PR A C A Z PS Y C H O L O G I I

W I E K U D O R A S T A N I A

CZĘŚĆ I

GRUPA RÓWIEŚNICZA W OKRESIE ADOLESCENCJI 







CZĘŚĆ II

CHARAKTERYSTYKA DZIECKA NIEDOSTOSOWANEGO 







Plan pracy:

1.

Charakterystyka okresu dorastania



dojrzewanie biologiczne



rozwój tożsamości



ś

wiatopogląd młodzieży

2.

Zmiany w sferze społeczno – moralnej



zachowania antyspołeczne



moralność autonomiczna.

3.

Grupa rówieśnicza i PROBLEM NIEDOSTOSOWANIA SIĘ.

Literatura:
1.

Maria Przetacznikowa i Grażyna Makiełło-Jarża Psychologia rozwojowa wyd. II War-
szawa 1977, PWN

2.

E. B. Hurlock Rozwój dziecka wyd. III, Warszawa 1985, PWN

3.

Jan Strelau Psychologia, Tom I, wyd. I, Gdańsk 2000, GWP

4.

Jan Strelau Psychologia, Tom II, wyd. I, Gdańsk 2000, GWP

5.

T. Gordon Wychowanie bez porażek w szkole , wyd. VI, Warszawa 2000, Instytut Wy-
dawniczy PAX

Praca z psychologii wieku dorastania

2

6.

Stanisław Mika Psychologia społeczna dla nauczycieli, wyd. II, Warszawa 1987, WSZiP

Po co istnieje psychologia rozwojowa? Po to aby badać i określać normy pomocne w
poznaniu psychiki dziecka, tak aby mogło prawidłowo się rozwijać w idealnych dla siebie
warunkach. Podstawą dobrego wychowania jest dobre poznanie psychiki i odstępstw od norm
u dzieci. Psychologia rozwojowa charakteryzuje proces rozwoju psychicznego, bada właści-
wości i prawidłowości rozwoju psychicznego dziecka oraz czynniki kształtujące jego rozwój.
Ten dział psychologii pozostaje także w ścisłym związku z pedagogiką, która zajmuje się
sferą wychowania dziecka. Wiek dorastania został wyodrębniony w wyniku podziału psycho-
logii ontogenetycznej.
Początek tego okresu wyznaczają zmiany natury anatomiczno - fizjologicznej, jakie za-
chodzą w organizmie. One właśnie sygnalizują rozpoczęcie biologicznej fazy dorastania. Fazę
tę kończy osiągnięcie biologicznej dojrzałości: zdolności do dawania życia. Ta faza jest na-
zywana również fazą pokwitania lub pubertalną. Fazę drugą wyznaczają zmiany w sferze
psychicznej, przede wszystkim w obrazie własnej osoby. Zakończenie tej fazy wiąże się z
osiągnięciem dojrzałości psychicznej, czyli ze zdolnością do decydowania o sobie, odkryciem
sensu własnego istnienia i odnalezieniem własnej tożsamości
Wg E. Eriksona adolescencja przypada na lata od 13 do 18 roku życia. To stadium charakte-
ryzuje osiąganie odpowiedzi na pytanie, „kim jestem i kim mogę być”. Jest to skrzyżowanie
dzieciństwa i dojrzałości. Dorastający musi ustanowić podstawową tożsamość społeczną i
zawodową lub pozostanie nieokreślony co do roli, jaką ma pełnić jako dorosły. Podstawowy
czynnik w rozwoju tego okresu to społeczność rówieśników. Obszary rozwoju wg Newma-
nów to m.in.: obszar dojrzewania fizycznego (wzrost i masa ciała, dojrzewanie seksualne,
skok pokwitowy); operacje formalne; rozwój emocjonalny; autonomia w stosunku do rodzi-
ców (niezależność emocjonalna, fizyczna, ekonomiczna).

W fazie pokwitania pojawiają się pierwszorzędne i drugorzędne cechy płciowe. Skok po-

kwitaniowy objawia się szybkim wzrostem ciała. Zmiany w dojrzewaniu fizycznym zależne
są od czynników socjoekonomicznych, przy czym większą podatność w tym zakresie obser-
wuje się u chłopców w porównaniu z dziewczętami.

Jak wspomniałam, dorastanie to okres poszukiwania własnej tożsamości i próby określe-

nia siebie. Młody człowiek poszukuje wiedzy o sobie poprzez refleksję nad sobą. Ujawnia się
tutaj tzw. kryzys tożsamości. Jego rozwiązanie zależy od: poczucia wewnętrznej identyczno-
ś

ci i ciągłości; dostrzegania tej identyczności i ciągłości przez innych; potwierdzenia percep-

cji samego siebie w kontaktach interpersonalnych. Młodzież poszukuje własnej tożsamości w
stałości stosunku do niej rodziców; tworzeniu nowego obrazu własnej osoby – często poprzez
przejmowanie cudzych zachowań, poglądów, przekonań; w sprawdzeniu swoich możliwości
fizycznych i psychicznych. Dokonywanie samodzielnych wyborów wiąże się często z prze-
ż

ywaniem konfliktu między pragnieniem samodzielności a lękiem przed odpowiedzialnością.

Brak rozwiązania kryzysu tożsamości prowadzi, zdaniem Eriksona, do trudności w ustalaniu
właściwych relacji z otoczeniem, uwzględniających wzajemne wymagania partnerów integra-
cji. Mamy wówczas do czynienia z rozproszeniem ról, poczuciem dezorientacji co do tego,
kim się jest. Dorastający może mieć poczucie opuszczenia i rozpaczy i w konsekwencji wyco-
fywać się z otoczenia, a w skrajnych wypadkach – przyjmować negatywną tożsamość, pre-
zentując zachowania bądź postawy sprzeczne z obserwowanymi u rodziców i wychowawców

Ś

wiatopogląd młodzieży jest wyrazem intelektualnego modelu świata, połączonego z jego

oceną. W omawianym okresie ulega on ciągłym przemianom, jest niestabilny. Jego specy-
ficzną forma jest idealizm młodzieńczy. Przechodzi on od optymistycznej wizji przyszłości,
przez krytykowanie innych, postawy negatywne, cynizm, do rozróżniania tego, co jest, a co
nie jest możliwe do zrealizowania.

Praca z psychologii wieku dorastania

3

Na początku okresu dojrzewania następuje zmiana w postawach społecznych, spadek za-

interesowania aktywnością grupy i tendencja do preferowania samotności. Zachowania mło-
dego człowieka są coraz bardziej antyspołeczne. Najgorsze przejawy takiego zachowania wy-
stępują w ciągu 6 – 12 miesięcy poprzedzających dojrzewanie płciowe – tzn. u dziewcząt w
okresie między 12 i 13 r. ż, a u chłopców pomiędzy 13 i 14 r. ż. Po osiągnięciu punktu szczy-
towego następuje zwykle szybko spadek zachowań antyspołecznych. Taka droga postępowa-
nia jest częściowo rezultatem szybkich i daleko idących zmian fizycznych i hormonalnych,
zależy również od czynników środowiskowych. Gdy dojrzewanie seksualne dorastającego,
różni się od dojrzewania równolatków, następuje poczucie krzywdy. Zmiany fizyczne, powo-
dują nadmierną troskę o siebie i niepokój. Dzieci, które za bardzo martwią się, stają się zbyt
sobą zajęte, a więc aspołeczne.

Na omawiamy okres przypada etap moralności autonomicznej (jej początek – 10 –11r. ż).

We wczesnym stadium tego okresu sądy dziecka cechują się pryncypialnością. Dziecko uwa-
ż

a, że bez względu na sytuację należy podporządkować się regule. Jego oceny moralne są

bardzo surowe (nie uznawanie kłamstwa nawet w szlachetnych celach).

W wieku od 11 do 15 lat dziecko przyjmuje i interioryzuje wiele reguł postępowania w

grupie rówieśniczej. W tym okresie przynależność do grupy koleżeńskiej ma dla dziecka bar-
dzo duże znaczenie. Stara się ono podporządkować normom i regułom postępowania obowią-
zującym w zespole. Współżycie z rówieśnikami stwarza konieczność przystosowania się
dziecka do nich, a równocześnie przyswojenia sobie umiejętności oczekiwania od współpart-
nerów respektowania obowiązujących zasad. Odkrywa ono, że prawdomówność czy też lojal-
ność jest niezbędna w kontaktach z przyjacielem. W tym okresie dziecko musi wytworzyć
sobie pewną hierarchię wartości. Zatem na przykład udział w bardziej skomplikowanych za-
bawach i grach sportowych z regułami jest możliwy dopiero u uczniów klas szkoły podsta-
wowej. W wieku od 12 do 14 lat dziewczęta zaczynają się interesować chłopcami, którzy na
ogół wolą przebywać tylko w swoim towarzystwie.

Gdy zainteresowanie zabawą maleje na skutek zmian fizycznych, które wyczerpują ener-

gię, i ponieważ nasilają się obawy związane z tymi zmianami, dzieci pragną raczej rówieśni-
ków niż towarzyszy zabaw. Członkowie rodziny rzadko zaspokajają potrzeby towarzystwa
odczuwane przez dzieci w tym wieku. Tu wystarcza zwykle jeden kolega (lub najwyżej
dwóch), który może pełnić rolę zaufanego przyjaciela. Dziecko dobiera przyjaciół spośród
członków swych poprzednich grup rówieśniczych albo spośród dorosłych te osoby, które po-
trafią je „zrozumieć” i chętnie słuchają ich zwierzeń.

Poza kontaktami z rodzicami, które często przyjmują formę buntu, młody człowiek, aby

prawidłowo się rozwijać , musi kontaktować się z rówieśnikami. Dziecko wstępuje więc do
różnych „klubów”, szuka przyjaźni, nie chce być odtrącone. Maria śebrowska dokonuje na-
wet podziału i opisu każdej z grup (mówi o paczkach, grupach koleżeńskich, bandach i gan-
gach). Oprócz tego przedstawia grupy formalne, które zostały stworzone sztucznie, tak aby
rozwijać zainteresowania młodzieży, albo uczyć współżycia między sobą (ZHP, kluby,
związki i kółka).

Spośród wszystkich towarzyszy dzieci największy wpływ na ich uspołecznienie wywiera-

ją przyjaciele. Na ogół kilku przyjaciół przyczynia się do tego bardziej niż jeden, wkład każ-
dego z nich może być bowiem inny. Dziecko samotne zwykle nie jest w stanie, na skutek bra-
ku doświadczenia, osiągnąć pełnego, zadowalającego uspołecznienia. Może tego natomiast
łatwiej dokonać grupa złożona z dzieci o różnych zainteresowaniach i zdolnościach. Grupa
rówieśnicza, czy klasa szkolna ma znaczenie, nie tylko dla rozwoju procesów poznawczych,
ale wpływa na wiele innych, istotnych spraw:
1.

Grupa może w jakimś stopniu wpływać na zdrowie psychiczne swoich członków. Jed-

nostki izolowane w grupie, w przeciwieństwie do akceptowanych, mają różne problemy psy-

Praca z psychologii wieku dorastania

4

chologiczne wiążące się z ich zdrowiem psychicznym. W niektórych przypadkach izolowani
mogą się nawet stać nieletnimi przestępcami.
2.

Grupa przekazuje wartości, postawy, normy, itp.

3.

Grupa może uczyć swoich członków zachowań społecznie niepożądanych, takich jak

zachowania agresywne, używanie alkoholu czy narkotyków.
4.

Grupa rówieśnicza bywa często pierwszym źródłem wiedzy i doświadczeń seksualnych.

5.

W grupie typu klasa szkolna dzieci uczą się przyjmować perspektywę innych, co jest

bardzo ważne dla rozwoju moralnego.
6.

W jakimś stopniu grupa wpływa na aspiracje swoich członków w zakresie edukacji.

Uczniowie bowiem często wybierają określona szkołę czy kierunek studiów z zależności od
tego, co mówią i robią inni.

Odrzucanie lub pomijanie ma różny wpływ na dziecko, w zależności czy jest samotnikiem

dobrowolnym czy niedobrowolnym. Najczęstszymi ofiarami odrzucenia lub ignorowania są
jednak dzieci nowo zamieszkałe w sąsiedztwie, nie należące do żadnej grupy, upośledzone
fizycznie, takie, które nie mogą dotrzymać kroku rówieśnikom, lub dzieci egocentryczne w
swoich zainteresowaniach, mające mało do zaoferowania grupie.

Najpoważniejsze zagrożenie dla rozwoju społecznego stanowią uprzedzenia i antyspo-

łeczne zachowanie się dojrzewającego dziecka, doprowadzają one bowiem do złej opinii oto-
czenia o nim i negatywnego pojęcia własnego „ja”. Odbiegający od przeciętnej przebieg doj-
rzewania seksualnego jest szczególnie niebezpieczny dla właściwej socjalizacji, ponieważ
jego skutki w przystosowaniu psychicznym i społecznym dziecka mają tendencję do utrzy-
mywania się.

Uczestniczenie w życiu społecznym zależy od dojrzałości człowieka. Na tym polu mło-

dzież się dopiero przystosowuje, wpajając sobie odpowiednie normy i wzorce.
W miarę rozwoju uczuć, powstają potrzeby ich realizacji na gruncie wyższym (np. patrio-
tyzm, albo uczucia estetyczne, które wyrażają się w zwiększonej wrażliwości na sztukę albo
na piękno). Nastroje emocjonalne mogą podlegać wpływom epoki, w jakiej żyje młody czło-
wiek. Kilkanaście lat temu mentalność młodzieży była inna, niż teraz. Zmiany zależą od ta-
kich czynników, jak rozwój mediów, poglądów politycznych, mody, komputeryzacji, itp.

Kiedy następuje przemiana fizyczna i psychiczna dziecka, kształtuje się w nim wola, czyli

ś

wiadoma działalność. We wczesnym okresie dorastania, pojawia się tzw. przekora czyli

krnąbrność i nieposłuszeństwo wobec dorosłych. Dziecko próbuje wtedy dać do zrozumienia,
iż to ono ma rację, nawet jeśli jest to dla niego niekorzystne. Zjawisko to trwa przez cały
okres dojrzewania i nie ma dokładnej granicy. Dziecko stara się jednak kształtować swoją
wolę, tak aby osiągnąć ideał upatrzonej osobowości, czy w dążeniu do np. odporności na ból,
poprzez pozbawianie się określonych form przyjemności. Ten proces następuje jednak dopie-
ro u szczytu dojrzewania, czyli w wieku 17/18 lat.

Powyższy proces może prowadzić do kryzysu autorytetu rodziców.

Młodzież zaczyna sama rozumieć i interpretować świat wedle swojego uznania, które staje się
najwyższą wartością, bez względu na normy czy zasady. Warto by tu dodać, iż często dorośli
próbują odizolować dziecko od otoczenia, którego sami się boją, nie bacząc na fakty, lecz
intuicyjnie.

W wieku 18 lat kończy się okres dojrzewania i następuje faza młodzieńcza . W latach 60-

tych badacz A. Cole wymienił dziewięć dziedzin, w których te zmiany zachodzą:

-

dojrzewanie emocjonalne,

-

wzrost zainteresowania płcią przeciwną,

-

dojrzewanie społeczne,

-

ucieczka spod kontroli domu,

-

dojrzewanie intelektualne,

-

wybór zawodu,

Praca z psychologii wieku dorastania

5

-

używanie wolnego czasu,

-

filozofia życia,

-

identyfikacja samego siebie.

Kończąc charakterystykę okresu dojrzewania, należy wspomnieć o trudnościach wycho-

wawczych. Bowiem nie wszyscy dorastają wedle oczekiwanych norm i zasad. Trudności wy-
chowawcze rozpoczynają się od negacji woli rodziców, od braku uprzejmości wobec nich do
aroganckiego zachowania, ślepego uporu opartego na zasadzie przekory. Przyjmowanie przez
dziecko pewnego światopoglądu, który nie ukazuje świata w neutralnym świetle, prowadzi do
zaburzeń psychiki, a nauczenie młodego człowieka nowych zasad świata musi polegać na
całkowitym zanegowaniu i zburzeniu starego światopoglądu. Na początku prowadzi to do
osamotnienia dziecka w świecie, które czuje się zagubione. Dlatego też zasady kulturowe
powinny być przyjmowane z dużą ostrożnością przez młodzież.

Dorastanie jest tym okresem, w którym ujawniają się wszelkie nieprawidłowości w roz-

woju, który ma doprowadzić młodego człowieka od stanu bycia dzieckiem i wprowadzić go
w dorosłe życie. Jest to okres przemian, często nieprzewidzianych, ale prawie zawsze prowa-
dzących do całkowitej kontroli nad własnym „ja” i własnym życiem.

CZĘŚĆ GRUGA

Opis osoby.
Krystian S. ma 14 lat. Wyglądem zewnętrznym nie różni się od rówieśników. Jest prze-

ciętnego wzrostu, ma drobne problemy z trądzikiem młodzieńczym. Jest wrażliwym chłop-
cem, raczej cichym i nieśmiałym. Nie ma rodzeństwa. Najczęściej przebywa w otoczeniu do-
rosłych ludzi, przeważnie rodziny. Dobry kontakt ma z 27 kuzynem, nie mieszkającym jednak
w tej samej miejscowości. Krystian od 6 miesięcy mieszka w mieście wojewódzkim. Jego
ojciec otrzymał propozycję pracy i dlatego wraz rodziną, przeprowadzili się. Przedtem
mieszkali w małym miasteczku. Nadmienię, że rodzice mają wykształcenie wyższe i pracują
w swoich profesjach.

Na osiedlu, gdzie mieszkają jest wielu rówieśników Krystiana, jednak on nie kontaktuje

się z nimi.

Opis niedostosowania.
Krystian w szkole nazywany jest „nowym”. Nie umie sobie z tym poradzić. Ma wrażenie,

ż

e nikt go nie lubi. Nie uśmiecha się, nie zabiera głosu na lekcjach. Na przerwach stoi przy

ś

cianie, na uboczu. Jego samoocena jest bardzo zaniżona, ma on poczucie, że jest inny od

grupy.

Osoby z negatywną samooceną funkcjonują źle. Przede wszystkim nie wykorzystują szans

na osiągnięcie sukcesu tam, gdzie mają ku temu predyspozycje. Niska samoocena podpowia-
da im bowiem, że lepiej takich prób nawet nie podejmować. Poza tym często generalizują
konsekwencje porażki na wszelkie aspekty swego funkcjonowania i nie uruchamiają mecha-
nizmu autoafirmacji. Co gorsza, stosują także inne destruktywne techniki radzenia sobie z
zagrożeniem. Aby obronić i tak już relatywnie niską samoocenę, usiłują nieźle wypaść w
porównaniu do innych osób. śeby to osiągnąć, uciekają się do oczerniania ich i przypisywa-
nia im różnych negatywnych atrybutów. Starają się też wytłumaczyć sobie swoje porażki
wrogością zewnętrznego świata społecznego, demonstrując negatywne postawy wobec innych
ludzi i zamykając się przed nimi.

Klasa nie interesuje się nim, jest od dla niej małowartościowy, ponieważ nic „nie wnosi”

do zespołu. Chłopiec nie bierze udziału w imprezach klasowych, szkolnych – symuluje cho-
robę, rodzice piszą mu usprawiedliwienia, nie domyślając się przyczyn złego samopoczucia,

Praca z psychologii wieku dorastania

6

akurat przed ważnymi wydarzeniami w szkole. Pogorszenie w nauce jest banalizowane. Do-
rośli, zwracają tylko chłopcu uwagę, że jest leniwy. Krystian od pewnego czasu zaczął się
zamykać w pokoju, nie zważa na wołania rodziców. Na pytania odpowiada zdawkowo „nie
wiem”, „nic”. Chłopiec cały dzień spędza przy komputerze. Bardzo się interesuje sprawami
techniki, zagadnieniami komputeryzacji. Zauważa się tutaj, znamienne zastąpienie kontaktu z
rówieśnikami – kontaktem z komputerem. Rodzice zauważyli problem w momencie, kiedy
ich syn zaczął wybuchać złością, przejawami złych emocji, nawet wybiegał płacząc z pokoju.
Takie sytuacje miały miejsce podczas namawiania Krystiana do wyjścia na podwórko czy
podczas wyrażania pretensji o jego nieustanną pracę z komputerem.

Nieśmiałość w wieku lat 14 nie powinna mieć takiego nasilenia jak w omawianym przy-

padku, „spada” ona raczej do zera. Kulminacyjny moment tego stanu przypada u chłopców na
12 rok. U Krystiana ma on bardzo silny wyraz, co uniemożliwia mu dobre funkcjonowanie,
nie tylko w grupie, ale w ogóle.

Omawiany chłopiec stał się osobą antyspołeczną. Wie, czego grupa od niego oczekuje,

lecz na skutek swych antagonistycznych postaw w stosunku do innych ludzi ignoruje, lekce-
waży panujące zwyczaje. W rezultacie stał się osobą izolowaną. Nie ma przyjaciół wśród ró-
wieśników.

Rozróżnia się dwa rodzaje izolowanych: 1) dobrowolnie samotnych, którzy odsuwają się

od grupy, ponieważ nie interesują ich jej członkowie lub działalność; 2) samotnych nie z wła-
snej woli (do których należy omawiany chłopiec), odrzuconych przez grupę, chociaż chcieli-
by się z nią identyfikować. „Subiektywnie” dzieci samotne nie z własnej woli mogą myśleć,
ż

e grupa ich nie chce i same się od niej odseparowują. „Obiektywnie” natomiast są one rze-

czywiście odrzucane przez grupę.

To, jak wielki wpływ na rozwój dzieci wywiera odrzucanie ich lub pomijanie przez grupę

społeczną, zależy w pewnym stopniu od tego, jak ważna jest dla nich aprobata i akceptacja
społeczna. Na przykład różne potrzeby mają samotnicy dobrowolni i niedobrowolni – pierwsi
mniejsze niż drudzy.

Negatywne konsekwencje psychologiczne odrzucenia lub ignorowania przez rówieśni-

ków.

Dzieci źle przystosowane:

-

są samotne, ponieważ ich potrzeby społeczne nie są zaspokojone

-

są nieszczęśliwe i niepewne

-

wytwarzają niekorzystne pojęcie własnego „ja”, które może prowadzić do zaburzeń oso-
bowości

-

są pozbawione możności nabywania doświadczeń niezbędnych w procesie socjalizacji

-

mają poczucie krzywdy, ponieważ są pozbawione przyjemności, jakich zaznają ich ró-
wieśnicy

-

czasami próbują siłą wejść do grupy, a to powiększa odsuwanie się grupy od nich i dal-
sze ograniczanie możności nabywania umiejętności społecznych

-

ż

yją w stanie niepewności co do tego, jakie są reakcje społeczne w stosunku do nich, a to

z kolei powoduje, że są lękliwe, nieśmiałe i nadwrażliwe

-

często dostosowują się w sposób niewolniczy, w nadziei, że to wzmocni ich akceptację
społeczną

Przyczyny niedostosowania.
Do najważniejszych czynników, jakie złożyły się na obecną sytuację Krystiana, należą:

wychowanie w otoczeniu dorosłych, brak rodzeństwa, zmiana otoczenia w trakcie roku szkol-
nego, konieczność szybkiego dostosowania się do nowych warunków.

Ten młody człowiek został wychowany w atmosferze dorosłych osób. Kontakt z rówie-

ś

nikami ograniczony był do minimum, ale jednak był. Autorytetem i osobą dla niego zaufaną

Praca z psychologii wieku dorastania

7

był wspomniany na początku 27-letni kuzyn. Bardzo ważny proces uspołecznienia w dzieciń-
stwie został zaniedbany. Dlatego teraz, po zburzeniu pewnego rodzaju stabilizacji (mowa o
przeprowadzce), tak trudno jest mu się dostosować do nowych warunków. Krystian jest jedy-
nakiem. To powoduje, że pozostawiony jest sam sobie. Nie może porównać swego zmieniają-
cego się ciała, swych reakcji na zmiany w zachowaniu z bliską osobą, tym bardziej, że jak
wspomniałam, nie miał należytego kontaktu z dziećmi.

Po przeprowadzce do dużego miasta, poczuł się zagubiony, nie mógł sprostać zadaniom

jakie przed nim stanęły, m.in. dojazd autobusem, nowe zasady panujące w szkole, przystoso-
wanie się do nowych sąsiadów. Niestety rodzice nie w porę zorientowali się co tak naprawdę
wpływa na zachowanie ich dziecka, zbyt zajęci sprawami zawodowymi.

Ważny czynnik to wejście do nowej klasy w trakcie roku szkolnego, kiedy zespół przy-

gotowywał się do Akademii z okazji dnia patrona szkoły. Nauczyciel zbyt zajęty sprawami
imprezy, „przeoczył” wdrożenie nowego ucznia do zespołu klasowego.

Opis leczenia.
Terapia Krystiana S. musi obejmować współpracę całego otoczenia, czyli rodziców, na-

uczyciela, pedagoga szkolnego czy psychologa oraz zespołu klasowego, uprzednio odpo-
wiednio przygotowanego przez wychowawcę.

Pedagog poinformowany przez rodziców o problemie ich syna, powinien zanalizować

dokładnie sytuację. Przyczyn, które miały źródło w przeszłości, jak jedynactwo, czy wycho-
wanie w atmosferze dorosłości, nie da się już usunąć.

Ważne jest uświadomienie dziecku, dlaczego jest odtrącane przez klasę. Powinno wie-

dzieć, że to nie jest tylko jego wina. Trzeba podnieść jego samoocenę, wskazać elementy,
które są ważne i atrakcyjne w nim samym.

Rola nauczyciela powinna polegać na: rozmowie z uczniami, nie mającymi problemów

w nauce; zorganizowaniu samopomocy koleżeńskiej (ważny jest udział osób, które są na-
prawdę chętne do tego przedsięwzięcia); wdrożenie Krystiana do czynnego udziału w życiu
klasy; zastosowanie konstruktywnych metod niesienia pomocy uczniom („otwieracze”, ak-
tywne słuchanie), np. za książką T. Gordona „Wychowanie bez porażek”. Krystian musi się
poczuć dobrze w szkole, istotne jest zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, należy wytwo-
rzyć atmosferę serdeczności i życzliwości.

Rola rodziców. Ważne są rozmowy z synem, poświęcanie mu więcej czasu, interesowa-

nie się jego osiągnięciami, problemami, a przede wszystkim przywiązanie uwagi do jego kon-
taktów z rówieśnikami. Moja propozycja to zaangażowanie dzieci -znajomych rodziców, np.
zorganizowanie przyjęcia urodzinowego- niespodzianki, czy wspólnego wyjazdu na weekend
z całymi rodzinami. Aktywność społeczna chłopca ma szansę rozwinąć się po zapisaniu go
np. do klubu sportowego, kółka zainteresowań w szkole czy po wysłaniu go na kolonię.

Niedostosowanie tego rodzaju, w przedstawionym przeze mnie świetle, nie jest bardzo

głębokie. Ważne jest, że nie rozwiązany problem może się uwewnętrznić tak bardzo, że do-
prowadzi do poważnego zaburzenia, możliwego do wyleczenia tylko w długiej i komplekso-
wej psychoterapii.