SYSTEMY WYBORCZE:

Wybory- podstawowa forma uczestnictwa politycznego- jest to podjecie przez ogół uprawnionych obywateli decyzji o tym kto w ich imieniu jest uprawniony w czasie kadencji do podejmowania wiążących rozstrzygnięć na arenie politycznej. Podjęcie zbiorowej decyzji co do zaistnienia na arenie parlamentarnej określonych partii politycznych i rozmiaru ich reprezentacji(frakcji). Gdy system dwupartyjny lub dwublokowy to wynik glosowania przesądza o tym kto obejmuje rządy, a kto jest opozycją. Pełnią funkcje udzielania inwestytury do rządzenia i egzekwowania odpowiedzialności politycznej.

Efekt wyborów to ukształtowanie się określonego układu sił w parlamencie i obejmuje:
* partię lub koalicje partii zdolną do uformowania rządu
* zintegrowana lub zdeintegrowaną opozycję

Wybory:
- nie zapewniają decydującego wpływu wyborców na kształt koalicji parlamentarnej w systemach wielopartyjnych, na kształt partyjny gabinetu
- nie zabezpieczają ale zwiększają prawdopodobieństwo zgodności decyzji podejmowanych na arenie parlamentarnej i rządowej preferencjami wyborców

Funkcje wyborów:
- kreacyjna- wyłonienie reprezentacji parlamentarnej, która odwzorowuje w wierny sposób polityczne preferencje wyborców i jest zdolna do efektywnego działania polit (uformowanie rządu które ma niezbędne poparcie parlamentarne)
- legitymizacyjna- wyborcy legitymują swym głosem zwycięską partię, uczestnictwo obywateli polega nie na stworzeniu dodatkowego źródła prawomocności rozstrzygnięcia ale na ogólnym legitymowaniu wszystkich decyzji podejmowanych przez wybranych reprezentantów

Mechanizm wyborów składa się z elementów:
-prawno-organizacyjne ramy zachowań wyborczych
- zachowań

System wyborczy- zespół reguł rządzących:
- procesem artykulacji preferencji wyborczych w postaci głosów
- procesem transformacji proporcji głosów oddanych na poszczególne partie w proporcję uzyskanych przez nie mandatów

System musi być konstruowany tak by zapewnić:
- uformowanie legislatywy odzwierciedlającej główne tendencje opinii występujących wśród wyborców
- stworzenie rządy który odpowiada wyborcom – przez głosy
- stabilność i trwałość rządu
- dobór takich ludzi, którzy maja zdolności i możliwości do realizacji zadań stawianych przed legislatywą i egzekutywą

Elementy systemu wyborczego:
a) kształt i rozmiar okręgu wyborczego- ogół wyborców uprawnionych do głosowania na tych samych kandydatów (te same listy partyjne); kształt- słabo, gęsto zaludnienie; ludność miejska czy wiejska, (manipulowanie granicami okregów geografia wyborcza, może doprowadzić do nadreprezentacji lub niedoreprezentacji grup społ – niekorzyść gęsto zaludnionych miast); rozmiar- liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa wyborców (1-jednomandatowe; wartość równa liczbie miejsc w parlamencie-cały kraj okręgiem wyborczym-Holandia, Izrael), okręgi nie muszą być równe, liczba miejsc w parlamencie podzielona na liczbe okręgów wyborczych

b)przeciętny koszt uzyskania jednego miejsca w parlamencie= liczba oddanych w okręgu głosów-1 podzielona na liczbę miejsc w okręgu + liczba partii – 1

c) uprawnienia wyborcy w akcie głosowania- D.Rae głosowanie kategoryczne(jeden głos wyborcy na jednego kandydata lub listę, podjęcie decyzji która partie wyborca preferuje, głównie się na nim opiera, minimalizuje wpływ wyborców na nominacyjne decyzje partii w odniesieniu do kandydatów-USA prawybory, wyborca ma jeden głos-wyjątek Szwajcaria, Turcja, Włochy) i porządkujące (oznaczenie kolejności kandydatów na liście, przestawianie, kumulacja większej liczby głosów w stosunku do osoby jednego kandydata lub zestawienie kandydatów z różnych list, pozwala wyborcy na wyrażenie bardziej złożonych i mniej jednoznacznych preferencji; system szwajcarski-kumulacja głosów czyli oddanie kilku głosów na jednego kandydata danej listy kosztem innych kandydatów i zestawienie kandydatów z kilku list partyjnych)

d) formuła wyborcza- reguła który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu i jak przetworzyć liczbę uzyskanych przez partie głosów w liczbę przypadających jej mandatów, często utożsamiana z typem systemu wyborczego, jest źródłem deformacji wyniku wyborczego-niezgodność podziału mandatów z prawdziwymi preferencjami wyborców wyrażonych w głosowaniu; skład- przeliczanie głosów na mandaty i dodatkowo E i F

e) klauzula zaporowa-sztuczny próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów. W RFN 5%, Szwecja, Norwegia, Austria, Włochy 4%, Hiszpania 3%, Dania 2%, Grecja 1%. Niekorzystne dla partii małych ale może je mobilizować do zmiany strategii koalicyjnych

f) wyrównawcza dystrybucja mandatów- możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie krajowym, aby zmniejszyć straty partii, które były poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych i są podreprezentowane. Korzystne dla p.małych, w Danii, RFN, Irlandii, Norwegii, Szwecji- z góry przydzielony % mandatów, 50% w RFN do 5% w Norwegii; Austria, Belgia, Grecja, Włochy –dystrybucja ad hoc, niestała wielkość

TYPOLOGIA SYSTEMÓW WYBORCZYCH:

Kryterium formuły wyborczej- V. Bogdanor – 4 typy:

1. Pluralistyczny- 2 odmiany ze względu na liczbę mandatów obsadzanych w okręgu wyborczym: wariant klasyczny –głosowanie w okręgach jednomandatowych, kraje anglosaskie Wlk. Bryt., USA, Kanada, do niedawna w Nowej Zelandii. Kandydaci zgłaszani przez partie, żeby był mandat to trzeba względną większość głosów, system wprowadzony w 1993 przez referendum do włoskiego parlamentu, w Polsce był w wyborach samorządowych w 1990 i 1994 w gminach do 40 tys. Mieszkańców

Drugi wariant- głosowanie w wielomandatowych okręgach, wyborca ma tyle głosów ile jest mandatów do obsadzenia w danym okręgu, wybrani są Ci którzy uzyskali kolejno największe liczby głosów – Tunezja, Polska wybory do senatu

Większość względna-premiuje partie zdolne do pokonania konkurentów w znacznej liczbie okręgów, niezależnie od % głosów uzyskanych w skali kraju. Klasycznie- zwycięzca musi mieć minimum 1 głos więcej niż inny rywal w ponad połowie okręgów; wyłączone są ugrupowania skoncentrowane w paru regionach; dostosowany do tego, że rywalizują 2 silne ogólnokrajowe partie- W.B, USA,- stabilizuje się scena polityczna przez eliminacje partii słabych, wzmocnienie więzi wyborca- deputowany, bo głos na konkretną osobę- zalety. Gdy jest więcej ugrupowań to wady: większość wyborców z jakiegoś okręgu może nie być reprezentowana, bo oddali głos na przegranych; może dojść do tego ze partia popierana przez mniejszość wyborców będzie, zmusza do głosowania strategicznego, wbrew preferencjom na przedstawicieli najsilniejszych partii

1. Systemy większości absolutnej- okręgi jednomandatowe, poparcie ponad 50% w danym okręgu. Gdy jest kilku kandydatów to może żaden nie uzyskać wymaganej liczby głosów, aby zapobiec jest system powtórnego głosowania – Francja wybory do Zgromadzenia Narodowego i prezydenckie; gdy nie ma absolutnej większości to druga tura, tylko 2 kandydaci z okręgu, którzy najwięcej głosów uzyskali (prezydenckie-2 pierwsi,parlamentarne- ponad 12,5%), w Polsce w.prezydenckie 1990 i 1995, i do senatu 1989, w parlamentarnych- Szwajcaria do 1900, Austria, Holandia, Włochy do 1918, Francja 3 i 5 Republika)

system alternatywnego głosowania- nie musi być druga tura, ale wybór w specyficzny sposób przez wskazanie, który miałby być pierwszy, drugi, trzeci z jednego okręgu(miejsca im przyznaje), suma tego pozwala ustalić, który cieszy się największym poparciem, i eliminuje się tego, co miał najmniej głosów- Australia

systemy większości bezwzględnej- najbardziej deformują wyniki wyborów w stosunku do preferencji, w dwupartyjności mniejsza deformacja niż wielopartyjności-wymusza przetargi międzypartyjne celem zawarcia koalicji w 2 turze. Preferencje dla partii centrowych, mniejsze szanse radykalnych.

1. Semiproporcjonalne- SNTV, wyborca ma jeden głos, okręgi wielomandatowe, mandaty dla kandydatów którzy mają kolejno największa liczbę głosów; możliwość rozproszenia głosów zmusza partie do ostrożnego nominowania kandydatów,mniejszej liczbie niż wynosi liczba mandatów w okręgu

2. Proporcjonalne PR: najbardziej rozpowszechnione w E.Z

- STV

- list partyjnych- partie a nie wyborcy zachowują pełną kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów, kilka odmian ze względu na poziom na którym jest repartycja mandatów między listy (systemy list gdzie cały obszar stanowi jeden okręg wyborczy, partie zgłaszają listy krajowe, mandaty dzieli się na szczeblu ogólnokrajowym- Holandia, Izrael, albo są listy regionalne lub lokalne, ale mandaty na ogólnokrajowym się dzieli, albo lokalne i regionalne listy a mandaty na okręgu wyborczym dzielone albo podział mandatów na szczeblu okręgu wyborczego,ale jest wyrównawcza dystrybucja na poziomie ogólnokrajowym) lub zakres wyboru w ramach listy przez wyborcę (wyborca może jedynie wskazać listę na która głosuje, a nie może dokonać wyboru kandydata- Bundestag RFN, Zgrom Narodowe Francja 1986 albo wyborca może wskazać kandydatów w ramach jednej listy- Izba Deputowanych Włochy do 1993, albo może glosować na kandydatów z różnych list i układać własną listę kandydatów- Rada Narodowa Szwajcaria)

Metody podziału mandatów:d’Hondta, Hagenbacha-Bischoffa, Sainte-Lague, największych reszt, w Europie Zachodniej w wyborach parlamentarnych:

1. d’Hondta – najbardziej rozpowszechniona, należy o grupy tzw. Formuł największych średnich, podzielenie liczby uzyskanych głosów przez poszczególne partie w okręgu wyborczym przez kolejne liczby całkowite(1,2,3), mandaty dla tych, które mają najwyższe wyniki uzyskane. Holandia, Belgia, Austria, Finlandia, Hiszpania, Portugalia, Grecja. Korzystny dla partii silniejszych, umiarkowanie proporcjonalny

2. Sainte-Lague – Skandynawia, prócz Finlandii, dzielimy jak wyżej ale przez liczby nieparzyste(3,5,7). Obecnie zmodyfikowano i pierwszym dzielnikiem jest 1,4 a potem kolejne nieparzyste od 3. Korzystniejszy dla partii małych

3. STV- Irlandia, Malta,celem jest elekcja zespołu najbardziej preferowanych kandydatów przez możliwie największy elektorat. Tylko w wielomandatowych,ale stosunkowo małych ok.5. wyborca szereguje w kolejności od najbardziej do najmniej preferowanego kandydata, potem obliczenie ilorazu wyborczego= (liczba oddanych głosów podzielona przez liczbę mandatów +1) +1

Jak po obliczeniu żaden kandydat 1 miejsca nie przekroczy ilorazu to eliminuje się najsłabszego kandydata i głosy podzielone pozostałych wg uzyskanych drugich miejsc(jak w alternatywnym). Jak jeden kandydat przekroczy określoną przez iloraz wyborczy l.głosów, wtedy ma mandat, a nadwyżkę głosów nad ilorazem dzieli się miedzy drugie miejsca.

System ten jest stosunkowo najwierniej odwzorowującym preferencje wyborcze, ma znaczny zakres swobody wyborcy ale istnieje możliwość osłabienia spójności partii polit.

Historia: proporcjonalne później niż większościowe. Do końca XIX w. były większości bezwzględne, 2 lub więcej tur(Austria,Niemcy,Włochy,Holandia,Norwegia)1885-konferencja w Antwerpii przez zwolenników zasady proporcjonalności(d’Hondt)-s.większości bezwzgl potępiony bo ogranicza wolność wyborców, prowokuje nadużycia,wypacza wole elektoratu. Belgia pierwsza proporcjonalny 1899r.tylko W.Bryt i Francja mają większościowy. RFN i Włochy- s.mieszany, część izby niższej z jednomandatowych, względną większością,reszta z list partyjnych.

Krytyka proporcjonalnych-zachęta do mnożenia partii polit, podziału na frakcje,co destabilizuje polityke-upadek Rep. Weimarskiej, 4 Rep.Fr.; Włochy-wina za niesprawne funkcjonowanie 1 Rep. Na proporcjonalny i do częściowo większościowego poszli od 1993.

Kraje najwyżej efektywnej liczbie partii- Finlandia, Szwajcaria, Belgia, Dania są prop.niższa trwałość gabinetów(stabilność polit), a Włochom nic nie dała zmiana na mieszany.

Podział Lakemana:
1. większościowe:
A. większości względnej: jednomandatowe okręgi (W.Bryt,USA,Nowa Zelandia), wielomandatowe ( Turcja, Argentyna)
B. większości absolutnej jednomandatowe:(drugie głosowanie Fr, alternatywne głosowanie(Australia), wielomandatowe (drugie głosowanie, alternatywne głos.)

2. semiproporcjonalne- ograniczone głosowanie, SNTV, komunikacyjne głosowanie

3. proporcjonalne:
A. listy partyjne(żadnego wyboru między kandydatyami, wybórj jednego w ramach listy, wybór wiecej niż jednego, wybór więcej nie ograniczony listą
B. systemy mieszane
C. STV

Taylora- Johnstona typologia:

1. Pluralistyczne:
   jednomandatowe, wielomandatowe, zbalansowany system pluralistyczny SNTV

2. Systemy preferencyjne:
   jednomandatowe- alternatywne głosowanie,drugie głosowanie
   wielomandatowe: STV

3. Systemy list partyjnych

4. Systemy mieszane

Tabela s. 238

Europa Zachodnia: okręgi wielomandatowe, głosowanie kategoryczne, formuła proporcjonalna. Wyjątek W.Bryt.(jednomandatowe,większość względna), Irlandia, Włochy do 1993, Szwajcaria (głosowanie porządkujące) Francja (5Rep. Większość bezwzględna)

Systemy silne- dysproporcjonalność, preferowane wielkie partie, stabilność gabinetowa

Systemy słabe- celem jest zwiększenie stopnia proporcjonalności miedzy % zdobytych głosów i zyskanych mandatów.

Polityczne konsekwencje systemów wyborczych

System wyborczy który odzwierciedlałby w 100% preferencje wyborcze (max.proporcjonalność) jest ideałem. Deformacje polegają na tym, że partie są nadreprezentowane (maja większy % mandatów niż oddanych na nie głosów) podreprezentowane.

M. Douver tezy: skonstruowane w zamrożeniach systemu,nie są prawdziwe w 70.i 80.latach,bo nie uwzględnił przechwytywania głosów przez nowe partie,ani polityki koalicyjnej-nawet głosowanie na partie słabą( ponadreprezentowaną) może doprowadzić do jej uczestnictwa w gabinecie-FDP w RFN.
- mechaniczny efekt prawa wyborczego, wszystkie partie uczestniczące w wyborach, z wyjątkiem 2 najsilniejszych są permanentnie podreprezentowane
- psychologiczny efekt prawa wyborczego, wyborcy są skłonni głosować na partie silniejsze, w obawie przed obniżeniem znaczenia swego głosu

Pomiar proporcjonalności (dysproporcjonalności) :

Metoda- R. Gounther wzór s.240

1. Deformacja: silniejsza w formule większościowej, słabsza w proporcjonalnej, indeks proporcjonalności w większościowej koło 80, proporcjonalnej do 86 Hiszpanii do 98 Austrii,Danii, Niemiec
   prawo sześcianu- J. Smith- proporcja mandatów uzyskanych przez 2silniejsze partie jest sześcianem proporcji zdobytych przez nią głosów(do większościowej)

2. Indeks proporcjonalności wzrasta wraz ze zwiększeniem rozmiaru okręgu. Im większy okręg wyborczy tym słabsza deformacja wyników(zmiana prawa wyborczego redukcja liczby okręgów, Islandia1959-zmieniono jednomandatowe na wielomandatowe-IP wzrost 4razy; Austria 1971-3razy zmniejszono l.okregów a indeks propor bliski ideału bo 99. Niemcy-wyjątek bo IP 98 i 2 mandaty.

3. Indeks proporcjonalności wzrasta wraz ze stabilizacją systemu partyjnego i redukcją efektywnej liczby partii. Większościowe-najsilniejsza deformacja w VRep.Fr. i Kanadzie; najsłabsza w USA i WB; proporcjonalne najwyższy IP- Austria i RFN-2,5partyjne , najniższy Hiszpania,Grecja,Finlandia,Norwegia,Portugalia,Belgia,Szwecja-efektywna liczba partii na poziomie wyborczy>3 wyj. Dania bo wysoka ELP=5,4 a IP=98 i Włochy do 1994 (5,2 i 95)

4. Wzrost wartości indeksu proporcjonalności skorelowany z wyrównawczą alokacją mandatów, tam gdzie przewiduje się stała pulę miejsc rozdzielanych tak. Niemcy 50% tak przydzielanych, Dania 20%, Szwecja 11%-grupa państw które mają najwyższą proporcjonalność;Norwegia5%-

5. Klauzula zaporowa nie wpływa na zmniejszenie proporcjonalności systemy wyborczego, IP=98 i mają klauzule to RFN, Austria, Dania. Szwecja i Norwegia 4% a wyższy IP niż w Hiszpanii 3% a 86.

Zwiększenie proporcjonalności gdy:
-proporcjonalne formuły wyborcze (klasyka Sainte-Lague)
-duży rozmiar okręgu wyborczego
-stabilizacja systemu wielopartyjnego
-zastosowanie zasady alokacji wyrównawczej

Punkt przełomu- uzupełnia IP- próg poparcia poniżej którego pojawia się podreprezentacja. Im wyższy tym niższa proporcjonalność i mniej szans dla partii słabych.np. wysoki PP w W.Bryt 1983-Alians Demokratyczny czyli liberałowie i socjaldemokraci, ponad 25%poparcia i 3,5%mandatu. Nowa Zelandia i USA ma wysoki próg-kraje większości względnej i jednomandatowych okręgów. Najniższy w latach 80. W Danii2%,Szwecji4,5%,Holandii,Austrii5%,RFN,Norwegia8%-system proporcjonalny(d’hont,Sainte-Lague) i wielomandatowe okręgi,najwyższy poziom proporcjonalności.korzystne dla partii małych,bo wysoki poziom proporcjonalności i niski punkt przełomowy gwarantuje minimalizacje szkodliwego efektu podreprezentacji.

Redukcja efektywnej liczby partii-tez łączy się z IP, EFP uczestniczących w wyborach jest zawsze wyższa bu z analogiczny wskaźnik odniesiony do partii reprezentowanych w parlamencie.redukcja wynika z systemu wyborczego i formuły lub klauzuli zaporowej.Dania 2,RFN 5%.Współczynnik redukcji w systemach jednomandatowych okręgów i większościowej formule jest wyższy niż w proporcjonalnymi z dużymi okręgami wyborczymi.niekorzystne dla partii małych,wzmacnia partie najsilniejsze

Wzór, s.243 –jeżeli ELP na poziomie wyborczym=4, a na parlamentarnym=3 to współczynnik redukcji=25

Wartość współczynnika redukcji efektywnej liczby partii jest odwrotnie proporcjonalna do wysokości indeksu proporcjonalności- im wyższa proporcjonalność tym niższy współ. redukcji ELP i mniejszy zakres nadreprezentacji(podprezentacji).
najniższy-Austria 3,7; Dania, Irlandia,RFN, Holandia-najwyższa proporcjonalność systemów wyborczych
najwyższy-Hiszpania socjaliści i partia ludowa, W.Bryt-partia pracy i konserwatyści.-proporcjonalność najniższa,nadreprezentacja; poszkodowane partie 3 Zjednoczona Lewica i Alians Dem.

Większa redukcja w większościowych systemach z niska proporcjonalnością.
redukcja powoduje że zdobycie przez partie bezwzględnej większości mandatów nie musi się równać ze zdobyciem bezwzględnej większości głosów.-jednomandatowe,większość względna, czysta dwupartyjność.

Większości sztuczne-partia ma bezwzględna większość mandatów,ale nie ma bezwzględnej większości głosów, częste , Hiszpania,Grecja,W.Bryt.
większość wypracowana-bezwzględna większość mandatów równa się z większością głosów (Portugalia 50%

Naturalne mniejszości- żadna partia nie osiąga bezwzględnej większości ani głosów ani mandatów, reszta europy

Polityczne konsekwencje:
-powodowanie efektu dysproporcjonalności, nadreprezentacja najsilniejszych grup i podreprezentacja słabszych
-redukowanie efektywnej liczby partii reprezentowanych na arenie parlamentarnej w stosunku do ELP uczestniczącej w wyborach
- produkowanie, systemów większości sztucznej, nie wynikającej z faktu bezwzględnej większości głosów

Częściej w większości względnej i bezwzględnej niż proporcjonalnych (wyj d’hondta)

Typologia-PP,punkt przełomu,RELP:

1. Systemy relatywnie proporcjonalne- w miarę wiernie odwzorowują strukturę preferencji wyborców w głosowaniu, wysoka proporcjonalność, niski punkt,niski RELP Austria, Dania, RFN, Holandia, Irlandia, Szwecja

2. Umiarkowanie deformujące- niższy poziom proporcjonalności,średni punkt, średnia redukcja ELP, Finlandia,Grecja,Norwegia,Portugalia,Szwajcaria,Włochy

3. Dyskryminujące- nie odzwierciedlają struktury preferencji wyborczych, podreprezentacja partii małych. Niski poziom proporcjonalności, wysoki punkt, wysoka redukcja ELP. Większościowe W. Bryt,Vrep.Fr./Hiszpania(d’hondta)

Systemy proporcjonalne to trojański koń demokracji-Hermens, bo powodują zbędna multiplikacje partii, zachęcają do dezintegracji, radykalizują,zmuszają do niepotrzebnych koalicji.(podstawa zmiany we Włoszech)