1. Na czym polega ekonomiczny aspekt ludzkiej działalności?

Gospodarczy charakter działalności ludzi jest jednym z wielu jej aspektów, choć czasem może mieć
znaczenie pierwszoplanowe (praca najemna, własna firma). Aspekt ten dotyczy natury
gospodarowania, które obejmuje dużą grupę zachowań ludzkich, których efektem jest wytwarzanie
potrzebnych, a nie dostarczonych bezpośrednio przez przyrodę dóbr. Trudno jednak określić, co jest
najważniejsze: wytwarzanie, pomnażanie dochodu i majątku, wymiana dóbr, czy sposób
podejmowania decyzji. Gospodarowanie jest procesem historycznym i w różnych okresach na
pierwszy plan wybijały się inne pytania, w zależności od sposobów gospodarowania i pojmowania
świata (np. nowożytna ekonomia rozwinęła się w równolegle do gospodarki rynkowej).

2. Jakie jest pochodzenie nazwy “ekonomia“?

Stworzył ją Arystoteles. Pochodzi ze złożenia dwóch greckich słów: oikos (gospodarstwo domowe) i
nomos

(prawo). Oznaczała, że ekonomia jest wiedzą o działalności w oikosie, dającą się ująć w

postaci praw naukowych.

3. Czym zajmuje się ekonomia?

Celem ekonomii jest poznanie rzeczywistości gospodarczej, opisanie jej i wyjaśnienie przyczyn i
natury zjawisk oraz procesów zachodzących w gospodarce rynkowej, w których podmiotem jest
człowiek.

Za podstawowy problem badawczy uważa się pytanie o sposób dokonywania wyborów
ekonomicznych przez uczestników życia gospodarczego oraz o ich skutki w skali gospodarki.

4. Czym zajmuje się mikroekonomia, a czym makroekonomia?

Mikroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w
poszczególnych obszarach gospodarki, obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia
działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych: nabywców, konsumentów,
sprzedawców i producentów.

Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce.

5. Co stanowi kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną?

Kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną są sądy.

Jeśli ekonomia zajmuje się tylko wyjaśnianiem zjawisk, zachowań i procesów gospodarczych, to
określa się ją jako pozytywną. Jeżeli zaś wydaje sądy i formułuje zdania o powinnościach, to ma
charakter normatywny.

6. Na czym polegają sądy oceniające w ekonomii?

Sądy oceniające w ekonomii:
a) o wartości etycznej - orzekają, że jakiś czyn, zjawisko gospodarcze lub cały system ma wartość
dodatnią lub ujemną; są to sądy a priori;
b) o słuszności - orzekają, czy co konkretny czyn spowodował i czy był w danej sytuacji najlepszy z
możliwych;
c) o moralności - dotyczą intencji czynu i woli zachowania się nienagannego pod względem
etycznym.

7. Na czym polega metoda indukcyjna, a na czym metoda dedukcyjna?

Metoda indukcyjna polega na empirycznym badaniu pewnej klasy zjawisk i formułowaniu na jego
podstawie hipotez. Metody tej nie stosuje się już raczej w mikroekonomii, gdyż dziedzina ta jest zbyt
skomplikowana.

Metoda dedukcyjna polega na dedukcyjnym wnioskowaniu i odkrywaniu zależności z modelu o
zredukowanej liczbie zmiennych. Jest to najpopularniejsza metoda ekonomii, wykorzystująca zasadę
ceteris paribus

.

8. Co to jest teoria ekonomiczna?

Teorią ekonomiczną nazywamy zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne
ujmowane w modelu ekonomicznym.

Nie każdy jednak zbiór twierdzeń jest teorią naukową, która musi mieć następujące cechy: zgodność
z obserwacjami, niesprzeczność logiczna, płodność poznawcza, prostota i elegancja.

9. Wymień i omów ważniejsze trudności myślenia ekonomicznego.

1) Zdarzenia gospodarcze są sprzężone zwrotnie.
2) To, co jest prawdziwe w mikroskali, nie musi być prawdziwe w makroskali.
3) Częste uleganie złudzeniu, że w danej sytuacji występują zależności przyczynowo-skutkowe.
4) Subiektywizm i stereotypowość badającego.
5) Mierzenie zdarzeń gospodarczych (wiele z nich ma naturę jakościową) jest trudne, a ma bardzo
duży wpływ na wynik badań (wybór sposobu pomiaru i miernika).

10. Co to jest model ekonomiczny?

Modele teoretyczne to konstrukcje myślowe mające na celu wyjaśnienie obserwowanych zjawisk.
Służą do wyizolowania badanych zjawisk, po to aby wyraziście ujawniły się badane zależności.

Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których:
a) odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne,
b) przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają określone cechy.

Model ekonomiczny jest więc zbiorem założeń tworzącym uproszczony, schematyczny obraz
pewnego fragmentu gospodarki, w którym można badać istotne zależności.

11. Jak można sprawdzić teorie ekonomiczne?

Metody sprawdzania teorii:
a) weryfikacja - przez porównanie teorii z wynikami obserwacji empirycznych,
b) falsyfikacja - obalanie tezy przez znalezienie przypadku, w którym hipotetyczne zależności nie
zachodzą.

Obecnie w ekonomii przyjmuje się, że teorię można obalić, o ile istnieje od niej lepsza.

II. PROCES GOSPODAROWANIA

1. Jaki jest naturalny cel gospodarczej działalności człowieka?

Naturalnym celem gospodarczej działalności ludzi jest zaspokajanie potrzeb.

2. Co to są potrzeby? Jaka jest ich struktura?

Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych
warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu,
umożliwienia mu rozwoju, realizowania ról społecznych itp. Cechami potrzeb są indywidualizm i
subiektywizm.

Struktura potrzeb człowieka (wg Maslowa): 1° biologiczne, 2° bezpieczeństwa, 3° kontaktów
społecznych, 4° uznania, 5° samorealizacji.

3. Jakie środki służą do zaspokajania potrzeb?

Osiągnięcie korzyści wymaga odpowiednich środków materialnych lub pieniężnych. Wszystkie środki
służące bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich, w formie rzeczy, usługi lub
stanu, nazywamy dobrami.

4. Jaki jest związek między zaspokajaniem potrzeb a dobrami produkcyjnymi?

Zaspokajanie potrzeb to inaczej konsumpcja. Dobra konsumowane określa się jako dobra
konsumpcyjne. Wytwarza się je z dóbr produkcyjnych.

Poza tym wiele dóbr może mieć jednocześnie charakter konsumpcyjny i produkcyjny.

5. Jakie właściwości mają dobra ekonomiczne?

Dobra ekonomiczne (wytworzone przez człowieka w ograniczonej ilości) mają dwie główne cechy:
a) do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych i dóbr
pierwotnych,
b) są dobrami rzadkimi (w danym czasie mogą być wytworzone w ograniczonej ilości i przez to
tylko częściowo zaspokoić potrzeby).

6. Co stanowi kryterium podziału dóbr na dobra ekonomiczne i dobra wolne?

Kryterium podziału jest tutaj rzadkość i konieczność (lub nie) wytwarzania.

7. Czy wszystkie dobra rzadkie są dobrami ekonomicznymi? Czy wszystkie dobra
pierwotne są dobrami wolnymi?

Niektóre dobra pierwotne są dobrami rzadkimi, np. czyste powietrze, piasek pustynny (dla Polaka)
itp.

8. Na czym polegają: produkcja, podział, konsumpcja? Jakie są zależności między nimi?

Produkcja to wytwarzanie dóbr i usług. Podział zajmuje się rozdysponowaniem tych dóbr rzadkich
między producentów i konsumentów. Konsumpcja zaś polega na zaspokajaniu ludzkich przy
pomocy dóbr i usług.

Bez produkcji nie ma podziału, bez podziału nie ma konsumpcji, a konsumpcja napędza produkcję.

9. Czym są czynniki produkcji? Jakie są ich rodzaje?

Czynniki produkcji to wszystkie dobra pierwotne i ekonomiczne oraz praca stosowane w produkcji do
wytwarzania dóbr i usług. Dzielą się na:
a) ziemię - dobra pierwotne, np. surowce mineralne, lasy, wody itp.
b) pracę - ludzie wraz ze swoją wiedzą, zdolnościami i umiejętnościami,
c) kapitał - ekonomiczne dobra produkcyjne (maszyny, urządzenia, budynki, surowce itp.)

10. Na czym polega zużywanie się poszczególnych czynników produkcji?

Jednorazowe zużywanie się czynników produkcji polega na przekształcaniu w produkt o nowych
właściwościach.

Stopniowe zużywanie się czynników produkcji polega na wykorzystaniu danych dóbr kapitałowych w
wielu procesach produkcyjnych (stałe wyposażenie, które musi być utrzymywane w sprawności
produkcyjnej).

11. Czym różnią się strumienie od zasobów?

Strumień oznacza przepływ określonej ilości wielkości ekonomicznej w ciągu danego czasu przez
podmiot gospodarczy lub gospodarkę.

Zasób oznacza ilościowy stan wielkości ekonomicznej w danym punkcie czasu.

12. Na czym polega suwerenność konsumenta?

Suwerenność konsumenta wyraża się w swobodzie dokonywania wyborów wpływających na jak
najlepsze zaspokojenie jego potrzeb.

13. Wymień podstawowe podmioty gospodarcze. Jaka jest wspólna cecha podmiotów
gospodarczych?

Podmiot gospodarczy to podstawowa jednostka ekonomiczna podejmująca autonomiczne
decyzje o zastosowaniu dóbr rzadkich, będących jej własnością. Główne podmioty
gospodarcze to: konsument, nabywca, producent, sprzedawca (uogólnia się je jako gospodarstwa
domowe i przedsiębiorstwa). Ich wspólną cechą jest podejmowanie wyborów dotyczących
posiadanych dóbr.

14. Jakie są zależności między gospodarstwem domowym a przedsiębiorstwem?

Gospodarstwo domowe dostarcza przedsiębiorstwom czynników produkcji: kapitału pieniężnego,
pracy, a także ziemi.

Przedsiębiorstwa dostarczają gospodarstwom domowym środków do zaspokajania ich potrzeb: dóbr
i usług oraz wynagrodzenia za dostarczone czynniki produkcji.

15. Scharakteryzuj prawa własności. Jakie są cechy własności prywatnej?

Kompletny zestaw praw własności obejmuje:
a) prawo do użytkowania i zużywania przedmiotu własności,
b) prawo do zawłaszczenia dochodów osiągniętych dzięki wykorzystaniu przedmiotu własności,
c) prawo określania przeznaczenia dochodów z własności,
d) prawo zaniechania użytkowania,
e) prawo przekazania swoich praw własności innym osobom.

Główne cechy własności prywatnej to:
- ograniczenie pewnych praw własności,
- kompletność praw własności,
- wyłączność (lub rozproszenie) praw własności,
- cel wykorzystania praw własności.

16. Na czym polega kontrakt między podmiotami gospodarczymi?

Celem kontraktu jest przeniesienie praw własności z jednej osoby na drugą.

17. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy dobrami prywatnymi a dobrami publicznymi?

Prawo do użytkowania dobra prywatnego ma tylko właściciel, a z użytkowania dobra publicznego
nikogo nie można wyłączyć.

III. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW

1. Jakie podstawowe decyzje podejmują konsumenci i producenci? Jaka jest zależność
między tymi decyzjami?

Konsumenci decydują o tym, jakie dobra konsumpcyjne, w jakiej ilości i do kogo nabywać, a
producenci - co, ile, jak i dla kogo produkować.

Zależność między tymi decyzjami wynika z faktu, że producenci muszą brać pod uwagę wybory
konsumentów.

2. Na czym polega statyczna, a na czym dynamiczna analiza decyzji ekonomicznych?

Statyczna analiza decyzji ekonomicznych opiera się na założeniu, że danym czasie pewne czynniki są
stałe. W przypadku producenta mówi się wtedy o stałych i zmiennych czynnikach produkcji oraz o
decydowaniu ile i czego produkować.

W analizie dynamicznej wszystkie czynniki są zmienne, a do decyzji dochodzi pytanie jak
produkować.

3. Jakie zależności występują między czynnikami produkcji?

Czynniki produkcji mogą być komplementarne (uzupełniają się w celu spełnienia określonej funkcji)
lub substytucyjne (można je sobą zastępować).

4. Jak obliczamy produkt marginalny?

Produkt marginalny obliczamy jako stosunek przyrostu całkowitego produktu do odpowiedniego
przyrostu zmiennego czynnika produkcji:

.

5. Jak zmienia się produkt marginalny w wyniku zwiększania nakładu zmiennego czynnika
produkcji?

Produkt marginalny (po przekroczeniu pewnego nakładu początkowego) maleje wraz ze
wzrostem nakładu jednego czynnika produkcji (przy stałej ilości innych czynników i
niezmiennej technice produkcji).

6. Wyjaśnij prawo malejącego produktu marginalnego.

Zmniejszanie się produktu marginalnego wynika z tego, że przy powiększaniu nakładu jednego
czynnika produkcji, stosunek stałych czynników do niego stale się zmniejsza.

7. W jaki sposób buduje się granicę możliwości produkcyjnych?

Wyznaczają ją alternatywne kombinacje dwóch dóbr, które można wytworzyć w przedsiębiorstwie w
danym czasie, jeśli wykorzystuje się do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane czynniki
produkcji.

8. Wyjaśnij, dlaczego granica możliwości produkcyjnych jest wklęsła względem początku
układu współrzędnych?

Wklęsłość granicy możliwości produkcyjnych jest przejawem kosztu alternatywnego rosnącego przy
każdej kolejnej zmianie zastosowania czynników produkcji (w celu uzyskania dodatkowych ilości
jednego dobra trzeba poświęcać kolejno coraz większe ilości dobra drugiego).

9. Co oznacza punkt na granicy możliwości produkcyjnych, wewnątrz granicy możliwości
produkcyjnych, na zewnątrz granicy możliwości produkcyjnych?

Na granicy możliwości produkcyjnych znajdują się punkty oznaczające wykorzystanie w całości i w
najlepszy sposób posiadanych czynników. Wewnątrz granicy możliwości produkcyjnych znajdują się
kombinacje dóbr, które można wytworzyć przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji
(bezrobocie czynnika, nieefektywność wykorzystania). Na zewnątrz granicy możliwości
produkcyjnych znajdują się kombinacje, których producent uzyskać nie jest w stanie w danym
czasie.

10. Co oznacza przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych?

Przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych jest przejawem zmian w procesie produkcyjnym.
Przesunięcie w prawo świadczy albo o innowacjach technicznych, albo o zwiększeniu zasobów
czynników produkcji i oznacza relatywne zmniejszenie rzadkości produkowanego dobra.

Przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych w lewo oznacza zmniejszenie produkcyjnych
możliwości przedsiębiorstwa w wyniku zdarzeń takich jak wojna, kataklizmy, czy nieutrzymywania
urządzeń w sprawności.

11. Czy postęp technologiczny może sprzyjać zmniejszeniu znaczenia problemu
rzadkości?

Postęp technologiczny przyczynia się do zwiększenia możliwości produkcyjnych, co z kolei czyni
produkowane dobro relatywnie mniej rzadkim.

12. Jakie korzyści powoduje powiększanie skali produkcji?

Możliwe są trzy rodzaje korzyści skali:
a) stałe - produkcja rośnie w tym samym stopniu co nakłady,
b) rosnące - produkcja rośnie w większym stopniu niż nakłady,
c) malejące - produkcja rośnie w mniejszym stopniu niż nakłady.

IV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH

1. Jak jest podstawowa, wspólna dla wszystkich podmiotów gospodarczych właściwość
wyborów ekonomicznych? Co jest przyczyną tej właściwości?

Podstawowa właściwość wyborów ekonomicznych mówi o tym, że każdy wybór przynoszący korzyści
wymaga poniesienia nakładów i rezygnacji z innych możliwości.

Wynika ona z faktu gospodarowania w warunkach posiadania rzadkich zasobów.

2. Na czym polega dokonywanie wyborów w gospodarce tradycyjnej, nakazowej,
rynkowej?

Lp. Pytanie

Gospodarka
tradycyjna

Gospodarka
nakazowa

Gospodarka
rynkowa

1.

Jak są określane
cele?

przez zwyczaj,
tradycję,
moralność itp.

odgórnie
(klasa
rządząca)

racjonalnie

2.

Jak są ustalane
środki realizacji
celów?

przez zbiorowe
doświadczenie,
oceniające
środki metodą
prób i błędów

odgórnie
(klasa
rządząca)

w myśl zasady
maksymalizacji
funkcji celu

3.

Jakie są
ograniczenia
działalności osób
gospodarujących?

tradycja
ogranicza pole
wyborów do
metod

wykonują
decyzje
pod groźbą
przemocy i

ich wybory
ograniczają
jedynie prawa
rynku

sprawdzonych przymusu

3. Czy twierdzenie, że rynek stwarza przymus dla podmiotów gospodarczych, jest
prawdziwe?

Uznając za przymus presję jednych osób na drugie w celu wymuszenia określonego zachowania, nie
możemy stwierdzić, że rynek stwarza przymus. Po prostu rynek podlega pewnym prawom i
koniecznością ekonomicznym, do których chcąc nie chcąc podmioty gospodarcze muszą się
stosować.

4. Na czym polega racjonalność działania? Na czym polega racjonalność działania
gospodarczego?

Racjonalność polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego
działania dla osiągnięcia preferowanego celu. W gospodarowaniu oznacza to takie działania,
które przy danym nakładzie środków pozwalają osiągnąć w maksymalnym stopniu cel lub odwrotnie:
przy założonym stopniu osiągnięcia celu pozwalają użyć minimalnego nakładu środków.

5. Czym różni się racjonalność proceduralna od racjonalności rzeczowej?

Jeżeli działanie gospodarcze posiada następujące cechy:
a) prawdziwa i pełna wiedza oraz informacje dotyczące przedsięwzięcia,
b) logiczne rozumowanie i wykorzystanie wiedzy,
c) umiejętność realizacji decyzji,
to określamy je jako rzeczowo racjonalne.

Jeśli informacje i wiedza są niepełne a logika wnioskowania została zachowana to mówimy o
racjonalności proceduralnej.

6. Sformułuj w języku matematycznym problem ograniczonej maksymalizacji celu
podmiotu gospodarczego.

Zadaniem podmiotu gospodarczego jest maksymalizacja pewnej funkcji celu

,

gdzie zmienne x wyrażają nakłady środków potrzebne do osiągnięcia celu. Jak wiadomo podmiot

gospodarczy dysponuje ograniczonymi nakładami środków:

, które z założenia są

wartościami nieujemnymi (warunek brzegowy):

, gdzie (i = 1, 2, ..., n). W związku z

powyższym maksymalizacja funkcji celu polegać będzie na znalezieniu maksimum warunkowego tej
funkcji.

7. Dlaczego mikroekonomia nie zajmuje się wyborami w sytuacji liniowego przebiegu
funkcji celu oraz funkcji kosztów?

W takim przypadku decyzje mogą być tylko dwie: przestać produkować lub produkować coraz
więcej. Liniowość zaprzeczałaby rzadkości dóbr.

8. Uzasadnij warunek maksymalizacji nadwyżki korzyści nad kosztami poniesionymi w
celu uzyskania korzyści, gdy funkcja celu jest nieliniowa.

Warunkiem maksymalizacji nadwyżki korzyści nad kosztami jest maksimum TB - TC. Jeżeli różnicę
tę potraktujemy jako funkcję nieliniową (wynika to z nieliniowości funkcji TB i TC) to maksimum
znajdować się będzie w punkcie, w którym pierwsza pochodna przyjmie wartość zero, więc:

.

Zatem maksymalizacja nadwyżki korzyści nad kosztami występuje w punkcie przecięcia linii
marginalnego kosztu i marginalnej korzyści.

V. RYNEK I GOSPODARKA RYNKOWA

1. Jaka jest zasadnicza różnica między gospodarką naturalną a gospodarką rynkową?

Zasadnicza różnica polega na specjalizacji działalności gospodarczej i wyodrębnieniu się gospodarstw
domowych i przedsiębiorstw.

2. Dlaczego współczesna gospodarka jest oparta na podziale i specjalizacji pracy?

Specjalizacja czyni gospodarowanie efektywniejszym, wykorzystując różnice w umiejętnościach
poszczególnych ludzi w celu uzyskania rosnących korzyści skali. Człowiek mający predyspozycje do
danej działalności rezygnuje z innych, gdyż ponosi w nich wyższe koszty alternatywne. Posiadane
zasoby pracy i kapitału stosuje więc w tych dziedzinach gospodarowania, w których osiąga wyższe
korzyści marginalne.

3. Dlaczego podmioty gospodarcze przeprowadzają wymianę dóbr i usług?

Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału i służy alokacji dóbr zgodnej z zapotrzebowaniem na
nie. W sensie subiektywnym wymiana dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co
jest dla nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyści.

Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własności do danego towaru od
osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru,
będący własnością nabywcy.

4. Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków można wyróżnić w gospodarce?

Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób
dobrowolny i ciągły, w których wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych i
sprzedawanych dóbr. Jest to również forma nawiązywania kontaktów między kupującymi
i sprzedającymi.

Rynki można podzielić ze względu na rodzaj towarów (rynek pracy, rynek ziemi itp.), ze względu na
zakres przestrzenny transakcji (rynki lokalne i światowe), ze względu na stopień legalności (rynki
białe, szare i czarne).

5. W jaki sposób rynek koordynuje, za pośrednictwem systemu cen, działalność
podmiotów gospodarczych?

Rynek koordynuje działalność podmiotów gospodarczych za pomocą mechanizmu rynkowego.
Mechanizm rynkowy za pośrednictwem systemu cen (relatywnych) dostarcza podmiotom
gospodarczym informacje o stopniu rzadkości dóbr. Informacje te podmioty ekonomiczne
przetwarzają wg zasady racjonalności i kierując się własnymi korzyściami podejmują masowe
decyzje o zmianie (lub nie) zakupów. Dzieje się to poprzez rozwiązanie czterech podstawowych
problemów ekonomicznych: co?, ile? (decydują o tym wybory konsumentów), jak? (decyduje o tym
konkurencja pomiędzy producentami), dla kogo? (decydują o tym dochody i preferencje
konsumentów).

6. Co głosi doktryna “niewidzialnej ręki“?

Doktryna ta mówi o tym, że mechanizm rynkowy rozdziela zyski i straty w taki sposób, by
podejmowane indywidualne decyzje w skali gospodarki koordynowały się, powodując ład

ekonomiczny. Powoduje to, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla dobra
publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.

7. Omów model czystej gospodarki rynkowej. W jakim celu został on skonstruowany?

Model czystej gospodarki rynkowej:
1) Na rynku działają tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa w rolach nabywców i
sprzedawców.
2) Podmioty te spotykają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i rynku czynników produkcji.
3) Podmioty działają na rynku doskonałej konkurencji:
a) poszczególni uczestnicy nie mają wpływu na ceny,
b) rynek jest przejrzysty,
c) istnieje swoboda zawierania transakcji,
d) istnieje swoboda wejścia i wyjścia.
4) Producenci i konsumenci dążą do ograniczonej maksymalizacji swoich korzyści.
5) Decyzje konsumentów są suwerenne i zależą od preferencji oraz cen relatywnych.
6) Decyzje producentów kształtują się w zależności od zasobów produkcyjnych i cen relatywnych.
7) Ceny to jedyne zewnętrzne informacje dla podmiotów gospodarczych.
8) Więzi między uczestnikami rynku dotyczą jedynie transakcji kupna-sprzedaży.
9) Przepływom towarów i pieniądza odpowiada przekazanie praw własności.
10) Strumienie pieniądza i towarów są równoważone za pośrednictwem cen (integralność
przepływów pieniądza i towarów pomiędzy poszczególnymi rynkami).

Powyższy model został skonstruowany w celach badawczych.

8. Na czym polega zasadnicza różnica między gospodarką rynkową w ujęciu modelowym a
współcześnie działającymi gospodarkami noszącymi miano rynkowych?

Współczesne gospodarki rynkowe mają charakter mieszany. Oznacza to, że mechanizm
rynkowy jest zastępowany, uzupełniany i korygowany przez państwo poprzez gwarantowanie
przestrzegania reguł gry rynkowej, popieranie wolnej konkurencji, dokonywanie redystrybucji
dochodów, działania na rzecz stabilizacji gospodarczej itp.

VI. PRAWO POPYTU I PRAWO PODAśY

1. Co to jest popyt?

Popyt to zainteresowanie danym dobrem (ilość nabywana) przy danej jego cenie ceteris paribus i w
danym czasie. Na popyt wpływają także czynniki niecenowe.

2. Jakie czynniki determinują popyt konsumenta na dane dobro?

Głównym czynnikiem determinującym popyt jest cena danego dobra. Na popyt na dane dobro
wpływają również ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych, dochód konsumenta, gusty
konsumentów i inne czynniki.

3. Jak zilustrujemy zmianę ilości nabywanej dobra spowodowaną: a) zmianą ceny danego
dobra, b) oddziaływaniem czynników niecenowych?

Zmianę ilości nabywanej dobra pod wpływem zmiany jego ceny ilustruje przesunięcie wzdłuż
krzywej popytu. Czynniki niecenowe powodują przesunięcie całej krzywej popytu.

4. Jaką prawidłowość ilustruje krzywa popytu i co uzasadnia jej kształt?

Krzywa popytu ilustruje prawo popytu mówiące o tym, że w miarę wzrostu ceny ilość nabywana
danego dobra zmniejsza się ceteris paribus i odwrotnie.

5. Co oznaczają pojęcia efekt Veblena, efekt snobizmu, efekt owczego pędu?

Efekt Veblena (efekt prestiżowy) polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe nabywają
tym większe ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na
demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych.

Efekt snobizmu polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które
konsumują inni, a zatem nabywają ich mniej lub w ogóle ich nie kupują.

Efekt owczego pędu polega na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym wyżej cenią pewne
dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i więcej ich nabywają inne gospodarstwa
domowe (np. moda).

6. Jaki jest związek między popytem indywidualnym a popytem rynkowym?

Popyt rynkowy jest sumą popytów indywidualnych wszystkich nabywców występujących na rynku.

7. Co to jest podaż?

Podaż to ilość dobra oferowanego na sprzedaż w danym czasie uzależniona od czynników cenowych i
niecenowych.

8. Jakie czynniki kształtują podaż określonego dobra?

Podstawowym czynnikiem jest cena danego dobra. Do czynników niecenowych należą: ceny
czynników produkcji, poziom techniczny produkcji i inne.

9. Jak ilustrujemy zmianę ilości dobra oferowanego na sprzedaż, spowodowaną: a)
zmianą ceny tego dobra, b) oddziaływaniem czynników niecenowych?

Zmiana ceny danego dobra powoduje przesunięcie wzdłuż jego krzywej podaży, a zmiany czynników
niecenowych powodują przesunięcie całej krzywej podaży.

10. Jaką prawidłowość ilustruje krzywa podaży i co uzasadnia jej kształt?

Krzywa podaży ilustruje prawo podaży, mówiące o tym, że wraz ze wzrostem ceny danego dobra
ceteris paribus rośnie ilość oferowana tego dobra i odwrotnie.

11. Co to jest typowa krzywa popytu i typowa krzywa podaży?

Typowe krzywe popytu i podaży odpowiadają prawom popytu i podaży. Wiadomo jednak, że w
każdej regule istnieją wyjątki. Niektóre dobra mają to do siebie, że ich ilość nabywana i oferowana
zmieniają się pod wpływem ceny inaczej niż mówi o tym prawo popytu i podaży. Wyznaczone dla
nich krzywe popytu i podaży będą miały zatem nachylenie dość nietypowe.

VII. RÓWNOWAGA RYNKOWA

1. Jak interpretujemy równowagę rynkową na rynku danego dobra?

Równowagę rynkową na rynku danego dobra interpretuje się jako punkt przecięcia krzywych popytu
i podaży tego dobra, wyznaczający jedyną możliwą cenę, przy której ilość nabyta będzie równa ilości
oferowanej na sprzedaż.

2. W jaki sposób L. Walras wyjaśnia działanie mechanizmu równoważenia rynku?

U Walrasa zmiany cen spowodowane są różnicami pomiędzy ilością nabywaną i oferowaną na rynku.
Jeżeli Q

D

- Q

S

< 0  P (nadwyżka), a jeżeli Q

D

- Q

S

> 0  P (niedobór). Punkt równowagi: P

D

=

P

S

.

3. W jaki sposób A. Marshall uzasadnia kształtowanie się równowagi rynkowej?

Marshall uzależnia ilość oferowaną na rynku od rynkowej ceny danego dobra. Jeżeli P

D

- P

S

> 0  Q

S

(producenci zachęceni zyskiem będą produkować więcej), a jeżeli P

D

- P

S

< 0  Q

S

(strata zmusi

sprzedawców i producentów do zmniejszenia oferty). Następuje tutaj wyrównywanie się korzyści
nabywców i sprzedawców. Punkt równowagi: Q

D

= Q

S

.

4. Co oznacza stabilność rynku?

Stabilność rynku oznacza, że jest on w stanie powracać do równowagi bez względu na to,
jakie początkowe wartości miały jego zmienne.

5. Jaki jest warunek stabilności rynku L. Walrasa, jaki zaś A. Marshalla? (patrz: 3.)

6. W jakich formach działa mechanizm równoważenia rynku w praktyce?

Wyraźnie widać go na giełdach i przy zastosowaniu zasady rekontraktu. Po zebraniu ofert sprzedaży
i kupna dokonuje się wtedy ustalenia nowej ceny równowagi.

7. Co może spowodować “wytrącenie“ rynku ze stanu równowagi i jaki mechanizm
umożliwia stabilizację rynku?

Rynek może zostać wytrącony z równowagi zmianą któregokolwiek z niecenowych czynników podaży
lub popytu, zmieniającą położenie tych krzywych. Stablizację umożliwia mechanizm równowagi
rynkowej wyjaśniony przez Walrasa (Q

D

- Q

S

) i Marshalla (P

D

- P

S

).

8. Jakie są założenia modelu pajęczyny?

Najważniejszym założeniem w tym modelu jest stwierdzenie, że nabywcy reagują w tym samym
okresie, w którym następuje zmiana sytuacji rynkowej, sprzedawcy zaś reagują z opóźnieniem
(dostosowanie ekstrapolacyjne). Zakłada się również, że krzywe popytu i podaży mają charakter
liniowy oraz że wcześniej rynek został wytrącony ze stanu równowagi.

9. Jakie rodzaje wahań cen i ilości na rynku możemy zilustrować za pomocą modelu
pajęczyny?

Za pomocą modelu pajęczyny możemy zilustrować trzy rodzaje wahań cen i ilości:
a) oscylacje tłumione (rynek wraca do stanu równowagi),
b) oscylacje stałe (wahania na rynku mają charakter ciągły i cykliczny),
c) oscylacje wybuchowe (rynek jest niestabilny, a amplituda wahań wzrasta).

10. Jaki jest warunek stabilności rynku w modelu pajęczyny?

W modelu pajęczyny rynek jest stabilny tylko wtedy, gdy absolutna wartość stosunku nachylenia linii
popytu do nachylenia linii podaży jest większa od jedności (bezwzględna wartość nachylenia popytu
jest większa od bezwzględnej wartości nachylenia linii podaży).

11. Jaką rolę na charakteryzującym się występowaniem wahań cyklicznych rynku
odgrywają spekulanci?

Racjonalne spekulacje wywołują niekiedy względną stabilizację ceny i podaży (wyrównują cykle
rynkowe).

VIII. ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAśY

1. Jaki jest cel mierzenia elastyczności funkcji?

Elastyczność mierzy się w celu badania wpływu zmiany różnych czynników na funkcję. Elastyczność
służy zatem do mierzenia reakcji zmiennej zależnej y na zmianę jednej ze zmiennych niezależnych.

2. W jakich jednostkach miary wyrażamy łukową elastyczność funkcji?

Elastyczność jest wielkością niemianowaną, ale możemy wyrazić ją w procentach. Będzie nam wtedy
mówiła o ile procent zmieniła się zmienna zależna y, gdy zmienna niezależna zmieniła się o 1%.

3. Jakie znasz miary elastyczności popytu? Jaki jest cel ich wyznaczania i jakie wartości
może przyjmować każda z nich?

Wyróżnia się trzy miary elastyczności popytu:

a)elastyczność cenową - mówi o wpływie zmian ceny na ilość nabywaną danego dobra i przyjmuje
wartości w przedziale [-∞, 0]

b) elastyczność mieszaną - mówi o wpływie zmiany ceny dóbr zależnych na ilość nabywaną
danego dobra i przyjmuje wartości w przedziale [-∞, ∞]

c) elastyczność dochodową - mówi o wpływie zmiany dochodu nabywcy na ilość nabywaną
danego dobra i przyjmuje wartości w przedziale [-∞, ∞]

4. Jak mierzymy punktową elastyczność popytu?

5. Dlaczego na ogół stosuje się bezwzględną wartość elastyczności cenowej popytu?

Wartość bezwzględna cenowej elastyczności popytu pomaga uniknąć wartości ujemnych, co
odpowiada potocznym wyrażeniom o większej lub mniejszej elastyczności oraz ułatwia wszelkie
porównania z cenową elastycznością podaży.

6. Jaki związek występuje między elastycznością cenową popytu a przychodami
producentów?

zmiana
ceny

e = 1

e > 1

e < 1

zmiana TR =
0

zmiana TR <
0

zmiana TR >
0

zmiana TR =
0

zmiana TR >
0

zmiana TR <
0

7. Jaka jest różnica między elastycznością łukową a elastycznością punktową?

Elastyczność łukowa dotycząca nieciągłych zmian i obliczana na podstawie tabeli popytu (podaży)
odnosi się do pewnego odcinka krzywej popytu (podaży). Elastyczność punktowa dotycząca zmian
ciągłych i obliczana geometrycznie z krzywej popytu (podaży) odnosi się do poszczególnych punktów
krzywej.

8. Czy elastyczność funkcji popytu w danym punkcie może być utożsamiana z wartością
nachylenia krzywej (linii) popytu w tym punkcie?

Elastyczność funkcji nie jest równa wartości jej nachylenia, ale w niektórych przypadkach (np. model
pajęczyny) może być z nią utożsamiana, bowiem:

.

W modelu pajęczyny ważny jest stosunek elastyczności dwóch krzywych w punkcie wspólnym, widać
więc, że można go zastąpić stosunkiem ich nachylenia.

9. Od czego zależy wartość elastyczności cenowej popytu na dane dobro?

Czynniki wpływające na wartość elastyczności cenowej popytu:
a) stopień substytucyjności dobra - im więcej substytutów danego dobra tym większa
elastyczność jego popytu,
b) rodzaj dóbr - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny niż na dobra luksusowe,
c) znaczenie dobra dla konsumenta - popyt na dobro o dużym udziale w budżecie jest
stosunkowo elastyczny,
d) poziom ceny towaru - im wyższy poziom ceny, tym elastyczność jest większa,
e) czas trwania ceny - im dłużej utrzymuje się zmiana ceny, tym elastyczność cenowa dobra
będzie ceteris paribus większa.

10. Jak mierzymy punktową i łukową elastyczność cenową podaży? Jakie wartości może
przyjmować współczynnik elastyczności cenowej podaży?

Ponieważ zmiany ceny i ilości oferowanej na sprzedaż są jednokierunkowe, elastyczność podaży
przyjmuje wartości dodatnie [0, ∞).

Elastyczność łukową podaży mierzymy arytmetycznie:

.

Elastyczność punktową podaży mierzymy geometrycznie:

.

11. Od czego zależy wartość elastyczności cenowej podaży?

Elastyczność cenowa podaży zależy od rodzaju towaru (dzieła sztuki, bogactwa naturalne, ziemia itp.
charakteryzują się doskonałą nieelastycznością) oraz od czasu obserwacji podaży.

12. Porównaj elastyczność cenową podaży w okresie infrakrótkim, krótkim i długim?

W okresie infrakrótkim podaż jest stał, więc elastyczność wynosi 0. W okresie krótkim elastyczność
jest względnie nieduża (podaż może wzrosnąć w granicach stałego potencjału produkcyjnego). W
okresie długim elastyczność podaży jest stosunkowo duża.

Im podaż jest bardziej elastyczna wahania ceny równowagi są coraz mniejsze (nie wzrasta, a w
skrajnych przypadkach nawet maleje).

IX. ZASTOSOWANIE TEORII RYNKU

1. Czy znajomość praw rynku może przynieść korzyści mikropodmiotom gospodarczym?

Znajomość praw rynku przynosi korzyści mikropodmiotom gospodarczym. Najbardziej jest to
widoczne na rynku konkurencji niedoskonałej, gdzie mogą one do pewnego stopnia wpływać na cenę
i wielkość oferty rynkowej.

2. W jakim celu państwo może korzystać ze znajomości praw rynku?

Znajomość praw rynku umożliwia państwu korygowanie lub uzupełnianie mechanizmu rynkowego
przez regulację cen i redystrybucję dochodów.

3. W jaki sposób państwo kształtowało ceny dóbr w gospodarce centralnie planowanej?

W gospodarce centralnie planowanej państwo kształtowało ceny (nie biorąc pod uwagę popytu i
podaży) zazwyczaj poniżej poziomu równowagi. Aby likwidować niedobory stosowano przymus,
regulowano ceny czynników produkcji, dotowano przedsiębiorstwa i wprowadzano reglamentację.

4. Czy liberalizacja cen w Polsce była niezbędna?

Liberalizacja cen była konieczna w celu uzdrowienia rynku, co przejawiało się głównie w zniknięciu
niedoboru podaży (zlikwidowało to kolejki, czarny rynek itp.). Liberalizacja odbywała sie stopniowo,
by nie spowodować gwałtownego wzrostu cen.

5. Rynki których dóbr są zwykle regulowane przez państwo w rozwiniętej gospodarce
rynkowej?

Najczęściej reguluje się rynki produktów rolniczych, które charakteryzują się dużymi wahaniami cen
(producenci działają z opuźnieniem). Reguluje się również rynki przemysłu zbrojeniowego (popyt
wytwarzany jest tylko przez państwo).

6. Jakimi metodami państwo może wpływać na kształtowanie cen określonych dóbr w
warunkach gospodarki rynkowej?

Do wyboru są dwie podstawowe metody:

a) wywieranie wpływu na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż (zamówienia rządowe, zapasy
buforowe, dotacje, podatki),
b) bezpośrednie ustalanie cen (ceny maksymalne i minimalne).

7. W jakim celu państwo ustala cenę minimalną na określony produkt i jakie skutki może
to wywołać?

Ceny minimalne ustala się, aby zapewnić producentom odpowiednio wysokie dochody umożliwiające
późniejsze inwestycje itp. Najczęściej powoduje to nadwyżki danego dobra na rynku.

8. W jakim celu państwo ustala cenę maksymalną na określone dobra i jakie mogą być
tego skutki ekonomiczne?

Ceny maksymalne ustala się, aby uczynić dane dobro bardziej przystępnym dla nabywców.
Najczęściej powoduje to niedobór podaży i pogorszenie jakości dobra.

9. Jakie argumenty przemawiają za kontrolowaniem cen określonych dóbr przez państwo,
jakie zaś przeciw?

Głównym argumentem przemawiającym za kontrolowaniem cen przez państwo jest zwiększanie
dobrobytu przez czynienie niektórych dóbr bardziej przystępnymi z jednej strony i zapewnianiem
producentom odpowiednich zysków z drugiej strony.

Silna ingerencja w rynek kosztuje jednak państwo bardzo dużo, jak również nierzadko powoduje
negatywne zjawiska w sferze jakości dóbr i usług oraz inwestycji w branżach.

10. Jaki wpływ na równowagę rynkową wywiera opodatkowanie sprzedaży i dotowanie
producentów?

Podatek od sprzedaży podwyższa cenę równowagi, obniża oferowaną i nabywaną ilość dobra i w
zależności od elastyczności popytu zwiększa lub zmniejsza zyski producentów. W długim okresie

podatek powoduje straty wynikające ze zmniejszonej produkcji, co powoduje zmniejszenie poziomu
inwestycji.

Dotacja obniża cenę rynkową, przez co zwiększa się ilość dobra oferowana i nabywana na rynku.

11. Od czego zależy rozdział podatku i dotacji między sprzedawców i nabywców?

Jeżeli elastyczność podaży i popytu mają tę samą wartość zarówno dotacja, jak i podatek zostaną
rozłożone po równo na sprzedawców i nabywców.

Cały ciężar podatku (ewentualnie całą dotację) ponosi nabywca kiedy podaż jest doskonale
elastyczna lub popyt doskonale nieelastyczny.

X. TEORIA UśYTECZNOŚCI

1. Na jakich założeniach oparta jest kardynalna teoria użyteczności?

Kardynalna teoria użyteczności opiera się na założeniu, że każdy konsument posiada w danym
czasie określony dochód pieniężny i stoi przed wyborem, ile wydać pieniędzy na poszczególne dobra,
z których każde przynosi mu pewną całkowitą użyteczność, aby uzyskać maksymalną użyteczność z
całego koszyka dóbr. Wynika z tego, że celem konsumenta jest uzyskanie ograniczonej przez jego
dochód maksymalizacji użyteczności z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i usług.

2. Jaka jest zależność między użytecznością całkowitą a użytecznością marginalną
osiąganą z konsumpcji danego dobra?

Użyteczność całkowita wzrasta coraz wolniej w miarę stałego wzrostu ilości konsumowanego dobra,
w związku z czym użyteczność marginalna maleje w miarę wzrostu konsumpcji tego dobra.

3. Jak uzasadnia się typowy przebieg krzywej popytu w teorii użyteczności kardynalnej?

Typowy przebieg krzywej popytu wyjaśnia się za pomocą stosunku użyteczności marginalnej danego
do jego ceny, który to stosunek maleje wraz ze wzrostem ceny, w związku z czym jego utrzymanie
na niezmienionym poziomie wymaga zmniejszenia ilości nabywanej.

4. Jak interpretujemy stan równowagi konsumenta w ramach kardynalnej teorii
użyteczności?

Warunek równowagi konsumenta w kardynalnej teorii użyteczności wyraża II prawo Gossena,
mówiące o wyrównywaniu się użyteczności marginalnych na jednostkę pieniądza dóbr znajdujących
się w koszyku konsumenta:

Gdyby marginalna użyteczność na jednostkę pieniądza nie była równa dla różnych dóbr, konsument
mógłby zwiększyć osiąganą przez siebie użyteczność całkowitą przeznaczając więcej pieniędzy na
zakup dobra dającego większą użyteczność na jednostkę pieniądza. Konsument nie dokonuje takich
zmian w koszyku jeśli marginalne użyteczności na jednostkę pieniądza są równe (koszyk
optymalny).

Równowaga konsumenta oznacza zatem, że wybrał on taki koszyk dóbr, który przy danym poziomie
dochodów i cen ma dla niego największą (maksymalną) użyteczność.

5. Co to jest nadwyżka konsumenta?

Nadwyżka konsumenta to korzyść netto, jaką konsument uzyskuje z nabycia danego dobra. Oblicza
się ją jako różnicę między użytecznością całkowitą osiąganą z danej ilości dobra X, a wydatkiem
poniesionym na zakupienie tej ilości dobra X.

6. Jak zmienia się nadwyżka konsumenta wraz ze zmianą ceny danego dobra ceteris
paribus?

Im wyższa cena ceteris paribus, tym mniejsza nadwyżka konsumenta (przy typowej krzywej
popytu).

7. Na czym polega paradoks wartości?

Paradoks wartości polega na tym, że bardziej użyteczna dla człowieka woda osiąga na rynku niższą
cenę, niż na przykład diamenty. Oznacza to, że popyt i podaż wody przecinają się przy cenie niskiej,
a popyt i podaż diamentów przy cenie wysokiej. Wynika to z faktu, że użyteczność marginalna
ostatniej kupowanej jednostki wody jest znacznie stosunkowo niska, a użyteczność marginalna
ostatniej kupowanej jednostki diamentów jest stosunkowo duża. Wiąże się to z większą rzadkością
diamentów.

XI. TEORIA UśYTECZNOŚCI - 2 (OPTIMUM KONSUMENTA)

1. Jaka jest podstawowa różnica między założeniami kardynalnej i ordynalnej teorii
użyteczności?

Podstawowa różnica dotyczy tego, że w kardynalnej teorii użyteczności próbuje się mierzyć
użyteczność w sposób dość obiektywny, a w ordynalnej teorii użyteczności rezygnuje się z tego
zabiegu opierając się na porządkowaniu subiektywnych preferencji konsumenta.

2. Jakie właściwości mają preferencje konsumenta?

Preferencje konsumenta są spójne (kompletne) i przechodnie (zgodne).

3. Jakie właściwości ma krzywa obojętności?

Krzywa obojętności łączy takie kombinacje dwóch dóbr, które są tak samo preferowane przez
konsumenta. Jest wypukła względem początku układu współrzędnych, co świadczy o jej ujemnym
nachyleniu wynikającym z faktu, że jeśli wzrasta w koszyku ilość dobra X, to musi maleć ilość dobra
Y (warunek jednakowej preferencji koszyków).

Krzywe obojętności oddalające się w prawo od układu współrzędnych wyznaczają koszyki dóbr
bardziej preferowane przez konsumenta.

Krzywe obojętności nie mogą się przecinać.

4. Jakie zjawisko ilustruje malejąca marginalna stopa substytucji?

Malejąca marginalna stopa substytucji mówi o tym, że w miarę zwiększania konsumpcji dobra X
konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszej ilości dobra Y, aby utrzymać ten sam poziom
użyteczności.

5. Porównaj kształt krzywej obojętności dla dóbr substytucyjnych, doskonale
substytucyjnych, doskonale komplementarnych.

Krzywa obojętności dla dóbr substytucyjnych jest wypukła względem początku układu
współrzędnych (malejąca marginalna stopa substytucji), dla dóbr doskonale substytucyjnych krzywa
obojętności przyjmuje kształt linii o stałym nachyleniu (marginalna stopa substytucji jest stała), a
dla dóbr komplementarnych krzywa obojętności ma kształt litery L (marginalna stopa substytucji
wynosi zero).

6. Jak interpretuje się substytucyjność i komplementarność dóbr w teorii użyteczności?

Substytucyjność w teorii użyteczności oznacza, że dwa dobra zapewniają niezależnie od siebie tę
samą użyteczność, więc dla konsumenta będzie obojętne, które konsumuje.

Komplementarność oznacza, że dwa dobra są użyteczne dla konsumenta jedynie razem i to w stałej
proporcji, tzn. zwiększanie ilości tylko jednego z nich nie zwiększa użyteczności całkowitej.

7. Jakie czynniki ograniczają decyzje konsumenta dotyczące zakupów dóbr?

Głównym czynnikiem ograniczającym decyzje konsumenta jest jego dochód pozostający w ścisłym
związku z cenami dóbr. Jeśli cały dochód przeznaczany jest na zakup dwóch dóbr można to zapisać
następująco:

.

Wtedy maksymalna ilość zakupionego dobra wynosi:

i odpowiednio:

.

8. Jak w teorii krzywej obojętności interpretuje się równowagę konsumenta?

Geometrycznie koszyk optymalny wyznaczany jest przez punkt styczności linii budżetowej z
najwyżej położoną krzywą obojętności. Oznacza to, że konsument wybrał taki koszyk zakupów,
który daje mu maksimum użyteczności przy danym ograniczeniu dochodów i danych cenach. Punkt
ten wyznacza warunek:

.

9. Czy ustalenie punktu równowagi konsumenta wymaga mierzenia użyteczności?

Nie. Wystarczy obliczenie marginalnej stopy substytucji.

10. Jak zmiana ceny jednego z dóbr ceteris paribus wpływa na położenie linii budżetowej?

Jeśli cena dobra maleje, to zmniejsza się stopień nachylenia linii budżetowej względem osi tego
dobra.

11. Jak zmienia się położenie równowagi konsumenta, który ma stały dochód, jeżeli
rośnie lub maleje cena poszczególnych dóbr?

Jeśli cena któregoś z dóbr maleje, to konsument przenosi swój punkt równowagi na wyżej położoną
krzywą obojętności. Odwrotnie dzieje się, kiedy cena danego dobra rośnie.

12. W jaki sposób konstruujemy krzywa cena-konsumpcja?

Krzywą cena-konsumpcja konstruujemy łącząc punkty równowagi powstałe w wyniku kolejnych
zmian ceny danego dobra.

13. Jak na podstawie krzywej cena-konsumpcja można odtworzyć przebieg krzywej
popytu indywidualnego?

Dokonuje się tego upraszczając model i zamiast drugiego dobra zaznaczając na osi rzędnych dochód
pieniężnych konsumenta. Wtedy kąt nachylenia linii budżetowej będzie odpowiadał cenie dobra,
którego popyt odtwarzamy. Zauważymy wtedy, że wraz ze wrostem nachylenia linii budżetowej,
przy stałym dochodzie, konsument będzie nabywał coraz większe ilości danego dobra i odwrotnie.

14. Jak zmiana dochodu konsumenta wpływa, ceteris paribus, na jego równowagę?

Zwiększenie dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej w prawo. Oddala to punkt
równowagi od początku układu współrzędnych, zapewniając tym samym konsumentowi koszyki dóbr
o wyższej użyteczności. W przypadku malejącego dochodu, dzieje się odwrotnie.

15. W jaki spsób konstruujemy krzywą dochód-konsumpcja?

Krzywą dochód-konsumpcja konstruujemy łącząc punkty równowagi powstałe w wyniku przesunięcia
linii budżetowej pod wpływem zmiany dochodu konsumenta.

16. Jak na podstawie krzywej dochód-konsumpcja można wyznaczyć krzywe Engla dla
dóbr: podstawowego, luksusowego i podrzędnego?

Krzywe Engla wyznacza się analizując stosunek wzrostu ilości nabywanej danego dobra do wzrostu
dochodu, co przedstawia krzywa dochód konsumpcja. Jeśli ilość nabywana dobra rośnie wolniej niż
dochód to jest to dobro podstawowe, jeśli ilość nabywana dobra rośnie szybciej niż dochód to jest to
dobro luksusowe, a jeśli ilość nabywana dobra maleje w miarę wzrostu dochodu to takie dobro
nazywamy podrzędnym.

17. Co to jest paradoks Giffena?

Paradoks Giffena dotyczy dóbr, których ilość nabywana róśnie wraz ze wzrostem ceny. Krzywa
popytu na dobra Giffena ma więc w pewnym zakresie nachylenie pozytywne.

XII. KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA

1. Jakie znasz podstawowe formy organizacji przedsiębiorstwa prywatnego?

Przedsiębiorstwo o własności jednoosobowej - małe przedsiębiorstwo, którego właścicielem jest
jedna osoba.

Spółka cywilna - przedsiębiorstwo będące własnością dwóch lub więcej osób, które zgodziły się na
wspólne prowadzenie firmy i uzgodniły wzajemne udziały i ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność
za zobowiązania firmy.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - spółka kapitałowa, do której założenia wymagany jest
określony kapitał; udziały w niej są imienne i trudno je zbyć.

Spółka akcyjna - spółka kapitałowa z ograniczoną odpowiedzialnością, której udziałowcy i
subskrybenci otrzymują akcje potwierdzające ich udział.

2. Jaka jest różnica między prywatnym i społecznym kosztem wytwarzania danego
produktu?

Koszt społeczny obejmuje, oprócz kosztu prywatnego, koszty produkcji, stanowiące straty dla osób
nie związanych z tą działalnością. Są to tzw. koszty zewnętrzne (niezinternalizowane).

3. Czym różnią się ekonomiczne koszty prywatne od księgowych kosztów prywatnych?

Ekonomiczne koszty prywatne odróżniają się od księgowych kosztów prywatnych kosztami implicite
(wyrażone w jednostkach pieniężnych koszty alternatywne).

4. Co to jest zysk ekonomiczny? Czym różni się od zysku księgowego?

Zysk ekonomiczny to różnica między przychodami ze sprzedaży a całkowitymi kosztami
ekonomicznymi, będącymi sumą kosztów explicite i implicite. Jest on mniejszy od zysku księgowego
właśnie o koszty implicite.

5. Jakie rodzaje kosztów ponosi przedsiębiorstwo w krótkim okresie? Jakie jest kryterium
ich wyodrębnienia?

W okresie krótkim przedsiębiorstwo ponosi koszt stały - FC (wynikający ze nakładu stałych
czynników produkcji) i koszt zmienny - VC (wydatek na zmienne czynniki produkcji). Sumę tych
kosztów określa się jako koszt całkowity - TC.

6. Od czego zależy nieliniowy przebieg krzywych kosztu całkowitego w krótkim okresie?

Zmiany kosztu całkowitego następują wyłącznie jako zmiany kosztu zmiennego. Koszt zmienny
zależy od ilości zmiennego czynnika produkcji. Jego nieliniowy przebieg wynika z prawa malejącego
prawa produktu marginalnego po przekroczeniu pewnej wartości nakładu zmiennego czynnika
produkcji. Bezpośrednio wyraża się to w przebiegu krzywej kosztu marginalnego, odwrotnej
względem krzywej produktu marginalnego.

,

,

7. Jak na podstawie znajomości przebiegu krzywych kosztu całkowitego, zmiennego i
stałego można wyznaczyć opowiadające im krzywe kosztów przeciętnych?

Koszty przeciętne wyrażają stosunek danego kosztu ponoszonego w wyniku produkcji danego dobra
do wyprodukowanej ilości tego dobra.

W związku z tym zauważamy, że krzywa kosztu stałego zbliża się asymtotycznie do zera, gdyż koszt
stały ma stałą wartość a ilość produkowanego dobra stale wzrasta.

Koszt zmienny przypadający na jednostkę produkcji maleje, kiedy koszt zmienny ulega stabilizacji i
rośnie, kiedy następnie koszt zmienny gwałtownie rośnie (co wynika z prawa malejącego produktu
marginalnego).

Przeciętny koszt stały jest sumą przeciętnego kosztu zmiennego i przeciętnego kosztu stałego i
będzie zbliżał się asymptotycznie do krzywej przeciętnego kosztu zmiennego, tak jak przeciętny
koszt stały zbliża się asymptotycznie do zera.

8. Wyjaśnij, dlaczego krzywa kosztu marginalnego przecina krzywą przeciętnego kosztu
zmiennego w punkcie jej minimum?

Jeżeli AVC = min, to

.

Ponieważ

, więc:

.

9. Wyjaśnij, dlaczego krótkookresowy koszt przeciętny ma kształt litery U?

Krótkookresowy koszt przeciętny ma kształt litery U, gdyż będąc sumą AVC i AFC, maleje kiedy one
maleją, a rośnie kiedy AVC gwałtownie rośnie przy AFC malejącym do zera.

10. Jakie czynniki zewnętrzne powodują zmianę kosztów w krótkim okresie i przesunięcie
krzywych kosztów?

Poziom kosztów zależy od:
a) cen czynników produkcji,
b) rozliczeń przedsiębiorstw z budżetem państwa,
c) działalności innych podmiotów gospodarczych.

Jeżeli podniesie poziomu kosztów spowodowane jest zmianą dotyczącą zmiennych czynników
produkcji w górę przesuną się krzywe AVC, AC i MC. Jeżeli podniesienie poziomu kosztów
spowodowane jest zmianą dotyczącą stałych czynników produkcji to w górę przesuną się krzywe AFC
i AC.

11. Jakie koszty ponosi przedsiębiorstwo w okresie długim?

W okresie długim wszystkie koszty przedsiębiorstwa są zmienne, tak jak zmienne są wszystkie
czynniki produkcji. Wyróżniamy zatem (analogicznie do okresu krótkiego) długookresowy koszt
całkowity, długookresowy koszt przeciętny i długookresowy koszt marginalny.

12. Od czego zależy przebieg długookresowej krzywej kosztu przeciętnego?

Przebieg długookresowej krzywej kosztu przeciętnego zależy od korzyści skali. Jeśli są stałe to
długookresowy koszt przeciętny jest stały, jeśli są rosnące to LAC maleje, a jeśli są malejące to LAC
rośnie.

13. W jakiej sytuacji długookresowa krzywa kosztu przeciętnego pokrywa się z
długookresową krzywą kosztu marginalnego?

Dzieje się tak w przypadku stałych korzyści skali, kiedy krzywa długookresowego kosztu całkowitego
ma stałe nachylenie.

XIII. OPTIMUM PRZEDSIĘBIORSTWA (RACHUNEK MARGINALNY)

1. Jakie są założenia modelu rynku doskonale konkurencyjnego?

Model rynku doskonale konkurencyjnego:
1° sprzedawców i nabywców jest wielu i nie mają wpływu na cenę,
2° produkt jest jednorodny,
3° panuje swoboda wejścia i wyjścia z rynku,
4° państwo jest bierne,
5° produkt i czynniki produkcji są doskonale podzielne,
6° rynek jest doskonale przejrzysty.

2. Czy producent działający na rynku doskonałej konkurencji może wpływać na cenę, po
jakiej sprzedaje swój produkty?

Nie. Nazywamy go price taker: musi akceptować cenę rynkową.

3. Po jakiej cenie sprzedaje swój produkt firma działająca na rynku doskonale
konkurencyjnym?

Firmy sprzedają towar po cenie równowagi rynkowej.

4. Jak firma doskonale konkurencyjna postrzega popyt na swój produkt?

Firma doskonale konkurencyjna postrzega popyt na swój produkt jako doskonale elastyczny.

5. Przed jakim problemem decyzyjnym staje producent działający w warunkach
doskonałej konkurencji?

Musi wybrać ilość wytwarzanego produktu.

6. Jakie są warunki wyboru optymalnej ilości produkcji w okresie krótkim?

Warunek dostateczny: P = MC

Warunek konieczny: P = MC > AC

7. Jakie stany równowagi może osiągnąć firma doskonale konkurencyjna w okresie
krótkim?

Jeśli P = MC > AC, to wtedy TP > 0.

Jeśli P = MC = AC

min

, to wtedy TP = 0 (break even point).

Jeśli P = MC > AVC, to wtedy TP < 0 (minimalizacja krótkookresowej straty).

Jeśli P = MC = AVC

min

, to wtedy TP < 0 (shut down point).

8. Jak wyznaczamy krótkookresową krzywą podaży firmy doskonale konkurencyjnej?

Jest to fragment krzywej kosztu marginalnego od shut down point do granicy możliwości
produkcyjnych.

9. Jaki jest związek między podażą pojedynczych producentów działających na danym
rynku a podażą rynkową?

Podaż rynkowa jest sumą podaży indywidualnych.

10. Jak zmieniają się warunki działania firmy doskonale konkurencyjnej w okresie długim,
w porównaniu z okresem krótkim?

Zmieniają się ilości i wielkość producentów, dzięki wolnemu wejściu i wyjściu. Zmiany te polegają na
uzyskiwaniu korzyści skali przez poszczególne firmy i całą branżę.

11. W jaki sposób mechanizm konkurencji doskonałej działa na rzecz wyrównywania
kosztów przedsiębiorstw działających w danej branży w długim okresie?

Spadki ceny poniżej poziomu zamknięcia niektórych firm (shut down point) powoduje ich wycofanie
się z branży. W długim okresie pozostaną więc w branży tylko przedsiębiorstwa o zbliżonych
poziomach kosztów (tzw. firmy reprezentatywne).

12. Co rozumiemy przez pojęcie firma reprezentatywna dla branży? (patrz: 11)

13. Według jakiej reguły (warunku) firma doskonale konkurencyjna podejmuje decyzje
dotyczące wielkości produkcji w długim okresie?

Będzie to warunek zerowego zysku całkowitego, przy którym wielkość produkcji musi być tak
dobrana, aby LAC

min

= SAC = LMC = SMC = P.

14. Przy jakim poziomie produkcji firma doskonale konkurencyjna osiąga długookresową
równowagę? (patrz: 13)

15. Jeżeli krzywa długookresowego kosztu przeciętnego na kształt litery U, to
długookresowe optimum produkcji można wyrazić przy pomocy trzech minimów. Jakich?

Minimum zysku (TP = 0), minimalny długookresowy koszt przeciętny i minimalny krótkookresowy
koszt przeciętny.

16. Od czego zależy przebieg długookresowej krzywej podaży w branży doskonale
konkurencyjnej?

Jeżeli koszty branży są stałe, to krzywa podaży jest pozioma. Jeśli koszty branży rosną, to krzywa
podaży ma nachylenie dodatnie. Jeśli koszty branży maleją, to krzywa podaży ma nachylenie
ujemne.

17. Przy jakim przebiegu długookresowej krzywej kosztu przeciętnego jest możliwa
konkurencja doskonała?

Konkurencja doskonała jest możliwa tylko przy nieujemnym nachyleniu długookresowej krzywej
podaży.

18. W jaki sposób przedsiębiorstwa konkurują ze sobą na rynku doskonałej konkurencji?

Przedsiębiorstwa konkurują ze sobą zmniejszając koszty.

XVI. MONOPOL I KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

1. Jakie są właściwości czystego monopolu?

Właściwości czystego monopolu:
1° na rynku znajduje się tylko jeden nabywca lub sprzedawca,
2° monopolista nie ma żadnych preferencji (monopol niedyskryminujący),
3° rynek jest w pełni przejrzysty,
4° nie istnieje konkurencja.

2. Czy w warunkach monopolu istnieje konkurencja?

Nie. Może to być spowodowane wyłącznością na surowce, posiadaniem patentu na dany produkt,
wyłączność na sprzedaż, dużą skalą produkcji, polityką państwa itp.

3. Co to znaczy, że czysty monopol jest niedyskryminujący?

Niedyskryminacja polega na tym, że monopolista nie ma żadnych preferencji dotyczących drugiej
strony rynku.

4. Co oznacza doskonała przejrzystość rynku w warunkach monopolu?

Przejrzystość oznacza w tym przypadku, że monopolista zna popyt (podaż) interesującego go dobra,
a uczestnicy z drugiej strony rynku mają pełną informację o cenach.

5. Czy w warunkach monopolu występuje zawsze homogeniczność produktu?

Homogeniczność produktu wynika z faktu, że albo jest on jedyny na rynku, albo nie ma bliskich
substytutów.

6. Jakie są przyczyny monopolizacji rynku? (patrz: 2)

7. Dlaczego w niektórych sytuacjach monopolizacja rynku została prawnie ograniczona,
natomiast w innych sytuacjach jest nie tylko dopuszczalna, ale nawet chroniona przez
prawo?

Państwo często tworzy monopole w celach fiskalnych (monopole państwowe) lub (tak było w
gospodarce centralnie planowanej) kiedy zależy jej na kontroli branży.

8. Porównaj rynek konkurencji doskonałej i rynek zmonopolizowany.

Cechy popytu

Konkurencja
doskonała

Monopol

Elastyczność
cenowa popytu

∞ (doskonała)

[0, ∞)

Elastyczność
mieszana popytu

(-∞, ∞)

0

Pojemność rynku
dla producenta

nieskończona

ograniczona
popytem

9. Uzasadnij, dlaczego w warunkach monopolu przychód marginalny jest mniejszy od
ceny?

W warunkach monopolu przychód marginalny jest mniejszy od ceny, bo monopolista, chcąc
ulokować na rynku dodatkową produkcję, musi obniżyć cenę, gdyż napotyka barierę popytu.

10. Uzasadnij warunek krótkookresowej równowagi firmy monopolistycznej.

Monopolista musi osiągnąć punkt równowagi, w którym osiąga max (TR - TC). TP jest maksymalne,
gdy TP = 0. A to jest spełnione, gdy MR - MC = O. Wtedy warunek krótkookresowej równowagi
wygląda tak: MR = MC.

11. Dlaczego nie istnieje funkcja podaży firmy monopolistycznej?

Dzieje się tak, gdyż ilość wyznaczana jest z warunku MC = MR, a MR zmienia się, w zależności od
cenowej elastyczności popytu.