powiatowej komisji, która sprawdza

poprawność działań arytmetycznych oraz sporządza zestawienia wyników

M. Chmaj, W. Skrzydło, op. cit., s. 164.

głosowania odrębnie dla każdego okręgu wyborczego

. Następnie komisja

sporządza zestawienie wyników głosowania w okręgu wyborczym. Jak zostało

napisane wcześniej wygląda to bardzo podobnie jak w gminach liczących ponad

20 000 mieszkańców, z tą różnicą że podział mandatów następuje pomiędzy te

komitety wyborcze, które uzyskały 5% głosów ważnych w stosunku do sumy

głosów ważnie oddanych w wyborach do rady powiatu na listy wszystkich

komitetów wyborczych we wszystkich okręgach wyborczych. Podział mandatów

następuje na podstawie, opisywanej wcześniej, metody d’Hondta. Powiatowa komisja

wyborcza jeden egzemplarz protokołu niezwłocznie ogłasza, a drugi przekazuje

komisarzowi wyborczemu, który sprawdza prawidłowość ustalenia wyników

głosowania i wyników wyborów w okręgach wyborczych. Jeśli komisarz nie

stwierdzi uchybień to powiatowa komisja może rozpocząć wydawanie radnym

zaświadczeń o wyborze.

Ustalenie wyników wyborów do sejmiku województwa ma bardzo zbliżony

przebieg do postępowania przy wyborach do rad powiatu. Obwodowe komisje

wyborcze przekazują swoje dane powiatowej komisji wyborczej . Ustala ona zbiorcze

wyniki głosowania w wyborach do sejmiku województwa na obszarze powiatu lub

miasta na prawach powiatu

. Powiatowa komisja wyborcza ma obowiązek

wcześniejszego zliczenia głosów do sejmiku województwa aniżeli do rady powiatu.

Podyktowane jest to potrzebą umożliwienia rozpoczęcia prac przez wojewódzką

komisję wyborczą

. Wykonane przez siebie czynności powiatowa komisja wyborcza

opisuje w protokole sporządzonym w 3 egzemplarzach. Jeden z egzemplarzy jest

przekazywany wojewódzkiej komisji wyborczej, która dokonuje sprawdzenia

prawidłowości ustalenia wyników głosowania na obszarze powiatu. Po sprawdzeniu

protokołu wojewódzka komisja sporządza zestawienie wyników głosowania w

okręgu wyborczym na poszczególne listy kandydatów. Cała procedura wygląda od

tej pory już tak samo jak w wyborach do rad gmin, w gminach liczących powyżej

20 000 mieszkańców lub do rad powiatu. Prawo do uczestniczenia w podziale

mandatów mają te komitety, które łącznie uzyskały 5% głosów ważnych w stosunku

K. W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, op. cit., s. 347.

Ibidem, s. 374.

do sumy głosów ważnie oddanych w wyborach do sejmiku województwa na listy

wszystkich komitetów wyborczych, we wszystkich okręgach wyborczych. Po

ustaleniu wyniku wyborów wojewódzka komisja sporządza protokół w 3

egzemplarzach i jeden z nich przekazuje komisarzowi wyborczemu do sprawdzenia,

a jeden niezwłocznie publikuje. Jeżeli komisarz nie wniesie żadnych uwag, to

wojewódzka komisja rozpoczyna wydawanie radnym zaświadczeń o wyborze.

Jeśli chodzi o wybory na wójta, burmistrza i prezydenta miasta to mają one

charakter większościowy i gminne komisje wyborcze mają obowiązek wpierw

zliczyć i opublikować wynik wyborów na ten urząd, by poinformować wyborców o

ewentualnej konieczności przeprowadzenia ponownego głosowania za dwa

tygodnie

. Obwodowe komisje przesyłają jeden ze sporządzonych przez siebie

protokołów do gminnej komisji wyborczej, która na podstawie otrzymanych danych

ustala wyniki głosowania na poszczególnych kandydatów i wyniki wyborów oraz

sporządza, w trzech egzemplarzach protokół wyników głosowania i wyniku

wyborów.

Drugie głosowanie ma miejsce wówczas, gdy żaden z kandydatów nie uzyskał

wymaganej większości głosów. Gminna komisja w formie uchwały informuje o

konieczności przeprowadzenia drugiej tury za dwa tygodnie i podaje imiona oraz

nazwiska dwóch kandydatów, którzy będą w niej uczestniczyć. W przypadku, gdy

w drugiej turze pozostanie tylko jeden kandydat, to wówczas głosowanie

przeprowadza się na tego jednego kandydata i zostaje on wybrany, gdy otrzymał

więcej niż połowę ważnie oddanych głosów

. W przypadku, gdy nie otrzymał

wymaganej większości głosów, wyboru wójta dokonuje rada gminy.

Ogłaszaniem wyników na obszarze województwa zajmuje się komisarz

wyborczy wykonujący czynności ogólno wojewódzkie . Sporządza on na podstawie

protokołów przygotowanych przez terytorialne komisje wyborcze obwieszczenie,

które jest następnie publikowane poprzez rozplakatowanie na obszarze każdej

gminy, a w formie elektronicznej jest przekazywane PKW

. Obwieszczenie to składa

się z 2 części. Najważniejsze dane znajdują się w drugiej części, czyli wyniki

Ibidem, s. 504.

Ibidem, s. 505.

Państwowa Komisja Wyborcza.

wyborów do rad gmin, rad powiatów, sejmików wojewódzkich. Przy

rozplakatowywaniu obwieszczenia komisarz wyborczy korzysta z pomocy delegatur

Krajowego Biura Wyborczego. Natomiast ogłoszeniem wyników wyborów na

obszarze kraju zajmuje się PKW. Zbiorcze wyniki wyborów do rad na obszarze kraju

publikowane są w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Oprócz tego PKW

ogłasza wyniki w trzech formach: na konferencji prasowej, w dzienniku o zasięgu

ogólnokrajowym i na stronie internetowej PKW

W wyborach do PE obwodowa komisja wyborcza spisuje protokół w dwóch

egzemplarzach, który jest następnie przekazywany rejonowej komisji wyborczej,

która dokonuje jego sprawdzenia zarówno w aspekcie formalnym jak i materialnym.

Następnie sporządzony przez siebie protokół rejonowa komisja przekazuje

okręgowej komisji wyborczej. Okręgowa komisja na podstawie protokołów

wyników głosowania w rejonach ustala wyniki głosowania na poszczególne listy

okręgowe i sporządza, w dwóch egzemplarzach, protokół wyników głosowania w

okręgu wyborczym. Protokół wyników głosowania w okręgu wyborczym

przewodniczący okręgowej komisji wyborczej przesyła niezwłocznie do Państwowej

Komisji Wyborczej, natomiast pozostałe dokumenty z wyborów przechowuje

dyrektor delegatury Krajowego Biura Wyborczego właściwej dla siedziby komisji.

PKW ustala wyniki głosowania w skali kraju oraz stwierdza, które listy okręgowe

spełniają warunki uprawniające do uczestniczenia w podziale mandatów

Warunkiem tym jest otrzymanie co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali

całego kraju. PKW traktuje cały kraj jako jeden okręg wyborczy i dokonuje podziału

mandatów za pomocą metody d’Hondta. Wybranymi do PE są kandydaci, których

listy przekroczyły klauzulę zaporową oraz którzy otrzymali największą liczbę

głosów. Kolejność umieszczenia na liście nie ma więc znaczenia, chyba że dwóch lub

więcej kandydatów otrzymało równą ilość głosów. W takim przypadku o

otrzymaniu mandatu euro-posła rozstrzyga kolejność umieszczenia ich nazwisk na

liście okręgowej. PKW ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, w

K. W. Czaplicki, B. Dauter, A. Kisielewicz, F. Rymarz, op. cit., s. 389; www.pkw.gov.pl ( 13:11, 8. III. 2010).

M. Chmaj, W. Skrzydło, op. cit., s. 134.

formie obwieszczenia, oraz podaje do wiadomości publicznej wyniki wyborów

posłów do Parlamentu Europejskiego.

Procedura ustalania wyników przy wyborach do Sejmu jest bardzo podobna.

Jeden z egzemplarzy protokołu sporządzonego przez obwodową komisję wyborczą

jest przesyłany okręgowej komisji wyborczej, natomiast drugi zostaje upubliczniony.

Okręgowa komisja sprawdza prawidłowość ustalenia wyników w obwodzie.

Komisja nie bada działań arytmetycznych (te zostały wcześniej sprawdzone przez

pełnomocnika okręgowej komisji wyborczej), lecz ustosunkowuje się do

ewentualnych uwag lub zarzutów zawartych w protokole. Następnie okręgowa

komisja ustala wyniki głosowania w okręgu, które później są przekazywane do

PKW. Nie wolno utożsamiać ze sobą wyników głosowania w okręgu wyborczym i

protokołu wyboru posłów w okręgu wyborczym! Ten drugi jest możliwy do

ustalenia dopiero po informacji udzielonej przez PKW o komitetach wyborczych,

które spełniły warunki do uczestnictwa w podziale mandatów w danym okręgu

PKW po otrzymaniu ze wszystkich okręgów wyników głosowania ustala liczbę

głosów ważnych oraz głosów ważnie oddanych na listy okręgowe poszczególnych

komitetów wyborczych, które przekroczyły określony próg wyborczy. Następnie

informacja dotycząca tych komitetów, które przekroczyły próg wyborczy wędruje z

powrotem do okręgowych komisji, które dokonują podziału mandatów pomiędzy

uprawnione listy okręgowe. Podział mandatów następuje na podstawie, znanej nam

już, metody d’Hondta. Następnie mandat posła otrzymują kandydaci, którzy uzyskali

najwyższą liczbę głosów. Oznacza to, że mandaty na posłów otrzymują kandydaci,

którzy kolejno otrzymali największą liczbę głosów

. Następnie okręgowa komisja

wyborcza sporządza protokół w dwóch egzemplarzach, który zawiera liczbę posłów

wybranych w okręgu. Kolejnym krokiem jest opublikowanie tych danych przez

okręgową komisję oraz przesłanie jednego protokołu za pośrednictwem sieci

telekomunikacyjnej lub elektronicznej do PKW. Następnie PKW sprawdza wszystkie

zebrane dane i jeśli nie ma żadnych zastrzeżeń ogłasza zbiorcze wyniki głosowania

w poszczególnych okręgach. Następnie w formie obwieszczenia w Dzienniku Ustaw

S. Gebethner, Wybory do Sejmu, op. cit.,, s. 245.

Ibidem, s. 252.

Rzeczypospolitej Polskiej PKW podaje oficjalne wyniki wyborów do Sejmu. Na PKW

ciążą jeszcze obowiązki przedstawienia sprawozdania z wyborów Sądowi

Najwyższemu i Marszałkowi Sejmu w ciągu 2 tygodni od dnia ogłoszenia w

Dzienniku Ustaw obwieszczenia o wynikach wyborów.

W przypadku Senatu procedura ustalenia wyników jest podobna do tej z

Sejmu, ale nieco uproszczona. Mniejszy poziom skomplikowania związany jest z

tym, że wybory do Senatu mają charakter większościowy a nie proporcjonalny. Tutaj

okręgowa komisja wyborcza ustala od razu, które osoby zostały wybrane do Senatu.

Wybranymi są kandydaci, którzy otrzymali kolejno najwięcej ważnie oddanych

głosów. Jeśli 2 kandydatów otrzymało taką samą liczbę głosów, to decyduje większa

liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał więcej

głosów

. Gdyby i tak nie dało się ustalić zwycięzcy, zarządzane jest losowanie.

Wyniki głosowania z okręgu są przesyłane niezwłocznie PKW. PKW, podobnie jak

przy Sejmie, ogłasza wyniki wyborów w Dzienniku Ustaw w formie obwieszczenia.

Również tutaj PKW jest obarczona obowiązkiem przedstawienia sprawozdania w

terminie 2 tygodni SN, ale już nie Marszałkowi Sejmu, lecz Marszałkowi Senatu.

Podobnie jak przy wyborach do Parlamentu, w wyborach prezydenckich

obwodowe komisje sporządzają protokoły w dwóch egzemplarzach. Jeden jest

niezwłocznie publikowany a drugi przesyłany do okręgowej komisji wyborczej.

Następnie okręgowa komisja wyborcza po otrzymaniu protokołów ze wszystkich

obwodów głosowania ustala niezwłocznie zbiorcze wyniki głosowania i sporządza

w dwóch egzemplarzach protokół. Później te protokoły są przesyłane do PKW, która

dokonuje ich sprawdzenia i podaje do wiadomości publicznej zbiorcze wyniki

głosowania. Zgodnie z art. 67 ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej PKW niezwłocznie po otrzymaniu i sprawdzeniu protokołów od wszystkich

okręgowych komisji wyborczych ustala wyniki głosowania na kandydatów na

Prezydenta Rzeczypospolitej i sporządza protokół głosowania. PKW w formie

uchwały stwierdza wynik wyborów na Prezydenta. Zgodnie z Konstytucją RP

Prezydent RP jest wybierany bezwzględną większością głosów. W przypadku, gdy

nikt nie uzyskał wymaganej większości ponowne głosowanie pomiędzy dwoma

Ibidem, s. 303.

kandydatami, którzy otrzymali największą liczbę głosów, odbywa się 14 dnia po

pierwszym głosowaniu. Wówczas wybory wygrywa ten kandydat, który otrzymał

więcej głosów. Jak do tej pory wybór kandydata już w pierwszej turze został

dokonany tylko raz. Miało to miejsce w 2000 r., gdy wygrał A. Kwaśniewski. Wyniki

wyborów są ogłaszane w Dzienniku Ustaw oraz podane do publicznej wiadomości.

PKW po ustaleniu wyników głosowania i wyborów oraz ich ogłoszeniu składa SN

sprawozdanie z przebiegu wyborów.

Rozdział 5

Weryfikacja wyborów i kampania
wyborcza

5.1 Weryfikacja wyborów

Jedną z niezwykle ważnych form demokracji przedstawicielskiej są bez

wątpienia wybory do organów władzy. W demokratycznym państwie prawnym

wybory mają na celu przede wszystkim wyłonienie osób, które z woli suwerena –

narodu, mają za zadanie sprawowanie władzy w państwie. Oczywistym jest, iż aby

mogły one właściwie tę funkcję spełniać konieczne jest przeprowadzenie ich na

podstawie i w granicach prawa. Dlatego też w polskim prawie wyborczym istnieje

pojęcie weryfikacji wyborów. W najprostszym ujęciu weryfikacja wyborów polegać

ma na sprawdzeniu zgodności z prawem samego przebiegu głosowania a także

ustalenia jego wyników. Można jej dokonać albo z urzędu albo też na wniosek

złożony przez osoby, które dopatrzyły się nieprawidłowości w przebiegu

wyborów.

Zasady i tryb przeprowadzania tej weryfikacji w Polsce, w ogólnym zarysie

unormowane są w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. a swoją konkretyzację znajdują

w poszczególnych ordynacjach wyborczych.

Jako pierwsza omówiona zostanie weryfikacja wyborów do Sejmu i Senatu

Rzeczpospolitej Polskiej, która w ogólnym zarysie unormowana jest w art. 101

Konstytucji RP. Przepis ten stanowi, iż organem powołanym do stwierdzenia

ważności wyborów do Sejmu i Senatu jest Sąd Najwyższy. Organ ten bada ważność

wyborów parlamentarnych za każdym razem z urzędu. Jak już wcześniej

wspomniano istnieje także możliwość weryfikacji ważności tych wyborów na

wniosek, o czym stanowi ustęp 2 art. 101 Konstytucji: „Wyborcy przysługuje prawo

zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów na

zasadach określonych w ustawie” .

Powołane powyżej dwa przepisy Konstytucji swoją konkretyzację znajdują

w ustawie z dnia 12 kwietnia 2001 r. – ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu

B. Banaszak. Prawo konstytucyjne, Warszawa 2008 r., s. 394 – 395.

Rzeczpospolitej Polskiej

, która szczegółowo określa w jaki sposób i kiedy

uprawnione podmioty mogą złożyć protest przeciwko ważności wyborów.

Podmiotami uprawnionymi do wniesienia omawianego protestu według

wspomnianej ustawy są:

Każdy wyborca (art. 78 ust. 2 ):

w przypadku zarzutu popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom;

w przypadku naruszenia przez Państwową Komisję Wyborczą

przepisów omawianej ustawy dotyczących ustalenia wyników

głosowania i wyborów.

Wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie

wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego okręgu

wyborczego (art. 78 ust. ):

w przypadku gdy protest wnoszony jest przeciwko ważności wyborów

w danym okręgu wyborczym;

w przypadku wniesienia protestu przeciwko wyborowi posła lub

senatora z danego okręgu.

Poza wymienionymi podmiotami prawo do wnoszenia protestów mają także:

Przewodniczący właściwej komisji wyborczej,

Pełnomocnik komitetu wyborczego.

Warunkiem wniesienia protestu przeciwko ważności wyborów jest złożenie

go na piśmie do Sądu Najwyższego w terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyników

wyborów w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej. Protest powinien zawierać

dokładnie sformułowane zarzuty a osoba, która go wniosła powinna przedstawić lub

też wskazać dowody na ich poparcie. Protest zgłoszony do Sądu Najwyższego

rozpatrywany jest w postępowaniu nieprocesowym, w którym udział biorą:

wnoszący protest, przewodniczący właściwej komisji wyborczej (bądź jego zastępca)

oraz Prokurator Generalny - w składzie 3 sędziów. Sąd Najwyższy wydaje opinię w

sprawie protestu w formie postanowienia, które powinno zawierać ustalenia Sądu co

do zasadności zarzutów ujętych w proteście, a w razie ich potwierdzenia ocenę, czy

naruszenia ordynacji wyborczej lub przestępstwo popełnione przeciwko wyborom

Dz.U. 2007 Nr 190, poz. 1360.

miały wpływ na ich wynik. W przypadku wniesienia protestu po terminie, gdy

dokonały tego nieuprawnione osoby lub też przy niezachowaniu wymogów

formalnych, jak również w przypadku sprawy, co do której ordynacja wyborcza do

Sejmu i Senatu RP przewiduje wniesienie skargi lub odwołania do sądu lub

Państwowej Komisji Wyborczej jeszcze przed dniem głosowania, Sąd Najwyższy

pozostawia protest bez dalszego biegu.

Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu RP stanowi, iż o ważności wyborów

parlamentarnych oraz o ważności wyboru poszczególnych posłów lub senatorów

orzeka Sąd Najwyższy na posiedzeniu w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń

Społecznych i Spraw Publicznych przy udziale Prokuratora Generalnego oraz

Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej. Podstawą takiego orzeczenia są:

sprawozdanie z wyborów przedstawione sądowi przez Państwową Komisję

Wyborczą;

w przypadku wniesienia protestu opinia wydana w wyniku jego rozpatrzenia.

Sąd Najwyższy rozstrzyga o ważności wyborów parlamentarnych podejmując

stosowną uchwałę. Rozstrzygnięcie to nie może zapaść później niż w 90 dni od daty

wyborów. Wspomniana uchwała musi zostać ogłoszona w Dzienniku Ustaw,

przedstawia się ją także niezwłocznie Prezydentowi RP, Marszałkowi Sejmu lub

Senatu oraz Państwowej Komisji Wyborczej.

W przypadku kiedy Sąd Najwyższy podejmie uchwałę o stwierdzeniu

nieważności wyborów – postanawia on automatycznie o przeprowadzeniu nowych

wyborów lub w przypadku gdy nieważna była tylko jakaś ich część – o powtórnym

podjęciu niektórych czynności wyborczych wskazując jednocześnie tę czynność, od

której postępowanie wyborcze należy powtórzyć. Sąd może stwierdzić też

nieważność wyboru konkretnego posła czy senatora, wtedy stwierdza o wygaśnięciu

ich mandatów. Ponowne wybory lub też przeprowadzenie wskazanych uchwałą

Sądu Najwyższego czynności zarządza Prezydent (postanowienie w tej sprawie

ogłasza się w Dzienniku Ustaw). Wyniki ponownych wyborów lub

przeprowadzonych czynności wyborczych Państwowa Komisja Wyborcza podaje w

obwieszczeniu, które ogłaszane jest w Dzienniku Ustaw oraz podawane do

publicznej wiadomości, przesyła się je odpowiednio Marszałkowi Sejmu lub Senatu.

W przypadku gdy Sąd Najwyższy stwierdzi nieważność wyborów tylko w danym

okręgu lub nieważność wyboru określonego posła czy też senatora ponownych

wyborów nie przeprowadza się poza granicami kraju.

Do czasu wydania przez Sąd Najwyższy uchwały w sprawie ważności

wyborów, przyjmuje się, iż wszelkie czynności dokonywane w tym czasie przez

organ przedstawicielski (Sejm, Senat) były prawidłowe a co za tym idzie odnoszą

skutki prawne. Jest to tzw. domniemanie ważności wyborów. Analogicznie do

przedstawionej wyżej weryfikacji wyborów do Sejmu i Senatu RP odbywa się ocena

ważności wyborów do Parlamentu Europejskiego.

Podobnie jak w przypadku wyborów parlamentarnych przedstawia się

kwestia oceny ważności wyboru Prezydenta RP, o której mowa w art. 129

Konstytucji. Weryfikacji tej dokonuje również Sąd Najwyższy z urzędu po każdych

wyborach albo na podstawie złożonego protestu. Według ustawy z dnia 27 września

1990 r. o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

, protest przeciwko temu

wyborowi może być złożony - „z powodu naruszenia przepisów niniejszej ustawy

albo z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, jeżeli to

naruszenie lub przestępstwo miało wpływ na wynik wyborów”. Do złożenia

protestu uprawnione są następujące podmioty:

wyborca, który w dniu wyborów był umieszczony w spisie wyborców w

jednym z obwodów głosowania,

podmiot zgłaszający kandydatów,

komisje wyborcze.

Analogicznie jak w przypadku wyborów parlamentarnych protest wnosi się

do Sądu Najwyższego na piśmie z tym, że termin do jego wniesienia jest krótszy i

wynosi 3 dni od daty podania wyników wyborów do publicznej wiadomości. Dalsze

postępowanie dotyczące protestu oraz ocena ważności wyboru Prezydenta odbywa

się podobnie jak w przypadku wyborów do Sejmu i Senatu przy czym Sąd

Najwyższy ma wówczas krótszy termin na podjęcie uchwały o ważności wyboru

wynoszący 30 dni (art. 76 ust. 2). W przypadku podjęcia uchwały stwierdzającej

nieważność wyborów ustawa przewiduje przeprowadzenie nowych wyborów.

Dz.U. z 2000 Nr 47, poz.544 ze zm.

Zarządzenie w tej sprawie ogłasza Marszałek Sejmu w terminie 5 dni od daty

ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego.

Inaczej niż w przypadku omówionych wyżej wyborów parlamentarnych i

prezydenckich przedstawia się kwestia weryfikacji wyborów samorządowych.

Konstytucja nie formułuje nawet ogólnie tego zagadnienia w żadnym ze swych

przepisów tylko od razu odsyła do szczegółowych regulacji ustawowych. Ustawa z

dnia 16 lipca 1998 r. – ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików

województw

formułuje kwestie związane z weryfikacją wyborów w sposób

następujący:

o ważności wyborów samorządowych rozstrzyga właściwy sąd okręgowy

(art. 59 ust. 1 ordynacji);

tak jak w przypadku wyborów parlamentarnych i prezydenckich istnieje

prawo wniesienia protestu. Protest można wnieść „przeciwko ważności

wyborów do danej rady lub przeciwko ważności wyboru radnego” (art. 58

ust. 1 ).

Protest wnieść może:

każdy wyborca, który zamieszkuje na obszarze działania danej rady – w

przypadku gdy dotyczy on: „popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom

do danej rady lub naruszenia przez organy wyborcze przepisów ustawy

dotyczących ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów” (art. 58

ust. 2) lub też w przypadku gdy zarzut dotyczy ważności wyboru radnego w

danym tylko okręgu wyborczym;

wyborca, który w dniu wyborów widniał w spisie wyborców w jednym z

obwodów głosowania na obszarze okręgu wyborczego, którego protest

dotyczy;

prawo wniesienia protestu przysługuje także pełnomocnikowi wyborczemu

komitetu wyborczego (art. 101 ust. 2).

Protest wnosi się do odpowiedniego sądu okręgowego na piśmie w terminie

14 dni od daty wyborów a sąd ten rozpoznaje go w ciągu 30 dni od dnia, w którym

upłynie termin na jego wniesienie ( art. 59 i art. 60 ust.1). Wniesiony protest sąd

Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.

rozpoznaje w składzie trzech sędziów przy udziale osób zainteresowanych,

komisarza wyborczego oraz przewodniczących właściwych komisji wyborczych. W

przypadku stwierdzenia przez sąd okręgowy nieważności wyborów – zarządza

przeprowadzenie nowych wyborów a gdy orzeknie o nieważności wyboru radnego -

stwierdza o wygaśnięciu mandatu. Przy czym na takie postanowienie sądu

przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego, które musi zostać złożone w terminie 7

dni od daty zakończenia postępowania sądowego. Sąd apelacyjny na rozpoznanie

zażalenia ma 30 dni. Przeprowadzenie ponownych wyborów zarządza wojewoda w

terminie 7 dni od daty zakończenia postępowania sądowego w sprawie protestów.

5.2 Kampania wyborcza i jej finansowanie

5.2.1

Kampania wyborcza

W najprostszym ujęciu głównym celem wyborów jest powołanie przez

suwerena kandydatów mających pełnić określone funkcje w organach władzy. Aby

każdy obywatel mógł dokonać swojego wyboru w pełni świadomie i

odpowiedzialnie musi mieć możliwość zapoznania się nie tylko z kandydatami na

określone stanowiska ale także z ich programami politycznymi i poglądami. To

właśnie jest podstawowym celem prowadzenia kampanii wyborczych.

W demokratycznym państwie prawnym, jakim niewątpliwie jest Polska

niedopuszczalna byłaby sytuacja, w której kampania prowadzona jest w sposób

niezgodny z prawem lub też dochodzi do różnicowania szans poszczególnych grup

podmiotów ją prowadzących. Dlatego też zasady prowadzenia kampanii

wyborczych muszą być unormowane w przepisach prawa.

W przypadku wyborów parlamentarnych zasady prowadzenia kampanii

wyprowadzić można z przepisów ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej

Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa ta w art. 85 ust. 1 stanowi, iż:

„Kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem ogłoszenia postanowienia Prezydenta

Rzeczypospolitej o zarządzeniu wyborów i ulega zakończeniu na 24 godziny przed

dniem wyborów”. Podczas kampanii można prowadzić agitację wyborczą w

najróżniejszych formach np: zwoływać zgromadzenia, organizować manifestacje,

wygłaszać przemówienia czy też rozdawać ulotki lub rozwieszać plakaty promujące

określone partie polityczne lub kandydatów. Wszystkie materiały wyborcze

powinny zawierać informacje od kogo pochodzą (art. 89 ust. 1).

Ustawa nakłada na komitety wyborcze prowadzące kampanię pewne

ograniczenia wynikające głównie z konieczności zapewnienia porządku publicznego

oraz bezpieczeństwa. Do ograniczeń tych należą przede wszystkim:

zakaz prowadzenia kampanii wyborczej w zakładach pracy lub w siedzibach

instytucji publicznych w taki sposób, że zakłócałoby to normalne ich

funkcjonowanie (art.88 ust. 1);

zakaz prowadzenia kampanii wyborczej na terenie jednostek wojskowych jak

również innych instytucji, które są podległe Ministrowi Obrony Narodowej

oraz w oddziałach obrony cywilnej i skoszarowanych jednostkach

podlegających ministrowi spraw wewnętrznych (art. 88 ust. 2);

zakaz prowadzenia kampanii na terenie szkół podstawowych i gimnazjów

wobec uczniów, którzy nie posiadają praw wyborczych (art. 88 ust. 3);

zakaz organizowania w czasie kampanii gier losowych oraz konkursów, w

których nagrodami są przedmioty albo kwoty pieniężne o wyższej wartości

niż rzeczywista (art. 88 ust. 4).

Ponadto istnieją także ograniczenia odnoszące się do wszelkich form rozmieszczania

plakatów i haseł wyborczych, są to:

zakaz umieszczania plakatów i haseł wyborczych na budynkach, ogrodzeniach,

latarniach albo urządzeniach energetycznych i telekomunikacyjnych bez

uprzedniej zgody właściciela (art. 90 ust.1);

plakatów i haseł wyborczych nie można też umieszczać na zewnątrz i

wewnątrz budynków administracji rządowej, samorządowej, sądów,

jednostek wojskowych obrony cywilnej i skoszarowanych jednostek

podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych (art. 90 ust. 2);

istnieje również możliwość zakazania umieszczania plakatów i haseł

wyborczych na budynkach publicznych czy na określonych częściach terenów

publicznych. Zakaz taki może zostać wprowadzony przez radę gminy ze

względu na ochronę zbytków lub środowiska (art. 90 ust. 3).

W przypadku, gdy plakaty lub hasła wyborcze umieszczane są w takich

miejscach albo w taki sposób, że mogą zagrażać zdrowiu lub życiu ludzi albo mogą

powodować niebezpieczeństwo w ruchu drogowym bądź gdy zagrażają mieniu,

policja ma prawo je usunąć na koszt odpowiednich komitetów wyborczych (art. 90

ust.6).

Istotną kwestią podczas prowadzenia kampanii są też problemy związane z

rozpowszechnianiem materiałów wyborczych zawierających nieprawdziwe

informacje. W takich wypadkach kandydat, którego informacje dotyczą albo

pełnomocnik wyborczy konkretnego komitetu wyborczego ma prawo wnieść do

sądu okręgowego wniosek o wydanie orzeczenia o :

zakazie rozpowszechniania takich informacji,

przepadku materiałów, które zawierają informacje nieprawdziwe,

nakazie sprostowania błędnych informacji i publikacji odpowiedzi na

stwierdzenia naruszające dobra osobiste kandydatów oraz ich przeproszenia.

Wniosek taki sąd rozpoznaje w ciągu 24 godzin (art. 91 ust. 1 i 2).

Od momentu zakończenia kampanii wyborczej czyli w okresie 24 godzin

przed dniem wyborów, aż do czasu zakończenia głosowania zabrania się podawania

do publicznej wiadomości wyników sondaży (art. 86), nie można też zwoływać

zgromadzeń, organizować pochodów, manifestacji, wygłaszać przemówień ani w

jakikolwiek inny sposób prowadzić agitacji na rzecz kandydatów (art. 87 ust.1).

Plakaty, hasła wyborcze jak również inne urządzenia ogłoszeniowe komitety

wyborcze zobowiązane są usunąć w terminie 30 dni po dniu wyborów.

W czasie prowadzenia kampanii bardzo istotna jest również możliwość

przedstawiania przez Państwową Komisję Wyborczą informacji, wyjaśnień i

komunikatów związanych z wyborami i obowiązującymi przepisami prawa

wyborczego. W celu umożliwienia Komisji tych działań Telewizja Polska i Polskie

Radio zobowiązane są do nieodpłatnego udostępnienia jej czasu antenowego (art. 94

ust. 1).

Tak samo jak w przypadku wyborów parlamentarnych przedstawia się

kwestia prowadzenia kampanii przy wyborach prezydenckich i samorządowych z tą

różnicą, że w przypadku wyborów prezydenckich Telewizja Polska i Polskie Radio

w okresie 15 dni przed datą głosowania aż do zakończenia kampanii mają

obowiązek nieodpłatnego rozpowszechniania audycji wyborczych przygotowanych

przez komitety wyborcze kandydatów (łączny czas ich rozpowszechniania wynosi

25 godzin). Natomiast przy wyborach samorządowych Telewizja i Radio, także ich

oddziały regionalne, mają obowiązek nieodpłatnego udostępniania czasu

antenowego w wymiarze: dla Telewizji – 15 godzin a dla Radia – 20 godzin.

5.2.2

Finansowanie kampanii wyborczej

Niezwykle istotną, z punktu widzenia przeprowadzania demokratycznych

wyborów, kwestią jest sposób finansowania kampanii wyborczej. Zagadnienie to

przedstawia się z zasadzie tak samo w przypadku wyborów parlamentarnych,

prezydenckich jak i samorządowych, dlatego też zostanie w tym miejscu omówione

na przykładzie ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu RP, a ewentualne różnice

między niektórymi regulacjami zawarte w ustawie o wyborze Prezydenta RP czy też

w ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw zostaną

w odpowiednich miejscach zasygnalizowane.

Ogólną zasadą odnoszącą się do kwestii związanych z finansowaniem

kampanii wyborczych jest jego jawność (art. 107 ordynacji wyborczej do Sejmu i

Senatu RP). Wszelkie wydatki ponoszone w związku z wyborami muszą być

pokrywane ze źródeł własnych komitetów wyborczych a komitety te mogą

pozyskiwać i wydatkować je jedynie na cele związane z wyborami. Na komitety

wyborcze nałożony jest jednocześnie zakaz:

pozyskiwania środków po dniu wyborów,

wydatkowania środków po dniu złożenia przez pełnomocnika finansowego

komitetu sprawozdania o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach

finansowych komitetu.

Środki finansowe przeznaczane na cele wyborcze jakimi dysponuje dany

komitet mogą pochodzić jedynie z tworzonego w ramach partii Funduszu

Wyborczego. Fundusz ten tworzy się na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca

1997 r. o partiach politycznych

. Artykuł 35 tej ustawy nakłada na partie

polityczne obowiązek utworzenia Funduszu. Obowiązek finansowania kampanii

ze środków Funduszu realizowany jest w taki sposób, że partia przeznacza

środki na cele wyborcze gromadząc je na osobnym rachunku bankowym. Każda

partia ma także obowiązek informowania Państwowej Komisji Wyborczej o

utworzeniu oraz likwidacji Funduszu Wyborczego. Komitety wyborcze mogą

zaciągać kredyty bankowe na cele wyborcze oraz przyjmować środki finansowe

pochodzące jedynie od osób fizycznych z wyjątkiem:

osób niemających miejsca zamieszkania na terenie Polski, chyba że są

obywatelami polskimi zamieszkałymi za granicą,

cudzoziemców, którzy mają miejsce zamieszkania na terenie Polski.

Środków Komitety nie mogą również pozyskiwać ze zbiórek publicznych (art. 112

ust. 2).

Poza wspomnianymi wyżej ograniczeniami ustawa określa też limity środków

jakie dane komitety mogą przeznaczać na cele kampanii limity te dzielą się na :

limity okręgowe, które ustala się dla komitetów mających swojego kandydata

zarejestrowanego tylko w jednym okręgu przy wyborach do Sejmu i Senatu,

limity ponadokręgowe w przypadku gdy dany komitet zarejestrował

kandydatów w więcej niż jednym okręgu wyborczym w wyborach

parlamentarnych.

Często zdarza się też, iż komitet dysponuje większą ilością środków, które

pozyskał niż tych które wydane zostały na cele kampanii, w takiej sytuacji nadwyżka

środków przekazywana jest z powrotem na Fundusz Wyborczy danej partii przy

czym pełnomocnik finansowy komitetu musi poinformować o tym opinię publiczną

(art. 116 ust. 1).

Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.

Pełnomocnik finansowy każdego komitetu wyborczego zobowiązany jest do

przedłożenia Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdania wyborczego

dotyczącego wszystkich przychodów, wydatków i zobowiązań komitetu oraz

zaciągniętych kredytów bankowych w terminie 3 miesięcy od daty wyborów (art.

120 ust. 1). Sprawozdanie to Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza następnie w

Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski”. Zadaniem Państwowej Komisji Wyborczej

jest także zweryfikowanie przedłożonego sprawozdania (art. 122) , ma na to termin 4

miesięcy od dnia jego złożenia i może:

przyjąć je bez zastrzeżeń,

przyjąć wskazując jednocześnie na jego uchybienia,

odrzucić gdy stwierdzi – pozyskanie lub wydatkowanie środków niezgodne z

prawem, pozyskanie środków w wyniku zorganizowania zbiórki publicznej

czy też w przypadku przyjęcia przez komitet wyborczy środków

pochodzących z innego niż Fundusz Wyborczy źródła. Od decyzji o

odrzuceniu sprawozdania pełnomocnikowi finansowemu przysługuje skarga

na postanowienie Komisji do Sądu Najwyższego. W przypadku gdy Sąd uzna

skargę za zasadną Państwowa Komisja Wyborcza ma obowiązek przyjąć

sprawozdanie.

Partie polityczne, komitety wyborcze biorące udział w wyborach a także te

stowarzyszenia i fundacje, „które w swoich statutach przewidują działania związane

z analizą finansowania kampanii wyborczych” mogą zgłaszać Państwowej Komisji

Wyborczej zastrzeżenia do sprawozdań wyborczych innych podmiotów, na które

Komisja odpowiada w terminie 60 dni (art. 122 ust. 5 i 6)

Kolejnym istotnym zagadnieniem związanym z finansowaniem kampanii

wyborczej jest kwestia przyznawania partiom politycznym i komitetom wyborczym

dotacji z budżetu państwa. Dotacja taka przysługuje tym podmiotom pod

warunkiem ich uczestnictwa w wyborach i uzyskania przez ich kandydatów

mandatów parlamentarnych. Wysokość omawianej dotacji określona jest ustawowo i

oblicza się ją „ dzieląc przez 560 sumę wydatków uwidocznioną w sprawozdaniach

wyborczych komitetów wyborczych, które uzyskały co najmniej jeden mandat w

wyborach” (art. 128 ust. 2), przy czym dotacja ta nie może być wyższa niż wysokość

wydatków uwidocznionych w sprawozdaniu wyborczym.

Jak już wspomniano, pomimo iż zasady dotyczące finansowania kampanii

wyborczych w poszczególnych wyborach są w zasadzie analogiczne, wskazać należy

pewne różnice. W przypadku wyborów prezydenckich inaczej wygląda kwestia

limitów wydatków komitetu wyborczego. W wyborach tych określona jest ona

kwotowo i wynosi 12 000 000 (art. 84d. ustawy o wyborze Prezydenta RP). W

wyborach tych komitetom nie przysługują także dotacje z budżetu państwa. Ponadto

Komitet Wyborczy kandydata ma obowiązek utworzenia swojej strony internetowej i

prowadzenia rejestrów:

zaciągniętych kredytów bankowych,

wpłat o wartości przekraczającej łącznie od jednej osoby fizycznej kwotę

minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Ustawa o wyborze Prezydenta RP zawiera również przepis określający kiedy

komitet wyborczy kandydata na prezydenta zostaje rozwiązany (art.87j ust.1). Dzieje

się to w sześciu przypadkach:

gdy nie zgłosi kandydata na Prezydenta RP,

gdy Państwowa Komisja Wyborcza odmówi zarejestrowania zgłoszonego

przez komitet kandydata,

po przyjęciu sprawozdania wyborczego przez Państwową Komisję Wyborczą,

po bezskutecznym upływie terminu do wniesienia skargi na odrzucenie przez

Państwową Komisję Wyborczą sprawozdania wyborczego,

w przypadku gdy kandydat zgłoszony przez komitet zostanie skreślony z

listy kandydatów,

a także po wydaniu orzeczenia uwzględniającego skargę na postanowienie

Państwowej Komisji Wyborczej o odrzuceniu sprawozdania.

W przypadku wyborów samorządowych ustawa zawiera limit wpłat

pochodzących od osoby fizycznej, określając go maksymalnie do wysokości 15 –

krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Istnieją także określenia limitów

wydatków na cele kampanii. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i

sejmików województw stanowi, iż limity te ustala się mnożąc kwotę przypadającą na

jeden mandat radnego przez liczbę mandatów przypadających na okręg lub okręgi,

przy czym w poszczególnych wyborach samorządowych wynoszą one odpowiednio:

750 zł – w wyborach do rady gminy w gminach do 20 000 mieszkańców,

1 000 zł – w wyborach do rady gminy w gminach powyżej 20 000

mieszkańców oraz do rad dzielnic Warszawy,

2 000 zł – w wyborach do rady powiatu,

3 000 zł – w wyborach do rady miasta na prawach powiatu,

5 000 zł – w wyborach do sejmiku województwa.

Poza poruszonymi już wyżej kwestiami zaznaczyć również należy, iż wszelkie

środki uzyskane niezgodnie z przepisami obu omawianych ordynacji wyborczych

oraz ustawy o wyborze Prezydenta ulegają przepadkowi na rzecz Skarbu Państwa.

Rozdział 6

Załączniki:

6.1 Załącznik Nr 1

6.1.1

Prawo wyborcze – wykaz aktów prawnych:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78,

poz. 483) (sprost.: Dz. U. z 2001 r., Nr 28, poz. 319; zm.: Dz. U. z 2006 r. Nr 200,

poz. 1471; Dz. U. z 2009 r. Nr 114, poz. 946);

6.1.2

Ustawy wyborcze:

1) Ustawa z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej (Dz. U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544 ze zm.),

2) Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu

Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2007 r. Nr 190, poz. 1360 ze zm.),

3) Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. - Ordynacja wyborcza do Parlamentu

Europejskiego (Dz. U. z 2004 r. Nr 25, poz. 219 ze zm.),

4) Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad

powiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze

zm.),

5) Ustawa dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta,

burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. z 2002 r. Nr 113, poz. 984 ze zm.);

6.1.3

Ustawy referendalne:

1) Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz. U. 2003

r. Nr 57, poz.507 ze zm.),

2) Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. z 2000 r.

Nr 88, poz. 985 ze zm.);

6.1.4

Ustawy oraz inne akty prawne związane z wyborami:

1) Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2001 r.

Nr 79, poz. 857 ze zm.),

2) Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 lipca 2004 r. w sprawie

konstytucyjności niektórych przepisów Ordynacji wyborczej do rad gmin,

rad powiatów i sejmików województw, dotyczących finansowania

kampanii wyborczej (Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1760),

3) Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 lipca 2009 r. (Sygn. akt K

7/09) (Dz. U. z 2009 r. Nr 119, poz. 999 ze zm.),

4) Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie

czynnego i biernego prawa wyborczego (Dz. U. z 1.03.2006 r. Nr 34, poz. 242

ze zm.),

5) Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr

142, poz. 1591 ze zm.),

6) Ustawa z dnia 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o samorządzie

gminnym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 180,

poz. 1111 ze zm.) – przepisy ustawy mają zastosowanie od kadencji 2010 – 2014,

7) Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001

r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.),

8) Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z

2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.);

6.1.5

Dokumenty i akty międzynarodowe związane z wyborami:

1) Kodeks Dobrej Praktyki w Sprawach Wyborczych (przyjęty przez Komisję

Wenecką na 52 Sesji) (Wenecja, 18-19 październik, 2002)

Tytuł oryginału:

"Code of Good Pracitse in Ekectoral Matters Guidelines and Explantory

Report”,

2) Zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich

elektronicznego (przyjęta przez Komitet Ministrów w dniu 30 września

2004 r. na 989 posiedzeniu Deputowanych Ministrów)

Tytuł oryginału:

„Recommendation Rec (2004)11 of the Committee of Ministers to member

states on legal, operational and technical standards for e-voting, adopted

by the Committee of Ministers on 30 September 2004 at the 898th

meeting of the Ministers’Deputies”.

6.2 Załącznik Nr 2

6.2.1

Wzory sprawozdań finansowych:

1) Partie polityczne:

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie

sprawozdania o źródłach pozyskania środków finansowych,

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie

informacji finansowej o otrzymanej subwencji oraz o poniesionych z

subwencji wydatkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 33, poz. 268).

2) Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej:

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 19 lipca 2000 r. w sprawie

określenia wzoru sprawozdania wyborczego, szczegółowego zakresu

zawartych w nim informacji oraz wykazu rodzajów dokumentów

załączonych do sprawozdania (Dz. U. z 2000 r. Nr 65, poz. 764).

3) Wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej

Polskiej:

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 lipca 2001 r. w sprawie

sprawozdania komitetu wyborczego w wyborach do Sejmu

Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U.

z 2001 r. Nr 81, poz. 881).

4) Wybory do Parlamentu Europejskiego:

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie

prowadzenia rachunkowości przez komitety wyborcze uczestniczące w

wyborach do Parlamentu Europejskiego (Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz.

528).

5) Wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz wybory

wójtów, burmistrzów i prezydentów miast:

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 sierpnia 2002 r. w

sprawie sprawozdań finansowych o przychodach, wydatkach i

zobowiązaniach finansowych komitetów wyborczych w wyborach do

rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2002 r. Nr

134, poz. 1127 oraz Dz. U. z 2006 r. Nr 212, poz. 1560),

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 sierpnia 2002 r. w

sprawie sprawozdań finansowych komitetów wyborczych o źródłach

pozyskiwania funduszy oraz poniesionych wydatkach na cele

wyborcze związane z wyborami wójtów, burmistrzów i prezydentów

miast (Dz. U. z 2002 r. Nr 134, poz. 1128 oraz Dz. U. z 2006 r. Nr 212,

poz. 1561).

6) Referendum lokalne:

rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 lutego 2001 r. w sprawie

wzoru sprawozdania finansowego o źródłach i wysokości pozyskanych

funduszy oraz wydatkach poniesionych na cele referendalne (Dz. U. z

2001 r. Nr 14, poz. 128)

6.2.2

Wzory dokumentów związanych z wyborami (tworzenie

komitetów, zgłaszanie kandydatów do komisji
wyborczych)

1) Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej:

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia

28 sierpnia 2000 r. w sprawie powoływania obwodowych komisji

wyborczych w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ( Dz. U.

z 2000 r. Nr 72, poz. 847 oraz Dz. U. z 2005 r. Nr 166, poz. 1394).

2) Wybory do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej

Polskiej

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 8

sierpnia 2001 r. w sprawie powoływania obwodowych komisji

wyborczych w wyborach do Sejmu i Senatu (Dz. U. z 2001 r. Nr 84, poz.

921 ze zm., Dz. U. z 2004 r. Nr 38, poz. 352 oraz Dz. U. z 2005 r. Nr 102,

poz. 859).

2) Wybory do Parlamentu Europejskiego:

Informacja Państwowej Komisji Wyborczej o przyjmowaniu

zawiadomień organów partii politycznych – komitetów wyborczych o

zamiarze zgłoszenia kandydatów na posłów do Parlamentu

Europejskiego,

zawiadomień

pełnomocników

wyborczych

utworzeniu koalicyjnych komitetów wyborczych i zawiadomień

pełnomocników wyborczych o utworzeniu komitetów wyborczych

wyborców w wyborach do Parlamentu Europejskiego, zarządzonych

na dzień 7 czerwca 2009 r.,

Informacja o sposobie zgłaszania okręgowych list kandydatów na

posłów do Parlamentu Europejskiego w wyborach do Parlamentu

Europejskiego, zarządzonych na dzień 7 czerwca 2009 r.

3) Wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz wójtów,

burmistrzów i prezydentów miast:

Uchwała Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 4 września 2006 r. w

sprawie sposobu zgłaszania kandydatów na członków komisji

wyborczych, wzoru zgłoszenia oraz zasad powoływania terytorialnych

komisji wyborczych i obwodowych komisji wyborczych w wyborach do

rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, Rady m.st. Warszawy

i rad dzielnic m.st. Warszawy (Monitor Polski Nr 61, poz. 641),

Informacja Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 18 września 2006 r. o

zgładzaniu list kandydatów na radnych oraz zgłaszaniu kandydatów na

wójta, burmistrza i prezydenta miasta w wyborach zarządzonych na

dzień 12 listopada 2006 r. (pismo Nr ZPOW–703-114/06),

Informacja Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 28 lutego 2007 r.

dotycząca składania oświadczeń lustracyjnych przez osoby kandydujące

w wyborach do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz w

wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast (ZPOW-703-

35/07).

4) Referendum ogólnokrajowe

Uchwała Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 17 kwietnia 2003 r. w

sprawie wzoru wykazu obywateli popierających wniosek o poddanie

określonej sprawy pod referendum ogólnokrajowe (Monitor Polski Nr

20, poz. 308)

6.2.3

Inne (udostępnienie danych)

1) Komunikat Kierownika Krajowego Biura Wyborczego o zakresie i sposobie

udostępniania przez Krajowe Biuro Wyborcze informacji publicznych na

podstawie przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do

informacji publicznej (Dz. U. z 2001 r.Nr 112, poz. 1198 i Dz. U. z 2002 r. Nr

153, poz. 1271).

6.3 Załącznik Nr 3

6.3.1

Adresy stron internetowych

1. Urzędy i instytucje państwowe:

1) http://www.prezydent.pl/,

2) http://www.sejm.gov.pl/,

3) http://www.senat.gov.pl/,

4) http://www.trybunal.gov.pl/,

5) http://www.sn.pl/,

6) http://www.nsa.gov.pl/.