Leksykon przyrodniczy Grzyby

LEKSYKON

GRZYBY

LEKSYKON PRZYRODNICZY

Helmut i Renatę Grunert

GRZYBY

Przekład i adaptacja

Jadwiga Kozłowska

Świat Książki

Koncepcja serii: Gunter Steinbach

Tytut oryginału: Steinbachs Naturfuhrer: Pilze

Ilustracje: Fritz Wendler

Licencyjne wydanie klubu „Świat Książki" za zgodą Mosaik Verlag
i GeoCenter International Warszawa

Świat Książki Warszawa 1996
© Mosaik Verlag GmbH Monachium 1984
© polskiego wydania GeoCenter International Warszawa 1995

Wszystkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kodowanie w urządzeniach przetwarzania
danych, odtwarzanie elektroniczne, fotomechaniczne lub w jakiejkolwiek innej formie w telewi
zji, radio oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych - również częściowe - tylko za
wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.

Przekład z języka niemieckiego i adaptacja tomu Grzyby:
dr Jadwiga Kozłowska

Redaktor serii:
Beata Lewandowska-Kaftan

Redaktor tomu Grzyby:
Ewa Sobocińska

Opracowanie graficzne książki:
według wydania oryginalnego

Korekta:
Ewa Garbowska

Skład i łamanie:
PHOTOTEXT Warszawa

Printed in Slovakia

ISBN 83-7129-142-6

Nr 1158

SPIS TREŚCI

6 Wstęp

7 Przegląd symboli użytych w książce

8 Biologia grzybów

16 Grzyby blaszkowe

180 Grzyby listewko watę

198 Grzyby kolczaste

200 Grzyby rurkowe

230 Grzyby rurkopodobne i konsolkowate

242 Grzyby maczugowate i koralowate

252 Grzyby purchawkowate i kuliste

262 Grzyby krzaczkowate lub cuchnące padliną

266 Grzyby galaretowate

268 Grzyby miseczkowate, z głębokimi jamkami i inne

280 Zbieranie grzybów

284 Autorzy fotografii

285 Wykaz gatunków

WSTĘP

Sedno problemów, które napotyka każdy

zbieracz grzybów podczas ich oznaczania,

leży w naturze tych organizmów.

1. Istnieje tak dużo gatunków grzybów

z różnych grup, że często nawet specjalis

ta nie jest w stanie od razu określić przy

należności znalezionego osobnika do właś

ciwego rodzaju czy gatunku.

2. Formy owocników grzybów są wielopo-

staciowe i zmienne. Różnice w wyglądzie

spowodowane wiekiem grzyba mogą być

w obrąbie tego samego gatunku większe

niż .różnice gatunkowe. Do tego mogą

dojść jeszcze zmiany wywołane warunka

mi siedliskowymi i klimatycznymi mogące

powodować wątpliwości przy oznaczaniu.

3. Pojawianie się owocników, nie tylko na

szych grzybów kapeluszowych, jest ściśle

związane z pogodą, jej przebiegiem pod

czas pór roku, a także zależne od innych

czynników środowiskowych i występowa

nia pewnych określonych gatunków roślin.

Żaden rok grzybowy nie jest taki sam. Za

sadniczo nie da się dokładnie przewidzieć

obfitości i czasu występowania owocników.

Większość zbieraczy grzybów wiąże ze

swą namiętnością zupełnie konkretne cele.

Chcą oni mianowicie jeść to, co przyniosą

z lasu do domu: również i temu życzeniu

wychodzi naprzeciw niniejsza książka. Za

mieszczono w niej opisy najważniejszych

grzybów jadalnych, a grzyby trujące przed

stawiono z równą dokładnością, co wartoś

ciowe gatunki. Obecnie w wielu miejscach

trzeba występujące w naturze grzyby chro

nić całkowitym zakazem zbierania. Jest to

przykre,lecz konieczne.

Obciążenie środowiska wywołane przez

człowieka powoduje, że giną nie tylko mo

tyle i dzikie kwiaty, zamierają drzewa i la

sy, lecz pogarszają się także warunki życia

wielu grzybów.

Wyzbieranie do czysta podmiejskich lasów

z ciągle zdarzającym się bezmyślnym nisz

czeniem grzybów trujących lub nieznanych

prowadzi do pustoszenia dawnych obsza

rów grzybodajnych. Nasze zainteresowa

nie grzybami powinno z kulinarnego prze

kształcić się w szerokie i bezinteresowne

zrozumienie. Książka ta daje ku temu dob

rą okazję. W części zawierającej opisy

grzybów zawarto także opisy wielu rzad

kich gatunków nie nadających się do je

dzenia, ale też nietrujących. Zrobiono to

tylko wybiórczo. Zamieszczenie pełnego

spisu gatunków w ilustrowanym przewod

niku formatu kieszonkowego jest całkowi

cie niemożliwe.

Tylko niewiele gatunków grzybów można

oznaczyć wyłącznie na podstawie obrazka.

Jednakże dobre zdjęcie służy niezastąpio

ną pomocą. Aby ułatwić rozróżnienie nie

rzadko różnorodnych postaci owocników

lub określonych szczegółów gatunkowych,

przy poszczególnych opisach w wielu wy

padkach zamieszczono po dwa obrazki. Je

dnakże, szczególnie początkujący zbiera

cze, nie powinni się przy oznaczaniu opie

rać tylko na ilustracjach, lecz dokładnie

przeczytać zamieszczony opis i wyszukać

na znalezionym okazie grzyba wskazane

cechy.

Podział gatunków na dziesięć grup. zasad

niczo odpowiada naukowej systematyce.

Zastosowane przy tym symbole powinny

pomóc przede wszystkim laikom w posługi

waniu się książką. Nomenklaturę grzybów,

na ogół trudną i podlegającą zmianom,

zastosowano w niniejszym tomiku zgodnie

z aktualnym stanem wiedzy.

Mikologowie od lat prowadzą program kar

towania krajowych grzybów wyższych. Pra

ce te przynoszą między innymi zaskakują

ce informacje na temat geograficznego

rozprzestrzenienia i wymagań siedlisko

wych naszych grzybów.

Przegląd symboli

użytych w książce

Blaszkowe
od str. 16

Listewkowate
od str. 180

Kolczaste
od str. 198

Rurkowe
od str. 200

Rurkopodobne
i konsolkowate
od str. 230

Maczugowate
i koralowate
od str. 242

Purchawkowate
i kuliste
od str. 252

Krzaczkowate lub
cuchnące padliną
od str. 262

Galaretowate
od str. 266

Miseczkowate,
z głębokimi
jamkami i inne
str. 268

Ty jadalny

( £ £ ) niejadalny

d j b trujący!

trujący

Biologia grzybów

Grzyby należą do organizmów bezzielenio-

wych, składających się z mniej lub bardziej

wydłużonych, połączonych ze sobą i roz

gałęzionych jedno- lub wielojądrowych ko

mórek tworzących strzępki (hypha). Ściany

komórek zbudowane są głównie z chityny

i celulozy. Jednakże chityna nie jest mate

riałem budulcowym roślin zielonych, a is

totnym składnikiem twardego szkieletu ze

wnętrznego owadów.

Grupa „grzybów wyższych", którą się

w tej książce zajmujemy, rozwija się na

podłożu organicznym, przeważnie pod po

wierzchnią gleby, w ściółce, na drewnie

lub żywym drzewie, na korze lub pod ko

rą, w nawozie, na piórach czy larwach

owadów.

Grzybnia (mycelium) może mieć bardzo

różny wygląd i barwę, co często bywa

dobrze widoczne u podstawy trzonu owoc-

nika. Przeważnie rośnie ona w postaci

włókien lub wrzecion, a także grubych

sznurów lub silnych, czasami nawet bar

dzo twardych tworów (sklerotium); patrz

także Grifola umbellata na str. 238. To, co

nazywamy „grzybami" i zbieramy, to

owocniki grzybów. Przynależność do ga

tunku oznaczamy przeważnie na podsta

wie tych właśnie owocników; w owocni-

kach i na nich rozwijają się zarodniki

(spory), odgrywające istotną rolę przy roz

przestrzenianiu się grzybów. Niektórzy sy

stematycy skłaniają się ku tworzeniu dla

grzybów osobnego królestwa takiej samej

rangi, jak królestwa roślin i zwierząt, co

może mieć uzasadnienie w budowie ko

mórek, wyglądzie i sposobie życia (np.

brak chlorofilu). Z biologicznego punktu

widzenia najwłaściwsze wydaje się obec

nie łączenie najbardziej różnorodnych ga

tunków grzybów i organizmów grzybopo-

dobnych w jeden system „naturalny".

Wiele szczegółów wymaga jednak nauko

wego wyjaśnienia, zatem ten system pod

lega ciągłym zmianom. Wciąż jeszcze opi-

sywuje się nowe gatunki, a inne po do

kładnych badaniach zalicza się do już opi

sanych: ich nazwy stają się synonimami,

to znaczy różnymi nazwami tych samych

gatunków. Nowe rozpoznania i zaliczenia

systematyczne wymagają więc zmian

w nazewnictwie [nomenklaturze). Różne

nazwy systematyczne w literaturze miko-

logicznej mogą zmylić amatorów zbiera

nia grzybów i wymagają ciągłego przy

stosowywania się do nich. W książce tej

opisano i zilustrowano tylko takie grzyby,

które tworzą owocniki i są rozpoznawalne

gołym okiem. Nazywamy je grzybami „wy

ższymi". W literaturze podawane są różne

dane na temat liczby gatunków tych grzy

bów. Z grubsza można przyjąć, że w Euro

pie występuje ich 3000-5000 gatunków. Te

grzyby wyższe można podzielić na trzy

duże klasy:

Podstawczaki (Basidiomycetes)

Workowce (Ascomycetes)

Śluzówce (Myxomycetes).

Gdy workowce lub - rzadziej - podstaw

czaki żyją w symbiozie z glonami, to te

„nowe" organizmy nazywamy porostami.

Niektórzy mitologowie nie zaliczają ślu-

zowców do grzybów, lecz do osobnej gru

py Mycetozoa. Mają one cykl rozwojowy

inny niż grzyby właściwe i tworzą naj

pierw pływki, to znaczy nagie komórki po

ruszające się za pomocą wici. Następnie

przekształcają się one w pełzaki. Wiele

takich komórek łączy się w śluzowaty twór

mogący się powoli poruszać. Następnie

masa ta sztywnieje. Poprzez podział pro-

toplazmy i skupianie się jej dokoła poje

dynczych jąder komórkowych powstają py-

liste zarodniki (spory), które uwalniają się

po dojrzeniu. W naszej książce wykwit

piankowy Fuligo septica (str. 268) jest

przedstawicielem tej niezwykle bogatej ga

tunkowo klasy.

U workowców tworzy się przeważnie 8 za

rodników wewnątrz tak zwanych worków

(asci), które otwierają się na wolnym końcu

lub rozpadają całkowicie i uwalniają zaro

dniki.

U podstawczaków zarodniki rozwijają się

i odrywają od komórki nazywanej podstaw

ką (basidium).

worek ^*&m zarodniki

/ * f e

sćjluy^ f) sterygma " " / t - ^ s .

/^S/NZZ' (Si podsta**

'/ /

'v/Ux zarodniki^ / ;, f

Podstawka z reguły opatrzona jest 4 wyros

tkami, (sterygmami): na ich szczytach wy

twarzają się zarodniki, które później od

dzielają się. Worki i podstawki można za

uważyć tylko pod mikroskopem, dlatego

najpewniejsze zaklasyfikowanie systema

tyczne niekórych owocników można prze

prowadzić dopiero na podstawie badania

mikroskopowego.

Opisane w niniejszej książce grzyby z grup

1-9 należą do podstawczaków, z grupy 10

do workowców, a wykwit piankowy jest je

dynym opisanym tu przedstawicielem ślu-

zowców.

Na przykład u grzybów blaszkowych i kol

cowych podstawki znajdują się na powierz

chniach bocznych blaszek czy kolców,

u purchawkowatych wewnątrz owocnika,

w tzw. glebie, czyli pewnego rodzaju płod

nej części owocników. Worki grzybów mi-

seczkowatych lub z głębokimi jamkami

rozwijają się na wewnętrznej stronie mise

czek czy jamek.

Zarodniki są grzybom niezbędne do utrzy

mania gatunku i rozprzestrzeniania. Za

leżnie od gatunku ilość zarodników wy

produkowanych przez jeden owocnik się

ga miliardów. Gołym okiem spostrzegamy

je jako rodzaj pyłu, a nie poszczególne

cząsteczki. Jeśli nacisnąć dojrzały owoc

nik purchawki, wówczas wydostaje się

z niego pylista masa. W rozprzestrzenia

niu zarodników pomaga wiatr, deszcz

i zwierzęta. Jeśli chcemy stwierdzić, jaką

mają barwę, musimy przygotować prepa

rat wysypu zarodników. Określenie ich ba

rwy na blaszce jest bardzo trudne, jeśli

w ogóle możliwe, ponieważ często ma

ona swój własny kolor.

Wielkość zarodników leży w przedzia

le 0,005-0,015 mm; ich kształt, barwa

i wygląd zmieniają się w zależności od

gatunku.

Zarodniki stanowią dla profesjonalisty

bardzo ważną pomoc przy oznaczaniu,

a w systematyce odgrywają wielką rolę.

Pozyskiwanie zarodników

Kształty zarodników
a, b i c podstawczaków, d jednego z workow-
ców

Wysyp zarodników może być pomocny

przy oznaczaniu nawet bez badania pod

mikroskopem: na przykład do odróżnienia

białozarodnikowych muchomorów od cie-

mnobrunatnozarodnikowych gatunków pie

czarek.

Rozmnażanie podstawczaków

Wyróżniamy zarodniki dodatnie (męs

kie) i ujemne (żeńskie). Zarodniki ujemny

i dodatni kiełkują i tworzą komórkę hap-

loidalną, która zaczyna się dzielić ścia

nami poprzecznymi, dzięki czemu powsta

ją strzępki z jednym jądrem w komórce.

Następne podziały i odgałęzienia pozwa

lają wyrosnąć splątanej, rozpościerającej

się na wszystkie strony tak zwanej grzyb

ni pierwotnej. Aby doprowadzić do po

wstania nowego owocnika muszą spot

kać się końce strzępek męskich i strzępek

żeńskich pochodzących od tego samego

gatunku grzyba i stworzyć grzybnię

wtórną.

W wysoce skomplikowanym procesie zle

wa się plazma dwóch różnopłciowych ko

mórek; jednakże, rzecz szczególna, nie łą

czą się ich jądra. Inaczej mówiąc: po zla

niu się jedna komórka zawiera dwa jądra.

Gdy następnie grzybnia powiększa się

dzięki dalszemu podziałowi komórek, wów

czas każda komórka zawiera znowu dwa

różne jądra.

W sprzyjających warunkach (podłoże, part

ner do mikoryzy, substancje pokarmowe,

wilgotność, ciepło) mogą wyrosnąć z takiej

jednej grzybni owocniki. Dopiero w spec

jalnych komórkach owocnika, podstaw

kach, dochodzi do połączenia się jąder

i następnie do podziałów i uformowania

z reguły czterech zarodników (2 plus i 2 mi

nus).

Naszkicowano tu rozmnażanie się grzybów

w bardzo uproszczony sposób. Poszczegól

ne procesy mogą się różnić u rozmaitych

gatunków i rodzajów.

Owocniki

U grzybów kapeluszowych pojawia się

najpierw mały kapelusz, który powiększa

się w ciągu zadziwiająco szybkiego wzro

stu. Składa się on z mniej lub bardziej

twardego miąższu otoczonego skórką.

Mogą się na niej znajdować resztki osłony

całkowitej velum uniwsale, które szcze

gólnie łatwo można wyróżnić u mucho

morów.

Pod ochronnym parasolem kapelusza znaj

duje się warstwa hymenialna. Wygląda ona

różnie i może mieć np. postać blaszek,

listewek, rurek, dziurek czy kolców. Kape

lusz wspiera się na trzonie mającym u nie

których rodzajów czy gatunków mniej lub

bardziej nietrwały pierścień. Chodzi tu

o resztki osłony częściowej, velum partia-

le, otaczającej w początkowym stadium

rozwoju warstwę hymenialna. Podczas gdy

kapelusz się otwiera i rozpłaszcza, osłona

może się tylko niewiele rozciągać. Skut

kiem tego odrywa się ona od brzegu kape

lusza i zwisa dookoła trzonu jako mankiet

lub pierścień.

U innych grzybów skórka oddziela się

zupełnie od trzonu i zwisa w postaci po

szarpanych resztek na brzegach kapelu

sza. U jeszcze innych rozpływa się cał-

Rozwój grzyba kapeluszowego

osłona całkowita [velum unńersaty

kowicie i ginie. Osłona częściowa nie za

wsze musi się wytworzyć. Na przykład

u zasłonaków (Cortinarius) rozwija się

wrzecionowata osłona, którą następnie

można rozpoznać na trzonie jako mniej lub

bardziej zaznaczoną, włóknistą strefę pier

ścienia.

U niektórych gatunków trzon często tkwi

podstawą jeszcze w kielichowato otwartej

lub przylegającej pochwie, volva; czasami

widać jednak tylko bulwiaste zgrubienie,

z brzegiem odgiętym lub nie, albo z pa

sem brodawek, które są resztkami osłony

całkowitej. Dokładne zwracanie uwagi na

te właściwości budowy pomaga uniknąć

zatruć muchomorami. Tylko badanie

wszystkich poszczególnych cech przy

oznaczaniu grzybów może ustrzec przed

pomyłkami.

U szeregu grzybów właśnie w takiej osło

nie tkwi całkowicie bardzo mocno ściś

nięty owocnik. Gdy osłona pęka, wówczas

w ciągu paru godzin wysuwa się grzyb,

nie „rosnąc" we właściwym znaczeniu.

On tylko rozpościera bardziej swój uprze

dnio ściśnięty owocnik. Sromotnik bez

wstydny jest tego dobrym przykładem. Je

żeli „jajo" przeciąć wzdłuż, to przy do

kładnej obserwacji rozpoznaje się wy

kształcony owocnik.

Biotop grzybów

Grzyby mikoryzowe żyją w symbiozie

z pewnymi określonymi gatunkami roślin,

przede wszystkim z roślinami drzewias

tymi. W symbiozie obaj partnerzy czerpią

korzyści ze współżycia; często nawet part

nerzy są na siebie przymusowo skazani.

Przeciwieństwem tego są słabiej lub sil

niej zaznaczone stosunki pasożytnictwa

między pasożytem i ofiarą, które mogą

prowadzić do śmierci osobnika porażo

nego.

Grzyby nie potrzebują światła w przeci

wieństwie do roślin zawierających chloro

fil. Gleba leśna zawiera dużo organicznych

substancji pokarmowych i przeważnie do

statecznie dużo wilgoci, dzięki czemu sta

nowi doskonałe środowisko dla większości

grzybów jadalnych.

Każdy typ lasu, również i ubogi w światło

las szpilkowy ze swym kwaśnym podło

żem, skąpym lub zupełnie pozbawionym

roślin zielnych poszyciem, daje przytulisko

grzybom.

Czyste drzewostany jodłowe, świerko

we, sosnowe, modrzewiowe, brzozowe,

bukowe, dębowe czy topolowe tak sa

mo jak i „zwyczajne" lasy mieszane

mają swoistą florę grzybową. Wspo-

kapelusz

mniane gatunki drzew stanowią jedynie

przykłady.

Również polany leśne i poręby, brzegi

lasów, zadrzewienia śródpolne, żywopło

ty, zarośla, taki, pastwiska, tereny przy

brzeżne, żwirowiska i wysypiska, tereny

wilgotne, torfowiskowe i bagienne, a także

suche taki i wrzosowiska są miejscem by

towania grzybów. Nawet na wydmach

i słonych piaskach nadmorskich można je

znaleźć.

Z reguły zasiedlają te tereny zespoły grzy

bów naziemnych i podziemnych, mikoryzo-

wych, saprofitycznych i pasożytniczych.

Czarcie kręgi

Tu i tam można natknąć się w lasach i na

łąkach na gromady owocników rosnących

w kręgach. Wyjaśnienie jest proste: grzyb

nia zazwyczaj rośnie regularnie we wszys

tkie strony. Wewnątrz obwodu podłoże

zostaje zużyte, grzybnia już nie znajduje

tam pokarmu i zamiera. Pozostaje krąg

grzybni, który przy dobrych warunkach śro

dowiskowych wysuwa z gleby swe owoc-

niki. W ten sposób powstaje często regu

larne koło, które ludowy zabobon łączy

z czarownicami.

kapelusz miąższ kapelusza

Grzyb blaszkowy (muchomor sromotnikowy)

Na tej i następnych stronach objaśnione

zostały na rysunkach określenia i termi

ny najczęściej używane przy opisach

grzybów

płonna pseudotkanka

perydi

ć owocnika -

hymenofor jamkowy

smardz

(smardz jadalny)

lama

purchawka (tęgoskór pospolity)

powierzchnia trzonu

siatkowata

luskowata

wlókienkowata

/'llllllf

" ,/SMllil

llllltllini
V i i i *

f||l|||i'

lii *'

Ifłi.

wężykowata

Kształty kapelusza

pólkulisty

(IMr*

wklęsły

z garbkiem z ostrym garbkiem stożkowaty

dzwonkowaty lejkowaty

na drobne poletka

falisty

blaszki gęste

włóknista luskowata

'mm

z resztkami brodawek

lub osłony

płatowaty

bruzdkowany

postrzępiony

blaszki rozwidlone

blaszkowate listwy

z poprzecznymi żytkami

skórka kapelusza

brzeg kapelusza

kształty blaszek

1T ^

wolne, nie przyrośnięte

do trzonu

wąsko przyrośnięte

szeroko przyrośnięte

^ ^

zatokowato wycięte

z kołnierzem

blaszki szerokie

blaszki wąskie

brzeg blaszki

piłkowany/karbowany

ił

blaszki

łatwo odchodzące

blaszki zachodzące

międzyblaszki

Muchomor sromotnikowy Amanita phalloides (VALL. EX FR.) SECR. ÓK)

Wygląd: kapelusz o średnicy do 15 cm, począt

kowo półkulisty, później spłaszczony, oliwko-
wozielony, żółtozielony, może być także biały
o matowym, jedwabistym połysku, wilgotny
lekko kleisty, z promienisto biegnącymi włó-
kienkami. Blaszki różnej długości, gęsto usta

wione, przy trzonie wolne, białe. Trzon może
dochodzić do 12 (15) cm wysokości i 2,5 cm
grubości, żółtawy lub zielonkawy z charaktery
stycznym, wężykowatym wzorkiem. Tkwi w ot
wartej pochwie (patrz zdjęcie). Kołnierz słabo
żłobkowany, skórzasty, zwisający, często krót
kotrwały. Miąższ pachnie lekko słodkawo,

miodowo.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: podobnie jak muchomor cyt
rynowy spotykany bywa zwykle pod dębami,
ale również pod bukami; rzadko w lasach ig
lastych, Woli gleby bogatsze, nie unika wa
piennych. Rośnie od lipca do października,
U nas w niektórych rejonach kraju pospolity,
pojawia się w dużej obfitości, lecz rośnie poje
dynczo.

Możliwość popełnienia pomyłki: rysunkiem
i barwą kapelusza podobny do gąski mydlanej
(Tricholoma sejunctum, str. 74); bywa często
mylony z muchomorem cytrynowym, trzeba

jednak zwrócić uwagę na inaczej zbudowaną
podstawę trzonu i inny zapach. Gołąbki mod-

rożółte i gąski nie mają pierścienia i pochwy.

Jedynie nieostrożny i bezkrytyczny zbieracz
grzybów może pomylić białą formę muchomo

ra sromotnikowego z pieczarkami, które w sta
dium młodocianym mają blaszki białawe a pó
źniej ciemnobrązowe; poza tym wysyp zarod
ników pieczarek jest purpurowobrązowy.

Zastosowanie: muchomor sromotnikowy jest
śmiertelnie trujący. Zawiera ponad 20 różnych
toksyn. Szanse przeżycia zależą między in
nymi od ilości zjedzonej trucizny. 50 g świe
żych grzybów może spowodować śmiertelne
zatrucie. Konieczna pomoc lekarska!

Muchomor cytrynowy Amanita citrina (SCHFF.) S.F. GRAY

Wygląd: kapelusz
o średnicy 5-10 cm,
bladożółtawy, rza
dziej żółtozielonkawy;
początkowo półkulis
ty, później płaski;
przeważnie pokryty
dużymi, grubymi, żół
tawymi łatkami (re

sztki osłony), z czasem nieco brunatniejącymi.
Skórka kapelusza kleiście połyskująca i dająca
się ściągać, brzeg kapelusza bez prążków. Bla
szki wolne, białawe lub lekko bladoźółte, mięk
kie, gęsto ustawione, o płatkowatym wycięciu.

Trzon do 10 cm wysoki (12), 1-1,5 cm gruby

i zabarwiony podobnie jak kapelusz, z blado-

żółtawym, zwisającym, nieprąźkowanym pierś
cieniem. Podstawa trzonu bulwiasto zaokrąg
lona z wyraźnie zaznaczonym brzegiem (patrz
rysunek). Miąższ biały i miękki. Pachnie chara
kterystycznie kiełkującymi ziemniakami i jest to
ważna cecha odróżniająca od muchomorów
sromotnikowego i jadowitego.

Wysyp zarodników, biały.
Występowanie: w Polsce pospolity. W Europie
Środkowej znajduje się go przeważnie do wy
sokości 500 m, jednakże rzadko może sięgać
aż do 1100 m n.p.m. Podobnie jak muchomor
sromotnikowy lubi ciepło; grzybnia nie wytrzy

muje silnego i długotrwałego mrozu. Jego sie

dliskiem są gleby piaszczyste, ubogie w sub
stancje odżywcze, kwaśne. Żyje w symbiozie
z różnymi drzewami szpilkowymi i liściastymi,
przy czym pod drzewami liściastymi jest rza
dziej spotykany. Pojawia się zwykle od sierp
nia do listopada.

Możliwość popełnienia pomyłki: przede wszy
stkim biała forma A. citrina var. alba często
bywa mylona z białymi formami muchomora
sromotnikowego. Wyraźnie rozróżnialna jest
podstawa trzonu: u muchomora sromotniko
wego pochwa jest otwarta, a u muchomora
cytrynowego z odcinającą się bulwą.
Zastosowanie: grzyb nie jest trujący, nie nada
je się jednak do spożycia ze względu na nie
przyjemny smak.

'*tt

Muchomor jadowity Amanita virosa LAM. EX SECR. ÓK)

Wygląd: kapelusz do 3-7 cm średnicy, stożko
waty, z czasem niekiedy płasko wysklepiony

lub płaski, biały z lekkim kremowym zabar
wieniem, przy wilgoci kleisty, gdy suchy - po
łyskuje matowo. Blaszki wolne i białe, gęsto
ustawione. Trzon do 15 cm wysoki i 1-1,5 cm
grubości, biały, często łukowato zgięty, twar

dy, łamliwy, o włóknistej powierzchni, ze zwi
sającym, skórzastym i krótkotrwałym pierście

niem. Trzon wystaje z przylegającej często,
obwisłej pochwy. Bulwowata podstawa z ot

wartą pochwą często tkwi głęboko w podłożu.

Miąższ biały, delikatny, ma nieco nieprzyjem
ny zapach.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pospolity, występuje w lasach
szpilkowych, rzadziej liściastych. Pojawia się
od czerwca do września (października).
Możliwość popełnienia pomyłki: według nie
których mitologów istnieje jeszcze jeden po
dobny, biały gatunek: muchomor wiosenny A.

verna (Buli. ex Fr.) Pers. ex Vitt. Ma on pierś

cień biały, bez bruzdek, a pozostałe cechy jak

Wygląd: na początkowo śnieżnobiałym, 5-15
cm szerokim kapeluszu znajdują się białawe,
kolcokształtne brodawki, głównie w jego środ
ku. Z czasem powierzchnia grzyba powoli za
barwia się na kolor mysi lub żółtawy z zielon
kawym nalotem. Brzeg kapelusza młodych
osobników ma ząbkowany, nieregularny rą
bek. Dobrą cechą rozpoznawczą są przede
wszystkim drobne, gęsto ściśnięte blaszki róż
nej długości, a to ze względu na rzadkie u mu

chomorów zabarwienie: mianowicie początko
wo są one bladoturkusowe lub zielonawe, póź

niej szarożółte do żółtawych. Tuż pod blasz
kami trzon jest otoczony płatowatym, pożłob-
kowanym, zwisającym pierścieniem. Stare eg

zemplarze dochodzą do 16 (20) cm wysokości.
Wyrastają one z grubej bulwy otoczonej pa
sem brodawek, która zaostrzonym dolnym
końcem tkwi w ziemi. Powierzchnia trzonu jest
biaława, lekko żółtozielonkawa lub oliwkowo-
zielonkawa. Miąższ grzyba przypomina kolo
rem blaszki, jest jednak od nich nieco jaśniej
szy. Zapach i smak nieprzyjemny.

u muchomora sromotnikowego. Lubi ciepło,
czasami pojawia się wiosną. Szczególnie chęt
nie rośnie pod dębami, częstszy w Europie
Południowej. Również jest śmiertelnie trujący.
Przez nieuważnych zbieraczy grzybów może
być mylony z młodymi pieczarkami. Jednakże
charakterystyczna forma kapelusza, czysto
białe blaszki, podstawa trzonu z przylegającą
przeważnie pochwą i barwa wysypu zarod
ników są wyraźnymi cechami różnicującymi.

Zastosowanie: śmiertelnie trujący, podobnie
jak muchomor sromotnikowy (patrz str. 16).
Uwagi ogólne: do tej pory do rodzaju Amanita,

muchomory, zaliczono około 35 gatunków. Ma
ją one osłonę całkowitą i z reguły osłonę
częściową z wyjątkiem muchomora mglejarki,
który nie ma pierścienia ani kołnierza.

Wysyp zarodników: zielonkawy.
Występowanie: grzyb jest pospolity na połu
dnie od Alp; rośnie też na północ od nich
w okolicach ciepłych i w dolinach rzek, np.
w lasach nadrzecznych Renu, nad Nekarem,
Dunajem i w okolicach Ammersee. Lubi prze
de wszystkim lasy bukowe na wapieniach
o ekspozycji południowej. Grzyby pojawiają
się od lipca do września.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie
możliwa. Podobnymi gatunkami są A. codinae
i A. Vittadinii, których w Polsce jeszcze nie
znaleziono.

Zastosowanie: wartość spożywcza jeszcze nie
znana. Ze względu na rzadkość w każdym
razie należy go chronić.
Uwagi ogólne: nazwa systematyczna gatunku
pochodzi od greckiego słowa echinocephalus

i oznacza „igłogłowy".

Amanita echinocephala (VITT.) QUEL.

Muchomor czerwony Amanita muscaria (L. EX FR.) HOOKER QK

Wygląd: muchomor czerwony z pewnością na

leży do grzybów najlepiej znanych w Europie.
Rozpoznaje się go już z daleka po pięknym
czerwonym lub pomarańczowym kapeluszu
pokrytym biatymi plamkami. W stadium mło
docianym ukazuje się początkowo jako mata,
biaława kulka: wkrótce jednak rozwija się ka
pelusz, biata ostona rozpada na biate ptatki;
większość z nich pozostaje przyczepiona do
powierzchni kapelusza, którego brzeg jest de
likatnie prążkowany. Blaszki są zawsze biate,
mocno ściśnięte i nie przyrośnięte do trzonu.

Trzon biaty z bardzo diugim, płatowatym, zwi

sającym pierścieniem. Jak wszystkie grzyby
z rodzaju Amanita muchomor czerwony wyra
sta z osłony całkowitej, z której jednak można
zauważyć tylko pas brodawek na bulwie.

Miąższ bez smaku i bez zapachu; pod skórką

kapelusza żółtawy.
Wysyp zarodników: biały.

Występowanie: występuje pospolicie w całym
kraju, często pod brzozami na glebach kwaś

nych, rzadziej w jednorodnych lasach szpil-

Wygląd: w powiązaniu z nazwą „muchomor"
zwykle ma się natychmiast na myśli śmiertel
nie trujących przedstawicieli tej grupy. Bywają
jednakże między nimi i grzyby jadalne, jak na
przykład muchomor cesarski, który można
znaleźć przede wszystkim w lasach krajów
południowych. Jego kapelusz rozpoznaje się
szybko po jaskrawoczerwonej lub pomarań
czowej barwie. Stadium młodociane ukazuje
się nad ziemią jako coś niby tępy koniec jaja,
następnie jednak szybko uwalnia się z osłony.
Na brzegu kapelusza ma wyraźne żłobki i łat
wo się kruszy. Blaszki są piękne, apetycznie
wyglądające, złotoźółte. Nieomal walcowaty

trzon tego samego koloru co kapelusz, w gór

nej części opasany jest żółtym kołnierzem.
Grzyb wyrasta z dobrze rozwiniętej pochwy.
Miąższ pachnie i smakuje przyjemnie, choć
dość charakterystycznie.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: częsty na południu Europy.

Muchomor cesarski lubi gleby kwaśne w sta
rych drzewostanach liściastych, gdzie

kowych i liściastych. Tworzy owocniki od lipca
do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: muchomor
królewski ma kapelusz umbrowobrunatny.
Zastosowanie: niezależnie od tego, że świado
my zbieracz grzybów powinien pozostawić go
w spokoju choćby ze względu na jego piękny
wygląd, to muchomor czerwony jest na doda
tek również trujący. Wprawdzie nie wywołuje
on śmiertelnych następstw, może jednak spo
wodować ciężkie zatrucie. Grzybowi temu
przypisuje się działanie oszałamiające.
Uwagi ogólne: ze względu na nazwę gatun
kową grzyba muscaria truciznę nazwano mus-
karyną, choć w muchomorze czerwonym znaj
duje się ona w niewielkiej ilości.

€)

najlepiej szukać go pod dębami i kasztanami.
Nie stroni jednak również od lasów szpilko
wych. Pojawia się na przełomie lata i jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: można mu
chomor cesarski pomylić z muchomorem

czerwonym. Istotną różnicę stanowią żółte
blaszki i żółtawy trzon: u muchomora czer
wonego są one białe.
Uwagi ogólne: muchomor cesarski był w sta

rożytności uważany za przysmak godny cesar
skiego stołu, stąd też i jego nazwa.

Muchomor cesarski Amanita caesarea (SCOP. EX FR.) PERS. EX SCHW

Muchomor plamisty Amanita pantherina (D.c. EX FR.) KROMBH. ( ® )

Wygląd: kapelusz
o średnicy do 10

(12) cm. Na skórce
barwy ochry lub brą

zu znajduje się wiele
białych, regularnie

rozmieszczonych ła

tek. Z czasem jednak
te białe pozostałości

osłony spłukiwane przez deszcz mogą całko
wicie zaniknąć. Na brzegu kapelusza widać
głębokie i bardzo regularne bruzdkowanie,
które jest jednocześnie najważniejszą cechą
rozpoznawczą. Blaszki gęsto ułożone, białe
również u osobników dojrzałych, miękkie
i wolne. Trzon wyrasta do 15 cm wysokości,
biały, ma niezbyt szeroki, zwisający, pozba
wiony bruzdek kołnierz, który niekiedy prawie
całkowicie zanika. Na bulwie znajduje się
zgrubienie zagięte do wewnątrz, tak zwana
skarpeta taternicka (patrz ilustracja); czasem
można zauważyć wiele takich pasów. Miąższ
ma słaby zapach rzodkwi.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pospolity w całej umiarkowa

nej strefie półkuli północnej. Znajduje się go
zarówno na kwaśnych, piaszczystych glebach
lasów sosnowych, dębowych, bukowych na ni
zinach, jak i w górskich lasach świerkowych,

jodłowych i bukowych. Owocniki tworzy od

lipca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: można go po
mylić z bardziej krępą, również trującą od
mianą var. abietinum, (kapelusz bez bruzdek
na brzegu). Występuje ona na wyżej położo
nych terenach górskich. W niektórych wypad
kach można muchomor plamisty pomylić także
z muchomorem twardawym lub z muchomo
rem czerwonawym. Jeżeli jednak zwrócimy
uwagę na szarawą lub różowobrązowawą bar

wę resztek osłony i na podstawę trzonu, to
pomyłka jest wykluczona.
Zastosowanie: muchomor ten jest trujący.

Muchomor czerwonawy Amanita rubescens (PERS. EX FR.) GRAY

€)

Wygląd: kapelusz o średnicy do 15 cm: wów
czas jednak jest on szeroko parasolowaty i na
brunatnoróżowawym tle ma wiele delikatnych,
białożółtawych lub różowych łatek. Białe bla
szki są gęsto ułożone i wolne, z czasem zwyk
le nabierają różowych plam. Trzon do 15 (18)
cm wysoki, 1-4 cm szeroki, mięsisty. Począt
kowo na białym tle wykazuje lekko różowe
zabarwienie, które później przechodzi w wyra
źnie winnoczerwone; ku podstawie rozszerza
się bulwiasto, niekiedy ze słabo wyrażonym
brodawkowatym pasem. Kołnierz zwisający,
białaworóżowy i silnie bruzdkowany. Nadła
many lub nadcięty miąższ wykazuje zawsze
czerwonawe zabarwienie, przede wszystkim
przy blaszkach i trzonie.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: od czerwca/lipca do paździer
nika. Znajduje się go w lasach liściastych
i szpilkowych. Pospolity.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb bardzo
zmienny zarówno pod względem kształtu, jak
i zabarwienia. Najważniejszą cechą rozpo

znawczą jest różowiejący miąższ i gładka,
bulwiasta podstawa trzonu. Mylony często
z muchomorem plamistym, który jednak ma
kołnierz bez prążków i „skarpetę taternicką";
z muchomorem czerwonym, który odróżnia
się żółtą strefą pod skórką kapelusza i broda

wkowatym pasem na bulwie; z muchomorem
twardawym, który pod skórką kapelusza jest
szarawy. Początkujący zbieracze na wszelki
wypadek powinni być jednak bardzo ostrożni.
Zastosowanie: znawcy grzybów cenią go nie
tylko za to, że się wcześnie pojawia: jest on
także często spotykanym grzybem jadalnym.
Po długo utrzymującej się wilgotnej pogodzie
może nabrać nieprzyjemnego, ziemistego sma
ku. Nie należy go spożywać w stanie surowym.
Uwagi ogólne: w literaturze można czasem
znaleźć wzmianki o fałszywym muchomorze
czerwonawym (A. pseudorubescens), który ma
być trujący. Jednakże zarówno sprawa jego
występowania, jak i samego istnienia jest nie
jasna. Rubescens znaczy „czerwieniejący".

Muchomor twardawy Amanita spissa (FR.) KUMMER « ^ )

Wygląd: średnica kapelusza tego silnego

i w żadnym przypadku niezbyt krępego grzyba
może dochodzić do 15 cm. Na szarej lub bru-
natnawej powierzchni jego skórki znajduje się

wiele białawych lub szarawych, mocno trzy
mających się, mączystych tatek. Początkowo
z ziemi wysuwa się jajowaty, szorstki i umączo

ny kapelusz, który w miarę rośnięcia przyjmuje
kształt parasola. Pod kapeluszem znajdują się

gęsto ułożone białe blaszki nie zmieniające
z czasem barwy. Są one wolne i zwężające się
przy białym, ku dołowi szarzejącym trzonie.

Trzon wyrasta do wysokości 10—12 cm, u pod

stawy jest bulwowato rozszerzony. Na bulwie
można rozpoznać wieniec małych brodawek.
Kołnierz znajduje się wysoko i nie ginie tak
szybko, jak u innych muchomorów. Znajduje
się na nim lekkie, drobne bruzdkowanie.

Miąższ biały, u niektórych form lekko brunat
niejący, z reguły o łagodnym smaku, zachowu

je swą twardawość aż do momentu przejrzało-
ści; czasami jednak zarówno zapach jak i smak
stają się nieprzyjemnie stęchłe i ziemiste.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: szeroko rozpowszechniony,
w Polsce pospolity. Znajduje się go na przeło

mie lata i jesieni w lasach szpilkowych, rza
dziej pod drzewami liściastymi.
Możliwość popełnienia pomyłki: może być my
lony z młodymi muchomorami czerwonawymi,
u których jednak miąższ, trzon i kapelusz ma

ją zabarwienie lekko różowawe; oprócz tego

można go mylić z muchomorem plamistym,
który jednak ma regularne, białe resztki osło
ny, a u podstawy trzonu "skarpetę taternicką".
Bruzdkowanie brzegu kapelusza nie stanowi
dostatecznej cechy rozróżniającej.

Zastosowanie: muchomor twardawy jest jadal
ny, ale w stanie surowym lekko trujący: jesz
cze po ugotowaniu często ma smak ziemisty.
W przypadkach wątpliwych należy z niego zre
zygnować.

Uwagi ogólne: niektórzy mikolodzy podają je
szcze 2 dalsze odmiany: A. spissa var. excel-
sa i var, valida. Spissa oznacza „zgrubiała,
krępa".

Muchomor porfirowy Amanita porphyria (A. u. s. EX FR.) SECR.

Wygląd: kapelusz
o średnicy 4-8 (11) cm,
z cienką warstwą mią
ższu, porfirowobrązo-
wy lub szarofioletowy,
u osobników młodych
dzwonkowaty, następ
nie szybko spłaszcza
jący się i niekiedy po

kryty skórzastobrodawkowatymi resztkami
osłony. Skóra kapelusza sucha, jedwabiście
połyskująca, brzeg ma gładki, bez bruzdkowa-
nia. Blaszki wolne lub nieco przyczepione,
białawe, miękkie, dość wąskie i gęsto ustawio
ne. Trzon do 9 cm wysoki i do 1 cm gruby,
białawy lub zabarwiony tak jak kapelusz, nie
kiedy z wężykowatym wzorkiem. Ma kołnierz
białawy lub szarofioletowy, zwisający, cienki,
gładki i zanikający. Podstawa trzonu (patrz
rysunek) okrągła i bulwiasta, z ostrym brze
giem dokoła, podobnie jak u muchomora cyt
rynowego. Miąższ biały, pod skórą kapelusza

fioletowawy, z jamą tuż przy trzonie. Zapa

chem przypomina kiełkujące ziemniaki, sma
kiem rzodkiewki.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: muchomor porfirowy jest dość
pospolity, lecz tylko w niektórych regionach.
Wydaje się, że w Europie nie ma granic po
łudniowej i północnej, a w górach sięga do
1600 m n.p.m. Rośnie w lasach szpilkowych na
glebach ubogich, kwaśnych, owocniki pojawia

ją się od lipca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: kto zwróci
uwagę na bulwę o ostrym brzegu, gładki, skó-

rzasty kołnierz, wężykowaty rysunek na trzo
nie, a do tego zapach ziemniaczany, ten nie
może go pomylić z innymi grzybami.

Zastosowanie: surowy grzyb jest trujący; zre
sztą ze względu na nieprzyjemny zapach
i smak jest niejadalny.

Uwagi ogólne: muchomor porfirowy przypomi
na muchomora cytrynowego wszystkimi ce
chami z wyjątkiem barwy.

Muchomor mglejarka Amanita vaginata (BULL. EX FR.) QUEL.

. — ^ Wygląd: z biatej, pła-

rff/ ii\\~^& towatej pochwy szyb-
^WMM8>^ ko wyrasta grzyb

/ do wysokości okoto

W | L 10 cm. Kapelusz]asno-

]WWL brązowy lub ciemno-

i c i f i ^ brązowy, początkowo

^&AJ dzwonkowaty, następ

nie otwiera się stop

niowo aż do zupełnie płaskiego. Silne bruzd-
kowanie brzegu kapelusza natychmiast rzuca
się w oczy. Blaszki gęsto ustawione, nie przy
rastają do trzonu, są jednak nieco wybrzuszo
ne i zawsze białe. Trzon do 12 (15) cm wysoki,
cienki, sprawia, że grzyb wygląda smukło
i krucho; zwęża się ku górze, ma powie
rzchnię pokrytą bardzo drobnymi kosmkami.
Barwa waha się między kolorem białym a róż
nymi odcieniami jasnej szarości. Biały, kruchy
miąższ o łagodnym smaku i bez specjalnego
zapachu.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: zasiedla zarówno lasy liścias-

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-7 cm, z delikat

nym miąższem, ciemnobrązowy, lisiopoma-
rańczowy z jaśniejszym i silnie, promieniście
bruzdkowanym brzegiem. U dorosłych grzy
bów płaski, ze słabo widocznym garbkiem
i przeważnie bez resztek osłony. Blaszki wol
ne, białawe, szerokie, gęsto ułożone. Trzon do

7 (12) cm wysoki i 0,8-1,2 cm gruby; białawy
lub delikatnie czerwonobrunatny, nie wężyko
waty i bez pierścienia; podstawa trzonu tkwi
w rozdętej pochwie zabarwionej na zewnątrz
białawo, wewnątrz czerwonobrunatno. Miąższ
biały i później z jamą koło trzonu. Bez specjal

nego smaku i zapachu.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: w Polsce pospolity. Spotkać go
można w lasach szpilkowych, zwykle pod sos
nami, na glebach kwaśnych, często na tere
nach wilgotnych i bagnistych, rzadziej w la
sach liściastych. Wykształca owocniki od czer
wca do października.

Możliwość popełnienia pomyłki: może być
bardzo podobny do muchomora żółtego

te jak i iglaste. W Polsce pospolity, występuje
od nizin aż po góry i wydaje owocniki od lipca
po październik.

Możliwość popełnienia pomyłki: muchomor
mglejarka zewnętrzną osłoną całkowitą przy
pomina muchomory sromotnikowego i jadowi

tego, lecz jest dobrze rozpoznawalny dzięki
podstawie trzonu. Do tego ma silnie bruzd-
kowany brzeg kapelusza. Nie ma pierścienia,
a tylko w rzadkich przypadkach resztki osłony
na skórce kapelusza.
Zastosowanie: jest jadalny, ma jednak niewie
lu amatorów ze względu na łamliwość.
Uwagi ogólne: również i tego grzyba nie nale
ży spożywać na surowo. Vaginata oznacza
„pochwiasta".

(A. crocea), który jest jednak bardziej krępy
i jaśniejszy, o kapeluszu pokrytym niekiedy
białymi resztkami pochwy. Ma trzon bladopo-
marańczowożółty i włókniście wężykowaty.
Rośnie w lasach iglastych i liściastych, szcze
gólnie pod brzozami.
Zastosowanie: grzyb jadalny. Ze względu na
łamliwość nadaje się tylko na użytek własny.
Uwagi ogólne: mikoiodzy znają około 13 ga
tunków bardzo blisko z nim spokrewnionych.
Bywają białe, szare i w bardzo różnych od
cieniach brązowego, a wszystkie wyglądają
tak samo. Niegdyś traktowano je jako odmiany
mglejarki. Nie mają częściowej osłony, a więc
nie mają ani pierścienia, ani kołnierza. Osłona

zewnętrzna jest dobrze rozpoznawalna przy
podstawie trzonu jako otwarta, płatowata
pochwa. Brzeg kapelusza zwykle wyraźnie,
promieniście bruzdkowany. Fulva oznacza

„czerwonożółta, brunatnożółta".

Muchomor rdzawobrązowy Amanita fulva (SCHFF. EX) PERS. • £ • )

Czubajka kania Macrolepiota procera (SCOP. EX FR.) SING.

Wygląd: młode owocniki wyglądają jak pałe
czki. Gdy się otworzą, średnica kapelusza mo
że dojść do 25 (30) cm. W środku kapelusza

pozostaje jednak zawsze mały garbek. Czasa
mi grzyby całkowicie się rozpłaszczają, brzeg
może się także podnieść nieco do góry. Młode

czubajki kanie mają skórkę brunatną lub
brązową, która później pęka tworząc na po
wierzchni kapelusza duże, nieregularne łuski.
Już z daleka rozpoznać można te brunatne
plamy na włóknistym, jasnym tle. Tylko mały
garbek w środku pozostaje jednolicie brunat

ny. Szerokie blaszki ustawione są bardzo nie
regularnie, gęsto i nie przyrastają do trzonu.
Początkowo są one białe lub lekko żółte,

z czasem zabarwiają się na brunatno. Trzon
może osiągać wysokość do 40 cm, grubość
1-2 (4) cm. Jest on wewnątrz pusty, włóknisty
i twardy. Ku podstawie trzon przechodzi w wy
raźną, zgrubiałą pochwę przerośniętą białą
grzybnią (mycelium). U młodych osobników
jednolicie brunatny, następnie jednak na sku
tek rozrywania się skórki w nieregularne

Wygląd: średnica kapelusza dochodzi do

15 cm. Skórka pokryta wieloma włóknistymi,
okółkowo ustawionymi, brunatnymi łuskami,
między którymi można zauważyć jaśniejsze

tło. Młode osobniki wyglądają jak małe pa
łeczki, także w stadium dojrzałym nie otwiera
ją się tak jak parasol i kapelusz zachowuje

kształt półkuli, ale teraz już odwróconej. Gar
bek wprawdzie pozostaje, z trudem jednak
można go rozpoznać. Nieregularne blaszki
ściśle ułożone, nie przyrośnięte do trzonu,
pod wpływem nacisku zabarwiają się na czer

wonawo. Początkowo są białe, z biegiem cza
su stają się coraz bardziej brązowe i czasami
mają ciemniejsze ostrza. Trzon dochodzi do

15 cm wysokości; u podstawy rozszerza się

w silną bulwę. Jest prawie gładki, początkowo
białawy, starszy ochrowobrunatny, niewężyko-
waty. Biały pierścień pod kapeluszem daje się
przesuwać wzdłuż trzonu. Miąższ przy naj
mniejszym skaleczeniu nabiega po krótkim
czasie szafranowoczerwonawym kolorem.
Wysyp zarodników: biały.

łuski wygląda jak wężykowaty. Na trzonie wy
stępuje bardzo mocny pierścień z wierzchu
biały, od spodu brunatny, nie przyrośnięty,
który można przesuwać wzdłuż trzonu: bardzo
ważna cecha! Miąższ miękki, biały i pachnie
orzechami.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: w Polsce dość pospolita. Wy
stępuje od lata do jesieni na polanach, brze
gach lasów i dróg, przy czym woli miejsca
trawiaste.
Możliwość popełnienia pomyłki: można ją po
mylić z też jadalną czubajka czerwieniejącą,
która jednak ma czerwieniejący miąższ.
Zastosowanie: czubajka kania należy do naj
smaczniejszych grzybów. Młodych nie powin
no się zbierać, gdyż wydajne są dopiero osob
niki o spłaszczonym kapeluszu.
Uwagi ogólne: ponieważ trzon jest bardzo
zdrewniały, zaleca się zużywać tylko kapelu
sze. Procera oznacza „smukła i wyrastająca
wysoko".

Występowanie: często spotyka się czubajkę
czerwieniejącą na brzegach lasów, w parkach

i na polanach śródleśnych, w lasach liścias

tych i iglastych.
Możliwość popełnienia pomyłki: w Europie
Środkowej znana jest duża, mięsista czubajka

rosnąca na żyznej, bogatej w próchnicę, dob
rze nawiezionej glebie parków, ogrodów. Ma
ona siną, okrągławą, ciemniejszą bulwę
z brzeżkiem. Miąższ tej czubajki ogrodowej
(M. rhacodes var. hortensis) szybko nabiega
barwą pomarańczowołososiową. Identyfikacja

tego gatunku nie została jeszcze dostatecznie
wyjaśniona, podobno jest trująca.
Zastosowanie: jadalna.

Uwagi ogólne: mitolodzy znają 12 gatunków
rodzaju czubajka, przy czym niektóre są rzad
kie i jeszcze niedostatecznie opisane. Rha
codes oznacza „o wyglądzie obszarpańca".

Czubajka czerwieniejąca Macrolepiota rhacodes (WtT.) SING. ^ « = )

Lepiota aspera (PERS. IN HOFM.) Q U E L

Wygląd: mtody kapelusz stożkowaty lub
dzwonkowaty, po otwarciu staje się płaski,
o średnicy dochodzącej do 12 (15) cm, rdza-
wogliniastobrązowy, pokryty wyraźnymi żółty

mi lub ciemnobrunatnymi, stożkowatymi lub
zaostrzonymi łuskami. Blaszki wolne, białe,

często rozwidlone, dość wąskie i ciasno usta
wione; przy pochwie nieregularnie drobno
bruzdkowane. Trzon wysoki do 12 cm, 1-2 cm
gruby, białawy; pod zwisającym, skórza-
sto-włóknistym kołnierzem zwykle pokryty łus

kami o barwie takiej samej jak kapelusz.

Trzon walcowaty i w dolnej części niekiedy

nieco zgrubiały. Miąższ biały o nieprzyjem
nym zapachu i smaku.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: ten piękny grzyb można zna
leźć w lasach szpilkowych i liściastych, częś
ciej wśród gęstych liści, przy brzegach dróg,
w parkach i w zaroślach. Szeroko rozpowsze
chniony, ale nie wszędzie częsty. Pojawia się
od sierpnia do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje około

Wygląd: kapelusz początkowo tępo stożkowa
ty, o średnicy 4-8 cm. Podczas otwierania się
przyjmuje kształt bardzo płaskiego dzwonu
w środku kapelusza pozostaje wyraźny gar-
bek. Białawą skórkę pokrywa wiele małych,
prawie wełnistych łuseczek w kolorze ochry
lub brązu. Odbijają się one dobrze od białawej
barwy miąższu grzyba i są bardzo dekoracyj
ne. Środek kapelusza ciemny i gładki. Z brze
gu zwisają, również u dojrzałych osobników,
resztki osłony. Blaszki różnej długości, białe
lub kremowe, nieco wypukłe i wolne, dość
daleko rozstawione. Trzon długości najwyżej
do 8 cm i średnicy 0,4-1 cm: wydaje się, że ten
dość niezwykły grzyb stoi na bardzo słabej
nóżce. Trzon pod łuskowatym, ale nie zawsze
rozpoznawalnym pierścieniem jest białawo,

wełniście prążkowany. Jest to charaktery
styczna cecha, od której grzyb zyskał swoją

nazwę. M^ższ biały, miękki, z lekkim owoco
wym zapachem i słodkawym smakiem.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: niestety, czubajeczki wełnistej

11 gatunków czubajeczek podobnych do sie
bie, z zaostrzonymi łuskami albo mniej lub
bardziej wyraźnymi, gęstymi brodawkami.

Z reguły są to jednak grzyby mniejsze: do
dokładnego ich oznaczenia potrzeba przeważ
nie fachowej literatury i mikroskopu.
Zastosowanie: z powodu odrażającego zapa
chu i smaku grzyb ten nie nadaje się do
spożycia.
Uwagi ogólne: mikolodzy rozróżniają w rodza
ju czubajeczka (Lepiota) około 50 gatunków;
niektóre są trujące. Systematyczna nazwa

aspera oznacza „szorstka, nierówna".

nie spotyka się zbyt często. Znajduje się ją na
przełomie lata i jesieni w lasach liściastych
i szpilkowych.
Możliwość popełnienia pomyłki: można ją po
mylić z następującymi gatunkami: L. ventrio-
sospora o żółtej podstawie (znajdowana
przede wszystkim w lasach bukowych); pod
stawa trzonu czubajeczki orzechowej (L ig-
nivolvata) zabarwia się powoli podczas susze
nia, a szybko przy nacisku na kolor szafrano-
woogniściepomarańczowy. Oba gatunki są
niezbyt częste.

Zastosowanie: grzyb nie jest trujący. Należy
się jednak trzymać zasady, że wszystkie małe
czubajeczki są niejadalne.
Uwagi ogólne: clypeus znaczy „okrągła tar
cza" i ją to właśnie przypomina kapelusz z tę
pym garbkiem.

Czubajeczka wełnista Lepiota clypeolaria (BULL. EX FR.) KUMMER

Czubajeczka cuchnąca Lepiota cristata (A.U.S. EX FR.) KUMMER

Wygląd: kapelusik o średnicy dochodzącej tyl

ko do 3-4 cm wysuwa się z gleby początkowo
w postaci zamkniętego stożka i stopniowo roz
wija do rozpostartego kapelusza o wyodręb
nionym, garbkowatym środku. Garbek ten rzu

ca się w oczy ze względu na zabarwienie

intensywnie brązowoczerwone lub ciemno-
ochrowe, przy czym wystaje on ponad białawą
powierzchnię kapelusza pokrytą jasnoochro-

wymi łuskami. Białawe blaszki wolne (nie
przyrastające do trzonu), ściśnięte i lekko wy
brzuszone. Smukły, cylindryczny trzon nie
przekracza 4-6 cm wysokości i ok. 0,8 cm
grubości. Zwykle biaława jego powierzchnia
przybiera ku podstawie różowawe zabarwie

nie. U młodszych osobników można jeszcze

zauważyć pod kapeluszem skórzasty pierś
cień, który jednak łatwo zanika, tak że u eg
zemplarzy dojrzałych może go już nie być. Po
przekrojeniu ukazuje się biały miąższ o sil
nym, odrażającym zapachu.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: znajduje się tę czubajeczkę

Wygląd: Kapelusz o średnicy 1-3 cm, począt

kowo stożkowato wypukły, później półkulisty
do dzwonkowatego, z czasem płasko rozpo
starty, z tępym garbkiem. Wierzchnia strona
kapelusza sucha, ziarnisto-mączysta, później

łysiejąca, na brzegu z frędzlowato zwisający

mi resztkami osłony. Barwa skórki od winnej

czerwieni poprzez brudnoszary brąz do ciem

nobrązowej czerni z oliwkowo zabarwioną po

włoką. Podobny kolor ma trzon. Ma on kształt
walca 2-4 cm długiego i 2-4 mm grubego,
u góry karminoworóżowy, u dołu bardziej czar-
nobrązowy, z ziarnisto-mączystym nalotem;
ma luźny, kosmkowato-skórzasty pierścień.

Blaszki wybrzuszone, wolne, z gładkim ost
rzem, początkowo ciemnoróżowe, później
krwistoczerwone lub winnobrązowe, stare
prawie czarne. Cienki miąższ w kapeluszu
białawy, w trzonie czerwonawy, przy podsta

wie ciemniejszy. Pachnie owocami lub rzod
kiewką, w smaku łagodny.
Wysyp zarodników: początkowo oliwkowosza-
ry, później czerwonawy.

wzdłuż trawiastych dróg leśnych, w ogrodach,
zaroślach, na pastwiskach i w lasach wszyst
kich typów. Zwykle rośnie w grupach na prze
łomie lata i jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: można wziąć
go za czubajeczkę wełnistą, jednak brak czu-
bajeczce cuchnącej włóknistej struktury na
trzonie. Bardzo rzadka jest mięsnoróżowa L.

heleveola mogąca spowodować silne zatrucie.
Ma ona czerwonawy miąższ, jest ciemniejsza
i prawie równomiernie pokryta łuskami.

Oprócz tego znane są jeszcze inne czubaje-
czki o łuskach czarnych i lila.
Zastosowanie: niejadalna. Nie należy jej zbie
rać, podobnie jak wszystkich innych małych
czubajeczek.
Uwagi ogólne: cristata znaczy tyle co „grze
bieniasta".

Występowanie: w Europie od Hiszpanii i Włoch

po Szwecję, lecz choć gatunek ten jest szero
ko rozprzestrzeniony i niezbyt wierny swemu
stanowisku, pojawia się sporadycznie tylko tu
i tam. Sięga od nizin przez doliny przedgórza
Alp aż do wysokości 1500 m n.p.m. Kto go

chce znaleźć, musi szukać w odpowiednim
czasie - od końca czerwca do początku paź
dziernika. Woli lasy nadrzeczne z jesionami

i olszami ze względu na wilgotne, gliniaste
podłoże; rośnie chętnie pod pokrzywami i in
nymi wysokimi bylinami. Dobrze rośnie zarów
no na rozkładających się liściach na żyznym
podłożu pod bukami i dębami, jak i na wilgot
nych, wypalonych miejscach, na brzegach
dróg i w ruderałach.

Zastosowanie: niejadalny.
Uwagi ogólne: spokrewniony jest z jeszcze

rzadszym M. Eyrei o niebieskozielonych bla

szkach oraz kapeluszu i trzonie zabarwionych

na oliwkowobrunatno lub kremowobrunatno.
Echinatum oznacza „kolcowate".

Melanophyllum echinatum (ROTH EX FR.) SING.

Ziarnówka mieniąca Cystoderma amiantinum (scop. EX FR.) K.& M

Wygląd: kapelusik osiąga 2-4 (5) cm średnicy.
Początkowo pojawia się maty stożek, który
następnie się rozszerza, nie przestając być
wypukłym. Garbek w środku przypomina bar
dzo małą brodawkę piersiową. Brzeg pozo
staje nieco podgięty i silnie obwieszony re
sztkami osłony. Skórka barwy ochry, w środku
ciemniejsza, gęsto pokryta drobnymi ziaren
kami. Blaszki różnej długości, gęsto ustawio

ne i przyczepione do trzonu o barwie oscylują

cej między mleczną i kremową. Łamliwy trzo-

neczektwoie dojść do 6 cm wysokości. Jest on

walcowaty, wewnątrz pusty, z zewnątrz zabar
wiony tak, jak kapelusz. W górnej części moż

na rozpoznać mały, wzoszący się pierścień,
białawy i gruzełkowato kosmkowaty. Miąższ

żółtawy, w kapeluszu miękki, w trzonie tward
szy. Pachnie nieprzyjemnie, ziemiście.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: ten ładny grzyb można znaleźć
w lasach iglastych i na leśnych łąkach boga
tych w mchy. W Polsce pospolity. Pojawia się
przeważnie na przełomie lata i jesieni.

Wygląd: kapelusz średnicy 2-6 cm, wypukły,
potem spłaszczony, z garbkiem pośrodku, ró-
żowobrązowy, jasny, drobnoziarnisto omą-
czony; brzeg kapelusza staje się z czasem
falisty. Białe blaszki wąskie, przyrośnięte,
gęste, cienkie, z międzyblaszkami, z upły
wem czasu nieco żółkną. Trzonl cm wysoko
ści i 0,8 cm grubości, powyżej strefy pierścienia
biały i gładko włóknisty; pod pierścieniem
zabarwiony tak, jak kapelusz i ziarnisto łus-
kowaty. Pierścień lejkowaty, z białawą, gład
ką stroną górną i szarawą dolną. Miąższ bla
dy, o nieprzyjemnym zapachu kurzu, w sma
ku obrzydliwy.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: grzyb rozpowszechniony
w strefie holarktycznej. W Polsce pospolity.

Wydaje się, że ziarnówka biała ma silne
związki z sosną, co wyjaśnia jej rzadkość
w lasach liściastych. Nie występuje na gle

bach nie zawierających wapnia. Owocniki two
rzą się od września do listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: nie można go

Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje sze
reg podobnych, mniej lub bardziej żywo zabar
wionych ziarnowek. Powinny być oszczędzane
przez grzybiarzy.
Zastosowanie: grzyby te nie są jadalne, jed
nakże nic nie wiadomo o ich właściwościach

trujących.
Uwagi ogólne; ziarnówka mieniąca należy do
grzybów rosnących w Europie Środkowej i Po
łudniowej, natomiast podobne do niej, blisko
spokrewnione grzyby występują raczej w la
sach południowych stref klimatycznych. Zdję
cia pokazują bogactwo odmienności, np. for

mę rugoso-reticulatum z pomarszczoną skór
ką kapelusza. Nazwa systematyczna amian-

thinus znaczy "niepoplamiony" i pochodzi od
amiantos. „dający się podzielić na drobne

włókna".

pomylić z ziarnówka mieniącą. Inne rodzaje
ziarnowek bywają u nas bardzo rzadkie.

Zastosowanie: grzyb całkowicie niejadalny ze
względu na smak i zapach.

Uwagi ogólne: rodzaj ziarnówka (Cystoderma)
obejmuje jak do tej pory 13 mniej lub bardziej
znanych gatunków. Są to gatunki saprobioty-

czne, przy czym wydaje się, że niektóre z nich
żyją w symbiozie z pewnymi gatunkami
drzew. Przeważnie są to małe grzybki, o śred

nicy kapelusza 2-6, rzadziej 15 cm. Mają po

wierzchnię kapelusza i trzonu kleisto-ziarnistą
lub pokrytą stożkowatymi brodawkami albo
drobnymi łuseczkami. Trzon często otoczony
wznoszącym się pierścieniem. Blaszki wąskie

i przyczepione. Carcharias oznacza „szorst

ki", „z szorstką powierzchnią".

Ziarnówka biała Cystoderma carcharias (PERS.) KONR. & MAUBL.

Agaricus spissicaulis MOELL.

Wygląd: miody grzyb pojawia się początkowo
jako półkula 5-8 cm średnicy, szybko jednak
się wyciąga i może stać się prawie plaski.

Kapelusz podwinięty na brzegu, białawy z żół

tymi plamami: powierzchnia pokryta żółtawo-
szarą, szeroką warstwą łusek. Przy nacisku

przebarwia się na żółto. Nieregularne, rzadkie
blaszki początkowo mają barwę w odcieniach

czerwieni, później czekoladowobrunatną lub
czarnobrunatną. Ostrza blaszek biało płatko
we. Trzon przypomina maczugę i długością

nie przekracza średnicy kapelusza. Tuż pod
blaszkami opasuje go, podobnie jak u wszyst
kich pieczarek, biały, płatowaty pierścień, któ
ry daje się ściągnąć. Białawy, w kapeluszu
gruby miąższ o słabym zapachu gorzkich mig
dałów barwi się przy nadkrojeniu na kolor
bladoszaroczerwonawy.
Wysyp zarodników: czarnobrązowy.

Występowanie: od lipca na łąkach, w parkach

i na pastwiskach, na glebach wapiennych, na
suchych trawnikach, szczególnie na wybrzeżu.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb ten mo-

Wygląd: kapelusz osiąga średnicę 10 cm.
Początkowo pojawia się jako półkula, jed

nakże już po krótkim czasie otwiera się para-

solowato, a następnie staje się prawie płas
ki. Skórka kapelusza zwraca uwagę białą
barwą, zakłóconą tylko niekiedy delikatnymi,
brązowawymi łuseczkami. Kolor blaszek
zmienia się z początkowo jasnoróżowej (ni
gdy czysto białe!) w późniejszy charak
terystyczny, czekoladowy brąz, a w końcu
staje się czarny. Ta cecha jest ważna, aby
uniknąć pomylenia z muchomorem. Trzon
o średnicy najwyżej 2 cm, w górnej części
opatrzony skórzastym, zwisającym pierście
niem. Miąższ biały, po nacięciu nieco czer
wonawo zabarwiony.
Wysyp zarodników, purpurowobrunatny.
Występowanie: nazwa mówi sama za siebie;
ta najbardziej lubiana spośród pieczarek wy
biera łąki i pastwiska przede wszystkim takie,
które nawożone są przez pasące się bydło.
Pieczarka polna pojawia się w grupach lub
kręgach od wczesnego lata po jesień, szcze-

że być mylony z wieloma gatunkami rodzaju
Agaricus. Dokładne oznaczenie niektórych ga
tunków tego rodzaju sprawia wiele trudności,
wymaga doświadczenia i piśmiennictwa nau
kowego. Agaricus spissicaulis jest przypusz
czalnie identyczna z Agaricus maskae.
Zastosowanie: jest to grzyb jadalny, nie od
znacza się jednak specjalnym smakiem. Po
nieważ nie należy do grzybów często zasied
lających łąki, należy go chronić.

golnie po deszczach następujących po okre
sach suszy. U nas pospolita.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo trują
cy muchomor jadowity ma blaszki zawsze czy
sto białe, a nigdy różowe czy ciemnobrązowe!
Oprócz tego pieczarki nie wyrastają z otwartej
pochwy. Pomylenie z innymi pieczarkami wła
ściwie nie stanowi niebezpieczeństwa, gdyż
wszystkie są jadalne z wyjątkiem pieczarki
żółtawej o charakterystycznym zapachu atra
mentu lub karbolu.
Zastosowanie: jadalna.

Uwagi ogólne: w ostatnim czasie ciągle moż
na wyczytać, że w miąższu niektórych gatun
ków pieczarek podnosi się zawartość takich
metali ciężkich, jak ołów i kadm. Niektóre
z nich mają właściwość kumulowania elemen
tów śladowych, a więc i metali ciężkich
w o wiele większych ilościach niż inne rośliny.

Pieczarka polna Agaricus campestris (L.) FR. • £ = )

Pieczarka żółtawa Agaricus xanthoderma GEN. OTO

Wygląd: ten apetycznie wyglądający grzyb

zwiódł już wielu grzybiarzy i przyprawił ich
o dolegliwości przewodu pokarmowego. Ma
on kapelusz początkowo pótkulisty, później
spłaszczony, o cienkim miąższu; zabarwiony
na biało, podobnie jak u pieczarki polnej;
w dotknięciu gładki i tylko rzadko z niewielką
ilością łusek na powierzchni. Czasami spotyka
się również egzemplarze o brązowawym
wierzchołku. Skórka kapelusza dostarcza na
tychmiast pierwszej cechy rozpoznawczej:
przy uszkodzeniu wyraźnie żółknie. Blaszki
nie mają takiej właściwości: początkowo różo

we, barwią się na czekoladowobrunatno, po
dobnie jak u jadalnych pieczarek. Smukły

trzon o białym, skórzastym pierścieniu roz

szerza się bulwiasto u podstawy. Również i on
po uszkodzeniu nabiera barwy chromowożół-
tej. Miąższ mi nieprzyjemny zapach atramen
tu, potu lub karbolu, który jednak może być
słabo zauważalny.

Wysyp zarodników: purpurowobrązowy.
Występowanie: grzyb u nas niezbyt częsty.

Wygląd: jej biały, później żółknący, jedwabisty

kapelusz może dochodzić do 20 cm średnicy.
U młodych grzybów jest on pótkulisty, następ
nie płasko się uwypukla. Barwa blaszek zmie
nia się od początkowo delikatnie szarawej po

przez różową do ciemnobrunatnej. Są one
wolne. Piękny kontrast z nimi tworzy smukły,
biały trzon opatrzony tuż pod kapeluszem skó
rzastym, dwuwarstwowym pierścieniem. Na
stępna nieomylna cecha: biały miąższ pachnie
wyraźnie anyżkiem, a po nacięciu zabarwia
się na żółtawo.

Wysyp zarodników: purpurowobrunatny.
Występowanie: wydaje się, że ta pieczarka
lubi słońce; rośnie na łąkach i pastwiskach,
w parkach, ogrodach i na brzegach lasów.
Czasami odkrywa się ją na polanach leśnych
lub w jasnych zaroślach. Zbieracze znajdują
ją od wczesnego lata aż do jesieni. U nas
pospolita. Przede wszystkim młode stadia mo
żna łatwo pomylić z muchomorem jadowitym,
którego blaszki są jednak zawsze czysto białe!
Oprócz tego pieczarka nie wyrasta z bulwy.

Spotyka się go w bardzo podobnych środowis
kach jak pieczarkę polną, a mianowicie
w ogrodach, parkach i na cmentarzach, na
łąkach i pastwiskach, ale również i w lasach
od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: wygląda po
dobnie jak pieczarka polna i polowa. Pomyłka
nie jest jednak bardzo niebezpieczna, choć
nieprzyjemna. Przy przekrojeniu na bulwie
pieczarki żółtawej natychmiast pojawia się za
barwienie chromowożółte, po którym się ją
poznaje.
Zastosowanie: pieczarka żółtawa wywołuje
bóle żołądka. Z tego powodu zalicza się ją do
grzybów trujących.
Uwagi ogólne: najlepiej unikać wszystkich pie
czarek barwiących się na żółto i o zapachu
karbolu. Znanych jest 10 takich gatunków z od
mianami, choć między nimi niektóre nie są
trujące. Xanthoderma oznacza „żółtoskóra".

W wypadkach wątpliwych sprawdza się tę ce
chę delikatnie macając palcem w ziemi dokoła

podstawy grzyba. Jeżeli okaże się, że jest tam
osłona, wówczas mamy do czynienia z najbar

dziej jadowitym grzybem.
Zastosowanie: niektórzy smakosze cenią tę
pieczarkę, ze względu na przyjemny smak
anyżku, bardziej niż pieczarkę polną. Chociaż
podczas gotowania częściowo traci swój cha
rakterystyczny smak, to jednak zawsze można
ją odróżnić od innych pieczarek.
Uwagi ogólne: zbieracz grzybów powinien tyl
ko wówczas zbierać pieczarki, gdy dobrze zna
podstawowe cechy rozpoznawcze i nie ma
żadnych wątpliwości. Amnsis oznacza „ros
nący na polu".

Pieczarka polowa Agaricus arvensis SCHFF. EX FR.

Pieczarka bulwiasta Agaricus abruptibulbus PECK.

Wygląd: kapelusz po-

) M czątkowo połkulisty,

J <J później parasolowato

J B S S I otwarty, o średnicy

mŹk

:? 'M/

12 (14) cm, czysto

W ^ • • • • • # / u - i i

-~^mjf biały, °P

atrzon

^Ę0 bym, tępym garb-

kiem przerośniętym
delikatnymi włókien-

kami i pod naciskiem barwiącym się na żółto.
Blaszki wolne, bardzo ściśle ustawio
ne, u osobników młodych białawe, później
o kolorze szarawoczerwonym, a wreszcie

ciemnoczerwonym aż do czarnobrązowego.

Trzon wysoki do 12 cm i 0,8-2 cm gru

by, walcowaty, nieco zwężający się ku górze,
ponad pierścieniem jedwabiście włóknisty.
Pierścień bardzo cienki, zwisający i od stro
ny dolnej obramowany skórzastymi brodaw
kami. Trzon powyżej bulwy przeważnie zgię

ty i u podstawy charakterystycznie rozszerzo
ny (patrz rysunek). Biały miąższ kapelu
sza bardzo cienki, z jamą koło trzonu. Po

Wygląd: kapelusz nie przekracza średnicy 6-8
(12) cm i ma bardzo cienki miąższ. Za młodu
ma kształt przypominający pałeczkę, później
kapelusz się otwiera. Jego skórka wykazuje
drobnoziarnistą strukturę: żółtawe przebar
wienia pojawiają się przede wszystkim po na
ciśnięciu. Na skórce nie ma łusek. Podobnie
jak u wszystkich pieczarek blaszki wolne, po
czątkowo różowe, z biegiem czasu zmieniają
kolor na mocny czekoladowy lub czarny brąz.

Trzon o uderzająco smukłym kształcie, naj

wyżej 8 cm wysoki, wewnątrz pusty, rozszerza
się ku podstawie nieco bulwowato, podobnie
jak u pieczarki bulwiastej. Nie może być jed

nak mylona z muchomorem jadowitym, ponie
waż nie wyrasta z bulwy. Skórzasty pierścień
niekiedy bardzo długi: zaczyna się w górnej
połowie trzonu, skąd zwisa po otwarciu się
kapelusza. Miąższ pachnie anyżkiem jeszcze

silniej niż u pieczarki polowej.
Wysyp zarodników: purpurowobrunatny.
Występowanie: w Polsce niezbyt częsta. Roś
nie przede wszystkim pod sosnami i bukami,

nacięciu lub zgnieceniu pachnie przyjemnie
anyżkiem.

Wysyp zarodników: purpurowobrunatny.
Występowanie: bardzo szeroko rozpowszech
niony. Rośnie od lata do późnej jesieni w la
sach sosnowych, chętnie na trawiastych
obrzeżach wśród iglastej ściółki.
Możliwość popełnienia pomyłki: u młodego,
stożkowato zamkniętego grzyba istnieje podo
bieństwo do muchomora jadowitego (Amanita

virosa). Muchomor jednak jest czysto biały

i błyszczący, przeważnie kleisty, a skórka jego
kapelusza nie barwi się po uszkodzeniu na
kolor żółty. Ostateczne wyjaśnienie daje pod
stawa trzonu, która u muchomorów jadowitych
opatrzona jest pochwą. Podobna jest również
pieczarka zaroślowa (A siMcola). W tym wy
padku jednak pomyłka nie jest niebezpieczna,
ponieważ również ona jest jadalna.

lecz także i pod innymi drzewami szpilkowymi
i liściastymi od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: tylko jedyna
pomyłka może mieć fatalne następstwa, mia
nowicie z muchomorem jadowitym, który jed
nak nigdy nie ma blaszek zabarwionych na
czekoladowo. Pomylenie z pieczarką żółtą jest
nieprawdopodobne, gdyż ta ma inne zabar
wienie, występuje w innym siedlisku i inaczej
pachnie.

Zastosowanie: pieczarka zaroślowa należy do
grzybów przyprawowych. Ma przyjemny smak
anyżku.
Uwagi ogólne: silvicola oznacza „zamieszku
jąca lasy".

Pieczarka zaroślowa Agaricus siMcola (VITT.) SACC. «£=)

Pieczarka lśniąca Agaricus silvaticus SCHFF. EX SECR.

Wygląd: średnica kapelusza przeważnie nie
przekracza 10 cm. Początkowo pótkulista, uwy
pukla się w miarę wyrastania; rzadko całkowi
cie się rozpłaszcza. Z biegiem czasu środek

kapelusza nieco się zagłębia. Skórka pokryta
gęstymi, chromowobrązowymi lub ciemnobrą
zowymi, włóknistymi łuskami. Wolne blaszki
początkowo bladoszarawe, stopniowo czerwie
nieją i pod koniec stają się czekoladowobrązo-

we. Trzon smukły, osiągający do 12 cm wyso
kości, białawy, niekiedy lekko, łuskowato kosm-
kowaty, po uszkodzeniu zabarwia się na czer
wonawo podobnie jak miąższ kapelusza.
U podstawy lekko rozszerza się bulwowato,
w górnej części opatrzony jest on skórzastym,
zwisającym pierścieniem, zasadniczo białym,
z biegiem czasu zabarwiającym się na ciemno
od spadających zarodników.
Wysyp zarodników: purpurowobrunatny.
Występowanie: szeroko rozpowszechniony,
u nas dość częsty; woli lasy iglaste na glebach
wapiennych. Rzadko pod bukami; często
w grupach. Na przełomie lata i jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: nie należy
mylić z trującą A. placomyces, która ma kape
lusz pokryty przylegającymi, szarobrunatnymi
punkcikami. Jednakże po dokładnym obejrze
niu zbieracz grzybów nie będzie miał trudno
ści, gdyż różni się on od włóknistej struktury
kapelusza pieczarki lśniącej. W wypadku wąt
pliwym odcina się bulwę trzonu; „fałszywa"
pieczarka zabarwia się na kolor chromowożół-
ty. Pomylenie z innymi, bardzo podobnie wy
glądającymi pieczarkami A. haemorrhoidarius
i A. Langei me jest niebezpieczne.
Zastosowanie: pieczarka lśniąca należy do
smacznych grzybów jadalnych.
Uwagi ogólne: pieczarka lśniąca należy do
grupy pieczarek różowiejących, rosnących
w lesie i czasami trudnych do rozróżnienia,
jak na przykład A. silvaticus var. pallens
o drobniejszych łuseczkach i nieco większych
porach, która czerwieni się mniej intensywnie.
Silvaticusoznacza „leśny".

Agaricus Langei (MOELL.) MOELLER « f * j

Wygląd: początkowo półkulisty kapelusz może
osiągnąć średnicę 15 cm. Pieczarkę tę łatwo
odróżnić po rdzawobrunatnych, szerokowłók-
nistych łuskach, gęsto pokrywających całą po
wierzchnię kapelusza. Miąższ czerwieni się
przy nacięciu, przede wszystkim przy skórce
i przy wolnych, nie przyrastających do trzonu
blaszkach. Blaszki początkowo różowe, z cza
sem barwią się na czekoladowobrązowo lub
brązowawoczarno. Trzon może być silny. Nie
kiedy dochodzi on do wysokości 12 cm. Dolna
strona płatowatego pierścienia otaczającego
jego górną połowę jest pokryta drobnymi łus
kami. Biały miąższ trzonu barwi się natych
miast po nacięciu na kolor krwistoczerwony.
Zapach, jak u wszystkich typowych pieczarek,
można określić jako przyjemnie kwaskowaty.

Wysyp zarodników: purpurowobrunatny.
Występowanie: owocniki można znaleźć od
sierpnia do października, przede wszystkim
w lasach iglastych, na glebach bogatych w wa
pienie. W lasach liściastych występuje rzadko:
zamiast niej występuje tam A. haemorrhoida

rius, u której blaszki na ostrzach mają białe
kosmki.

Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na wyraźnie włókniste łuski i wielkość nie
można jej pomylić z pieczarką lśniącą, co i tak
nie groziłoby niebezpieczeństwem.
Zastosowanie: pieczarka ta należy do dobrych
grzybów jadalnych.
Uwagi ogólne: fachowcy rozróżniają 21 gatun
ków, z odmianami, pieczarek czerwienieją
cych, mniej lub bardziej białawych lub brązo
wawych i mniej lub bardziej włókniście łusko-
watych, rosnących w lasach lub poza nimi.

Wśród nich, jak dotychczas, nie spotkano grzy
bów trujących. Nazwa gatunkowa Langei

nadana została ku czci duńskiego mikologa

J. E. Langego.

r*ass»

Blaszkowe

Wilgotnica karminowa Hygrocybe punicea (FR.) KUMMER

Wygląd: kapelusz o średnicy do 14 cm, u mło
dych osobników dzwonkowaty, następnie się

uwypukla, potem rozpłaszcza; pośrodku tępy
garbek; żółty, wiśniowoczerwony, szkarłatno-

czerwony, lub krwistoczerwony, z czasem ble
dnący; wilgotny lepki. Na brzegu popękany,

płatowaty, łamliwy. Blaszki wąsko przyczepio
ne lub prawie wolne; wypukłe, grube, rzadko
ustawione, żółtopomarańczowe, u podstawy
często czerwone, z międzyblaszkami. Trzon
wysoki na 6-10 cm i gruby 0,8-2,5 cm, za
zwyczaj walcowaty, lecz może być również
spłaszczony, podłużnie prążkowany, zwężają

cy się u podstawy, zabarwiony tak jak kape

lusz lub jaśniejszy, podłużnie włóknisty, pusty
w środku i suchy. Miąższ białawy w środku
kapelusza, poza tym ma barwę trzonu, wosko
waty i bez zapachu.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: ta wilgotnica rośnie przeważ

nie jesienią na wilgotnych łąkach i nieużyt
kach, na polanach śródleśnych i na brzegach
lasów. W Polsce pospolita, częstsza w górach

Wygląd: grzybek ma początkowo półkulisty ka
pelusz o średnicy 2, najwyżej 6 cm. Stopniowo
otwiera się dzwonkowato. Skórka jest tylko
lekko lepka, czego nie wyczuwa się przy su
chej pogodzie, Powierzchnia kapelusza, zabar
wiona na kolor wiśniowoczerwony lub krwis
toczerwony, połyskuje. Nawet gdy starzejący
się grzyb nieco blednie, brzeg jego pozostaje
intensywnie czerwony. Blaszki wybrzuszone,
szeroko przyrośnięte, czasem z ząbkami, sze
roko rozstawione, pomarańczowe lub krwisto
czerwone, często o żółtawych ostrzach. Rów
nież powierzchnia trzonu jest zabarwiona na
kolor jaskrawoczerwony, później zmieniający
się na jasnopomarańczowy. Sam trzon wydaje
się lekko zgnieciony. Jest on pusty i gładki, ku
podstawie coraz bardziej żółty, po czym łatwo
można grzyb rozpoznać. Również i miąższ ma
jaskrawe zabarwienie, takie jak kapelusz
i trzon. Jest on wodnisty i łamliwy.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: przede wszystkim na wilgot

nych łąkach górskich, wilgotnych halach do

niż na niżu. W połowie października na tych
samych stanowiskach obok niej może wystę
pować także mała, drobna H. miniata.
Możliwość popełnienia pomyłki: można ją po
mylić z wilgotnica szkarłatną, która jednak jest
mniejsza i ma blaszki szeroko przyrośnięte,
z ząbkami.

Zastosowanie: jadalna, należałoby ją jednak
oszczędzać i cieszyć jej pięknym kolorem.
Uwagi ogólne: wilgotnice są przeważnie grzy

bami małymi, o cienkim miąższu i wesołych
barwach. Są to saprofity glebowe, prawdopo
dobnie żyjące w symbiozie z trawami. Nie
które z nich są trujące. Wilgotnica karminowa
jest największym gatunkiem w obrębie tego
rodzaju. Nazwa systematyczna punicea ozna
cza „punicka, fenicka" stąd "purpurowa, kar
minowa".

wysokości 1800 m n.p.m. Na nizinach rzadka.
Owocniki można znaleźć od września do paź
dziernika.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bna do niej jest wilgotnica karminowa, która
jednak ma znacznie mniejsze wymiary.

Zastosowanie: jadalna, jednak ze względu na

rzadkość występowania powinno się ją
oszczędzać.
Uwagi ogólne: rodzaj wilgotnica (Hygrocybe)
obejmuje około 55 gatunków z odmianami.
Niektóre z nich są trujące. Wilgotnice odzna

czają się na ogół wesołymi barwami i są
grzybami mniej lub bardziej łamliwymi. Znaj
duje się je przeważnie na wilgotnych, natural
nie użytkowanych łąkach górskich. Dokładniej
sze oznaczenie jest trudne i wymaga doświad
czenia. Coccinea oznacza „szkarłatna".

Wilgotnica szkarłatna Hygrocybe coccinea (SCHFF. EX FR.) KUMMER • ^ )

Wilgotnica stożkowata Hygrocybe conica (SCOP. EX FR.) KUMMER OK)

Wygląd: maty, osiągający tylko 4-5 cm śred
nicy kapelusz charakteryzuje się szpiczasto-
stożkowatym kształtem, który pozostaje nawet
po otwarciu. Naga skórka kapelusza połysku

jąca, przy wilgotnej pogodzie lepka, poza tym

sucha. Zwraca uwagę piękna czerwona lub
pomarańczowa barwa; po uszkodzeniu i z bie
giem czasu czernieje. Cienkie, wybrzuszone,
niejednakowo długie blaszki są prawie wolne,
koloru białego lub żółtego. Cienki trzon może
dochodzić do 10 cm wysokości. Jest prawie
walcowaty, o nagiej, włókniście paskowanej
powierzchni, wewnątrz pusty. Jego barwa
oscyluje między intensywnie żółtym a po
marańczowym, z czasem również czernieje.

M/$ża?łamliwy, o nieznaczym zapachu i także

czerniejący.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: u nas dość częsty. Spotyka się
go w rozproszeniu na skrajach dróg, na łą
kach i wilgotnych pastwiskach, brzegach la
sów, polanach śródleśnych, w zaroślach itp.
Pojawia się na przełomie lata i jesieni.

Wygląd: kapelusz o średnicy 1-4 cm, począt

kowo dzwonkowaty, później rozpostarty, z gar-
bkiem w środku, wreszcie na brzegu nieco
podgięty do góry; za młodu i przy wilgotnej
pogodzie silnie śluzowaty, lepki, prześwieca-
jąco bruzdkowany, podczas suszy błyszczący.
Barwy ma bardzo zmienne: za młodu całkowi
cie lub miejscami ciemnozielony lub oliwko-
wozielony, później żółty lub pomarańczowy
albo czerwonawy, wreszcie wyblakły. Blaszki
przyczepione do trzonu, grube, wybrzuszone,

w większych kapeluszach u podstawy żyłko
wata połączone; rzadko rozstawione, na ost

rzach zabarwione żółto, a na przyczepie do
kapelusza bardziej żółtozielono. Gładki, wy

smukły trzon długości 3-7 cm, często równo
miernie gruby (2-4 mm), u podstawy niekiedy
spłaszczony i zaostrzony, u góry raczej nie-
bieskozielony, ku dołowi bardziej żółtawy lub
pomarańczowy. Podczas zrywania palce lekko
ślizgają się po łykowatym, lepko śliskim trzo
nie. Zielonkawy miąższ jest wodnisty, łamliwy
i bez smaku.

Możliwość popełnienia pomyłki: jaskrawa bar
wa sprawia, że grzyb łatwo rozpoznać. Przy
pomina nieco H. nigrescens, która jednak ma
tępostożkowaty kapelusz, nieco grubszy trzon
i jest większa. Poza tym dokładniejsze rozróż
nienie jest możliwe pod mikroskopem. U H.

conica znamy 2-4-zarodnikowe basidia, u H.
nigrescens tylko 4-zarodnikowe,

Zastosowanie: nie wiadomo jeszcze dokład

nie, w jakim stopniu jest trujący, jednakże
wystarczająco podejrzany. Powoduje bóle żo

łądka i jelit i z tego względu nie powinien
znajdować się w koszykach zbieraczy.
Uwagi ogólne: ten bardzo piękny grzyb nie

rośnie tak często w środkowej Europie jak

w krajach południowych. Z tego względu powi

nien być chroniony. Conica oznacza „stożko

wata".

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: wilgotnica papuzia rośnie od
sierpnia do października, często gromadnie,

na terenach trawiastych, na wilgotnych pola
nach, pastwiskach, ubogich łąkach, na torfowi
skach, także na nieco suchszych murawach
o podłożu wapiennym, zarówno w trawiastych
lasach sosnowych, jak i na wydmach. Wydaje

się, że lubi azot. Występuje w całej Europie
Środkowej, rzadsza na nizinach niż na tere
nach górzystych. U nas pospolita.
Możliwość popełnienia pomyłki: zwykle wilgo-
tnice papuzie są łatwe do odróżnienia po zie
lonej barwie kapelusza, lepkości i łykowatym
trzonie, jednakże można je pomylić z mniej
zieloną H. laeta. Ma on jednak wyraźnie
zbiegające ku dołowi blaszki. Stare, wyblakłe
owocniki nie zawsze można od razu odróżnić
od innych, podobnie zabarwionych wilgotnie.
Zastosowanie: nietrująca. Psittacina oznacza
„papuzia".

Wilgotnica papuzia Hygrocybe psittacina (SCHFF. EX FR.) WONSCHE

Wodnicha pomarańczowa Hygrophorus pudorinus (FR.) FR.

Wygląd: jedna z większych i piękniejszych
wodnich. Jej kapelusz rozpościera się do 20 cm
średnicy; jest bardzo mięsisty. Początkowo wy
chodzi z ziemi jako mała półkula, w stadium
dojrzałym staje się płaski ze słabym wgniece

niem w środku. Skórka wilgotna, lepka i gładka.
Barwę można określić jako blado- lub silnie
czerwonopomarańczową. W środku kapelusz

jest zwykle ciemniejszy, na brzegach nieco jaś
niejszy, podwinięty i karbowany. Blaszki przy
rastają prosto lub zbiegają nieco po trzonie.
Zwraca uwagę łososioworóżowy refleks ku
brzegowi. Trzon dochodzi do 12 cm wysokości

i 3 cm szerokości, jest lekko śluzowaty, o bar

wie kapelusza, u podstawy żółty i zaostrzony.

Miąższ w kapeluszu delikatnie pomarańczowy,

w trzonie biały, u podstawy żółty.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: u nas grzyb ten jest niezbyt
częsty; wyrasta na podłożu wapiennym, zwią
zany z jodłą i w związku z tym zagrożony
wymieraniem. Owocniki pojawiają się od sier
pnia do listopada.

Wygląd: mięsisty kapelusz dochodzi do 7-14cm
średnicy; początkowo wypukły, później coraz

bardziej się rozpłaszcza. Jego powierzchnia
jest bladawa, purpurowoczerwona, z intensy
wnie zabarwionymi strefami, w lesie nie rzuca
się w oczy. Blaszki zatokowato przyrośnięte,
krótko zbiegają wzdłuż trzonu. Początkowo
białe, z biegiem czasu zmieniają zabarwienie
na kolor bladożółty z czerwonymi plamami.
Mniej lub bardziej walcowaty, pełny trzon gru
bości 1-2 cm, osiąga wysokość 5-8 (12) cm.
Ma on powierzchnię białą i mączystą, ku doło
wi pokrytą wieloma czerwonawymi plamkami.
Miąższ biały, słabo poprzecinany czerwona
wymi żyłkami, bez zapachu, łagodny.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: można ją znaleźć tylko pod
drzewami liściastymi, szczególnie pod dęba
mi. Tam pojawia się od lata do jesieni. Jest to
gatunek ciepłolubny, rzadki na północy.
Możliwość popełnienia pomyłki: można pomy
lić tę wodnicha z H. erubescens rosnącą jed
nak w lasach sosnowych na podłożu wapien-

Możliwość popełnienia pomyłki: w krajach po
łudniowych występuje wodnicha poetycka [H.
poetarum), u nas bardzo rzadka. Grzyby wy
glądają bardzo podobnie, ale wodnicha po
etycka rośnie w lasach bukowych i pachnie
przyjemnie: mogłaby być jadalna.
Zastosowanie: wodnichę pomarańczową po
winno się zostawiać w spokoju nie tylko z tego
względu, że ma smak terpentyny, lecz również
dlatego, że jest rzadka.
Uwagi ogólne: w piśmiennictwie podawanych
jest ok. 8 gatunków podobnych do wodnichy
pomarańczowej. Należy jeszcze ustalić ich po
wiązanie z drzewami. Pudorinus oznacza "za
czerwieniony ze wstydu".

nym. Poza tym jego kapelusz pokrywają pur-
puroworóźowe luseczki. H, purpurascens ma
zanikający pierścień i blaszki z czerwonymi
ostrzami. Niezmiernie rzadki! Wodnichy gołąb
kowej nie należy mylić z niektórymi podobnie
wyglądającymi gąskami.
Zastosowanie: grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: w literaturze podaje się 6 podo
bnych wodnich, przy czym 4 gatunki niezmier
nie rzadkie. H. persicolor rośnie w lasach
sosnowych: łatwo ją przeoczyć i pomylić z H.
erubescens. Russula oznacza "czerwonawa".

Wodnicha gołąbkowa Hygrophorus russula (SCHFF. EX FR.) QUEL

Wygląd: kapelusz o średnicy do 7 cm, po
deszczu lepki; białawy, na brzegu jaskrawo-
żółty, opatrzony zwisającymi płatkami. Gruba-
we blaszki przyrośnięte lub zbiegające, białe

i często na ostrzach z żółtymi płatkami. Biały
trzon dochodzi do wysokości 6 cm i szerokości
1,5 cm, całkowicie lub prawie zaczopowany
albo prawie pusty, charakterystycznie pokryty

żółtymi płatkami i gruzełkami. Miąższ biały
pod skórką kapelusza, niekiedy żółknący, so
czysty, łagodny i bez zapachu.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: gatunek lubiący podłoże wa
pienne, znajdowany przeważnie w niezbyt su
chych lasach liściastych i na żwirowatych
brzegach lasów. W Europie rzadko znajdowa
ny w czystych lasach sosnowo-jodłowych.
W Ameryce Północnej uchodzi za mieszkańca
lasów iglastych. Znany z większości lasów
europejskich; występuje głównie na terenach
górskich. Znajduje się go od sierpnia do lis
topada.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie do

Wygląd; wodnicha ta wybija się z podłoża
wypukłym kapeluszem i dość szybko go roz
wija do średnicy 5-8, niekiedy 10 cm. Zwraca
uwagę szeroki garbek i podwinięty brzeg. Skó

rka robi wrażenie lepkiej, lecz podczas suszy

widać drobne łuseczki określane nawet jako
filcowate lub włoskowate. Zabarwienie brunat-
nopomarańczowe intensywniejsze ku środko
wi. Gęste, dość daleko od siebie ustawione,
szeroko przyrośnięte lub zbiegające blaszki
są woskowate, niezbyt szerokie, początkowo
bladokremowe a później czerwonawe lub
ochrowe. Trzon nie przekracza wysokości 6-8
cm, walcowaty, ku dołowi nieco się zwężają
cy. Powierzchnię ma pokrytą drobnymi włó-
kienkami i łuseczkami, wierzchołek kleisty lub
drobnoziarnisty, cały bladoochrowy. Przy
przecięciu okazuje się, że wnętrze trzonu jest
albo pełne albo zatkane. Biały miąższ ma
smak i zapach nieco mączysty, oprócz tego
jest bardzo cienki.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: znajduje się go niezbyt często

pomylenia z innymi gatunkami. Charakterys

tyczne żółte płatki na wierzchołku trzonu

i brzegu kapelusza sprawiają, że jest to grzyb
łatwy do odróżnienia.
Zastosowanie: wodnicha złocista jest grzybem

jadalnym, niestety bardzo często jest zaczer
wiona.
Uwagi ogólne: w literaturze znane są jeszcze
dwie odmiany, a mianowicie var. leucodon
alb. et schw. z białymi płatkami i gruzełkami

na trzonie i var. incarnatum shum. z częś
ciowo czerwonawo zabarwionymi blaszkami
i miąższem barwiącym się na różowoczerwo-
no. Między rodzajami wodnicha i gąska ist
nieją bliskie stosunki pokrewieństwa. Wodni-
chy mają lepką skórkę na kapeluszu i lepki

trzon, przy czym jednak trzon może być też
suchy. Blaszki przeważnie lekko się zbiegają

i są miękkie. Chryslodon od greckich chrysos

= „złoty" i odontos = „ząb".

w lasach liściastych, szczególnie na podłożu
wapiennym.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny nie
co do wodnichy pomarańczowej. Gdy jednak
zwracać uwagę na miejsce występowania

i zapach, wówczas daje się łatwo odróżnić.

Wysmukłe formy H. nemoreus można pomylić
z wodnicha złocistą, która jednak ma wierz
chołek trzonu pokryty żółtymi łuseczkami.
Zastosowanie: grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: w piśmiennictwie zwraca się
uwagę na duże podobieństwo H. leporinus do

H. nemoreus, która została opisana z polskich

łąk śródleśnych na glebie wapiennej. Nemo

reus. „należący do lasu liściastego".

Hygrophorus nemoreus (LASCH) FR. « £ « )

Hygrophorus agathosmus (FR. EX SECR.) FR.

Wygląd: kapelusz o średnicy do 8 cm, począt
kowo wypukły, szybko rozpościera się płasko,
z garbkiem. Skórka kapelusza lepka, gładka
i naga, szara, oliwkowoszara, żółtawoszara,
czasami nawet biała, z jaśniejszym brzegiem.
Brzeg długo pozostaje podwinięty. Grubawe,
miękkie blaszki nieco zbiegające na trzon,
początkowo białe, z czasem stają się blado-
szare. Są one rzadko ustawione, mieszają się
i niekiedy rozwidlają. Suchy trzon wysokości
do 7 cm, czasami nieco pogrubiony u pod
stawy. Na białej powierzchni ma białe lub
żółtawe kłaczki. Miąższ białawy, wodnisty
i bardzo delikatny, pachnie charakterystycznie
gorzkimi migdałami.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: w Europie Środkowej towarzy

szy sosnom na górskich glebach wapiennych.
Pojawia się od września do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bna do H. hyacinthus opisanej w 1888 r. przez
Oueleta z lasów w Wogezach, Jurze i Alpach
Zachodnich, która odróżnia się od H. agatho-

Wygląd: kapelusz tego bardzo cenionego grzy
ba może osiągać średnicę do 10 cm. Począt
kowo biały, z czasem zmienia barwę poprzez
szarą do prawie czarnej. Nie ma regularnych
kształtów: grzyby nie są do siebie podobne.
Kapelusz o grubym miąższu uwypukla się
w wielu miejscach, tak że z boku można doj
rzeć blaszki. Blaszki uderzająco grube, różnej
długości, woskowate, między sobą dość dale
ko rozstawione, nieco wbiegają na trzon.

Trzon wysokości 6, rzadziej 8 cm, przysa

dzisty, może być lekko zgięty, początkowo bia
ły, później szary, na czubku nieco łuskowaty,
Miąższ pod skórką kapelusza jest szary, poza
tym biały, pełny, bez specjalnego zapachu.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: wodnicha marcowa wychodzi
z ziemi tuż po stopnieniu śniegów. Podczas
wyjątkowo łagodnych zim znajdowano ją na
wet w styczniu. W marcu jest jednym z niewie
lu grzybów, jednakże warto sobie zadać nieco
trudu, żeby znaleźć ją wśród opadłych liści:
nie zawsze jest w stanie przebić się przez nie.

somus włóknistym trzonem i wierzchołkiem

trzonu nie pokrytym kłaczkami. Ma zapach

słodkawy, przypominający cukierki owocowe,
kwaśne dropsy. Występuje w tych samych bio

topach co H. nemoreus.
Uwagi ogólne: H. agathosmus należy do grupy

10 gatunków o suchych trzonach. Agathosmus

oznacza „dobrze pachnący".

Znajduje się ją do maja, zwykle małymi grupa
mi, w lasach mieszanych, choć również
i w czystych lasach sosnowych i pod jodłami.
Rośnie przede wszystkim w górach. W Polsce
dotąd nie notowana.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobna do
niej jest H. camarophyllus, która jednak poja
wia się dopiero jesienią, tak że pomyłka jest
niemożliwa. Podczas oznaczania grzybów
trzeba jednak zawsze pamiętać, że czas poja
wiania się może odbiegać od reguły. Oba
grzyby są jadalne.
Zastosowanie: wodnichy marcowe smakują

wspaniale.

Wodnicha marcowa Hygrophorus marzuolus (FR.) BRES. • £ • )

Kopułek łąkowy Camarophyllus pratensis (PERS. EX FR.) KUMMER

Wygląd: kapelusz tylko początkowo dzwonko
waty, z czasem spłaszczony, w środku ze sto
sunkowo grubym miąższem; nagi, gładki,
w kolorze pomarańczowym, morelowobeżo-
wym lub mirabelkowym. Grube i woskowate

blaszki dość daleko zachodzą na trzon i mają
barwą mniej więcej taką samą jak kapelusz,
oraz jaśniejsze ostrza. Nagi, gładki trzon wy
soki do 7 cm, ku dołowi cieńszy, szerokości do
1,5 cm. Barwę ma wyraźnie bledszą niż kape
lusz; jedwabiście połyskujące. Miąższ kolo
rem podobny do trzonu, wewnątrz bledszy,
bez zapachu.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: najwcześniej dopiero we wrze
śniu, aż do późnego listopada. Rośnie przewa
żnie na łąkach i pastwiskach, szczególnie
w górach. Należy do gatunków szeroko rozpo
wszechnionych w całej Europie. W Polsce
dość pospolity.

Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb ten ma

charakterystyczny kształt i trudno go pomylić
z innymi grzybami. Specjaliści wyróżniają

Wygląd: kapelusz o średnicy 8-20 cm; biały,

u var. flaviceps żółtawy, za młodu jajowa-

to-dzwonkowaty, później wypukło rozpostarty.

Powierzchnia kapelusza sucha i mięsista gęs

to, jedwabiście wełnista, brzeg wełnisty. Bla

szkiwolne, początkowo białe, później delikat
nie różowe, wreszcie czerwonawe, gęste, wy
brzuszone i szerokie. Trzon 8-15 cm długi
i 1-1,5 cm gruby, gładki, nagi, pełny, zwężają
cy się ku górze. Pochwiak wełnisty nie ma
pierścienia, lecz u podstawy otwartą pochwę.
Biały miąższ jest miękki i delikatny, pachnie
lekko rzodkwią.

Wysyp zarodników: różowy.
Występowanie: występuje w całej Europie, ale
nigdzie nie jest częsty. On i jego żółtokapelu-
szowa odmiana var. flaviceps żyją jako sap-
rofity i pasożyty na korzeniach, pniach
i w dziuplach różnych drzew liściastych, częs
to wiele metrów ponad ziemią. Wydaje się, że
woli cieplejsze lata; pojawia się od czerwca
do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: ten średniej

3 różne gatunki: obok opisanego kopułka łąko
wego jest jeszcze zupełnie biały gatunek C.

angustifolius i C. Berkeleyanus Cle. o jaśniej

szym kapeluszu zabarwionym w środku na
kolor ochrowy, z białawym brzegiem. Właś
ciwy kopułek łąkowy jest zabarwiony na kolor
bardziej pomarańczowy.
Zastosowanie: jadalny; z zaletą, której nie mo
żna przecenić: mianowicie rzadko bywa atako
wany przez larwy owadów.
Uwagi ogólne: pratensis znaczy „rosnący na
łąkach".

wielkości grzyb jest bardzo łatwy do rozpo
znania po białej, jedwabiście wełnistej powie
rzchni kapelusza, kielichowatej pochwie i po
miejscu występowania. Jest to grzyb nie do
pomylenia.
Zastosowanie: wprawdzie można go jeść, lecz
nie odznacza się specjalnie dobrym smakiem.
Poza tym należy go chronić ze względu na
jego piękność i rzadkość.
Uwagi ogólne: owocnik widoczny na zdjęciu
znajdował się na wysokości ok. 2 m w parku
w starym, pękniętym rozgałęzieniu jabłoni.
Nazwa systematyczna bombycina pochodzi
z greckiego: bombyx = jedwabnik.

Pochwiak jedwabnikowy Volvahella bombycina (SCHAFF. EX FR.) SING

•e

Sadówka podsadka Clitopilus prunulus (SCOP. EX FR.) KUMMER « ^ )

Wygląd: kapelusz średnicy do 8 (10) cm, po
czątkowo wypukty, rozpłaszcza się coraz bar
dziej i z czasem tworzy wyraźny lejek, często
z talistym brzegiem. Jest on białawoszaro
oproszony, w dotyku mączysty. Bardzo cienkie

blaszki, wąskie, gęsto ustawione, zachodzą
nieco na trzon. Początkowo są zabarwione na

biało, później różowawe. Grzyb z reguły jest
mały, jego trzon nie przekracza 2-5 cm wyso
kości. Jest on bardzo miękki, wewnątrz pełny,
z zewnątrz oproszony, z filcowatą podstawą.

Miąższ biały, miękki, o łagodnym smaku i sil
nym, mączystym zapachu.

Wysyp zarodników: różowy.
Występowanie: sadówek szuka się od lata do
jesieni, głównie w lasach liściastych. W lasach

mieszanych woli drzewa liściaste.
Możliwość popełnienia pomyłki: należy bar
dzo uważać, aby zamiast tej sadówki nie wło
żyć do koszyka białych lejkówek, jak na przy
kład Clitocybe phyllophila lub Clitocybe deal-
bata, które są trujące lub niejadalne. W każ
dym razie brak im wyraźnego zapachu świe

żej mąki, którym odznacza się sadówka pod
sadka. Poza tym można zbadać palcem: nie
przyjemna Clitocybe phyllophila ma blaszki
elastyczne, a nie miękkie i łatwo łamliwe jak
u sadówki podsadki.
Zastosowanie: niektórzy zbieracze bardzo ją
cenią: doskonała do jedzenia w mieszance
z innymi grzybami. Nie jeść na surowo!
Uwagi ogólne: prunulus oznacza „ śliweczka":
Włoch A. Cesalpino (1519-1609) po raz pierw
szy znalazł ten grzyb pod śliwą.

Rhodocybe mundula (LASCH.) SING.

Wygląd: szarawy kapelusz o średnicy 3-7 cm
z czasem staje się wklęsły i podwinięty

na brzegach, czasami koncentrycznie falisty;
miąższ kapelusza jest cienki i łykowaty.

Ważna cecha rozpoznawcza: przy nacisku,
szczególnie przy brzegu, grzyb przebarwia
się na dymnoczarno. Szarawe blaszki są wą
skie, zachodzące na trzon, cienkie, gęsto uło
żone i także czernieją. Trzon również szara
wy, krótki i stosunkowo cienki, u podstawy

można łatwo zauważyć biały filc. Miąższbla-
dożółty i czernieje, szczególnie przy trzonie.
Silnie pachnie mąką, a w smaku jest bardzo

gorzki.

Wysyp zarodników: bladoróżowy.
Występowanie: w Europie ta rodka uchodzi za
rzadką i znajdowana była tu i tam w Danii,
Francji, Niemczech i północnych Włoszech.
Wyrasta pojedynczo lub grupowo między liś
ćmi, szpilkami i resztkami drewna od końca
sierpnia do późnej jesieni w silnie wapien
nych, wilgotnych lasach nadrzecznych i buczy
nach; rzadko w lasach sosnowych. Ze względu

na swe nie rzucające się w oczy zabarwienie
bywa często nie zauważana.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie
możliwa ze względu na czerniejące części
grzyba; ewentualnie z grzybami z rodzaju
podblaszek (Lyophyllum).

Zastosowanie: niejadalna ze względu na go

rzki smak.

Uwagi ogólne: rodzaj rodka (Rhodocybe) obej
muje około 11 gatunków. Są to małe lub śred
nie grzybki o zabarwieniu żółtoszarym, poma-
rańczowoszarym, szarobrunatnym lub szarym.
Blaszki mają zatokowato wycięte, szeroko
przyrośnięte lub zbiegające; wysyp zarodni
ków różowy, rzadko szarobrunatny. Rodki.na
leżą do rodziny Entolomataceae, do której na
leży także rodzaj sadówka (Clitopilus) i duży
rodzaj wieruszka (Entoloma). Rodki nie nadają
się do jedzenia. Nazwa systematyczna mun
dula znaczy „schludna, wyczyszczona".

Łuskowiec jeleni Pluteus atricapillus (SECR.) SING.

Wygląd: kapelusz osiąga średnicę do 15 cm,
przy tym zachowuje maty, nieregularny gar-
bek; ze środka ku brzegowi biegną drobne,

nieregularne, wrośnięte, promieniste włókna.
Najlepiej widać to na dorodnych egzempla
rzach. Barwy w odcieniach od jasnobrunatnej
poprzez żóttobrunatną, szarobrunatną i rdza-
wobrunatną do ciemnobrunatnej. Miąższ łam
liwy, skórka gładka. Blaszki początkowo pra

wie białe, lecz stopniowo stają się różowawe,
aż po ciemnoczerwone u osobników dojrza
łych; ustawione ściśle, przy trzonie wolne, wy
pukłe. Trzon wysokości do 15 cm, przy czym
tylko 1-2 cm grubości. Na białej podstawie

można rozpoznać gęste, drobne, brunatne

włókna, które ku kapeluszowi mogą zabarwiać
się na jaśniejszy kolor, aż do żółtego. Krępy
wygląd łuskowca może mylić. Ma on bowiem
po wyrośnięciu miąższ cienki, grubszy jedynie
w obrębie garbka. Miąższ grzyba jest miękki
i pachnie słodkawo.
Wysyp zarodników: różowy.
Występowanie: pospolity, wyrasta na drewnie

Pluteus roseipes v . HOEHN. - ^ J

Wygląd: kapelusz mniej lub bardziej dzwon

kowaty za młodu, później rozpłaszczony,
o średnicy do 8 (10) cm, brunatny lub umbro-

wordzawy, z czasem bardziej brunatnoszary.
Zwraca uwagę delikatnie zamszowa skórka

kapelusza, która wygląda, jakby byta pokryta

drobnymi, delikatnymi, białymi punkcikami.
Brzeg kapelusza delikatnie bruzdkowany.

Blaszki pięknie zabarwione na różowo, wol
ne, gęsto ustawione i zaokrąglone przy brze

gu kapelusza. Smukły trzon wysoki do 9 cm,
nieco zgrubiały u podstawy i lekko, biało
filcowaty, ku dołowi z brunatnymi punkcika
mi. Jest on długowłóknisty i często nieco
skręcony, białawy z silnym odcieniem różo
wym. Białawy miąższ, różowy przy trzonie,
często również szarawy, wodnisty i bardzo
delikatny.

Wysyp zarodników: różowy.
Występowanie: na odpadach drewna i pnia
kach drzew Iglastych, szczególnie w górach.

Grzyb ten nie jest częsty; zwykle można go
znaleźć w pojedynczych egzemplarzach. Au-

drzew liściastych i iglastych i to często nawet
wówczas, gdy las, z powodu długiej suszy,
wydaje się pozbawiony grzybów.
Możliwość popełnienia pomyłki: łuskowiec je
leni różni się zarówno kształtem, jak i miejs
cem występowania od podobnie wyglądają
cych niebezpiecznych gatunków. W samej śro
dkowej Europie znanych jest około 47 gatun
ków łuskowców. Najbardziej podobny do łus
kowca jeleniego jest P. atromarginatus o bla
szkach z czarnym ostrzem. Pomyłka nie jest
niebezpieczna.
Zastosowanie: ponieważ łuskowiec nie jest
ani specjalnie wydajny, ani smaczny, zbiera
cze nie cenią go zbytnio.
Uwagi ogólne: jego wcześniejsza nazwa
brzmiała P. cervinus, ceninus znaczy „jele
ni", co odpowiada polskiej nazwie gatunkowej
i zgadza się z barwą kapelusza.

tor zdjęcia znalazł go na wykopanym kawałku
drewna sosnowego w swoim ogrodzie.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie
możliwa ze względu na wygląd zewnętrzny
i kolor.
Zastosowanie: grzyb ten jest jadalny, lecz ze
względu na rzadkość powinno się go chronić.
Uwagi ogólne: rozróżnienie licznych gatunków
rodzaju łuskowiec (Pluteus) bez mikroskopu

i specjalistycznej literatury jest raczej niemoż
liwe. Opisany wyżej gatunek ma np. skórkę
kapelusza o włóknistych rozgałęzieniach ple-

chy, a na powierzchni blaszek znajdują się
wybrzuszone cystydy (komórki płonę) o cylind
rycznie wydłużonych wierzchołkach. Tych
cech nie da się rozróżnić bez mikroskopu.
Łuskowiec jeleni ma również skórkę kapelu
sza o włóknistych rozgałęzieniach plechy, ale
na cystydach rozwinęły się 1-3 haki. Roseipes
oznacza „różanostopy".

Wieruszka lśniąca Entoloma nitidum QUEL

Wygląd: kapelusz o średnicy 2-5 cm jest cha
rakterystycznie ciemnoniebieski lub stalowo
niebieski, z czasem blednie. Za miodu dzwon
kowaty, później wypukły i z lekkim garbkiem,

nagi, gtadki, o cienkim miąższu. Blaszki pra

we wolne, początkowo białawe, z biegiem
czasu różowe, gęste i wybrzuszone. Trzon
wysoki do 8 cm, o barwie takiej samej jak
kapelusz, z nieco białawą podstawą; na po
wierzchni długie, włókniste smugi. Biały

miąższ miękki, później w trzonie jamisty, bez

zapachu i łagodny.

Wysyp zarodników: różowy.
Występowanie: wydaje się, że tego pięknego
grzyba zupełnie nie ma na północy Europy.

Rośnie w lasach szpilkowych na glebach kwa
śnych, na brzegach bagien między mchami
i czarnymi jagodami. Owocniki znajdowane są
od lipca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: z dużo rzad
szą £ madidum, która jednak jest bardziej
szaroniebieska, o wierzchołku zabarwionym
u starszych osobników na kolor ochry. Ka-

Wygląd: kapelusz początkowo wypukły, póź

niej nieregularnie rozpostarty i z głębokimi

falami na brzegu, osiąga najwyżej 10-12 cm
średnicy. W środku pozostaje garbek. Kape

lusz w dotyku gładki i zabarwiony na kolor
rdzawo- lub szarobrunatny. W czasie wilgoci
miąższ nasiąka wodą, co powoduje ciemnie
nie kapelusza. Szerokie blaszki dość rzadko
rozstawione. U osobników młodych są one
białe i stopniowo zmieniają barwę na różową.
Przyrastają ząbkiem do trzonu, który ma wy
sokość około 10 cm i grubość 1-1,5 cm. Trzon
starszych osobników jest pusty, czasami skrę
cony. Pod kapeluszem można zauważyć lekkie
bruzdkowanie. Powierzchnia trzonu gra odcie
niami od bieli do szarości. Grzyb o zapachu
mącznym.

Wysyp zarodników: różowy.
Występowanie: wieruszka tarczowata lubi ros

nąć w pobliżu zarówno krzewów różanych, jak
jabłoni i grusz. Znajduje się ją jednak również
pod bukami i dębami, w parkach na żyznych
glebach, a także w zaroślach, na łąkach, past-

pelusz ma często pomarszczony, podstawę

trzonu bardziej żółtawą, a miąższ pachnący

mąką. Gatunek ten rozproszony jest w całej
Europie, w Niemczech rzadszy niż wieruszka
lśniąca. Znajduje się ją na pastwiskach, wrzo

sowiskach i wydmach.
Zastosowanie: prawdopodobnie jadalna, jed

nak nie polecana. Lepiej cieszyć się jej piękną
barwą i kształtem.
Uwagi ogólne: rodzaj wieruszka (Entoloma Rho-
dophyllus) obejmuje około 153 gatunki. Między
nimi bywają także jadalne, jednakże ich za

stosowanie wymaga gruntownej znajomości

poszczególnych gatunków, Nazwa systematy
czna nitidum oznacza „błyszcząca, lśniąca".

wiskach i przy drogach. U nas dość częsta.
Pojawia się już wczesną wiosną, od kwietnia
do czerwca i zwykle kończy się przed wysy
pem jej trujących krewniaków.
Możliwość popełnienia pomyłki: jest podobna
do wielu wieruszek, między innymi do trującej
wieruszki zatokowatej (£. sinuatum). Pewne
podobieństwo wykazuje również mniejsza E.

vernum, która jednak nie pachnie mąką. Trze

ba zwracać uwagę na okres, miejsce pojawu
i wielkość grzybów. Najlepiej jednak zostawić
w spokoju wieruszkę tarczowata i wszystkie
inne podobne grzyby.

Zastosowanie: przez znawców zaliczana do
lepszych grzybów jadalnych.
Uwagi ogólne: w literaturze naukowej opisano
wiele jadalnych wieruszek, ale nawet najlep
szy opis nie może zabezpieczyć niezbyt do
świadczonych zbieraczy przed pomyleniem
z innymi. Clypeatusznaczy „tarczowy".

Wieruszka tarczowata Entoloma clypeatum (L. EX FR.) KUMMER • £ * )

Wieruszka zatokowata Entoloma sinuatum ( B U L L EX FR.) KUMMER ( 9 U

Wygląd: średnica mięsistego kapelusza może
dochodzić do 18 cm. Zwykle ma on kształt
wyraźnie wypukły, nigdy piaski. Do krępego
wyglądu przyczynia się także silnie podgięty
brzeg. Kapelusz o zabarwieniu kości słonio
wej lub ochry, jedwabiście połyskujący, czasa
mi szarobrunatny; u wielu osobników z jas
nymi plamami. Na brzegu występuje drobne,
białe, okrągłe bruzdkowanie. Zatokowato
wycięte blaszki gęsto ustawione, początkowo
białe z żółtawym odcieniem, później nabierają
pięknego, czerwonołososiowego koloru, przy
nacięciu ukazują się jeszcze resztki żółtawego
odcienia. Mocny, błyszczący, biały lub żółta
wy, brzuchowato rozszerzony trzon nierzadko
2,5 cm szeroki, może osiągnąć wysokość do
12 cm. Często rozszerza się ku podsta
wie, a na wierzchołku, a więc pod kape
luszem, wykazuje drobne, podłużnie włóknis
te, okrągłe prążkowanie, które ma również
podwinęły brzeg kapelusza. Miąższ pachnie
mąką.
Wysyp zarodników: różowy.

Wygląd: kapelusz o cienkim miąższu dochodzi
do średnicy 9 cm. Jest wypukły, następnie

płaski, później wklęsły. Choć typowego garbka
nie da się zauważyć, jednakże szarobrunatny
lub oliwkowoszary kapelusz na tyle grubieje
w środku, że można tu przeczuwać małe
wzniesienie. W czasie wilgoci błyszcząca sza
rość zmienia odcień na brązowawy. Brzegi
kapelusza są nieco karbowane i często po

strzępione. Zatokowo wcięte, niekiedy także
zbiegające po trzonie blaszki niezbyt ściśle
ustawione, na ostrzach nieregularnie, faliście
karbowane. Początkowo białe zabarwienie
zmienia się stopniowo w róż, co jest mniej lub
bardziej charakterystyczne dla wszystkich
wieruszek. Biały, później nieco szarojedwabi-
ście połyskujący trzon dorasta do wysokości

10 cm, przy czym jego grubość osiąga zaled

wie 3-6 (10) mm. Jest prawie idealnie wal
cowaty, a tuż pod kapeluszem jego białawo-
ochrowa powierzchnia jest biało oszroniona.

Miąższ biały, mniej lub bardziej wodnisty, ma

silniej lub słabiej wyrażony zapach amoniaku.

Występowanie: w Europie niedostatecznie zna
na, występuje bardziej na południu. W Polsce
niezbyt częsta; czasem rośnie gromadnie. Wo
li gleby gliniaste i ilaste, wapienne, w lasach
bukowych, dębowych i mieszanych.
Możliwość popełnienia pomyłki: z majówką
wiosenną [Calocybe gambosa), sadówką po
sadką (Clitopilus prunulus) i gąsówką mglistą
(Lepista nebularis). Również między krzewami

różowatych wiosną rośnie jadalna £ sepium,
która jest mniejszym wydaniem wieruszki za-

tokowatej.
Zastosowanie: trująca.
Uwagi ogólne: jeszcze nie znana trucizna

działa bardzo szybko. Sinuatum oznacza „za
tokowo wycięta".

Wysyp zarodników: różowy.
Występowanie: dość częsty od lata do jesieni
we wszystkich rodzajach lasów liściastych;

bardzo rzadko w iglastych.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bna do wszystkich wieruszek, czasami do tego
czy innego gołąbka. W tym wypadku jednak
wystarczy próba zapachowa: amoniakalny,
bardzo nieprzyjemny zapach grzyba nie pozo

stawia żadnych wątpliwości, z czym mamy do
czynienia. Oprócz tego gołąbki mają kruchy

miąższ i kruche blaszki.

Zastosowanie: odpychający zapach uniemoż
liwia spożywanie. Istnieje podejrzenie, że ga
tunek ten jest trujący.

Uwagi ogólne: nidorosus oznacza „silnie pa
chnący".

Wieruszka amomakowata Entoloma mdorosum (FR.) QUEL

" • * • " •

4 %

- * *

Melanoleuca grammopodia (BULL. EX FR.) PAT.

Wygląd: kapelusz o średnicy do 13 cm. Mtody
mniej więcej stożkowaty, z nasadzonym, sze
rokim garbkiem i podwiniętym brzegiem;
później plaski, krążkowaty, z szerokim, tę
pym garbkiem w zapadniętym środku i brze
giem nieco odgiętym, nie podwiniętym. Skór
ka kapelusza barwy szaroochrowej z dominu
jącym szarym odcieniem, u starszych z do
mieszką brudnoochrowego, matowa lub lekko
połyskująca, naga i gładka. Bardzo ściśle
ustawione białawe blaszki słabo zatokowato
wycięte lub lekko zbiegająco przyrośnięte
i przy trzonie często rozwidlone, łatwo od
dzielają się od kapelusza. Trzon o wysokości
do 12 cm i szerokości do 2,5 cm, grubo,
podłużnie włóknisty, prawie bruzdkowany,
silny, często maczugowaty; szarobrązowy.
Miąższ biały, przyjemnie pachnący.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: grzyb szeroko rozpowszech

niony, rośnie pojedynczo lub w grupach. Znaj
duje się go od sierpnia do października na
łąkach lub w trawiastych lasach.

Wygląd: kapelusze średnicy do 10 cm, u osob

ników młodych prawie pólkulisty, u starych
krążkowato rozpostarty i z małym garbkiem

w środku. Powierzchnię ma gładką i nieco
błyszczącą. Zabarwienie jaskrawoochrowe

lub źółtawoochrowe, przy wilgotnej pogodzie
bardziej ciemnobrązowe, na sucho jaśniejsze.
Młode blaszki białawe, później stają się źółta

woochrowe z ciemniejszymi ostrzami. Są one
krótkie, zatokowato przyrośnięte, gęsto ułożo

ne, przemieszane z krótszymi międzyblaszka-
mi. Trzon długości 4-12 cm i grubości

ok. 2 cm, cylindryczny z nieco pogrubioną
podstawą i delikatnie białofilcowaty, poza tym
z drobnymi, ochrowymi, włóknistymi pasami
na białawym tle. Miąższ żółtawy, w trzonie
włóknisty, o kwaskowatym zapachu,
Wysyp zarodników, niezupełnie czysto biały,
o odcieniu lekko żółtawym.
Występowanie: grzyby pojawiają się już od
kwietnia do maja, rzadziej następuje wysyp od
września do listopada. Miejscem występowa
nia są trawiaste brzegi lasów iglastych i sterty

6 4

Możliwość popełnienia pomyłki: z innymi cie-
mnobiałkami. Dokładne oznaczenie niektórych
gatunków w obrębie tego rodzaju nastręcza
duże trudności i często jest możliwe tylko przy
użyciu mikroskopu.

Zastosowanie: jadalna.
Uwagi ogólne: rodzaj obejmuje ok. 30 gatun

ków wśród nich nie znamy trujących. Niektóre
gatunki nie są dostatecznie zbadane i jeszcze
nie zostały opisane. Wiele z nich wygląda
bardzo podobnie i nawet specjalistom odróż
nienie sprawia duże trudności. Są to przeważ
nie grzyby mięsiste, mniej lub bardziej zabar
wione na biało, ochrowo lub szarobrunatno,

z białymi blaszkami zatokowo przyrośniętymi

i trzonem długowlókniście paskowanym. Wy
syp zarodników białawy. Wiele gatunków poja
wia się już wiosną. Grammopodia z greckiego
znaczy ,,z podłużnie paskowanym trzonem".

chrustu wzdłuż dróg leśnych, można je rów
nież znaleźć w pokrzywach.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bna jest duża M. phajopodia (Bull. ex Fr.)
Sing., która różni się od opisanego gatunku
ciemnym kasztanowobrązowym trzonem.
Oznaczenie dalszych gatunków w obrębie ro
dzaju Melanoleuca jest do dziś bardzo trudne,
a w większości wypadków nawet niemożliwe.
Zastosowanie: grzyb jest jadalny, ale ceniony
tylko przez nielicznych zbieraczy. Smak ma
mało wyraźny.

Uwagi ogólne: cognata znaczy tyle, co „spo
krewniona".

Ciemnobiałka wiosenna Melanoleuca cognata (FR.) K. & M.

Podblaszek zrosły Lyophyllum connatum (SCHUM. EX FR.) SING.

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-7, czasami na
wet do 10 cm. Początkowo dzwonkowaty, póź

niej wypukły, wreszcie ptaski. Cienki brzeg,
u młodych egzemplarzy podgięty, u starszych

falisty. Suchy kapelusz czysto biały, wilgotny,
ołowianoszary, często całkowicie nasiąknięty
wodą. Przy nacisku srebrzystoszarych, wypuk
łych kręgów powstają szare plamy. Łatwo od
chodzące, gęste blaszki początkowo zabar
wione są na biało, później na kremowo; u sta

rych osobników na żółtawo. Trzon u młodych

egzemplarzy czysto biały, u starszych żółtawy,
dochodzi do wysokości 4-10 cm i grubości 1-2
cm; początkowo pełny, później pusty i lekko
rozdęty. Zwykle trzony u podstawy zrastają
się kępkowato. Miąższ biały o konsystencji
chrząstkowatej, łagodnym smaku i lekkim za
pachu mącznym. Zapach ten tuszowany jest
wonią przypominającą kokorycz.
Wysyp zarodników: biały.

Występowanie: niezbyt częsty. Znajduje się go
w lasach liściastych i iglastych, w parkach, na

brzegach strumieni i w miejscach wilgotnych,

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-10 cm. Młode
osobniki mają kapelusz wypukły, u starszych
jest on rozpostarty i często nieco garbkowaty
lub nieregularnie wgłębiony. Zabarwienie po
wierzchni kapelusza waha się między brunat-
nawym a oliwkowobrunatnym. Skórka kapelu
sza gruba i chrząstkowata, przy suszy połys
kująca, w wilgoci raczej lepka. Blaszki ścisło
ustawione, przyczepione do trzonu, czasami
nawet nieco zbiegające, białe lub żółtawe,
o konsystencji łykowatej. Trzon wysoki 5-10
cm, grubości 1-1,5 cm, białawy lub nieco bru
natny, również łykowaty i zwykle łukowato
zgięty. Często wiele trzonów zrasta się kęp
kowato zwężonymi nieco końcami. Miąższ jest
biały, twardy, o charakterystycznym zapachu;
w smaku słodkawy. Czasami bywa lekko palą
cy lub z gorzkawym posmakiem.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: podblaszka twardoskórkowego
spotyka się niemal przez cały rok, najczęściej
jednak od sierpnia do września w lasach liś
ciastych i mieszanych, gdzie rośnie na miej-

również na drogach wysypanych tłuczniem

wapiennym. Owocniki ukazują się od sierpnia
do października. Wyrastają zarówno pojedyn
czo, jak i w licznych kępach.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieją podo
bnie wyglądające, bardzo trujące białe lej-
kówki. Jeśli jednak zwrócić uwagę na kęp-
kowate występowanie i zapach kokoryczy,
wówczas pomyłka jest niemożliwa.
Zastosowanie: jadalny.
Uwagi ogólne: charakterystyczne dla tego
grzyba jest pojawiające się, po zadziałaniu
siarczanu żelaza (FeSOj, niebieskofioletowe
zabarwienie. Zmiana zabarwienia szczególnie
widoczna jest na blaszkach. U innych białych
podblaszków pozostaje tylko zielonkawy kolor
odczynnika. Connatum oznacza „zrośnięte".

£)

scach trawiastych, a także na brzegach dróg.
Możliwość popełnienia pomyłki: wyglądem
najbardziej przypomina podblaszka przydy
mionego (L. fumosum). F Kuhner & 0. Rozróż
nienie obu gatunków jest bardzo trudne: L.
fumosum nie powinien mieć chrząstkowatej
skórki, miąższ o bardziej łykowatej konsysten

cji i kwaskowatym smaku.
Zastosowanie: oba gatunki są jadalne.
Uwagi ogólne: loricatum znaczy „opance
rzone".

Podblaszek twardoskórkowy Lyophyllum loricatum <FR.) KUHN.

Dwupierścieniak cesarski Catathelasma imperiale (FR. AP. LUND.) SING.

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-16 (20) cm,

początkowo potkuliście wypukty, później roz
postarty i spłaszczony, rzadko lejkowaty, na
brzegach faliście podwinięty. Skóra sucha,
orzechowobrunatna, często pokryta resztkami
osłony, u osobników starszych ptatowato po
pękana. Brzeg przez dłuższy czas pozostaje
charakterystycznie, ślimakowato zawinięty.
Wąskie, gęsto ustawione blaszki zbiegają na
trzon; początkowo białawe, później bladobrą-
zowe z czarniawymi ostrzami. Mocno zagłę
biony w podłożu trzon w kolorze bladooch-
rowym otoczony jest nieco łuskowatymi pasa
mi; dochodzi do wysokości 15 i grubości
3-5 cm; opatrzony jest dwoma skórzastymi
pierścieniami, z których górny wywodzi się
z osłony częściowej, a dolny z osłony cał
kowitej. Podstawa trzonu zaostrzona. Biały

miąższ bardzo ścisły, twardy, pachnie nieco
mącznie-ogórkowo.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: wydaje się, źe gatunek ten jest

rozpowszechniony w Europie od gór na pół-

Wygląd: zasłużyła na swą nazwę nie tylko ze
względu na wielkość kapelusza, którego śred

nica dochodzi do 20 (25) cm (!) lecz i ze

względu na cały wygląd. Już młode grzyby ze
swym półkulistym kapeluszem i podwiniętym
brzegiem są potężne. Później kapelusz się

rozpłaszcza, jednakże na brzegach pozostaje

tak mocno podgięty, że pokrywa całkowicie
górną, białą część trzonu. Skórka, rudawa lub
brązowoczerwona, jest nieco lepka, ale daje
się dobrze zdzierać. Blaszki ścisłe, dość wąs
kie i przyrastające, zaokrąglone przy trzonie.
Blade nawet na starość, często mają czer
wonawe plamy. Trzon nadaje gąsce olbrzy
miej bardzo masywny wygląd poprzez gru
bość (do 4 cm), wysokość (od 6 do 10 cm) oraz
walcowaty, nieco bulwiasty kształt. Tam, gdzie
otwierający się kapelusz oddziela się od
trzonu, pozostaje prążek wyglądający jak
pierścień, którego jednak nie należy mylić
z kołnierzem. Kolor dolnej części trzonu od
powiada barwie kapelusza. Białe blaszki stop
niowo czerwienieją pod wpływem nacięcia.

nocy aż do regionu subalpejskiego. Można go
znaleźć przede wszystkim w Skandynawii,
w północnych i południowych Alpach, w Jurze
i południowym Sredniogórzu. U nas dość rza
dki. Pojawia się od lata do jesieni na glebach
wapiennych w górskich lasach iglastych, ale

także na porośniętych krzewami górskich łą
kach i halach.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie do
pomylenia z innymi gatunkami grzybów. Ze
względu na podwójny pierścień i mocno za
głębiony w ziemi, zaostrzony trzon jest on
dostatecznie charakterystyczny.
Zastosowanie: jadalny, lecz ze względu na
stosunkowo rzadkie występowanie powinien
być chroniony.

Uwagi ogólne: rodzaj Catathelasma obejmuje

tylko ten jeden gatunek. Imperiale oznacza

„cesarski" (nazwany tak ze względu na swoją

wielkość).

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: rzadką gąskę olbrzymią spot
kać można tylko w lasach sosnowych, gdzie
rośnie przeważnie w grupach. Pojawia się je
sienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: żaden inny
gatunek z tego rodzaju nie osiąga równie szy
bko tak masywnych rozmiarów. Prążek
w kształcie pierścienia jest dobrą cechą roz
poznawczą. Na pierwszy rzut oka podobnie
wygląda pomarańczowoczerwona gąska T.
aurantium, rośnie ona jednak w lasach sos
nowych na podłożu wapiennym, oprócz tego
pachnie i smakuje mączyście.
Zastosowanie: jest grzybem jadalnym, ale ze
względu na twardy miąższ jest ciężko strawna
i nie każdy ją dobrze znosi: może wywoływać
zaburzenia pokarmowe. Ze względu na swą
rzadkość powinna być chroniona.
Uwagi ogólne: colossum oznacza „kolosalna,
ogromna".

Gąska olbrzymia Tricholoma colossum (FR.) Q U £ L

Gąska tygrysowata Tricholoma pardinum QUEL d R )

Wygląd: egzemplarze o szerokości do 15 cm
w żadnym wypadku nie należą do rzadkości.
Grzyb ten zwraca uwagę swym początkowo
mocno podwiniętym kapeluszem. W środku
kapelusza można rozpoznać garbek nawet
u wyrośniętych, czyli stosunkowo płaskich
osobników. Mysiobrunatną, srebrzyściebruna-
tną lub szarobrunatną powierzchnię tworzą
większe lub mniejsze włókniste tuski ułożone
dachówkowato na jasnym tle. Blaszki niejed
nakowej długości, wypukłe i dość grube, są
rozstawione dość rzadko i przyczepione do
trzonu okrągło lub brzuchowato. Mają kolor
biały lub mieniący się żółtawo. Masywny trzon
o wysokości 8—10 i grubości 2,5 cm, czasami
wybrzuszony. Barwa jego włóknistej lub łusko-
watej powierzchni mieni się od białej do
ochrowej. Miąższ zawsze białawy lub szarawy
o mącznym zapachu. Ważna cecha: na ost
rzach blaszek i na wierzchołku trzonu wydzie
lają się wodniste krople.
Wysyp zarodników: biały.

Występowanie: występowanie w Europie nie-

Wygląd: kapelusz gąski rózgowatej wyrasta
z ziemi jako mała półkula koloru popielato
szarego lub lilaszarego, następnie otwiera się
do średnicy 4-8 cm, przy czym nigdy zupełnie
płasko: zachowuje kształt półkuli, miewa zaost
rzony garbek. Jest gładki, nagi i poprzerastany
włókienkami, sucho połyskujący, o cienkim
miąższu. Białoszare blaszki w odcieniu odpo
wiadającym kolorowi kapelusza, są zatokowato
wycięte i przeważnie mają miejsca zabarwione
na ciemnoszaro. Trzon wysoki do 9 i gruby do
1,5 cm. Jego przeważnie walcowaty kształt robi
wrażenie obgryzionego u podstawy. W górnej
części można rozpoznać powierzchnię pokrytą
mączystym nalotem lub punkcikami, poza tym
jest ona gładka lub drobnowłóknista, biała lub
z pewną skłonnością do lekko różowych pla
mek. Miąższ po przekrojeniu biały, pod skórą
kapelusza nieco szarawa warstwa. Pachnie
niekiedy ziemiście i natychmiast można wyczuć
mniej lub bardziej ostry smak.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: u nas pospolity, wyrastający

dostatecznie poznane. U nas niezbyt częsty,
wyrastający latem i jesienią w lasach liścias
tych i szpilkowych. W Niemczech woli lasy
bukowe i silnie wapienne gleby. We Francji
i Ameryce rośnie pod drzewami szpilkowymi.
Możliwość popełnienia pomyłki: z gąską nie
kształtną (T portentosum), z gąską żółknącą
(7". scalpturatum), z gąską ziemistą (T. ter-

reum), z gąską rózgowatą (T. virgatum). Kto

chciałby w celach spożywczych zbierać te po
dobne do siebie gąski musi bezwzględnie
zwracać uwagę na ich cechy. Tylko bezkryty
cznym zbieraczom grzybów jadalnych zdarza
się pomylenie ich z gołąbkami.
Zastosowanie: grzyb jest trujący, wywołuje sil

ne bóle żołądka i jelit, Pardinum oznacza „ty
grysowata plamiasta".

latem i jesienią w lasach, szczególnie sos
nowych, chętnie w mchach, pojedynczo lub
gromadnie.
Możliwość popełnienia pomyłki: gdyby nie sto

sunkowo gruby trzon i zupełnie inne siedlisko,

można by tę gąskę pomylić z podobnie zabar

wionym czernidlakiem pospolitym (Coprinus

atramentarius). Gąska niekształtna ma wpraw
dzie podobne zabarwienie, lecz inny kształt;
gąska tygrysowata ma włókninę łusKi przypo
minające dachówki, a jej miąższ nie ma ostre
go smaku takiego jak gąska rozgowata.

Zastosowanie: poza ostrym i piekącym sma
kiem gąska rózgowatą przypuszczalnie ma
właściwości trujące.

Uwagi ogólne: gąskę rózgowatą można dob
rze rozpoznać po kształcie kapelusza. Poza
tym każdą z gąsek należy dokładnie obejrzeć
aby uniknąć pomyłek. Istnieje około 19 gatun
ków gąsek, z czego niektóre barwią na żół
tawo, inne na czerwonawo, w smaku łagodne
lub ostre. Virgatum oznacza „pręgowana, li-
szajowata".

Gąska rózgowatą Tricholoma virgałum (FR. EX FR.) KUMMER (3JŁ)

Gąska zielonka Tricholoma flavovirens (PER. EX FR.) LUND. ET NANNF.

Wygląd: kapelusz tej niezbyt dużej gąski ma
średnicę ok. 8 cm. Młody grzyb jest płasko
wypukły z tępym garbkiem, później rozpostar
ty z nieco podgiętym brzegiem. Kapelusz ży
wo żółtego koloru, pokryty jest mniej lub bar
dziej oliwkowoszarymi, brunatnożółtawymi,
wrośniętymi promieniście, włóknistymi łusecz-
kami. Nawet w czasie wilgoci tylko słabo lepki

i szybko obsychający. Blaszki niejednakowej

długości, głęboko, zatokowato wycięte, przy

rośnięte, cytrynowożółte lub siarkowożółte,
ciasno ustawione. Cienki, ok. 1 cm grubości
trzon jest uderzająco długi (do 10 cm), zabar

wiony tak jak kapelusz, z pojedynczymi, bru-

natnawymi kosmkami. Miąższ silnie żółty lub

ochrowożółty, bez żadnych białych odcieni.
Zapach słabo mączny.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: u nas pospolity, częstszy na

niżu niż w górach, rośnie głównie pod sos
nami, rzadziej w lasach liściastych. Owocniki

tworzy w jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje moż-

Wygląd: gąska siarkowa nie należy do olb
rzymów w swym rodzaju, ponieważ jej kape
lusz osiąga średnicę zaledwie 7 cm. Skórka
kapelusza jest siarkowożółta i nie zmienia się
w miarę dojrzewania. W środku zachowuje się
mały garbek nawet u zupełnie otwartych i pła
skich egzemplarzy. Garbek wykazuje intensy
wne zabarwienie, które może przechodzić
w nieco oliwkowożółtawe. Blaszki z małym
ząbkiem przyrastają do trzonu. Również i one
są siarkowożółte, grubawe i dość rzadko usta
wione. Trzon zabarwiony tak samo jak kape
lusz i blaszki, dochodzący do wysokości 8 cm,
może być pełny lub pusty. Powierzchnia włók
nista. Miąższ również siarkowożółty. Nie
zmienia koloru pod naciskiem i po przekroje
niu. Przykry zapach przypomina karbid.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: gąska siarkowa jest dość po
spolita w lasach liściastych i iglastych na gle
bach wapiennych. U nas częsta. Pojawia się

latem i jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: jest sobowtó-

liwość pomylenia z również jadalną T. aura-
tum, która jednak występuje głównie pod sos
nami, jest jędrniejsza i masywniejsza, ma skó
rę kapelusza wilgotnie śluzowatą, nawet na
sucho lepką; miąższ jaśniejszy i często bar
dziej białawy. Można także pomylić z niejadal
ną gąską siarkową (T. sulphureum).

Zastosowanie: zarówno T. flavovirens jak i 7".

auratum są dobrymi grzybami jadalnymi.
Uwagi ogólne: oba gatunki (T. auratum i T.
flavovirens) nie są jeszcze dostatecznie zba
dane. Przede wszystkim zagadnienie siedliska

T. flavovirens wymaga wyjaśnienia. W literatu

rze jest mowa o znajdowaniu tego gatunku

w lasach iglastych i liściastych na wapieniu,
jak i w takich samych typach lasu na glebach
kwaśnych, ubogich w substancje odżywcze.

Ustalono, że T. auratum występuje na glebach
piaszczystych pod sosnami. Flavovirens ozna

cza "żółtozielony".

rem obu gąsek jadalnych [T. flavovirens, T.
auratum), które jednak pachną mąką. Istnieje

jeszcze odmiana gąski siarkowej T. bufoneum
obecnie uznawana za osobny gatunek. Grzyb
ten rośnie w lasach szpilkowych. Zapach ma
również przypominający karbid.
Zastosowanie: istnieje podejrzenie, że gąska
siarkowa jest trująca. Trucizna grzyba nie jest
jeszcze znana. W każdym razie nie należy go
zbierać. Zjedzenie może spowodować doleg
liwości żołądka i jelit. Sulphureum oznacza
„siarkowe, siarkowożółte".

Gąska siarkowa Tricholoma sulphureum (BULL. EX FR.) KUMMER

Gąska zielonożółta Tricholoma sejunctum (sow. EX FR.) QUEL. OTO

Wygląd: gąska ta należy do największych
w rodzaju; jej kapelusz może osiągać śred

nicę do 12 cm. W czasie dojrzewania staje się
coraz bardziej plaska i nie zawsze widać maty
garbek w środku kapelusza. Na skórce lekko
lepkiej i stabo połyskującej podczas wilgotnej
pogody a bez połysku w czasie suszy, znaj

dują się brązowe, oliwkowobrązowe lub czar
ne promieniste włókna, ułożone na żółtawo-
zielonym lub jasnożółtym tle. Dość gęsto usta
wione blaszki przyrastają do trzonu zatokowa-
to. Ostrza blaszek płytko wyszczerbione. Ich
zabarwienie oscyluje między odcieniem bia
łym a żółtawym, który z czasem staje się
coraz słabiej odróżnialny. Trzon dochodzący
do 8 cm wysokości, walcowaty, mocny i pełny,
z delikatnymi płatkami pod kapeluszem. Jego
biała powierzchnia często bywa żółto popla
miona. Nierzadko można znaleźć osobniki ze
zgiętym trzonem. Gorzko smakujący miąższ
także po nacięciu nie zmienia koloru i pozo
staje biały, tylko pod skórą kapelusza pojawia
się żółtawe zabarwienie, Pachnie mąką.

Wygląd: kapelusz o średnicy 8-10 cm, niezbyt

mięsisty, początkowo wypukły, stopniowo zmie
nia się w silnie spłaszczony, o brzegu niere
gularnie klapowanym, przez długi czas jeszcze

wyraźnie podwiniętym. Barwa skórki stawia
zbieraczy wobec trudnego problemu; zielona-
wożółtawa, brązowawa lub brązowoszara, bia
ła do lekko czerwonawej, z wieloma odcienia

mi pośrednimi utrudnia oznaczenie. Blaszki
luźno ustawione, zatokowato przyrośnięte do

trzonu, blado zabarwione, bardzo często rdza-
wobrunatnie poplamione. Rozmaicie wykształ
cony trzon dochodzi do wysokości 10 cm i gru
bości 1,5-3 cm. Może być wybrzuszony i krzy
wy albo walcowaty i prosty. Jego barwa od
powiada kolorowi kapelusza, lecz nieco bled
sza. Powierzchnia czasami jest oproszona war
stwą drobnych, czarnych łuseczek: znajdowane
jednak bywają również osobniki zupełnie gład
kie. Biały miąższ po przecięciu ukazuje czer
wonawe plamy. Grzyb ma wyraźny, stęchły
zapach mydlin. W smaku łagodny lub lekko
słodkawy, jednak często również gorzki.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: u nas dość częsty, rośnie od
lata do jesieni, zarówno w lasach liściastych
jak i szpilkowych, na glebach wapiennych,
częściej na niżu niż w górach.
Możliwość popełnienia pomyłki: również i ten
gatunek ma szereg podobnych przedstawicie
li. Fatalne w skutkach byłoby pomylenie z mu
chomorem sromotnikowym (Amanita phalloi-

des), do którego jest uderzająco podobny. Je

dnakże gąsce zielonożółtej brak pochwy i pier
ścienia pod kapeluszem.
Zastosowanie: prawdopodobnie trująca.
Uwagi ogólne: dalszym, bardzo podobnym ga

tunkiem, jest T. subsejunctum, której blaszki

są bardzo grubo piłkowane i brzeg kapelusza
często zabarwiony na żółto. Ma ona nieco
większe zarodniki. Jej odmiana var. corypha-

eum ma kapelusz bardziej żółtawobrunatny

z brunatnawymi łuseczkami. Sejunctum ozna
cza „odrębny, różny".

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: u nas pospolity w lasach liś
ciastych i szpilkowych, bardziej na glebach
kwaśnych niż na wapiennych; od późnego lata
do jesieni. Przeważnie występuje gromadnie.
Możliwość popełnienia pomyłki: jak można
zorientować się z opisu, w przypadku gąski

mydlanej mamy do czynienia z bardzo zmien
nym gatunkiem. Opisano już i nazwano wiele

jego odmian. Autor jednak znalazł w tej samej
grupie grzybów okazy, które mogłyby paso
wać do różnych odmian.
Zastosowanie: ze względu na nieprzyjemny
zapach i smak grzyb jest niejadalny.
Uwagi ogólne: saponaceum oznacza „pachący

mydłem".

Gąska mydlana Tricholoma saponaceum (FR.) KUMMER

Tricholoma scalpturatum (FR.) QUEL.

Wygląd: grzyb należy do matych gąsek, jego

kapelusz ma tylko 6-8 cm średnicy. Począt
kowo jest on stożkowaty, następnie rozpłasz

cza się coraz bardziej, aż wreszcie w środku
kapelusza zostaje tylko tępy garbek. Powierz
chnię ma pokrytą promieniście ułożonymi włó
knami lub bardzo drobnymi łuseczkami. Bar
wa srebrzyścieszarobrunatna, z czasem cyt-
rynowo poplamiony. Białe blaszki gęsto ułożo
ne, żółkną w miarę dojrzewania. Zatokowato
wycięte, przyrastają do trzonu. Prawie biały

trzon dochodzący do wysokości 6-8 cm jest

jedwabiście włóknisty i często z podobną do
pierścienia, szarą zasnówką (cortina). Miąższ
biały, o lekko mącznym zapachu.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: woli miejsca trawiaste w la
sach górskich, przy czym występuje zarówno
w lasach iglastych i liściastych, choć w iglas
tych można ją łatwiej znaleźć. Często znajduje
się ją również w ogrodach i parkach. Owocniki
pojawiają się od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: dość podob-

Wygląd: kapelusz o średnicy 7 (10) cm ma
kolor czerwono- lub miedzianobrunatny i jest
tępostożkowatowypukły lub płaski. Powierzch
nię ma suchą, zwykle silnie pokrytą łuskami
i szczególnie na brzegach wełniście filcowatą.
Brzeg przez dłuższy czas pozostaje podwinię
ty. Blaszki przy trzonie zatokowato wycięte,
początkowo białe, później brunatnawe, szero
kie, przemieszane z międzyblaszkami. Trzon
wysoki do 10 cm i grubości 1-2 cm, bladoczer-
wonobrunatny, u wierzchołka jaśniejszy, we
wnątrz już za młodu pusty. Miąższ białawy,
podchodzący brunatnoczerwonawym kolorem.
Zapach słabo ziemisty, smak gorzkawy.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: gąska krowia rośnie często
gromadnie na niezbyt ubogich glebach w la
sach iglastych, chętnie na miejscach poroś
niętych trawą, pod świerkami i sosnami. U nas
dość częsta. Owocniki wytwarza od sierpnia
do października.

Możliwość popełnienia pomyłki: pewne podo
bieństwo do niej wykazuje T. imbricatum wy-

nie wygląda gąska ziemista (T. terreum), ale
występuje tylko pod sosnami; oprócz tego ma
szare blaszki. Pomylenie z rosnącą na gle
bach wapiennych i tu nie opisaną T. atro-
sąuamosum nie pociąga za sobą niebezpiecz
nych skutków.

Zastosowanie: grzyb jest jadalny.
Uwagi ogólne: grzyb odznacza się lekkim za
pachem mąki, ale cecha ta występuje u wielu
grzybów, tak że właściwości tej nie należy
traktować jako jedynej cechy wyróżniającej.

Istnieje około 18 szarych lub szarobrązowych,

włóknisto łuskowatych gatunków gąsek, z cze
go niektóre są trujące, jak na przykład gąska
tygrysowata, która jednak jest silniej zbudo
wana. Niedoświadczeni zbieracze powinni je
dnak na wszelki wypadek unikać szarych gą
sek. Scalpturatum oznacza „filcowata", „złus-
kowatą powierzchnią kapelusza".

rastająca tylko pod sosnami, a charakteryzują
ca się silniejszym wzrostem, kapeluszem po
krytym tylko drobnymi łuskami, a także blasz
kami nabierającymi przy nacisku koloru czer-
wonobrunatnego. Inne pomyłki niemożliwe.

Zastosowanie: niejadalna ze względu na go

rzki smak.
Uwagi ogólne: gąski są licznym rodzajem,
obejmującym ponad 65 gatunków. Są to grzy
by mikoryzowe, średnie lub duże, mięsiste.

z białymi blaszkami przyrośniętymi do trzonu
z okrągło lub zatokowo wyciętym ząbkiem
Trzony mają przeważnie bez pierścienia, albo
tylko rzadko z pierścieniem lub podobną do
pierścienia zasnówką zwaną cortina. Wysyp
zarodników biały. Wśród gatunków o kapelu
szu brunatnym lub szarym znajdują się grzyby
trujące. Gąska krowia należy do grupy około
19 gatunków o brunatnym kapeluszu. Między
nimi znajdują się 2 trujące gatunki, które nie
zostały jeszcze wystarczająco opisane. Vac-

cinum znaczy „krowia" (brunatna).

Gąska krowia Tricholoma vaccinum (PERS. EX FR.) KUMMER

Gąska pomarańczowa Tńcholoma aurantium (SCHFF. EX FR.) RICKEN

Wygląd: kapelusz o średnicy 8-12 cm; wyrasta
początkowo wypukły, z czasem staje się płaski,
a w końcu przyjmuje kształt wklęsły, o miąższu
twardym i cienkim. W miarę dojrzewania pod
winięty brzeg nabiera falistości. Skórka kapelu
sza jest lekko kleista, zwykle z drobnymi, ciem

niejszymi łuseczkami. Zwraca uwagę zabar
wienie: zarówno dojrzałe jak i młode osobniki
są koloru żółtopomarańczowego lub pomarań-
czowoczerwonego, z niewielkim, brązowawym
centrum w środku kapelusza. Bardzo szerokie
blaszki są ściśle ustawione, przy trzonie
zatokowato przyrośnięte, o barwie białej, jed
nakże z rdzawymi plamami. Około 8 cm wysoki
i 1,5-2cm gruby trzon nadaje grzybowi krzepki
wygląd. Jedną z jego ważniejszych cech wyró
żniających jest pomarańczowoczerwona po
wierzchnia, przeważnie wężykowato obrośnię

ta łuskami. Tylko tuż pod kapeluszem trzon

pozostaje biały, często z pomarańczowoczer-
wonymi kroplami. Miąższ nawet po przecięciu
pozostaje biały, pachnie mąką i ma lekko gorz
kawy smak.

Wygląd: kapelusz o średnicy do 15 cm. We
wczesnym stadium wypukły, potem rozpłasz
czony, zazwyczaj ze słabym garbkiem na śro
dku. Skórka może przybierać na żółtym pod
łożu rozmaite zabarwienie: białawożółte, lila-
czerwonawe, czerwonawe. Purpurowoczerwo-
ne łuseczki koncentrują się w środku, powodu
jąc widoczne natężenie barwy; w dotyku od
czuwa się je jako filcowate. Cienkie blaszki
gęsto ustawione, przy trzonie słabo zatokowa
to wycięte lub zaokrąglone, o barwie jedno
znacznie żółtej i wyraźnie pokryte kutnerem.

Trzon wysokości do 12 cm, zwykle nie grubszy

niż 1 cm, tylko u dobrze wyrośniętych osob
ników dochodzi do 2 cm średnicy. Często znaj
duje się egzemplarze rosnące krzywo. Powie
rzchnia trzonu włóknisto filcowata i przy wie
rzchołku pokryta małymi, purpurowo zabar
wionymi kłaczkami. Miąższ jasny lub złotożół-

ty, soczysty, u starszych osobników wodniście

miękki. Zapach charakterystycznie stęchły.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: grzyb rośnie wyłącznie na

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: ten piękny grzyb znany jest
w wielu europejskich krajach, ale występuje
w rozproszonych stanowiskach. Woli gleby
wapienne i dlatego nie znajduje się go w la
sach o kwaśnych glebach, w innych towarzy
szy drzewom iglastym, prawie zawsze świer

kom. Jako grzyb północnych terenów górskich
nie występuje na nizinach; spotykany jest czę
ściej w Skandynawii, w południowych Nie
mczech i w wapiennych Alpach od sierpnia do
listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: kto zwraca
uwagę na kombinację barw i łuskowatość

trzonu, ten nie pomyli tej gąski z innymi. Gąs

ka olbrzymia ma inne wymiary i kształty.

Zastosowanie: grzyb niejadalny. Przez odpo
wiedzialnych zbieraczy chroniony. Aurantium
znaczy „zabarwiony na pomarańczowo".

pniakach drzew iglastych lub u ich podstawy,
U nas dość częsty. Owocniki ukazują się na
przełomie lata i jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: rycerzyk czer-
wonozłoty jest w swych kolorach bardzo
zmienny, czasami występują osobniki czysto
żółtawe. Dobrze rozpoznać go można po sied
lisku. Podobnym gatunkiem jest T. decora.
który ma podobne siedlisko, lecz odróżnia się
go po oliwkowobrunatnym lub czarniawym za
barwieniu łuseczek kapelusza.

Zastosowanie: z biedą daje się jeść, smakuje
jednak nieprzyjemnie i może wywoływać lek
kie zaburzenia przewodu pokarmowego.
Uwagi ogólne: rodzaj rycerzyk (Tricholomop-

sis) obejmuje 4 gatunki, które różnią się od
gąsek (Tricholoma) występowaniem (rosną na
drewnie) i drobnymi cechami różnicującymi

w wycięciu blaszek. Rutilans znaczy „żółtawo-
czerwony".

Rycerzyk czerwonozłoty Tricholomopsis rutilans (SCHFF. EX FR.) SING.

Lejkówka wonna Clitocybe odora (BULL EX FR.) KUMMER

Wygląd: dawniejsza nazwa gatunkowa virldis

mówi nieco o zabarwieniu kapelusza lejkówki
wonnej: nazwa pochodzi z taciny i oznacza
„zielony". W każdym razie barwa nie zawsze

jest intensywna. Kapelusz o średnicy najwyżej
8 cm, początkowo dzwonkowaty, później pła
ski i wgięty. Brzeg ma lekko zwinięty i często
falisty. Z czasem zabarwienie coraz bardziej
blednie. Szerokie, nieregularne blaszki zacho
wują swe białawozielonkawe, a również nie

rzadko szarawożółte zabarwienie do pełnej

dojrzałości. Przyrastają one do trzonu i lekko
zbiegają. Tylko u bardzo starych egzemplarzy

trzon osiąga długość 5-7 cm. Zwykle jest on

nieco skrzywiony, może przypominać maczu
gę, u nasady z obfitą, białą grzybnią. Również
miąższ ma lekko zielonkawe zabarwienie.
Szczególna cecha rozpoznawcza: wyraźny,
często nawet intensywny zapach anyżku.

Wysyp zarodników, biały z zielonkawym po
blaskiem.

Występowanie: grzyb rozpowszechniony w ca
łej umiarkowanej strefie półkuli północnej, wy-

Wygląd: kapelusz osiąga średnicę 5-20 cm,
rzadko 30 cm. Początkowo jest on wypukły,
później coraz bardziej płaski, w środku wy
twarza mniej lub bardziej zapadnięte zagłę
bienie otaczające słaby garbek. Skórka w do
tyku wilgotna i gładka. Barwa zmienia się od
białawej do ochrowożółtej. Skórka kapelusza
jedwabiście oproszona, z delikatnymi łu-
seczkami, a później naga, wyraźnie podwi
nięta na brzegach. Blaszki grube, szeroko
rozstawione, silnie zbiegające po trzonie.
U osobników młodych białe, z biegiem czasu
zmieniają się na lekko żółtawe. Szczegól
nie charakterystyczną cechę stanowi długi,
często bardzo gruby trzon, rozszerzający
się nieco u podstawy, tej samej barwy co
kapelusz. Cały grzyb pachnie wyraźnie słod-
kawo lawendą. Miąższ suchy, zawsze nieco
łykowaty.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: przeważnie w postaci czarcich
kręgów i gromadnie, najczęściej jesienią na
łąkach leśnych, trawiastych brzegach lasów

maga jednak znacznej zawartości wapnia
w podłożu. U nas dość częsty. Od lata do
jesieni można liczyć na duży wysyp tych grzy
bów. Wyrasta zazwyczaj gromadnie, przede
wszystkim w lasach liściastych (szczególnie
w buczynach), rzadziej w iglastych.
Możliwość popełnienia pomyłki: zbieracz po
winien zawsze zwracać uwagę na to, by tej
lejkówki nie pomylić z białymi lejkówkami
które wszystkie są niejadalne, a część z nich
nawet niebezpieczna. Zielone zabarwienie
z czasem coraz bardziej blednące utrudnia
oznaczenie na podstawie wyglądu. Z drugiej
strony silny zapach anyżku pomaga uniknąć
pomyłki.

Zastosowanie: należy ją stosować w mieszani
nie z innymi grzybami, bo podczas gotowania
silny zapach anyżkowy nie znika.
Uwagi ogólne: odora znaczy „pachnąca".

i w bliskości zarośli, na glebach wapiennych.
U nas niezbyt częsty.
Możliwość popełnienia pomyłki: można ją
wziąć za lejkówkę olbrzymią (C. maxima), po
nieważ przypomina ją barwą i zapachem: od
lejkówki ziemnozwrotnej różni się oszronio
nym kapeluszem o niewyraźnym garbku.

Zastosowanie: w krajach południowych lej
kówki ziemnozwrotne należą do cenionych
grzybów jadalnych. Należy jednak zbierać tyl
ko młodsze owocniki: starsze grzyby stają się
łykowate.
Uwagi ogólne: geotropa z greckiego znaczy
„zwrócona ku ziemi".

Lejkówka ziemnozwrotna Clitocybe geotropa (BULL. EX FR.) Q U E L • ^ )

Lejkówka lejkowata Clitocybe gibba (PERS. EX FR.) KUMMER

Wygląd: kapelusz o średnicy nie większej niż
5-8 cm, mięsisty, wypukły, w środku z garb-
kiem, w miarę dojrzewania coraz bardziej lej
kowaty. Brzeg kapelusza niekiedy krótko żeb

rowany lub powyginany: zawsze jednak zo

staje zachowany garbek. Skóra jedwabiście
filcowata, w kolorze płowobrunatnoochrowym
lub bladoochrowym. Ku brzegowi, z początku
silnie podwiniętemu, miąższ cienieje coraz

bardziej. Blaszki gęsto ustawione, daleko
zbiegające po trzonie, białe. Cienki, elastycz
ny i zapchany, włóknisty trzon po przekrojeniu
wykazuje strukturę gąbczastą; rozszerza się
u nasady. Znacząca cecha: powierzchnia trzo
nu kosmkowato owłosiona. Trzon i kapelusz
mają jednakowe ubarwienie. Białawy, łykowa

ty miąższ pachnie słodko migdałami.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: lejkówka lejkowata należy do
bardzo pospolitych grzybów i rośnie w lasach
liściastych i iglastych od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb ten jest
bardzo podobny do szeregu innych lejkówek,

Wygląd: gatunek ten może w stadium dojrza
łym osiągnąć średnicę 4-8 cm. Początkowo
jest to grzyb wypukły, następnie wklęsły i wre
szcie lejkowaty. Naga powierzchnia kapelusza
błyszcząca i gładka, przeważnie żółtawa lub
czerwonawa, może mieć również nieregularne
plamy. Brzeg kapelusza podwinięty i wciśnięty

na blaszki. Stopniowo grzyb rozwija swój ka
pelusz i przybiera nieregularnie faliste kształ

ty. Blaszki o bardzo cienkich i drobnych ost
rzach, gęsto ustawione, wyraźnie zbiegają po
trzonie. Początkowo mają barwę bladej kości
słoniowej, lecz w miarę dojrzewania stają się
kremowoczerwonawe lub czerwonawopoma-
rańczowe, pod wpływem lekkiego nacisku łat
wo oddzielają się od kapelusza. Trzon począt
kowo pełny, z biegiem czasu pusty. Przeważ
nie jest on regularnie walcowaty, może jednak
u podstawy lekko grubieć. Barwa jego powie
rzchni odpowiada barwie kapelusza.
Wysyp zarodników: białawy.

Występowanie: gąsówka podwinięta unika ot
wartych przestrzeni, takich jak łąki czy past-

przy czym pomylenie z białymi lejkówkami
może mieć nieprzyjemne następstwa, gdyż
niektóre z nich są trujące.

Zastosowanie: grzyb warunkowo jadalny: mo
że jednak wywoływać dolegliwości żołądkowe

i jelitowe.
Uwagi ogólne: lejkówka (Clitocybe) jest ob

szernym rodzajem grzybów wyrastających
z ziemi, obejmującym około 90 gatunków,
z czego co najmniej 10 trujących. Lejkówki sa

mniej lub bardziej mięsistymi grzybami, przy
czym mają kapelusze przeważnie lejkowato
zapadnięte. Blaszki cienkie, szeroko przyroś
nięte do trzonu i silnie zbiegające. Zarodniki
białe lub kremowe albo różowe. Gibba znaczy
„garbata".

wiska. Występuje zarówno w lesie iglastym
jak i liściastym. U nas częsta. Pojawia się
przeważnie jesienią i wówczas zwykle w krę
gach lub szeregach.
Możliwość popełnienia pomyłki: Clitocybe

flaccida jest odmianą gąsówki podwiniętej,
lecz ma cienki miąższ, występuje w lasach
liściastych i przez niektórych autorów trakto

wana jest jako osobny gatunek. Podobna jest
również L. gilva mająca na górnej stronie
kapelusza zwracające uwagę krople wody.
Dalsze podobieństwo wykazuje L. lentiginosa
z kapeluszem pokrytym rdzawoczerwonymi łu-
seczkami.

Zastosowanie: wprawdzie gąsówka podwinię
ta nie jest trująca, ale jej spożywanie raczej
się nie poleca.

Uwagi ogólne: imersa oznacza „podwinięta".

Gąsówka podwinięta Lepista inversa (SCOP. EX FR.) PAT.

Lejkówka buławotrzonowa Clitocybe clavipes (PERS. EX FR.) KUMMER

Wygląd: kapelusz
o średnicy do 6 cm,
tylko rzadko bywa
szerszy, początkowo
mniej lub bardziej
wypukły, później
szybko staje się pła
ski, a u starszych

osobników słabo lejkowaty. Skórka kapelusza
brunatna, szarobrunatna, czarnobrunatna, na
brzegu niekiedy brudnobiaława, naga i gład
ka, na brzegach lekko bruzdkowana. Blaszki
białawe, niekiedy o delikatnie żółtawych od
cieniach, silnie zbiegające po trzonie. Trzon
wysoki do 10 cm i grubości do 4 cm, o typo
wym maczugowatym kształcie. U osobników
młodych rzuca się w oczy wyraźna dyspropor
cja między maczugowatym trzonem a począt
kowo małym kapeluszem. Białawy miąższ, ba
rdzo cienki przy brzegu kapelusza, przy trzo
nie miękki, gąbczasty i niekiedy włóknisty,
pachnie słodkawo, łagodny w smaku.

Wysyp zarodników: biały.

Gąsówka mglista Lepista nebularis (FR.) HARMAJA • • £ « )

Występowanie: ta lejkówka jest rozpowszech

niona w całej umiarkowanej strefie półkuli pół
nocnej. U nas dość częsta. Od lipca do lis

topada spotyka się ją pojedynczo lub grupo
wo: tworzy kręgi lub szeregi w lasach iglas
tych na glebach kwaśnych; woli świerki, wy
stępuje jednak również pod modrzewiami, so
snami i innymi drzewami szpilkowymi.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie do
pomylenia ze względu na maczugowaty, roz
dęty trzon i brak zapachu gazu, który odróżnia
ją od podobnie wyglądającej gąsówki mglistej
(Lepista nebularis).
Zastosowanie: lejkówka buławotrzonowa jest
warunkowo jadalna. W połączeniu z alkoho
lem działa trująco, podobnie jak czernidlak
pospolity [Coprinus atramentarius).
Uwagi ogólne: claviceps oznacza „maczugo-
nogi".

Wygląd: kapelusz może osiągać średnicę do
20 cm. Jego miąższ odznacza się dużą trwało
ścią, grzyb może długo pozostawać w lesie

i bardzo trudno się rozkłada. Kapelusz począt
kowo lekko poduszkowato wypukły, szybko

staje się płaski, z mniej lub bardziej wyraź
nym zaklęśnięciem w środku; brzeg począt
kowo lekko podwinięty. Barwa waha się mię
dzy odcieniem brązowym, popielatoszarym,
brązowoszarym i białawym, w czasie suszy
wyraźnie bledsza. Skórka bardzo delikatnie
omączona. W stanie dojrzałym pod wpływem
dotknięcia staje się gładka, naga i lekko połys
kuje. Bladożółtawe blaszki gęsto ustawione,
łatwo odchodzące od kapelusza, wąskie
i zbiegające łukowato po trzonie. Trzon gąb
czasty, zwężający się ku górze, daje się łatwo
zginać, z czasem staje się pusty. Barwę ma
białawą lub jasnoszarą, na jego powierzchni
można zauważyć delikatne włókna. Miąższ
grzyba biały, słabo pachnie gazem.

Wysyp zarodników: białawokremowy.
Występowanie: późną jesienią, przede wszyst

kim w lasach szpilkowych, gdzie rośnie prze
ważnie w grupach. Należy do pospolitych
grzybów środkowej Europy i Południa.
Możliwość popełnienia pomyłki: na pierwszy
rzut oka grzyb ten można pomylić z podobnie
zabarwionymi lejkówkami, jednakże jego
przenikliwy zapach, późna pora pojawiania
się, bardzo łatwo odchodzące blaszki i często
duże wymiary odróżniają go od innych grzy
bów. Pewne podobieństwo wykazuje z Clitocy
be Alexandri, która występuje rzadko i nie jest
niebezpieczna.

Zastosowanie: może zaszkodzić: szczególnie

młode owocniki mogą wywoływać zaburzenia
pokarmowe.
Uwagi ogólne: niegdyś grzyby te były sprzeda
wane na targu.
* Ostatnio w wyniku badań zmieniono łacińs
ką nazwę tego grzyba na Clitocybe nebularis
(Bartsch ex Fries) Kummer.

Gąsówka naga Lepista nuda (BULL. EX FR.) CKE.

Wygląd; ten zabarwiony na fioletowo grzyb
spostrzega się już z daleka. Na skórce kapelu

sza może również występować zabarwienie

czerwonawobrunatne. U młodych osobników
brzeg jest podwinięty. Blaszki również fioleto
we, później nabierają delikatnego odcienia

brunatnego, zawsze jednak z typowym lila po
blaskiem; ustawione ściśle, niekiedy również
z ząbkiem, zbiegające po trzonie. Silny, ale

w żadnym wypadku nie krępy trzon może
osiągnąć wysokość &-10 cm i grubości 2-2,5
cm. Jego powierzchnia jest fioletowa, czasami
fioletowoszara. może być wlókniście prążko
wana lub pokryta łuskami. Przy nacięciu wi
dać, że również miąższ ma fioletowy odcień.
Pachnie i smakuje perfumami.
Wysyp zarodników: bladoróżowy.
Występowanie: gąsówka naga woli lasy iglas
te, znajduje się ją jednak i w lasach liściastych
bogatych w próchnicę. U nas pospolita. Należy
do grzypów późnych, wyrasta jesienią i utrzy

muje się do późna; niekiedy także pojawia się

już w maju.

Możliwość popełnienia pomyłki: prawie z każ
dym silnie zbudowanym grzybem o takim sa
mym lub podobnym kolorze. Między nimi znaj
duje się również kilka niejadalnych, należy

więc uważać. Najbardziej podobna jest L.
glaucocana, której barwa jednak jest dużo jaś

niejsza. Niedoświadczeni grzybiarze mylą ją
niekiedy z zasłonakiem fioletowym (Cortnarius

violaceus) lub z podobnym Cortinarius ber-

cynicus. Różnią się one wyraźnie pajęczyno-

watą zasnówką, brązowym wysypem zarod
ników i zapachem stęchlizny.
Zastosowanie: gąsówka ta należy do bardzo
smacznych grzybów jadalnych: przede wszyst
kim polecana jest do mieszania z innymi grzy
bami. Masowość i występowanie w okresie
ubogim w grzyby sprawia, że jest ona bardzo
poszukiwana.

Uwagi ogólne: grzyb ten daje się łatwo hodo
wać. Nuda oznacza „naga".

Majówka wiosenna Calocybe gambosa (FR.) DONK • £ • )

Wygląd: nazwa rodzajowa Calocybe oznacza

„pięknogłówka". Już z daleka spostrzec moż
na kremowy lub jasnoochrowy kapelusz majó

wki wiosennej. Osiąga on średnicę do 10 cm

i początkowo jest wypukły z podwiniętym
brzegiem, później szybko staje się płaski.
Czasami na kapeluszu widać głębokie, zroś
nięte nacięcia. Białe blaszki gęsto ustawione,
przy trzonie wycięte zatokowato. Trzon mniej
lub bardziej walcowaty, może być również ma-

czugowato rozszerzony, osiąga wysokość do
8 cm, jest białawy lub żółtawy. Mimo że zapa
chy grzybów nie zawsze bywają wyraźne,
u majówki wiosennej można wyczuć wyraźny
i charakterystyczny zapach i smak mąki.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: majówka wiosenna, zwana
u nas czasami gąską wiosenną, może poja
wiać się już w końcu kwietnia, przede wszyst
kim jednak występuje w maju, choć można ją
również znaleźć latem i jesienią. Typowe dla
niej jest występowanie w tak zwanych czar
cich kręgach, a więc mniej lub bardziej koliś-

cie. Nie ma powiązania z żadnymi gatunkami
drzew, wymaga natomiast gleby o dużej za
wartości wapnia.
Możliwość popełnienia pomyłki: o tej samej
porze roku pojawia się bardzo niebezpieczny
strzępiak ceglasty Inocybe Patouillardii podo
bny do majówki wiosennej, lecz o kapeluszu
bardziej stożkowatym i miąższu zabarwiają
cym się na czerwono pod wpływem ucisku,
u starszych osobników nawet bardzo silnie.
Zastosowanie: majówka wiosenna należy do
smacznych grzybów jadalnych. W wielu okoli
cach rozpoczyna sezon grzybowy. Niektórym
zbieraczom nie odpowiada jednak silny za
pach i smak mąki.

Uwagi ogólne: polska nazwa ludowa „gąska
wiosenna" jest myląca. Badania mikologiczne
wskazują, że nie należy ona do gąsek, lecz do
odrębnego rodzaju Calocybe obejmującego
około 13 gatunków.

Białokrowiak śnieżysty Leucopaxillus candidus (BRES.) SING.

Wygląd: średnica kapelusza może dochodzić

nawet do 25 cm. Początkowo wyrasta mała
półkula, która w miarę wzrostu otwiera się ku
górze i w końcu przybiera ksztatt dużego lej
ka. Tylko u osobników dojrzałych pojawiają
się w środku mlecznobiałego kapelusza żół
tawe plamy. Brzeg słabo podwinięty, gładki
lub puszysty, niekiedy faliście pogięty. Blaszki
zbiegające nieco po trzonie. Można zauważyć
międzyblaszki i niekiedy przy trzonie kilka
rozwidleń. Są one białe, przy nacisku dają się
łatwo oddzielić od miąższu kapelusza. Gruba-
wy trzon osiąga wysokość do 8 cm i grubość
2-3,5 cm. U wielu osobników jest on typowo
walcowaty, u innych pojawia się lekkie zgru
bienie robiące wrażenie wybrzuszenia. W gór
nej części biaława powierzchnia jest wyraźnie
omączona. Miąższ biały, według niektórych
zbieraczy pachnie mąką lub rzodkiewką.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: według wielu autorów biało
krowiak śnieżysty rośnie tylko na alpejskich
łąkach górskich, gdzie występuje w grupach.

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-10 (15) cm,
początkowo półkulisty, następnie płaski, nie
kiedy z zagłębieniem w środku. Mięsisty grzyb
o suchej, nagiej skórce robi wrażenie bardzo
masywnego, prawie potężnego. U młodego
można zauważyć drobną, zamszowatą struk
turę powierzchni, którą jednak wkrótce traci.
Skórzaste zabarwienie młodych egzemplarzy
ustępuje cynamonowobrązowej lub bardzo
ciemnobrązowej. Tylko podwinięty brzeg po
zostaje nieco jaśniejszy, może nawet być bia
ławy i cienko omączony. Można na nim rozpo
znać delikatne bruzdki. Wybrzuszone blaszki
są ściśle ustawione i przyrastają do trzonu,
niektóre zbiegają z ząbkiem. Kolor mają biały
lub kości słoniowej. Gruby i jedynie do 6 cm
wysoki trzon podkreśla wrażenie zwartości.
Niektóre trzony są maczugowato zgrubiałe.
Powierzchnia drobno prążkowana, u wierz
chołka prawie filcowata, brunatnieje pod naci
skiem. Nacięcie białego, bardzo ustępliwego

miąższu wymaga nieco trudu, jeśli się nie ma

w ręku ostrego noża. W smaku natychmiast

Znajdowany jest jednak i w Sredniogórzu
w miejscach porośniętych trawą. Na nizinach
rzadki. Czasem występuje w „czarcich krę
gach". Pojawia się na przełomie lata i jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje bar
dzo podobny gatunek L. giganteus, którego
blaszki jednak zabarwiają się w stadium doj

rzałym na kolor bladokremowy lub skórzasto-
kremowy. Pomyłka nie jest niebezpieczna.

Zastosowanie: białokrowiak śnieżysty należy
do smacznych grzybów jadalnych: tam, gdzie
jest rzadki, powinien być chroniony.
Uwagi ogólne: w środku „czarcich kręgów'
zamiera trawa. Siedlisko przedstawionych na
zdjęciu grzybów nie jest typowe. Candidus
znaczy „czysto biały".

bardzo gorzki. Grzyb ma zapach mączny, nie
kiedy trochę zjełczały.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: grzyb nie jest pospolity. Nale
ży go szukać na ulubionych przez niego miejs
cach pod drzewami liściastymi i iglastymi na
glebach kwaśnych, często między wrzosami,
gdzie jesienią występuje grupami.
Możliwość popełnienia pomyłki: jest podobny
do niektórych gąsek. Dobrą cechę rozpoznaw
czą stanowi bardzo gorzki smak, któremu
grzyb zawdzięcza nazwę. Można tylko zalecić,
aby nie zbierać ani jego, ani podobnych do
niego grzybów.

Zastosowanie: z powodu gorzkiego smaku jest
on niejadalny.
Uwagi ogólne: dawniej grzyb ten nazywał sie
L. amarus, co znaczy „gorzki".

Białokrowiak gorzki Leucopaxillus gentianeus (QUEL.) KOTL

Opieńka miodowa Armillariella mellea (VAHL EX FR.) KARST. S.L « ^ )

Wygląd: opieńka miodowa jest grzybem ros
nącym gromadnie. Średnica kapelusza dojrza
łych osobników rosnących pojedynczo może
mieć nawet około 10 cm. Brązowa lub żółta
skórka młodych osobników pokryta jest krza-
czkowato włoskowatymi łuseczkami, które
z czasem mniej lub bardziej zanikają. Począt
kowo białawe blaszki przybierają później ko
lor żółtawobrązowawy i bywają na biało ob
sypane zarodnikami; zbiegają nieco po smuk
łym trzonie, który może osiągać wysokość do

15 cm. Trzon otoczony jest białawym lub nieco
brązowawym pierścieniem: pozostałością

skórki, która wcześniej osłaniała blaszki. Jeśli

pożuć kawałek surowego miąższu, to począt
kowo przyjemnie łagodny smak staje się ostry.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: opieńka miodowa rośnie wyłą
cznie na żywych lub martwych drzewach. Oso
bniki, które sprawiają wrażenie, że wyrastają
z ziemi, w rzeczywistości rosną na korzeniach

lub drewnie znajdującym się pod ziemią. Je

sienią znajduje się je w dużych ilościach.

Grzyb pospolity, saprobiont, który jednak
przechodzi na pasożytniczy tryb życia i z tego
powodu jest poważnym szkodnikiem lasów.
Możliwość popełnienia pomyłki: niektórzy au
torzy wyróżniają obecnie 5 gatunków różnych
opieniek. Inny grzyb rosnący na drzewach,
łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa).
pasożytujący gromadnie na drzewach liścias
tych, ma żółty miąższ i brunatny wysyp zarod
ników.
Zastosowanie: smaczny grzyb. Należy zbierać
tylko młode okazy. Jeść ostrożnie, gdyż nie
którzy ludzie żle go znoszą i może w nich
wywoływać bóle żołądka i jelit. Poleca się
odlać wodę po pierwszym gotowaniu.
Uwagi ogólne: wyraz mellea oznacza „w kolo
rze miodu".

Zimówka aksamitnotrzonowa Flammulina velutipes (CURT. EX FR.) SING. « M O

Wygląd: kapelusz o średnicy 2-10 cm, na
wszystkich etapach rozwoju płaski lub lekko
wypukły, nieco lepki. Powierzchnię ma gładką

lub lekko oproszoną. Barwę można określić

jako miodowożółtą lub pomarańczowożółtą.
Szczególny znak rozpoznawczy: ku środkowi
zabarwienie ciemnieje. Blaszki ustawione
dość rzadko, różnej długości, przyrastają do
trzonu, są nieco wybrzuszone, w kolorze mię
dzy bielą (u młodych) a ochrą. Trzon w dotyku
aksamitny, walcowaty, u góry żółtawy lub cze

rwonawy, u dołu ciemnobrązowy. Miąższ biały
lub bladożółty, pachnie przyjemnie.

Wysyp zarodników: kremowobiaławy.
Występowanie: ten bardzo szeroko rozpo
wszechniony grzyb występuje późną jesienią
do zimy. Znajduje się go na pniakach drzew
liściastych, szczególnie na pastwiskach, nad
strumieniami, przy brzegach lasów, w parkach
i ogrodach; rośnie w gęstych gromadach, na
wet pod śniegiem, ale zawsze na drewnie.
Możliwość popełnienia pomyłki: zabarwienie,
struktura powierzchni trzonu, jak i pora poja-

wu sprawiają, że zimówki aksamitnotrzonowe)
nie można pomylić z żadnym innym grzybem.
Rodzaj Flammulina obejmuje obok tego gatun
ku jeszcze jedną małą, rosnącą na korzeniach
wilżyny, odmianę: var ononidis.
Zastosowanie: grzyb jadalny i zimą ma on
swą wartość. Do spożycia nadają się tylko
kapelusiki.
Uwagi ogólne: znawcy grzybów zwykle znają
miejsca, gdzie nawet zimą można je znaleźć.
Ponieważ w tym czasie pojawia się bardzo
niewiele grzybów, prawdziwi pasjonaci roz
glądają się za zimówką aksamitnotrzonowa.
Można ją hodować na drewnie bukowym, na
którym wytwarza wiele owocników. Velutipes
znaczy „aksamitnonoga".

Pieniążek plamisty Collybia maculata (A.& S. EX FR.) Q U E L

Wygląd: średnica tego grzyba nie przekracza
8-10 (12) cm; kapelusz początkowo ptasko wy
pukły, później się juź nie otwiera. Jest on

biały, mięsisty, ma gładką, początkowo białą
skórkę i stopniowo nabiera rdzawobrunatnych
plam. Brzeg uderzająco cienki, podwinięty.
Blaszki gęsto ustawione, wąskie, przy trzonie
zaokrąglone i przyczepione, lekko ząbkowane,
początkowo białe, podobnie jak młody kape
lusz. W miarę dojrzewania pojawiają się, tak

jak na kapeluszu, rdzawobrunatne plamy.

Trzon dochodzi do wysokości 6-10 cm; cał

kowicie pełny u młodych grzybów, później sta

je się pusty. Odznacza się wyraźną twardo
ścią i włóknistością; często bywa skręcony.
Zwęża się ku dołowi i ma słabo rozróżnialne

podłużne prążkowanie. Podobnie jak na kape
luszu i blaszkach, również i na jego powierz
chni pojawiają się stopniowo rdzawobrunatne
plamy. Po przecięciu grzyba ukazuje się cał
kowicie biały miąższ, którego gorzki smak sta
nowi dodatkową cechę rozpoznawczą.
Wysyp zarodników: białawokremowy.

Występowanie: od wczesnej jesieni można go
znaleźć we wszystkich lasach iglastych, gdzie
tworzy tak zwane czarcie kręgi.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie do
pomylenia z innymi ze względu na zawsze
lekko wypukły kapelusz z rdzawymi plamam

na białym tle.

Zastosowanie: z powodu twardej łykowatości
i gorzkiego smaku niejadalny.
Uwagi ogólne: grzyb należy do dużego rodza
ju Collybia - pieniążek, obejmującego ponad
30 gatunków. Są to grzyby małe lub średnie,
o nagiej skórce, trzonach chrząstkowato twar
dych lub giętkich, blaszkach przyrośniętych
prosto lub zatokowato wyciętych. Brzeg mło
dego kapelusza podwinięty. Wszystkie rosną
na ziemi lub na drewnie. Wysyp zarodników
mają barwę białą, kremową lub bladoochro-
wą. Wiele gatunków jest niejadalnych, niektó
re lekko trujące. Maculata znaczy „plamista".

Pieniążek wrzecionowaty Collybia fusipes (BULL. EX FR.) QUEL

Wygląd: brunatno-
czerwony kapelusz
początkowo wyraź
nie wypukły, z bie
giem czasu rozpo
ściera się parasolo-
wato; czasami z tę
pym garbkiem. Nie

regularnie ukształtowany, suchy, o łykowatym
miąższu, brudno zabarwiony. Blaszki szeroko
rozstawione, niejednakowej długości, często
nieco faliste i połączone ze sobą żyłkami.
Z trzonem połączone pierścieniowato, rdza-
woochrowe z rdzawobrunatnymi plamami.

Trzon wysokości 8-12 cm, tylko początkowo

pełny, u starszych osobników pusty. Często
się krzywi, bywa spłaszczony i podłużnie prą
żkowany, wrzecionowaty i korzeniasty. Ma ten
sam kolor co kapelusz. Miąższ bardzo łyko
waty.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pospolity raczej na południu

Europy, czasami można go znaleźć w połu

dniowej Szwecji. W Niemczech występuje
w ciepłych lasach dębowo-grabowych do wy
sokości 650 m n.p.m. Na południe od Alp moż

na go znaleźć również koło kasztanów. U nas
niezbyt częsty, przeważnie w lasach dębo

wych. Rośnie zwykle kępkami, rzadziej poje
dynczo, u podstawy pni i przy pniakach. Poja
wia się od czerwca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: dobrze rozpo
znawalny ze względu na wyraźnie wrzeciono-
wato-korzeniasty trzon i rzadkie, nigdy białe
blaszki.

Zastosowanie: pieniążek wrzecionowaty może
być jadany. Jako grzyb spożywczy jest jednak

niewiele wart, ponieważ pozbawiony jest wa
lorów smakowych i zapachowych.

Uwagi ogólne: nazwa gatunkowa fusipes
oznacza ,,wrzeciononogi".

Blaszkowe

Pieniążek dębowy Collybia dryophila (BULL. EX FR.) KUMMER (FR.) GILL

Wygląd: kapelusz o średnicy nie przekraczają
cej 3-6 cm, początkowo wypukły, w miarę
dojrzewania coraz bardziej płaski, a w końcu

nieco wklęsły. Skórka gładka. Duże różnice

w jej zabarwieniu powodują, że oznaczanie

nie jest łatwe. Kolory wahają się między po-
marańczowoczerwonym, żółtawym, szarym,
białawoszarym do prawie białego; podczas

suszy bledsze, przy wilgoci intensywniejsze.

Blaszki ściśle ustawione, bardzo wąskie, ząb
kiem przyrośnięte do trzonu, o barwie od bia-
ławożółtej do żółtej. Trzon walcowaty, może
niekiedy wykazywać lekkie zgrubienie u pod
stawy. Cały grzyb robi wrażenie wysmukłego,
co przede wszystkim spowodowane jest przez
cienki, rurkowaty, zresztą dość łykowaty trzon.

Jest on pomarańczowożółty lub żółtawoczer-
wony. Miąższ bardzo cienki, blady i wodnisty.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pospolity, można go znaleźć
podczas całego sezonu grzybowego od wios
ny do jesieni we wszystkich typach lasów i na
wszystkich obszarach leśnych.

Możliwość popełnienia pomyłki: jak już wspo
mniano, oznaczenie tego grzyba nie jest łat
we. Jest szereg różnych gatunków pokrew
nych bardzo do niego podobnych, na przykład

trujący, wywołujący zaburzenia przewodu po
karmowego C. hariolorum o zapachu sera Ca

membert.

Zastosowanie: pieniążek dębowy jedzony
w większych ilościach jest lekko trujący,
a przynajmniej ciężko strawny.

Uwagi ogólne: oznaczenie różnych gatunków
pieniążków jest bardzo trudne i wymaga do
kładnego przestudiowania. Cechy rodzajowe
zostały opisane przy omawianiu pieniążka
plamistego. Dryophila, z greckiego, jest sło
wem złożonym z dryu = „drzewo" i philos

= „przyjaciel".

Pieniążek maślany Collybia butyracea (BULL. EX FR.) GILL. (S.L.) ^ = )

Wygląd: kapelusz o średnicy do 8 cm począt

kowo lekko wypukły, później silnie spłaszczo
ny. Dojrzałe osobniki przypominają talerz z fa
listymi, zagiętymi do góry brzegami, tak, że
można z wierzchu zobaczyć blaszki. Mięsisty
kapelusz połyskuje czerwono- lub ciemnobru
natnie, ku środkowi jest zabarwiony intensyw
niej i ciemniej. Blaszki szerokie, ściśle usta
wione, przy trzonie zaokrąglone, niekiedy na
wet wolne, kredowobiałe, o drobno karbowa
nych ostrzach. Trzon łatwo rozpoznawalny po

filcowatej podstawie. Daje się elastycznie zgi
nać, ku górze cieńszy. Na załączonym zdjęciu
zabarwiony tak jak kapelusz: w rzeczywistości
jaśniejszy. O miąższu mówi się, że ma lekki
zapach owoców, lecz nie zawsze się to daje
wyczuć.

Wysyp zarodników: biały, w masie różowy.
Występowanie: pieniążek maślany rośnie od

lata do jesieni w lasach liściastych i iglastych,
na zakwaszonych glebach. U nas pospolity,
może występować pojedynczo lub gromadnie.
Możliwość popełnienia pomyłki: charakterys

tyczny kształt talerza z podniesionymi ku gó

rze, falistymi brzegami, jak również połyskują
ca powierzchnia sprawiają, że trudno go po
mylić z innymi. Trzeba zwracać uwagę na
filcowatą, pokrytą grzybnią podstawę.
Zastosowanie: pieniążek maślany jest jadalny,
jednakże niezbyt ceniony, ponieważ smakuje
mdło. Zresztą w tym samym czasie rośnie tak
dużo innych grzybów, że tego, dość łykowate
go, nie trzeba koniecznie zbierać.
Uwagi ogólne: niektórzy autorzy wyróżniają
odmianę var. asema. Odmiana ta w wilgoć;

jest zabarwiona szarawo, lecz poza tym pra
wie nie do odróżnienia. Butyracea znaczy

„maślana".

- i - ' ^ r-

Pieniążek pozrastany Collybia confluens (PERS. EX FR.) KUMMER

Wygląd: kapelusz o średnicy 2-4 cm, z cien
kim miąższem, początkowo dzwonkowaty,
później rozpostarty z lekko podniesionym
środkiem. U starych osobników brzeg jest
lekko faliście podgięty i przeważnie słabo
żłobkowany. Barwa wilgotnego kapelusza
brunatnawa, suchego blednąca do białawo-
żółtej. Blaszki prawie wolne, wąskie, bardzo
gęsto ustawione, z ostrzami drobno orzęsio-
nymi (lupa), początkowo białe, później koloru
kremowego lub brudnobiałe. Trzon, zabar
wiony podobnie jak kapelusz, dochodzi do
wysokości 12 cm, jest sztywny, walcowaty
i nieco łukowato zgięty. Nieraz można zna
leźć także trzony spłaszczone. Na całej po
wierzchni pokryty jest drobnymi włoskami, co
dobrze widać na suchych egzemplarzach.
Miąższ białawy, cienki, pachnie gorzkimi mi
gdałami, dość łykowaty.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pieniążek pozrastany jest po
spolity; występuje latem i jesienią w lasach

liściastych i iglastych, zawsze gromadnie,

Opis: kapelusz pieniążka palącego może
osiągać średnicę 3-7 cm. Pojawia się jako
wypukły, następnie staje się coraz bardziej
płaski; powierzchnia gładka i skórzasta; na
brzegu lekko pomarszczony. Barwa skórki
ochrowoczerwonawa lub czerwonawobrunat-
na, czasami z odcieniem żółtawym. Blaszki
podobnie jak u wszystkich pieniążków, po
czątkowo przy trzonie zatokowato przyrośnię

te, później się od niego oddzielają, u pod
stawy są poprzecznie połączone; mają barwę
żółtą lub brunatnoochrową. Trzon może do
chodzić do wysokości 5-7 cm, jest regularnie
walcowaty, tylko u nasady kapelusza i u pod
stawy wykazuje lekkie zgrubienie. Wzdłuż ca
łej powierzchni pokryty kredowobiałą lub żół
tawą filcowatą grzybnią, co stanowi dobrą
cechę rozpoznawczą; pod nią łykowaty trzon
ma barwę kapelusza. Jeśli przeciąć cienki

miąższ, widać wnętrze zabarwione na kolor

drewna.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: gatunek pospolity; spotyka.się

w gęstych kępkach. Często znajduje się go
w ściółce liściastej lub iglastej.
Możliwość popełnienia pomyłki: można go po
mylić z innym pieniążkiem, C. acenata, który
również rośnie w kępkach. Jego trzon jest
nagi przynajmniej w górnej części. Grzyb ten

rośnie w lasach liściastych. Jeśli kapelusz pie
niążka pozrastanego zerwać do góry, to na

trzonie pozostaje guziczkowate zgrubienie.
Zastosowanie: grzyb zasadniczo mógłby być
jadalny, ale się tego nie poleca.

Uwagi ogólne: istnieją jeszcze inne gatunki
pieniążka rosnące kępkowo z mniej lub bar
dziej kłaczkowato lepkimi lub filcowatymi trzo
nami. Wszystkie gatunki są niejadalne. Conf-
luens znaczy „płynący razem"; nazwa grzyba
nawiązuje do kępkowego wyrastania.

go na ściółce liściowej i szpilkowej, gdzie
występuje od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: nawet gdyby
pomylić jego wygląd z innymi pieniążkami,
smak miąższu wszystko wyjaśni. Wprawdzie
w pierwszym momencie smakuje łagodnie,
ale już po małej chwili jest paląco ostry.

Zastosowanie: rozumie się samo przez się, że

należy go zaliczyć do niejadalnych.
Uwagi ogólne: nie ma żadnych danych mówią
cych o trującym działaniu tego grzyba. Przy
puszczalnie nie jest szkodliwy, jeśli nie brać
pod uwagę smaku, który jeszcze długo utrzy
muje się na języku i podniebieniu. Peronata
oznacza „obuta, filcowata".

Pieniążek palący Collybia peronata (BOLT. EX FR.) KUMMER

Twardzioszek czosnaczek Marasm/us scorodonius (FR.) FR.

Wygląd: maty grzybek z kapeluszem o śred

nicy najwyżej 1-2 cm, wysuwa się z podtoża

jak guzik. U osobników starszych można roz

poznać cienki brzeg; dzwonkowaty kapelusz
staje się coraz bardziej ptaski, aż wreszcie
w środku powstaje małe zagłębienie. Łyko
wata skórka jest gładka i na brzegu ma drob
ne żłobkowanie. W czasie wilgoci grzybki na
siąkają wodą i wówczas można najlepiej za
uważyć czerwonawe zabarwienie, które bled
nie w czasie suszy. Blaszki faliste, szeroko
rozstawione, wybrzuszone, niejednakowej dłu
gości, białe, niekiedy powlekają się bladoczer-
wonawym kolorem. Bardzo cienki trzon wyras
ta tylko do wysokości 4-6 cm, zwęża się ku
podstawie; ma gładką, nieco połyskującą skór
kę koloru czerwonawego lub ciemnobrązowe
go. Gdy znajdziemy osobniki z dłuższym, pra
wie czarnym trzonem, wówczas mamy do czy
nienia z rzadszym twardzioszkiem czosnko
wym (W. alliaceus).
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: grzybki pospolite, rosną tylko

Wygląd: kapelusz o średnicy 2-4 cm, począt

kowo dzwonkowato lub kuliście wypukły, póź
niej płasko rozpostarty. Brzeg ma gładki lub
pomarszczony, żłobkowany. Barwa kapelusza
może być mlecznobiała, często jednak ma ko
lor jasnej gliny lub szarobrązowy. Brudnobiałe
blaszki są grubawe i oddalone. Uderza kont
rast barwy z trzonem wysokim do 8-10 cm,
(czasami nawet do 20 cm) i grubości 1-3 mm,
który jest brunatnoczarny lub czarny i tylko ku
górze brązowo zabarwiony. Aksamitnie filco

wate oproszenie nadaje mu matowy wygląd.
Jego konsystencja przypomina róg, jest twar
dy i włóknisty. Podstawa z małą bulwką, częs
to korzeniasta. Cienki, białawy miąższ, koło
trzonu jest brunatnawy. Bardzo silnie pachnie
czosnkiem.

Wysyp zarodników: bezbarwny lub kremowy.
Występowanie: owocniki twardzioszka czosn
kowego znajdowane są od czerwca/lipca do
października/listopada, Grzyb ten rośnie wyłą
cznie w lasach bukowych na szczątkach drew
na i opadłych liściach. Teren jego występowa-

na opadłych szpilkach w lasach iglastych.
Często można je tam znaleźć od lata do jesie
ni w bardzo dużych grupach.
Możliwość popełnienia pomyłki: o twardziosz-
ku czosnkowym już wspominaliśmy. Czosna-
czka można jeszcze pomylić z pępownikiem
przenikającym (Micromphale perforans) ros
nącym wyłącznie na igłach świerkowych.
Zastosowanie: prawie pozbawiony miąższu
grzyb można suszyć; jest chętnie stosowany

jako grzyb przyprawowy, zamiast czosnku.
Często można go zbierać w dużych ilościach,
szczególnie po opadach deszczu.

Uwagi ogólne: twardzioszek czosnaczek za
służył sobie całkowicie na swą nazwę. Wielu
grzybiarzy ceni go jako grzyb przyprawowy,
gdyż podczas gotowania nie traci swego typo
wego smaku.

nia pokrywa się zatem z występowaniem bu
ka; nie jest częsty.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb ten roz
siewa tak silną i utrzymującą się woń czosnku,

że praktycznie nie da się go pomylić z żadnym

innym. Już zapach jednego owocnika daje

znać o sobie. Twardzioszek szczypiorkowy (M.
praslosmus) jest jednolicie brązowy aż do ble
dszego wierzchołka trzonu, smakuje piekąco
ostro i rośnie na liściastej ściółce.
Zastosowanie: grzyb jest jadalny, jednak nie
każdemu odpowiada.
Uwagi ogólne: alliaceus znaczy „czosnkowy".

Twardzioszek czosnkowy Marasmius alliaceus <JACQ. EX FR.) FR. • £ • )

Marasmius epiphyllus (PERS. EX FR.) FR.

Wygląd: szukanie i znajdowanie tego grzybka
sprawia dużo radości miłośnikom przyrody.
Trzeba być jednak bardzo uważnym, gdyż
średnica jego kapelusika nie przekracza
0,5-1 cm. Składa się bardziej z cienkiej skó
rki niż z miąższu i wygląda jak mała paraso-
leczka. Tylko starsze osobniki stopniowo sta
ją się coraz bardziej płaskie. Skórkę ma nie
co pomarszczoną i mlecznobiałą. Kilka bla

szek, bardzo rzadko rozstawionych, nieco za

chodzi na trzon; są, podobnie jak kapelusz,
mlecznobiałe. O wymiarach zazwyczaj pros
tego trzonu prawie nie da się mówić. Nóżkę
można raczej porównać do nitki; jej zabar
wienie przechodzi od bieli ku brązowej pod
stawie.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: malutki grzybek nosi nazwę

epiphyllus i to mówi wszystko o jego miejscu

występowania: epi znaczy „na" i phyllon
„liść" (oba słowa pochodzą z greckiego).
W rzeczywistości tego twardzioszka można
znaleźć nie tylko na opadłych liściach, ale

Marasmius Bulliardii QUEL. for)

Wygląd: przedstawiamy tu śliczny grzybek,
którego szeroko plisowany lub falisty kapelu
sik osiąga średnicę jedynie 2-4 mm, rzadziej
5 mm. Dojrzałe osobniki mają w środku kape
lusza wyraźne, nieomal pępkokształtne zagłę
bienie. Barwa prawie pozbawionego miąższu
kapelusza waha się między jasną ochrą a ko
lorem drewna. Można spotkać także wiele
osobników jaśniejszych, wyglądających z da
leka jak białe. Blaszki białawe, skąpe i po-
zrastane, zrośnięte pierścieniowato dokoła
trzonu (kołnierz), co doskonale widać na od
wróconym grzybie. Trzon cienki jak szpilka.
Przy swym czarnobrunatnym zabarwieniu po
zostaje na szczycie biały i gdyby nie dużo
jaśniejszy kapelusz, byłby nie do odnalezienia
wśród ściółki.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: grzybek ten rośnie masowo na
opadłych szpilkach lub liściach wśród mchów.
Spotyka się go od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: następujące
gatunki są do niego bardzo podobne: M. epi-

także na cienkich łodygach i drewienkach; wy
rasta tam jesienią w większych ilościach.
Możliwość popełnienia pomyłki: tego twar
dzioszka nie można pomylić z innymi grzyba
mi ze względu na miejsce występowania, bia
ły kolor i bardzo szeroko rozstawione, prawie
żyłkowata wycięte blaszki. Kto jednak niezbyt
dokładnie zwraca uwagę na te trzy cechy,
może go wziąć za M. ramealislub twardziosz
ka szpilkowego (M. androsaceus). Grzybków
tych dalej nie opisujemy: najważniejsze cechy
są podane pod hasłem Marasmius Bulliardii.
Zastosowanie: któż mógłby wpaść na pomysł,
żeby ten malutki grzybek wkładać do garnka!
W każdym razie wydaje się, że nie jest on
trujący.

Uwagi ogólne: grzybek łatwy do przeoczenia,

trzeba więc specjalnie go szukać.

phyllus, który rośnie na obumarłych gałęziach,
gałązkach i liściach. Większy M. ramealis zna

lazł sobie te same miejsca występowania, ma

jednak białaworóżowy kapelusz z łuskami na

podobnie zabarwionym trzonie. M. perforans
woli próchnicę z opadłych szpilek, szczególnie
pod świerkami; ma trzon białawy u góry.
a brunatny u dołu.
Zastosowanie: z powodu drobnych wymiarów
nikt nie wpada na pomysł zbierania tego,
wprawdzie nietrującego, ale dla celów spoży
wczych całkowicie bezużytecznego grzybka.
Uwagi ogólne: jak dotychczas grzyb ten był
opisywany rzadko, ponieważ dla zbieraczy
grzybów jadalnych nie przedstawia wartości.
Spotyka się go bardzo często. Nazwa Bulliar
dii zoslaia nadana na cześć francuskiego mi
tologa Pierre'a Bulliarda.

100

Blaszkowe

Twardzioszek przydrożny Marasmius oreades (BOLT. EX FR.) FR.

Wygląd: mtode grzyby mają kapelusiki wypuk
łe. W stadium dojrzatym mogą osiągnąć śred
nicę do 5 cm; są wówczas zupełnie płaskie
z małym garbkiem w środku. Powierzchnię ma

ją nieco skórzastą i gładką, o barwie ochry
z połyskiem różowawym lub bladego, czerwo

nawego brązu. Suche grzyby stają się prawie
białe. Te różnice nie powinny nas zmylić. Bla
szki niejednakowej długości i międzyblaszki
ustawione są niezbyt gęsto; pojawiają się jako

białe, lecz z biegiem czasu zabarwiają się
coraz mocniej na jasny brąz. Trzony wyrastają
nie wyżej niż do 4-7 cm, a ich barwa waha się,
podobnie jak kapelusza, między orzechowobrą-
zową a białą. Jeśli podnieść nieco trzon, widać
u podstawy cienką, filcowatą warstwę. Miąższ
cienki, bladoochrowy, pachnący wiórami.
Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: twardzioszek przydrożny jest
grzybem pospolitym, pojawiającym się prze
ważnie w rzędach lub „czarcich kręgach"
wśród traw ogrodów i parków i na łąkach od
wiosny do jesieni.

Wygląd: cienki kapelusz tego średniej wielko
ści grzyba osiąga średnicę 3-6 cm. Pojawia
się jako mały dzwonek, a następnie otwierając
się jest coraz bardziej płaski. Skórkę ma gład
ką; pod wpływem wilgoci ukazuje bardzo róż
norodne zabarwienie: od brudnoróżowego po
przez jasny lila do bieli z szaroróżowym po
blaskiem. Na brzegu można zauważyć prze
świecające blaszki, które, zatokowato wycięte,
przyrastają do trzonu; są szeroko rozstawio
ne, wybrzuszone i żyłkowało ze sobą połączo
ne. Ich barwa odpowiada kapeluszowi, lecz
przeważnie jest nieco bledsza. Trzon do 7 cm
wysoki, o powierzchni zabarwionej tak jak ka
pelusz, niekiedy nieco ciemniejszej. Często
pełny, później pusty, u podstawy pokryty białą
grzybnią. Miąższ wodnisty, pachnie i smakuje
rzodkwią lub rzepą.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pospolita, wyrastająca we
wszystkich typach lasów liściastych i iglas
tych, a także w miejscach odkrytych wśród
traw. Spotykana w dużych ilościach prawie

Możliwość popełnienia pomyłki: jest podobny
do żółtawego M. lupuletorum, który jednak ma
prawie czarny trzon; również do M. wynnei.
u którego na kapeluszu i - także prawie czar
nym - trzonie pojawiają się odcienie fioletu
grzyby te znajdowane w suchych trawach nie
były fioletowe, lecz białe. Taka pomyłka nie
grozi niebezpieczeństwem, jednakże często
zdarzało się pomylenie twardzioszka przydro
żnego z trującymi lejkówkami, które jednak
nie mają tak grubych, rzadkich blaszek.

Zastosowanie: ten twardzioszek należy do ulu

bionych grzybów jadalnych przede wszystkim
dlatego, że bywa znajdowany już wczesną
wiosną.
Uwagi ogólne: oreades z greckiego oznacza
„nimfa górska" (przy czym w domyśle chodzi
o jego występowanie w kręgach i rzędach).

przez cały rok, a z reguły od lipca do lis

topada.
Możliwość popełnienia pomyłki: krąg form po
dobnych do grzybówki czystej jest bardzo
zmienny nie tylko pod względem kolorów.
Grzybówka ząbkowana (M. pelianthina) ma
ostrza blaszek zabarwione na czarno, grubo
karbowane i rośnie przeważnie w lasach liś
ciastych, przy bukach czerwonych. M. rosea
jest zwykle potężniejsza od grzybówki czystej,
ma piękny, białoróżowy kapelusz i różowy
trzon i rośnie tylko pod drzewami liściastymi.
M. diosma jest nowo opisanym gatunkiem,
który wyrasta późną jesienią na gnijących liś
ciach buków.

Zastosowanie: grzybówka czysta uważana by
ła wcześniej za jadalną, jednakże ujawniły się

różne przypadki zatrucia.
Uwagi ogólne: pura oznacza „niezafałszowa
na, czysta".

Grzybówka czysta Mycena pura (PERS. EX FR.) KUMMER

102

Grzybówka potażowa Mycena alcalina (FR.) KUMMER

Wygląd: stożkowaty lub dzwonkowaty kape

lusz zachowuje swój ksztatt aż do stanu doj
rzałości, a więc prawie go nie rozpościera,
przy czym jego średnica dochodzi do 2-3 cm.

Środek kapelusza barwi się na szarobrunatno
lub miodowobrunatno, czasami jest ciemniej
szy, podczas gdy długie prążki, biegnące od
środka do brzegu pozostają zawsze bardziej
szare, a na brzegu kapelusza widać biały rą
bek. Skórzasty miąższ kapelusza jest łamliwy.

Blaszki tak bardzo wybrzuszone, że często

ukazują się spod kapelusza; są ustawione rza
dko i mają białe ostrze, podczas gdy one
same zabarwione są na odcień szarobrunatny.
Bardzo cienki trzon może dorastać do wysoko
ści 6 cm, a czasami nawet 7 cm. Jego kolor
odpowiada barwie kapelusza: również w tona
cji szarości i żółtego brązu. Cały grzyb ma
bardzo cienki miąższ i zapach silnie alkalicz
ny, który jednak czasem może być bardzo

trudno wyczuwalny.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pospolita; często rośnie łano-

Wygląd: pod względem wielkości ten grzyb
zajmuje wśród grzybówek miejsce pośred
nie. Jego kapelusz rozszerza się do 2 cm,
czasami nawet do 3 cm. W stadium młodo
cianym pojawia się jako mały dzwoneczek,
na którego brzegu widać wyraźne żłobko
wanie. Skórka kapelusza, często rozrywa
jąca się, ma kolor różowy lub brunatna-

wy. Blaszki przyrastają do trzonu zao

krągleniem i są zabarwione początkowo na
biało, później na różowo. Trzon może osią
gać wysokość do 3-5 cm, ma kolor różowy,
złotożółty, żółtobrunatny lub skórzasto-
brunatny. Białawy miąższ przypomina zapa

chem grzybówkę potażową (M. alcalina):
obie pachną bardzo nieprzyjemnie amo
niakiem.

Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: można ją określić jako grzyb
charakterystyczny dla środkowoeuropejskich
i południowoeuropejskich bukowych lasów gór
skich. Pojawia się kępami w 2 lub 3 rzutach do
końca września, na wilgotnym, murszeją-

wo lub kępkowo na omszonych pniakach
drzew iglastych, choć występuje również na
ściółce iglastej. Pojawia się już wiosną, pozo
staje przez lato i jeszcze raz wyrasta jesienią.

Możliwość popełnienia pomyłki: można ją po
mylić z innymi grzybówkami, jak na przykład

z M. leptocephala, która występuje w lasach
liściastych i iglastych w ściółce i mchach, lecz
odróżnia się silnym zapachem amoniaku.
Zastosowanie: grzyb jest niejadalny, głównie
z powodu bardzo nieprzyjemnego zapachu
i smaku; o działaniu trującym na razie nic nie
wiadomo.
Uwagi ogólne: zbieracze grzybów powinni
chronić te ładnie wyrastające kolonie grzybó-
wki potażowej: w niektórych okolicach nie na
leży ona do częstych grzybów. Alcalina po
chodzi z arabskiego i znaczy „alkaliczna".

cym drewnie czerwonych buków oraz innych
drzew liściastych.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieją pew
ne zbieżności z nie opisaną tu, lecz również
pachnącą amoniakiem M. viridimarginata.
Oba należą do około 18 gatunków, rozróżnie
nie których sprawia często trudności nawet
doświadczonym zbieraczom grzybów.

Zastosowanie: grzyb ten, z powodu nieprzyje
mnego zapachu, jest niejadalny. Również ze
względu na jego niewielkie wymiary nikt nie
usiłuje go zbierać w celach spożywczych.
Uwagi ogólne: żadna z opisanych grzybówek
nie ma specjalnej wartości jako grzyb jadalny,
nie nadaje się do koszyka grzybiarzy: wystar
czy podziwiać kształty i barwy tych małych
grzybków i chronić je.

Grzybówka złototrzonowa Mycena Renati QUEL

104

Mycena galehculata (SCOP. EX FR.) GRAY

Wygląd: grzyb bardzo piękny i prawie nie do
pomylenia z innymi. Promieniście pomarsz
czony kapelusz o średnicy 4-6 cm po
czątkowo pojawia się jako dzwonek z ostrym
wierzchotkiem, wkrótce jednak otwiera się,
ale nie całkowicie. Fałdy razem z bruzdkami
dochodzą do małego garbka w środku kape
lusza. Kapelusz szarobrązowy lub mięsno-
brązowy, bywa także białawy z różowym po
blaskiem, w środku ciemniejszy. Wybrzuszo
ne blaszki połączone żyłkami mają począt
kowo kolor białoszary, stopniowo jednak za
barwiają się na blady róż. Trzon dorasta
do wysokości 8-10 cm, lecz przy szerokości
około 0,5 cm pozostaje delikatny. Jest on
gładki i błyszczący, u podstawy nieco wełnis

ty. Przy przecięciu widać puste wnętrze. Po
wierzchnia trzonu ma kolor kapelusza, tylko
u góry pozostaje biała. Miąższ czasami pach
nie mąką.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: znajdujemy go na pniakach
drzew liściastych i iglastych. Rośnie kępkowo,

Wygląd: podobnie jak wszystkie grzybówki, ró
wnież i ta jest bardzo mała. Kapelusz ma
średnicę 2-4 cm. Z początkowo jajowatego

młodego grzyba wyrasta w miarę rozwoju ma

ły dzwonek o brzegu bardzo szeroko bruzd-
kowanym z małymi ząbkami. Tylko środek ka
pelusza pozostaje gładki i, podobnie jak żłob
kowany brzeg, jest szarobrunatny, prawie nie
widoczny w lesie. Dzięki blademu zabarwie
niu, czasami połyskującemu czerwonawo, nie
rzucają się również w oczy wąskie, niezbyt
gęsto ustawione blaszki, poprzedzielane nie
regularnymi międzyblaszkami. Osobniki doj
rzałe mają blaszki szarawe. Jedynie trzon wy
soki do 6—10 cm i grubości 0,2-0,4 mm począt
kowo połyskuje białawo, wkótce jednak zmie
nia kolor na złotożółty z rdzawoczerwonymi
odcinkami u nasady. Początkowo jest on elas
tyczny i łykowaty, później łamliwy, lekko opro
szony i nieco włóknisty, o szorstkiej podsta
wie. Miąższ kapelusza białawy, w trzonie jas-
noochrowobrunatny, przy zranieniu nieco zło

tożółty. Zapach i smak ma lekko zjełczały.

rzadziej pojedynczo; pojawia się w maju i mo

żna go znaleźć nawet w grudniu.
Możliwość popełnienia pomyłki: tego piękne
go, nieco osobliwego grzyba z „dzwonowatą
spódniczką" nie można pomylić z innymi, na
wet przy jego dużej zmienności, szczególnie
póki blaszki się jeszcze nie zaróżowią. Jest on
bezwzględnie najczęstszą z grzybówek zasie
dlających martwe drewno.
Zastosowanie: wprawdzie nic nie wiadomo
o właściwościach trujących, lecz nie powinno
się go zbierać, gdyż dla kuchni nie przed
stawia żadnej wartości, a należy do z piękniej
szych grzybów, jakie można znaleźć w środ
kowej i południowej Europie.
Uwagi ogólne: galericulata znaczy „posiadają
ca kapturek".

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: grzybówka zgięta rośnie prze
ważnie na pniakach drzew liściastych, przede
wszystkim dębów i buków. Pojawia się tam
w gęstych kępkach od późnego lata do późnej
jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na żłobkowaną skórkę kapelusza i jej szare
zabarwienie może przypominać M. galericula

ta, lecz grzybówka ta różni się mniej lub bar

dziej jednolitym zabarwieniem trzonu i różo
wym kolorem blaszek u starszych osobników.
Zastosowanie: dla grzybiarzy, zbierających tyl
ko grzyby przeznaczone do jedzenia, grzybó
wki nie przedstawiają żadnej wartości. O ich
właściwościach trujących do tej pory nic nie
wiadomo.

Uwagi ogólne: inclinata oznacza „pochylona
(ze względu na często zgięty trzon).

Grzybówka zgięta Mycena inclinata (FR.) QUEL.

106

Grzybówka skrzydiastą Mycena epipterygia (SCOP.) S.F. GRAY

Wygląd: grzyb ten należy do najczęstszych
mieszkańców lasu, ale również najczęściej
umykających uwadze. Nic dziwnego, gdyż ka
pelusz \ego ma średnicę najwyżej 1-1,5 cm.
Z podłoża wyrasta w postaci zaostrzonego
dzwonka i z czasem tylko niewiele się roz
płaszcza, przypomina więc kształtem mały
hełm. Na dolnej części powierzchni kapelusza
znajdują się wyraźne i stosunkowo szerokie
paseczki. Kapelusz pokrywa przezroczysta,
dająca się całkowicie zdzierać, twardawa war
stwa śluzu. Białawe, niekiedy cytrynowożółte,
rzadziej czerwonobrunatnawe zabarwienie

sprawia, że jest w lesie prawie niewidoczny.

Blaszki z ząbkiem, zbiegające, białe, później
nabierają czerwonego połysku. Cienki trzon
może dochodzić do wysokości 8 cm; pokryty

jest również śluzowatą warstwą. Jego kolor
waha się między bladożółtym, cytrynowożół-
tym i, szczególnie ku podstawie, również bla
dym, czerwonawym brązem. Podstawa trzonu
korzeniasta. Grzyb ma miąższ cienki, bez spe
cjalnego smaku i zapachu.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: bardzo pospolita w całej Euro
pie. Rośnie zarówno w lasach liściastych, jak
i iglastych, w mchu, na ściółce i odpadkach
drewna; można tam znaleźć małe grzybówki
skrzydlaste wyrastające gromadnie latem i je
sienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieją jesz
cze inne grzybówki o kapeluszu i trzonie po
krytym śluzowatą warstwą, które z grzybówka
skrzydiastą są tak blisko spokrewnione, że
przez niektórych autorów uznawane tylko za
jej odmiany.
Zastosowanie: ani smak, ani wielkość grzybów
ki skrzydlastej nie kwalifikują jej do grzybów

zbieranych w celach konsumpcyjnych.

Uwagi ogólne: epipterygia z greckiego ozna
cza „obciągnięta skórą".

Grzybówka szafranowa Mycena crocata (SCHRAD. EX FR.) KUMMER

z twardzioszkiem czosnkowym. Owocniki po
jawiają się od września do listopada.

Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na pomarańczowożółty sok mleczny grzybów
ka ta jest właściwie trudna do pomylenia. Blis

ko z nią spokrewniona jest M. haematopoda.
która ma ciemnoczerwony sok mleczny; rzad
ka, ale rosnąca grupowo M, sanguinolenta
wydziela wodnisty, krwistoczerwony sok.
Zastosowanie: grzyb nie jest trujący, lecz bez
wartości.

Uwagi ogólne: crocata z greckiego oznacza „o
szafranowym soku" (jak krokus).

Wygląd: kapelusz początkowo stożkowaty, pó
źniej dzwonowaty, o średnicy 1-3 cm, lekko
bruzdkowany i nagi. Na oliwkowoszarej lub
szarobrunatnej powierzchni występują niekie
dy żółtoczerwone plamy spowodowane wypły
wającym sokiem mlecznym. Podobne plamy
pokazują się również na wybrzuszonych, przy
rośniętych do trzonu, białawo zabarwionych
blaszkach w przypadku ich uszkodzenia.

Trzon długi do 4-8 cm, o przekroju 2-3 mm,

walcowaty, lekko zwężający się ku górze,

u podstawy osnuty białawą grzybnią. Zabar

wienie jego waha się między siarkowożółtym
w górnej części do szafranowożółtego w dol
nej. Po przełamaniu wypływa obficie poma
rańczowożółty sok mleczny. Cienki miąższ

jest również żółty i zawiera taki sam sok.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: występuje niekiedy w lasach

liściastych, przede wszystkim w drzewostanie

czerwonego buka. Rośnie pojedynczo lub gru
powo na liściach w ściółce; nie wszędzie jed

nak można ją spotkać. Często rośnie razem

108

Lakówka ametystowa Laccaria amethystina (BOLT. EX HOOKER) MURR. « ^ )

Wygląd: z pewnością nie ma takiego zbieracza
grzybów, który by już nie odkryt tego pięknego
grzybka. Średnica kapelusika wynosi 1-6 cm.
Początkowo ma on podwinięty brzeg, później
się otwiera; może być nieregularnie odgięty
i z lekkim, pępkowatym wgięciem. Wilgotny
ma często wierzch gładki, w stanie suchym
jest nieco włóknisty lub filcowato-łuseczkowa-
ty. Brzeg nieco bruzdkowany. Blaszki rzadko
ustawione, przyrastają do trzonu. Przy brzegu
kapelusza widać wyraźnie wieniec krótkich
międzyblaszek. Również i one mają piękną
barwę lila, taką jak kapelusz. To samo odnosi
się i do trzonu. Tylko nieliczne okazy mogą
urosnąć do wysokości 10 cm. W najlepszym
przypadku trzon osiąga grubość 0,4-1 cm.
W górnej części pokryty jest drobnymi łusecz-
kami, u dołu kudłato owłosiony. W/^ższcienki,
higrofaniczny, elastyczny i fioletowawy, o sła
bym zapachu i łagodnym smaku.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: zupełnie fioletowy grzyb roś
nie przeważnie w grupach od wiosny do jesie

ni we wszystkich lasach, a także w parkach,
ogrodach i na bagnach. Nie ma żadnych wy
magań co do właściwości gleby. U nas po
spolity.
Możliwość popełnienia pomyłki: z grzybówką

czystą (Mycena pura, str. 102).
Zastosowanie: dla znawców lakówka ametys
towa ma swą wartość, ale tylko mieszana
z innymi, gdyż w smaku jest mało wyrazista.
Ten grzyb o żywych barwach można spokojnie
zbierać: występuje często i ci nieliczni, którzy
go cenią, nie zagrożą jego istnieniu.
Uwagi ogólne: ametnistina oznacza „ciemno-

lilaniebieska, ametystowa".

Lakówka pospolita Laccaria laccata (SCOP. EX FR.) BK. & BR. « £ = )

Wygląd: kapelusz średnicy do 5 cm, począt
kowo wypukły, później nieregularnie rozposta

rty z mniej lub bardziej zapadniętym środ
kiem. Za młodu brzeg jest podwinięty, wkrótce

jednak faliście się zagina. Wilgotny grzyb ma
kolor różowy lub różowobrunatny, suchy jest
jaśniejszy, mniej lub bardziej bladoochrowy,
włókniście matowy lub pokryty łuseczkami.

Blaszki mniej lub bardziej różowe, są szeroko

przyrośnięte lub zbiegające. Są one szerokie,
grubawe, rzadko rozstawione i zmieszane z li
cznymi międzyblaszkami. Trzon wysoki do 10
cm, stosunkowo cienki, barwy takiej samej jak
kapelusz, ku dołowi brunatnie włóknisty,
o podstawie pokrytej białym filcem grzybni.
Miąższ cienki, czerwonobrunatny, w trzonie
wyraźnie łykowaty; pachnie przyjemnie.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pospolity, znajdowany od czer
wca do listopada w lasach liściastych i iglas

tych, w zaroślach, a także na bagnach i na
stanowiskach wilgotnych.

Możliwość popełnienia pomyłki: gatunek ten

ma liczne odmiany, które często mogą być
rozróżnione tylko za pomocą mikroskopu. Naj
większa lakówka L. proxima ma kapelusz bar
dziej pomarańczowobrunatny i z drobnymi łu

seczkami. Również i on jest higrofaniczny, to
znaczy, że grzyby suche mają inną, przeważ
nie jaśniejszą barwę, niż gdy są wilgotne.
Niektórzy autorzy dopuszczają możliwość po

mylenia z zasłonakiem rudym (Cortinarius
orellanus), który jednak, obok innych cech róż
nicujących (pajęczynowata zasnówka), ma po-
marańczowobrunatne blaszki i rdzawobrunat-
ne zarodniki. Tak błędne określenie może

zdarzyć się tylko bardzo niedoświadczonym
grzybiarzom.

Zastosowanie: grzyb jest jadalny.
Uwagi ogólne: rodzaj lakówka (Laccaria) liczy

11 gatunków, wszystkie nietrujące. Są to grzy
by mniej lub bardziej czerwonawe, pomarań-

czowobrunatne, lila lub fioletowe. Mają bla
szki grubawe, szeroko przyrośnięte lub zbie
gające i rzadkie. Laccata znaczy „polakiero-
wana".

110

fc^J

Blaszkowe

Monetka szerokoblaszkowa Megacollybia platyphylla (PERS. EX FR.) MOS.

Wygląd: kapelusz, który pojawia się jako mata,
5-centymetrowa wypukłość, w trakcie dojrze
wania staje się coraz bardziej płaski i do
chodzi do średnicy 15 cm. Ma jędrną, nagą
skórkę. Od brzegu ku środkowi kapelusza bie
gną drobne włókna i w tych miejscach często
skórka pęka. Barwa kapelusza waha się mię
dzy brunatną a szarą. Białawe blaszki bardzo
szerokie, przyrastają zatokowato; ich ostrza
bywają czasami brunatnie orzęsione. Trzon
może dochodzić do wysokości 12 cm i grubo
ści 1-1,5 cm. Prawie idealny walec pogrubia
się tylko trochę u podstawy; na powierzchni
widać drobne włóknienka. Ma barwę białą,
kości słoniowej lub biadożóttą. Trzon we
wnątrz pusty, u nasady z grubymi sznurami
grzybni. Miąższ biały i bez zapachu, niekiedy
gorzkawy.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: siedliska mogą być bardzo róż
ne, gdyż grzyb znajdowany jest zarówno na
próchniejących pniakach drzew, jak i w żyznej
glebie próchnicznej, na zakopanym drewnie.

Nie stwierdzono szczególnej preferencji do
określonych gatunków drzew. U nas niezbyt

częsty, pojawia się latem i zanika z pierw
szymi zimnymi nocami późnej jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: nie ma podo
bnych grzybów, które byłyby trujące. Niedo-

świadczeni zbieracze grzybów mogą monetkę
szerokoblaszkowa, z powodu popękanego

brzegu kapelusza, wziąć za strzępiaka, który

jednak różni się miejscem występowania, sze

rokimi, jasnymi blaszkami i sznurami grzybni
u podstawy trzonu. W lasach górskich rośnie
podobna, mniejsza i niezwykle rzadka monet
ka Clltocybula lacerata.
Zastosowanie: monetka szerokoblaszkowa
może być warunkowo jadalna. Nadaje się tyl
ko do potraw mieszanych.
Uwagi ogólne: po łacinie platyphylla znaczy
„szerokolistna".

Monetka kleista Oudemansiella mucida (SCHRAD. EX FR.) V. HOEHN

Wygląd: kapelusz o bardzo cienkim miąższu,
pojawiający się w kształcie półkuli, a później

przyjmujący kształt parasola, może dojść na

wet do średnicy 8 cm, choć zazwyczaj nie
przekracza 5-6 cm. Wilgotne kapelusze po
kryte są grubą warstwą śluzu, co dało wyraz
w nazwie grzybów. Skórka kapelusza biała,
koloru skorupki jaja lub nieco szara, lekko
przezroczysta. Szerokie, wybrzuszone blaszki,
rzadkie, z ząbkiem, zbiegające po trzonie, bia
łe. Odstępy między nimi zapełniają częściowo
międzyblaszki. Bardzo cienki trzon dochodzi
do wysokości 7 lub 8 cm, bardzo łamliwy; już
przy lekkim nacisku grzybki przewracają się
i obłamują. Powierzchnię trzonu pokrywają
drobne kłaczki, a na wierzchołku widać cien
kie żłobkowanie. Na górnej części zwisa jesz
cze szeroki, prążkowany pierścień, który jed
nak jest nietrwały. Podstawa trzonu często
cebulkowato zgrubiała. Przy nacięciu widać
biały miąższ.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: monetka kleista rośnie przede

wszystkim na pniach i gałęziach buków, od
podstawy pnia do korony, ale znajdowano ją
także na innych drzewach liściastych. Wyrasta
kępkowo, niekiedy również pojedynczo. Grzyb
o szerokim zasięgu, w Europie spotykany
w obszarze występowania buka, u nas niezbyt
częsty. Pojawia się jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb ten jest
jedynym europejskim gatunkiem monetki
z pierścieniem i dlatego łatwo można ją roz
poznać.

Zastosowanie: bardzo cienki, prawie galareto
waty miąższ sprawia, że dla grzybiarzy nie
przedstawia ona wartości.
Uwagi ogólne: słowo mucus, z którego wy
prowadzono mucida jako nazwę dla gatunku,
wskazuje na śluzowatą skórkę tej monetki.

112

WrJ-1

Blaszkowe

* I

113

Monetka korzeniasta Xerula radicata (RELHAN EX FR.) SING.

Wygląd: grzyb ten jest często spotykany. Ka
pelusz o średnicy 5-7 cm. Jeśli pociągnąć
palcem po jego skórce, można stwierdzić, że
jest ona kleista, a jednocześnie szorstka i po
marszczona. O miąższu tego grzyba prawie
nie ma co mówić: kapelusz jest niezwykle
cienki. Początkowo pojawia się jako wypukły,
po czym bardzo szybko otwiera się prawie
płasko. Fałdy i żłobki wybiegają promieniście
z mniej lub bardziej garbkowatego środka.
Pod dającą się ściągać śluzowatą skórą spo
strzec można żółtawobrunatne, rzadko biała
we lub orzechowobrunatne zabarwienie. Sze
rokie blaszki przyrastające do trzonu
lub zbiegające, z ząbkiem, białe, niekiedy
z brązowymi ostrzami. Trzon może osiągać
znaczną wysokość, mianowicie do 15 (20) cm
i tylko rzadko przekracza grubość 1 cm. Na
jego gładkiej powierzchni, zabarwionej na
blady kolor kapelusza, daje się zauważyć po
dłużne żłobkowanie lub bruzdkowanie.
U podstawy jest lekko zgrubiały. Następną
dobrą cechą charakterystyczną jest korze-

Wygląd: wychodzący z podłoża, początkowo
wypukły kapelusza miarę dojrzewania otwie
ra się coraz bardziej. Ciągle jednak utrzymuje
się słabo dzwonkowaty jego kształt, o średnicy
do 3-4 cm: w środku można jeszcze rozpo
znać lekki garbek, nawet u bardzo płaskich
osobników. Oproszona skórka ma barwę mle-
cznobrunatną, prawie kasztanowatą, a brzeg
nieco żłobkowany. Blaszki szerokie, luźno
ustawione, przyrastające do trzonu. Ten łam
liwy grzyb zawdzięcza swą nazwę wyglądowi
trzonu. Nazwa gatunkowa longipes oznacza

„długa noga" i rzeczywiście trzon może do

chodzić do wysokości 20 cm. Również i polska

nazwa podkreśla tę cechę. Trzon o barwie
podobnej do kapelusza, aksamitny w dotyku,
u wielu osobników lekko bruzdkowany. Przy
przecięciu ukazuje się, zarówno w kapeluszu

jak i trzonie, biały miąższ o nieco gorzkawym
smaku.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: monetka długotrzonowa jest
w Europie szeroko rozpowszechniona; rośnie

niasta nasada trzonu. Biały miąższbsz smaku
i zapachu.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: w środkowej Europie rozprze
strzeniona dość równomiernie od nizin po niż
sze położenia górskie. U nas dość częsta. Od
czerwca aż do jesieni rośnie we wszystkich
lasach liściastych na gnijących korzeniach,
przy pniakach i murszejących gałęziach, poje
dynczo lub w grupach. Niekiedy zasiedla na
wet lasy iglaste.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobne do
niej są niektóre monetki, jak np. monetka dłu
gotrzonowa (X. longipes). Pomylenie z innymi
prawie nie jest możliwe.
Zastosowanie: monetka korzeniasta jest jadal
na i daje się używać w mieszance z innymi,
lecz ma niewielką wartość i wydajność.
Uwagi ogólne: po łacinie radicata oznacza
„korzeniasta".

w ciepłych lasach liściastych na martwych wy
krotach, koło dębów, kasztanów i buków.
Oprócz tego należy do grzybów występują
cych w ciepłych, świetlistych dąbrowach. Poja
wia się od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieją dwie
odmiany monetki długotrzonowej, które różnią
się, między innymi, barwą trzonu. Jednakże
samo oznaczenie ich jest bardzo trudne i bez
znaczenia dla zbieraczy grzybów jadalnych.
Na zdjęciu dobrze widać owłosienie trzonu.
Zastosowanie: w piśmiennictwie spotkać moż
na różne opinie na temat wartości pokarmo
wej tego grzyba: od jadalnego do niejadal
nego. Nie musimy jednak spożywać wszyst
kiego, co wygląda na jadalne.

Monetka długotrzonowa Xerula longipes (BULL.) DÓRFELT

114

115

Połówka wczesna Agrocybe praecox (PERS. EX FR.) FAY.

Wygląd: kapelusz rzadko osiągający 7 cm śre
dnicy, początkowo wypukły, później spłasz
czony, przeważnie barwy ochrowej lub ochro-
wobrunatnej; może być także brudnobiały; pó
źniej z żóttawomlecznymi miejscami w cent

rum. Blaszki zatokowo przyrośnięte do trzonu,
początkowo białawe (koloru bladej gliny),

w miarę dojrzewania stają się brudnobrązo-
we. Przecięte pionowo trzony młodych osob
ników ukazują podłużne jądro rdzeniowe, póź
niej jednak stają się puste. Pod kapeluszem
znajduje się skórzasty, bruzdkowany pierś
cień, z którego pozostają często strzępy wi
szące na brzegu kapelusza. W żadnym wypad
ku nie należy kierować się mącznym zapa
chem miąższu, podkreślanym w niektórych
książkach opisujących grzyby. Nie jest on bar
dzo wyraźny. Niektóre osobniki mogą mieć
smak nieprzyjemny i gorzki.
Wysyp zarodników: szarobrunatny.
Występowanie: połówka wczesna pojawia się
już w maju i spotykana jest do miesięcy let
nich. Rośnie na łąkach i pastwiskach, w ogro-

Agrocybe aegerita (BRIG.) SINO. « ^ « )

Wygląd: początkowo półkulisty, następnie pła
ski kapelusz osiąga średnicę najwyżej 10 cm;
ma kolor szarobrunatny, żółtorudawy lub bla-
dorudawy; ku środkowi, który tu i tam może
mieć lekkie garbki i zagłębienia, barwa ciem
nieje; brzeg jest białawy. Skórka często bywa
popękana. Blaszki ściśle ustawione, nieregu
larne, przyrośnięte i z ząbkiem, zbiegające po
trzonie. Młode mają odcień białawy, w miarę
rozwoju zabarwiają się na kolor cynamonowo-
brązowy. Trzon wysokości do 15 cm może być

zgięty, cieńszy ku dołowi, a jego podstawa
czasami brunatnieje. W górnej części trzonu
znajduje się biały, skórzasty i zwisający pierś
cień. Jego miąższ jest twardy, biały lub niekie
dy lekko brunatny. Grzyb pachnie nieco nie

przyjemnie serem lub zjełczałym tłuszczem.

Wysyp zarodników: brunatny.
Występowanie: jest to gatunek południowy,

pospolity w krajach śródziemnomorskich.
W środkowej i północnej Europie coraz rzad
szy. Jego stanowiska związane są z dużymi
dolinami rzek, gdzie można go znaleźć w za-

116

dach i parkach, w lasach dębowo-bukowych

i bukowo-jodłowych, woli gleby lekko kwaśne.
Możliwość popełnienia pomyłki: mamy tu do

czynienia z bardzo zmiennym gatunkiem, przy
czym rozgraniczenia w obrębie rodzaju są

również trudne. A. dura jest zwykle potężniej

sza, o bardziej zwięzłym miąższu, często ma
skórkę kapelusza popękaną na drobne pólka;

rośnie na stanowiskach suchych, ciepłych, wa
piennych. A. paludosa rośnie tylko w miejs

cach wilgotnych.
Zastosowanie: jako grzyb jadalny raczej nie
wchodzi w rachubę.
Uwagi ogólne: rodzaj obejmuje wiele gatun
ków bardzo trudnych do rozróżnienia. Bez do
świadczenia i mikroskopu nie dadzą się ozna
czyć. Praecox oznacza „przedwczesna".

cisznych miejscach. Jego owocniki zwykle ro
sną w kępkach na pniakach i gałęziach drzew
liściastych, przede wszystkim na różnych ga

tunkach topoli i wierzb, od wiosny do jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie
możliwa.
Zastosowanie: Agrocybe aegerita znana i lu
biana była już w starożytności. U Rzymian
i Greków była cenionym grzybem jadalnym
i w tamtych czasach specjalnie hodowanym.
Ponieważ w naszych szerokościach geografi

cznych jest rzadka, powinna być chroniona!
Uwagi ogólne: w obszarach śródziemnomors
kich, szczególnie na południu Francji, grzyb
ten jest specjalnie hodowany na grubych krę
gach topoli, których powierzchnię pociera się
brązowymi blaszkami dojrzałych owocników

i kładzie na to płaty darni.

Łuskwiak złotawy Pholiota aumella (BATSCH EX FR.) KUMMER

Wygląd: mięsisty kapelusz o średnicy 6-12 (16)
cm, jest najpierw dzwonowaty, później wypuk

ły. Początkowo z jego przez dłuższy czas pod
winiętego brzegu zwisają resztki żółtawo za
barwionej osłony częściowej. Barwa kapelusza
waha się między cytrynowo- a rdzawożółtą.
Zwracają uwagę ciemne łuski znajdujące się
na powierzchni kapelusza, które wyglądają jak
przyklejone. Przy wilgotnej pogodzie kapelusz

jest błyszczący i lepki, łuski pęcznieją galareto
wato i łatwo mogą zostać zmyte. Szeroko, zato-

kowato wycięte lub zaokrąglone, przyczepione
do trzonu blaszki są początkowo żółtawe, póź
niej oliwkowo-, a wreszcie kasztanowobrunat-
ne, o żółtawo orzęsionych ostrzach. Trzon przy
grubości 1-1,5 cm osiąga wysokość 5-8 cm.
Jest on żółtawy, z rdzawobrunatną podstawą.
U młodych osobników wierzchołek trzonu ota
cza pierścieniowata, żółtawa, wełnista osłona,
która podczas otwierania się grzyba pęka
w włosowato-kłaczkowate łuski lub obrączkę.

Żółtawobiały miąższ]es\ dość twardy i niekiedy

pachnie rzodkiewką.

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-10 (15) cm,
początkowo dzwonowato wypukły, następnie
rozpostarty, z wypukłym środkiem. U osobni
ków młodych kapelusze są zamknięte, a brzeg
przez dłuższy czas pozostaje podwinięty; póź
niej często bywa obwieszony osłoną częścio
wą. Rdzawo- lub ochrowożółta skórka kapelu
sza jest gęsto, okółkowato pokryta ciemniej
szymi, nieścieralnymi łuskami. Przyrośnięte,
gęsto ustawione blaszki są początkowo wos-
kowoźółte, później zabarwione rdzawo. Trzon
wysoki do 12 (20) cm, grubości 1-1,5 cm, zaba
rwiony tak, jak kapelusz i pod poszarpaną
strefą pierścienia pokryty gęsto odstającymi,
ciemniejszymi łuskami; nad strefą pierścienia
gładki. Pierścień zwisający i włóknisto-frędz-
lowaty. Miąższ żółtawy, pachnie zmurszałym
drewnem; smakuje niezbyt przyjemnie, niekie

dy przypomina nieco rzodkiewkę.
Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: pospolity i równomiernie roz

mieszczony. Tworzy owocniki od września do
listopada, przeważnie kępkowo, na żywych

Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: łuskwiak złotawy wyrasta
przeważnie gromadnie na żywych pniach
drzew liściastych (jabłonie, buki itd.), często

na wysokości kilku metrów. Owocniki znajdo

wane bywają w październiku/listopadzie, nie

kiedy jednak również wiosną (kwiecień/maj).
Grzyb u nas dość częsty.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bny do niego jest inny łuskwiak, Ph. adiposa.
na dodatek bardzo zmienny w wyglądzie. Inni
krewniacy łuskwiaka złotawego są wprawdzie
również bardzo podobni, ale występują albo
na drzewach iglastych, albo pojedynczo na

drzewach liściastych.
Zastosowanie: wprawdzie grzyb jest jadalny,
ale raczej umiarkowanej jakości. Aurivella
znaczy „złotoskóra".

pniach, na korzeniach i dolnych częściach
pniaków prawie wszystkich naszych krajowych
drzew. Głównymi gospodarzami w lesie są
świerki (rzadziej jodły), a poza lasem jabłonie.
Grzyb jest saprofitem, ale też niebezpiecznie
pasożytuje w zranieniach drzew (wywołuje
białą zgniliznę).
Możliwość popełnienia pomyłki: można go
mylić z różnymi gatunkami opieniek, które jed
nak różnią się tym, że mają gładkie trzony
i zabarwienie bardziej brunatne, a oprócz tego
białawy wysyp zarodników. Łuskwiak nastro
szony należy w swym rodzaju (około 30 gatun
ków) do grupy gatunków z mniej lub bardziej

łuskowatym kapeluszem i trzonem. Niektóre
z nich wyglądają bardzo podobnie; identycz
ność innych nie jest jeszcze całkowicie wyjaś
niona.

Zastosowanie: grzyb warunkowo jadalny,
w każdym razie powinien być obgotowany.
Uwagi ogólne: sąuarrosa oznacza „strupiasto
łuskowata".

Łuskwiak nastroszony Pholiota sąuarrosa (PERS. EX FR.) KUMMER -Q)

118

119

Luskwiak niszczący Pholiota destruens (BROND.) QUEL.

(55

Wygląd: kapelusz ma średnicę 4-10 cm; naj
pierw pótkulisty, następnie uwypukla się sze
roko, a w końcu silnie rozpłaszcza. Na żół-
tawobrunatnym tle skórki mięsistego, prawdzi
wie masywnego kapelusza występują duże,

nieregularne, białawe, wełniste łuski. Łuski są
również na brzegu razem ze zwisającymi re

sztkami osłony. Blaszki ściśle ustawione,
przyrastają do trzonu. Ich początkowo białawy
kolor z biegiem czasu zmienia się coraz bar
dziej na brunatny lub tabaczkowobrunatny.
Krótki, gruby trzon osiąga średnicę prawie
4 cm, przynajmniej u starszych, do 10 cm
wysokich owocników. Ku podstawie jest jesz
cze bardziej rozszerzony i lekko korzeniasty.
Na białawej lub jasnobrunatnej powierzchni
ma on nieregularne, włókniste łuski. Pod ka
peluszem znajduje się również włóknisty, nie
trwały pierścień. M/$ższłuskwiaka niszczące
go pozostaje niezmiennie biały, tylko u pod
stawy trzonu jest cynamonowobrunatnawy,
w smaku mdły, choć może być też gorzki.
Wysyp zarodników, ciemnobrunatny.

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-25 (30)cm; po
czątkowo pojawia się w kształcie kuli, stop
niowo się otwiera i może wówczas być lekko
wgnieciony w środku; pozostaje przy tym cen-
talnie położony, słabo zaznaczony garbek. Skó

rka, niekiedy pomarszczona, może mieć kolor

złotożółty, żółty, ochrowoczerwonawy lub brzo
skwiniowy. Jej powierzchnia, początkowo drob

no pylistoziarnista, u dorosłych osobników robi

wrażenie aksamitnej. Cienkie blaszki, niezbyt
szerokie, szeroko przyrastają do trzonu, są ści
śle ustawione i kończą się ząbkiem. Ich zabar
wienie zaczyna się od ochrowego i stopniowo
zmienia w brunatnożólty. Na ochrowej również
powierzchni trzonu znajdują się bardzo delikat
ne żłobki i malutkie ziarenka. Nad bardzo du
żym, płatowatym, zwisającym pierścieniem,
dobrze widocznym po oderwaniu się od brzegu
kapelusza, ukazuje się nagi, białawy trzon, ku
listy i silny; może osiągać wysokość 20 (30) cm.
Miąższ zmienia zabarwienie z biegiem czasu
od bieli do odcienia żółtawego, w dolnej części

trzonu do czerwonawego.

Występowanie: rośnie na pniakach topoli. Po
jawia się na nich od lata do jesieni. U nas
dość częsty. W Europie częstszy na południu,
lubi ciepłe łęgi nadrzeczne.
Możliwość popełnienia pomyłki: na pierwszy

rzut oka i przy mniejszym doświadczeniu moż
na go wziąć za łuskwiaka złotawego (patrz
opis str. 118). Bardzo rzadka Ph. heteroclita
ma żółtawy kapelusz obsypany brunatnawymi
ku brzegowi jasnoochrowymi, włóknistymi łu-
seczkami i rośnie pojedynczo, przeważnie na
brzozach, rzadziej na olchach.

Zastosowanie: grzyb nie jest trujący, lecz, jak
wspomniano, bywają osobniki o intensywnym,
gorzkim smaku.
Uwagi ogólne: destruens znaczy „niszczący".

Wysyp zarodników: ochrowy.
Występowanie: grzyb występujący przede
wszystkim w krajach południowych i południo
wo-wschodnich. U nas rzadki; przy odrobinie
szczęścia można go znaleźć na brzegach
dróg, koło pokrzyw, przeważnie w gromadzie,

na polankach śródleśnych, w pobliżu drzew
iglastych i olch. Gatunek rzadki, zasługuje na
ochronę.
Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na swoisty wygląd, grzyba tego nie da się
pomylić.

Zastosowanie: aksamitka ztota jest jadalna,
powinno się ją jednak oszczędzić.
Uwagi ogólne: zdjęcie nie pokazuje grzyba
w jego naturalnym środowisku. Aurea znaczy
„złotożółta, pozłacana".

Aksamitka złota Phaeolepiota aurea (MATT. EX FR.) MRE. -Q)

120

Blaszkowe

np&.

Helmówka obrzeżona Galerina marginata (FR.) KUHN. OK)

Wygląd: kapelusz o średnicy do 4 cm, począt
kowo stożkowaty, później plaski, gdy jest wil
gotny - miodowo-, ochrowo- lub żóltobrunatny
z przeświecającym, bruzdkowanym brzegiem;
suchy - jasnożóttobrązowy, nagi i gładki. Bla
szki przyrastają prosto do trzonu lub krótko
zbiegają, ściśle ustawione, wąskie, początko
wo jasnoochrowe, u dojrzałych osobników
rdzawobrunatne. Trzon walcowaty, u podsta
wy białowłóknisty, u góry jasnomiodowy, ku
dołowi ciemniej brunatny, u wierzchołka biało
oproszony. Pod wysoko osadzonym, skórzas-

tym, przeważnie wzniesionym ku górze i szyb

ko znikającym pierścieniem znajduje się na

trzonie nieco jasnych kosmków. Miąższ kape

lusza cienki, żółtawy, trzonu ciemnobrunatny.
Przy skaleczeniu pachnie mąką.

Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: grzyb kosmopolityczny, rosną
cy w kępkach, lecz również i pojedynczo, na

pniakach drzew iglastych i liściastych. Owoc-
niki pojawiają się od sierpnia do października.

Wygląd: kapelusz o średnicy 4-5 (8) cm. Mło
de, wypukłe grzybki otwierają się z czasem
całkowicie, przy czym zawsze pozostaje mały
garbek. Skórka zupełnie gładka i wilgotna;
w czasie opadów owocnik może nasiąknąć
wodą, co bardzo wpływa na zmianę barwy
kapelusza: brudnożółto- lub cynamonowobru-
natna, w czasie suszy staje się bledsza. Na
brzegu widać cienkie bruzdkowanie; podczas
wilgoci garbek jest otoczony szeroką strefą
higrofaniczną, a więc ciemniejszą. Blaszki
ustawione ciasno, przyrośnięte i nieco zbiega

jące na trzon, początkowo żółtawe, później

rdzawobrunatne. Trzon może osiągać wyso
kość do 6 (10) cm, jest smukły, początkowo
pełny, z czasem pusty i wyraźnie łykowaty,
z pierścieniem, który na tyle szybko zanika, że
nie na wszystkich egzemplarzach można go
rozpoznać. Poniżej tego skierowanego ku gó
rze, często przez wysyp zarodników zabar
wionego na brązowo pierścienia jest trzon

ciemnordzawobrunatny i nieco łuseczkowany,
powyżej - jaśniejszy i nieco żłobkowany.

Możliwość popełnienia pomyłki: hełmówka
obrzeżona jest niebezpiecznym „sobowtó
rem" łuszczaka zmiennego (Kuehneromyces
mutabiliś), który jednak ma pod wyraźnie za

znaczonym pierścieniem łuski, jest ciemniej
szy, silnie higrofaniczny i nie pachnie mąką.

Ponieważ hełmówka obrzeżona ma takie sa
me wymagania co do podłoża i klimatu, zbie
racze grzybów jadalnych muszą doskonale

znać obydwa grzyby!
Zastosowanie: hełmówka obrzeżona jest nie

bezpiecznym grzybem trującym; zawiera tę

samą substancję, która znajduje się w mucho
morze jadowitym.
Uwagi ogólne: rodzaj Galerina obejmuje około
55 gatunków, częściowo bardzo trudnych do
oznaczenia, z czego co najmniej 3 są bardzo
trujące. Marginata oznacza „obrzeżona".

Miąższ kapelusza blady, trzonu brunatny, ma
przyjemny zapach i łagodny smak.

Wysyp zarodników: ochrowobrunatny.
Występowanie: łuszczak zmienny jest grzy
bem pospolitym i rzadszym tylko w okolicach
o skąpych opadach. Na nizinach, w lasach
mieszanych z udziałem buka woli raczej drze
wa liściaste. Rośnie tu od kwietnia do listopa
da/grudnia przeważnie w dużych kępkach na
pniach i martwych pniakach drzew liściastych.
Wydaje się, że w wyższych położeniach grzyb
ten przenosi się na drzewa iglaste.
Możliwość popełnienia pomyłki: niebezpiecz
ne jest pomylenie go z hełmówka obrzeżoną.
Nieco podobne maślanki (Hypholoma) nie ma

ją pierścienia. Jadalna kruchaweczka wilgotna

(Psathyrella hydrophila) wprawdzie ma rów
nież brunatny, higrofaniczny kapelusz, ale bia

ły, pozbawiony pierścienia trzon.
Zastosowanie: jadalny.

Łuszczak zmienny Kuehneromyces mutabiliś (SCHFF. EX FR.) SING. & SMITH

122

Maślanka wiązkowa Hypholoma fasciculare (HUDS. EX FR.) KUMMER OJK

Wygląd: siarkowożółty kapelusz o średnicy do
7 cm, z wyraźnie brązowawym środkiem. Owo-
cnik pojawia się kulisty, szybko jednak staje się

płaski. Na brzegu miąższ jest bardzo cienki,
skórka całkiem gładka; u niektórych egzemp
larzy zachowują się na brzegu żółtawe resztki
osłony. Problemy przy określeniu nastręczają
blaszki, mają odcień źółtawozielony. Młode są
siarkowożółte, później, z powodu wysypu doj
rzałych zarodników, stają się oliwkowobrunat-
ne. Są one gęsto ustawione i przyczepione do

trzonu. Trzon może dochodzić do wysokości 10
cm. Wrażenie łamliwości podkreśla jego nie
wielka średnica: 0,5-1 cm. Na jego żółtawej
skórce, bardzo wysoko u góry, często można
zauważyć niewyraźną strefę pierścienia. Przy
nacięciu kapelusza ukazuje się siarkowożółty

miąższ bardzo gorzki w smaku.

Wysyp zarodników: szarofioletowy.
Występowanie: grzyb pospolity, wyrasta za
wsze kępkowo w dużych ilościach na mur-
szejących pniakach drzew iglastych i liścias
tych. Pojawia się od maja do grudnia.

Wygląd: kapelusz wyrośniętych egzemplarzy
dochodzi do 8 cm średnicy, jest całkiem gła
dki, początkowo wypukły, później płaski, bar
wy żółtobrunatnej, bez zielonkawego odcienia.

Blaszki przyczepione, w młodym stadium po
czątkowo blade, szybko jednak zmieniają wy
gląd na wyraźną dymną szarość, która nie
przyjmuje żadnych zielonkawożółtawych od
cieni charakterystycznych dla trującej maślan
ki wiązkowej. Trzon może dojść do 10 cm
wysokości przy 0,5-1 cm grubości. Ku górze
widać jaśniejsze odcienie, ku podstawie zagę

szcza się ciemniejszy, żółty brąz. Często zgię
ty trzon jest wewnątrz pusty. Miąższ biały, bez
specjalnego zapachu i smaku.
Wysyp zarodników: szarofioletowy.
Występowanie: maślanka łagodna jest szero
ko rozpowszechniona; zasiedla drewno drzew
iglastych, przede wszystkim pniaki świerków
i sosen; bardzo rzadko na drzewach liścias
tych. Rośnie kępkowo prawie przez cały rok,
lecz przeważnie pojawia się w dwóch rzutach:
od marca do maja i od września do grudnia.

Możliwość popełnienia pomyłki: z maślanką
łagodną (H. capnoides), która jednak nie ma
zielonkawo zabarwionych blaszek i rośnie na
drzewach iglastych- i z maślanką ceglastą (H.
sublateritium), gorzkim, niejadalnym gatun
kiem grzyba z żółtozielonkawą resztką osłony.
Zastosowanie: przez dłuższy czas maślanka
wiązkowa miała opinię grzyba niejadalnego.
Nowe dane wykazują, że zawiera ona substan
cje trujące występujące również u muchomora
sromotnikowego.
Uwagi ogólne: aby uniknąć nieprzyjemnych
pomyłek, należy zapoznać się z innymi, za
mieszczonymi poniżej opisami maślanek.
Grzyb na ilustracji rośnie na kawałku drewna
zagrzebanego w mchu. Fasciculare oznacza
„wiązkowa, pęczkowa".

Możliwość popełnienia pomyłki: z trującą ma
ślanką wiązkową (H. fasciculare). Również
z łuszczakiem zmiennym (Kuehneromyces
mutabilis), co jednak nie pociąga za sobą
nieprzyjemnych następstw. Zbieracz powinien
koniecznie zwrócić uwagę na opisy obu mylą
cych gatunków.
Zastosowanie: maślanka łagodna należy do
ulubionych grzybów jadalnych. Do spożycia
nadają się tylko kapelusze, gdyż trzony często
bywają łykowate.
Uwagi ogólne: jeśli nie ma pewności, lepiej
powstrzymać się od zbierania. Rodzaj maślan
ka obejmuje około 17 gatunków rosnących
kępkowo na drewnie lub mchach torfowych.
Niektóre gatunki są gorzkie i dlatego niejadal
ne. Capnoides oznacza „dymny".

Maślanka łagodna Hypholoma capnoides (FR.) EX FR. KUMMER

124

Wrf-l

125

Maślanka ceglasta Hypholoma sublateritium (FR.) Q U E L

Wygląd: nazwa jest nieco myląca w odniesieniu
do barwy kapelusza, który ma średnicę 6-8 cm,
jest początkowo kulisty i może się otworzyć do
kształtu płaskiej półkuli. Tylko środek przybiera
barwę prawie ceglastoczerwoną. Przy brzegu lub
w jego kierunku brunatna czerwień blednie w wi
doczny sposób do niepozornej, wodniście brunat

nej czerwieni lub ochry. U młodych osobników
widoczne są żółtozielonkawe kosmyki osłony,
szczególnie na brzegu kapelusza. Poza tym skór
ka kapelusza jest gładka i sucha. Blaszki przy

trzonie zaokrąglone, gęsto ustawione, początkowo
o odcieniu białawożółtawym, później oliwkowo-
szarym, w końcu zabarwiają się od spadających
zarodników na kolor prawie czarny z lekkim od
cieniem oliwkowym, przy czym mają jaśniejsze
ostrza. Trzon może mieć wysokość 12 cm. Jest on
smukły, pusty i, począwszy od białawożółtawego
koloru pod kapeluszem ku podstawie, ciemniejący
do brunatnego. Tuż pod kapeluszem znajduje się
strefa osnówki (cortina), barwiąca się na ciemno
przy wysypie zarodników. Miąższ bialożółtawy
i lekko gorzki.

Wygląd: kapelusz grzyba ma średnicę 2-3 (5)
cm. Początkowo nad podłożem pojawia się
trzy czwarte kuli, następnie tylko trochę się
uwypukla i, zasadniczo, pozostaje zawsze pół-
kulisty - cecha, której zawdzięcza nazwę ga
tunkową. Barwa kapelusza jaskrawożółta lub
żółtawozielona, dobrze odbijająca od otocze
nia. Skórka gładka i lepka. Szerokie, gęsto
ustawione blaszki przyrastają do trzonu i są
zabarwione na kolor szarofioletowy. Ostrza
blaszek jaśniejsze. Trzon u dorosłych egzem
plarzy osiąga wysokość do 12 cm, jest kleisty,
bladożółty i ma na górze skórzasty pierścień,
niezbyt trwały. U niektórych dojrzałych osob
ników prawie nie można go już zauważyć.
Przy przecięciu widać blady, żółtawy miąższ,
który nie zmienia barwy na powietrzu i pach
nie lekko mąką.

Wysyp zarodników: fioletowobrunatny.
Występowanie: pierścieniak ten rośnie na na
wozie bydlęcym i końskim, na łąkach, pastwis
kach, na brzegach dróg itp. U nas pospolity,
pojawia się wiosną i pozostaje do jesieni.

Wysyp zarodników: oliwkowopurpurowobrunatny.
Występowanie: maślanka ceglasta jest u nas po
spolita. Spotkać ją można głównie od końca sierp
nia do końca listopada, ale może dawać także
pierwszy wysyp wiosną; rośnie na próchniejących
pniach drzew liściastych. W naszych szeroko
ściach geograficznych występuje rzadziej niż ma
ślanka łagodna i maślanka wiązkowa.
Możliwość popełnienia pomyłki: z innymi gatun
kami maślanek. Pomylenie jej z łuszczakiem
zmiennym (Kuehneromyces mutabilis) czy maś
lanką łagodną (H. capnoides) nie pociąga niebez
piecznych skutków, gdyż oba należą do dobrych
grzybów jadalnych.
Zastosowanie: grzyb podejrzewany jest o to, że
wywołuje zaburzenia przewodu pokarmowego.
Z powodu ostrego smaku nie wchodzi w rachubę
jako grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: sublateritium oznacza „prawie ceg
lasta".

Możliwość polenienia pomyłki: wielkość,
kształt (półkula!) i miejsce występowania spra
wiają, że jest on dobrze rozpoznawalny. Od
niektórych blisko spokrewnionych gatunków
można go odróżnić jedynie pod mikroskopem.
S. stercoraria jest przez niektórych autorów
uznawany tylko za odmianę omówionego wy

żej grzyba. Ma on bardziej wypukły kapelusz,
bardziej łuskowaty trzon i włosowate cystydy

na ostrzach blaszek (mikroskop!).

Zastosowanie: już choćby ze względu na śro
dowisko występowania nie wchodzi w rachubę
jako grzyb jadalny.

Uwagi ogólne: pierścieniak półkulisty wystę
puje przede wszystkim w krajach południo
wych, niekiedy bardzo często. Semiglobata

znaczy „półkulista".

Pierścieniak półkulisty Strophana semiglobata (BATSCH EX FR.) QUEL

126

Pierścieniak uprawny Stropharia rugosoannulata FARLOW EX. MURR. « £ • )

Wygląd: kapelusz tego typowo południowego
grzyba jest większy niż u jego krewniaków,
a mianowicie ma średnicę 5-15 cm. Począt
kowo wypukty, w miarę postępującego dojrze
wania zmienia się na spłaszczony, blaszki jed
nak nie są widoczne. Skórka sucha, błysz
cząca i wilgotnolepka, koloru ochrowego lub
ceglastobrunatnego z lekko lilaróżowym od
cieniem. Ściśle ustawione blaszki przyrastają
do trzonu. Ich blade, szarofioletowe zabarwie

nie zbliżone jest nieco do barwy kapelusza.

Trzon może dochodzić do wysokości 15 cm

i przy grubości do 2,5 cm robi wrażenie sto

sunkowo silnego. Jest pełny, u góry białawy,

u dołu żółtawy. Pod kapeluszem znajduje się

szeroki, skórzasty, biały pierścień, u góry bru-
zdkowany, który jest barwiony na ciemno
przez wysyp zarodników. Miąższ przy przecię
ciu biały i nie zmienia barwy; bez zapachu,
w smaku niekiedy nieco ziemisty.
Wysyp zarodników: purpurowoszarobrunatny.
Występowanie: pierścieniak uprawny wyrasta
od lata do jesieni na resztkach roślinnych,

słomie, nawiezionej ziemi, na polach kukury
dzy i piaszczystych brzegach rzek. Daje się
hodować na glebie zmieszanej ze słomą.
W Polsce wprowadzony do uprawy w 1970 r.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bny do podejrzanego o właściwości trujące
pierścieniaka wybujałego (S. Hornemannii),
który jednak ma wyraźnie lepki kapelusz o bar
wie żółtawobrunatnej i trzon w dolnej części
bardzo wyraźnie pokryty łuskami. Ma on rów
nież zwisający, bruzdkowany pierścień, który
jest jednak nietrwały. Wyrasta w lasach szpil
kowych na ściółce ze zbutwiałych igieł, chęt
nie wśród wątrobowców. Rozpowszechniony
w północnej Europie.
Zastosowanie: pierścieniak uprawny jest grzy
bem jadalnym.
Uwagi ogólne: nie warto szukać go w celach
spożywczych, gdyż bywa w sprzedaży. Daje
się również łatwo hodować. Rugosoannulata
znaczy „pofałdowana i prążkowana".

Pierścieniak grynszpanowy Stropharia aeruginosa (CURT. EX FR.) QUEL « H = )

Wygląd: żaden z grzybów nie wygląda bar
dziej trująco, żaden mniej jadalnie. Średnica
jego kapelusza ma 5-8 cm. Śluzowata skórka
połyskuje prawie nienaturalną zielenią lub
niebieską zielenią, da się jednak łatwo zdzie
rać. Z brzegu zwisają resztki osłony, a w ślu
zie pływają białe łuseczki. Białawe, mniej lub
bardziej szarofioletowe blaszki ma\ą wyraźnie

jaśniejsze ostrza i przyrastają szeroko do

trzonu wysokiego 5-6 (10) cm. Również i jego

powierzchnię pokrywa lepka, blada warstwa
w kolorze niebieskawym lub zielonawym. Na

tychmiast daje się zauważyć zarówno jego

włóknistość, jak i skórzasty, wzniesiony pierś
cień siedzący na trzonie pod kapeluszem.
Osypujące się zarodniki szybko barwią ten
kołnierz na ciemno. Miąższ jest biały i miękki.
Wysyp zarodników: purpurowobrązowy.

Występowanie: od lata do jesieni można spot

kać pierścieniaka grynszpanowego w lasach
liściastych i szpilkowych, przede wszystkim
pod bukami, często na resztkach drewna
i pniakach drzew. U nas pospolity.

Możliwość popełnienia pomyłki: z brunatnoza-
rodnikowym S. caerulea=cyanea. Różnice
makroskopowe są niewielkie, jedynie blaszki

są nieco bardziej brunatne a ostrza jaśniej
zabarwione. Trzon ma nietrwały pierścień
z kosmkami. Pewniejsze cechy różnicujące

można zobaczyć pod mikroskopem: inaczej
niż u pierścieniaka grynszpanowego wykształ
cone na ostrzach blaszek cystydy (komórki
płonne). Grzyb rośnie przeważnie poza lasem,
chętnie pod pokrzywami.

Zastosowanie: może to być dla wielu grzybia

rzy niespodzianką, lecz ten, tak trująco wy
glądający grzyb, jest jadalny.
Uwagi ogólne: pierścieniak grynszpanowy jest
przykładem na to, że nie każdy grzyb wy

glądający podobnie należy do tego samego
gatunku. Aeruginosa oznacza „zupełnie gryn-
szpanowa".

128

129

Wlośnianka korzeniasta Hebeloma radicosum (BULL. EX FR.) RICKEN

Wygląd: kapelusz średnicy 6-15 cm, o dość

grubym miąższu; ma odcień płowy lub blado-
brunatny, często ciemno poplamiony wrośnię
tymi łuskami; pojawia się półkuliście wypukły,
następnie nieco spłaszczony; jest lepki i,
szczególnie przy wilgotnej pogodzie, pokryty
grubym śluzem; suchy szybko zaczyna połys
kiwać. Brzeg kapelusza w młodości podwinię
ty, niekiedy ze zwisającymi kosmkowato re
sztkami pierścienia. Blaszki początkowo mają
blady kolor gliny, z czasem są kakaowobrązo-
we, dość ściśle ustawione, wybrzuszone, pra
wie wolne lub zatokowato przyrośnięte do
trzonu. Pełny, łykowaty trzon, wysoki 10-15
cm, szeroki 2-3 cm, u podstawy wybrzuszony
i przechodzący w długi, wrzecionowaty „ko
rzeń" (nazwa!). Ponad gruboskórzastym, pra
wie podwójnym pierścieniem trzon jest kosm
kowato oproszony, poniżej pokryty łuskami,
ułożonymi okółkowo-wężykowato. Barwa trzo
nu o odcieniu bladoszarym lub bladobrunat-
nym. Białawy miąższ rozsiewa intensywny za
pach gorzkich migdałów lub marcepanów,

szczególnie w okolicy blaszek. Smak począt
kowo łagodny, później lekko gorzki.
Wysyp zarodników: gliniastobrunatny lub taba-
czkowobrunatny.
Występowanie: głównie w Europie Środkowej:
na wschód i północ staje się coraz rzadszy.
Włośnianka korzeniasta czuje się dobrze w la
sach liściastych, szczególnie bukowych, na
glebach żyznych, mniej lub bardziej wapien
nych; brak jej w kwaśnych lasach iglastych.
Owocniki pojawiają się od lipca do paździer
nika spod pni i pniaków.
Możliwość popełnienia pomyłki: włośnianka ko

rzeniasta jest najprawdopodobniej jedynym ga

tunkiem włośnianek, który można od razu roz

poznać. Jest ona bardzo charakterystyczna
dzięki głęboko zakorzenionemu trzonowi o gru
bych łuskach i ze skórzastym pierścieniem.

Zastosowanie: niejadalna, gdyż często gorzka.
Uwagi ogólne: w łacinie radicosum znaczy

„korzeniasta".

Czernidlak gromadny Coprinus disseminatus (PERS. EX. FR.) S.F. GRAY

Wygląd: nazwa gatunkowa disseminatus
oznacza „rozsypany, szeroko rozsiany" i rze
czywiście na niewielkiej przestrzeni pojawia
się wiele setek kapelusików, początkowo za
okrąglonych, później dzwonkowato rozposta

rtych, o średnicy 1-2 cm. Prawie można by

odnieść wrażenie, że dzwoneczki nie zdołały
się całkowicie otworzyć i że z powodu braku
miejsca pozostał im charakterystycznie pół
otwarty kształt. Zabarwienie kapelusza biała
we, kremowe, ochrowe, później jasnoszare.
Kapelusz zawsze jest ku środkowi ciemniej
szy, promieniście bruzdkowany, pofałdowany,
łamliwy i bardzo nietrwały. Ważna cecha: bla
szki nie rozpływają się atramentowato. Są de
likatne, szerokie, wybrzuszone, przyrośnięte
do trzonu. Początkowo białe, następnie szybko
stają się szarofioletowe, stopniowo nawet bru-
natnofioletowe, przy czym zawsze mają jaś
niejsze ostrza. Białawy trzon, również bardzo
łamliwy, sprawia wrażenie szklanego; jest

cienki, nieomal walcowaty. Tylko niektóre eg
zemplarze rozszerzają się ku podstawie.

Wysyp zarodników: czarnobrunatny.
Występowanie: często można spotkać setki
osobników czernidlaka gromadnego w gęs
tych grupach na próchniejących pniakach
drzew, u podstawy pni i w ich pobliżu, od
wiosny do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyba pra
wie nie można pomylić ze względu na maso
wy pojaw, nie spotykany u prawie żadnego
innego gatunku tej wielkości - i z powodu jego
wyglądu - należy zwrócić uwagę na pofał
dowany, nie rozpływający się kapelusz.
Zastosowanie: nie jest on trujący, lecz jako
grzyb spożywczy bez wartości. Nie powinno
się go niszczyć już choćby ze względu na
niezwykły widok wielkich kęp.
Uwagi ogólne: czernidlak gromadny nie jest

typowym przedstawicielem swego rodzaju.

Nierozpływające się blaszki odróżniają go od
gatunków pokrewnych.

130

Czernidlak błyszczący Copńnus micaceus (BULL. EX. FR.) FR.

Wygląd: polska nazwa gatunkowa podkreśla
właściwość kapelusza - błyszczące, ziarniste
łuseczki na skórce. Również i ten czernidlak

nie jest duży: średnica kapelusza dochodzi do

2-4 cm. Grzybki ukazują się w kształcie lekko
spłaszczonych dzwonków. Powierzchnię mają
pokrytą pręgami podobnymi do bardzo drob

nego plisowania, które ku brzegowi jest coraz
wyraźniej rozpoznawalne i coraz bardziej się
rozszerza. Żółtobrunatne zabarwienie wysyca

się i ciemnieje ku środkowi. U wielu egzemp
larzy przyczynę lekkiego połyskiwania można

rozpoznać tylko pod lupą: są to lekko szkliste

łuseczki. Blaszki szerokie, ku dołowi cienieją
ce, gęsto ustawione, okrągło przyrastające do
trzonu. U młodych osobników można jeszcze
dobrze rozpoznać białe zabarwienie, w miarę
dojrzewania blaszki stają się coraz bardziej
szarobrunatne, aż wreszcie rozpływają się
w ciecz podobną do czarnego atramentu, któ
ra skapuje w dół. Przy wilgotnej pogodzie po
kilku godzinach z ładnego grzybka już prawie
nic nie zostaje. W przeciwieństwie do kapelu-

Wygląd: kapelusz tego bardzo pięknego grzy
ba, o średnicy 5-10 cm, za młodu szczelnie
okrywa biała, płatkowata pochwa, lecz gdy
w miarę wzrostu grzyb wydłuża się i rozsze
rza, warstwa ta pęka na poszczególne małe
płatki i widać ciemnobrunatną lub czarnobru-
natną skórkę kapelusza. Często płatki te by
wają zmywane przez deszcz. W okresie doj
rzałości brzeg kapelusza wygina się do góry
i rozpływa razem z blaszkami, które począt
kowo białe, później różowieją i wreszcie stają
się czarne. Są one wybrzuszone i wolne, to
znaczy nie przyrastają do trzonu. Trzon może
dochodzić do wysokości 25 cm, szczególnie
gdy grzyb znajduje się w grubej warstwie

opadłych liści; przy tym ma grubość 0,5-1,5
cm, jest biały, gładki, nieco cieniejący ku wie

rzchołkowi, łamliwy i pusty. Niekiedy na jego
powierzchni znajdują się również białawe pła

tki. Miąższ białawy, pod skórą kapelusza bru

natny.
Wysyp zarodników: czarny.

sika trzon osiąga dość duże wymiary. Niektóre
egzemplarze dorastają do wysokości 10 cm,
choć przeciętnie dorosłe grzyby osiągają 5-8
cm. Trzony pokryte skórką nagą, białą, lekko
połyskującą, jedwabistą, są wewnątrz puste.
Wysyp zarodków: biały.
Występowanie: pospolity. Od maja do listopa
da ciągle pojawiają się z ziemi małe grzybki:
rosną w mniejszych i większych gromadach
na pniakach lub przy korzeniach drzew liś
ciastych, w lasach i parkach oraz w ogrodach.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bny i makroskopowo nie do odróżnienia jest

C. truncorum. Ma on silniej sfałdowany kape

lusz, u podstawy trzonu znajdują się, podobne
do pochwy, resztki osłony. Zarodniki o nieco
innych kształtach.
Zastosowanie: młode grzyby są jadalne, ale
bezwartościowe.

Występowanie: w próchnicznych lasach liścia
stych na wapieniu; unika ubogich, kwaśnych,
górskich lasów iglastych. Lubi stanowiska cie

niste, nie wysychające. U nas dość rzadki. Na

odpowiadających mu stanowiskach może wy
stępować masowo, podobnie jak czernidlak
pstry [C. comatus). Zwykle pojawia się latem
do późnej jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: z innymi ga
tunkami prawie niemożliwa.
Zastosowanie: jako grzyb jadalny nie wchodzi
w rachubę. Również i w tym wypadku działa
reguła: nie wszystko musi być jedzone.
Uwagi ogólne: rodzaj czernidlak (Coprinus)
obejmuje ok. 90 gatunków. Są to saprobionty
wyrastające na glebie lub drewnie, niektóre
gatunki rosną na nawozie; są bardzo trudne
do oznaczenia. Jako dobry grzyb jadalny moż
na polecić tylko jeden gatunek - czernidlaka
kołpakowatego (C. comatus). Picaceus ozna

cza „dzięciołowaty, pstry jak dzięcioł".

Czernidlak pstry Coprinus picaceus (BULL.) FR.

132

Czemidlak pospolity Coprinus atramentarius (BULL. EX FR.) FR.

Wygląd: czernidlak pospolity należy do grzy

bów większych w obrębie rodzaju. Początko

wo jajowaty kapelusz u góry lekko spłaszczo
ny, otwiera się szybko: rozrywa się brzeg

i grzyb rozpływa się, jak wszystkie czernidlaki,

w czarną masę. Barwa skórki kapelusza waha
się między białawą, popielatą i brudnobrunat-
ną szarością. Ku środkowi kapelusza odcień
szarości przechodzi zawsze w wyraźny brąz.
Oprócz tego w pobliżu szczytu ma małe, wciś
nięte łuseczki. Poza tym rzuca się w oczy
jedwabisty połysk kapelusza i trzonu. Blaszki
są początkowo ściśle ustawione jedna przy
drugiej, prawie na całej długości, przy czym
ich ostrza są wyraźnie płatkowane. Ich piękna
jasna szarość zmienia się szybko na ciemno
szarą, która w końcu rozpływa się smoliście-
czarną masą. Trzon osiąga długość 8-9 cm,
niekiedy 10 cm, ma kształt walcowaty, u wielu
osobników zwęża się ku górze, w dolnej czę
ści, u podstawy, węźlaste zgrubienie. Miąższ
młodych osobników jest biały, starszych sza-
roniebieskawy.

Wygląd: już z daleka zbieracz rozpoznaje cha

rakterystyczny, prawie walcowaty pokrój mło

dych białych grzybów. Ale też wkrótce otwiera
się biały, 5-10 cm wysoki kapelusz i przybiera
kształt wąskiego dzwonka, który szybko za
czyna pękać, rozrywa się frędzlowato i odgina
lekko ku górze. Niepostrzeżenie nadchodzi ko
niec tego tak pięknego początkowo grzyba:
owocnik rozpływa się w mazistą, atramento-
woczarną masę. Włóknista skórka kapelusza
pokryta jest brunatnymi łuskami odstającymi
lekko ku górze. Blaszki niewidoczne u mło
dych, zamkniętych grzybów, gęsto ustawione,
różnej długości, wolne, począkowo białe, póź
niej coraz bardziej przechodzące w róż, pod
koniec rozpływające się razem z kapeluszem.

Trzon walcowaty, wewnątrz pusty, u podstawy

rozszerza się cebulkowato. Na trzonie znaj
duje się ruchomy lecz nietrwały, często od
padający pierścień. Miąższ bardzo delikatny,

w trzonie podłużnie włóknisty.
Wysyp zarodników: czarny.

Wysyp zarodników: czarny.
Występowanie: czernidlak pospolity pojawia
się wiosną, a następnie jeszcze raz jesienią
na brzegach dróg, w ogrodach, parkach; roś
nie gromadnie. Przede wszystkim można go
znaleźć przy pniakach drzew owocowych. Jak

nazwa wskazuje, jest on u nas pospolity.
Możliwość popełnienia pomyłki: duży C. alo-
pecia różni się miejscem występowania. Ten

znany z Ameryki gatunek występuje u nas
bardzo rzadko.
Zastosowanie: młode osobniki, których blaszki
jeszcze się nie zabarwiły, można jeść, jednak
nie dla każego się one nadają. Spożywanie
czernidlaka w każdym razie nie powinno być
związane z piciem alkoholu, gdyż może to
wywołać nieprzyjemne następstwa, między in
nymi utrzymujące się pewien czas wysypki
skórne.
Uwagi ogólne: atramentarius oznacza „atra
mentowy".

Występowanie: od wiosny do jesieni pojawiają
się ciągle nowe owocniki, pojedynczo lub gro

madnie, często masowo, szczególnie na brze
gach lasów, na polach, w ogrodach, przede
wszystkim na żyznych glebach, ale również
i w lasach. Pospolity od nizin po wyższe poło
żenia górskie.
Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na rzucające się w oczy ubarwienie, a przede

wszystkim na charakterystyczny, walcowaty
kształt kapelusza, grzyba tego prawie nie mo
żna pomylić z innymi.
Zastosowanie: czernidlak kołpakowaty należy
do dobrych grzybów jadalnych, ale jeść moż
na tylko młode osobniki. Gdy tylko blaszki
przybiorą różowy odcień, przestaje być przy
datny w kuchni.
Uwagi ogólne: nie powinno się go mieszać
z innymi grzybami. Kapelusz daje się łatwo
oddzielić od trzonu lekkim przekręceniem.
Grzyba prawie nie atakują owady ani ich larwy.

Comatus znaczy „ z czupryną".

Czernidlak kołpakowaty Coprinus comatus (MOLL IN FL. EX FR.) GRAY >Q)

134

Strzępiak strzępiasty Inocybe fastigiata (SCHFF. EX FR.) OUEL. OK)

Wygląd: kapelusz o średnicy 4-7 cm pojawia
się w kształcie małego stożka, który z czasem
coraz bardziej się otwiera. Brzeg wygina się
ku górze i wkrótce zaczyna pękać w wielu

miejscach. Również u całkowicie otwartych
grzybów w środku kapelusza pozostaje sto

żek. Barwa waha się między stomiastożółtą
a ochrowobrunatną, przy czym środek jest
często ciemniejszy. Powierzchnię ma suchą
i silnie promieniście włóknistą. Blaszki niejed
nakowej długości, gęsto ustawione, początko
wo szarawooliwkowe, stopniowo zmieniają się
w brunatnawe, przy czym ostrza są jaśniejsze
niż powierzchnia. Trzon 7 (8) cm wysokości

i 0,5 - 1 cm grubości, ku podstawie lekko się
rozszerzający, wykazuje włóknistą strukturę
podobnie jak kapelusz; wewnątrz wypełniony;

ogólnie mocny, nieregularnie białej barwy,
stopniowo żółkniejący. Włókna trzonu, szcze
gólnie młodych osobników, z małymi, białymi
płatkami. Miąższ białawy, pachnie spermą.
Wysyp zarodników: brunatny.

Wygląd: 3-7 cm mierzy średnica kapelusza
tego grzyba, który początkowo wychodzi z zie
mi jako mały garbek, wkrótce przypomina ma
ły dzwonek, lecz otwierając się coraz bardziej
staje się wreszcie płaski, z garbkiem w środ
ku. Drobne, jedwabiste włókna biegną od
brzegu (który w trakcie rozwoju przeważnie
pęka) do środka kapelusza o barwie białawej,
ochrowej, później ceglastoczerwonawej, trud
nej początkowo do odróżnienia wśród opad

łych liści. Dopiero gdy grzyb przyjmie swe
charakterystyczne, czerwonawe zabarwienie,
stanie się łatwiej rozróżnialny. Blaszki szero

kie i nieregularnie wyrośnięte przyrastają za-
tokowato do trzonu, są czerwonawobiałe, póź
niej oliwkowordzawobrunatne. Trzon może
dochodzić do wysokości 4-6 (8) cm, zwykle
walcowaty, lecz u podstawy może być lekko
bulwiasto zgrubiały. Trzon pod kapeluszem
biały, ku dołowi zmienia się na białawy, żół

tawy i z czasem, lub przy nacisku, staje się
czerwonawy. Miąższ biały, w trzonie nieco
czerwieniejący, o owocowym zapachu.

Występowanie: strzępiak strzępiasty nie wy
biera stanowisk, rośnie prawie wszędzie, chę
tnie na brzegach dróg. Od lata do jesieni
można go często znaleźć.
Możliwość popełnienia pomyłki: niedoświad-
czeni grzybiarze powinni rezygnować ze
wszystkich grzybów o takim wyglądzie, ponie
waż, podczas suszy, również inne gatunki ma
ją popękaną skórkę kapelusza, np. płachetka
kołpakowata (Rozites caperatus).
Zastosowanie: wszystkie strzępiaki są nieja
dalne lub nawet trujące. Strzępiak strzępiasty
jest bardzo trującym grzybem: zawiera dużo
muskaryny, trucizny mogącej wywołać silne
zaburzenia systemu krwionośnego i nerwowe
go. Zatrucie objawia się najpierw łzawieniem
i silnymi potami, po czym następują silne za
burzenia żołądkowe i jelitowe.
Uwagi ogólne: przy pierwszych objawach za
trucia trzeba natychmiast porozumieć się z le
karzem.

Wysyp zarodników: rdzawoczerwony.
Występowanie: ten znany i pospolity strzępiak
nie wybiera specjalnych środowisk. Można go
znaleźć od końca maja do początku lipca, lecz
nie później, w parkach, ogrodach, na cmen
tarzach i w lasach mieszanych.
Możliwość popełnienia pomyłki: strzępiak
strzępiasty wyrasta w tym samym czasie co
majówka wiosenna (Calocybe gambosa). By
wał z nią mylony i wywoływał ciężkie zatrucia.
Silny zapach mąki i białe blaszki u majówki
wiosennej powinny być dobrymi cechami roz
poznawczymi: ponadto majówka nie czernieje.

Zastosowanie: również i ten strzępiak jest nie
bezpiecznie trujący i daje te same objawy co
strzępiak strzępiasty.

Uwagi ogólne: istnieje około 150 gatunków
strzępiaka, wszystkie niejadalne lub trujące.

Strzępiak ceglasty Incoybe patouillardi BRES.

136

'"^^il

137

Inocybe terrigena (FR.) KUHN

Wygląd: mięsisty kapelusz może mieć śred

nicę do 7 cm. Najpierw jest wypukły, później
otwiera się poduszkowato. Jego skórka po

czątkowo brudnozóttobrunatna, wkótce zmie
nia się w oliwkowobrunatną i stopniowo staje
się brunatnoochrowa. Na powierzchni kapelu
sza szybko pojawiają się grube łuski. U mło
dych osobników brzeg kapelusza połączony
jest z trzonem grubą, brunatną osłoną. Blaszki
przyrastają małymi haczykami. Są ustawione

niezbyt daleko od siebie, mają niejednakową
długość i niejednakowe odstępy. Z postępują

cym dojrzewaniem ich barwa zmienia się od
białożółtej przez żółtawozielonawą do wysy-
conej oliwkowobrunatnej. Na ostrzach widać
jaśniejsze odcienie. Trzon zwykle nie dłuższy
niż 4-5 cm, normalnie jest walcowaty, jednak
u podstawy niekiedy bywa bulwiasto zgrubia
ły, ma ten sam kolor co kapelusz: nie brak mu
także płatkowatych łusek oblepiających go
pierścieniowato. Gdy naciąć miąższmóai żół

tawy kolor. Starsze osobniki mogą nawet mieć

miąższ koloru żywo cytrynowożółtego.

Wygląd: kapelusz o średnicy 6-10 cm. Mięsisty

parasol początkowo w kształcie prawie
dzwonka, następnie otwiera się coraz bardziej
i w końcu może być prawie płaski, z małym
garbkiem. Powierzchnia bladożółta lub ochro-
wobrunatna, promieniście pomarszczona, bły
szcząca, powleczona srebrzystym nalotem,
który zwykle w środku jest dłużej widoczny niż
przy brzegu. Brzeg kapelusza, szczególnie
przy suchej pogodzie, jest często poszarpany.
Blaszki gęsto ustawione, przyrośnięte do trzo
nu, o karbowanych ostrzach. Początkowo wi

dać na nich odcień bladożółty, który stopniowo
zmienia się w ochrowy. Silny, gruby do 2,5 cm,
pełny trzon może dorastać do wysokości 15
cm. Jest on włókniście prążkowany, brudno-

biały, pod kapeluszem ma ruchomy skórzasty
pierścień z lekkim bruzdkowaniem. U podsta

wy można jeszcze znaleźć resztkę osłony.
Miękki miąższ \es\ kremowobiały, u starszych
osobników przybiera zabarwienie żółtawobru-
natnawe.
Wysyp zarodników: rdzawożółty.

Wysyp zarodników: rdzawoczerwony.
Występowanie: /. terrigena występuje w Euro

pie nierównomiernie lecz szeroko, rośnie
przeważnie na starej próchnicy w wilgotnych
lasach bukowych, lasach mieszanych i w mo
nokulturach świerkowych na glebach bogatych
w wapienie. Tu znaleźć go można od lata do
późnej jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie
możliwa. Niedoświadczeni zbieracze mogą go

jednak pomylić z gąską krowią (Tricholoma

vaccinum), która jest bardziej czerwonobruna-

tna i ma biały wysyp zarodników, lub z łusk-
wiakiem nastroszonym (Pholiota squarrosa),

który jednak rośnie na drewnie.
Zastosowanie: jest to grzyb niejadalny.
Uwagi ogólne: strzępiaki są wielkim rodzajem
liczącym ponad 150 gatunków. Terrigena zna

czy „narodzona z ziemi".

Występowanie: grzyb szeroko rozprowszech-

niony w całej Europie, w górach nawet do
2000 m n.p.m. U nas w niektórych częściach
kraju pospolity, w innych rzadki. Rośnie na
stanowiskach o kwaśnej glebie. W północnej
Europie towarzyszy brzozie karłowatej, w śro
dkowej można go znaleźć w lasach szpilko
wych (jodła, świerk) między mchami i czar
nymi jagodami oraz - rzadziej - w lasach
bukowo-dębowych. Owocniki pojawiają się od
lata do jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: ewentualnie

z większymi gatunkami strzępiaków. Niejadal
ny zasłonak brodaty (Cortinarius traganus) nie

ma pierścienia, a jego miąższ jest szafrano-

wożółty, o nieprzyjemnym zapachu.
Zastosowanie: wspaniały grzyb jadalny, lecz
niestety bardzo często robaczywy.
Uwagi ogólne: z rodzaju Rozites znany w Eu

ropie tylko ten jeden gatunek. Spokrewniony

jest z zasłonakami. Nazwa Rozites została
nadana ku czci francuskiego mikologa E. Ro
zę. Caperatus oznacza „pomarszczony".

Płachetka kołpakowata Rozites caperatus (PERS. EX FR.) KARST. • £ « )

138

Zasłonak rudy Cortinarius orellanus (FR.) FR. 6 T O

Wygląd: średnica kapelusza dochodzi do 8 cm.
Osobniki młode wypukłe, starsze rozpostarte,
z mniej lub bardziej wyraźnym garbkiem, ko

loru pomarańczowo- lub czerwonobrunatnego.

Skórka włókniście filcowata lub z drobniuteń-
kimi, wciśniętymi łuseczkami, które u starych
owocników mogą zanikać. Brzeg niekiedy po
pękany. Blaszki przyrośnięte prosto lub wypu
kło, szerokie, grubawe i rzadko ustawione,
o ostrzach na niejednakowym poziomie i wy
szczerbionych; bledsze u osobników młodych,

później pięknie pomarańczowordzawobrunat-
ne, żywo cynamonowe, cynamonowopomarań-

czowe. Trzon wysoki do 9 cm, grubości 2 cm,
walcowaty i zwykle zwężony ku podstawie,
jasnożółty, złotożółty i matowy, lekko podłuż

nie włóknisty. Przeważnie nie widać resztek

osłony. Miąższ dość ścisły i bladożółtawy,
u podstawy trzonu z odcieniem brunatnawym;
świeżo przekrojony ma zapach rzodkiewki,
w smaku łagodny.
Wysyp zarodników: rdzaworudy.

Wygląd: kapelusz tego grzyba ma średnicę do
6 (8) cm. Młode osobniki przeważnie są ostro
stożkowate lub stożkowato-dzwonkowate, póź
niej wypukłe, zawsze z rozpoznawalnym, mniej
lub bardziej zaostrzonym garbkiem; brzeg nie
kiedy postrzępiony, kolor pomarańczowobruna-
tnawy lub czerwonawobrunatny. Powierzchnię
ma drobno, filcowato włóknistą, z czasem nie
co łysiejącą. Na brzegu młodych osobników
można niekiedy zauważyć cytrynowożółte re
sztki osłony. Blaszki przyrośnięte prosto lub
zaokrąglone, grubawe, rzadko ustawione, o os
trzach lekko karbowanych, pomarańczowo-
brunatne, u starych rdzawobrunatne. Walcowa
ty trzon stosunkowo długi, do 8 (10) cm i gruby
do 1,5 cm, u podstawy słabo, maczugowato
zgrubiały lub także lekko zwężony. Barwę ma
mniej więcej taką samą jak kapelusz, bywa

jednak bledsza. Trzon, przynajmniej młody,
jest niekompletnie opasany wieloma ochrowo-
żółtymi lub cytrynowożółtymi strefami osłony.

Aft?źszbladopomarańczowoochrowy, w trzonie
również żółtawy, prawie bez zapachu.

Występowanie: zasłonak rudy jest rozproszo

ny w całej Europie, gdzieniegdzie uchodzi za
rzadki. U nas w niektórych rejonach częsty.
Rośnie w lasach liściastych (dęby, graby)
z udziałem sosny, w miejscach o dobrych
warunkach cieplnych, lecz również w jodło-
wo-bukowych lasach górskich. Wydaje się, że

wybierają gleby kwaśne, piaszczyste.

Możliwość popełnienia pomyłki: najbardziej
podobny do niego jest C. limonius (patrz opis
str. 142). Pod względem pokrewieństwa naj
bliższy jednak jest C. spec/osissimus.

Zastosowanie: zasłonak rudy jest niezwykle
trujący. Należy powstrzymać się od zbierania
wszystkich grzybów choć trochę do niego po
dobnych.

Uwagi ogólne: w Polsce w 1952 roku zdarzyło

się w województwie poznańskim masowe za
trucie tym grzybem. Zachorowało wówczas
ponad 130 osób, z czego 19 zmarło.

Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: rozpowszechniony na terenie
Alp i na ich przedgórzu, w Szwarcwaldzie,
w Lesie Szwabskim i Lesie Bawarskim. Jest to
gatunek charakterystyczny dla borów bagien
nych i innych borów szpilkowych bogatych
w mchy, wilgotnych, kwaśnych, spotykany koło
czarnej jagody i świerka. Na północ od linii
Menu grzyb ten jest bardzo rzadki, tylko kilka
razy znaleziony. Pojawia się od sierpnia do
października.

Możliwość popełnienia pomyłki: z podobnymi
gatunkami z tej samej grupy.

Zastosowanie: zasłonak szpiczasty zawiera

podobne substancje trujące co pokrewny mu
zasłonak rudy.
Uwagi ogólne: wśród substancji trujących tej
grupy grzybów znajdują się trucizny odporne
na temperaturę. Speciosissimus znaczy „bar
dzo okazały, wspaniały".

Zasłonak szpiczasty Cortinarius speciosissimus KUHN. & ROMAGN.

140

Cortinarius limonius (FR. EX FR.) FR. Q

Wygląd: kapelusz tego grzyba o średnicy 4-6
(8) cm za mtodu jest pólkulisty, po otwarciu
plasko-stożkowy, z nieco podgiętym brzegiem.
Wilgotny - ma barwę czerwonawą lub poma-

rańczowobrunatną, wyschnięty - brzoskwinio-

wożóltą, blednąca ku brzegom; za mtodu ob
ciągnięty na brzegu żółtą osłoną. Powierzch
nię ma nagą, najwyżej nieco pokrytą bladożół-
tymi wtókienkami. Blaszki przyrośnięte mniej

lub bardziej wypukło, szerokie, luźno ustawio
ne; u młodych osobników drewnianożółte, pó

źniej żółte lub rdzawożółte. Trzon wysoki do
7 cm, gruby 1,5 cm, mniej lub bardziej wal
cowaty, przy tym często zgięty, na wierzchoł
ku nieco zwężony, często cieńszy u podstawy;
żółtawy, ku dołowi ciemniej rdzawobrunatnie
zabarwiony. Nie widać wyraźnego pasa osło
ny, ale jest mniej lub bardziej powleczony
żółtymi włóknami. Miąższ żółtawy, u podstawy
trzonu rdzawy, bez smaku i zapachu.
Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: grzyb ten rośnie w lasach ig
lastych, szczególnie koło świerków, na gle-

Zasłonak glinkowaty (czerwonołuskowy)

Cortinarius bolaris (PERS. EX FR.) FR.

Wygląd: kapelusz tego pięknego grzyba ma
średnicę do 8 cm. Początkowo jest pólkulisty,
później wypukły i często wykrzywiony. Na bla-
doglinkowato zabarwionym tle jego zawsze
sucha powierzchnia pokryta jest gęsto, szcze
gólnie ku środkowi, cynobrowoczerwonymi lub
karminowoczerwonymi łuseczkami. Blaszki
okrągto przyrośnięte, wąskie, luźno ustawio
ne, o ostrzach kosmkowatych. Trzon wysoki
do 8 cm, grubości około 1-1,5 cm, walcowaty,
również nieco zgięty i ściśnięty, u podstawy
maczugowato nabrzmiały lub zwężony; zabar
wiony podobnie jak kapelusz, na szczycie glin-
kowato blady, poniżej z czerwonymi włóknis

tymi łuseczkami. Miąższ biały, nieco żółknie

pod wpływem nacisku, ma lekki zapach kurzu
i łagodny smak.

Wysyp zarodników: bladobrunatny.
Występowanie: zasłonak glinkowaty zadomo
wił się w całej Europie. U nas pospolity na
pogórzu. Lubi ciepło i na nizinach woli jasne,
mieszane lasy bukowo-dębowe, przy czym

bach ubogich w wapienie, porosłych mchami.
Owocniki spotyka się pojedynczo lub gromad
nie od sierpnia do września.
Możliwość popełnienia pomyłki: można pomy
lić go z zasłonakiem rudym (C. orellanus),
który jednak ma gładki trzon bez pozostałości
po osłonie. Bardziej maczugowaty trzon i po-
marańczowożółty, podbarwiony rabarbarowo
miąższ ma C. callisteus, gatunek rosnący
w lasach szpilkowych.

Zastosowanie: prawdopodobnie jest on równie
trujący jak oba powyżej omówione i zilust

rowane gatunki, tzn. C. orellaus i C. speciosis-
simus.
Uwagi ogólne: również i tu obowiązuje reguła:
grzyby, które nie zostały dokładnie oznaczo
ne, nie powinny w żadnym przypadku być

zbierane w celach spożywczych. Limonius
znaczy „żółty jak lew".

częściej jest znajdowany na miejscach z do
mieszką sosny, jednakże bywa i w dolnych
partiach górskich lasów bukowo-jodłowo-
-świerkowych. Nie występuje na glebach wa
piennych; pojawia się w końcu sierpnia do

jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na „typowy" wygląd łatwy do rozpoznania.
Zastosowanie: niejadalny. Z powodu stosun
kowo rzadkiego występowania zasługuje na
ochronę.
Uwagi ogólne: zasłonak glinkowaty wcześniej

zaliczany był do podrodzaju Ino/oma, Sericeo-

cybe w obrębie rodzaju Cortinarius, ponieważ

ma suchą skórę. Ma jednak szereg substancji,
które pod wpływem światła ultrafioletowego
niebiesko fluoryzują; zdolność ta występuje

tylko u gatunków z podrodzaju Leprocybe. Bo

laris znaczy „glinkowaty".

142

J A . yfMfcr •

Blaszkowe

143

Zasłonak brodaty Cortinarius traganus FR. fig

Wygląd: początkowo kulisty, następnie wypuk
ły kapelusz ma średnicę do 4-10 cm. Jego
kolor fioletowolila szybko blaknie do jasnej
ochry. Starsze egzemplarze tracą stopniowo
swą specyficzną barwę i stają się srebrzysto-
białe. Bardzo często resztki welonowatej osło
ny wiążą brzeg kapelusza z trzonem. Szero
kie, wybrzuszone blaszki ustawione dość cias
no, początkowo ukazują się w kolorze rudawej
ochry, która stopniowo przechodzi w cynamo
nowy brąz, przy czym ostrza są jaśniejsze
i karbowane. Wysokość trzonu nie przekracza
10 cm. Jest on grubo maczugowaty i u pod
stawy nieco bulwiasty; w stadium młodocia
nym ma kolor żywo fioletowy, który z biegiem
czasu zmienia się w bladą ochrę; jest mniej
lub bardziej otoczony welonowatą osłoną.
Miąższ szafranowożółty, nieprzyjemnie pach
nie acetylenem.

Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: między latem a późną jesienią
spotkać można zasłonaka brodatego pojedyn
czo lub w grupach, w lasach liściastych i szpil-

Wygląd: zasłonak znamienny należy do rzad
kich zjawisk we florze grzybowej. Tkwi on
mianowicie swym czerwonobrunatnym kulis
tym kapeluszem w białej bulwie trzonu i jest
z trzonem powiązany grubą, białawoniebies-
kawą zasnówką. Grzyb ten osiąga w stanie
dojrzałym średnicę 10—20 cm. Skórka kapelu
sza, wilgotna i kleista, ma brunatnowinnoczer-
wone zabarwienie, na którym przeważnie mo
żna rozpoznać fioletowawy połysk. Początko
wo pokryta jest białofioletową osłoną, której
reszta pozostaje w różnych miejscach w po
staci małych płatków. Blaszki wąskie w sto
sunku do miąższu kapelusza, ciasno ustawio
ne, przyrastają do trzonu. Ich zabarwienie

zmienia się w miarę czasu z białoszarego

poprzez biadoliła do czekoladowobrunatnego.

Trzon wysoki do 15 cm i gruby 2-5 cm, silnie

maczugowato-bulwowaty. Jego powierzchnia
wykazuje połyskującą włóknistą strukturę
o odcieniu białawym, ku kapeluszowi bardziej
bladofioletowawym. Często zwisają z niego
resztki osłony, która na początku okrywa bla-

kowych, na glebach kwaśnych.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny jest
zasłonak odrażający [C. camphoratus), który
nazwę zawdzięcza swej nieprzyjemnej woni.
Jest on jaśniejszy i ma smuklejszy trzon. Rów
nież barwa miąższu, u tego grzyba fioletowa-
wa, jest dobrą cechą różnicującą. Młode owc-
cniki zasłonaka brodatego mogą być także
mylone z jadalną płachetką kołpakowatą, któ
ra jednak nie ma zasnówki i nieprzyjemnego
zapachu.

Zastosowanie: grzyb ten jest lekko trujący.

Uwagi ogólne: obok nieprzyjemnie pachnącej

formy głównej istnieją przyjemnie pachnące
odmiany var. finitimus i var. odoratum, które

również nie są jadalne. Traganus znaczy
„śmierdzący kozłem".

szki, a później się rozrywa. Miąższ zwięzły.
bez uderzającego zapachu.
Wysyp zarodników: bladożółtobrunatny.
Występowanie: głównym miejscem występo
wania jest środkowa i południowa Europa.
Woli ciepłe, liściaste lasy podgórskie i górskie
na podłożu wapiennym. Rzadki, tylko w połu
dniowym Tyrolu częstszy.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny jest
rzadki Traganus cumatilis ze swymi odmiana
mi, lecz jest on mniejszy i u podstawy otoczo
ny fioletową osłoną. C. durissimus ma mniej
lub bardziej obramowaną bulwę z osłoną za
barwioną na kolor ochrowożółty.

Zastosowanie: zasłonak znamienny jest jadal

ny, powinien jednak być chroniony.
Uwagi ogólne: po łacinie praestans znaczy
„wyśmienity".

Zasłonak znamienny Cortinarius praestans (CORD.) GILL

144

Zasłonak różnobarwny Cortinarius variecolor FR.

Wygląd: kapelusz tego grzyba, o średnicy do
chodzącej do 5-15 cm, jest początkowo pół-
kuliście wypukły, później płaski, z podwinię
tym brzegiem. Powierzchnię ma gładką i na
gą, z wrastającymi włókienkami. Osobniki
młode mają barwę lilafioletową, wkrótce jed
nak zmieniającą się w rudobrązową, lecz na
brzegu długo utrzymuje się podstawowe fiole
towe zabarwienie. Blaszki przyrośnięte kar
bem, cienkie i gęsto ustawione, o ostrzach
niekiedy lekko falistych; u młodych pięknie

fioletowej barwy, która zmienia się z czasem

i w końcu, u dojrzałych, staje się rdzawobru-
natna. Trzon wysokości 5-12 cm i grubości
1,5-2,5 cm, mniej lub bardziej maczugowaty,

za młodu z fioletowymi kosmkami, wkrótce
jednak staje się rudożółty i nagi. Zasnowka
(cortina) jest biadoliła i naga. Miąższ począt
kowo lila, później białawy z lila połyskiem.
Pachnie nieprzyjemnie kurzem ulicznym.
Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: zasłonak różnobarwny jest bar
dzo pospolity i rośnie przeważnie gromadnie

w lasach iglastych Tworzy swe owocniki od
lipca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: w piśmiennic
twie podawane są dwie odmiany zasłonaka
różnobarwnego: var. marginata ma bulwę oto
czoną ostrym brzegiem, pachnie pieczonym
ciastem i rośnie w lasach liściastych; var.
largiusculus ma czerwonawofioletowy miąższ
i pachnie ziemią lub kurzem, rośnie także
w lasach liściastych. Następnym gatunkiem,
z którym można pomylić, mógłby być zasłonak
gajowy (C. nemorensis) rosnący w lasach liś
ciastych koło czerwonych buków i dębów.
Zastosowanie: zasłonak różnobarwny, jak
i wszystkie jego odmiany, jest niejadalny.
Uwagi ogólne: rodzaj zasłonak {Cortinarius)
obejmuje około 450 gatunków. Są to przede
wszystkim grzyby saprofityczne z zasnówką
(cortina), która często jest widoczna na brzegu
kapelusza lub na górnych partiach trzonu. Wy

syp zarodników ma mniej lub bardziej brunat

ny kolor. Niektóre gatunki mogą być śmiertel
nie trujące. Yariecolorznaczy „różnobarwny".

Zasłonak fioletowy Cortinarius violaceus (L EX FR.) FR.

•©

Wygląd: kapelusz o średnicy 6-15 cm, bardzo
mięsisty, początkowo półkulisty, następnie co
raz bardziej spłaszczony z małym garbkiem
pośrodku. Skórkę ma suchą i jednolicie ak
samitną lub filcowatą, zachowującą do późna
piękne fioletowe zabarwienie. Blaszki'przyras
tające, zatokowato wycięte, są dość luźno
ustawione i u podstawy żyłkowało połączone.
Również i one są pięknie fioletowe, jak kape
lusz, z czasem stają się jednak cynamonowo-
brązowe. Trzon dochodzący do wysokości 12
(15) cm, nie grubszy niż 1,5—2 cm, u podstawy
rozszerza się często do 4 cm. Jego podstawa

jest maczugowato rozszerzona i wygląda jak

rozdęta; aksamitno-wtóknisty, od zasnówki

często wężykowaty, gąbczasty i pusty, przede
wszystkim u starszych osobników. Również
i tu występuje silnie fioletowe zabarwienie.
Zasnowka u młodych jest również fioletowa,
lecz nietrwała. Po nacięciu widać fioletowo
marmurkowany miąższ pachnący skórą juch
tową lub drewnem cedrowym.
Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.

Występowanie: ten piękny grzyb jest rozpo
wszechniony w Europie, występuje od Hisz
panii po Rosję, wszędzie jednak zwykle bywa
rzadki. Wydaje się, że niezbyt zależy od pod
łoża, jednakże woli położenia wilgotne, cienis
te; rośnie w lasach liściastych i mieszanych
lasach świerkowo-bukowych. Na terenie
przedgórza Alp często można spotkać zasło
naka fioletowego w czystych lasach świerko
wych, pojedynczo lub w grupach. Pojawia się
od sierpnia do jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: niektórzy au

torzy odróżniają go od innego gatunku wy
stępującego w czystym lesie szpilkowym - C.

hercynicus. Oba gatunki nie dają się jednak

oddzielić na podstawie cech makroskopo
wych, gdyż różnice między nimi polegają na
innej wielkości zarodników.
Zastosowanie: grzyb nadaje się do jedzenia,
powinno się go jednak chronić.

146

t Blaszkowe

•

-. -fC.

&JF~

Zasłonak nijaki Cortinarius varius FR.

Wygląd: mięsisty kapelusza średnicy 8-12 cm

początkowo uwypukla się półkuliście, później

coraz bardziej się otwiera. Do skórki lepkiej
lecz gładkiej przyklejają się zwykle opadające
z drzew igły, resztki liści i brud. Znane są
kapelusze w kolorze jaskrawożółtawym, bla-
dopomarańczowym i w różnych odcieniach żół-
tobrązowego. Ku brzegowi zabarwienie za
wsze przechodzi w jasnożółte. Blaszki dość
ściśle ustawione, zatokowato przyrośnięte,
szerokie, u młodych osobników w odcieniu
delikatnie lila, u starszych zabarwienie to
przechodzi w liliowoniebieski fiolet, a później
w cynamonowy brąz. Trzon pełny, czasami
bywa także pusty jak rura, ma kształt maczugi,
dochodzi najwyżej do wysokości 7 cm; często
z kosmkami na powierzchni, zwykle jednak
jedwabiście gładki. Barwę ma białą, przeważ
nie jednak pod kapeluszem ukazuje się odcień
biadoliła; zasnówka biała za młodu, u osob
ników dojrzałych zabarwia się na brunatno od
sypiących się zarodników. Przy przecięciu
ukazuje się mniej lub bardziej biały miąższ

Cortinarius crassus FR. «^«)

Wygląd: tylko u nielicznych średnica kapelu
sza może osiągnąć 12 cm; przeważnie do
chodzi do 5-8 cm. Początkowo jest on wypukły

i zaokrąglony, później wygięty i spłaszczony,
u młodych osobników z podwiniętym brze

giem; lekko filcowaty, w środku nagi i gładki;
suchy - niekiedy omączony. Zabarwienie wa
ha się od tabaczkowobrunatnego do bardziej
ochrowobrunatnego. Blaszki przyczepione lub
zatokowato przyrośnięte, wąskie i gęsto usta
wione. Kremowa barwa młodych blaszek
zmienia się z czasem w gliniastożółtą do cy-
namonowobrunatnej. Trzon wysokości 3-8 cm
i 1,5-2,5 cm grubości jest stosunkowo krótki
i krępy, mniej więcej jednakowo gruby; biały
i włóknisty, u wierzchołka omączony, w dolnej
części brunatniejący. Zasnówka (cortina) pod
kapeluszem i na trzonie biaława, bardzo nie
trwała, u dorosłych grzybów prawie nie do
wykrycia. Miąższ biały, nieco brunatniejący,
o słabym zapachu i delikatnym smaku.
Wysyp zarodników: brązowawy.

o obojętnym smaku i zapachu.
Wysyp zarodników: jasnordzawobrunatny.
Występowanie: Tylko jesienią i tylko w lasach
iglastych na podłożu wapiennym, szczególnie
w górach. U nas niezbyt częsty.
Możliwość popełnienia pomyłki: z daleka z in
nymi podobnie zabarwionymi zasłonakami.
Żółtopomarańczoworudy kapelusz z blaszka
mi zabarwionymi na lila, a także białawy
miąższ sprawiają, że jest on dobrze rozróż-
nialny.
Zastosowanie: zasłonak nijaki jest jadalny.
Uwagi ogólne: niestety zabrudzona skórka ka
pelusza z trudem daje się usuwać, przy czym
zwykle uszkadza się miąższ. Zasłonak nijaki
należy do rodzaju Cortinarius, a w nim do
podrodzaju Phlegmacium. Przy oznaczaniu
bardzo przydają się odczynniki. Pod wpływem
potraktowania miąższu zasadą (sodową lub
potasową) i amoniakiem (24-25%) zabarwia

się on na żółto lub co najmniej na brunatno
z żółtawym obramowaniem. Varius oznacza

„zmienny, kolorowy".

Występowanie: jest to bardzo rzadki grzyb.
Rośnie w wilgotnych drzewostanach świerko
wych i sosnowych, gdzie może się pojawiać
już wiosną. Jednakże właściwym dla niego
czasem jest późne lato i jesień.
Możliwość popełnienia pomyłki: w literaturze
fachowej grzyb ten jest bardzo różnie opisy
wany. Ma dużo odmian, niektóre bardzo podo
bne zostały zaliczone do gatunków, które jed
nak trudno zaklasyfikować. Może to stanowić
przykład problemów związanych z dobrym
oznaczeniem gatunku i właściwym zaszerego
waniem go do jednostek systematycznych. Nie
każdy znaleziony grzyb może zostać ściśle
oznaczony, nawet za pomocą doskonałego pi
śmiennictwa fachowego.

Zastosowanie: grzyb należy do grupy zasłona-
ków z białym miąższem, które mogłyby być
jadane.
Uwagi ogólne: crassus oznacza „gruby".

148

Cortinarius auroturbinatus (SECR.) LGE.

Wygląd: średnica kapelusza najczęściej 4-10
cm, czasami do 12 cm. Również i ten za-
slonak, początkowo pótkulisty, stopniowo się
uwypukla i w końcu otwiera: niekiedy ma on
nieco zapadnięty środek, często jest zgięty.
Brzeg dtugopozostaje podwinięty. Skórka ka
pelusza blado chromowożótta często w środku
rudoczerwona, podczas wilgotnej pogody sil
nie kleista, w czasie suszy sucho połyskuje.

Blaszki młodych osobników początkowo cyt-
rynowożółte, powoli zmieniają się na żółto-
brązowe z wyraźnym odcieniem oliwkowym,
a w końcu rdzawobrunatne, przy czym ich
nierówne lub wycięte ostrza pozostają żółta

we. Są szerokie, przyrastające, głęboko zato
kowo wycięte, ściśle lub dość ściśle ustawio
ne. Trzon może osiągnąć wysokość do 12 cm,
przy czym grubość zmienia się od 1-2,5 cm
pod kapeluszem do 2-4 cm przy bulwie. Bar
wa taka sama jak kapelusza, jednakże mniej
intensywna i z czasem, z wyjątkiem wierzchoł
ka trzonu, nieco brązowawa. Na bulwie wyraź
ne silne obrzeżenie zabarwione zwykle na

Wygląd: średnica mięsistego, mocnego kape

lusza może dojść do 10 (12) cm. Z podłoża

wysuwa się wypukły, następnie wyciąga się
coraz bardziej do góry, staje się płaski i wre
szcie lejkowaty i nieco wygięty. Brzeg długo
pozostaje podwinięty. Wilgotna skórka kapelu
sza jest kleiście śluzowata, sucha połyskują
ca, daje się ściągać. W środku znajduje się
miedziano zabarwione centrum, podczas gdy
ku brzegowi przybiera odcień coraz bardziej
zielonkawy, zielonkawoszary, żółtooliwkowy
a nawet fioletowawy. Z czasem kapelusz staje
się jednolicie czerwonobrunatny. Blaszki ściś
le ustawione i bardzo regularne, mniej lub
bardziej zatokowo wycięte, mają zabarwienie
żółtawe lub zielonkawe przechodzące później
w oliwkowobrązowe. Trzon osiąga wysokość
5-8 cm, grubość 1-2 cm, w bulwie do 3,5 cm.
Zawsze jest pełny i mięsisty. Skóra barwy
bladożółtawej lub zielonkawej jest silnie włók-
niście-włosowato obwieszona, przy czym osło
na (velum) wkrótce zostaje zabarwiona na
brązowawo przez spadające zarodniki. Bulwa

150

czerwonobrunatno resztkami osłony, która
u młodych osobników może nawet całkowicie
obejmować bulwę na kształt pochwy. Cortina
żółtozielonkawa. Przy nacięciu przy skórce ka
pelusza i na brzegu trzonu miąższ jest żółto
zielony; poza tym białawy, w górnej części
trzonu lekko niebieskofioletowy, o zapachu ko
rzennym i łagodnym smaku.
Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: spotykany późnym latem i je
sienią, wyłącznie pod bukami. Podłoże musi
być silnie wapienne.
Możliwość popełnienia pomyłki: odróżnienie
pokrewnych gatunków i dokładne ich oznacze
nie nie zawsze jest łatwe i wymaga doświad
czenia. Bardzo zbliżony jest C. cedretorum,
który rośnie w południowych krajach pod ced
rami, w Europie jednak może występować pod
bukami, ale jest tu rzadki.
Zastosowanie: grzyb niejadalny. Auroturbina-

fes znaczy „zabarwiony na złoto".

ma wyraźne obrzeżenie. Po przekrojeniu po
kazuje się ścisły, żółtozielony miąższ, pach
nący silnie anyżkiem i łagodny w smaku.

Wysyp zarodników: czerwonawobrunatny.
Występowanie: zwykle grupami, na glebach
wapiennych i krzemionkowych porośniętych
drzewami iglastymi. Spotykany w górach. Rza
dki. Wyrasta od lata do późnej jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: z daleka po
dobny do nie opisywanego tu bliżej zasłonaka
mosiądzowatego C. orichaleus lub do również
nie przedstawianego C. fu/vus. Najpewniejszą
cechą odróżniającą jest bardzo intensywny
zapach anyżku.

Zastosowanie: grzyb jest jadalny, lecz ze
względu na silny zapach anyżku nie wszyst
kim odpowiada.
Uwagi ogólne: odorifer znaczy „pachnący".

Zasłonak anyżkowy Cortinarius odorifer BRITZ. ^ « 0

Zastonak śluzowaty Cortinarius collinitus FR.

Wygląd: kapelusz o średnicy 2-12 cm, żółtawy
lub ochrowopomarańczowobrunatnawy, w cza
sie wilgoci z grubą warstwą śluzu; nawet
w czasie suszy nie traci połysku. Początkowo
grzyby są dzwonkowato wypukłe, otwierają
się w miarę dojrzewania, lecz nigdy nie stają
się całkiem płaskie. Blaszkizatokowato wycię
te, o fioletowobrunatnym odcieniu. Trzon wy
soki 6-12 cm i grubości około 1 cm ma, rzad
kie u grzybów, wyraźnie niebieskie zabarwie
nie, przede wszystkim w górnej części. Ku
podstawie zabarwia się jednak bardziej na
czerwonawo lub żółtawo. Również i on ma,
podobnie jak kapelusz, śluzowatą warstwę,
która niekiedy wygląda wężykowato. Miąższ
zasłonaka śluzowatego przy przecięciu po
zwala rozpoznać również lekko niebieskawy
odcień, choć na pierwszy rzut oka robi wraże
nie żółtawego lub ochrowego.
Wysyp zarodników: bladożółtawobrunatnawy.
Występowanie: tego swoiście zabarwionego
zasłonaka można w niektórych okolicach zna-
leść bardzo często pod świerkami na torfowis-

Wygląd: kapelusze mają średnicę 3-7 (10) cm;

początkowo zupełnie okrągłe, później dzwon
kowate i wypukłe z tępym środkiem. Nawet
wówczas, gdy grzyb się całkowicie otworzy,

ten garbek zawsze można rozpoznać. Brunat-

nogliniasta, często bardziej kremowooliwkowo

zabarwiona skóra, na brzegu bardzo podwi
nięta do środka, ma powierzchnię śluzowatą

i błyszczącą. Blaszki ustawione niezbyt ściśle,

delikatne, opatrzone międzyblaszkami, z ząb
kiem, zbiegają nieco po trzonie, za młodu
niebieskawe lub fioletowawe (lub przynaj
mniej z takimi refleksami), później zmieniają
barwę na rdzawobrunatną lub cynamonową.
Silny, prawie walcowaty trzon może dorastać
do wysokości 10 cm i grubości 1,5 cm, zwęża
się coraz bardziej ku podstawie. Zwykle spoty
ka się trzony pełne, niekiedy jednak bywają
i puste. W górnej części można jeszcze rozpo
znać jedwabiste resztki zasnówki, która po
czątkowo była rozpięta między kapeluszem
i trzonem. Górna strona tej zasnówki jest włó
knista, pod spodem śluzowata. Barwa trzonu

kach wysokich, lecz rośnie także koło sosen
i - wyjątkowo - w lasach liściastych. Owocniki
ukazują się jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: w przypadku
zasłonaka śluzowatego mamy do czynienia
z bardzo zmiennym gatunkiem. Podobny do
niego jest C. mucilluus, u którego brzeg kape
lusza jest bruzdkowato pomarszczony. Zasto
nak kleisty (C. mucosus) ma trzon białawy,
u starych osobników niekiedy żółtawobrunat-
ny; rośnie w borach sosnowych i na wrzosowi

skach z udziałem brzozy i sosny.
Zastosowanie: jadalny.
Uwagi ogólne: zastonak śluzowaty i pokrewne
mu gatunki należą w obrębie rodzaju zastonak

(Cortinarius) do podrodzaju Myxacium; kape
lusze grzybów z tego podrodzaju są - z mały
mi wyjątkami - mocniej lub słabiej pokryte

śluzowatą osłoną; niektóre gatunki są gorzkie.

Collinitus znaczy „śluzowaty, kleisty".

waha się między brunatną, żółtą, ochrową do

różnych odcieni oliwkowej, a często i fioleto

wej. Powierzchnia często wężykowato poszar

pana i z łuskami. Te struktury tworzą wilgotne

śluzowate strefy pierścienia, które mogą się
zwieszać nakładając nawzajem na siebie.

Miąższ ochrowobiaławy, u podstawy trzonu

ciemniejszy, bez zapachu, łagodny, trwały.
Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: te pospolite zasłonaki wyras
tają jesienią gromadnie w lasach liściastych,

najchętniej na glebach gliniastych.
Możliwość popełnienia pomyłki: gatunek bar
dzo zmienny. Żółtooliwkowy trzon ze strefami
pierścieni, od góry białawymi, a od dołu oliw-
kowobrunatnymi, ma var. sąuamosipes. Jed
nakże charakterystycznie wężykowatego trzo
nu nie można pomylić.

Zastosowanie: niejadalny.
Uwagi ogólne: trimlis znaczy „niewiele wart,
zwykły, pospolity".

Zastonak żmijowatoczlonowy Cortinarius trivialis LGE

152

Zasłonak osłonięty Cortinarius armillatus (FR.) FR.

Wygląd: kapelusz tego charakterystycznego
grzyba, o średnicy 5-12 cm, początkowo ma
kształt dzwonkowaty, a następnie wypukły
z płaskim garbkiem. Zabarwiony jest mniej lub
bardziej jednolicie na kolor rdzawobrunatny

lub ceglastoczerwony, z drobnymi, filcowatymi

łuseczkami. Szerokie blaszki są zatokowato
przyrośnięte, niezbyt odlegle ustawione i wy
mieszane z międzyblaszkami. Młode mają ko
lor ochrowobrunatnawy, później cynamonowo-
brunatny, przy czym ostrza są przeważnie jaś
niejsze. Trzon wysokości 6-14 cm, a przy tym
gruby 1-3 cm, jest mniej lub bardziej wal
cowaty i u podstawy często maczugowato bul
wiasty, ku górze jasnobeżowy, czerwonawy,
czerwony, ku dołowi ochrowobrązowawy, cze-
rwonobrunatny lub szarobrunatny. Powierzch
nię ma charakterystycznie poznaczoną jed
nym lub wieloma pasami cynobrowoczerwo-
nego koloru. Miąższ białożółtoczerwonawy
lub bladobrunatnawy, bez zapachu, o łagod
nym smaku.
Wysyp zarodników: cynamonowobrunatny.

Wygląd: kapelusz o średnicy 2-3 cm, u mło
dych osobników dzwonkowato wypukły, póź
niej rozpostarty z rozpoznawalnym garbkiem,
koloru oliwkowobrunatnego, umbrowobrunat-
nego lub również żółtobrunatnego. Skórka ka
pelusza sucha i naga lub pokryta drobnymi
łuseczkami. Brzeg niekiedy lekko odstający,
miąższ kapelusza bardzo cienki. Blaszki mniej
lub bardziej zatokowato przyrośnięte, stosun
kowo cienkie i szerokie, nieregularnie pomie
szane, w kolorze krwistej czerwieni, później
cynamonowego brązu. Trzon wysokości 3-8
(10) cm i gruby do 0,7 cm, walcowaty, często
lekko zgięty, łamliwy; mniej lub bardziej jask
rawy: chromowożółty, pigwowożółty lub w ko
lorze mosiądzu, niekiedy czerwonawo zabar
wiony u podstawy. Miąższ żółtawy, słabo pa
chnący rzodkiewką.
Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: skorzak purpurowoblaszkowy

jest grzybem pospolitym i rośnie gromadnie,
głównie w lasach iglastych na kwaśnych gle

bach, spotykany w mchu na brzegach bagien.

Występowanie: zasłonak osłonięty rośnie od

nizin do średnich położeń górskich, zawsze I
koło brzóz, na glebach kwaśnych, woli tereny I
bagniste. U nas pospolity. Owocniki tworzy od
lipca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: z jego odmia
ną var. luteoornatus, która jest nieco bardziej
matowa i której osłona tworzy na trzonie żółte \
lub żółtobrunatne paski. Poza tym pasiastego

trzonu prawie nie da się pomylić z żadnym

innym, szczególnie gdy jeszcze zwraca się
uwagę na towarzyszące grzybom brzozy.

Zastosowanie: wprawdzie grzyb jest jadalny,
ale nie polecany do celów konsumpcyjnych.
Uwagi ogólne: zasłonak osłonięty należy w ro
dzaju Cortinarius do podrodzaju Telamonia.
Armilatus znaczy „z bransoletką".

Znajdowany od sierpnia do listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: skorzak
cynamonowy (D. cinnamonea) ma podobnie
zabarwiony kapelusz, ale już u młodych oso
bników blaszki są cynamonowoźółte i kolor
ten utrzymuje się długo. Również i on roś
nie przeważnie w lasach iglastych. Dolna po
łowa trzonu obciągnięta niekiedy brązową
osłoną. Skorzak krwisty (D. sanguinea) ma
mniej lub bardziej jednolicie ciemnokrwisto-
czerwone owocniki, a blaszki szerokie i luźno
ustawione. Również i on rośnie w lasach ig
lastych, głównie bagiennych.

Zastosowanie: istnieje podejrzenie, że zawie

ra substancje trujące podobnie jak zasłonak
spiczasty.

Uwagi ogólne: skorzak purpurowoblaszkowy

jest przedstawicielem rodzaju skorzak (Der-

mocybe), obejmującego około 27 gatunków.

Są one spokrewnione z zasłonakami {Cortina

rius). Semisanguinea znaczy „półkrwistoczer-

wony" (z powodu zabarwienia blaszek).

Skorzak purpurowoblaszkowy Dermocybe semisanguinea (FR ) MOS

154

Gołąbek wymiotny Russula emetica FR. OK)

Wygląd: grzyb jest przedstawicielem grupy go
łąbków o kapeluszu mniej lub bardziej różo
wym, cynobrowym lub krwistoczerwonym, ost
rych w smaku i z białym wysypem zarodni
ków. Kapelusz jego może mieć średnicę 5-11
cm. Początkowo wypukły, otwiera się tak bar
dzo, że w środku powstaje lekkie wklęśnięcie.
Barwy wahają się między cynobrową a krwis
tą czerwienią, z czasem blaknące. Skórka gła
dka, kleista i połyskująca, dobrze dająca się
zdzierać. Blaszki szeroko rozstawione, prawie
wolne lub przyczepione, zaokrąglone przy
trzonie, jednakowej długości i cienkie. Gołąbki
wymiotne rozpoznaje się między innymi po
jasnej, białej barwie blaszek. Walcowaty trzon
grubości 1-2 cm i wysokości do 7 cm jest
również biały i tylko rzadko nieco podbarwio
ny czerwienią. Jest on pełny, z czasem cał
kiem pusty, łamliwy. Soczysty, biały miąższ
pachnie lekko owocowo, w smaku jest bardzo
ostry.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: gołąbek wymiotny rośnie

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-8 cm. Dojrzałe
osobniki wykazują zagłębienie w środku kape
lusza - cecha wspólna dla wielu gołąbków.

• Barwa kapelusza może być ciemnowinnoczer-

wona, purpurowa, niekiedy mieniąca się cyt-
rynowozielonkawo. Z czasem barwy te bled
ną, przy czym pozostaje ciemniejsze zabar
wienie w środku kapelusza. Jego skórka jest
nieco kleista i połyskująca, dająca się ściągać
prawie aż do środka. Dobrze widoczne bruzd-
kowanie brzegu. Blaszki ustawione dość ścis
ło, przy trzonie przyrośnięte, u młodych osob
ników białawe, u dojrzałych woskowożółte,
pod wpływem nacisku plamiące się często na
zielonkawo. Trzon wysoki do 7 cm, grubości
do 1,5-2 cm, gładki, walcowaty, stopniowo roz
szerza się nieco ku dołowi; opatrzony jest
dobrą cechą rozpoznawczą, a mianowicie
przeważnie zabarwiony jest na karminowo-
czerwono lub purpurowoczerwono. Tylko rza
dko można zobaczyć osobniki z bardzo jas
nym lub prawie białym trzonem. Miąższ szara
wy, lecz pod skórką kapelusza tak samo zaba-

szczególnie chętnie na glebach porośniętych
mchami, przy świerkach lub między torfow
cami na bagnach wysokich. Pojawia się od
lipca do listopada.
Możliwości pomylenia: istnieją niektóre od
miany tego gołąbka, które mają tak samo jas
ne blaszki, mniej lub bardziej biały trzon, bar
dzo łamliwy miąższ i ostry smak. Przy ozna
czaniu pomaga miejsce występowania, np.

var. betularum wyrasta koło brzóz.

Zastosowanie: trujący, podobnie jak jego od
miany.
Uwagi ogólne: rodzaj gołąbek {Russula) obej

muje ponad 150 gatunków. Są to grzyby o róż
nym zabarwieniu kapelusza, blaszkach mniej
lub bardziej łamliwych, rzadziej nieco gięt
kich. Trzony mają gładkie, bez pierścienia
i zasnówki, z łatwo łamliwym miąższem. Eme
tica znaczy „pobudzająca do wymiotów".

rwiony jak sam kapelusz. Pachnie słodkawo
kompotem agrestowym, w smaku jednak jest
palący.

Wysyp zarodników: kremowożółty.
Występowanie: u nas dość częsty, wyrasta od
czerwca do października na glebach bogatych
w wapń, szczególnie w lasach świerkowych.
Możliwość popełnienia pomyłki: nieznośnie
ostry smak odróżnia go wyraźnie od innych
czerwonych i łagodnych, jadalnych gołąbków.
Można go mylić z również ostrym gołąbkiem
brunatnym (R. badia), którego trzon jest jed
nak przeważnie biały i czerwono podpalany.
Występuje na kwaśnych glebach lasów iglas

tych. Potarte blaszki wydzielają zapach drew
na cedrowego.

Zastosowanie: jest zbyt ostry w smaku i nie

nadaje się do jedzenia.

Uwagi ogólne: zapach kompotu agrestowego

nie zawsze jest dostatecznie silny i nie wystar

czy jako cecha odróżniająca. Nazwa Oueletii
została nadana ku czci francuskiego mitologa
L. Queleta.

Gołąbek Cłueleta Russula Oueletii FR. IN QUEL.

156

Gołąbek brudnożółty Russula ochroleuca (PERS.) FR.

Wygląd: grzyb robi duże wrażenie swym zbi
tym miąższem i kapeluszem o średnicy do
9 (12) cm. Kapelusz podobnie jak u większości
pokrewnych mu gatunków, rozpościera się ba

rdzo szeroko z matym zagłębieniem w środku.
Skórka, która daje się ściągać prawie do poło
wy kapelusza - dalej drze się włókniście - ma

żółtawe, ochrowe zabarwienie, niekiedy z lek

kim wtrętem oliwkowym, który, z pewnymi wy

jątkami, może wpadać w zielonkawy odcień.

Naga powierzchnia jest gładka i błyszcząca.
Blaszki białe lub barwy kości słoniowej, póź
niej lekko żółtawe, gęsto obok siebie ustawio
ne, u starszych egzemplarzy z rdzawobrunat-
nymi plamami, przy trzonie zaokrąglone
i przyrośnięte. Trzon ze względu na stosun
kowo niewielką wysokość (5-8 cm) i uderzają
cą grubość (do 2.5 cm) robi wrażenie krępego
i silnego. Ma lekkie zgrubienie u podstawy,
lecz mimo to pozostaje walcowaty. Biała lub
ochrowa powierzchnia, z żółtawymi plamami
u dołu, z czasem nabiera lekko szarego zabar

wienia. Młode osobniki mają miąższ biały,

Wygląd: kapelusz tego gołąbka ma zwykle śre
dnicę 5-9 cm. Przy rozpościeraniu się powsta
je w środku zagłębienie, lecz zwykle widoczny
w nim jest mały, płaski garbek. Kolor kapelu
sza zazwyczaj od ochrowego do słomiastożół-
tego, czasami bywa miodowobrunatnawy. Od
cienie bledną w kierunku brzegu. Skórka gład
ka i błyszcząca, dająca się zdzierać tylko przy
brzegu; tutaj u starszych grzybów widać bruz-
dkowanie. Cienkie, przyrośnięte do trzonu bla
szki ustawione regularnie i nie bardzo gęsto,
często są ku tyłowi częściowo rozwidlone.
Młode blaszki blade, stare białawobrunatne.

Trzon wysokości do 4-6 cm, o przekroju 1-2

cm, jaśniejszy od kapelusza (kremowy z do

mieszką żółtawego), początkowo pełny, póź
niej zaczopowany. Bladobiały miąższ zmienia

się z biegiem czasu na żółtawy. Jest łamliwy,
pachnie słodkawo pelargonią lub musztardą,
w smaku bardzo ostry.
Wysyp zarodników: bladokremowy.
Występowanie: w niektórych latach gołąbek
żółciowy występuje masowo. Znajduje się go

starsze szarobrunatny. Pachnie owocowo,
w smaku raczej dość ostry do gorzkiego.
Wysyp zarodników: kremowy.
Występowanie: gołąbek brudnożółty jest po
spolitym, szeroko rozpowszechnionym grzy
bem, chętnie rośnie w lasach iglastych i liś
ciastych między szczawikiem zajęczym
i w mchu. Brak go na wyraźnie wapiennym
podłożu. Owocniki ukazują się od sierpnia do
listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny do
niego jest gołąbek żółciowy (/?. fellea), u któ
rego zabarwienie kapelusza, szczególnie na
brzegu, jest znacznie jaśniejsze, skórka daje
się zdzierać na mniejszą odległość, a smak
ma piekąco ostry. Gołąbek jasnożółty [R. f/a-

va) rośnie na glebach torfowych koło brzóz.

Zastosowanie: warunkowo jadalny. Można go
używać w mieszance z innymi grzybami.
Uwagi ogólne: ochroleuca in&ay „ochrowo-
żółtobiała".

od późnego lata do jesieni, przede wszystkim
koło buków i dębów.
Możliwość popełnienia pomyłki: z gołąbkiem
brudnożółtym, lecz ten nie ma tak ostrego
smaku, a miąższ trzonu u starszych osobni
ków zabarwia się na szaro.
Zastosowanie: grzyb ma bardzo ostry smak
i dlatego nie nadaje się do jedzenia.
Uwagi ogólne: cechy rodzaju gołąbek (Rus
sula) opisano przy gatunku wymiotnym (str.
156). Dla zbieraczy grzybów można ustalić
zasadę: wszystkie gołąbki o łagodnym smaku

są jadalne, wszystkie gorzkawe i o ostrym
smaku niejadalne. Miłośników grzybów to nie
zadowoli, będą próbować dokładnie określić
gatunek. Wymaga to jednak nieco doświad
czenia, cierpliwości, dobrej literatury fachowej

i mikroskopu. Wyłącznie makroskopowo moż
na wiele gatunków określić mylnie. Fellea
oznacza „gorzka jak żółć".

Gołąbek żółciowy Russula fellea FR.

158

Gołąbek śmierdzący Russula foetens FR

Wygląd: kapeluszb-A% cm średnicy: należy do
większych w tym rodzaju. Miody jest prawie

kulisty, o brzegu ostrym, przylegającym do

trzonu, często nieco falistym, zatokowatym.

U starszych plaski, ze środkiem niekiedy tro

chę wklęsłym, wówczas brzeg staje się grze
bieniasty, haczykowaty, karbowany i sterczą
cy; jasnobrązowy lub w kolorze ochry, znacz
nie ciemniejszy w środku. Cienka skórka daje
się ściągać do polowy; w stanie wilgotnym
kleista, na sucho gładka i błyszcząca. Blaszki
początkowo ściśle ustawione, mniej lub bar
dziej przyrośnięte, pomieszane i często roz
widlone; początkowo blade, później stają się
brudnokremowe; uszkodzone - powoli zabar
wiają się na brunatno; często z bursztynowo
zabarwionymi łezkami, które po wysychnięciu
dają ciemne plamy. Walcowaty lub wybrzuszo
ny trzon wysoki 9 (13) cm i 2-3,5 cm gruby, ma
powierzchnię białą, na której, począwszy od
podstawy, pojawiają się plamy zabarwione na
ochrowo lub mniej więcej brązowo. Jest on
twardy i już wcześnie z pustymi przestrzenia-

Gołąbek słodkawy Russula Integra i_ EX

Wygląd: kapelusz o średnicy do 12 (15) cm,
początkowo dzwonkowato wypukły, później

rozpostarty i płaski, z nieco zagłębionym środ
kiem. Ma kolor mniej więcej czekoladowobru-
natny, brunatnawy, żółtobrunatny lub oliwko-

wobrunatny, rzadziej krwistoczerwonoróżowy,
przeważnie od ponurej lub czarnej purpury do
brązu, często także ochrowo poplamiony.
Zwykle naga skóra kleiście połyskująca, tylko
rzadko sucha, bez połysku; daje się daleko
zdzierać. Brzeg z długimi wypukłościami, już
wcześnie guzowato bruzdkowany. Blaszki ra
cie] ściśle ustawione, zaokrąglone, przyras
tają do trzonu, u podstawy połączone poprze
cznymi żyłkami; długo mają białawy odcień,
przechodzący często w niebieskawy, później
stają się soczyście ochrowe lub brudnooch-
rowe. Walcowaty, pełny trzon wysoki do 10 cm
i gruby 1-3 cm, z drobnymi zmarszczkami na
powierzchni, przeważnie czysto biały, u pod
stawy często można zauważyć małe, żółte pla
my. Miąższ również biały, pod naciskiem noża
brunatniejący lekko przy trzonie, twardy i mo-

160

mi, a u starszych często zupełnie pusty. Biały
miąższ brunatnieje na powietrzu i ma nieprzy
jemny zapach słodkiego oleju. Smak począt
kowo mniej lub bardziej gorzki, wkrótce staje
się piekący i pobudzający do wymiotów.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie; pospolity; lasy liściaste i iglas
te, gdzie rośnie w grupach od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: R. subfoetens

ma nieco słabszy zapach i rośnie w lasach
liściastych. Poza tym gołąbek śmierdzący po-
doby jest jeszcze do nie opisanego tu gołąbka
gorzkomigdałowego (/?. laurocerasi), który ma
wyraźny zapach gorzkich migdałów. R. illota
różni się od nich obu ostrzami blaszek po
znaczonymi żółtobrązowymi lub ciemnofiole-
towobrązowymi kreskami.

Zastosowanie: grzyb niejadalny.

FR. SS. R.MRE.

cny, pachnie słabo owocami, w smaku całkiem
łagodny.
Wysyp zarodników: soczyście ochrowy.
Występowanie: od lata do jesieni można zna
leźć tego pospolitego i szeroko rozpowszech
nionego gołąbka w lasach iglastych (świerki,
jodły, sosny) na niżu i w górach, na podłożu
wapiennym.
Możliwość popełnienia pomyłki: gołąbek słod
kawy jest gatunkiem bardzo zmiennie ubar
wionym i można go pomylić z innymi z tejl
grupy. Również łagodny gołąbek cukrówka (fl.
alutacea) ma kapelusz bardziej fioletowoczer-
wonawy, winnoczerwonawy, blaknący na kość
słoniową i trzon biały lub czerwony. Gołąbekl
oliwkowy (/?. olivacea) ma zwykle prawie karj
minowy trzon. Żółtawe blaszki sprawiają, żel
można gołąbka słodkawego pomylić z gołąbł
kiem winnym, lecz zapach jest tu dobrą cechi
rozróżniającą.

Zastosowanie: bardzo dobry grzyb jadalny. I
Uwagi ogólne: Integra znaczy „nie do uszko!
dzenia" (blaszki się nie łamią.)

wSUr

•*£>

Gołąbek brudnożółty Russula ochroleuca (PERS.) FR.

•©

Wygląd: grzyb robi duże wrażenie swym zbi
tym miąższem i kapeluszem o średnicy do
9 (12) cm. Kapelusz podobnie jak u większości

pokrewnych mu gatunków, rozpościera się ba
rdzo szeroko z małym zagłębieniem w środku.
Skórka, która daje się ściągać prawie do poło
wy kapelusza - dalej drze się włókniście - ma
żółtawe, ochrowe zabarwienie, niekiedy z lek
kim wtrętem oliwkowym, który, z pewnymi wy

jątkami, może wpadać w zielonkawy odcień.
Naga powierzchnia jest gładka i błyszcząca.

Blaszki białe lub barwy kości słoniowej, póź
niej lekko żółtawe, gęsto obok siebie ustawio
ne, u starszych egzemplarzy z rdzawobrunat-
nymi plamami, przy trzonie zaokrąglone
i przyrośnięte. Trzon ze względu na stosun
kowo niewielką wysokość (5-8 cm) i uderzają
cą grubość (do 2.5 cm) robi wrażenie krępego
i silnego. Ma lekkie zgrubienie u podstawy,
lecz mimo to pozostaje walcowaty. Biała lub
ochrowa powierzchnia, z żółtawymi plamami
u dołu, z czasem nabiera lekko szarego zabar

wienia. Młode osobniki mają miąższ biały,

Wygląd: kapelusz tego gołąbka ma zwykle śre
dnicę 5-9 cm. Przy rozpościeraniu się powsta
je w środku zagłębienie, lecz zwykle widoczny
w nim jest mały, płaski garbek. Kolor kapelu
sza zazwyczaj od ochrowego do słomiastożół-
tego, czasami bywa miodowobrunatnawy. Od
cienie bledną w kierunku brzegu. Skórka gład
ka i błyszcząca, dająca się zdzierać tylko przy
brzegu; tutaj u starszych grzybów widać bruz-
dkowanie. Cienkie, przyrośnięte do trzonu bla
szki ustawione regularnie i nie bardzo gęsto,

często są ku tyłowi częściowo rozwidlone.

Młode blaszki blade, stare białawobrunatne.

Trzon wysokości do 4-6 cm, o przekroju 1-2

cm, jaśniejszy od kapelusza (kremowy z do
mieszką żółtawego), początkowo pełny, póź
niej zaczopowany. Bladobiały miąższ zmienia
się z biegiem czasu na żółtawy. Jest łamliwy,
pachnie stodkawo pelargonią lub musztardą,
w smaku bardzo ostry.

Wysyp zarodników: bladokremowy.
Występowanie: w niektórych latach gołąbek
żółciowy występuje masowo. Znajduje się go

starsze szarobrunatny. Pachnie owocowo,
w smaku raczej dość ostry do gorzkiego.
Wysyp zarodników: kremowy.
Występowanie: gołąbek brudnożółty jest po
spolitym, szeroko rozpowszechnionym grzy
bem, chętnie rośnie w lasach iglastych i liś
ciastych między szczawikiem zajęczym
i w mchu. Brak go na wyraźnie wapiennym
podłożu. Owocniki ukazują się od sierpnia do
listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny do
niego jest gołąbek żółciowy (R. fellea), u któ
rego zabarwienie kapelusza, szczególnie na
brzegu, jest znacznie jaśniejsze, skórka daje
się zdzierać na mniejszą odległość, a smak
ma piekąco ostry. Gołąbek jasnożółty (/?. fla-

va) rośnie na glebach torfowych koło brzóz.

Zastosowanie: warunkowo jadalny. Można go
używać w mieszance z innymi grzybami.
Uwagi ogólne: ochroleuca znaczy „ochrowo-
żółtobiała".

Zastosowanie: grzyb ma bardzo ostry smak

i dlatego nie nadaje się do jedzenia.
Uwagi ogólne: cechy rodzaju gołąbek (Rus
sula) opisano przy gatunku wymiotnym (str.
156). Dla zbieraczy grzybów można ustalić

zasadę: wszystkie gołąbki o łagodnym smaku
są jadalne, wszystkie gorzkawe i o ostrym
smaku niejadalne. Miłośników grzybów to nie
zadowoli, będą próbować dokładnie określić
gatunek. Wymaga to jednak nieco doświad
czenia, cierpliwości, dobrej literatury fachowej
i mikroskopu. Wyłącznie makroskopowo moż
na wiele gatunków określić mylnie. Fellea
oznacza „gorzka jak żółć".

158

•

Gołąbek śmierdzący Russula foetens FR.

<g>

Wygląd: kapelusz 5-18 cm średnicy: należy do
większych w tym rodzaju. Młody jest prawie
kulisty, o brzegu ostrym, przylegającym do
trzonu, często nieco falistym, zatokowatym.
U starszych płaski, ze środkiem niekiedy tro
chę wklęsłym, wówczas brzeg staje się grze
bieniasty, haczykowaty, karbowany i sterczą
cy; jasnobrązowy lub w kolorze ochry, znacz
nie ciemniejszy w środku. Cienka skórka daje
się ściągać do połowy; w stanie wilgotnym
kleista, na sucho gładka i błyszcząca. Blaszki
początkowo ściśle ustawione, mniej lub bar
dziej przyrośnięte, pomieszane i często roz
widlone; początkowo blade, później stają się
brudnokremowe; uszkodzone - powoli zabar
wiają się na brunatno; często z bursztynowo
zabarwionymi łezkami, które po wysychnięciu
dają ciemne plamy. Walcowaty lub wybrzuszo
ny trzon wysoki 9 (13) cm i 2-3,5 cm gruby, ma
powierzchnię białą, na której, począwszy od
podstawy, pojawiają się plamy zabarwione na
ochrowo lub mniej więcej brązowo. Jest on
twardy i już wcześnie z pustymi przestrzenia-

Wygląd: kapelusz o średnicy do 12 (15) cm,
początkowo dzwonkowato wypukły, później

rozpostarty i płaski, z nieco zagłębionym środ
kiem. Ma kolor mniej więcej czekoladowobru-
natny, brunatnawy, żółtobrunatny lub oliwko-

wobrunatny, rzadziej krwistoczerwonoróżowy,
przeważnie od ponurej lub czarnej purpury do
brązu, często także ochrowo poplamiony.
Zwykle naga skóra kleiście połyskująca, tylko
rzadko sucha, bez połysku; daje się daleko
zdzierać. Brzeg z długimi wypukłościami, już
wcześnie guzowato bruzdkowany. Blaszki ra
czej ściśle ustawione, zaokrąglone, przyras
tają do trzonu, u podstawy połączone poprze
cznymi żyłkami; długo mają białawy odcień,
przechodzący często w niebieskawy, później
stają się soczyście ochrowe lub brudnooch-
rowe. Walcowaty, pełny trzon wysoki do 10 cm
i gruby 1-3 cm, z drobnymi zmarszczkami na
powierzchni, przeważnie czysto biały, u pod
stawy często można zauważyć małe, żółte pla
my. Miąższ również biały, pod naciskiem noża
brunatniejący lekko przy trzonie, twardy i mo-

mi, a u starszych często zupełnie pusty. Biały
miąższ brunatnieje na powietrzu i ma nieprzy

jemny zapach słodkiego oleju. Smak począt
kowo mniej lub bardziej gorzki, wkrótce staje
się piekący i pobudzający do wymiotów.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pospolity; lasy liściaste i iglas
te, gdzie rośnie w grupach od lata do jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: P. subfoetens
ma nieco słabszy zapach i rośnie w lasach
liściastych. Poza tym gołąbek śmierdzący po-
doby jest jeszcze do nie opisanego tu gołąbka
gorzkomigdałowego (R. laurocerasi), który ma
wyraźny zapach gorzkich migdałów. R. illots
różni się od nich obu ostrzami blaszek po

znaczonymi żółtobrązowymi lub ciemnofiole-
towobrązowymi kreskami.
Zastosowanie: grzyb niejadalny.

cny, pachnie słabo owocami, w smaku całkiem
łagodny.
Wysyp zarodników: soczyście ochrowy.
Występowanie: od lata do jesieni można zna
leźć tego pospolitego i szeroko rozpowszech
nionego gołąbka w lasach iglastych (świerki,
jodły, sosny) na niżu i w górach, na podłożu
wapiennym.
Możliwość popełnienia pomyłki: gołąbek słod-
kawy jest gatunkiem bardzo zmiennie ubar
wionym i można go pomylić z innymi z tej
grupy. Również łagodny gołąbek cukrówka (R.
alutacea) ma kapelusz bardziej fioletowoczer-
wonawy, winnoczerwonawy, blaknący na kość
słoniową i trzon biały lub czerwony. Gołąbek
oliwkowy (/?. olivacea) ma zwykle prawie kar-j
minowy trzon. Żółtawe blaszki sprawiają, żel
można gołąbka słodkawego pomylić z gołąb-l
kiem winnym, lecz zapach jest tu dobrą cechą|
rozróżniającą.

Zastosowanie: bardzo dobry grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: integra znaczy „nie do uszko-j
dzenia" (blaszki się nie łamią.)

Gołąbek słodkawy Russula integra i_. EX FR. SS. R.MRE. ^^)

160

Gołąbek modrożółty Russula cyanoxantha SCHFF. EX FR.

• e

Wygląd: kapelusz może osiągać średnicę 15
cm. Początkowo kształtu pólkulistego, z cza
sem spłaszcza się coraz bardziej, aż w końcu
pojawia się w jego środku wklęśnięcie. Powie

rzchnia kapelusza może być szarofioletowa,
niebieskolila, zielonożółta lub zielonolila, przy

czym jednocześnie występuje fiolet i zieleń,
a do tego znowu plamy w różnych odcieniach

lila. Skórka wilgotna, długo pozostaje kleista,
błyszcząca, naga i z promienistymi żyłkami.
Dobra cecha rozpoznawcza: skórka daje się

dość dobrze ściągać i wówczas widać miąższ
zabarwiony na powierzchni na fioletowo. Wąs
kie blaszki ściśle ustawione, rozwidlające się,
cienkie, wąsko przyrośnięte, u starszych lekko
zbiegające, miękkie i giętkie; nie kruszą się,
gdy pociągnąć po nich palcem, lecz się skleja
ją; są w kolorze przyćmionej bieli, która u nie
których egzemplarzy ma słaby, lilaniebieska-
wy odcień. Nagi, duży trzon dochodzi do wyso
kości 10 cm i grubości 2,5 cm, ma kształt
walcowaty, nieco zwężony ku górze. Podsta
wową barwą trzonu jest biel, lecz u niektórych

Russula cyanoxanłha fm. pe I te rea u i S\HG.

Wygląd: ten grzyb różni się od gołąbka mod-

rożółtego tylko początkowo mniej lub bardziej

zieloną barwą kapelusza. Wszystkie inne ce
chy są podobne lub takie same. Również

i miejsce występowania jest takie samo.

Zastosowanie: grzyb jest jadalny.

Możliwość popełnienia pomyłki: zielona od
miana gołąbka modrożółtego brana jest częs
to przez zbieraczy grzybów za gołąbka gryn-
szpanowego (/?. aeruginea), który jednak ma
swe stanowisko głównie koło brzóz i tylko
rzadko w lasach iglastych (świerki). Jego ka-

peluszma średnicę 5-10 cm, jest trawiastozie-
lony, jasnozielony, szarozielony, a często tak
że bardzo blady. Blaszki początkowo białe,
później stają się kremowożółte. trzon również
biały, u podstawy często z rdzawymi plamami.

Miąższ łagodny, choć blaszki mogą być

w smaku nieco bardziej ostre. Grzyb ten w su
rowym stanie może wywoływać wymioty i na
wet po silnym ogrzaniu daje objawy zatrucia.
Następnym przedstawicielem jest gołąbek zie-

162

grzybów z odcieniem nieco niebieskawym
i lekko czerwonawym podbarwieniem. Miąższ
biały, z czasem dość często brunatnawy, w ka
peluszu twardawy, dość elastyczny, w trzonie
pełny, ale z pojedynczymi, pustymi przestrze
niami, później nieco gąbczasty; bez zapachu
i łagodny w smaku.
Wysyp zarodników: czysto biały.

Występowanie: tego pospolitego gołąbka moż

na znaleźć od lata do jesieni prawie wszędzie
w lasach iglastych i liściastych, przeważnie
koło buków.
Możliwość popełnienia pomyłki: gołąbek mod
rożółty ma kilka odmian. R. grisea jest jego
prawdziwym sobowtórem, ponieważ barwa je
go kapelusza może przyjmować te same od

cienie: tylko blaszki ma bardziej kremowo za
barwione z ciemniejszymi refleksami i bar
dziej kruche .
Zastosowanie: grzyb jest jadalny.
Uwagi ogólne: cyanoxantha znaczy „niebies-
kożółta".

•©

lonawy (/?. virescens) o skórce ostrej jak otrę
by i popękanej na drobne poletka. Występuje

pod dębami, bukami i brzozami. Jest jadalny.
Wszystkie te gołąbki są ciągle mylone przez
nieostrożnych zbieraczy grzybów z muchomo
rem sromotnikowym (Amanita phalloides).
Grzyby są jednak łatwe do odróżnienia: gołą
bki nie mają ani pierścienia, ani bulwy z po
chwą u podstawy trzonu, oprócz tego ich
miąższ łamie się gładko. Aby nie pomylić tych.
co prawda nietrujących gatunków gołąbków
bardzo ostrych w smaku, wystarczy krótko po-
żuć odrobinę surowego miąższu lub blaszek.

Ostre gołąbki zostaną bardzo szybko rozpo
znane. Dobrą pomocą w oznaczeniu mogą

również być różne odczynniki. Praca z chemi
kaliami wymaga jednak pewnego doświadcze
nia i nie wchodzi w grę przy normalnym ozna

czaniu grzybów przez zbieraczy. Dla amato
rów i mikologów taki test stanowi jednak cen

ną pomoc.

Gołąbek złotawy Russula aurata (WITH.) EX FR.

Wygląd: kapelusz nie większy niż 9 (10) cm
średnicy. Z młodego, półkulistego, rozwija się
wypukło spłaszczony a w końcu krążkowały
kapelusz. Na żywo ubarwionym pomarańczo
wym lub cytrynowożółtym, głęboko w miąższ
zabarwionym tle, jest on mniej lub bardziej

poplamiony na kolor ogniściepomarańczowy,

ogniścieczerwony, choć bez jaskrawych kolo
rów, ale zawsze z chromowożółtym. Skórka
jest początkowo kleiście błyszcząca, później
gładka lub lekko zamszowo brodawkowata

i matowa; wilgotna daje się ściągać tylko do
połowy; cienka. Brzeg kapelusza długo pozo

staje gładki, później nieco bruzdkowany. Sze

rokie, łamliwe blaszki ściśle ustawione, za

okrąglone z przodu i z tyłu, w kolorze począt
kowo bladym, zmieniającym się później na

maślanożółty. Ostrza zazwyczaj, jeśli nie za

wsze, zabarwione na cytrynowochromowożół-
to. Silny mięsisty trzon osiąga wysokość 9 cm,
rzadziej 10 cm i grubość 2,5 cm. Jest on biały,
jednak zazwyczaj lekko nabiegły chromową
żółcią, walcowaty, maczugowaty lub zaostrzo-

Wygląd: kapelusza średnicy 10 (12) cm, pół-
kulisty, długo pozostaje wypukły, później staje
się wklęsły. Przeważnie cynobrowoczerwony,
lecz również ciemnokrwistoczerwony, różowy

lub czerwonawobrunatnawy; zaczyna blednąc

od środka kapelusza. Niezbyt dająca się ścią
gać skórka jest gładka, niekiedy nieco za-
mszowata, sucha i białawo omączona. Gładki
brzeg przez dłuższy czas pozostaje zaokrąg
lony, u starszych egzemplarzy nieco bruzd
kowany. Charakterystyczne są jasnoczerwone
strefy lub plamy na brzegach. Łamliwe, gęsto
ustawione blaszki są białe lub lekko słomias-

tożółte, przyrośnięte prosto, okrągło lub ze
zwężeniem i często się rozwidlają. U niektó

rych egzemplarzy ostrza są nabiegłe czerwo
nawo: często rzucają się w oczy zaczernione
miejsca. Walcowaty trzon wysokości 7 (8) cm,
grubości 3 cm, u starszych z mniej lub bar
dziej pomarszczoną powierzchnią, początko

wo biały, przeważnie nabiegły różem lub czer
wienią, szczególnie u podstawy trzonu. Biały
miąższ zmienia się w białawy; jest bardzo

ny; nagi, często pomarszczony. Miąższ biała
wy, ścisły, z czasem miękki lub gąbczasty,
prawie bez zapachu, łagodny.

Wysyp zarodników: żółtkowożółty.
Występowanie: tego pięknego gołąbka spotkać

można od lata do późnej jesieni w lasach
liściastych i iglastych na mniej lub bardziej
wapniennym podłożu. Zasiedla umiarkowaną
strefę klimatyczną, jednakże w Europie bywa
dość rzadki. U nas niezbyt częsty. Woli wyższe
położenia.
Możliwość popełnienia pomyłki: znacznie łat
wiejszy do rozróżnienia od swych krewniaków
niż gołąbek modrożółty czy gołąbek słodkawy.
Dobrze rozpoznawalny po przeważnie chro-
mowożółtych ostrzach blaszek i żółtawo na-
biegłym trzonie.
Zastosowanie: jadalny, jednakże tam, gdzie

jest rzadki, powinien być chroniony.
Uwagi ogólne: aurata znaczy „złotożółta".

twardy i zwarty, przy tym łamliwy i drobno
ziarnisty. W smaku nieostry, lecz, szczególnie
w blaszkach, mniej lub bardziej gorzki.
Wysyp zarodników: bladokremowy.
Występowanie: niezbyt częsty. Rośnie w la
sach liściastych i iglastych, szczególnie koło
buków, od lata do zimy.
Możliwość popełnienia pomyłki: często w to
warzystwie gołąbka ślicznego rośnie R. ama-

rissima. Kapelusz o gorzkim miąższu podob

nie ubarwiony; środek często w ochrowe pla
my. Gołąbek rumiany (R. pseudointegra) ma

takie same barwy kapelusza. Początkowo bla
de blaszki stają się jednak jasnoochrowe.
Trzon nie nabiega różowo: pachnie silnie owo
cami, w smaku bardzo gorzki, rośnie w lasach

liściastych.

Zastosowanie: z powodu trudności w odróż

nieniu od gatunków gorzkich należy odstąpić
od spożywania.
Uwagi ogólne: rosacea znaczy „zabarwiona
na różowo", lepida znaczy „śliczna".

Gołąbek śliczny Russula rosacea PERS. EX S.F. G R A Y = R lepida FR.

164

Gołąbek błotny Russula paludosa BRITZ

• e

Wygląd: kapelusz ma średnicę dochodzącą

prawie do 15 cm. Początkowo jest on dzwon
kowaty, niekiedy z garbkiem, później płasko
wgłębiony. Jaskrawe, krwistoczerwone zabar

wienie skórki przypominające przypieczone
jabłko rzuca się od razu w oczy. Przeważnie
kolor intensywnieje w centrum: często zmienia
od wiśniowoczerwonego do bladoczerwonego
i zwykle ma jeszcze różne plamy ochrowożół-
te lub żółtawe. Skórka daje się ściągać dale
ko, jest lekko przebarwiona, naga, gładka i po
łyskująca, niekiedy promieniście żyłkowana.
U zupełnie dojrzałych egzemplarzy zaczyna
się rozwijać wyraźne bruzdkowanie na brzegu
kapelusza. Wąsko przyrośnięte blaszki mniej
lub bardziej ścisło ustawione, z wieloma bla
szkami pośrednimi i rozwidleniami, są raczej
cienkie i nieco elastyczne: ich blady kolor
zmienia się później w soczyście masłowożół-

ty, niekiedy mogą mieć czerwone ostrza.

Trzon wysoki 4-10 (15) cm i często gruby do

1,5-4 cm, o kształcie między walcowato-ma-

czugowatym a wybrzuszonym. Biała powierz-

Wygląd: kapelusz średnicy 10-12 cm, począt
kowo kulisty, później staje się coraz szerszy
i coraz bardziej płaski. U dojrzałych osobni
ków na bardzo cienkim brzegu pojawiają się
drobne bruzdki. Ten grzyb lasów iglastych
rozpoznać można po kapeluszu o barwie czer
wonych liści, karminowoczerwonej, purpuro-
woczerwonej i ciemnoczerwonej, przy czym
środek ma zawsze ciemniejszy (czarny). Wil
gotna skórka jest bardzo kleista, ale wysycha
szybko na matowo; daje się ściągać do poło
wy. Blaszki okrągło przyrastające, rozwidlone
i początkowo bladokremowobiałe, później
ochrowe, brązowiejące pod wpływem ucisku.

Trzon dorasta do wysokości 6-9 cm i może

mieć grubość do 3 cm; często silnie maczugo-
waty lub wybrzuszony, czasem walcowaty. Ró
wnież on na białym tle jest podbarwiony kar-
minowoczerwono, rzadziej czerwono; pod na

ciskiem nabiega kolorem rudobrązowym. Bia
ły miąższ jest w rdzeniu trzonu mniej lub
bardziej brunatnawy, na powietrzu szybko

chnia, słabiej lub silniej nabiegła czerwonym,
połyskuje; jest mniej lub bardziej żyłkowana
albo z delikatnym nalotem. Miąższ biały, pra
wie nie zmienia barwy, w trzonie pełny i jędr
ny, o smaku przeważnie łagodnym, nieco sło-
dkawym, niekiedy, w blaszkach młodszych
owocników lekko ostrym i o słabo wyrażonym
zapachu.
Wysyp zarodników: jasnoochrowy.
Występowanie: gołąbka błotnego spotyka się
przeważnie w bagnistych i kwaśnych lasach
świerkowych, ale również i w pobliżu sosen.
Pojawia się od lipca do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: czerwone ja
dalne gołąbki można pomylić z nieprzyjem
nym gołąbkiem wymiotnym i innymi gatunka
mi o ostrym smaku, dlatego zalecana jest
ostrożność.
Zastosowanie: kto go potrafi dobrze zidentyfi
kować, znalazł smaczny grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: paludosa „znaczy rosnąca na
bagnach, bagienna".

ciemnieje. Świeży pachnie owocami, u osob
ników starych lub w kilka minut po zebraniu
pachnie śledziem.
Wysyp zarodników: jasnoochrowy.
Występowanie: spotykany w lasach iglastych
od lata do jesieni, pospolity i częsty.
Możliwość popełnienia pomyłki: na podstawie
miejsca występowania rozróżnia się 4 gatunki:
R. elaeodes o zabarwieniu zielonym, oliwko
wym, rośnie w lasach liściastych; R. faginea
występuje w lasach bukowych, kapelusz ma
bardziej brunatny lub winnobrunatny, w środ
ku bardziej żółtawy; R. graveolens ma podob
ne ubarwienie, trzon biały, później żółtawo-
brunatnawy; rośnie szczególnie chętnie koło
dębów; R. pascua jest małym grzybem ros
nącym w zbiorowiskach krzewinkowych wyż
szych pięter górskich.

Zastosowanie: gatunek jadalny; ze względu na
zapach śledziowy niezbyt ceniony.
Uwagi ogólne: erythropoda znaczy „czerwo-
nonoga".

Gołąbek winny Russula erythropoda PELT.

= R. xerampelina (SCHFF EX SECR.) FR. P.P.

166

Gołąbek jadalny Russula vesca FR.

Wygląd: średnica kapelusza dochodząca do 10

(12) cm sytuuje tego gotąbka w kategorii śred
nich: a przeważnie i tak nie osiąga tych wy
miarów. Początkowo pótkulisty, szybko się ot
wiera do płaskiego z zaklęśnięciem. Skórka
daje się ściągać od brzegu do połowy, która to
cecha jest często zmienna w tym rodzaju
o zmiennym ubarwieniu. Z reguły ma on kolor
mięsa, może jednak mieć barwę lila, a także
silnie czerwoną oraz brunatnawą do czerwo-
nobrunatnej, często przytłumioną, z oliwkowo-
szarymi plamami. Brzeg kapelusza niekiedy
białawy, a u starszych okazów czasem omą-

czony. Przeważnie rozdwojone, miękkie bla

szki są dość ściśle ustawione, przyrośnięte
lub nieco zbiegające po trzonie; białe, lecz
również z zielonkawymi refleksami. Na ost
rzach nierzadko można zauważyć brązowawe
plamy. Trzon grubości 1,5-2 cm, walcowaty,
zwykle zwężający się ku dołowi. Powierzchnię
ma białawą, u podstawy brązowawo popla
mioną, często z lekkim żółtym poblaskiem.
Miąższ biały, z tendencją do tworzenia rdza-

Gołąbek skromny Russula puellaris FR.

Wygląd: kapelusz tego małego grzyba ma śre
dnicę 3-5 (7) cm. U młodych osobników jest on
nieco wypukły, a później w środku wklęsły;
kolor brudnoczerwonofioletowy lub łososiowo-
purpurowy, mniej lub bardziej podbrązowiony;
zawsze jednak w środku kapelusza ma odcień
bardziej intensywny z domieszką czarnego:
brzeg jest zwykle bledszy, często brudnoróżo-
wawy. Typowe jest także zabarwienie ochro-
wowoskowe przebijające od miąższu. Skórka
da się zdzierać daleko, długo pozostaje wil
gotna i śluzowato połyskująca. Brzeg kapelu
sza szeroko guzowato bruzdkowany, prze
świecający. Blaszki stosunkowo gęsto usta
wione, okrągtawo lub wąsko przyrośnięte do

trzonu lub wolne, cienkie i łamliwe, miękkie.
Ich kremowa barwa przechodzi w bladożółtą
a następnie w wysyconą ochrową. Łamliwy

trzon wysoki 3-5 (10) cm i gruby 0,7-1,5 cm

zwykle rozszerza się nieco maczugowato
u podstawy. Powierzchnia gładka, później żył
kowata pomarszczona, początkowo biała, szy
bko zmieniająca się od dołu w żółtawą i wre-

168

wych plam. Pozostaje on długo bardzo ścisły,
prawie twardy, a podczas suszy pęka i wystaje
grzebieniasto. W smaku całkowicie łagodny

i mniej więcej pozbawiony zapachu.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: gołąbek jadalny należy do czę
sto spotykanych gatunków gołąbków występu
jących już od maja w lasach liściastych

(szczególnie koło dębów) i iglastych.
Możliwość popełnienia pomyłki: wszystkie go
łąbki z czerwonawymi lub czerwonymi kapelu
szami powinno się poddać wspomnianej pró
bie smakowej, ponieważ istnieje niebezpie
czeństwo, że trafimy na gołąbka wymiotnego

czy inny grzyb niejadalny lub nawet trujący,

blisko spokrewniony.

Zastosowanie: gołąbek jadalny zasłużył na
swą nazwę, ponieważ można przyrządzać po
trawy tylko z tego grzyba, jak i w mieszance
z innymi.
Uwagi ogólne: vesca oznacza „jadalna".

szcie poplamioną ochrowo; nieco połyskuje
jedwabiście. Miąższ w kapeluszu dość łam
liwy, w trzonie z twardą warstwą zewnętrzną,
wewnątrz gąbczasty, miękko wypchany i grze
bieniasto pusty; białawożółtawy, w ciągu jed
nej nocy silnie żółknący, o słabym owocowym
zapachu i zupełnie łagodnym smaku.
Wysyp zarodników: bladokremowy lub kremo
wy.

Występowanie: przeważnie w lasach iglas
tych, rzadziej w liściastych. Rośnie grupowo,
ale również i pojedynczo, od lata do jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bnym gatunkiem, o ostrym smaku, jest R. ver-
sicolor rosnąca koło brzóz. Ma ona często te
same kolory kapelusza, lecz bez tak przebi

jającego woskowożółtego zabarwienia,

a brzeg kapelusza słabiej i nie tak szeroko
bruzdkowany. Należy zwracać uwagę na miej
sce występowania!

Zastosowanie: grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: puellaris znaczy „dziewczęcy,
afektowany".

Mleczaj chrząstka Lactarius vellereus (FR.) FR.

Wygląd: kapelusz osiąga średnicę między 10
a 20 cm; jest szczególnie mięsisty, twardy

i ścisły. Z początkowego uwypuklenia zmienia

się stopniowo we wgnieciony a nawet lejkowa
ty o brzegu zawsze zagiętym lekko ku dołowi.
Dobra cecha rozpoznawcza: wełnista, filcowa
ta lub puszyście oproszona skórka o powierz
chni bez koncentrycznych pasów, kremowo-
biała, na której znajdują się w kilku miejscach
żółtawe plamy. Blaszki u młodych osobników
ustawione ściśle, u starszych oddalone, przy
rośnięte lub krótko zbiegające na trzon, rów
nież białe, a w miarę dojrzewania bladoochro-
wożółte. Są one skąpo rozwidlone i niekiedy
żyłkowało połączone, wąskie i dość grube.
Przy zranieniu pojawia się obficie mleczny
sok. Trzon nie wyższy niż 5-6 cm i 2-5 cm
gruby, przeważnie walcowaty, rzadziej ku do
łowi zwężony, o twardym, zwięzłym miąższu
takim, jak w kapeluszu, tak samo z filcowatą,
wełnistą i podobnie zabarwioną powierzchnią,
w miejscu ucisku barwiącą się na kolor ochro-
worudy. Gdy naciąć zwarty, bardzo twardy

Wygląd: zaliczany do mleczajów średniej wiel
kości, ma kapelusz o średnicy 13-16 cm. Rów
nież i on pojawia się początkowo wypukły,
później otwiera się i staje płaski, w środku
wklęsły i lekko lejkowaty. Biaława, gładka,
prawie naga skórka kapelusza z czasem częs
to z ochrowymi plamami, podczas utrzymują
cej się suszy pęka w drobne poletka. Pod
winięty brzeg u starszych osobników wygina
się faliście. Wąskie blaszki bardzo gęsto usta
wione, niejednakowej długości, krótko zbiega
jące po trzonie, często rozwidlone; barwa
o odcieniach pomiędzy białawą, kremową
i kości słoniowej. Po zranieniu nabierają bru-
natnawożółtych plam. Trzon wysoki 3-8 cm
i 2-3 cm gruby, walcowaty, ku dołowi nieco
zwężony, zabarwiony tak jak kapelusz, gładki
i ku podstawie niekiedy z podłużnymi bruzd-
kami. Miąższ biały, twardy i bez zapachu.
Biały sok mleczny charakteryzuje się, podob
nie jak u wielu pokrewnych grzybów, natych
miastowym pieczeniem w język i podniebie
nie.

i białawy miąższ, obficie występuje biały sok.
Bez miąższu smakuje on łagodnie: miąższ
pali język i podniebienie.

Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: rozpowszechniony w Europie.
Spotkać go można od lata do jesieni, zwykle
grupami w lasach liściastych (buki czerwone,
dęby), ale i w iglastych, choć nie tak często.
Możliwość popełnienia pomyłki: z innymi bia
łymi lub białawo zabarwionymi, mleczajami.
przede wszystkim z mleczajem bielem ( i . pi
peratus), który jednak nie ma charakterystycz
nie wełnistej powierzchni; dalej z L. pargame-

nus, który ma blaszki prosto przyrośnięte.

Zastosowanie: pomimo ostrości smaku cza
sem spożywany.

Uwagi ogólne: vellereus oznacza „ostro weł
nisty" (z powodu cechy kapelusza).

Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: powszechnie występujący
w Europie, lecz ku północy coraz rzadszy.
U nas dość częsty. Rośnie przeważnie w mie
szanych lasach liściastych i niezbyt często
w lasach świerkowych i sosnowych. Występu
je masowo, można go znaleźć już od czerwca
do sierpnia/września.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobne są
mleczaj chrząstka (L. ve/lereus), mleczaj skó-
rzasty (£. pargamenus) i L glaucescens, któ
rych miąższ zabarwiony jest na kolor zielon-
kawoniebieskawy. Gatunki te są bardzo ostre
w smaku.
Zastosowanie: z powodu ostrości smaku jest
niejadalny.
Uwagi ogólne: podczas oznaczania bardzo po
mocne są odczynniki: skórka kapelusza
i miąższ trzonu barwią się różnie u różnych
gatunków. Piperatus oznacza „pieprzny".

Mleczaj biel Lactarius piperatus (L. EX FR.) GRAY

170

171

Rydz mleczaj Lactarius deliciosus FR.

Wygląd: kapelusz tego grzyba ma średnicę
5 do 12 cm; za miodu płasko wypukły, wkótce
rozpostarty, z wgniecionym środkiem, z cza
sem lejkowaty. Brzeg dtugo pozostaje podwi

nięty. Skórka kapelusza ma na jaskrawym tle

ciemniejsze koliste pręgi i tylko miejscami

i nie zawsze jest nieco zielonkawo podbar
wiona; wilgotna jest kleisto-oślizgla. Blaszki
prawie tak samo zabarwione jak kapelusz,
gęsto ustawione, różnej długości, wąskie i nie
co zbiegające po trzonie. Warto wiedzieć, że
po uciśnięciu barwią się na zielonkawo. Trzon
wysoki 3-7 cm, gruby 1-2,5 cm, prawie wal
cowaty, u podstawy niekiedy wyraźnie cień

szy; zabarwiony podobnie jak kapelusz, jed
nak na powierzchni znajdują się małe, płytkie
wgłębienia. Trzon szybko staje się jamisty, ła
mliwy. Miąższ biały, na brzegach i pod skórką
trzonu pomarańczowy. Sok mleczny pomarań-
czowomarchewkowoczerwony, szybko blednie

i w końcu staje się zielony. W smaku łagodny.

Wysyp zarodników: jasnoochrowy.

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-10 cm, począt
kowo wypukły, a gdy się rozszerzy - wklęsły
i w kształcie płaskiego lejka, przy czym brzeg
kapelusza długo pozostaje podwinięty; kolor
ma pomarańczowy, często pomarańczowoczer-
wonawy z zielonawymi strefami. W miejscu
uciśnięcia jest początkowo pomarańczowo-
czerwony a później zielony. Naga skórka wil
gotnie kleista, przy brzegu daje się zdzierać.

Blaszki przyrośnięte do trzonu lub lekko zbie

gające, gęsto ustawione, pomieszane i roz
widlone, początkowo bladoochrowego koloru,
później pomarańczowoochrowego, zielono po
plamione. Trzon długości 3-6 cm, grubości
1-2,5 cm, mniej lub bardziej walcowaty. Na

jego powierzchni zabarwionej na kolor poma

rańczowy często znajdują się ciemniejsze, po
marańczowe plamki-jamki. M/^ższżółtawobla-

dy, w trzonie biały, pod skórką kapelusza nie
co zielony, w trzonie gąbczasty, łamliwy. Po-
marańczowoczerwony sok mleczny po kilku
minutach zabarwia się powoli na winnoczer-
wono. W smaku lekko gorzki.

Występowanie: rydz mleczaj rośnie prawie
wyłącznie pod sosnami. U nas dość częsty,
znajduje się go od sierpnia do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieją jesz
cze inne gatunki mleczaja wyglądające podob
nie, z pomarańczowym lub winnoczerwonym
sokiem mlecznym, rosnące koło sosen i jodeł.
Oznaczenie wymaga dokładnego studiowania
cech różnicujących. Przede wszystkim ważne
czy sok mleczny blednie, czy też nie; ważne
również miejsce ich występowania. Wszystkie
te mleczaje są jadalne. Pomylenie z mlecza-
jem wełnianką (L torminosus) nie jest moż
liwe, już choćby ze względu na miejsce wy
stępowania.
Zastosowanie: rydz mleczaj jest delikatny
w smaku i należy do najbardziej pożądanych
grzybów jadalnych. Ponieważ jest bardzo czę
sto „robaczywy", warto rozciąć go od razu
w lesie.
Uwagi ogólne: deliciosus oznacza „bardzo
smaczny".

Wysyp zarodników: jasnoochrowy.
Występowanie: jest on związany ze świerka
mi, występuje zarówno na glebach wapien

nych jak i na kwaśnych, często masowo na
nowych nasadzeniach. W Europie szeroko roz
powszechniony, wyrasta od sierpnia do końca
października.

Możliwość popełnienia pomyłki: mleczajam
rosnącymi koło sosen, jak na przykład z ry
dzem mleczajem (L deliciosus) i mleczajem
zmiennym (L semisanguifluus).
Zastosowanie: mleczaj świerkowy jest jadalny
lecz niezbyt smaczny, bardzo często gorzki.
Uwagi ogólne: rodzaj mleczaj [Lactarius) obej
muje prawie 80 gatunków. Wiele z nich smaku

je ostro lub bardzo gorzko i są niejadalne. Są
to grzyby mikoryzowe, o cechach podobnych
do gołąbków: łamliwy (niewłóknisty) miąższ,

mniej lub bardziej łamliwe blaszki z wypływa

jącym przy zranieniu sokiem mlecznym. De-

terrimus oznacza „niezbyt wartościowy".

Mleczaj świerkowy Lactarius deterrimus GRÓGER • £ « )

172

Mleczaj wełnianka Lactahus torminosus (SCHFF. EX FR.) GRAY

Wygląd: kapelusz o średnicy 12 (15) cm, po
czątkowo wypukły, coraz bardziej się rozpła
szcza, aż w końcu staje się lejkowaty. Brzeg
przez dłuższy czas pozostaje podwinięty i jest
pokryty nieregularnie rozsypanymi, długimi,
kosmkowatymi włoskami. Pokrycie wrośnięty
mi, karminoworóżowymi włóknami, niewyraź

ne w środku, powleczone jest wysychającym

śluzem, który podczas wilgoci staje się kleisty

i śliski. Barwa soczyście karminowoczerwona,

czerwonawa lub różowawa blednie później do

bladoochrowej. Skórka kapelusza poznaczona

jest ciemniejszymi, wodnistymi, koncentrycz

nymi strefami. Początkowo białe blaszki przy
rośnięte do trzonu, ściśle ustawione, często
przy trzonie rozwidlone, stopniowo nabierają
bladoczerwonawego odcienia. Trzon wysoki

4-8 cm i gruby 1-2 cm, walcowaty, ku dołowi
tylko trochę grubszy. Na całej powierzchni
bledszej niż kapelusz można rozpoznać deli

katne, białe omączenie. Uciśnięte miejsca na
bierają koloru rdzaworóżowego. Stosunkowo

szybko trzon staje się pusty. Miąższ w kapelu-

Wygląd: kapelusz o średnicy 10-20 cm, po
czątkowo półkuliście wypukły z pępkowato
wgiętym środkiem, później przechodzi
w mniej lub bardziej lejkowaty. Brzeg długo
pozostaje podwinięty: z powodu krótkich włos
ków wydaje się nieco filcowaty. Włóknista po
wierzchnia w kolorze od żółtego z lekkim od
cieniem ochrowym do złotożółtego: daje się
zauważyć lekki pierścieniowaty rysunek po

wstały z przyklejonych, włóknistych łusek.
Środek kapelusza zwykle gładki z wodnistymi
plamami. Blaszki i międzyblaszki gęsto usta
wione, krótko zbiegające po trzonie, w kolorze
białawym lub kremowożółtawym; miejsca uci
śnięte stają się brudnoczerwonawobrunatne.

Trzon zwykle nie wyższy niż 4-6 cm i o znacz

nej grubości, niekiedy dochodzącej do 3,5 cm
nadaje grzybowi wygląd masywnego i silnego.
Jego żółtawobiała powierzchnia ma liczne
płaskie, nieregularnie owalne, często nie
kształtne ciemne zagłębienia. Białawy miąższ

jest twardy i pachnie owocowo; smakuje nie
znośnie gorzko i piekąco, podobnie jak po-

szu białawy z lekkim odcieniem różowym,
w trzonie silniej czerwonawy. Zapach lekko
owocowy lub terpentynowy, smak ostry. Biały
sok mleczny początkowo płynie obficie, nie
przebarwia się i natychmiast ostro pali na
języku.
Wysyp zarodników: jasnożółtawy.
Występowanie: związany z brzozami, w Euro
pie pospolity. Występuje niejednakowo często.
Spotyka się go od (lipca) września do paź
dziernika na glebach suchych lub umiarkowa
nie wilgotnych, przeważnie na kwaśnych pias
kach i glinach.
Możliwość popełnienia pomyłki: w równym
stopniu ostry w smaku L. Blumii ma brzeg
kapelusza bardzo kosmkowaty, bez koncent
rycznych stref. Rośnie pod brzozami na miejs
cach porośniętych trawą, a także poza lasem.
Zastosowanie: grzyb niejadalny, ponieważ za
wiera żółciowato gorzkie substancje.
Uwagi ogólne: torminosus oznacza „powodu
jący kolkę".

§§

czątkowo biały sok mleczny, który szybko za
barwia się na kolor intensywnie żółty.
Wysyp zarodników: jasnoochrowy.
Występowanie: tego mleczaja znajduje się
w Skandynawii, Południowych Niemczech
i w Alpach. U nas jest on niezbyt częsty.
Rośnie w lasach świerkowych, przeważnie na
glebach wapiennych, często w gromadzie, od
lipca do października.

Możliwość popełnienia pomyłki: mleczaj pie
kący (L. citriolens) wygląda bardzo podobnie,
nie ma jednak trzonu z zagłębieniami i rośnie
w lasach liściastych; rzadki. Mleczaj żółtofio-
letowy (L. repraesentaneus) rośnie w wilgot
nych lasach świerkowych, ale również pod
brzozami, u nas niezbyt często.

Zastosowanie: podejrzewa się, że grzyb ten
jest lekko trujący, a ponieważ dochodzi do
tego bardzo piekący smak, nie wchodzi w ra
chubę jako grzyb jadalny.

Mleczaj dołkowany Lactanus scrobiculatus (SCOP. EX FR.) FR.

174

Mleczaj smaczny Lactahus volemus FR.

Wygląd: kapelusz o średnicy do 15 (20) cm,
początkowo wypukły, później rozpostarty,
z wgłębieniem. Brzeg u młodych wyraźnie
podwinięty, także u starszych pozostaje prze
ważnie zagięty w dół. Jednolicie pomarańczo
we lub rudawe zabarwienie kapelusza zwykle
ciemnieje ku środkowi. Delikatnie zamszowy
kapelusz jest gładki i suchy. U starszych oka
zów często skórka kapelusza pęka równolegle
do brzegu. Blaszki gęsto ustawione, wybrzu
szone, wąsko przyrośnięte lub krótko zbiega
jące, niejednakowej długości i często rozwid

lone ku brzegowi, również i u starszych osob
ników zachowują swe białawobladoochrowe

zabarwienie. Uszkodzone miejsca barwią się

intensywnie na brązowo. Trzon dochodzący

do wysokości 12 cm i grubości 1,5-3,5 cm,
wewnątrz mięsisty, przeważnie walcowaty,
często może być także brzuchowato uwypuk
lony. Jego powierzchnia ma takie samo zabar
wienie jak kapelusz, lecz zwykle jest nieco

bledsza i jasno omączona. Białawy (z wnikają

cą barwą trzonu) miąższ u starszych osob-

Mleczaj rudy Lactarlus rufus (SCOP.) FR.

Wygląd: kapelusz o średnicy do 8 (10) cm,
u osobników młodych stożkowaty, następnie
płasko wypukły, wreszcie zapadnięty dokoła
charakterystycznego, zaostrzonego garbka.
Do końca zachowuje swe typowe, jednolite,
ciemnoczerwone lub czerwonobrunatne zaba
rwienie: tylko niekiedy można stwierdzić nieco
jaśniejszą strefę brzegową. Powierzchnia jest
niekiedy cienko omączona. Blaszki gęsto usta
wione, przyrastające lub nieco zbiegające po
trzonie, trochę rozwidlone; początkowo białe
z odcieniem różowawym, później rdzawoczer-
wonawo-jasnoochrowe z brudnymi plamami,
z czasem biało opylone. Trzon długości 4-8
cm i 0,5-2 cm grubości, mniej lub bardziej
walcowaty. U młodych osobników występuje
na jego powierzchni białawy nalot, który u sta
rszych staje się rdzawoczerwony. Jasny kolor

trzonu zmienia się stopniowo w odcień bladej
czerwieni i, szczególnie w środku, jest taki jak
kapelusz. Początkowo matowy biały miąższ
wkrótce zmienia kolor i od skórki kapelusza
i trzonu staje się czerwonawy. Jest on jędrny,

ników od podstawy nabiera żółtawego koloru,

w uszkodzonych miejscach powstają mniej lub
bardziej rdzawe plamy; pachnie śledziem.

Biały, obfity sok mleczny podczas wysychania

staje się szarobrunatnawy i lepki; łagodny
z gorzkawym posmakiem.
Wysyp zarodników: bladobiały.
Występowanie: w Danii i Szwecji oraz Niem
czech Północnych rzadko spotykany, podczas
gdy w środkowej i południowej Europie wy
stępuje do wysokości ponad 1000 m n.p.m.
U nas pospolity. Woli wilgotne lasy liściaste

i iglaste (pod sosnami, świerkami). Rośnie od
lipca do października.

Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje jesz
cze mała odmiana mleczaja smacznego, var.
oedematopus, którego kapelusz ma kolor cie
mnoczerwonego brązu lub czerwonej miedzi.
Zastosowanie: jadalny, gorszej jakości.

w trzonie upchany, pusty. Pachnie żywicznym
drewnem. Obfity, biały, nie zmieniający koloru
sok mleczny przez moment smakuje żywicz
nie, wkrótce potem pali i drapie w gardle.
Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: w Europie rośnie od lata do
jesieni. Występuje przeważnie w większych
ilościach na glebach kwaśnych w lasach świe
rkowych i sosnowych, jak również na bagnach
pod brzozami.

Możliwość popełnienia pomyłki: jadalny mle
czaj kamforowy (L camphoratus) pachnie,
szczególnie po wysuszeniu, przyprawą maggi.
Łagodnie gorzki L badiosanguineus o poma
rańczowych blaszkach ma kasztanowatoczer-
wonobrunatny kapelusz z ciemniejszym środ
kiem i jednakowo zabarwiony trzon. Łagodny
L sphagneti kolorem kapelusza podobny do
mleczaja rudego rośnie w bagiennych lasach

świerkowo-sosnowych.
Zastosowanie: niejadalny.
Uwagi ogólne: rufus znaczy „lisiorudy".

176

Mleczaj przydymiony Lactarius lignyotus FR.

Wygląd: kapelusz o średnicy 2-7 cm, począt

kowo stożkowaty lub garbato wypukty, później
rozpostarty, z utrzymującym się zawsze ost
rym garbkiem w środku i dokoła niego nieco

zapadnięty. Przeważnie jasny, białawy brzeg
jest za młodu podwinięty i drobno porysowa
ny. Charakterystyczna jednak jest jego czarna

lub czarnobrunatna, zamszowa i promieniście,

żyłkowata pomarszczona powierzchnia. Blasz
ki przyrośnięte, u starszych zbiegające, cien
kie, pomieszane, tylko niektóre rozwidlone,
wrastają w wierzchołek trzonu. Początkowo
czysto białe, dopiero później stają się biało-
ochrowe. Uszkodzone miejsca zabarwiają się
na różowo lub rdzawoczerwonawo. Trzon
przeważnie bardzo smukły, wysoki na 12 cm,
gruby 0,5-1 (2) cm, walcowaty, w części środ
kowej dość szeroko spłaszczony. Wierzchołek
trzonu z głębokimi fałdami i bruzdami, tuż od
nasady blaszek ku dołowi ciemnoaksamitny,
podobnie jak kapelusz. Podstawa trzonu biała
wa. Biały miąższ elastyczny i tylko u nasady
trzonu lekko łamliwy, w smaku łagodny, nieco

Wygląd: kapeluszo średnicy 6-20 cm, wypukły
z wgłębionym środkiem, później płasko lej
kowaty. Brzeg jest podwinięty i długo taki
pozostaje. Skórka ciemnooliwkowozielona lub
prawie oliwkowoczarna, a także oliwkowożół-
ta i oliwkowobrunatna, przy czym środek ka
pelusza przeważnie wydaje się czarniawy;
często ma ciemne plamy ułożone okółkowo.
Brzeg kapelusza u młodych grzybów żółtozie
lony, puszysto omszony, nieco strzępiasty.
Skórka w czasie wilgoci śluzowato kleista, su
cha - lekko filcowata. Blaszki dość gęsto usta

wione, wymieszane, niekiedy rozwidlone,

przyrośnięte do trzona lub zbiegające, począt
kowo mlecznobiałe, później słomiastożółte lub
bladoochrowawe. Przy wilgotnej pogodzie na
ostrzach blaszek osiadają krople wody, przy
suszy ostrza są poplamione brudnooliwkowo
i brązowo. Trzon wysokości 3-8 cm i 1-2,5 cm

szerokości, przysadzisty, walcowaty, często
zwężony ku dołowi, niekiedy jednak ma nieco
grubszą podstawę. Jego powierzchnia jest ja
śniejsza od kapelusza, u góry z jaśniejszym,

gorzkawy; bardzo powoli przechodzi od jasno-
różowego do łososioworóżowego i, dopiero po
pewnym czasie, zabarwia się na ochrowożól-
to. Obfity, łagodny lub lekko gorzkawy biały
sok mleczny jest lekko wodnisty i zabarwia się
tylko przy kontakcie z miąższem.
Wysyp zarodników: jasnoochrowy.
Występowanie: w Europie Środkowej jest ga
tunkiem charakterystycznym dla starszych,
górskich lasów iglastych z mchami, na kwaś
nych glebach, brak go na nizinach. U nas nie
występujący tak często jak jego krewniacy.
Pojawia się w sierpniu do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny, ró
wnież w wymaganiach względem stanowiska,
jest mleczaj ciemny (L picinus), który jednak
nie ma ani pomarszczonego kapelusza, ani
pomarszczonego trzonu, brak mu kontrastów
barwnych przy przejściu od blaszek do trzonu.
Sok mleczny smakuje początkowo łagodnie,
lecz później jest paląco ostry.

Zastosowanie: grzyb jest jadalny.
Uwagi ogólne: lignyotus znaczy „czarny".

oliwkowozielonkawożółtawym pasem. Od pod
stawy ku górze jest ona brunatnawa lub lekko
czarna. Miąższ zwięzły, u starszych nieco ła
mliwy, u młodych biały, później na przecięciu
brunatnieje po dłuższym leżeniu; w smaku
początkowo łagodny, wkrótce paląco ostry,
podobnie jak i wodniście biały sok mleczny.

Wysyp zarodników: kremowobiały.
Występowanie: w Europie szeroko rozpowsze
chniony, u nas pospolity. Rośnie na glebach

ubogich w substancje odżywcze, kwaśnych,
pod świerkami i brzozami, rzadziej pod sos
nami, lecz także w lasach liściastych na miejs

cach torfiastych; dochodzi aż do granicy la
sów; owocniki pojawiają się od lipca do paź
dziernika.

Możliwość popełnienia pomyłki: mleczaja pas
kudnika prawie nie można pomylić.

Zastosowanie: niejadalny, a zjedzony bez go
towania wywołuje dolegliwości żołądkowo-je-
litowe z wymiotami.

Uwagi ogólne: necator oznacza „morderca".

Mleczaj paskudnik Lactarius necator (BULL. EM. PERS. EX FR.) KARST

178

179

Krowiak podwinięty Paxillus involutus (BATSCH.) FR

Wygląd: kapelusz 7-5 cm średnicy, u młodych
płasko wypukły, następnie rozpostarty, z lekko
zagłębionym środkiem. Początkowo brzeg ka
pelusza jest silnie podwinięty, później zgięty
do dołu i często lekko bruzdkowany. Powierz
chnia w czasie wilgoci śliska, przy suszy jed
wabiście połyskująca i filcowata, w odcieniach
oliwkowobrązowym, rdzawobrązowym i czer-
wonobrązowym. Blaszki żyłkowate połączone
rozwidlają się u nasady trzonu i po nim zbie
gają; dają się lekko oddzielać od miąższu
kapelusza i początkowo mają kolor żółtawy,
później bardziej rdzawobrunatny, pod wpły
wem uszkodzenia barwią się na ciemnobrą-
zowo. Trzon wysokości 5-8 cm i grubości 1-

-2 cm, mniej lub bardziej walcowaty, często

zgięty i niekiedy zaostrzony. Jego powierzch
nia, zabarwiona podobnie jak kapelusz, jest
często delikatnie oproszona. Żółtawobiały
miąższ zabarwia się również na brązowawo,
podobnie jak inne części grzyba. Jest on mięk
ki, soczysty, o kwaskowatym zapachu i smaku.
Wysyp zarodników: rdzawoochrowobrunatny.

Wygląd: kapelusz tego mięsistego grzyba ma
średnicę 8—15 (20) cm, początkowo wypukły,
później spłaszcza się coraz bardziej i to bar
dzo nieregularnie. Brzeg pozostaje wyraźnie
podwinięty i falisty nawet u dojrzałych osob
ników. Prawie jednolicie ciemnobrunatna
skórka jest sucha i delikatnie zamszowa.
Miękkie Wasz*; zbiegają po trzonie, są gęste,
często rozwidlone i powiązane ze sobą po
przecznymi ściankami, w kolorze między bla-
dożółtym a jasnoochrowym. Trzon 4-9 cm,
często bardzo gruby (2,5-4 cm, co nadaje
grzybowi krępy i masywny wygląd), może być
ustawiony centralnie; lecz także ekscentycznie
lub bocznie. Jego powierzchnia wyjaśnia na
zwę, ponieważ w dotyku jest wyraźnie aksami
tna; również barwą przypomina ciemnobrązo
wy lub prawie czarny aksamit. Bladożółty
miąższ gruby, miękki, często wodnisty, ku
podstawie lekko brązowawy, ma przyjemny
zapach i kwaskowy smak.

Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: Rozpowszechniony podobnie,

Występowanie: krowiak podwinięty jest w Eu

ropie szeroko rozpowszechniony i wszędzie

często spotykany od wybrzeża po wyższe po
łożenia górskie. Owocniki pojawiają się od
czerwca do października we wszystkich zbio

rowiskach leśnych, w parkach, ogrodach
i miejscach porośniętych trawą, jednakże wy
biera gleby przynajmniej powierzchniowo
kwaśne, piaszczyste; stanowiska zarówno su

che, jak wilgotne i zabagnione.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny jest
krowiak włóknisty (P. filamentosus), który jed

nak jest jaśniej zabarwiony i ma powierzchnię
kapelusza pokrytą ciemniejszymi, wrośniętymi
lub wciśniętymi łuseczkami. Blaszki nie pla
mią się lub tylko bardzo słabo.

Zastosowanie: przez długi czas grzyb był
uznawany za jadalny, jednakże surowy lub

niedostatecznie ugotowany powoduje ciężkie

zatrucia. Przy regularnym spożywaniu potrafi
wywoływać w organizmie alergiczne reakcje,
które mogą nawet prowadzić do śmierci.
Uwagi ogólne: imolutusznaczy „podwinięty".

jak krowiak podwinięty. Od końca wiosny do
jesieni można znaleźć jego owocniki u pod
stawy żywych pni, na korzeniach i pniakach
drzew iglastych, tylko rzadko przy drzewach
liściastych. U nas jest on średnio pospolity.
Możliwość popełnienia pomyłki: dopóki nie
obejrzy się grzyba od dołu, można go wziąć
za grzyb rurkowy, np. za podgrzybek brunatny
(Xerocomus badius) lub podgrzybek zajączek
(X. subtomentosus)

Zastosowanie: krowiak aksamitny prawie nie
wchodzi w grę jako grzyb jadalny. Dopiero
długie gotowanie uzdatnia go do spożycia.
Uwagi ogólne: rodzaj krowiak (Paxillus) obej
muje 5 gatunków. Pod względem systematycz

nym większość autorów zalicza go do rzędu
Boletales, to znaczy są one bardziej spokrew
nione z grzybami rurkowymi, niż z blaszko

wymi. Atrotomentosus znaczy „czarnofilco-
waty".

Krowiak aksamitny Paxillus atrotomentosus (BATSCH.) FR

180

Pleurotus eryngii (DC EX FR.) QUEL

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-10 cm, począt
kowo pótkulisty, z garbkiem, później rozpo-
starto-wciśnięty i niekiedy nieregularnie faliś
cie zgięty. Brzeg ma cienki i długo podwinięty.
Bywają kapelusze brudnobiaławe, szarawe,
brązowawe lub na białawym tle szaro lub

brunatno cętkowane. Powierzchnia młodych
kapeluszy jest delikatnie, drobno omszona,
a sucha często porysowana. Blaszki daleko
zbiegające, u podstawy miejscami żyłkowało
połączone, początkowo białawe, później sza-
roochrowo podbarwione. Trzon wysokości 4-6
(10) cm, grubości 1-2 (3) cm, ustawiony eks
centrycznie lub prawie centralnie, niekiedy
zgięty, brzusznie przyczepiony i mniej lub bar

dziej białawo zabarwiony. Miąższ prawie bia
ły, o słabym, przyjemnym zapachu i łagodnym
smaku.

Wysyp zarodnków: biały.
Występowanie: Bardzo rzadki na północ od
Alp, występuje głównie w południowej i połu-
dniowo-zachodniej Europie, przeważnie na ot
wartej przestrzeni, na korzeniach roślin bal-

Wygląd: kapelusza średnicy od 5 do 15 cm ma

kształt półkolisty lub muszlowaty. Kapelusze
rozpościerają się szeroko i można zauważyć
wcięcie ponad nasadą trzonu tak, jak gdyby
trzon chciał ciągnąć kapelusz do dołu. Skórka
całkiem gładka, naga, błyszcząca, w odcieniu
czarnofioletowym lub łupkowatoszaroniebie-
skim, często jednak z zabarwieniem szaro
brunatnym lub szarym. Blaszki mniej lub bar
dziej gęsto ustawione, o bardzo różnych dłu
gościach, blisko trzonu połączone poprzecz
nymi żyłkami, zwężają się ku brzegowi i nieco
zbiegają po trzonie. Są koloru kremowobiała-

wego, później kości słoniowej. Bardzo krótki,
białawy trzon przeważnie ustawiony bocznie,
często pokryty odstającymi strzępkami grzyb
ni. U wielu boczniaków ostrygowatych często
nie można się doszukać trzonu, w najlepszym
razie jest tylko niewyraźna nasada. Miąższ
biały, gruby, u młodych delikatny, później ły
kowaty i włóknisty, pachnie i smakuje przy
jemnie.
Wysyp zarodników: biały.

182

daszkowatych takich, jak na przykład barszcz,
mikołajek, okrzyn szerokolistny i fenkuł. Owo-
cniki pojawiają się od wiosny, przeważnie jed
nak od końca lata aż do późnej jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: już choćby
tylko ze względu na siedlisko prawie nie do
pomylenia.
Zastosowanie: zaliczany do dobrych grzybów
jadalnych.
Uwagi ogólne: rodzaj boczniak (Pleurotus)
obejmuje w Europie 8 gatunków. Są to grzyby
o owocnikach z trzonami ustawionymi bocznie
lub ekscentrycznie, często duże, mięsiste,

mniej lub bardziej zabarwione na biało, bru
natno, niebieskawo. Są one saprobiontami lub
pasożytują na chorych drzewach czy korze
niach ziół. Dwa gatunki mają osłonę (velum).

Wszystkie, łącznie z gatunkami z osłoną, są
dobrymi grzybami jadalnymi. Eryngii znaczy

„rosnący na korzeniach mikołajka".

Występowanie: boczniak ostrygowaty jest sze

roko rozpowszechniony; rośnie przeważnie
saprofitycznie lub jako pasożyt na drzewach
liściastych, rzadziej iglastych, często w gęsto
stłoczonych pęczkach ustawionych dachówko
wato jeden nad drugim. Owocniki pojawiają
się przeważnie w dwóch rzutach od września
do grudnia i na wiosnę. U nas pospolity.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje kilka
odmian barwnych tego gatunku. Z tego powo
du niektórzy autorzy wyróżnili odrębne 3 ga

tunki: np. P. pulmonarius ma jaśniejsze kape
lusze i żółknący miąższ o słabym zapachu
anyżku.

Zastosowanie: jadalny.
Uwagi ogólne: grzyby te są hodowane w du
żych ilościach. Rosną na drewnie bukowym
i topolowym, na słomie i innych substratach
roślinnych. Również amatorzy mogą je hodo
wać z dobrym rezultatem. Stanowią one ek
wiwalent dla świeżych grzybów leśnych.

Ostreatusznaczy „ostrygowaty, muszlowaty'.

Boczniak ostrygowaty Pleurotus ostreatus (JACQ. EX FR.) KUMMER - ^ )

Twardówka muszlowata Lentinellus cochleatus (PERS. EX FR.) KARST.

Wygląd: kapelusz szerokości 2,5-7 (9) cm, lej
kowaty, często wygląda jakby byl przekrojony

na pół, nieregularnie płatowaty i powyginany.
Brzeg ma cienki, niekiedy lekko zwinięty, bar
wę ptowobrunatną, czerwonawobrunatną lub

jasnoźóttawą. Gęsto ustawione blaszki daleko

zbiegają po trzonie, są wąskie o pilkowato
naderwanych ostrzach, początkowo w kolorze
białym, później bladoczerwonawym. Trzon że
browata pomarszczony, wysokości 3-9 cm
i grubości prawie 0,5-1,5 cm, ku dołowi zwę
żony, u podstawy często zrośnięty z innymi
owocnikami, koloru kapelusza; w dolnej części
ciemniej czerwonobrunatny. Miąższ cienki,
białawy lub bladoczerwonawy, skórzasty, ły
kowaty, o zapachu anyżku i łagodnym smaku.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: twardówka muszlowata jest
szeroko rozpowszechniona: znajduje się ją od
rejonów nadmorskich po doliny alpejskie.
U nas niezbyt częsta. Wyrasta na pniakach
drzew iglastych i liściastych od lipca do paź
dziernika.

Możliwość popełnienia pomyłki: niektórzy au

torzy podają jeszcze var. inolens, której brak

zapachu anyżku. Znana jest w niektórych czę
ściach Europy, a mianowicie we Francji, Cze
chach i w Niemczech. L. omphaloides rośnie
przeważnie na zagrzebanych w ziemi kawał
kach drewna, szczególnie olchy. Jest zwykle
mniejsza, nie pachnie anyżkiem i smakuje ost
ro. L. vulpinus również rośnie w pozrastanych
pęczkach na pniakach. Przeważnie jest więk
sza, lecz na niższych trzonach i brak jej anyż
kowego zapachu.
Zastosowanie: twardówka muszlowata jest ja
dalna, ale bardzo łykowata.
Uwagi ogólne: rodzaj twardówka (Lentinellus)
reprezentuje w Europie 9 gatunków. Mają one
owocniki łykowate, o trzonach ustawionych
bocznie, ekscentrycznie, lub bez trzonów
i o piłkowatych ostrzach blaszek; rosną na
drewnie lub jego resztkach. Nie znane są ga

tunki trujące. Cochleatus znaczy „ślimakowa-
ta, łyżkowata".

Lejek pomarańczowy Omphalotus olearius (DC. EX FR.) SING. OTO

Wygląd: kapelusz o średnicy 6-12 cm, począt
kowo wypukły, spłaszcza się w trakcie doj
rzewania i tworzy wyraźny lejek. Brzeg długo
pozostaje podwinięty. Błyszcząca powierzch
nia z wrośniętymi włóknami może przybierać
różnorodne barwy między pomarańczowożół-

tą, pomarańczową i mahoniowobrązową. Bla

szki i międzyblaszki gęsto ustawione, bardzo
głęboko zbiegają po trzonie; są pięknej, szaf-
ranowozłotej barwy. Nawet w ciemności moż
na go zlokalizować, gdyż blaszki mają właś

ciwości bioluminescencyjne. Silny, mniej lub
bardziej ekscentrycznie ustawiony trzon do
chodzi do wysokości 15 cm i grubości 2 cm;
zwęża się ku podstawie, ma barwę pośrednią
między kolorem blaszek a kolorem kapelusza.
Żółtopomarańczowy, łykowaty miąższ smaku
je i pachnie niezbyt przyjemnie.
Wysyp zarodników: żółtawobiały.
Występowanie: lejek pomarańczowy należy do
gatunków południowoeuropejskich. Występuje
w obszarze śródziemnomorskim, w południo
wych Alpach i południowych Niemczech: za

siedla tam niższe położenia. Występuje na
pniakach i gałęziach drzew liściastych, głów
nie na oliwkach i kasztanach. Owocniki poja
wiają się latem i jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie
możliwa ze względu na pojawianie się w kęp
kach na drewnie. W obszarze śródziemnomor
skim występuje forma o brunatnoczerwonym
kapeluszu. Bardziej pomarańczową formę, ro

snącą na dębach, niektórzy autorzy traktują
jako podgatunek, ewentualnie nawet jako od
rębny gatunek.

Zastosowanie: jest to grzyb trujący.
Uwagi ogólne: olearius znaczy „oliwkowy,
drzewa oliwnego".

184

'*r*^.

Klejek alpejski Chroogomphus helveticus (SING.) MOS. ^ ^ )

Wygląd: średnica kapelusza rzadko przekracza
4-7 cm. Pozostaje on kuliście wypukły, nawet
zupełnie dojrzały. Skórka pomarańczowa lub
pomarańczowobrunatna, w czasie wilgotnej po
gody lepka, poza tym sucha i nieco włóknisto
filcowata lub łuskowata. Blaszki zbiegają po
trzonie. Początkowo można jeszcze wyraźnie
wyodrębnić ich lekko różowy odcień, lecz z bie
giem czasu blaszki i skórka kapelusza prze
stają się odróżniać i u starych egzemplarzy są
zabarwione na lekko czarno. Trzon dorasta do
wysokości 8 cm, jest mniej lub bardziej wal
cowaty, często zgięty i zwężony u podstawy;
zabarwiony tak samo jak kapelusz. U młodych
brzeg kapelusza związany jest z trzonem jaś
niejszą, suchą osłoną (velum), którą u star
szych osobników można jeszcze rozpoznać
w górnej połowie trzonu jako ciemniejsze włók
na. Przy zranieniu lub zgnieceniu zarówno po
wierzchnia trzonu, jak i pomarańczowy miąższ
barwią się na czerwonawo.
Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.

Występowanie: grzyb rośnie w rozproszeniu

Klejek lepki Chroogomphus rułilus (SCHFF. EX FR.) MILLER « ^ )

i niezbyt często pod sosną i limbą, z którymi

wydaje się związany, przede wszystkim w
średnich i wyższych położeniach górskich:
u nas spotykany w Tatrach. Pojawia się od
(lipca) sierpnia do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: u klejka alpej
skiego wyróżniono 2 podgatunki (subspecies).

Ssp. helveticus ma kapelusz z silniejszym gar-
bkiem, często z brodawkami i rośnie pod lim

bami na glebie kwaśnej i próchnicznej. Ssp.

tatrensis ma kapelusz z mniejszym garbkiem
i rośnie pod świerkami; jest on częstszy i bar

dziej rozprzestrzeniony.
Zastosowanie: jadalny. Gatunek ten należy je
dnak chronić ze względu na jego rzadkość.

Wygląd: kapelusz o średnicy 4-10 cm, za mło
du nieco stożkowaty, później półkulisto spłasz
czony, przy czym nie traci małego garbka;
barwy miedzianoczerwonawej, miedzianobru-
natnej, często szaropomarańczowej lub bru-
natnopomarańczowej; w czasie wilgoci wyraź
nie lepki, na sucho nagi i błyszczący. Brzeg
dość długo podwinięty. Młode grzyby mają
między brzegiem kapelusza a trzonem osnów-
kę z cienkich włókien, pod którą początkowo
ukryte są blaszki silnie zbiegające po trzonie,
łatwo dające się oddzielić od miąższu kapelu
sza. Ich barwa zmienia się z biegiem czasu
z różowej do szafranowoczerwonawej; dość
szybko zostają czarno oproszone zarodnika
mi. Trzon wysokości do 8 cm i grubości 0,5-

-2 cm, pełny, bardzo mocny, zwęża się ku

podstawie. Jego włóknista powierzchnia zaba
rwiona tak jak kapelusz i lekko wężykowato
porysowana, sucha. Przekrojony ukazuje żół

tawy, w trzonie ciemniejszy, a u podstawy
silniej złotożółtawy miąższ o nieznacznym za
pachu i przyjemnie łagodnym smaku.

Wysyp zarodników: czarnobrunatny.
Występowanie: grzyb ten rozpowszechniony
jest w całej strefie umiarkowanej. Znajduje Się
go od wybrzeża po wysokości subalpejskie,
zawsze jednak pod sosnami: wydaje się, że
wybiera gleby wapienne. Wyróżniono var. tes-

taceus z lasu liściastego. Rośnie od (lipca)

sierpnia do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: może być po
mylony z klejkiem alpejskim (Ch. helveticus).
Poza tym oba te grzyby są prawie nie do
pomylenia z innymi ze względu na suchą skór
kę, trzon i miejsce występowania.
Zastosowanie: jadalny.

Uwagi ogólne: rodzaj klejek [Chroogomphus],
który w Europie obejmuje tylko dwa opisane
powyżej gatunki z podgatunkami (ewentualnie
odmianami), został wydzielony z rodzaju kle-
jówka (Gomphidius) ze względu na włóknistą
i suchą osłonę. Rutilus znaczy „czerwonawo-
żółty".

186

Klejówka kleista Gomphidius glutinosus (SCHFF.) FR

Wygląd: silny, mięsisty kapelusza średnicy do

12 cm początkowo pojawia się jako mała wy
pukłość, jednakże stopniowo otwiera się do
prawie płaskiego. Charakterystyczna jest

skórka kapelusza: szarobrązowofioletowa
z czarnymi plamami, u młodych pokryta jest
grubą, przezroczystą warstwą śluzu, osłania

również blaszki. Ta śluzowata skórka daje się
bardzo łatwo ściągać. Luźno ustawione, grube
blaszki wyraźnie zbiegają po trzonie; ich po

czątkowo białe ubarwienie zmienia się z po
stępującym dojrzewaniem zarodników w brud

ną, sadzowatą szarość. Ciężki, niezgrabny
trzon przeważnie rozszerza się u podstawy,
natomiast lekko odcina u wierzchołka; jest
prawie tak samo śliski jak skórka kapelusza
mimo, że warstwa śluzu nie jest tu tak gruba.
U góry jest on biały, u podstawy mniej lub
bardziej jaskrawożółty. Przy ucinaniu trzonu
ukazuje się żółty miąższ, który poza tym jest

biały, miękki, a w trzonie jędrny; pachnie

i smakuje przyjemnie.

Wysyp zarodników: czarny.

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-5 (8) cm poja
wia się kulisty, potem szybko spłaszczony,
staje się mniej lub bardziej wklęsły. Nie dają
ca się ściągać skórka jest lepka, szaroróżowa
lub nieco brązowawa, niekiedy zabarwiona
czerwonawo. Środek często ciemniejszy z żół
tawymi miejscami, ma - dobra cecha rozpo
znawcza - czarne plamy. Brzeg cienki, guzo
waty i faliście wygięty. Blaszki zbiegające po
trzonie i rozwidlone, u młodych osobników
białe, wkrótce szarzeją, a później czernieją.

W miejscu uszkodzenia zabarwiają się na ko

lor winnoczerwony. Śluzowata osłona, obser

wowana w początkowym stadium, wkrótce za
nika i z czasem brak jej zupełnie. Trzon wyso
kości 6-7 cm i grubości ok. 1 cm, w przeci
wieństwie do skórki kapelusza nie jest pokryty
warstwą śluzu ani nie ma śluzowatej zasnó-
wki. Do tego ma cechę, której nie można nie
docenić: na białej powierzchni dają się za
uważyć małe, zabarwione na różowo lub czer
wono kropelki, u dołu czerwonoczarne punk
ciki. Miąższ biały, miękki, w trzonie włóknisty,

Występowanie: grzyb ten rozpowszechniony
jest w całej umiarkowanej strefie półkuli pół

nocnej i w Europie można go wszędzie zna
leźć; w południowej i środkowej Europie prze

ważnie na pogórzu. Tworzy swe owocniki od

lipca do października w lasach świerkowych,
gdzie można go spotkać pojedynczo lub

w grupach.

Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na swą grubą warstwę śluzu, kontrastowe,
brunatnofioletowe, a na trzonie jaskrawożółte
zabarwienie, prawie nie można tego grzyba
pomylić z innymi. Klejówka plamista (G. ma-
culatus) rośnie pod modrzewiem i ma pod

stawę trzonu podbarwioną na winnoczerwono.
Zastosowanie: dobry grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: warto natychmiast po zebraniu
ściągnąć skórkę kapelusza, gdyż śluz j działa
jak klej. Glutinosus znaczy „kleisty".

u podstawy żółtawy, przy nacięciu podbarwia

jący się czerwonawo, bez zapachu i łagodny
w smaku.
Wysyp zarodników: oliwkowoczarne.
Występowanie: klejówka plamista występuje od
pogórza do piętra subalpejskiego i jest silnie
związana z modrzewiami. Oprócz swego natu
ralnego areału można ją spotykać w modrze
wiowych nasadzeniach, lecz nie tak często
W Polsce bardzo rzadka. Pojawia się od lipca
do października na glebach niezbyt kwaśnych
Podobne wymagania ma borowiec dęty (Boleti-

nus caviceps); często występuje razem z klej-
kiem i rośnie w tym samym czasie.

Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb ten ma
bardzo bliskiego krewniaka, klejówkę wysmu
kłą (G. gracilis), od której bardzo trudno go
odróżnić, a u której uszkodzone miejsca na

tychmiast czernieją. Jej położenie systematy
czne nie jest dostatecznie wyjaśnione.
Zastosowanie: jest to grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: maculatus znaczy tyle, co „po

plamiony".

Klejówka plamista Gomphidius maculatus (scop.) FR. >Q)

188

Poroblaszek żółtoczerwony Phylloporus rhodoxanthus (SCHW.) BRES.

Wygląd: kapelusza średnicy 3-9 cm, mięsisty,
początkowo wypukły, później nieregularnie

rozpostarto-spłaszczony, z cienkim, często
podwiniętym, falistym brzegiem. Sucha, mięk
ko omszona skórka swym purpurowobrunat-
nym lub oliwkowobrunatnym zabarwieniem
przypomina podgrzybka zajączka (Xerocomus
subtomentosus). Na spodniej stronie widać
grube blaszki o ostrzach początkowo tępych,

falistych, w kolorze intensywnie cytrynowożół-
tym lub złotożółtym, pod wpływem nacisku

i u starszych okazów barwiające się rdzawo-
brunatnie. Są one szeroko przyrośnięte, mniej
lub bardziej prostoliniowo zbiegające po trzo
nie i dają się łatwo oddzielić od miąższu kape
lusza. Szczególnie koło brzegu i trzonu są ze

sobą źyłkowato połączone i uzyskują przez to
wygląd rurkowato-blaszkowaty. Często eks
centryczny trzon jest silny, wysmukły, wysoko
ści 4-9 cm, grubości 1-2 cm, czerwonawoźółty

lub purpurowobrunatny, kosmkowato-włóknis-

ty, u podstawy często korzeniasto zwężony.

Miękki, łatwo gnijący miąższ jest żółtawy,

Wygląd: grzyb ten kształtem i barwą bardzo
przypomina pieprzniki, lecz nigdy nie osiąga

ich wielkości. Kapelusik o cienkim miąższu
może mieć najwyżej 4, rzadko 5 cm średnicy.

Z początkowo wypukłego staje się z biegiem
czasu płaski, a nawet silnie zapadnięty aż do
lejkowatego, w kolorze pomarańczowożółtym
lub pomarańczowoczerwonawym. Brzeg może
stać się bardzo falisty i kędzierzawy. Grube

listwy daleko zbiegają po trzonie, są rozwid
lone i między sobą źyłkowato powiązane. Ich
barwa początkowo odpowiada barwie kapelu

sza, z postępującym dojrzewaniem przechodzi
w szarożółtą. Trzon, w najlepszym razie, do
chodzi do 2-3,5 cm wysokości i 0,5-1 cm gru
bości. Zwęża się ku podstawie, gdzie można

rozpoznać delikatną warstwę grzybni; ma ko
lor jasnopomarańczowy lub żółtawy. Miąższ

delikatny, w kapeluszu lekko zabarwiony na
pomarańczowo, pachnie podobnie jak pieprz-
nik jadalny, a w smaku jest kwaskowaty.
Wysyp zarodników: słomiastożółtawy.
Występowanie: C. Friesii nie należy do naj-

a pod skórką kapelusza, podobnie jak i w trzo

nie, winnoczerwony; przy uszkodzeniu zabar

wia się na ciemnopurpurowo; pachnie słabo,
ale przyjemnie i jest łagodny w smaku.
Wysyp zarodników: oliwkowożółty lub rdzawo-
żółty.
Występowanie: poroblaszek żółtoczerwony
występuje w całej Europie, jednak nigdzie nie
bywa częsty. Na pogórzu nie przekracza wy
sokości 800 m n.p.m. U nas bardzo rzadki.
Można go znaleźć od lipca do października
pojedynczo lub w małych grupach, szczegól

nie w lasach liściastych, rzadziej szpilkowych:

woli gleby kwaśne.
Zastosowanie: grzyb jadalny, ale ze względu
na rzadkość zasługuje na ochronę.
Uwagi ogólne: cechy poroblaszka stawiają go
w systematyce na granicy między grzybami
blaszkowymi a rurkowymi i ciągle stanowi on
dla mitologów trudny problem. Poprzednio za
liczano go do lejkówek albo krowiaków.

częstszych grzybów. Znajduje się go w Euro
pie rozproszony w lasach liściastych, na gle
bach kwaśnych, pojedynczo lub często w gru
pach, od lipca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny do
pieprznika jadalnego, który ma również podo
bne stanowisko, jednakże jego barwy są bar
dziej żółtawe, bez czerwonawych odcieni. Po
za tym znany jest jeszcze szereg innych grzy
bów blaszkowych, które dadzą się rozróżnić
przy bezpośrednim porównaniu.
Zastosowanie: jest to grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: to, że grzyb ten zalicza się do
jadalnych, rozwiązuje sprawę tylko w połowie.
Powinno się go bowiem chronić: jest tyle in
nych, znacznie częstszych, którymi może zbie
racz napełnić swój kosz. Odnosi się to do
wielu grzybów opisanych w tej książce. Nazwa
gatunkowa „Friesi' została nadana ku czci
szwedzkiego mitologa Eliasa Friesa.

Pieprznik Friesa Cantharellus Friesii QUEL ^ - « 0

190

Lisówka pomarańczowa Hygrophoropsis aurantiaca (WULF. EX FR.) MRE.

Wygląd: Z wypukłego kapelusza o średnicy
2-4 (8) cm tworzy się stopniowo lejek o płas
kim i szerokim brzegu, który długo pozostając
podwinięty ma kształty regularne, a więc bar
dzo słabo faliste. Skórka kapelusza przeważ
nie zabarwiona na kolor pomarańczowożółty,
czasami jednak bardziej lub mniej brązowa,
jest delikatnie aksamitna i omączona. Blaszki
zbiegają po trzonie, są ściśle ustawione, roz
widlają się ku brzegowi i prawie nie wiążą się
ze sobą; mają barwę taką samą jak kapelusz.

Trzon w stanie wyrośniętym dochodzi do wy

sokości 8 cm, jest walcowaty, ustawiony cen
tralnie lub nieco ekscentrycznie, ma barwę
podobną do kapelusza. Miąższ miękki, giętki,
o nieco stęchłym zapachu i dość przyjemnym
smaku.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: lisówka pomarańczowa poja
wia się od września do listopada, od nizin do
niższych położeń alpejskich; w Polsce niezbyt
częsta. Występuje przeważnie w lasach iglas
tych, ale również i w liściastych, na uboższych

glebach, bardzo licznie i gromadnie na ściółce
iglastej lub drewnie.
Możliwość popełnienia pomyłki: niedoświad-
czeni zbieracze grzybów mogą ją mylić z pie-
prznikiem jadalnym, który jednak nigdy nie
wyrasta na pniakach. H, Morganii= Holida ma
wszystkie swe części zabarwione na kolor de
likatnie różowy i bardzo silnie pachnie cukier
kami owocowymi; jest bardzo rzadkim grzy
bem i wyrasta w górskich lasach szpilkowych
na wapieniach.
Zastosowanie: grzyb warunkowo jadalny.
Uwagi ogólne: lisówka pomarańczowa nie ma
nic wspólnego z prawdziwymi pieprznikami.
Rodzaj lisówka (Hygrophoropsis) obejmuje
4 gatunki. Są to grzyby z mniej więcej lej
kowatymi kapeluszami o filcowatej powierz

chni i, za młodu, podwiniętymi brzegami. Ich

blaszki są cienkie, rozwidlone lub lekko żył
kowate. Wysyp zarodników białawy. Aurantica
znaczy „pomarańczowa".

Pieprznik jadalny Cantharellus cibarius FR.

•©

Wygląd: kapelusz o średnicy 2-10 (12) cm,
początkowo półkulisty, później jednak uwypuk
la się coraz bardziej ku górze, rozszerza i za
czyna zapadać w środku. Matowa powierzch
nia jest gładka. Każdy wprawny zbieracz zna
jego kolor: żółtkowożółty, pomarańczowożółty,
tylko rzadko jaśniejszy lub zupełnie blady.
Brzeg dłuższy czas lekko podwinięty, stopnio
wo przybiera kształty faliste, powyginane. Nie
regularne, również lekko faliste listwy zbiega
ją daleko po trzonie, często się rozwidlają.
Mocny trzon, wysokości 3-6 cm i grubości do
2 cm, lekko żółtawy, a więc bledszy i mniej
intensywnie zabarwiony niż pozostałe części
grzyba. Zbiegające nisko listwy sprawiają
wrażenie, że trzon jak gdyby rozszerza się ku
górze. Miąższ zwarty, w trzonie dość włókni
sty i bladożółty, pachnie mocno, korzennie,
w smaku lekko kwaśny.
Wysyp zarodników: bladoochrowożółty.
Występowanie: ten grzyb, wszędzie pospolity,
rośnie w lasach liściastych i iglastych, prze
ważnie w mchu koło sosen, ale także i w wy

sokich trawach. Jego owocniki można znaleźć
już w czerwcu i później od sierpnia do paź
dziernika. Niestety w ostatnich latach jest go
coraz mniej, szczególnie w pobliżu osiedli lu
dzkich.
Możliwość popełnienia pomyłki: w lasach bu
kowych rośnie jaśniejsza, bardziej zwarta je
go odmiana var. amethysteus o powierzchni
kapelusza pokrytej gęstymi, przylegającymi,
liliowofioletowymi łuseczkami. Występuje ona
w mieszanych lasach świerkowo-bukowych
i jest bardzo rzadka. Podobne są też pieprznik
Friesa (C. Friesii) i lisówka pomarańczowa
(Hygrophoropsis aurantiaca).
Zastosowanie: grzyb jest jadalny.
Uwagi ogólne: nie powinno się zbierać malut
kich grzybków, poniżej 1 cm. Cibarius znaczy
„jadalny".

192

tik

Listewkowate

Pieprznik trąbkowy Cantharellus tubaeformis FR.

Wygląd: nazwa gatunkowa mówi prawie wszys
tko o kształcie tego grzyba. Kapeluszo cienkim
miąższu tworzy głęboki, otwarty, wgłębiony
w trzon lejek o średnicy 2-6 cm, brzegach
wygiętych w dół, delikatnie pomarszczonych
i faliście płatowatych. Skórka z drobnymi łuse-
czkami ma kolor brunatnożótty lub szarożółty.
Nieregularne, rozwidlone i szerokie listwy,
zbiegające po trzonie, są w odcieniach żół-
tawoszarych. Trzon dochodzący do wysokości
8 cm i grubości 0,8 cm jest wewnątrz pusty, na
ogól walcowaty z wybrzuszeniami i spłasz
czeniami biegnącymi niby szerokie rynny z gó
ry na dół; ma kolor żółtawobrunatny. Miąższ
cienki, biały, prawie bez zapachu, łagodny
w smaku.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: pieprznik trąbkowy można zna
leźć od września do listopada w cienistych
lasach iglastych, w wilgotnych mchach i na
rozkładającym się drewnie; woli mniej lub
bardziej kwaśne gleby. Rzadko spotykany w la
sach typowo liściastych. W Polsce dość czę-

Pieprznik żółtawy

Cantharellus xanthopus (PERS.) DUBY

Wygląd: płatowaty kapeluszo cienkim miąższu,
3-5 cm średnicy. Trąbkowaty owocnik jest za
młodu zgięty, w środku pępkowaty, a później

lejkowaty z małym wgłębieniem w trzon. Kape
lusz o barwie żółtobrązowawej lub brązowo-

czarnej jest niekiedy pokryty włóknistymi łus
kami. O listwach nie może być mowy: raczej
o nieregularnych żyłkach, które tylko niewiele
uwypuklają się z powierzchni. Kolor waha się
między różowofioletowym, łososiowym i poma-
rańczowożółtawym. Cienki trzon może osiągać
wysokość do 8 cm i grubość 0,5-1 cm, we
wnątrz pusty, z zewnątrz zwykle nieregularnie
spłaszczony: nierzadko można także zauważyć
podłużne bruzdy. Miąższ cienki, dość łykowaty,

żółtawy i silnie pachnący owocami, u starszych
jednak nieprzyjemnie; w smaku łagodny.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: za ojczyznę obrał sobie górskie
lasy szpilkowe na glebach wapiennych. Trzeba
go tam szukać między trawami i wrzosa
mi, lecz gdy znajdzie się jeden, z pewnością

sty, pojawia się w zadziwiająco dużych iloś
ciach, w rzędach lub kręgach.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje czysto
żółta odmiana pieprznika trąbkowego: var. lu-

tescens. Oba grzyby można pomylić z pie-

prznikiem żółtawym (C. xanthopus), który ma
tylko niewyraźne zmarszczki na dolnej stronie
kapelusza. Grzyby te są bardzo zmienne w wy
glądzie i jest to jeden z powodów, dla którego
w nazewnictwie naukowym można spotkać róż
ne nazwy dla tego samego gatunku grzyba.

Zastosowanie: pieprznik trąbkowy należy do
gatunków jadalnych, choć niezbyt cenionych.
Uwagi ogólne: pieprzniki należą do grzybów
bezblaszkowych. Ich hymenofor (listwy, żyłki)

nie daje się łatwo oddzielić od miąższu: prze

ciwnie, niż ma to miejsce u grzybów blaszko
wych. Rodzaj składa się z 5 nietrujących gatun
ków. Tubaeformis znaczy „trąbkokształtny".

są i inne, gdyż pieprznik żółtawy prawie za
wsze rośnie grupowo. Pojawia się od późnego
lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: z innymi piep-
rznikami. Pieprznik trąbkowy (C. tubaeformis)
ma dobrze rozpoznawalne listwy pod kapelu
szem i nie tak silnie pachnie.
Zastosowanie: pieprznik żółtawy jest jadalny,
nadaje się także dobrze do suszenia. W każ
dym razie trzeba go dużo nazbierać, gdyż z po
wodu swego cienkiego miąższu jest mało wy
dajny. Poleca się używać suszonych grzybów
w postaci proszku jako doskonałej przyprawy
do zup i sosów.

Uwagi ogólne: xanthopus oznacza „żółtonogi"
i pochodzi z greckiego: xanthos = „żółty"
i pus = „noga".

•©

C. lutescens (PERS.) EX FR. SENSU FR.

194

Siatkolist maczugowaty Gomphus clavatus (PERS. EX FR.) GRAY « f f )

Wygląd: wyglądem siatkolist w pewnym stop

niu przypomina duży pieprznik. Petny, mięsis

ty owocnik dorasta do wysokości 10 cm i sze
rokości u góry do 6 cm. Ma kształt bąka,

niekiedy, młody, ściętej u góry maczugi; cza

sami jest z jednej strony wyciągnięty na

kształt ucha. U młodych osobników górna stro
na owocnika jest zabarwiona na fioletowopur-
purowo, u starszych ma kolor czerwonobruna-

tny, a pod koniec ochrowożółty lub gliniasty.
Można także znaleźć egzemplarze zielonka-
wożółte. Zewnętrzna strona owocnika zabar
wiona jest na czerwonawofioletowo: u star
szych także z odcieniem żółtawym. Uderzają
ce są rozwidlone, rozgałęzione listwy, siatecz-
kowato połączone poprzecznymi listewkami.

Biegną one do podstawy owocnika. Trzon mo

żna więc rozpoznać tylko niewyraźnie. Miąższ
białawo zabarwiony, o miękkiej, delikatnej
konsystencji. Grzyb ma korzenny zapach
i smak.

Wysyp zarodników: ochrowy lub różowy.
Występowanie: w lasach iglastych i miesza

nych. Wyraźnie woli wapienne podłoże; łatwiej
zasiedla położenia górskie między 400 a 1400
(1800) m n.p.m. niż płaskie doliny. Siatkolist
maczugowaty jest w Polsce rzadko spotykany.
Dojrzałe owocniki znajdować można od sierp
nia do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie nie
możliwa.

Zastosowanie: bardzo dobry i wydajny grzyb,

niestety w ostatnich latach bardzo rzadki.
Uwagi ogólne: grzyb często rośnie w pęcz
kach lub gromadnie: często można zauważyć
„czarcie kręgi". Z rodzaju Gomphus w Euro
pie Środkowej występuje tylko ten jeden gatu
nek. Clavatus znaczy „maczugowaty".

Lejkowiec dęty Craterellus cornucopioides (L EX FR.) PERS.

€>

Wygląd: grzyb nie wykazuje normalnego po
działu na kapelusz i trzon, lecz tworzy cał
kowity, zwykle ku dołowi zwężający się lejek.
W górnej części, tam, gdzie płatowate brzegi
trąbki wyginają się na zewnątrz, średnica mo
że dochodzić do 10 cm. W wilgotnym lesie
jesienią tylko z dużym trudem można go zna
leźć, gdyż jego barwy wahają się między sa-
dzowatą szarością lub czernią a czarniawym
brązem podbarwionym na liliowo. Na powierz
chni kapelusza znajdują się małe, wciśnięte
łuseczki. Trzon odznacza się elastycznością,
lecz przy długo utrzymującej się suszy kruszy
się dość łatwo. Hymenofor bez blaszek czy
listew, składa się z popielatoszarych, słabo
wystających zmarszczek i bez strefy przejś
ciowej przechodzi w trzon. Miąższ bardzo
cienki, szaroczarny, bez specjalnego zapachu,
w smaku nieco cierpki.
Wysyp zarodników: czarny.

Występowanie: lejkowiec dęty pojawia się
w wilgotnych miejscach w lasach liściastych
na glebach wapiennych. Należy go szukać

szczególnie pod bukami, gdzie nieraz wystę

puje gromadnie. U nas dość częsty. Pojawia
się już w drugiej połowie roku, znacznie ob

ficiej jednak jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: nieco podob
ny może być bardzo rzadki pieprznik szary
(Pseudocraterellus cinerus) o podobnie ciem
nych, mało widocznych barwach, którego hy

menofor ma jednak wyraźne listwy. Natomiast
równie rzadki lejkowniczek pełnotrzonowy
(Pseudocraterellus sinuosus) jest znacznie ba
rdziej mięsisty.

Zastosowanie: lejkowiec dęty jest bardzo sma
czny, choć w Polsce na ogół nie zbierany.
Czyszczenie sprawia nieco kłopotu. Najlepiej
używać go w stanie wysuszonym.
Uwagi ogólne: tylko jeden gatunek z rodzaju

Craterellus występuje w Europie. Cornucopio
ides znaczy, że jego owocnik przypomina „pe-

łnorożca".

196

197

Kolczak obłączasty Hydnum repandum LINN£ EX FR.

Wygląd: średnica kapelusza może osiągnąć

10-12 cm, niekiedy nawet 15 cm. Ten bardzo

zwarty, silny grzyb po otworzeniu się przyj

muje kształty bardzo nieregularnie faliste i po
gięte. Skórka kapelusza zwykle jasnożółta lub

żółta jak bułeczka żółknie pod wpływem ucis
ku lub u starszych osobników; lekko filcowata

i omączona. Brzeg kapelusza nieco podwinię

ty. Kolce niejednakowej długości, gęsto usta
wione, zbiegają nieco po trzonie; dają się
odrywać od miąższu kapelusza i, poruszone,
łatwo się rozpadają. Mogą być białe lub żół
tawe, podobnie jak kapelusz. Trzon wysoki do
8 cm i grubości 3 cm, ku dołowi przeważnie
zwężony i często zgięty, o podstawie obroś
niętej filcowato. Miąższ biały, gruby i twardy,

lecz łamliwy i podbiegający różowawożółta-

wym kolorem; o owocowym zapachu i trochę
ostrym smaku.
Występowanie: biały.

Występowanie: szeroko rozpowszechniony,

rośnie w lasach liściastych i iglastych, na gle
bach wapiennych; występuje w grupach. Nie-

Wygląd: kapelusz może osiągać bardzo znacz
ne wymiary: do 30 cm średnicy. Początkowo
jest on półkulisty lub płaski, a nawet lekko
pępkowato wgięty, później lekko lejkowaty.
U młodych osobników brzeg kapelusza jest
jeszcze lekko podwinięty. Wyraźną cechę sta
nowi powierzchnia kapelusza o grubych, łus-
kowatych poletkach. Łuski ustawione są kon
centrycznie od środka do brzegu, dachówko
wato odstają, są zabarwione na kolor ciemno
brązowy, prawie czarny, dobrze odbijający od
płowego tła. Odcień łusek ciemnieje ku ich
wierzchołkom. Kolce na spodzie kapelusza
mają 0,5 -1 cm długości, są gęsto ustawione
i zbiegają nieco po trzonie. Ich początkowo
białe zabarwienie zmienia się w miarę doj
rzewania na szarobrunatne lub brunatne. Dają
się łatwo oddzielić od miąższu kapelusza i są
bardzo łamliwe. Krótki, mocny trzon może
osiągać wysokość do 8 cm i grubość 2-2,5 cm.
Również i on ma szarobrunatną powierzchnię,
początkowo biały, z czasem szarobrunat
ny. Starsze grzyby pachną dość nieprzyjem-

kiedy kilka osobników zrasta się razem. Owo-
cniki pojawiają się od późnego lata do późnej

jesieni. Na stanowiskach południowych rośnie

nawet do wczesnej zimy. U nas pospolity.
Możliwość popełnienia pomyłki: w okolicach
umiarkowanie ciepłych częstszy jest kolczak
rudawy (H. repandum var. rufescens). Jest on
nieco mniejszy, a kapelusz i kolce ma bardziej
pomarańczowoczerwonawe. Charakterystycz
ne kolce wykluczają możliwość pomylenia

z innymi grzybami. Młode osobniki często bra
ne są za pieprzniki.
Zastosowanie: mamy do czynienia z grzybem
jadalnym, którego starsze osobniki, ze wzglę
du na gorzkawy, ostry aromat nadają się jed
nak tylko na przyprawy. Rodzaj kolczak (Hyd

num) składa się z 3 gatunków, które w równym

stopniu można traktować jedynie jako odmia
ny. Ich rozróżnienie opiera się tylko na róż
nicach w ubarwieniu.
Uwagi ogólne: repandum znaczy „wygięty do
tyłu" (ze względu na brzeg kapelusza).

nie. Miąższ dość kruchy, niekiedy gorzki

w smaku.
Wysyp zarodników: czerwonobrunatny.
Występowanie: sarniaka dachówkowatego
spotkać można w lasach iglastych, przede
wszystkim w okolicach górzystych, gdzie znaj
dowany bywa bardzo często od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje kilka
gorzkich grzybów, które można pomylić z sar
niakiem dachówkowatym. Sarniak gorzki (S.
scabrosuś) ma nieco jaśniejszy kapelusz, bar
dziej wciśnięte łuski i czarną podstawę trzonu.
Inną gorzką odmianą jest S. amarescens.

Zastosowanie: surowy grzyb może być trujący

i dlatego powinien być obgotowany. W każdym
razie młode osobniki nadają się do spożycia.
W stanie wysuszonym można go używać do
przypraw.

Uwagi ogólne: imbricatum znaczy „dachów
kowaty".

Sarniak dachówkowaty Sarcodon imbricatum (L. EX FR.) KARSTEN « £ = )

198

Szyszkowiec łuskowaty Strobllomyces floccopus (VAHL EX FR.) KARST.

<g>

Wygląd: kapelusza średnicy 5-15 cm, u mło
dych osobników prawie kulisto wypukły, u star
szych natomiast spłaszczony. Początkowo
brzeg kapelusza jest podwinięty i połączony
z trzonem białawoszarą, wełnisto-kosmkowatą
zasnówką, która później się rozrywa. Jedna jej
część pozostaje zwykle przy trzonie, druga w

postaci kosmkowatych, porozrywanych resztek
zwisa u brzegu kapelusza. Kapelusz pokrywa
szarobrunatna lub czarnobrunatna warstwa pę
kająca w czasie wzrostu i rozpadająca się na
grube, odstające łuski. Włókna poszczególnych
łusek zbiegają się u wierzchołka. Rurki długie
1-3 cm, przyrośnięte do trzonu, nieco po nim
zbiegają, lecz wtedy są trochę krótsze. Począt
kowo mają kolor białawoszary, później ciemno
brązowy. Pod wpływem nacisku zabarwiają się
na czerwonawo, a później na czarno. Trzon
wysoki 8-15 cm i gruby 1-3 cm, silny, często
lekko zgięty, pod kapeluszem białawoszary, ni
żej szarobrązowy. Szarobiaławy miąższ po
przełamaniu zabarwia się początkowo na czer
wonawo, później szarzeje i czernieje.

Wygląd: kapelusz tego grzyba ma średnicę
6-12 cm, ale bywają także 16-centymetrowe
okazy. U młodych grzybów ma on kształt pół
kuli, u starszych rozpościera się poduszkowa-
to. Jego brzeg jest początkowo podgięty i ost
ry. Kolor najpierw jasnoszarobrązowy, później
ciemnobrązowy z czerwonawym nalotem. Po
wierzchnia początkowo delikatnie zamszowa,
później gładka, zawsze sucha. Rurki przy trzo
nie zatokowato wycięte lub przyrośnięte, po
czątkowo dość krótkie, w miarę wzrostu owoc-
nika dochodzą do długości 1,5 cm. Barwa ich
zmienia się od szarobrunatnej do brudnobru-
natnej. Przy nacisku przebarwiają się, podob
nie jak kapelusz, na kolor czarnobrunatny.

Trzon zabarwiony podobnie jak kapelusz, jed

nak u podstawy jest białawy i z filcowatym
nalotem. U młodych osobników zamszowaty,
u starszych gładki; początkowo wybrzuszony,
później bardziej maczugowaty lub walcowaty.
Miąższ biały lub białoszary, niekiedy czerwie
niejący lub siniejący, twardy.

Wysyp zarodników: czerwonobrunatny.

Wysyp zarodników: brunatny.
Występowanie: szyszkowiec łuskowaty woli
północne lasy liściaste na żyznych glebach.
W środkowej i południowej Europie można go
znaleźć również w lasach mieszanych, a na
wet w czystych lasach iglastych. Owocniki wy

rastają w okresie od lipca do października.
Grzyb dość rzadki, nie wszędzie występuje
i bywają lata, kiedy się w ogóle nie pojawia.
W Polsce objęty ochroną gatunkową.
Możliwość popełnienia pomyłki: szyszkowiec
łuskowaty swym kapeluszem przypomina bar
dzo daleko spokrewnionego sarniaka dachów
kowatego (Sarcodon imbricatum), który jednak
ma pod kapeluszem kolce.
Zastosowanie: szyszkowiec łuskowaty mógłby
być jadalny, lecz miąższ ma swoisty zapach
i nieprzyjemny smak.

Uwagi ogólne: w środkowej Europie grzyb ten
jest jedynym przedstawicielem swego rodzaju.
W Afryce Centralnej występują dalsze gatunki.
Floccopus znaczy „z kosmkowatą nogą".

Występowanie: gatunek występuje zarówno na
ubogich glebach piaszczystych w lasach iglas
tych jak i na żyznym podłożu lasów bukowych
i jodłowych, woli jednak lasy świerkowe w re
gionach górskich; rzadszy na nizinach.
W Polsce niezbyt częsty. Owocniki, rosnące
pojedynczo lub w grupach, znajdowane bywa
ją od czerwca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na ponure zabarwienie łatwy do oznaczenia.
Zastosowanie: miąższ jest włóknisty, nawet po
ugotowaniu gorzki w smaku, ale nietrujący.
Uwagi ogólne: dawniejsi mikolodzy rozróżniali
2 gatunki: grzybieć koźlarzowaty (P. pseudo-
scaber ss. sfr.) z lasów iglastych i grzybieć
purpurowozarodnikowy (P. porphyrospows)
z lasów liściastych: nowsze dane pozwalają
uznać ten podział za nieuzasadniony.

Grzybieć purpurowozarodnikowy Porphyrellus porphyrosporus (FR.) GILB.

200

201

Goryczak żółciowy Tylopilus felleus ( B U L L EX FR.) KARST.

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-15 cm, począt
kowo pótkulisty, później otwiera się i spłaszcza.
Skórka kapelusza sucha, delikatnie zam-
szowata, tylko z trudem daje się oddzielić od

miąższu. Jest ona jasnokarminowobrunatna,
ptowobrunatna lub szarobrunatna z lekkim oliw
kowym poblaskiem. Rurki długie i dokota trzonu
pótwolne, poduszkowato wypukłe, za młodu bia

ławe, wkrótce jednak wyraźnie różowe. Pory
okrągławe, wąskie i dopiero później trochę wię
ksze; pod wpływem nacisku, a także u starszych
osobników z brunatnymi plamami. Trzon wyso
kości 4-12 cm, grubości 1-4 cm, mniej lub bar
dziej maczugowaty, nieco jaśniejszy od kapelu
sza, opatrzony charakterystycznym rysunkiem
wypukłej, ciemniejszej, oliwkowo zabarwionej
siateczki o szerokich oczkach otaczającej pra
wie cały trzon. Miąższ białawy, niekiedy słabo
różowy, nieco wodnisty, pod skórką kapelusza
brunatnooliwkowzielonkawy, o nieznacznym za
pachu i bardzo gorzkim smaku.

Wysyp zarodników: brudnoróżowy lub różowo-
ochrowobrunatny.

Występowanie: goryczak żółciowy rozpowsze
chniony jest w strefie umiarkowanej. W Euro
pie Środkowej znajduje się go od nizin aż po
wyższe położenia górskie, często i przeważ

nie grupowo we wszystkich typach lasów ig
lastych, na glebach kwaśnych, ubogich lecz
również i w lasach liściastych, na murszeją-

cych pniakach drzew i dokoła nich. Pojawia
się od czerwca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: szczególnie
w młodym stadium z borowikami. Przy dokład
niejszym porównaniu cech rodzajowych próba
smakowa nie jest konieczna. Istnieje jeszcze
łagodna odmiana, var alutarius.
Zastosowanie: niejadalny przede wszystkim.
ze względu na bardzo gorzki smak. Nawet

jeden grzyb może zupełnie popsuć cały posi
łek. Niewykluczone są również zaburzenia żo
łądka i jelit.

Uwagi ogólne: felleus oznacza w łacinie „żół
ciowo gorzki".

Borowik szlachetny Boletus edulis BULL. EX FR. «£«0

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-25 cm, począt
kowo pótkulisty, później płasko wypukły lub
rozpostarty, nagi lub delikatnie pilśniowaty.
niekiedy popękany w grube poletka, suchy
w czasie wilgoci lepki, o różnym zabarwieniu
białawy, jasnobrunatny, płowoszaroochrowy
skórzastobrunatny, czerwonobrunatny, ciem
nobrunatny; przeważnie jednolitego koloru
często z jaśniejszą strefą brzegu. Rurki dość
długie, koło trzonu krótsze, za młodu białe,
później nieco żółtawe i w końcu żółtooliwko-
wozielone. Pory zwykle tego samego koloru
co rurki, za młodu bardzo wąskie, okrągławe
lub kanciasto okrągłe. Trzon wysokości 4-

-20 cm, grubości 2-6 (10) cm, początkowo

brzuchatobulwiasty, później się wydłuża, przy
czym podstawa pozostaje brzuchatobulwiasta;
może również być mniej więcej walcowata.
Powierzchnię ma przeważnie białawą lub jas-
nobrunatną, zawsze jaśniejszą od kapelusza,
u podstawy zawsze białą, pokrytą drobną, bla

dą siateczką przeróżnych wypukłości. Miąższ
biały, pod skórką kapelusza nieco jasnoróżo-

woczerwonawy, o przyjemnym zapachu i łago
dnym smaku.

Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.
Występowanie: borowik szlachetny jest pospo
lity w Europie Środkowej. Tworzy mikoryzę ze
świerkami, można go znaleźć od równin po
wyższe położenia górskie (tu częściej). Wybie
ra ubogie, kwaśne piaski i gleby kwarcytowe,
lecz występuje również na glebach wapiennych
o zakwaszonej powierzchni, na grubej warst
wie ściółki iglastej i surowym humusie. Nie
rzadko stowarzyszony z goryczakiem żółcio
wym. Przeważnie od września do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: z gorycza
kiem żółciowym (Tylopilus felleus). Istnieje je
szcze dalszych 7 gatunków borowików, które
między innymi można rozróżnić po stanowisku
pod innymi gatunkami drzew. Borowik usiat-
kowany (B. aestivalis) wyrasta pod dębami
i bukami, przeważnie wczesnym latem; ma

wyraźną, silną siatkę aż do podstawy trzonu.
Zastosowanie: dobry grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: edulis znaczy „jadalny".

202

203

Borowik sosnowy Boletus pinicola VITT.

Wygląd: kapelusz o średnicy 10-20 cm od
znacza się jednolitą, wysyconą, brązowoczer-
woną lub kasztanowobrunatną barwą. Powie

rzchnia gtadka lub lekko zamszowa, w wilgoci
nieco lepka. Z biegiem czasu kolor począt
kowo białych rurek zmienia się na żółty lub
żóttawooliwkowy. Pory przeważnie mają ten

sam kolor co rurki; za młodu są bardzo wąs
kie, później okrągławe lub kanciaste. Gruby,
bardzo twardy trzon pokryty jest czerwonawą

lub brunatnożółtawą siateczką jaśniejącą ku

wierzchołkowi. Miąższ biały, nieco podbarwio
ny na czerwonawo tak pod skórką kapelusza,
jak i trzonu. W smaku łagodny, jak wszystkie
borowiki.
Wysyp zarodników: żółtozielonkawy.
Występowanie: borowik sosnowy jest, jak pol
ska nazwa gatunkowa wskazuje, grzybem to
warzyszącym sośnie. Rozpowszechniony w
Europie, występuje szczególnie w górach:
w Alpach sięga do 2000 m n.p.m. W Polsce
niezbyt częsty. Niektórzy autorzy mówią rów
nież o jego występowaniu pod świerkiem i bu-

Borowik królewski Boletus regius KRBH.

Wygląd: zwarty grzyb ma początkowo prawie
kulisty, później stopniowo rozpościerający się
kapeluszo średnicy 6-15 cm. Na różowym lub
bladym, białożółtawym tle ma on czerwona
we lub krwistoczerwone, włókniste włoski,
a w ciemniejszych stanowiskach bardzo blado-
białożółtawe lub różowoczerwone. Starsze
osobniki mniej lub bardziej tracą te odcienie
czerwonego i wówczas gładka, naga, często
porysowana w drobne poletka powierzchnia
nabiera koloru brudnojasnoskórzastego. Rurki
są początkowo bladożółte, następnie szybko
stają się cytrynowo- lub złotożółte, a w końcu
zielonkawooliwkowe. Przyrastają one do trzo
nu, a z czasem są koło niego obciśnięte. Pory
mają ten sam kolor co rurki. Pod wpływem
nacisku lub zranienia nie zmieniają koloru lub

tylko słabo nabiegają niebieskawo. Maczugo-
waty, cytrynowożółty trzon wykazuje niekiedy

u podstawy lekkie karminowoczerwone zabar

wienie. Większą część trzonu obejmuje bar
dzo drobna struktura siateczkowata; ku dołowi
często przechodzi ona w długie oczka lub

4-)

kiem. Tworzy owocniki przeważnie w dwóch
rzutach, w maju/lipcu i następnie jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb stosun
kowo łatwy do odróżnienia od innych borowi
ków ze względu na czerwonobrunatną skórkę
kapelusza i miejsce występowania. Dla zbie
rających grzyby oznaczenie poszczególnych
gatunków nie ma większego znaczenia, jed
nak mogą rozpoznać, że borowik borowikowi
nie jest równy.
Zastosowanie: wszystkie jadalne borowiki do
brze smakują, zarówno przygotowane osobno,

jak i z innymi grzybami.

Uwagi ogólne: niektórzy autorzy wyróżniają
jeszcze var. fuscoruber („ciemnoczerwony"),
o trzonie jeszcze trochę bardziej wybrzuszo
nym i mniej lub bardziej czerwonobrunatnym.
Znajduje się go już wczesnym latem. Pinicola
znaczy „rosnący pod sosnami".

żyłki. Miąższ blady lub cytrynowożółty, u wie
rzchołka trzonu i ponad rurkami silniej żółty;
pod skórką kapelusza często nieco różowy.
Nie zmienia barwy. Często u podstawy trzonu
rzuca się w oczy purpurowokarminoworóżowe
zabarwienie. Zapach słaby, smak łagodny.
Wysyp zarodników: oliwkowobrunatawy.

Występowanie: grzyb ten jest typowym gatun
kiem ciepłych kotlin i można go znaleźć
w miejscach osłoniętych o wystawie południo
wej, w lasach grabowych i bukowych. Rośnie
tam na glebach wapiennych porośniętych tra
wą od maja do września. W Polsce bardzo
rzadki, w ostatnich latach zanikający.
Możliwość popełnienia pomyłki: może być po
mylony z innymi, również rzadkimi borowika
mi o żółtych porach, jak np. z R. Fechtneri\nb

B. speciosus.

Zastosowanie: jadalny. Ze względu na swą

rzadkość powinien być chroniony.

204

Borowik grubotrzonowy Boletus calopus FR.

Wygląd: kapelusz o średnicy do 20 cm stop
niowo otwiera młodzieńczą półkulę i staje się
poduchowato płaski. Brzeg pozostaje podwi

nięty. Powierzchnia zabarwiona na kolor oliw-
kowoszary, jasnoszary lub szarobrązowawy,
a niekiedy na kolor glinki lub mlecznej kawy.
Poza tym jest ona zamszowofilcowata, mato

wa i nielepka. Długie, cytrynowożółte, później
oliwkowe rurki są przy trzonie spłaszczone.
Porytego samego koloru co rurki, wąskie, pod
naciskiem siniejące. Trzon wysokości 5-8 cm
i grubości 2-5 cm, bulwiasto wybrzuszony,
niekiedy już za młodu prawie walcowaty, prze
ważnie różnokolorowy: od wierzchołka prawie
do połowy jest żółty, a poniżej pięknie kar-
minowoczerwony, przeważnie brązowawy lub
brązowy. Powierzchnię ma pokrytą białawą,
wypukłą siateczką w kolorze trzonu. Czerwo
ne odcienie zwykle nie pozostają na stałe
i często mogą być zaznaczone tylko jako wąs
ka strefa pierścienia. Miąższ białożółtawy,
pod naciskiem dość silnie niebieszczeje
i w związku z tym wygląda marmurkowato.

W smaku początkowo cierpki, później gorzki.
Wysyp zarodników: jasnoochrowobrunatnooli-
wkowy.
Występowanie: występowanie holarktyczne.

Najczęstszy w położeniach górskich od 400 do
1400 m n.p.m., na nizinach rzadszy, zasiedla
lasy liściaste i iglaste na glebach ubogich,
kwaśnych i umiarkowanie suchych. Dane doty

czące występowania na glebach wapiennych
niezbyt pewne. W Polsce pojawia się na ob
szarach górskich latem i jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny jest
borowik korzeniasty (B. radicanś), któremu
brak czerwonawego zabarwienia trzonu.
Zastosowanie: grzyb nie nadaje się do spoży
cia ze względu na intensywnie gorzki smak.

Calopus znaczy „pięknonogi".

Borowik korzeniasty Boletus radicanś PERS. EX FR.

Wygląd: kapelusz o średnicy 6-20 (30) cm, za
młodu półkulistopoduchowaty, później wypuk
ły, z brzegiem początkowo podwiniętym, na
stępnie odstającym, skórzastym. Skórka kape
lusza biaława z brudno- lub brunatnoszarym
odcieniem, podobnie jak u borowika szatańs
kiego; pod wpływem nacisku lekko ciemnieją

ca; bardzo delikatnie pilśniowata i niekiedy
popękana na drobne poletka. Rurki początko
wo bladocytrynowożółtawe, później brudnooli-
wkowożółte z oliwkowozielonym odcieniem.

przy uciśnięciu niebieszczejące, dokoła trzonu
spłaszczone. Pory takiego samego koloru jak
rurki, okrągławe lub kanciaste, wąskie, rów
nież niebieszczejące. Trzon wysokości 8-12

cm i grubości 3-5 cm, bulwiasto wybrzuszony,
z biegiem czasu niekiedy mniej lub bardziej
walcowato wyciągnięty, o podstawie bulwias
tej, korzeniastej, często zaostrzonej, w kolorze
żółtawym lub cytrynowożółtym, u dołu często
szarobrunatnooliwkowym, niekiedy z lekkimi,
brunatnymi plamami; z bardzo delikatną siate

czką w tym samym kolorze, ale bywa i bez

siateczki. Miąższ cytrynowożółty, ponad rur
kami białawy. Przy nacięciu niebieszczeje,
szczególnie przy trzonie. Zapach ma słaby,
smak lekko gorzkawy, nieprzyjemny.
Wysyp zarodników: oliwkowy.
Występowanie: w Europie pospolity szczegól
nie na południu; lubi ciepło, w górach nie
sięga zbyt wysoko. Woli lasy liściaste na gle
bach wapiennych lub o odczynie obojętnym
i stanowiska suche. W Polsce rzadki, w rece

sji. Pojawia się od lipca do października.

Możliwość popełnienia pomyłki: można by go
pomylić z borowikiem grubotrzonowym (B. ca
lopus), ale ze względu na różnice w stanowis
kach nie powinno się to zdarzyć.

Zastosowanie: grzyb nie jest trujący, ale nie

nadaje się do spożycia z powodu gorzkiego

smaku.

Uwagi ogólne: radicanś znaczy „zakorzeniają
cy sie"

206

207

Borowik płowy Boletus Impolitus FR.

Wygląd: kapelusza średnicy 5-12 (20) cm, za
miodu pótkulisty, później poduszkowato wypu
kły, rzadko z szerokim garbkiem i często spła
szczony w środku, czasem zupełnie płaski.
Kolor bladoochrowy lub jasnoskórzasty, na
brzegu niekiedy brunatny; jedwabiście za
mszowy, później gładki, nielepki. Rurki a\aa\o-
żółte lub ztotoźółte, później przechodzą w zie-
lonożóltawe z odcieniem oliwkowym; uciśnię-
te nie zmieniają barwy. Pory tego samego
koloru co rurki, podobnie jak one nie zmienia

ją barwy, są kanciasto-okrągte i pokrzywione.

Trzon wysokości 5-15 cm, grubości 2-5 cm,

bulwiasto wybrzuszony, później mniej lub bar
dziej walcowato wyciągnięty, o maczugowato
zgrubiałej podstawie. Początkowo ma on taki
sam kolor jak kapelusz, później jednak coraz
bardziej żółknie; rzadko zabarwiony jednoli
cie, często tylko z żółtym wierzchołkiem. Po

wierzchnia z wrośniętymi włóknami, szorstka,
z kosmkami lub punktami przy podstawie, lecz
bez żyłkowatej siateczki; często również z czer
wonymi plamami, paskami lub kropkami.

Borowik szatański Boletus satanas LENZ

Wygląd: zwarty kapelusz może osiągać śred
nicę do 25 cm. Początkowo jest on pótkulisty,
później poduchowato wypukły, z czasem bar
dziej spłaszczony i nieregularnie zgięty. Za
młodu szarobiaławy, u starszych z tendencją
ku barwie ochrowoskórzastej i zielonkawej,
często ze strefami brudnoszarymi, tylko rzad
ko lekko różowo nabiegły. Początkowo pokryty
delikatnie zamszowatymi włoskami, później

łysieje i wówczas staje się lekko kleiście ślu
zowaty. Rurki początkowo bladoźótte, pod ko

niec przechodzą w kolor zielonożółty i lekko
niebieskozielony. Pory tylko u młodych osob
ników są żółtawe, bardzo szybko jednak na
biegają czerwonawo i tuż przed całkowitym
dojrzeniem stają się zupełnie czerwone. Trzon
wysokości 5-12 cm, bardzo często bulwiasto

wybrzuszony (4-10 cm); często bywa szerszy
niż wyższy, u młodych prawie zupełnie kulisty.
Na żółtym tle pokryty jest wyraźną czerwoną,
później ponuro krwistoczerwoną siateczką
z drobnymi, sześciokątnymi oczkami, która
czasami dochodzi aż do żółtawej strefy pod-

Miąższ biaty lub bladożótty: szczególnie kolo
rurek i przy trzonie - ztotożółty; nie niebiesz-

czeje, jest miękki, pachnie kwaskowato,
w smaku łagodny.
Wysyp zarodników: oliwkowoochrowy.
Występowanie: w Europie Środkowej znajduje
się go na dość ciepłych siedliskach lęgowych
i gradowych, lecz również i w parkach na
wilgotnych glebach wapiennych. W Polsce
dość rzadki. Żyje w mikoryzie z dębami, jed
nakże znajdowany był również pod innymi
drzewami liściastymi, a nawet pod sosnami.
Pojawia się od lipca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: z innymi bo
rowikami prawie niemożliwa.
Zastosowanie: jadalny. Ze względu na rzad
kość powinien być chroniony.
Uwagi ogólne: impolitus znaczy „nie wygła
dzony, nie wypolerowany".

stawy. Miąższ białawy, żółty lub jasnoochro-
wy, przy przełamaniu tylko umiarkowanie błę
kitniejący i bardzo rzadko barwiący się na
kolor czerwonawy. Młode osobniki pachną
słabo, starsze po dłuższym leżeniu padliną.
Wysyp zarodników: oliwkowy.
Występowanie: w Polsce od lat nie spotykany,
Woli południowe stoki porośnięte lasami buko
wymi i dębowymi i pojawia się od lipca do
października. Również i ten borowik wart jest,
aby go chronić.

Możliwość popełnienia pomyłki: z innymi bo
rowikami o czerwonych porach, na przykład
z borowikiem purpurowym ( f i rhodoxanthu$),\
z borowikiem ceglastoporym (B. erythropuM
z borowikiem ponurym (B. luridus). Począt
kujący za borowika szatańskiego biorą boro-l

wika grubotrzonowego (B. calopus), mimo żel
ten, nawet stary, ma żółte ujścia rurek.
Zastosowanie: grzyb jest trujący i powoduje!
szczególnie zjedzony na surowo, ciężkie dole-l
gliwości żołądka i jelit.
Uwagi ogólne: satanas znaczy „szatański". I

208

Borowik ponury Boletus luridus SCHFF. EX FR.

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-25 cm, za

młodu półkulisty lub wypukły, później rozpo

starty, bardzo rzadko spłaszczony. Powierz
chnię ma filcowatozamszową w kolorze mniej
więcej oliwkowobrunatnym lub skórzastożół-
tawym: często odcienie te mieszają się ze
sobą; przy ucisku powstają ciemne plamy.
Podczas wilgotnej pogody lekko kleisty, poza
tym suchy. Rurkibladooliwkowożółte, później
żółtozielone lub brudnooliwkowe, przy zła
maniu siniejące. Dobrą cechą rozpoznawczą,
choć nie zawsze stałą, jest czerwone podłoże
rurek, które przy przecięciu wygląda jak war
stwa czerwonego pigmentu między miąż
szem kapelusza a rurkami. Pory za młodu
żółtawe, bardzo szybko jednak czerwonawo
podbarwione i wreszcie żywoczerwone. Po
czątkowo wybrzuszony trzon później mniej
lub bardziej wyciągnięty, wysokości 4-20 cm,
grubości 1,5-5 cm. Na jasnożółtym lub poma-
rańczowożółtym tle pokryty jest wyraźnie
czerwoną, rozciągniętą wzdłuż, przeważnie
wypukłą siateczką. Łagodny, twardy miąższ

Wygląd: kapelusz o średnicy 8-20 cm, u osob
ników młodych półkulisty, później poduchowato
wypukły, z czasem mniej lub bardziej spłasz
czony; przeważnie jednolicie ciemnobrązowy,
ale może być także oliwkowobrunatny lub czar-
nobrunatny, delikatnie filcowaty, matowy, su
chy, tylko w czasie wilgotnej pogody lekko klei
sty. Rurki bladooliwkowo-, jasnooliwkowożółte
a w końcu żółtozielone, przy uszkodzeniu lub
przecięciu silnie błękitniejące. Pory u bardzo
młodych okazów żółtawe, szybko stają się
mniej więcej jednolicie czerwone; bardzo wąs
kie, okrągłe lub kanciasto-okrągławe; przy do

tknięciu również silnie błękitnieją. Trzon wyso
kości 4-15 i grubości 2-6 cm, za młodu brzu-
chowato-bulwiasty, wkrótce mniej lub bardziej
walcowaty, zwykle stosunkowo gruby. Jego żół
tawe tło gęsto pokrywają drobne, łuseczkowa-
te, pęcherzykowate, czerwone kosmki; później
spod nich ukazuje się żółta powierzchnia.
Miąższ żółty, w wilgoci nieco marmurkowaty,
przy zranieniu natychmiast staje się ciemno-
błękity. Pachnie słabo, w smaku łagodny.

jest bladożółty, nabiega czerwono zwykle

u podstawy trzonu, często i przy wierzchołku,

a szczególnie w chodnikach wygryzionych
przez larwy owadów: nie przebarwia się tam
tak intensywnie na niebiesko jak w pozosta
łych częściach.
Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.
Występowanie: szeroko rozpowszechniony
w całej Europie, od nizin po wyższe położenia
górskie, w lasach liściastych i mieszanych;
woli ciepłe grądy na glebach wapiennych.
U nas niezbyt częsty. Pojawia się od (maja)
lipca do września.
Możliwość popełnienia pomyłki: z borowikiem
ceglastoporym (B. erythropus) i innymi boro
wikami o czerwonych porach.
Zastosowanie: grzyb jest jadalny, lecz zawie
ra termolabilne substancje trujące, które zo
stają zniszczone przy gotowaniu lub smaże
niu. Podczas jedzenia należy unikać picia
alkoholu.
Uwagi ogólne: luridus znaczy „ płowy, blady".

• e

Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.
Występowanie: rozpowszechniony w strefie
umiarkowanej; w Europie Środkowej występu
je od równin do wyższych położeń górskich.
Woli gleby kwaśne, bez wapieni lub przynaj
mniej powierzchniowo kwaśne. W Polsce czę
stszy w południowych, górzystych terenach,
poza tym dość rzadki. Można go znaleźć w la
sach świerkowych lub mieszanych bukowo-jo-
dłowo-świerkowych, również na bagnach, ale
także w lasach liściastych; od połowy maja do
października.

Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo rzadki
borowik Oueleta (B. Oueletii) ma kapelusz oli-
wkowożółty lub oliwkowobrunatny z czerwo
nawym odcieniem i mniej więcej gładki trzon,
ku górze żółtawy, ku dołowi czerwonawy. Woli

gleby wapienne, nie jest jednak z nimi tak
silnie związany jak borowik ponury. Można go

raczej znaleźć w południowej części Alp.

Zastosowanie: dobry grzyb jadalny.

Uwagi ogólne: erythropus znaczy „czerwono-
nogi".

Borowik ceglastopory Boletus erythropus (FR. EX FR.) PERS.

210

Borowik purpurowy Boletus rhodoxanthus (KRBH.) KBCH.

Wygląd: kapelusz o średnicy 7-20 cm, u mło

dych osobników pólkulisty, następnie podu-
chowato wypukły a później płasko rozpostarty,
białawobrunatnawoszary, z czasem również
brudnobrązowawożółty, lecz przeważnie od
brzegów przebarwiający się na czerwonawo.
Poza tym jest on nagi lub najwyżej lekko za
mszowy, przeważnie nieco lepki i dający się
wgniatać. Rurki długo pozostają jasnożółte lub
soczyście żółte, z czasem żółtawozielone
i lekko błękitniejące. Pory początkowo w kolo
rze rurek, bardzo szybko stają się czerwone,
ewentualnie silnie karminowokrwistoczerwo-
ne; za młodu bardzo wąskie, później okrąg-
ławo-kanciaste. Trzon wysokości 6-16 (20) cm
i grubości 2-6 cm, początkowo nieco brzucho-
watobulwiasty, później mniej więcej walcowa
ty: przy tym podstawa może być nieco zaost
rzona. Jego żółtawa, ku dołowi purpurowokar-
minowoczerwona powierzchnia pokryta czer
woną lub purpurowokrwistoczerwoną siatecz
ką o drobnych, później wydłużonych oczkach,
lekko wypukłych, z drobnymi punkcikami.

Miąższ w kapeluszu twardy, w trzonie miękki,
ma kolor żywocytrynowozolty, ponad rurkami
i w trzonie bardziej żółty, lekko błękitniejący,

w pobliżu podstawy winnoczerwonawy. Ma
słaby zapach i łagodny smak.
Wysyp zarodników: oliwkowy.
Występowanie: ten piękny borowik o purpuro
wych porach ma podobne wymagania wzglę
dem stanowiska jak borowik szatański ( f i sa-

tanas) i również jest ciepłolubny. Na ogół

znacznie rzadszy zarówno w Polsce jak
i w Europie.
Możliwość popełnienia pomyłki: przez począt
kujących zbieraczy mylony z borowikiem sza

tańskim. Inne, bardzo rzadkie „purpurowe bo

rowiki" jak fi rhodopurpureus, B. lupinus, B.
splendidus i inne są bardzo trudne do rozróż
nienia i oznaczenia
Zastosowanie: trujący, przynajmniej w stanie
surowym. W każdym razie, ze względu na
rzadkość występowania, wart ochrony.
Uwagi ogólne: rhodoxanthus znaczy „różowy
i żółty".

Borowik le Galowej Boletus splendidus MARTIN

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-10 cm, u mło
dych poduchowaty, później wypukły, często

nierówny, z prawie ostrym, często wystającym
brzegiem, początkowo w kolorze mlecznej ka

wy, później bardziej lub mniej brunatny z zani
kającym odcieniem różowym, suchy, za młodu

nieco zamszowaty, potem nagi. Rurki u mło
dych osobników bardzo wąskie i szarożółta-

we; pory u bardzo młodych grzybów żółte

i bardzo wąskie, szybko stają się czerwono-
karminowe i nieco szersze. Trzon wysokości

4,5-8 i grubości 2-4 (6,5) cm, walcowaty, zwę
żający się ku podstawie. Żółtawą powierzch
nię pokrywa piękna, bardzo drobna, czerwona
siateczka. Ku podstawie barwy stają się silniej
ogniściekarminowoczerwone lub purpurowo-
czerwone: tło zabarwione jednolicie. Grzybnia
podstawowa żółta. Miąższ delikatnie jasnożół-
ty, u podstawy trzonu nabiegły czerwonawo,
w kapeluszu słabo błękitniejący. Miejsca żero
wania larw czerwonawe: pachnie lekko słod-
kawymi perfumami.

Wysyp zarodników: oliwkowy.

212

Występowanie: w ciepłych lasach liściastych,
szczególnie na słonecznych stanowiskach ko
ło dębów i buków. Sfotografowany grzyb zo
stał znaleziony na stanowisku słonecznym, su
chym, koło buka czerwonego, na glebie zawie
rającej wapienie. Rozprzestrzenienie jeszcze
niedostatecznie poznane: między innymi wy
stępuje we Francji, Włoszech i Czechach. Bar
dzo rzadki. Wyrasta od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: borowik pur
purowy (B. rhodoxanthus) i borowik czerwono-
purpurowy (B. rhodopurpureus) dają się łatwo
odgraniczyć od kręgu fi splendidus. W przy
padku opisanego grzyba chodzi o wyjątkowo
rzadki gatunek, opisany w literaturze nie

jednolicie i przedstawiany pod różnymi na
zwami: B. satanoides, B. lupinus, B. purpu-

reus, B. Ie-Galiae.

Zastosowanie: nieznane.
Uwagi ogólne: gatunek został przedstawiony
w tej książce, aby poruszyć problem dokład
nego oznaczenia niezbyt precyzyjnie rozróż
nianych gatunków grzybów.

WH t »

Rurkowe

i * " "

21:

Podgrzybek złotawy Xerocomus chrysenteron (BULL. EX ST. AMANS) QUEL.

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-12 cm, począt
kowo bardzo poduchowato wypukły lub prawie

pótkulisty, później powoli się rozpłaszcza
i niekiedy w środku lekko zapada. Jest mniej
lub bardziej brązowy, żółtobrązowawy, często

z oliwkowym odcieniem, ochrowoszary i nie
kiedy lekko czerwonawy. Skórka kapelusza
sucha, matowa, delikatnie omszona lub za-
mszowofilcowata, podczas suszy pęka na dro
bne poletka i wtedy ukazuje się czerwonawa
górna część miąższu, który czerwienieje rów
nież w miejscu żerowania „robaków".

Rurki początkowo bladożółtawe, wkróte stają

się zielonożółtawe lub oliwkowozielonkawe,

niebieszczejące pod wpływem ucisku. Pory

takiego samego koloru jak rurki lub bardziej

brudnawe, szerokie i kanciaste; niekiedy lek
ko, brunatno poplamione i pod wpływem naci

sku mniej lub bardziej niebieszczejące. Trzon
wysokości 3-10 cm, grubości 0,5-2 cm, prze
ważnie walcowaty, zwężający się ku postawie,
często nieco zgięty. Na żółtawym tle jest prze
ważnie zabarwiony na czerwono lub brązowa-

Wygląd: podgrzybek brunatny jest, obok boro
wika sosnowego, najbardziej znanym ze wszy
stkich grzybów rurkowych. Kapelusz począt
kowo pótkulisty, nieregularnie poduchowato
wypukły, później bardziej płaski, o średnicy
5-10 (15) cm, przeważnie koloru mniej lub
bardziej kasztanowatobrązowego, jasnoczer-
wonawobrunatnego lub nawet oliwkowobruna-
tnego: niektóre egzemplarze bywają nawet
prawie czarnobrunatne. W zasadzie powierz
chnię ma matową i w czasie suszy filcowatą,
jednak podczas wilgotnej pogody wyraźnie le
pki. Rurki przyrastające do trzonu lub zatoko-
wato przygniecione, jasne, później oliwkowo-
żółtawe lub brudnooliwkowozielone; po uciś-
nięciu sinieją. Za młodu bardzo wąskie, póź
niej średniej szerokości i kanciaste. Trzon wy
sokości 5-12 cm i grubości 1-4 (5) cm, bardzo
różnego kształtu: często mniej lub bardziej
walcowaty z lekko zaostrzoną podstawą, lecz
również bywa wybrzuszony, o grubej bulwie,
zgięty. Jest koloru żółtawobrunatnego, często
ciemniejszy, z wrośniętymi podłużnymi prąż-

wo, często z podłużnymi włókienkami; bruzd-
kowanie górnej żółtej części przechodzi na

rurki. Delikatny, miękki miąższ jest biały lub

jaskrawożółty, pod kapeluszem zabarwiony na
czerwonawo, przy złamaniu błękitniejący,
o przyjemnym zapachu i smaku.
Wysyp zarodników: brązowawooliwkowy.
Występowanie: występuje w całej Europie,
w Polsce bardzo pospolity, od nizin po góry,
w lasach iglastych i liściastych na prawie wszy-
tkich typach gleby, od czerwca do listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: szczególnie

podobny jest rosnący w parkach i lasach liś

ciastych podgrzybek obciętozarodnikowy

(X. truncatus =X. porosporus): zasadniczo różni
się zarodnikami obciętymi na jednym końcu.
Zastosowanie: grzyb jest jadalny.
Uwagi ogólne: rodzaj podgrzybek {Xerocomuś\
obejmuje około 10 gatunków. Są to grzyby o su
chym, zamszowofilcowatym kapeluszu, zielo
nych lub żółtych rurkach, stosunkowo szerokich
porach i smukłych trzonach. Chrysenteron zna
czy „o złotożółtym miąższu".

kami o żółtawym wierzchołku i podstawie szo
rstkiej od białawej grzybni; kora trzonu często
włókniście twarda. Białawożółty miąższ pod
kapeluszem nieco brunatny, niebieszczeje po
uciśnięciu. U osobników młodych jest on bar
dzo ścisły, dopiero pod koniec w kapeluszu
miękki. Ma słaby zapach i łagodny smak.

Wysyp zarodników: oliwkowobrązowy.
Występowanie: podgrzybek brunatny jest sze
roko rozpowszechniony od morza aż po góry.
U nas bardzo pospolity, woli lasy szpilkowe
i rzadko spotkać go można w lesie liściastym.
Pojawia się często już w czerwcu/lipcu, lecz
głównie jesienią, do listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: przez począt
kujących zbieraczy grzybów często brany za
borowika sosnowego: podgrzybek brunatny
nie ma jednak siateczki na trzonie; u borowika
miąższ i rurki nie sinieją.
Zastosowanie: jest to grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: badius znaczy „pięknie bru
natny".

Podgrzybek brunatny Xerocomus badius (FR.) KUHN. EX GILB.

214

Podgrzybek żeberkowaty Xerocomus spadiceus (FR.) QUEL.

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-10 cm, podu-
chowaty, później płasko wypukły, szybko wy-

płaszcza się w środku, a często nieco zapada.
Brzeg ma dość cienki i ostry lub podgięty. Jest
w kolorze brunatnym lub czerwonawobrunat-
nym i bez odcieni oliwkowych, ale za miodu
przeważnie z żółtawym, delikatnie filcowatym
omszeniem. U suchych widać białawożółty
miąższ w nieregularnych pęknięciach. Rurki
początkowo jasnożółte, później złotożółte, po
zgnieceniu nabiegają niebieskawo. U grzybów
dojrzałych są one nieco ugięte koło trzonu,

zatokowate. Pory tego samego koloru co rurki,

u osobników młodych wyraźnie, labiryntowato
wykrzywione, u dojrzałych szerokie, kancias

te; uciśnięte początkowo niebieszczeją, a póź
niej w tych miejscach stają się brązowawe.

Trzon wysoki 4-9 cm i szeroki 1-2 cm, mniej

więcej jednakowo gruby, wybrzuszony szcze
gólnie u młodych w środku i koło podstawy,
a u dołu zaostrzony. Na białawożółtawej po
wierzchni można zauważyć jasnobrunatny,
grubokanciasty rysunek siatki, bardzo często

niezupełnie się zamykającej. Miąższ białawy,
tylko koło rurek i w trzonie żółtawy; przy
zgnieceniu, szczególnie na świeżo, i przy rur
kach niebieszczeje; w smaku łagodny.
Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.
Występowanie: rośnie w lasach liściastych
i iglastych, na ziemi, korzeniach drzew, w głę
bokim humusie, często wśród mchów. Przewa
żnie grupami, lecz również i pojedynczo.
W Polsce dość rzadki. Pojawia się od lipca do
października.
Możliwość popełnienia pomyłki: gatunek ten

często mylony bywa z podgrzybkiem zającz

kiem (X. submentosus): wcześniej był przed
stawiany jako jego odmiana lub podgatunek.
Niektórzy autorzy rozróżniają formy występu

jące w lesie liściastym i w lesie iglastym:

rozróżnienie to opiera się na wyraźnej pozyty

wnej lub negatywnej reakcji skórki kapelusza

na zadziałanie amoniakiem.

Zastosowanie: jadalny.
Uwagi ogólne: spadiceus znaczy „daktylowo-
brązowy".

Podgrzybek zajączek Xerocomus subtomentosus (i_. EX FR.) QUEL

€)

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-12 cm, za mło
du prawie półkul isty, szybko staje się podu-
chowato wypukły z rozpłaszczonym środkiem,
niekiedy nieco zaklęśnięty, w kolorze mniej
więcej oliwkowym lub oliwkowobrunatnym.
Szczególnie młode pokryte są typowym musz-
tardowożółtym zamszem, który później prze
ważnie ginie. Na miejscach żerowania lub na
porysowanej czasami skórce kapelusza nie
pojawiają się czerwone przebarwienia. Rurki
żywo żółte, u starych okazów zielonkawożółte
z odcieniem brunatnym, stosunkowo długie.
Pory lego samego koloru co rurki lub jeszcze
intensywniej żółte, stosunkowo szerokie, na
ucisk reagują tylko słabym niebieszczeniem.

Trzon wysokości 6-10 cm, grubości 1,5-2,5

cm, przeważnie mniej lub bardziej walcowaty,
czasami ku górze nieco zgrubiały, ku dołowi
lekko zaostrzony; często na jednolicie słabo-
żółtym tle występują małe, brązowawe płatki
lub włókienka bez wyraźnego rysunku siate
czki. Miąższ białawożółty, u młodych zwarty,
wkrótce jednak gąbkowato miękki; pachnie

słabo, a w smaku jest łagodny. Niebieszczenie
nie jest cechą stałą i często u młodych osob
ników prawie trudną do zaobserwowania.
Wysyp zarodników: brązowawooliwkowy.
Występowanie: grzyb ten, podobnie jak wszys
tkie grzyby rurkowate o czerwonych trzonach
spotykany jest w całej Europie: zasiedla lasy
liściaste i iglaste, a niekiedy występuje poza
lasem - po jego wykarczowaniu, nawet w kilka
lat później. W Polsce dość częsty. Owocniki
spotkać można w dużych ilościach od sierpnia
do października.

Możliwość popełnienia pomyłki: można pomy
lić go z podgrzybkiem żeberkowatym (X. spa
diceus) - patrz w jego opisie. Podgrzybek

złotawy (X. chrysenteron) odróżnia się czer
wonawym odcieniem na trzonie, w pęknię
ciach i miejscach żerowania.
Zastosowanie: jadalny.
Uwagi ogólne: podczas wilgotnej pogody
grzyb pokrywa się bardzo szybko białą
pleśnią. Subtomentosus znaczy „nieco fil
cowaty".

216

,J40'"

Rurkowe

Borowiec dęty Boletinus cavipes (OPAT.) KALCHBR.

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-15 (20) cm,
początkowo wypukły, później poduchowaty,
często z tępym, niskim garbkiem, rzadziej lek
ko zapadnięty w środku; żółto-, złoto-, ciemno-
lub czerwonobrunatny; początkowo filcowaty,
wkrótce rozrywa się w łuseczki; suchy i niekie
dy nieco popękany, często z okółkowo ster
czącymi łuskami. Z brzegu młodego kapelu
sza zwisają białawe resztki osłony wewnętrz
nej. Rurki początkowo żółte, później zielon-
kawożółte, stosunkowo krótkie i z trudem da

jące się oddzielić od miąższu. Pory tego sa

mego koloru co rurki, początkowo nieregular
ne, później silnie wydłużone, prawie blaszko-
wate, z niskimi ściankami poprzecznymi, częs
to bardzo szerokie. Trzon wysokości 5-8 cm
i grubości 1-2,5 cm, prawie równowąski lub
u podstawy lekko maczugowaty, często zgięty,
pusty. Powyżej pierścienia ma taki sam kolor
jak rurki, a pod kapeluszem znajdują się
mniejsze lub większe łuseczki. Początkowo

trzon łączy z brzegiem kapelusza mniej lub

bardziej gruba i gęsta pochwa. Miąższ bla-

Wygląd: kapelusz 2-6 (10) cm średnicy, po
czątkowo półkuliście wypukły, później podu
chowaty, a następnie nieco płaski, w kolorach
miedziowo-, żółtawo- do rudawoochrowobru-
natnego. Powierzchnię ma drobno, filcowato
omączoną, w czasie suszy matowo połyskują
cą, podczas wilgotnej pogody lepko kleistą.
Rurki przyrastają do trzonu, niekiedy lekko po
nim zbiegają i są koloru pomarańczowobruna-
tnego, żółtobrunatnego lub mniej więcej cyna
monowego; początkowo trudno dają się od
dzielić od miąższu kapelusza, później łatwiej.
Pory takiego samego koloru jak rurki, za mło
du wąskie, później szerokie. Trzon wysokości
4-7 (10) cm, grubości 0,5-1 cm, walcowaty,
równowąski lub ku podstawie nieco się zwęża
jący; jego powierzchnia ma taki sam kolor jak
kapelusz i hymenofor; może być bledsza; jest
naga, gładka i sucha. Miąższ żółtawy, żółta-
wobiały, często z czerwonawym poblaskiem;
nie zmienia koloru pod wpływem łamania czy
krojenia. W smaku ostry jak pieprz.
Wysyp zarodników: cynamonowy.

218

dożółty, nie zmieniający koloru przy uszko
dzeniu, delikatny, bez specjalnego zapachu
i smaku.
Wysyp zarodników: oliwkowoochrowy.
Występowanie: borowiec dęty jest grzybem
mikoryzowym modrzewia. Można go znaleźć
w naturalnym zasięgu występowania tego
drzewa, a więc przeważnie w położeniach gó
rskich do piętra subalpejskiego, jak również
w nasadzeniach modrzewia na nizinach, lecz
jest tam znacznie rzadszy. W Polsce uchodzi
za gatunek rzadki. Pojawia się od lipca do
października.
Możliwość popełnienia pomyłki: dobrze roz-
różnialny ze względy na filcowaty kapelusz,
szerokie pory, pierścień i wysoki trzon.
Zastosowanie: jadalny lecz zasługujący na
ochronę.
Uwagi ogólne: rodzaj borowiec {Boletinus)
w zachodniej Europie reprezentowany jest tyl
ko przez ten jeden gatunek. Cavipes znaczy
„z pustą nogą".

§j5

Występowanie: maślaczek pieprzowy jest sze

roko rozprzestrzeniony w środkowej Europie,
ale nie wszędzie jednakowo częsty. W Polsce

dość pospolity. Występuje na mniej lub bar
dziej kwaśnych glebach, od nizin po góry, przy
czym woli lasy szpilkowe na piaskowcach;
w podobnych warunkach, choć rzadziej, roś

nie również w lasach liściastych. Chętnie wy
rasta na brzegach lasów i na łąkach śródleś
nych, pojedynczo lub w grupach, od lata do

jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: Ch. amarellus
ma podobne, trochę bledsze ubarwienie, bar

dziej różowe lub miedzianoczerwone i miąższ
łagodny lub mniej gorzki. Jest znacznie rzad
szy, występuje bardziej na południu (Alpy, Al

py Nadmorskie): rośnie pod jodłami i świer
kami. Niektórzy autorzy uważają go tylko za
odmianę maślaczka pieprzowego.
Zastosowanie: czasami stosuje się go do przy
praw, inaczej nie da się go używać.
Uwagi ogólne: rodzaj Chalciporus liczy 4 ga

tunki. Piperatus znaczy „pieprzowy".

Maślaczek pieprzowy Chalciporus piperatus (BULL. EX FR.) BAT.

219

Maślak zwyczajny Su/Hus luteus (i_, EX FR.) GRAY

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-10 (15) cm, za
młodu pótkulisty, następnie poduchowato wy
pukły z lekkim garbkiem, wreszcie rozpostar
ty. Jego, szczególnie na początku, wilgotna,
bardzo śluzowato kleista powierzchnia, w cza
sie suszy błyszcząca, ma kolor ciemnobrązo
wy, żóttobrązowy lub jaśniejszy z szarym lub
fioletowym połyskiem; łatwo daje się ściągać.
flwAr/bladożółte, później żółte lub brudnooliw-
kowożółte, przyrastają do trzonu lub lekko
zbiegają. Pory tego samego koloru co rurki,
bardzo wąskie i tylko rzadko wydzielają biała
wą ciecz. Trzon wysokości 3-6 cm, grubości
1-2,5 cm, mniej więcej walcowaty, rzadko gru
biejący ku podstawie lub cieńszy przy wierz
chołku. Skórzasta osłona początkowo łączy
brzeg kapelusza z trzonem. Jest ona biaława
z zewnątrz, szybko staje się brudnobrązowa,
wewnątrz zabarwiona jest żółtawo. Pozostaje
zwisający, skórzasto odstający pierścień. Poni
żej powierzchnia jest często zabarwiona bruna
tno. Miąższ biały lub żółtawy, z przenikającym
od podstawy brązem, twardy i włóknisty w trzo-

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-10 cm, począt
kowo pótkulisty, później poduchowato wypuk
ły, niekiedy z garbkiem, a wreszcie mniej lub
bardziej rozpostarty, a nawet płaski; koloru
jaskrawożółtego lub złotobrązowego, z ciem

niejszym środkiem; skórka śluzowato kleista,
naga, na sucho połyskująca, gładka. Rurki

żółte, później oliwkowe lub brunatnożółte,
przyrośnięte lub nieco zbiegające. Pory ta
kiego samego koloru jak rurki, początkowo
wąskie i okrągłe, potem nieregularnie wy
krzywione. Trzon wysokości 6-10 (12) cm,
grubości 1-2,5 cm, przeważnie walcowaty lub
nieco maczugowato zgrubiały przy podsta
wie, początkowo połączony z brzegiem kape
lusza żółtawą osłoną, którą niebawem można
już tylko rozpoznać jako strefę pierścienia
o nabrzmiałych kantach, na zewnątrz śluzo
watą, niekiedy zanikającą podczas suszy. Po

za tym trzon jest żółtawy, z brunatnymi włók
nami lub kosmkami. Miąższ również silnie
żółty, niekiedy bledszy; przekrojony zabarwia
się słabo na kolor różowofioletowy; pachnie

nie, delikatny i miękki w kapeluszu. Zapach ma
owocowy, a smak nieco kwaskowy.

Wysyp zarodników: rdzawobrunatny.
Występowanie: rozpowszechniony na całej
półkuli północnej, w Europie pospolity. Towa
rzyszy różnym gatunkom sosen od morza po
góry. Lubi umiarkowanie chłodny klimat, nie
ma specjalnych wymagań względem podłoża.
Znajduje się go często w gromadzie od wrześ
nia do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: dobrze rozpo
znawalny po miejscu występowania i skórzas-
tym pierścieniu.
Zastosowanie: grzyb jest jadalny. Może u nie
których ludzi wywoływać objawy alergiczne
podobne jak krowiak podwinięty (Paxillus in-

volutus).

Uwagi ogólne: rodzaj maślak (Suillus) obej
muje około 20 gatunków. Są to grzyby żyjące
w mikoryzie z drzewami iglastymi; przeważnie
mają lepkie kapelusze, osłonę (velum) lub jej
brak, wydzielają lub nie wydzielają krople cie
czy (zjawisko gutacji). Luteus znaczy żółty.

przyjemnie owocowo, w smaku jest łagodny
lub lekko kwaskowy.

Wysyp zarodników: żółtawobrunatny, zmienny.
Występowanie: maślak żółty występuje powsze
chnie w północnej strefie klimatu umiarkowane
go i można go znaleźć w regionach naturalnego
występowania modrzewia, ale także w nasadze
niach. Jego owocniki wyrastają gromadnie od
lipca do października, zarówno na glebach kwa
śnych jak i zawierających wapienie.
Możliwość popełnienia pomyłki: maślak lepki
(S. aeruginascens) ma podobny pokrój, ale
kapelusz, pory i trzon są bardziej szarawe,
a miąższ białawy. Maślak trydencki (S. triden-
tinus] ma podobne kształty, lecz w kolorze jest
bardziej pomarańczowocynamonowobrunatny.
Oba rosną koło modrzewi, raczej na glebach
wapiennych i rzadko można je spotkać na
równinach.

Zastosowanie: wszystkie trzy gatunki maśla
ków związane z modrzewiem są jadalne.
Uwagi ogólne: S. Grevillei]es\ traktowany jako
synonim S. f/avus i S. Nueschii.

Maślak żółty Suillus Grevillei (KLOTSCH) SING. • £ * )

220

Maślak ziarnisty Suillus granulatus (L. EX FR.) KUNZE

Wygląd: kapelusz o średnicy 4-10 cm, począt

kowo półkulisty, z biegiem czasu rozpłaszcza
się coraz bardziej, brązowy, blednący do żół-

tawobrązowego. Skórka kapelusza podczas
wilgotnej pogody lepka, gtadka, błyszcząca,

na brzegu nieco odstająca, daje się ściągać.
Rurki białawe, później żółtawe, przyrośnięte
lub lekko zbiegające. Pory w kolorze rurek,
wąskie, trochę nieregularnie labiryntowate lub
kanciaste; wydzielają ciecz mlecznego koloru,
która pokazuje się w postaci kropel. Trzon
wysokości 4-10 cm, grubości 1-2 cm, wrzecio
nowaty, rzadziej rozszerzający się ku dołowi
i u podstawy znowu zgrubiały. Żółtawobiała
powierzchnia (lub co najmniej jej górna poło
wa) pokryta jest ziarenkami tego samego kolo
ru, oliwkowobrunatnymi lub brunatnymi. Mło
de osobniki przybrane są małymi kropelkami
mlecznego soku ciemniejącego rdzawo po wy
schnięciu. Miąższ również białożółtawy, po
czątkowo ścisły, później bardzo miękki i wod
nisty, o przyjemnym, kwaskowatym zapachu
i łagodnym smaku.

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-15 cm, za mło

du półkulisty, później poduchowato wypukły
i tylko z garbkiem. Jego powierzchnia ochro-
wopomarańczowobrunatnawa, czasami bar
dziej żółta, przerośnięta jest brunatnymi włók
nami. W czasie wilgotnej pogody jest on lepki,
lecz szybko wysycha i widać wrośnięte, włók
niste punkciki. Rurki pomarańczowobrunatna-
we, później oliwkowoochrowe, na starość zno
wu rozjaśniają na brudnożółto. Pory takiego
samego koloru jak rurki lub ciemniejsze, sto
sunkowo małe i okrągławe. Za młodu wydzie
lają mlecznobiałą ciecz, która zasycha na brą
zowo. Trzon wysokości 4-10 (12) cm, grubości
1-2,5 cm, przeważnie dość gruby u podstawy
i zwężający się ku wierzchołkowi, pełny, rza
dziej zatkany lub pusty. Na jego brudnooch-
rowej lub brudnopomarańczowej powierzchni
znajdują się gęsto rozłożone gruczołki wy
dzielające mleczną ciecz, która wysychając
przybiera czarny kolor. Miąższ również poma
rańczowego koloru, ponad rurkami i u wierz
chołka trzonu bardziej żółtawy, twardy w trzo-

Wysyp zarodników: ochrowożółty.
Występowanie: szeroko rozpowszechniony

w Europie: występuje zawsze pod dwuigłowy-
mi sosnami na glebach suchych, wapnistych.
W Polsce bardzo pospolity. Wyrasta grupami
na miejscach widnych, na brzegach dróg i pa
stwiskach. Pojawia się w wielu rzutach od
czerwca do listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: w Tatrach
pod limbą rośnie podobny maślak limbowy
(S. plorans). Pod sosną wejmutką spotykany
jest maślak łagodny (S. placidus). Pozbawiony
pierścienia S. collinitus ma u podstawy trzonu
grzybnię zabarwioną na różowo. Wszystkie
one są jadalne.
Zastosowanie: grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: podobnie jak wszystkim innym
lepkim maślakom należy mu ściągać skórkę
z kapelusza. Granulatus znaczy „ziarnisty".

nie i miękki w kapeluszu, ma lekko owoco-
womigdałowy zapach i nieco kwaskowy smak.
Wysyp zarodników: brunatnooliwkowy.
Występowanie: towarzyszy limbom - drzewom
strefy alpejskiej i dlatego występuje tylko
w Alpach Centralnych, w części Syberii, Kar
patach i Tatrach. Owocniki można spotkać od
lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: blisko spo
krewniony jest maślak łagodny (S. placidus)
rosnący zarówno pod sosną wejmutką, jak
i pod limbą: jest on jednak mniej lub bardziej
białawy. Opis i ilustracja na str. 226 i 227.

Zastosowanie: maślak limbowy jest jadalny;
tam, gdzie jest rzadki, należy go chronić.

Uwagi ogólne: plorans znaczy „płaczący"
(z powodu kroplistych łez).

Maślak limbowy Suillus plorans IROLL.) SING.

222

Maślak sitarz Suillus bovinus (L. EX FR.) KUNZE

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-10 cm, za mio
du poduchowato wypukły z lekko podgiętym
brzegiem, później bardziej rozpostarty, niere
gularnie spłaszczony i przygnieciony, płowo-

żóltobrunatny, koloru skóry lub czerwonawy.
Wilgotna skórka kapelusza jest bardzo lepka,

lecz szybko wysycha; jest naga, gładka lub
nierówna od śluzu zasychającego w drobne

zmarszczki. Rurki bladoszarożółtawe, później
oliwkowożółte lub oliwkowobrązowe, szeroko

przyrośnięte lub zbiegające i z trudem dające
się oddzielić od miąższu kapelusza. Porytego

samego koloru co rurki lub nieco brudniejsze,
szerokie i o nieregularnej strukturze, przeważ

nie ząbkowato wyciągnięte. Trzon wysokości

3-6 cm, grubości 0,5-1 cm, przeważnie mięsi

sty, za młodu nieco wybrzuszony, niekiedy
zgięty; powierzchnia w kolorze podobnym do
kapelusza, lecz często bledszym, na wierz
chołku prawie zawsze w odcieniu szafrano
wym, a od dołu z wrośniętymi, brunatnawymi,
podłużnymi włóknami. Miąższ bladożółty lub
brunatnawy, przy wysychaniu zabarwia się na

Wygląd: kapelusz o średnicy 6-15 cm. Grzyby
pojawiają się półkuliste, z podgiętym brze
giem, później stają się poduchowato wypukłe
a wreszcie, stosunkowo szybko, zmieniają się
w płaskie i nieregularnie zgięte, niekiedy za
padnięte w środku. Żółtobrunatna lub poma-
rańczowoochrowa powierzchnia kapelusza
pokryta jest szorstkim, źółtawooliwkowosza-
rym filcem, gęstszym i silniej przyciśniętym
w środku kapelusza, wyglądającym jak posy
pany piaskiem. Skórka niezbyt lepka w czasie

wilgotnej pogody, poza tym sucha. Rurkibruć-
nobladożółtawe z odcieniem pomarańczo
wym, później żółtozielone. Pory nieco ciem
niejsze i bardziej brudnawe; uciśnięte lekko
niebieszczeją; są małe, okrągławo-kanciaste.

Trzon wysokości 7-10 cm, grubości 1,5-2,5 cm,

początkowo słabo wybrzuszony, później wal
cowaty, często ze zgrubiałą podstawą; jaśniej
szego koloru niż kapelusz, u podstawy bar
dziej pomarańczowobrunatny, koło wierzchoł
ka żywiej pomarańczowożółtawy, także pokry
ty delikatnym filcem. Miąższ żółtawy lub bla-

różowoczerwonawo. Pachnie przyjemnie owo
cowo, w smaku kwaskowy.
Wysyp zarodników: bladooliwkowobrunatny.
Występowanie: pospolity w Europie, znajdo
wany od morza po góry, woli lasy iglaste na
glebach ubogich, piaszczystych, silnie zakwa

szonych. Rośnie pod sosnami od sierpnia do
października.
Możliwość popełnienia pomyłki: niedoświad-
czeni zbieracze grzybów mogą go pomylić
z maślakiem pstrym (5. variegatus), którego
kapelusz pokryty jest szorstkimi, filcowatymi
łuseczkami i ma bardzo wąskie pory.
Zastosowanie: maślak sitarz jest jadalny.
Uwagi ogólne: na tym samym stanowisku mo
żna przeważnie spotkać również klejówkę ró
żową {Gomphidus roseus). Oba gatunki mają
te same wymagania pod względem gleby
i drzew towarzyszących: być może istnieją
stosunki zależności między oboma gatunkami
grzybów. Bovinus znaczy „krowi".

dopomarańczowy, silniej lub słabiej niebiesz-
czeje pod wpływem ucisku, w trzonie twardo-
włóknisty, w kapeluszu z czasem staje się
miękki. Zapach ma słaby, smak łagodny.
Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.
Występowanie: szeroko rozpowszechniony
w całej Europie, w wielu okolicach pojawia się
masowo. Wyrasta zarówno w wilgotnych jak
i suchych lasach szpilkowych pod sosnami, na
glebach kwaśnych lub przynajmniej powierz

chniowo silnie odwapnionych, gliniastych i na
próchnicy surowej. W Polsce pospolity. Owoc-
niki pojawiają się od czerwca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: pomylić go
można z opisanym powyżej maślakiem sita
rzem (5. bovinus), który jednak ma skórkę
gładką i podczas wilgoci bardzo lepką.
Zastosowanie: maślak pstry jest grzybem ja
dalnym, lecz średniej wartości.
Uwagi ogólne: variegatus znaczy „różnorod
ny, pstry".

Maślak pstry Suillus variegatus (SCHWARTZ EX FR.) KUNZE « ^ )

224

225

Maślak łagodny Suillus placidus (BON.) SING.

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-13 cm, począt
kowo półkulisty lub poduchowato wypukły, póź
niej spłaszczony z tępym garbkiem lub w środ
ku lekko zagłębiony. Powierzchnia biała, w od
cieniu kości słoniowej, przy brzegu żółtawa,
wilgotna śluzowato-kleista, gładka i połyskują
ca, w miejscu naciśnięcia powoli zabarwia się

na kolor fioletowawy; daje się ściągać. Rurki
białawe, w kolorze kapelusza, dojrzewając sta

ją się cytrynowożółte. Pory tej samej barwy co

rurki, małe, trochę wyciągnięte, później kan

ciaste. Wydzielają mlecznobiałe, później także

brunatnawe lub czerwonawe kropelki płynu,
z czasem zamieniające się w brunatnoczerwo-
ne punkty. Trzon wysokości 5-15 cm, grubości

0,5-3 cm, mniej lub bardziej walcowaty, często
zgięty, wewnątrz pełny. Na białym tle występu
ją blade, wkrótce zmieniające kolor na mniej
więcej czerwonobrunatny ziarenka, które wy
glądają jak kreseczki. Na wierzchołku można
często zauważyć małe łezki. Miąższ również
biały, na zewnątrz nieco żółtawy i na powietrzu
niekiedy nabiegający fioletowoszaro.

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-20 (25) cm,
początkowo półkulisty, później poduchowato
wypukły, z czasem spłaszczony, ze skórką
nieco odstającą na brzegu; pomarańczowo-
czerwony, brunatnoczerwony, pomarańczowo-
brunatny, podczas wilgotnej pogody nieco le
pki, poza tym jednak delikatnie omszony lub

filcowaty, szybko wysychający. Rurki długo

białe, w końcu jednak szarzeją lub stają się
żółtoszare, koło trzonu zapadnięte, później
nieco gąbczaste. Porytego samego koloru co
rurki, wąskie, bardzo łatwo brunatnieją pod
naciskiem. Trzon wysokości 5-20, grubości
1-5 cm, przeważnie mocny, często grubiejący
ku podstawie i zgięty. Na jasnym tle występują

szorstkie łuski, często w podłużne pasy. Te
drobne łuski są początkowo białawe, wkrótce
jednak zmieniają kolor na pomarańczowy, po
tem brązowy. Powierzchnia trzonu pod nacis
kiem plami się jasnoochrowo. Miąższ biały,
szybko szarofioletowy, purpurowoszary, częs
to zabarwia się na czarno. Przy przecięciu
nabiera koloru winnoczerwonego lub fiołko-

Wysyp zarodników: brudnoochrowy.
Występowanie: można go znaleźć w południo
wej Europie i środkowej od morza po góry do
2100 m n.p.m., lecz występuje bardzo nierów
nomiernie. U nas rzadki. Wydaje się, że nie
wybiera specjalnego rodzaju gleby, natomiast
związany jest z rodzimą limbą i sosną wejmut-
ką sprowadzoną z Ameryki do Europy około
1700 roku.
Możliwość popełnienia pomyłki: blisko spo
krewniony z opisanym maślakiem limbowym
(S. plorans).
Zastosowanie: maślak łagodny jest dobrym
grzybem jadalnym: jednak tam, gdzie wystę
puje rzadko, powinien być chroniony.
Uwagi ogólne: placidus znaczy „łagodny,
przyjemny, spokojny".

wego, a u podstawy trzonu niekiedy zielon-
kawoniebieskiego. W trzonie jest on twardy,
podłużnie włóknisty, w kapeluszu z biegiem
czasu mięknie. Pachnie i smakuje przyjemnie.
Wysyp zarodników: brunatnawy z odcieniem
oliwkowym.
Występowanie: grzyb szeroko rozpowszech
niony w Europie, rośnie od czerwca do paź
dziernika pod osikami, woli brzegi lasów
i miejsca trawiaste lub pokryte mchem. Gatu
nek w ostatnich latach silnie przerzedzony.
Możliwość popełnienia pomyłki: kożlarze cze
rwone należą do rodzaju o wielu odmianach;
rozróżnienie jest bardzo trudne, ważne jest
miejsce występowania. L atrostipitatum roś
nie pod brzozami, koźlarz świerkowy (L picei-
num) pod świerkami, koźlarz dębowy (L quer-
cinum) pod dębami, a koźlarz sosnowy

(L vulpinum) pod sosnami.

Zastosowanie: wszystkie gatunki są jadalne.
Uwagi ogólne: auarantiacum znaczy „poma

rańczowy".

Koźlarz czerwony Leccinum aurantiacum (BULL. EX ST. AM.) GRAY.

226

Koźlarz babka Leccinum scabrum (BULL EX FR.) GRAY

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-15 cm, za mło
du półkulisty, później poduchowato wypukły
i niekiedy spłaszczony w środku. Skórka kape
lusza nie zwisająca, jasnoszaro- lub czerwo-
nawoszarobrunatna, później często jaśniej lub
ciemniej brunatna, naga, sucha, przy wilgotnej
pogodzie trochę lepka. Rurki białawe, później
brudnawe i nieco bladoszare; po przełamaniu
nie zmieniają koloru, stosunkowo długie, przy

trzonie głęboko, zatokowato wycięte i brzu-
chowato wystające, łatwo dające się oddzielić
od miąższu kapelusza. Pory takiego samego
koloru jak rurki, wąskie, okrągłe i również pod
naciskiem nie zmieniają koloru. Trzon wyso
kości 5-15 (20) cm, grubości 1-2,5 (3,5) cm,
smukły, zwężający się ku górze, często roz
szerzony u podstawy. Jego biaława powierz
chnia pokryta jest bladoszarymi, później sza
rymi lub czarnymi, szorstkimi łuseczkami; cza
sami w górnej części podłużnie siateczkowa-

ta. U podstawy biała grzybnia. Miąższ biała

wy, później bardziej śzarawobiały a gdy suchy

- bladobrunatnawy; po przełamaniu nie zmie-

Wygląd: kapelusz o średnicy 3-15 cm, począt
kowo półkulisty, następnie poduchowato wy
pukły, później niekiedy spłaszczony; szary,
szaro-, żółto-, oliwkowo- lub czarnobrunatny,
bardzo zmienny w ubarwieniu, na brzegu
i w środku często w odcieniach ochrowożół-
tych; delikatnie, zamszowo oszroniony, za
młodu typowo jamkowato pomarszczony,
u starszych suchy, popękany w drobne polet
ka; w czasie wilgotnej pogody trochę lepki.
Rurki początkowo białawe, później żółtawo-
szare, przy ucisku lub złamaniu barwią się na

fioletowoszaro, przy trzonie są głęboko zato

kowato wycięte. Pory w kolorze rurek; przy
uszkodzeniu barwią się na szarofioletowo
lub czarno, są wąskie, kanciasto-okrągławe.

Trzon wysokości 5-16 cm, grubości 0,8-3 (4)

cm, początkowo silnie wybrzuszony, później
walcowaty z cieńszym wierzchołkiem i zaost
rzony u podstawy. Na białawym lub żółtawo-
szarym tle żeberkowato pokryty podłużnymi
włókienkami, z punkcikami początkowo szarych,
później ciemnobrunatnych, prawie czarnych łu-

nia barwy; u młodych stosunkowo ścisły, ale
bardzo szybko, szczególnie podczas deszczu
gąbczasty i nasiąkający wodą. W trzonie włók
nisto twardy; w smaku łagodny.

Wysyp zarodników: żółtobrunatny lub cynamo
nowy.
Występowanie: grzyb szeroko rozpowszech
niony w Europie w zasięgu geograficznym
brzozy: występuje z nią w mikoryzie i pojawia
się od czerwca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje duża
grupa taksonów pokrewnych i podobnych. Ro
snący pod brzozami L variicolor ma trzon
z odcieniem niebieskawym, koźlarz różowieją
cy (L oxydabile) ma miąższ ścisły, różowiejący
i inną strukturę skórki kapelusza; koźlarz czar
ny (L. melaneum) jest ciemniej zabarwiony.
a pod skórką kapelusza i trzonu wykazuje żół

tawy odcień; koźlarz białawy (L. holopus), ros

nący w miejscach podmokłych i bagnistych,
ma wszystkie części prawie całkiem białe.

Zastosowanie: grzyb jest jadalny.

sęczek; uszkodzony ciemnieje. Miąższ biała-
wobladożółtawy, w przekroju podbarwia się
czerwonawo lub nieco fioletowawo, następnie
czernieje; ścisły, później w kapeluszu miękki.
Wysyp zarodników: brudnobrunatny.
Występowanie: szeroko rozpowszechniony
w Europie Środkowej, występujący w rozpro
szeniu, nie przekracza północno-wschodniej
granicy występowania buka i grabu. W Polsce
dość częsty. Pojawia się od czerwca do paź

dziernika, przeważnie grupami, w lasach liś
ciastych, szczególnie grabowo-dębowych, ale
także z topolą, brzozą i leszczyną.
Możliwość popełnienia pomyłki: koźlarz babka
(L. scabrum) nie jest tak krępy, nie zabarwia
mu się miąższ i występuje w innym siedlisku.
Zastosowanie: grzyb jest jadalny.
Uwagi ogólne: rodzaj koźlarz {Leccinum) obej
muje około 18 gatunków. Są to grzyby mikory-
zowe, o kapeluszach suchych i matowych, rur
kach przygniecionych koło trzonu i trzonach
szorstkich, pokrytych różnokolorowymi łusecz
kami. Griseum oznacza „szary".

Koźlarz grabowy Leccinum griseum (QUEL.) SING.

228

Bielaczek owczy Albatrellus ovinus (SCHFF. EX FR.) KOTL. ET POUZ. ^~)

Wygląd: kapelusz o średnicy 5-12 cm; jeśli
grzyby rosną pojedynczo, wówczas ich kape
lusze są regularne, prawie koliste. Często
jednak wyrastają gęsto stłoczone i wówczas
ich kapelusze przybierają nieregularnie zgię
te, płatowate kształty i często zrastają się ze
sobą. U młodych egzemplarzy są gładkie,
starsze popękane lub wydaje się, że są po
dzielone na poletka: są mięsiste, zabarwione
na bladoszaro, szarożółtawo lub jasnobrązo-
wo. Pory początkowo białe, później żółtawe
z zielonkawym odcieniem, długości tylko 1-3
mm, zbiegające po trzonie. Ich ujścia są po
czątkowo białe, później żółtawe, okrągławe
i bardzo drobne. Trzon wysoki 3-5 cm, śred
nicy 1-3 cm, gładki i pełny, dość łamliwy;
często ustawiony bocznie, lecz spotyka się
również ustawienie centralne. Miąższ biały,
pod naciskiem często zabarwiający się na
żółtawo, w konsystencji jędrny, łamliwy, przy

jemny w smaku i zapachu.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: grzyb można spotkać od lipca

do października w lasach iglastych; w górach
częstszy; występuje zarówno na glebach kwa
rcowych jak i wapiennych; w miejscu występo
wania może pojawiać się bardzo często, zwyk
le pod świerkami. W Polsce rzadki.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bny jest A. similis (= subrubescens), gatunek
do tej pory bardzo mało znany w Europie
Środkowej. Podobnie może również wyglądać
bielaczek pozrastany (A. confluens). Patrząc
z góry można go wziąć za kolczaka obłączas-
tego (Hydnum repandum), który jednak ma
hymenofor kolczasty.

Zastosowanie: bielaczek owczy jest jadalnym

i smacznym grzybem, którego miąższ niestety
bardzo często bywa „robaczywy".
Uwagi ogólne: ovinus znaczy „owczy".

Żółciak siarkowy Laetiporus sulphureus ( B U L L EX FR.) MURR.

Wygląd: kapelusze często średnicy 10-50 cm,
płaskie, wachlarzowato rozpostarte, konsolko-
wato odstające, jeden nad drugim dachówko
wato ustawione dachówkowato i za trzonem
zrośnięte ze sobą. Barwa górnej strony kape
lusza przechodzi od ceglasto- lub żółtoczer-
wonej u młodych owocników przez siarkowo-
żółtą u dojrzałych do brudnobiałej u starych,
flurt/siarkowożółte, krótkie, 2-4 mm długości.
Z podobnie zabarwionych, drobnych porów
(3-5 mm) w młodym stadium wydzielają się
żółtawe krople cieczy. Miąższ za młodu żywo
żółty, miękki i bardzo soczysty, z czasem staje

się białawy i łamliwy, łatwy do rozkruszenia

i roztarcia. Pachnie aromatycznie, w smaku

jest kwaskowy, a na starość nawet gorzki.
Wysyp zarodników: bladokremowy.
Występowanie: grzyb o światowym zasięgu,
w południowej i środkowej Europie występuje

pospolicie. Od maja do jesieni spotyka się go
w lasach liściastych z dużą ilością dębów,

w parkach i ogrodach, na łęgach nadrzecz
nych i przy brzegach dróg od nizin po wyso

kość 1500 m n.p.m. Wyrastają przede wszyst
kim na martwych i żywych drzewach liścias

tych, szczególnie na dębach, wierzbach i róż

nych drzewach owocowych, ale także na klo
nach, olszach, jesionach, topolach, lipach, ro-
biniach, orzechach, kasztanowcach i kaszta
nach. Czasem grzyb ten rośnie na drzewach
iglastych: w Alpach i północnych Niemczech
pojawia się modrzewiach.
Zastosowanie: młode, soczyste owocniki nale

ży wypłukać, żeby usunąć kwaskowaty smak,
a następnie pokroić na plastry i panierować.
Takie sznycle grzybowe są bardzo smaczne.
Uwagi ogólne: ten piękny i zwracający na
siebie uwagę grzyb bardzo niszczy drzewa.
Trwała grzybnia powoduje intensywną zgniliz

nę, zamienia rdzeń drzewa w kruchą, brunat-
noczerwoną masę, pień staje się pusty, wy

drążony i wcześniej lub później się łamie.

Sulphureus znaczy „siarkowożółty".

230

Rurkopodobne
i konsolkowate

^ * * i f e ^

•

Pniarek obrzeżony Fomitopsis p/n/cola (sow. EX FR.) KARST.

Wygląd: owocniki tej wieloletniej huby przyra
stają do drzewa płasko rozszerzonymi, podu-
szkowatymi, później kopytowatymi konsolami;
ma głębokość do 25 cm, w miejscu przyroś
nięcia grubość 15 cm i szerokość 10-40 cm.
Górna strona o twardej skorupie z koncent
rycznymi strefami, bruzdami i guzowato po
marszczona przybiera z wiekiem coraz to inne
barwy. Młode grzyby są początkowo pokryte
pomarańczowożółtą lub czerwonobrunatną,
błyszczącą skorupą przypominającą lakowni-
cę lśniącą (Ganoderma lucidum). Później sko
rupa czernieje lub staje się ciemnoszara, na
tomiast najmłodsza strefa jest czerwona,
a świeżo przyrastający brzeg źółtawobiały.
Młode, rosnące owocniki na tępym, nabrzmia
łym brzegu kapelusza i na spodniej stronie
często wydzielają krople płynu. Spodnia stro
na, w miejscu nacisku zmieniająca kolor na
szary lub brunatnoczerwony, ma małe, okrąg
łe, bladożółte pory 3-4 mm. W przekroju
grzyba widać dokładnie rurki ustawione war
stwowo jedna na drugiej, koloru jasnego

Wygląd: wieloletnie, często kopytowate owoc

niki osiągają szerokość 10-30 (50) cm i gru
bość 7-15 (25) cm. Powierzchnię pokrywa twa
rda, 1-3 mm grubości, matowa skórka (krusta)
różnie zabarwiona w zależności od wieku.
Młoda jest przeważnie czerwonobrunatną, pó

źniej orzechowobrunatna, przyozdobiona cie
mniejszymi, falistymi pręgami. W ciągu zimy
skórka przybiera kolor jednolicie szary i taka
już pozostaje, tylko strefy przyrostu wykazują
zabarwienie orzechowe. Stare grzyby są sza
re lub ciemnoszare, z nieregularnie koncent
rycznymi, rowkowanymi strefami. Dolna stro
na płaska, szaro lub szarobrunatnie oproszo
na, pod uciskiem znacznie ciemniejąca, z dro
bnymi, okrągławymi, 2-4 mm porami. Najwięk
szą część grzyba zajmuje wielowarstwowy
(każda warstwa grubości 3-10 mm), rdzawo-
brunatny hymenofor. Warstwy rurek, podobnie

jak koliste bruzdy na skórce, odpowiadają fa

lom wzrostu, które mogą następować wielo
krotnie w ciągu roku. Nad rurkami leży bul

wiasty, brunatnobiały, marmurkowaty, kruchy,

drewna: każda warstwa grubości 5-10 mm.
Ponad rurkami znajduje się korkowato zdrew
niały miąższ kapelusza grubości 2-6 cm, kolo
ru bladoochrowego, o niewyraźnych strefach
i uderzająco kwaskowym zapachu.
Wysyp zarodników: bladokremowy.
Występowanie: mimo że w Skandynawii z Da
nią włącznie, w środkowych i południowych
Niemczech i w krajach alpejskich należy on do
najliczniejszych hub drzewnych, na północnej
Nizinie Niemieckiej, w Holandii, w północnej
i zachodniej Francji oraz w Anglii spotyka się
go sporadycznie lub nie ma go zupełnie. W Pol
sce pospolity. Poraża żywe drzewa w miejs

cach uszkodzenia, jednak bardziej atakuje mar
twe drewno. Woli drzewa iglaste, przede wszy
stkim świerki i jodły; można go jednak często
znaleźć na drzewach liściastych.

Możliwość popełnienia pomyłki: stare, ciem
noszare grzyby są podobne do hubiaka po
spolitego (Fomes fomentarius).

Zastosowanie: grzyb niejadalny.

tamliwy rdzeń miąższu ostro odcinający się od
żółtobrunatnej, łykowatej, włóknistej 2-5 cm
grubej warstwy: niegdyś uzyskiwano z niego
cenną hubkę do rozniecania ognia.
Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: rozpowszechniony w Europie
od kręgu polarnego do krajów strefy śród
ziemnomorskiej, przy czym w Europie Środ
kowej występuje przeważnie na bukach;
w Skandynawii, podobnie jak na wrzosowis
kach i torfowiskach Europy Środkowej, naj
chętniej na brzozach. Na drzewach iglastych
bardzo rzadko spotykany. Atakuje drzewa
osłabione i uszkodzone, których drewno sto

sunkowo szybko niszczy wywołując białą
zgniliznę.

Możliwość popełnienia pomyłki: niekiedy my
lony ze starymi, szarymi pniarkami obrzeżo
nymi (Fomitopsis pinicola).

Zastosowanie: niejadalny.
Uwagi ogólne: fomentarius znaczy „do wznie
cania ognia".

Hubiak pospolity Fomes fomentarius (i_. EX FR.) FR.

232

Włóknouszek płaczący Inonotus dryadeus (PERS. EX FR.) MURR

Wygląd: ten osobliwy grzyb, zwykle osiągają
cy znaczne wymiary (10-40 (60) cm długości,
5-20 cm głębokości i 3-10 (15) cm grubości)
wyrasta u podnóża dębów. Owocniki pojawia
ją się latem jako bulwiasto-okrągławe, niere
gularne, grube poduchy tuż nad ziemią u pod
stawy pnia. Wierzchnia strona, guzowato-jam-
kowata, jest początkowo pokryta białożółta-
wym puchem, później filcowato omączona
i osypana licznymi kropelkami wody, w której
rozpuszczone są substancje barwne miąższu
kapelusza tak, że przybiera ona kolor czer-
wonobrunatny. Następnie znika puch i u doj
rzałych grzybów tworzy się czerwonobrunat-
na, naga i cienka skórka (krusta): tylko tępe,
żółtawobiałe brzegi strefy przyrostu usiane są
brunatnymi kroplami. Już u większego grzyba
rozwijają się na spodniej stronie 0,5-2 cm
długie, kasztanowobrunatne rurki vi jednej tyl
ko warstwie. Pory dość małe, 3-5 mm, okrąg-
ławe, brunatne, świeże srebrzyście połyskują
ce. Gruby, rdzawy miąższ kapelusza jest po

czątkowo łykowato miękki i soczysty, z lekko

Wygląd: jednoroczne owocniki zwykle półko
liste lub nerkowate, przymocowane są do
drzewa grubą, krótką, trzonowatą nasadą.
Wierzchnia strona poduszkowata, wypukła,
ma brzeg ściągnięty ku dołowi ponad porami,

tępy, gładki, bez zaznaczonych stref; począt

kowo biały, następnie szarobrunatny lub bru
natny, później często popękany, pokryty cien
ką, skórzastą krustą, która daje się ściągać.
Niekiedy powstają owocniki zwisające, dzwo-
nowate lub ogórkowate, dłuższe niż szersze.
Zazwyczaj mają one szerokość 5-20 (30) cm,
odstają od drzewa na 7-15 cm i mają grubość
2-5 cm. Białe rurki są w porównaniu do gru
bego miąższu kapelusza uderzająco krótkie
(1-8 mm), a u dojrzałych owocników łatwo

dają się oddzielić od miąższu. Jest tylko
jedna warstwa rurek. Pory na białawej,
później żółtawoszarej lub jasnobrązowawej
spodniej stronie są okrągławe, małe,
3-4 mm. Biały miąższ kapelusza zajmuje
większą część grzyba. Początkowo jest on

mięsiście łykowaty, dość soczysty i ciężki,

zaznaczonymi strefami, później twardnieje
włókniście-korkowato.
Wysyp zarodników: białawy, później żółtawy.
Występowanie: w Europie jego występowanie
jest związane z gatunkami dębów, lecz ku
północy bywa on coraz rzadszy; przez połu
dniową Skandynawię przebiega północna gra
nica jego występowania. Na swym terenie wy
stępuje tylko w rozproszeniu lub rzadko; wy
biera przede wszystkim okolice ciepłe, gdzie
od lata do jesieni pojawia się u podstawy pni
wielkich dębów, a również na ich korzeniach.
Bardzo rzadko występuje także na kasztanach

jadalnych, bukach, a nawet na jodłach. Wywo
ływana przez grzyb biała zgnilizna atakuje
tylko korzenie.

Zastosowanie: grzyb jest niejadalny.
Uwagi ogólne: dryadeus oznacza „zasiedlają
cy drzewo".

po wyschnięciu korkowały, lekki i kruchy.
Grzyby giną w zimie.
Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: szeroko rozpowszechniony na
półkuli północnej i częsty wszędzie tam, gdzie
rosną brzozy: na innych gatunkach drzew je

szcze nie spotkany. Atakuje przede wszystkim
drzewa starsze lub osłabione, przy czym prze
ważnie wnika do drzewa poprzez sęki; powo
duje intensywny rozwój brunatnej zgnilizny.
Wydaje się, że dla dobrego rozwoju grzyba
potrzebna jest wysoka wilgotność powietrza

lub drzewa, na przykład w lasach bagiennych
lub bukowych, które wyrastając ponad brzozy
zacieniają je. Brzozy zdrowe lub rosnące

w suchych miejscach, na przykład przy dro
gach, prawie nie bywają atakowane.
Możliwość popełnienia pomyłki: nie istnieje.
Zastosowanie: młody grzyb mógłby być jedzo
ny, stary jest gorzki i niejadalny.
Uwagi ogólne: betu/inus znaczy „brzozowy".

Porek brzozowy Piptoporus betulinus (BULL. EX FR.) KARST.

234

Gęstoporek cynobrowy Pycnoporus cinnabarinus (JACQ. EX FR.) KARST.

Wygląd: owocniki jednoroczne, rzadziej dwu
letnie, o wydłużonych półkolistych, nerkowa-
tych lub szpatułkowatych, spłaszczonych ka
peluszach szerokich 2-10 cm, grubych 0,5-

-2 cm, odstających od drzewa na 2-8 cm.

Strona wierzchnia jest u młodych osobników
puszysta, u starszych naga, nieco nierówna,
pomarszczona, bez zaznaczonych stref lub
z zaznaczonymi tylko na brzegu, u świeżych
owocników jaskrawa, pomarańczowocynobro-
wa, czerwona, u starszych lub wysuszonych
grzybów bledsza. Dość długie rurki (3-7 mm)
nierozerwalnie wrośnięte w miąższ mają kolor
powierzchni kapelusza, podczas gdy okrągła-

we lub kanciaste pory (2-3 mm) są jeszcze

intensywniej czerwone. Miąższ cynobrowo-

czerwony lub blady, żółtopomarańczowy,
z lekko zaznaczonymi strefami; początkowo
miękki, później łykowaty i o strukturze korka,
bez wyraźnego smaku i zapachu.
Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: wprawdzie gęstoporek cynob

rowy rozpowszechniony jest w całej Europie,

Wygląd: wszystkie młode owocnikitworzą po
czątkowo bulwę, która często staje się niewy

raźnym trzonem, gdy z niej wysunie się języ-
kowaty, konsolkowaty lub szpatułkowaty ka

pelusz. Miewa on średnicę 10-20 (30), gru
bość 2-6 cm i kolor pomarańczowokrwisto-
czerwony lub czerwonobrązowy. Górną po
wierzchnię pokrywa skórka elastyczna, żela
tynowata, promieniście pręgowana, dająca
się ściągać, wydzielająca śluzowatą substan
cję, z której mogą powstawać czerwone krop
le na zaokrąglonym brzegu kapelusza. Dolna
strona kapelusza składa się z pojedynczych
rurek nie zrośniętych ze sobą ściankami. Po
ry o jednolitym, żółtawobiałym zabarwieniu,
różowieją pod wpływem nacisku i później.
Miąższ również czerwonawy, soczysty, z cie
mniejszymi pręgami w miejscu rozłamania,
poprzecinany promienistymi włókienkami, ła

twy do rozerwania. Ma odświeżający, owoco
wy zapach i nieco kwaskowaty, czasami lek
ko gorzkawy smak.
Wysyp zarodników: czerwonawobrunatny.

to jednak prawie całkowicie unika jej północ
no-zachodniej części będącej pod wpływem
klimatu oceanicznego. Faworyzowanymi gos
podarzami są drzewa liściaste, od czasu do
czasu wykazuje skłonność do drzew iglastych,
przede wszystkim do jodły. Grzyb wybiera po
łożenia słoneczne i zawsze można go znaleźć
wraz z wroślakiem (Trametes) i rozczepka
(Schizphyllum) w charakterystycznym zespole
grzybów na leżących pniach, gałęziach, pnia
kach znajdujących się na porębach, polanach,
przy duktach i na brzegach lasów.
Zastosowanie: grzyb jest niejadalny.
Uwagi ogólne: grzyb zawdzięcza swą wspa
niałą czerwień czerwonemu barwnikowi, cin-
nabarinie. Sama grzybnia we wnętrzu drzewa
nie jest zabarwiona na czerwono. Gęstoporek
cynobrowy jest grzybem saprofitycznym, to
znaczy atakuje tylko martwe drewno i jako
sprawca białej zgnilizny bierze udział w natu
ralnej redukcji. Cinnabarinus znaczy „cynob-
rowoczerwony".

Występowanie: ozorek dębowy jest szeroko

rozpowszechniony w Europie, a jego północna
granica występowania pokrywa się z granicą

występowania gatunków dębu: rośnie na dre
wnie starych dębów żywych i martwych, przy
korzeniach lub wyżej, na pniu; innym gospo
darzem może być kasztan jadalny, natomiast
zasiedlenie innych drzew liściastych zdarza
się dużo rzadziej. Owocniki pojawiają się od
lata do jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: ozorkowiec
dębowy (Buglossoporus pulvinus) ma podob
ny kształt i barwę wysypu zarodników; po
czątkowo jest również mięsisty i soczysty
i podbiega czerwonym kolorem. Oba grzyby
nie są jednak ze sobą spokrewnione i przy
dokładniejszym obejrzeniu dają się dobrze
rozróżnić.

Zastosowanie: młody daje się jeść, ale są
różne opinie na temat jego przydatności do
spożycia.
Uwagi ogólne: hepatica oznacza „wątrobowy,
podobny do wątroby".

Ozorek dębowy Fistulina hepatica SCHFF. EX FR.

236

Żagwica okółkowa Grifola umbellata (PERS. EX FR.) PIL.

Wygląd: ten skomplikowany i wyrastający
w bardzo obfitych pęczkach twór może osiąg

nąć średnicę 30-50 cm. Z grubego, mięsistego
i białawego pnia wyrastają liczne odgałęzie
nia, z których każde kończy się faliście wygię

tym kapelusikiem średnicy 1-4 cm, bladożół-
tawym lub brązowawym, w środku prawie za
wsze wyraźnie zagłębionym, o powierzchni
pokrytej delikatnymi włókienkami. Na spodniej
stronie znajdują się rurki długości 1-2 mm.
Trzoneczki i gałązki, z których wyrastają, są
białawe i częściowo pokryte zbiegającymi po

rami. Owocniki o miękkim i niezbyt trwałym
miąższu szybko zaczynają gnić i zapadać się,
szczególnie w czasie deszczowej pogody; wię
kszość z nich jest zaatakowana przez larwy
owadów. Pachną mąką, w smaku łagodne.

Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: żagwica okółkowa występuje
w umiarkowanej strefie lasów liściastych Eu
ropy. Jest ona stosunkowo rzadka, wyrasta
przeważnie dokoła pni i na korzeniach starych
dębów i buków, choć również i w młodych

Wygląd: Te bardzo piękne grzyby rosną płas

kimi wachlarzykami w grupach, jeden obok
drugiego i jeden nad drugim, przyrastając
bez trzonu bezpośrednio do drewna. Swą
nazwę zawdzięczają wachlarzykowatym ka
pelusikom z kolorowymi strefami. Pojedyn

cze owocniki mają średnicę 3-8 (10) cm,
są płaskie i cienkie, złączone w konsole,
ustawione jedna nad drugą. Barwy mają bar
dzo różne: żółtawe, brązowawe, prawie czar
ne, na brzegu przeważnie białawe, ku środ
kowi z mniej lub bardziej pasmowatymi stre

fami. W okolicy środka glony często nadają

im zielonkawą barwę. Powierzchnia jest deli
katnie aksamitna, krótkoowłosiona lub naga,

jedwabiście połyskująca. Pory małe, okrąg-
ławo-kanciaste, niekiedy porozrywane i ząb-

kowato-szczelmowate, w kolorze między bia
łym a żółtawym, później często jasnobrązo-
wym. Miąższ cienki, skórzasto-łykowaty,
białawy.

Wysyp zarodników: kremowy lub jasnooch-
rowy.

drzewostanach; także na ziemi, bez wyraźne
go powiązania z drzewem. Rośnie niekiedy
już od czerwca, przeważnie do jesieni.

Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje pew
ne podobieństwo budowy między żagwica

okółkową a żagwica listkowatą (G. frondosa).
Grzyb ten jednak ma wiele wyraźnie wach-
larzykowatych, zachodzących na siebie, sza
robrunatnych kapelusików, wyrastających
z krótkiego, mięsistego i szeroko rozgałęzio
nego trzonu.
Zastosowanie: grzyb jadalny. W Polsce pod
lega ochronie całkowitej.
Uwagi ogólne: pod powierzchnią gleby znaj
duje się podziemne sklerocjum. Jest to niere
gularny, bulwiasto rozgałęziony twór otaczają
cy cienki, żywy korzeń drzewa; każdego roku
wydaje nowe owocniki. Umbellata znaczy „pa-

rasolkowata".

Występowanie: wroślak różnobarwny jest
w Europie jednym z ważniejszych gatunków
grzybów rozkładających drewno. Bardzo po
spolity od morza po góry, przede wszystkim

na martwym drewnie drzew liściastych, rza
dziej iglastych. Można go znaleźć przez cały
rok; owocniki, które nie dorosły jesienią, koń

czą swój rozwój na wiosnę.
Możliwość popełnienia pomyłki: gatunek two
rzy formy przejściowe do innych wroślaków
i może przysparzać problemów przy oznacza
niu. Bardzo podobny i czasem z nim stowarzy
szony jest wroślak strefowany (T. żonata), któ
ry jest początkowo drobnoowłosiony w odcie
niu białawym lub szaroźółtawym; później
owłosienie zanika i grzyb staje się strefami
mniej lub bardziej brązowy i nagi. Obrasta
przede wszystkim brzozy, topole i wierzby.
Zastosowanie: niejadalny.
Uwagi ogólne: versicolor znaczy „różnobarw
ny, kolorowy".

Wroślak różnobarwny Trametes versicolor (L. EX FR.) PIL.

238

Skórnik szorstki Stereum hirsutum (WILD. EX FR.) S. F. GRAY

Wygląd: ten również pod względem ubarwie

nia piękny grzyb tworzy faliście wygięte, nie
regularne, dachówkowate kapelusze; rozras

ta się szeroko na drewnie i świeży ukazu
je charakterystycznie żóttawopomarańczowe
strefy brzegów kapelusza. Poszczególne
owocniki mają szerokość 2-10 cm, są biała
we, żóltawobrązowe lub szare z żółtym brze
giem. Powierzchnię mają szorstką, kosmko-
watą, bezbarwną, owłosioną i nieco strefowa-
ną. Warstwa zarodnikonośna, hymenium, jest
gładka, jaskrawopomarańczowożółta lub
ochrowa, rzadko z przymieszką odcienia ró
żowego. Starsze lub wyschnięte są mniej lub
bardziej szarawe, wyblakłe. Miąższ cienki,
skórzasty i skórzasto-łykowaty.
Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: skórnik szorstki jest pospolity
w całej Europie. Zasiedla świeżo powalone
pnie drzew i należy do gatunków pionierskich.
Szczególnie chętnie rośnie na odrąbanych
gałęziach, na składowanych pniach i pniakach
dębów powodując białą zgniliznę, lecz

Wygląd: kapelusz tego osobliwie zbudowane
go grzyba ma średnicę 1-4 cm, kształtem
przypomina wachlarzyk. Często jednak mają

również wygląd mniej lub bardziej płatowaty,
gdyż bywa, że wiele kapeluszy łączy się ze
sobą. Kapelusz jest na wierzchniej stronie
białawoszaro ubarwiony i kosmkowato, filco
wata owłosiony. Czasami pojawia się na nim
nalot w kolorze lila. W stanie wilgotnym kape
lusz jest bardziej brudnoszarobrunatnie zaba
rwiony i niewyraźnie strefowany. Falisty brzeg

jest lekko podgięty. Blaszki, od których grzyb
wziął swą nazwę, stanowią jego cechę chara
kterystyczną, po której można go łatwo rozpo
znać: są one rozszczepione wzdłuż, a ponadto
dość luźno ustawione i różnej długości; mają

kolor czerwonawoszary lub lekko fioletowy.
Owocnik zupełnie bez trzonu lub z bardzo
krótkim; w ogóle wygląda to tak, jakby owoc
nik był bocznie przyczepiony do podłoża wy
dłużoną podstawą kapelusza. Od miejsca
przyczepienia wachlarzowato rozchodzą się
blaszki.

można go spotkać również na brzozach, bu
kach i innych drzewach liściastych, a tylko
rzadko na iglastych. Zeszłoroczne owocniki
mogą w następnym roku przyrastać w dal

szym ciągu na brzegu.
Możliwość popełnienia pomyłki: zilustowany
tu gatunek jest najczęstszą formą tego bardzo
zmiennie ubarwionego grzyba. Jego wygląa
bardzo się zmienia w zależności od pory roku
i wieku owocnika. Oczywiście istnieje wiele
ras, między innymi również i taka, u której
warstwa zarodnikonośna czerwienieje w miej
scu zranienia.
Zastosowanie: grzyb niejadalny.
Uwagi ogólne: skórniki (Stereum) są na ogół
grzybami zasiedlającymi drewno i można je
rozpoznać po gładkiej warstwie zarodniko-
nośnej nie tworzącej rurek, porów, kolców
ani listewek. Hirsutum znaczy „szorstko
owłosiony".

Wysyp zarodników: biały lub lekko czerwonawy.
Występowanie: można go znaleźć przez cały

rok. Bardzo często występuje na świeżo po
walonych pniach drzew liściatych, a również
i na martwych gałęziach i odpadach drewna
liściastego. Należy do gatunków pionierskich.
Również i żywe, zranione drzewa liściaste
bywają wykorzystywane jako podłoże. Zasied
la także drewno drzew iglastych. Grzyb rośnie
w koloniach ułożonych dachówkowato.
Możliwość popełnienia pomyłki: tylko ten je

den gatunek rodzaju Schizophyllum występuje
w Europie Środkowej; inne rozprzestrzenione
są głównie w tropikach.
Zastosowanie: niejadalny.
Uwagi ogólne: przy niedostatecznej wilgoci

rozszczepione połówki blaszek rozkładają się
przykrywając warstwę zarodnikonośna. Przy
zwiększającej się wilgotności powietrza połó
wki blaszek znowu się wyciągają, co umożliwia
wypadanie zarodników; u grzybów bardzo rza
dko można spotkać się ze zjawiskiem takich
ruchów ochraniających przed wyschnięciem.

Rozszczepka pospolita Schizophyllum commune (FR.) FR

240

Buławka spłaszczona Clavariadelphus ligulus (SCHFF. EX FR.) DONK

Wygląd: bulawka spłaszczona ma niewiele
wspólnego z powszechnym wyobrażeniem
o grzybach składających się z kapelusza

i trzonu. Mały, maczugowaty owocnik ma wy

sokość 4-8 cm. Spotkać można wiele egzemp

larzy z przyciętym wierzchołkiem i podłużnymi

fałdami, spłaszczonych lub rozszczepionych
na pół. „Główka" ma zawsze większą śred

nicę, około 0,5-1,5 cm: ku podstawie grzyb

zwęża się do 0,3-0,5 cm i tam można rozpo
znać białą, kosmkowatą grzybnię. Grzyb jest
początkowo żółtawobiały, później żółtawobrą-
zowawy lub brązowawy z mniej lub bardziej
wyraźnym, łososiowobrunatnawym lub fioleto-
wobrunatnawym odcieniem. Powierzchnia

młodych osobników gładka, u starszych guzo

wata, pomarszczona, jamkowata, często z po
dłużnymi bruzdami; wewnątrz pusty. Miąższ
białawy, gąbczasto miękki, delikatny, gdy
świeży - elastyczny, na sucho się kruszy;
w smaku łagodny lub nieco gorzkawy.
Wysyp zarodników: kremowy.
Występowanie: buławka spłaszczona rośnie

Wygląd: bulawkowaty owocnik może docho
dzić do wysokości 20 cm, niekiedy nawet
25 cm. Za młodu jest mniej więcej walcowaty,

lecz bardzo szybko zmienia się w buławko-
waty ze zgrubiałym, zaokrąglonym „brzuś-
cem palca" i wąską podstawą; średnica u gó
ry wynosi 2-5 (8) cm. Powierzchnia za miodu

jasnożółta, stopniowo żółtawo-, ochrowo-,
winnobrunatna z łososiowofioletowym odcie

niem; początkowo gładka, w trakcie dojrze

wania coraz bardziej pokrywa się zmarszcz
kami biegnącymi bardzo nieregularnie z góry

na dół. Młode, jeszcze żółte owocniki w miej

scu naciśnięcia zmieniają kolor na brudny
brązowopurpurowy z odcieniem winnoczer-
wonym. Jeśli buławkę pałeczkowatą prze
ciąć, to u młodych osobników widać jędrny,
biały miąższ, który z postępującym dojrzewa
niem staje się coraz bardziej gąbczasty. Za
barwia się pod naciskiem podobnie jak po
wierzchnia owocnika. Pachnie bardzo przyje
mnie, lecz w smaku jest gorzki.
Wysyp zarodników: kremowy.

w lasach szpilkowych przy drogach w miejs
cach porośniętych trawą, dokoła pni i pnia
ków, chętnie w ściółce świerkowej, często gro
madnie, ale również i pojedynczo. Można ją
znaleźć od sierpnia do listopada, U nas tylko

miejscami bardziej pospolita.
Możliwość popełnienia pomyłki: barwą i kształ

tem podobna do również żółtawej lub poma

rańczowej buławki pałeczkowatej (C. pistilla-
ris), lecz jej występowanie w lasach liścias
tych powinno właściwie wykluczyć możliwość
pomyłki. Zarodniki buławki spłaszczonej od
różniają się od innych gatunków tym, że są
długie, często walcowate.

Zastosowanie: grzyb warunkowo nadaje się

do jedzenia, jest jednak niezbyt smaczny, czę
sto gorzkawy.

Uwagi ogólne: rodzaj buławka (Clawiadel-
phusj ma w Europie 7 gatunków, przy czym
oznaczanie może sprawiać wiele trudności.
Dane dotyczące stanowiska mogą być pomoc
ne, ale nie można się wyłącznie na nich opie
rać. Ligula znaczy „języczek, języczkowata".

Występowanie: buławka pałeczkowatą roz
przestrzeniona jest na całym świecie. W Euro

pie jest saprofagiem w lasach bukowo-dębo-

wo-kasztanowych, w Europie Północnej rów

nież w lasach leszczynowych. W Polsce jest
dość rzadko spotykana w lasach liściastych.

Woli gleby żyzne, zawierające wapienie. Owo
cniki można znaleźć latem i jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo

bna do buławki pałeczkowatej jest buławka

obcięta (C. truncatus), lecz jest bardziej czer-
wonobrązowawo zabarwiona i ma prawie ob
cięty wierzchołek. Opisana powyżej buławka
pałeczkowatą (C. ligulus) jest mniejsza i roś

nie w lasach świerkowych.

Zastosowanie: grzyb niejadalny.
Uwagi ogólne: są to grzyby niezbyt częste
i bardzo niezwykłe; powinno się je więc zo
stawiać w spokoju. Pistillaris znaczy „maczu
gowaty, pałeczkowaty".

Buławka pałeczkowatą Clavariadelphus pistillaris (L EX FR.) DONK

242

Wygląd: caty owocnik jednym przypomina gru

bą gąbkę kąpielową, innym napuszoną kwokę.
Grzyb składa się z silnie rozgałęzionej grzy
bni z taśmowatymi, kędzierzawymi, między

sobą ciasno przeplecionymi rozgałęzieniami,
które rozwijają się na wszystkie strony
z tkwiącego w ziemi i dlatego trudno rozpo
znawalnego białego trzonu. Stare egzempla

rze mogą osiągać średnicę 30 cm, a nawet 40
cm i ważyć kilka kilogramów. Grzyb począt
kowo ma bladożółtawe zabarwienie, lecz stop
niowo blednie i wygląda wówczas brudnobia-
łobrązowawo. Miąższ biały, woskowaty, ma
zapach korzenny i przyjemny, orzechowy
smak,

Wysyp zarodników, bladoochrowy.
Występowanie: szmaciak gałęzisty jest paso
żytem korzeni powodującym gnicie sosny.
Szczególnie wśród starych drzew może pro
wadzić do dużych strat w rdzeniu dolnych
części pnia; jeszcze kilka lat po ścięciu drze
wa może produkować owocniki na pniaku i do

koła niego. Można go spotkać w starych drze-

Ramaria Largentii MARR & STUNZ

Wygląd: bardzo bogato rozgłęziony owocnik

może dochodzić do wysokości 17 cm, a przy

tym często jest szerszy niż wyższy. Z moc

nego trzonu rozwijają się bardzo gęsto usta
wione, bogato rozczłonowane gałęzie, które
z wiekiem kończą się mniej lub bardziej krót
kimi, tępymi, zębatymi lub wyglądającymi jak
ułamane czubkami. Trzon u podstawy białawy,
przy przejściu w dolną, główną gałąź przewa
żnie pięknie żółty. Gałęzie u młodych grzybów
przeważnie ciemnopomarańczowe, ku wierz
chołkom najbardziej intensywnie zabarwione,
z czasem bledną i stają się jasnokremowożół-

topomarańczowe. Podczas dojrzewania zarod

ników gałęzie są obsypane nimi na kolor kre-
mowoochrowożółty. Miąższ brudnobiaławy,
pod hymenoforem niekiedy lekko przebarwio
ny. Ma przeważnie zapach gumy lub przypo
mina zapach gabinetu dentystycznego; smak
łagodny, na wierzchołkach lekko gorzki.
Wysyp zarodników: żółtoochrowy.
Występowanie: ten pięknie zabarwiony i w Eu
ropie jeszcze niezbyt często spotykany gałę-

wostanach sosnowych, na nizinach i w górach
do 1000 m n.p.m. W Polsce nie należy do
częstych grzybów i podlega ochronie. Tworzy
owocniki od późnego lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: można go po
mylić z S. nemecii występującym na świer
kach i jodłach, który jednak nie ma tak kędzie
rzawych końców rozgałęzień lecz tylko lekko
faliste, o gładkich brzegach, słomkowożółtego
koloru, poza tym jest silniejszy, potężniejszy.
Zastosowanie: szmaciak gałęzisty jest jadalny
i ceniony przez wielu zbieraczy. Wewnątrz
niego żyje wiele drobnych organizmów, które
z trudem można usunąć; również ziarnka pias
ku i źdźbła trawy bywają po prostu włączone
do wnętrza rozrastającego się grzyba.
Uwagi ogólne: warstwa zarodnikonośna two
rzy się na skierowanej ku ziemi stronie taś-
mowatych, płatowatych rozgałęzień. Również
i ten grzyb jest podstawczakiem (Basidiomy-

cetes). Crispa oznacza „kędzierzawa".

ziak rośnie szczególnie chętnie w górskich

lasach świerkowych i tworzy owocniki od sier
pnia do września. Grzyb na fotografii pochodzi
z okolic Moosburg w Górnej Bawarii,
Możliwość popełnienia pomyłki: oznaczenie
poszczególnych gatunków gałęziaków jest
bardzo trudne. Na podstawie podobieństw lai

cy przeważnie błędnie je określają. Gałęziak
złocisty (R. aurea) ma wierzchołki nie tak in
tensywnie zabarwione na pomarańczowo,
a za młodu przeważnie żółte. Rośnie w lasach

liściastych, przeważnie koło buków.

Zastosowanie: wartość nieznana.
Uwagi ogólne: bez znajomości rzeczy i bez
studium cech mikroskopowych oznaczenie
większości gatunków gałęziaków jest niemoż
liwe: cechą rozstrzygającą są zarodniki, któ
rych kształt, masa i ornamentacja, a także
budowa strzępek decydują o przynależności
do gatunku. Sfotografowany grzyb został ozna
czony przez znakomitego znawcę tej grupy
grzybów, pana E. Schilda.

244

Gałęziak żółty Ramaria flava (SCHFF. EX

Wygląd: owocnik osiąga wysokość do 15-20
cm i średnicę 10-15 cm. Z grubego, białego

trzonu wyrastają wielokrotnie podzielone, gę

ste i krzaczkowate odgałęzienia mniej lub bar
dziej walcowate, ale także i spłaszczone bocz
nie. Odgałęzienia często mają dwa czubeczki
lub nieregularnie stępione końce: są jaskrawo
jasnożółte lub jasnożółtkowe; za młodu dolne
i znajdujące się ponad trzonem są często siar-
kowożółtonabiegłe, starsze mają odcień kre-
mowoochrowy. W miejscu nacisku nabiegają
często lekko żółtowinnobrązowawo. Wilgotny
miąższ\es\ brudnobiały, szczególnie w trzonie
mniej lub bardziej marmurkowaty, nie zmie
niający koloru. Zapach cierpki, smak łagodny,
ale czubeczki, szczególnie starsze, bywają go
rzkawe.

Wysyp zarodników: ochrowożółty.
Występowanie: grzyb jest jednym z najwięk
szych i najczęstszych w tym rodzaju w Europie
Środkowej. Rośnie w lasach liściastych, igla
stych i mieszanych, szczególnie koło buków
i świerków. Pojawia się od lipca do września.

Gałęziak strojny Ramaria formosa (PERS.

Wygląd: nazwa gatunkowa formosa nie ma
nic wspólnego z chińską wyspą, nie wskazuje
także na pochodzenie gałęziaka strojnego:
słowo to pochodzi z łaciny i znaczy mniej
więcej „pięknie ukształtowana". Owocnik
może osiągać wysokość 15 (17) cm i średnicę
4-12 cm, przeważnie jednak występują okazy
o średnicy 8-10 cm. Z grubego, u podstawy
białego pnia środkowego wyrastają koralo-
wato rozgałęzione, gęsto ustawione odgałę
zienia podzielone na wierzchołku na dwa lub
trzy ząbki mniej więcej tępo zakończone.
Trzon ku górze zabarwia się na ochrowożół-

tawo z różowym podbarwieniem. Rozgałęzie

nia są łososiowe, na ząbkach mniej lub bar

dziej żółtawe, a później dojrzałymi zarodni
kami zabarwione na kolor ochry. Miąższ biały
i wilgotny, nie wodnisty, marmurkowaty, nie
zmieniający barwy, bez wyraźnego zapachu,
w smaku gorzkawy.
Wysyp zarodników: ochrowożółty.
Występowanie: gałęziak strojny rośnie tylko
w lasach liściastych, na glebach wapiennych,

!.) QUEL ^ )

Możliwość popełnienia pomyłki: jak już wyżej
wspomniano, bywają podobne grzyby, które
można dokładnie oznaczyć tylko pod mikro
skopem. Opisany gatunek z wyglądu przypo
mina R. obtusissima, do którego jest podobny
zabarwieniem, szczególnie młodych owocni-
ków. R. flavobrunnescens\esl mniejszy.

Zastosowanie: można by młodych osobników
użyć jako składnika potrawy z grzybów, lecz
ze względu na możliwość popełnienia pomyłki

należy się raczej od tego powstrzymać.
Uwagi ogólne: gałęziaki należą do podstaw-

czaków (Basidiomycetes). Tworzą one swe za
rodniki na podstawkach - bazydiach, wytwo

rzonych dokoła warstwy zarodnikonośnej na

zewnętrznej stronie odgałęzień. Wiele książek
określa gałęziaki jako dobre grzyby jadalne,
jednakże między nimi znajdują się również
gatunki trujące. Początkujący grzybiarze po
winni raczej zrezygnować ze zbierania gałę-
ziaków do celów spożywczych.

EX FR.) QUEL. OH

częściej pod bukami, gdzie można go znaleźć
od lata do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: gałęziaka
strojnego, przynajmniej młodego, można łat
wo rozpoznać po strefowaniu zabarwienia
(podstawa biała, rozgałęzienia łososiowe,
wierzchołki żółte). Oznaczenie starszych eg
zemplarzy jest bardzo trudne i nawet spec

jalistom, oglądającym go pod mikroskopem,
sprawia kłopoty. Również trujący gałęziak bla
dy (/?. Mairei) ma blade, podłużnie pomarsz
czone odgałęzienia, zabarwione na wierzchoł
kach na kolor czerwonawofioletowawy.
Zastosowanie: grzyb jest trujący, wywołuje sil

ne zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
Uwagi ogólne: zbieracze grzybów jadalnych
powinni się trzymać podstawowej zasady: ga

tunki, które mają w trzonie czysty, biały

miąższ są trujące, natomiast z miąższem mar-
murkowatym mogą być jadane, co jednak nie

jest wskazane.

246

"~-

Pięknoróg lepki Calocera viscosa (PERS. EX FR.) FR.

Wygląd: ten piękny grzyb ma owocnik roz
gałęziony na kształt jeleniego poroża lub ko

ralowców, dochodzi do wysokości 3-7 cm. Na

górnych końcach owocnika często można roz
poznać jeszcze dodatkowe, podwójne rozgałę
zienie. Cały owocnik zabarwiony jest na kolor
żółtka lub pomarańczowoczerwony. Od krót
kiej, białawo omszonej podstawy odchodzi
często sznur przypominający korzeń, długi
20-25 cm, którym grzyb wnika w drewno. Ten
nibykorzeń stanowi część owocnika rozwijają
cą się głęboko w drewnie; dopiero poza drew
nem grzyb tworzy typową część owocnika.
Jest on łykowaty, „gałęzie" są gładkie, przy
wilgotnej pogodzie śluzowato lepkie z powodu
galaretowatej otoczki: sprawia to trudność
przy wyciąganiu grzyba z podłoża. Elastyczny,
łykowaty miąższ w stanie suchym nabiera ro-
gowatotwardawej konsystencji; przy dostate
cznie wysokiej wilgotności powietrza rozmię-
ka na nowo.

Wysyp zarodników: jasnoochrowożółty.
Występowanie: pięknoróg lepki wyrasta pęcz-

Wygląd: piękny grzyb o bardzo zmiennym wy
glądzie, dochodzi do wysokości 10—20 cm.
Z trzonu przeważnie potężnego, wyrastają
nieco zgięte odgłęzienia różnej grubości,
ukształtowane podobnie jak koralowce na co

raz drobniejsze ramiona i kończące się krótko

stępionymi lub mniej albo bardziej ząbkowaty-
mi gałązkami. Trzon, szczególnie ku dołowi,
jest białawy, ku górze, aż do odgałęzień, kre-
mowobiaławy, blado brunatnawobiały, a póź
niej z powodu dojrzewających zarodników
przechodzący w żółtawą ochrę. Stare okazy
mają kolor bladoochrowobrunatnawy. Końce
są za młodu bladoczerwonawe lub purpuro-
wowinnoczerwone i z czasem bledną ku doło
wi. Miąższ brudnobiały i najwyżej na koniusz
kach mniej lub bardziej podbarwiony na czer
wonawo, poza tym nie zmienia barwy. Zapach
ma przyjemny, owocowy, smak łagodny.

Wysyp zarodników: jasnoochrowy.
Występowanie: grzyb w Europie mniej lub bar
dziej częsty, u nas niezbyt pospolity, rośnie
w lasach liściastych i iglastych, szczególnie

kami różnej wielkości w lasach iglastych na
próchniejących pniach, gnijących korzeniach
i ściętych drzewach. Szczególnie często spo

tyka się go na drewnie świerkowym. Można go
znaleźć przez cały rok, lecz przede wszystkim
od lipca do stycznia.

Możliwość popełnienia pomyłki: podobny, lecz
znacznie mniejszy jest pokrewny pięknoróg
szydłowaty (C. cornea). Jest on wysoki na

0,5-1 cm i ma przeważnie owocnik zupełnie

nie rozgałęziony lub tylko niewiele. Poza tym

występuje tylko na drewnie drzew liściastych,
gdzie rośnie w niewielkich koloniach. Okazją
do pomyłek mogą stać się jeszcze różne inne
pięknorogi i gałęziaki.
Zastosowanie: należy zrezygnować ze spoży
wania tych grzybów, bo wprawdzie są one
jadalne, lecz łykowate i trudno strawne. Nie
które z podobnie wyglądających gatunków ga-
łęziaków są wyraźnie niejadalne lub nawet
trujące.

pod bukami, na glebach wapiennych i kwar
cowych.
Możliwość popełnienia pomyłki: w piśmiennic
twie do tej pory podawane są dwa dalsze,
podobne gatunki: R. botrytis fm. musaecolor
i R. rubipermanens. Donoszono o nich z Włoch
i Bawarii, ale prawdopodobnie występują
i w innych miejscach; ze względu na duże
podobieństwo są mylone przez niedoświad
czonych grzybiarzy i amatorów z „prawdzi

wym" R. botrytis. Do dokładnego oznaczenia
potrzebne jest wnikliwe studiowanie gatunku.
Zastosowanie: istnieje przekonanie, że ten ga-
łęziak jest najsmaczniejszy ze wszystkich
grzybów z tego rodzaju, jednak ze względu na
stosunkową rzadkość powinien być chroniony.
Uwagi ogólne: należy wspomnieć, że maczugi
lub odgałęzienia owocników gałęziaków są
okrągławe lub płaskie i ze wszystkich stron
pokryte warstwą zarodnikonośną (hymenium).

Botrytis znaczy „winogrono".

Gałęziak groniasty Ramaria botrytis (PERS. EX FR.) BOUND « £ ^ )

248

Gożdzienczyk grzebieniasty Clavulina cnstata (HOLSKJ. EX FR.) SCHROETER

Wygląd: osobliwy, białawy owocniko licznych,
bardzo nieregularnych rozgałęzieniach, do
chodzi do wysokości 4-6 (10) cm. Bardzo kró
tki trzon może osiągnąć średnicę do 1 cm.
Wyrastają z niego mniej lub bardziej cienkie
odgałęzienia spłaszczone ku wierzchołkowi

i dzielące się na wiele drobnych gałązek za
kończonych grzebieniasto wyciętymi, ostrymi,
ząbkowatymi wierzchołkami. Gałązki te są
mniej więcej białe, później bardziej białosza-
re, szczególnie na końcach, i bardzo łamliwe.
Miąższ również białawy, niekiedy trochę gorz
kawo stęchły.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: gożdzienczyk grzebieniasty
jest grzybem szeroko rozpowszechnionym

i pospolitym; rośnie w lasach liściastych i ig
lastych, na ziemi, chętnie na ściółce szpilko
wej. Znajdowany często od sierpnia do paź
dziernika.

Możliwość popełnienia pomyłki: znany jest
szereg odmian tego białego grzyba. Ich owoc-
niki mogą wyglądać bardzo różnie, a więc

Wygląd: owocnikidość małe i delikatne, wyso

kości 1-2 cm, fioletowe, blednące przy wysy
chaniu. Cienkie i delikatne odgałęzienia są
okółkowo widlasto rozgałęzione z zaokrąglo
nymi rozwidleniami i krótkimi, fioletowymi
wierzchołkami gałązek. Wysmukłe owocniki

schodzą ku podstawie zwykle wyraźnie rozpo
znawalnym, choć bardzo krótkim, czerwono-

brunatnym w odcieniu trzonem często od dołu
obrośniętym białym, filcowatym, łatwo ścieral
nym osadem. Miąższ nieco woskowaty, jednak
ścisły i bez specjalnego zapachu.

Występowanie: grzyb nie jest w Europie czę
sty (Anglia, Francja, Włochy, Szwajcaria,

Niemcy) i oprócz szczęścia trzeba mieć dobre
oczy, żeby ten fioletowy drobiażdżek znaleźć
na ciemnej, nagiej ziemi. Od połowy sierpnia

do późnej jesieni wyrasta on pojedynczo, rza
dziej w rozrzuconych gromadkach na nagiej
ziemi w wilgotniejszych miejscach, znosząc
obok siebie jako konkurencję najwyżej niskie

mchy.
Możliwość popełnienia pomyłki: te piękne

mogą mieć końce ząbkowato-grzebieniaste
lub szczeciniaste, rozgałęzione widlasto lub
od góry stępione, często gęsto pozrastane.
Podobny jest gożdzienczyk popielaty
(C. cinerea), który rośnie tak samo krzacz-
kowato, ma jednak, szczególnie w dolnej czę
ści, szare odcienie. Również białawy goż
dzienczyk pomarszczony (C. rugosa) jest nie
rozgałęziony lub rozgałęzia się jak poroże,
podobnie jak pięknoróg lepki.

Zastosowanie: grzyb jest niejadalny. Nic nie
wiadomo o jego właściwościach trujących,

lecz dla zbieraczy grzybów góździeńczyki
grzebieniaste i ich inni, biali krewniacy nie
przedstawiają wartości.
Uwagi ogólne: góździeńczyki grzebieniaste
i popielate często bywają atakowane przez
grzyb pasożytniczy Roselinia c!avariae, który
zabarwia je na szaro. Cnstata znaczy „grze
bieniasta".

grzybki są łatwe do rozpoznania po wysmukłej
postaci, okółkowo rozwidlonym rozgałęzieniu,
mniej lub bardziej ścisłym miąższu i fioleto
wym kolorze. Podobne zabarwienie mają goź-
dzieniec fioletowy (Ciavaria Zollingen) i goż
dzienczyk ametystowy (Clavulina amethysti-

na), które jednak są wyraźnie większe (2-

-7 cm) i zwykle bardziej rozgałęzione; mają
też bardziej krępą, silniejszą budowę i bardzo

kruchy, łamliwy miąższ.

Zastosowanie: niejadalny.

Uwaga: dokładne oznaczenie grzybów maczu-
gowatych i koralowatych bez mikroskopu i do
kładnej znajomości przedmiotu udaje się tylko
w bardzo niewielu przypadkach. Zamieszczo
ny na fotografii grzyb został oznaczony przez
znakomitego znawcę tej grupy, pana E. Schil-

da z Brienz w Szwajcarii.

Ramariopsis pulchella (BOUD.) CORNER

2 5 0

Purchawka chropowata Lycoperdon perlatum PERS. EX PERS.

Wygląd: purchawka chropowata należy do naj
częstszych grzybów purchawkowych naszych

lasów, Kształtem przypomina wybrzuszoną
butlę z cienką szyjką, co najlepiej można zo
baczyć, jeśli się owocnik ostrożnie wykręci
z ziemi i odwróci. Biaława powierzchnia po
kryta jest małymi, białymi, stożkowatymi bro-
daweczkami dającymi się łatwo zetrzeć. Te
ziarenka lub brodaweczki, przede wszystkim
na górnej części owocnika, przypominają ma
łe kolce. Grzyb wysoki do 8 cm i szeroki 2-4
cm za młodu jest biały, a później, gdy na
stępuje dojrzewanie zarodników, jego powie
rzchnia zmienia się na mniej lub bardziej bru
natną. Z biegiem czasu, gdy kolce zostają
zmyte lub odpadają, ukazuje się siateczkowa-
ta powierzchnia skóry. Ku części trzonowej
brodaweczki stają się mniejsze, cieńsze i jest
ich coraz mniej. Miąższ owocnika za młodu
jest biały i miękki; stopniowo jednak, jeszcze
przed żółtoczarnym zabarwieniem, coraz bar
dziej nabiera konsystencji gąbkowatwej, tak,
że można go odciąć tylko za pomocą bardzo

Wygląd: wiele z tego, co napisano o purchaw
ce chropowatej, odnosi się także do purchawki
gruszkowatej. Jej początkowo biała powierz
chnia usiana jest małymi, lepkimi ziarenkami.
Główka o średnicy 3-5 cm nieznacznie tylko
różni się od główki purchawki chropowatej.
Również i tu spotykamy butelkowate lub gru-
szkowate przedłużenie jako „nogę"; owocnik

ma jednak mniej lub bardziej zaznaczony gar-
bek. W stadium dojrzałym grzyb przyjmuje
zabarwienie brązowawe; wówczas powierzch
nia staje się gładka lub tylko w niektórych
miejscach lepko ziarnista. Wnętrze owocnika
u młodszych osobników długo pozostaje białe
i jędrne, zabarwia się jednak w końcu na
oliwkowobrązowożółto, co miało miejsce rów
nież u purchawki chropowatej. Wreszcie z ot

woru na środku główki wydostaje się brunat-
nawy p y ł - masa zarodników. Miąższ wydziela
nieprzyjemną woń nieco przypominającą za
pach gazu, co nie może jednak służyć jako
cecha rozróżniająca.
Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.

ostrego noża. Jak u wszystkich kurzawek i pu
rchawek na końcu procesu dojrzewania przez
okrągły otwór w środku kapelusza wysypuje
się masa pylistych zarodników.
Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.
Występowanie: grzyb jest bardzo pospolity

i występuje wszędzie. W lasach liściastych
i iglastych spotykany przeważnie w dużych
grupach; od czerwca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb jest bli
sko spokrewniony z wieloma gatunkami, które

często dają się dokładnie oznaczyć wyłącznie
pod mikroskopem. L. toetidum ma mocniejsze,
brunatniejące kolce, rośnie przeważnie na
glebach kwaśnych, niekiedy na murszejącym
drewnie i jest równie częsta. Opisana dalej
czasznica workowata (Cahatia excipuliformis)
ma delikatniejsze kolce.
Zastosowanie: młode owocniki są jadalne.
Uwagi ogólne: perlatum oznacza „szeroko

rozprzestrzeniony".

Występowanie: purchawka gruszkowata wyra
sta zawsze na drewnie. Na niżej położonych
obszarach - prawie wyłącznie na pniakach
bukowych, szczególnie na bardziej zmursza
łych; od wysokości 500 m n.p.m. również na
pniakach świerkowych, a w Alpach powyżej
granicy lasów liściastych wyłącznie na drze
wach iglastych (świerki i modrzewie). Niekie
dy owocniki pojawiają się również na ziemi,
ale wówczas sznury grzybni łączą się z korze

niami pniaków. Poza tym grzyb jest pospolity
i wszędzie częsty. Owocniki pojawiają się od

sierpnia do listopada.

Możliwość popełnienia pomyłki: z dalszymi
krewniakami pokrytymi ziarenkami lub kolca
mi. Purchawka chropowata (L perlatum) nie
rośnie na drewnie.

Zastosowanie: niejadalna.
Uwagi ogólne: pyriforme znaczy „gruszko
wata".

Purchawka gruszkowata Lycoperdon pyriforme SCHFF. EX PERS.

252

Purchawka brunatna Lycoperdon umbrinum PERS. EX PERS.

Wygląd: młody grzyb wychodzi z ziemi w po
staci małej kulki, która się stopniowo „wzno
si", a później robi wrażenie, że stoi na krót
kiej, grubej nóżce: cały wyrośnięty owocnik
ma kształt spłaszczonej gruszki; największa
osiągana średnica główki wynosi około 4-5
cm, Ciemna skórka pokryta jest gęstymi, po
czątkowo kremowożółtymi, później brunatny

mi, w końcu prawie czarnymi kolcami i ziaren
kami. Na, niekiedy znacznym, końcu trzonu
można zauważyć białe, rozgałęzione włókna
grzybni. Jeśli rozciąć owocnik, to pod ciemną
skórką pojawia się zbity, biały miąższ, który

jednak z postępującym dojrzewaniem staje
się oliwkowożółty, aż w końcu przybiera kolor
czarnobrunatny. Wówczas wkrótce z małego
otworu na środku kapelusza zaczynają się
wydostawać chmury zarodników.
Wysyp zarodników: czerwonobrunatny.
Występowanie: purchawka brunatna wybiera

lekko kwaśne gleby próchnicze. Znajduje się

ją w górskich lasach iglastych i tylko czasami
w lasach liściastych, gdzie przeważnie rośnie

Wygląd: kolorem i kształtem purchawka jeżo-
wata przypomina bardzo purchawkę brunatną.

Również i u niej średnica główki dochodzi do

4-5 cm, tylko rzadko więcej niż 6 cm; gdy się
ją delikatnie wyrwie i odwróci, kształtem przy-

pmina gruszkę. Zupełnie inaczej jednak wy
gląda skórka: znajduje się na niej gęsta po
krywa długich kolców (do 6 mm) przybierają

cych kształt piramidek; nie przypomina to sto
sunkowo drobnych ziarnistości innych purcha
wek i tęgoskórów; gdy kolce odpadną, widać
graniasty wzór. U dojrzałego grzyba zarodniki
wydostają się przez mały otwór na wierzchoł

ku owocnika. Właściwego trzonu nie da się
ustalić: grzyb często zwęża się ku podstawie
bez zaznaczonego odgraniczenia. Cały owoc
nik ma kolor brązowawy. Nacięty miąższ mło
dych osobników jest biały, starszych przybiera
barwę brunatnawej purpury.

Wysyp zarodników: lilaszary lub ciemnobruna
tny.

Występowanie: purchawka jeżowata jest sze

roko rozprzestrzeniona, ale nie wszędzie czę-

grupowo. Nie można jeszcze powiedzieć nic
dokładnego na temat zasięgu i częstości jej
występowania.
Możliwość popełnienia pomyłki: z niektórymi
innymi, ciemno zabarwionymi purchawkami,
co się czasem zdarzało. Dokładnie można ją
oznaczyć tylko pod mikroskopem. „Sobowtó
rami" są L. foetidum i L. mo/ie.
Zastosowanie: młode owocniki mogłyby być
jadalne, ale należy je chronić.
Uwagi ogólne: umbrinum znaczy „koloru brą
zu umbryjskiego".

sta. Występuje od morza po góry. W Polsce

rzadka. Rośnie w lasach liściastych, zwłasz

cza bukowych, rzadko w iglastych, na glebach
wapiennych, od lipca do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: purchawki je-
żowate, jak już wspomniano, kształtem i bar
wą przypominają inne purchawki i tęgoskóry,
jednak szczególnie długie, bardzo silnie za
znaczone kolce pozwalają je dobrze oznaczyć.

Inne brunatne gatunki, jak L molle i L umbri
num, mają na skórce tylko drobne, lepkie bro
dawki, a kolce po odpadnięciu nie pozostawia

ją na powierzchni wyraźnego wzoru.
Zastosowanie: praktycznie niejadalny. Gdy

miąższ jest jeszcze biały, mógłby się nadawać
do jedzenia.

Uwagi ogólne: echinatum znaczy „igłowato-
-kolczasty".

Purchawka jeżowata Lycoperdon echinatum PERS. EX PERS.

254

•

ar *

°urchawkowate

' 'W i kuliste

r.ysae.

-J-J:

Tęgoskór pospolity Scleroderma citrinum PERS. ( ® )

Wygląd: owocniki tylko rzadko przekraczają
3-10 (15) cm średnicy. Mają one kształt kuli
sty, trochę spłaszczony, wskutek czego grzyb
często ma lekko owalny przekrój. Cała powie

rzchnia składająca się ze skórzastej, łykowa

tej, zabarwionej na kolor ochrowy lub żółtawo-
brunatny okrywy pokryta jest zawsze wieloma

brodawkami i popękanymi na poletka, ciem
niejszymi łuskami: owocnik zdumiewająco
przypomina ziemniak z łuszczącą się skórką.

Jeśli rozciąć młody egzemplarz, widać żół-
tawobiały miąższ, jednakże stan ten nie trwa
długo, ponieważ płodna część owocnika (gle

ba) szybko się zmienia; staje się czarnoczer-

wonofioletowa z białawym marmurkowaniem,

następnie szybko sucha i łupkowoszara,

a w końcu zamienia się w pylisty proszek.
Całkowicie dojrzałe osobniki otwierają się
w środku okrągławym otworem i uwalniają
zarodniki.

Wysyp zarodników: czarnobrunatny.
Występowanie: tęgoskór pospolity rośnie na
ubogich, kwaśnych glebach i występuje za

równo w lasach dębowo-brzozowych, jak
i w bukowo-dębowych lub sosnowych, a także
na terenach bagiennych i wrzosowiskach,
szczególnie chętnie na piaskach, piaskowcach
i granicie. Pospolity i wszędzie częsty. Owoc
niki pojawiają się od lipca do jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: bardzo podo
bny jest tęgoskór brodawkowany (S. verruco-
sum), którego „skórka" także i w młodym
stadium nie przekracza 1 mm grubości. Grzyb

ten ma przeważnie wyraźny trzoneczek i silnie

rozwinięte, korzeniaste sznury grzybni. Bywa

ją jeszcze inne tęgoskóry: żaden z nich nie

nadaje się do jedzenia.

Zastosowanie: lekko trujący; młode osobniki

mimo to bywają przez niektórych zbieraczy
stosowane jako przyprawa. Powinno się od
tego zaniechać, gdyż spożycie może wywołać
nieprzyjemne zaburzenia pokarmowe.
Uwagi ogólne: citrinum znaczy z łaciny „cy-

trynowożółty"

Czasznica workowata Calvatia excipuliformis (PERS.) PERDECK

•e

Wygląd: owocnik przeważnie głowiasty na dłu
gim trzonku, rzadko gruszkowaty lub maczu-
gowaty; wysokość 7-12 (15) cm, a średnica
główki dochodzi przeważnie do 10 cm. Kształt

i wielkość grzyba są bardzo zmienne, lecz jest
on zawsze wyższy niż szerszy i zawsze z dob
rze zaznaczoną częścią trzonową. Na kremo

wym lub ochrowym tle zewnętrznej strony
znajdują się delikatne kolce, drobne ziarenka

lub brodawki. Przejście od główki do części

trzonowej często jest pofałdowane, a ku doło
wi powierzchnia się wygładza. Grzyb, jak
wszystkie purchawki i tęgoskóry, tworzy za

mknięty owocnik. Skórkę ma cienką i słabą,
w czasie dojrzewania pękającą na nieregular
ne kawałki, podczas gdy „trzon" utrzymuje się
dłużej. Warstwa zarodnikonośna w główce po
czątkowo biała, podczas dojrzewania zarod
ników staje się kakaowobrunatna i pylista.
W części trzonowej jest ona komórkowa i bru
natna.

Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.
Występowanie: od wiosny do późnej jesieni

można spotkać czasznice workowate w lasach
liściastych i iglastych, a także i poza lasem, na

łąkach, wydaje się jednak, że wolą lasy liś
ciaste. Dość pospolite, prawie zawsze rosną
w większych grupach.
Możliwość popełnienia pomyłki: większe eg
zemplarze mogą przypominać czasznice ocz-
kowatą (C. utriformis), mniejsze bywają mylo
ne z purchawką chropowatą (Lycopedron per-

latum), jednakże dzięki wyraźnej części głów
kowej czasznica workowata jest dobrze rozpo

znawalna.
Zastosowanie: ten duży grzyb zaliczany bywa
do grzybów jadalnych, mimo że nawet po dłu
ższym gotowaniu jego skórka pozostaje twar
da. Można go jeść tak długo, dopóki miąższ
jest zupełnie biały.
Uwagi ogólne: excipulum znaczy „czasza, na
czynie" a forma znaczy „forma, kształt" (z
powodu kształtu starych owocników).

256

257

Czasznica oczkowata CaWatia utriformis (BULL. EX PERS.) JAAP.

Wygląd: zbieracz grzybów cieszy się zawsze,

gdy wśród wielu bardzo do siebie podobnych
purchawek i czasznic wreszcie zobaczy grzyb
tatwy do oznaczenia. Do nich właśnie należy
czasznica oczkowata. Wskazują na to już
choćby same pokaźne wymiary, gdyż bardziej
gruszkowaty niż okrągły owocnik osiąga śred
nicę 12-15 (20) cm. Od góry jest on zwykle
trochę wgięty lub spłaszczony. Młode osobniki
pokryte są brodawkami w kształcie piramidek.
Jednakże im bardziej się starzeją, tym bar
dziej owe brodawki zanikają, górna strona
okrywy staje się popękana i wygląda, jakby
była podzielona na tafelki lub płatkowate pole

tka. Drugi koniec grzyba jest pofałdowany

i można na nim zauważyć grube sznury grzy

bni. Grzyby pojawiają się białawe, ale wkrótce
nabierają koloru białawoszarego, z czasem
stają się coraz bardziej złotożółte. Za młodu
owocnik zawiera białą glebę, która następnie,
poprzez żółtozielonkawy, nabiera ciemnego,
brązowooliwkowego koloru. Tej wewnętrznej
masie przypisywany jest słaby zapach karbo-

Wygląd: białe, okrągłe twory mogą osiągnąć
średnicę do 100 cm i ciężar 20 a nawet 25 kg:
przeważnie jednak są one znacznie mniejsze.
Zbieracz grzybów jadalnych, któremu szczęś
cie dopisze, mógłby mieć dzięki jednemu ta
kiemu znalezisku jedzenie na kilka dni. Skórka
jest przeważnie koloru białego; przy dokład
niejszym jednak obejrzeniu widać, że ma ona
odcień lekko żółtawy lub brązowawożółty. Mi
mo swego potężnego wyglądu grzyb ma bar
dzo łamliwą i wrażliwą skórkę na której, na
wet przy lekkim ucisku, widać uszkodzenia.
Zewnętrzna okrywa całkowicie dojrzałych oso
bników odpada dużymi płatami i wóczas owo
cnik pęka i uwalnia swe wnętrze - glebę.

Wnętrze młodych osobników jest białe, dojrza
łych brunatne, dość zbite i kłaczaste.
Wysyp zarodników: oliwkowobrunatny.
Występowanie: purchawica olbrzymia jest sze

roko rozpowszechniona od morza po góry.

W Polsce pospolitsza w północnej części kra
ju, na południu bardzo rzadko spotykana. Roś
nie na łąkach i pastwiskach, na glebach ży-

lu, lecz należy być bardzo ostrożnym i nie
traktować danych na temat zapachu jako jedy
nej cechy rozpoznawczej.
Wysyp zarodników: ciemnobrunatny.
Występowanie: od lata do późnej jesieni na
suchych łąkach, ugorach, na brzegach lasów,
szczególnie na pastwiskach górskich. U nas
dość pospolity.

Możliwość popełnienia pomyłki: z daleka po

dobny do opisanej czasznicy workowatej [C.

excipuliformis). Purchawica olbrzymia (Lange-

rmannia gigantea) jest znacznie większa i ma
gładką powierzchnię; C. lilacina rośnie prze
ważnie w krajach śródziemnomorskich i mak
roskopowo daje się rozróżnić na podstawie
fioletowobrunatnego wysypu zarodników.

Zastosowanie: grzyb jest jadalny tak długo,
dopóki wnętrze ma kolor biały.
Uwagi ogólne: utriformis znaczy „wyglądający
jak skórzany pojemnik na wodę".

znych zawierających azot i kwaśnych. Tworzy
owocniki od sierpnia do października.
Możliwość popełnienia pomyłki: tego wielkie
go grzyba nie da się pomylić z innymi. Jego
rozwój następuje tak szybko, że już wkrótce
po pojawieniu się osiąga wielkie wymiary,
którymi znacznie przewyższa wszystkie spoty
kane tęgoskóry.

Zastosowanie: dopóki miąższ jest biały, pur-
chawicę olbrzymią można zaliczyć do pożąda
nych i bardzo smacznych grzybów jadalnych.
Kroi się ją na płaskie płaty i smaży na patelni,
panierowane lub bez panierowania. W Polsce
jednak, ze względu na rzadkość występowa

nia, grzyb podlega ochronie.

Uwagi ogólne: gigantea oznacza „ogromna".

Purchawica olbrzymia Langermannia gigantea (BATSCH. EX FR.) ROSTKOR.

258

Purchawkowate

i kuliste

Gwiazdosz frędzelkowany Geastrum sessile (SOLV.) POUZ.

Gwiazdosze, z których jeden gatunek został tu
opisany i zilustrowany jako przedstawiciel ca
łej grupy, należą do najpiękniejszych grzybów
naszych lasów. Razem z purchawkami i tęgo-
skórami należą do grupy wnętrzniaków (Gas-

teromycetes).

Wygląd: wszystkie gwiazdosze mają charak
terystyczny wygląd zewnętrzny: na gwiazdok-
ształtnej „rozecie" leży „kula". Ten kształt
jest wynikiem budowy owocników, które na
początku rozwoju są zamknięte. Okrywa ze
wnętrzna rozdziera się w trakcie rozwoju owo-
cnika, przy czym powstaje rozpostarty lub roz
łożony na ziemi pierścień albo ząbkowany
wieniec, który często wyglądem przypomina
gwiazdę. Wieniec ten unosi nieco do góry
wewnętrzną część owocnika. W miarę dojrze
wania okrywa wewnętrzna pęka na wierzchoł
ku i powstaje otwór, przez który mogą zostać
uwolnione zarodniki. Gwiazdosz frędzelkowa-
ty po otwarciu się ma średnicę 2-5 cm. Okry
wa zewnętrzna owocnika pęka na 5-8 zaost
rzonych klap. Mięsiste płaty świeżego owoc-

Wygląd: owocnik młodych egzemplarzy jest
jajowaty, gruszkowaty lub wrzecionowaty. Od
strony zewnętrznej pokrywają go czerwono-
brunatne włoski; z czasem na górnej stronie
powstaje otworek: owłosiona okrywa pęka
i widać pod nią cienką, białą skórkę zwaną

epiphragma. W trakcie postępującego rozwoju
również i ta błonka pęka i można zauważyć

wewnątrz błyszczący, białawoszary kubeczek.
Po jego wewnętrznej stronie zbiegają do środ
ka wypukłe listwy; ścianki są wyraźnie prąż
kowane. Na górnym, ostrym brzegu zwraca

uwagę obrąbek z włoskowatych kosmków.
U podstawy kielicha leży - niby jajka w gnieź

dzie ptasim - wiele soczewkowatych tworów
o średnicy około 3 mm. Te tak zwane pery-
diole przyczepione są do ściany kubeczka za
pomocą krótkich trzoneczków i ułożone w ga
laretowatej masie. W nich dojrzewają zarod
niki. Całe owocniki mają wysokość około 1-

-1,5 cm, a średnicę około 1 cm.
Wysyp zarodników: biały.

Występowanie: ten pospolity grzyb spotkać

nika mają barwę marcepana i podwijają się
pod spód. Na tym ząbkowanym wieńcu znaj
duje się worek z zarodnikami zabarwiony na
szarobrunatno, o średnicy 1-1,5 cm, otwierają
cy się uwypuklonym ujściem o ostrych brze
gach.
Wysyp zarodników: kakaowobrązowy.

Występowanie: głównie na ciepłych obszarach
stepowych. W Europie Środkowej występuje
około 25 różnych gatunków gwiazdoszy (Gea

strum), jednakże bardzo rzadko. Dojrzałe
grzyby można znaleźć od sierpnia do listopa
da w lasach liściastych i iglastych.
Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na charakterystyczny wygląd gwiazdoszy nie
można pomylić z innymi grzybami.

Zastosowanie: grzyby są niejadalne i, choćby
już ze względu na stosunkową rzadkość wy
stępowania, należy je bezwarunkowo chronić.
Uwagi ogólne: sessile znaczy „siedzący".

można przede wszystkim w lasach bogatych

w próchnicę. Rośnie między rozkładającymi
się, opadłymi liśćmi, na murszejących gałę
ziach i starszych pniakach drzew liściastych.
Możliwość popełnienia pomyłki: w Europie
występują jeszcze inne gatunki kubków (Cya-

thus), z których do kubka prążkowanego podo
bny jest kubek ogrodowy (C. olla): wewnętrzna

jego strona jest jednak błyszcząca i gładka,
a nie prążkowana. Występuje on w ogrodach
i na polach, rośnie na martwych resztkach
roślin i węglu drzewnym.
Zastosowanie: grzyb jest niejadalny.
Uwagi ogólne: perydiole są wyrzucane w po
wietrze przez krople deszczu, przy czym mo
gą być rozpryskiwane na odległość pół metra.
Cieniutka niteczka na perydioli skręca się
i może się owinąć dokoła stojącego obok
źdźbła trawy lub czegoś podobnego. Rozpad
perydioli uwalnia zarodniki.

Kubek prążkowany Cyathus striatus (HUDS.) WILLD. EX PERS.

260

Sromotnik bezwstydny Phallus impudicus L. EX PERS.

Wygląd: z tak zwanego czarciego jaja: okrąg
łego, grubego, gąbkowato-galaretowatego, do
połowy pogrążonego w ziemi i podobnego do
jaja tworu w ciągu kilku godzin wyrasta kom
pletny grzyb. Składa się on z mniej więcej
zaostrzonego, dzwonkowatego, o średnicy tyl
ko 3-4 (6) cm kapelusza lub czapeczki z wol
nym brzegiem i często perforowanym wierz
chołkiem. Okrywa go czarnozielonkawa gleba
- bardzo nieprzyjemnie pachnąca masa za
wierająca zarodniki. Ta śluzowata warstwa
przywabia przelatujące obok owady, które
przyczyniają się do rozprzestrzenienia grzy
ba. Jeżeli usunąć tę warstwę, widać strukturę
podobną do plastra miodu, przypominającą
smardze. Główka umieszczona jest na białym

trzonie wysokości do 20 cm i grubości 2-4 cm,

zbudowanym bardzo luźno i wewnątrz pustym.

U podstawy pozostają resztki galaretowatej
osłony, podobnie jak pochwa u muchomorów.
Wysyp zarodników: zielonkawy.

Występowanie: pospolity w umiarkowanych,

północnych.strefach Europy, Azji i Ameryki;

Wygląd: „czarcie jajo", wielkości jajka gołę

bia, pęka na wierzchołku i wydostaje się z nie
go rózgowaty twór długości 8-12 cm i grubości
1-1,5 cm. Nie wyodrębniony wierzchołek pus

tego, bardzo luźno zbudowanego, białawego
trzonu pokryty jest oliwkowozieloną, lepką,
płynną, słabo śmierdzącą masą zarodników
- glebą. Wierzchołek jest mniej lub bardziej
przedziurawiony. Dojrzałe owocniki zginają
się i kładą płasko na ziemi. Nieco pod nimi
widać wąski pasek zabarwionego na poma
rańczowo lub bladoróżowo receptakla, który,
po wyniesieniu masy zarodników przez owa
dy, ukazuje się w całości.
Wysyp zarodników: zielonożółtawy.
Występowanie: w Polsce rzadki, objęty ochro
ną gatunkową. Rośnie w bogatych w próch
nicę lasach liściastych i iglastych, często na
starych pniakach drzew, na ściółce liściastej,
iglastej, trocinach, pojedynczo lub grupowo,
często w dużych „gniazdach"; od lipca do
października.
Możliwość popełnienia pomyłki: mądziak ma-

wybiera bogate w próchnicę lasy liściaste i ig
laste. W Polsce występuje wszędzie z wyjąt
kiem wyższych położeń górskich. Pojawia się
już wiosną; łatwo daje się znaleźć od sierpnia
do listopada, ponieważ zapach grzyba daje
o sobie znać przeważnie już z odległości
15-20 m. Objęty ochroną gatunkową.
Możliwość popełnienia pomyłki: podobny
z budowy i sposobu pojawiania się jest sromo
tnik fiołkowy (Ph. Hadriam): ma on jednak
„jajo" zabarwione z zewnątrz na różowo lub
fioletowo i rośnie pasożytniczo na trawach
wydmowych.
Zastosowanie: niejadalny. Ciągle jednak spot
kać można zbieraczy grzybów, którzy wykopu
ją „czarcie jaja", rozkrawają i zjadają młode
owocniki. Te praktyki nawiązują do wierzeń
ubiegłych stuleci, ponieważ kształt grzyba po
budzał fantazję ludzką.
Uwagi ogólne: impudicus znaczy „bezwstyd
ny".

linowy (M. Ravenelii\ jest podobny z kształtu
i barwy, przy czym receptakl jest mocniej za
barwiony na czerwono, a gleba wyraźnie sil
niej pachnie padliną. Grzyb został przywleczo
ny z Ameryki Północnej, a w Berlinie zauwa
żony po raz pierwszy w 1942 r. Rośnie
w szklarniach, ogrodach i parkach. M. elegans

jest większy, o wyraźnie zwężającym się wie

rzchołku i większych zarodnikach.

Zastosowanie: niejadalny
Uwagi ogólne: mądziak psi należy do pod-
stawczaków (Basidiomycetes), a w nich do
klasy wnętrzniaków, do której zaliczane są

również purchawki, kurzawki i gwiazdosze.

Z rodzaju mądziak (Mutinus) sporadycznie wy
stępują w Europie 4 gatunki. Są to saprofity,
żyją w glebie lub na starym drewnie. Caninus
znaczy „psi".

Mądziak psi Mutinus caninus (HUDS. EX PERS.) FR

262

Kwiatowiec australijski Anthurus Archeri (BERK.) FISCHER

Wygląd: kwiatowiec australijski wyrasta z tak
zwanego czarciego jaja lekko zagłębionego
w ziemi. To „jajo" otoczone jest różowobiała-
wą, brązowo poplamioną skórką zewnętrzną

(peridium). Po przekrojeniu można w nim roz
poznać żelatynowatą warstwę, a w środku ró-
żowobiaławe stadium początkowe całkowicie
wykształconego owocnika. Po rozcięciu sto
sunkowo szybko rozprostowuje się cztery do
siedmiu ramion gwiazdowato rozłożonych na
wszystkie strony; są one porowate i łamliwe,
dochodzą do 12 cm długości i mają zaostrzone
końce. Czerwoną lub pomarańczowoczerwo-
nawą powierzchnię pokrywa ciemnozielonka-

wo zabarwiona warstwa śluzu, gleba, która
silnie śmierdzi zgnilizną i ma za zadanie przy
wabianie much i innych owadów; zostaje
przez nie powoli rozniesiona, podobnie jak to

ma miejsce w przypadku sromotnika i mądzia-
ka. W tej glebie pływają zarodniki grzyba,
które „goście" roznoszą, przyczyniając się

w ten sposób do rozmnażania i rozprzestrze

niania grzyba.

Wygląd: z tak zwanego czarciego jaja wy
dostaje się w trakcie rozwoju - który może
trwać kilka godzin - czerwony, okrągławy, kra

tkowały owocnik z szerokimi dziurami; osiąga
średnicę 5-10 cm i podobną wysokość. We

wnętrzną stronę łamliwej konstrukcji oblepia
czarnozielonkawa gleba, w której pływają za
rodniki. Wydzielana przez nią woń zgnilizny
przynęca owady, które zjadając tę ciecz roz
noszą zarodniki i przyczyniając się do zacho
wania rozprzestrzeniania grzyba. Na podsta

wie, podobnie jak u sromotnika, pozostają re
sztki „czarciego jaja" jako galaretowata osło

na. U starych osobników „koszyczek" się roz
pada i w końcu ginie.

Wysyp zarodników: zielonkawy.
Występowanie: bardzo rzadki i sporadycznie
występujący w Europie Środkowej grzyb; poja
wia się częściej na obszarze krajów śródziem
nomorskich; rośnie w wilgotnych miejscach
w lasach, winnicach i na łąkach; występuje

również w szklarniach. Pojawia się na przeło
mie lata i jesieni.

Wygląd: szarozielony.
Występowanie: grzyb pochodzi z Australii i zo
stał przywleczony do Europy: po raz pierwszy
odkryty w 1914 r. w Wogezach i od tego czasu
szybko się rozprzestrzenia. Jego dotychczaso
wy areał obejmuje północną Hiszpanię, Belgię,
południową Dolną Saksonię, północny skraj gór
Harcu, poprzez Polskę, Czechy do Styrii
i Włoch. Wybiera ciepłe lasy liściaste i miesza
ne na lekko kwaśnej glebie, występuje jednak

i w sadzonych lasach sosnowych i poza lasem
na wilgotnych łąkach. Owocniki pojawiają się

od lipca do września.
Możliwość popełnienia pomyłki: w tropikach
i strefie subtropikalnej wyrasta między re
sztkami drewna podobny Aseroś rubra, który
ma wierzchołki ramion rozszczepione. U nas
występuje w tropikalnych szklarniach.
Zastosowanie: niejadalny.
Uwagi ogólne: anthurus inaziy „płatek kwia
towy", Archeri. nazwa nadana ku czci irlandz
kiego mikologa W. Archera.

Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na barwę i zapach, a także sposób pojawiania
się ("czarcie jajo") może być mylony z kwiato-

wcem australijskim, który jednak rozkłada swe

ramiona gwiazdowato, ewentualnie jak mors
ka rozgwiazda, dlatego prawdziwą pomyłkę
można raczej wykluczyć.

Zastosowanie: rozumie się samo przez się, że
ten piękny grzyb nie powinien być jedzony. Ze
względu na rzadkość występowania należy go

również chronić. Każdy miłujący przyrodę

zbieracz i fotograf będzie go podziwiał, a nie
niszczył.

Uwagi ogólne: w środkowej i południowej Eu
ropie występuje z rodzaju Clathrus tylko opi
sany gatunek. Clathrus znaczy "krata", a ru-
ber „czerwony".

Okratek czerwony Clathrus ruber MICHELI EX PERS.

264

Galaretek kolczasty Pseudohydnum gelatinosum (SCOP. EX FR.) KARST.

Wygląd; owocniki w kształcie półkuli lub mu
szli dochodzą do szerokości 5-8 cm i grubości
1-1,5 cm. Wierzchnia strona ziarnista lub bro-
dawkowata i zamszowato owłosiona, zabar
wiona na kolor mlecznobiały lub lekko szary.
Niekiedy dochodzą również zabarwienia fiole-
towobrunatne lub ciemnobrązowe, a nawet ak-
samitnoczarne. Spodnia strona owocnika po
kryta jest gęsto długimi 2-4 mm kolcami. Mają
one kolor biały lub niebieskawy, dominuje jed
nak jasnoszaroniebieskie zabarwienie. Owoc-
niki przyczepione są bokiem do drewna: nie
kiedy mają krótki i gruby trzonek. Miąższ grzy
ba wodnisty, galaretowaty, po wyschnięciu ma
konsystencję chrząstkowatą; lekko zabarwiony
zależnie od koloru wierzchniej strony grzyba.
Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: galaretek rozpowszechniony
jest w całej umiarkowanej strefie półkuli pół
nocnej. U nas pospolity w całym kraju. Owoc-
niki znajdowane bywają od września do lis
topada; rosną na starszym, zmurszałym drew
nie drzew iglastych. Chętnie zasiedla po-

Wygląd: młode owocniki płomykówki galare
towatej mają kształt łopatkowaty lub języko-
waty, starsze egzemplarze - lejka lub „rogu
obfitości". Frapujące jest to, że owocnik jest
zawsze z jednej strony głęboko rozszczepio

ny, a z drugiej wyciągnięty. Kształt ma bar

dzo różny. Brzeg owocnika falisty i odwinięty,
często wybiega płatowata. Z wierzchniej stro
ny początkowo gładki, później pomarszczony,
ma barwę żółtoczerwoną lub ciemnopoma-
rańczową, pod koniec czerwonawobrunatną;
robi wrażenie przezroczystego. Od spodu od
chodzi krótki, szeroko spłaszczony trzon za
barwiony na kolor bladoczerwonawy a u pod

stawy białawy. Czerwonawe zabarwienie
wierzchniej strony owocnika blednie coraz

bardziej; później robi wrażenie biało oszro
nionego. Wytwarzająca zarodniki warstwa
owocnika leży w górnej części strony zewnęt
rznej i w związku z tym wygląda ona niekiedy

jak omączona. Grzyb ma wysokość 5-10 cm

i szerokość 4-7 cm. Jego miąższ nieco sła
biej zabarwiony niż powierzchnia, ma ty-

zostawione pniaki. Niekiedy grzyb rośnie na
gnijących pniach drzew iglastych leżących
w lesie na ziemi: ginie wraz z ich przeschnię
ciem. Owocniki rosną grupowo, często dachó
wkowato jeden nad drugim.
Możliwość popełnienia pomyłki: już nazwa te
go grzyba wskazuje na pewne jego właściwo
ści, które pozwalają na jednoznaczne okreś
lenie gatunku: zwracają uwagę galaretowaty
miąższ owocnika, zęby lub kolce na spodniej
jego stronie i lodowe zabarwienie. Rodzaj
Pseudohydnum ma tylko ten jeden gatunek.
Zastosowanie: grzyb nadaje się do jedzenia.
Uwagi ogólne: kolce na spodzie powiększają
powierzchnię produkującą zarodniki. Gelatino-
susoznacza „śliski".

• 0

pową, galaretowatą konsystencję. W okolicy
trzonu jest chrząstkowaty.
Wysyp zarodników: biały.

Występowanie: mamy do czynienia z grzybem
górskim, bardzo rzadkim poniżej 350 m n.p.m.
W Polsce występuje na obszarach wapiennych
gór. Rośnie na otwartych, luźno porośniętych

miejscach, na brzegach dróg leśnych, daw
nych miejscach składowania drewna i temu
podobnych.

Możliwość popełnienia pomyłki: ze względu
na specyficzny kształt i zwracające uwagę za
barwienie grzyba tego nie można pomylić.
Podobny kształt mają uchówka ośla (Otidea
onotica) i uchówka zajęcza (Otidea leporina):
mogą, podobnie jak płomykówka galaretowa
ta, występować w pęczkach, są jednak zabar
wione brązowawo lub żółtawo i mają łamliwy
miąższ.

Zastosowanie: jak niewiele innych grzybów
może być jedzony na surowo.
Uwagi ogólne: w Europie z rodzaju Tremiscus
występuje tylko ten jeden gatunek.

Płomykówka galaretowata Tremiscus helvelloides ( D C . EX PERS.) DONK

266

Ucho bzowe Hirneola auricula-judae (BULL EX AMANS) BERK.

Wygląd: owocnik 4-10 cm szerokości ma cien
ki miąższ, jest tykowaty, galaretowaty i giętki.
Nazwa grzyba pochodzi od kształtu przypomi
nającego ucho. Jednakże to „ucho" może być
również muszelkowate, odwrotnie miseczko-
wate, płatowate lub skręcone, siedzące lub
u nasady zwężone w kształcie trzonu. Barwa
owocnika waha się między oliwkowym brą
zem, czerwonawymi odcieniami lub fioletową
szarością. Na gładkiej, błyszczącej, poprzeci
nanej wypukłymi listwami stronie wewnętrznej
znajduje się warstwa zarodnikonośna, hyme-
nium, podczas gdy bezpłodna strona zewnę
trzna jest puszyście filcowata i szarawa. Przy
suchej pogodzie owocniki bardzo się marsz
czą, aby podczas wilgoci znowu się szeroko
otworzyć. Galaretowaty miąższ nie ma spec
jalnego smaku i zapachu.

Wysyp zarodników: biały.
Występowanie: ucho bzowe jest szeroko roz
powszechnione w środkowej i południowej Eu

ropie, na północy nie przekracza 57 stopnia
szerokości geograficznej. Pospolity w zachod-

Śluzowce, do których należy wykwit piankowy,
ciągle nie dawały spokoju botanikom-systema-
tykom. Obecnie istnieje tendencja, aby dla
śluzowców stworzyć odrębną jednostkę sys
tematyczną w obrębie królestwa roślin, obok
grzybów (do których należą wszystkie inne
gatunki omówione w tej książce), mszaków,
paprotników i roślin nasiennych. Podstawą do
tego jest specyficzna biologia śluzowców. Wy
stępują one mianowicie w dwu zupełnie róż
nych formach rozwojowych. W stanie wegeta
tywnym składają się z nagiej śluźni z wieloma

jądrami komórkowymi: wiele pojedynczych ko

mórek zlało się ze sobą. Te ślużnie mogą się
poruszać: skracają się na jednym krańcu
i „przepełzają" na drugim. Mówi się w tym
wypadku o „ruchu ameboidalnym", ponieważ
ameby poruszają się w podobny sposób. Taka
naga ślużnia potrzebuje środowiska o wyso
kiej wilgotności powietrza, dlatego śluzówce
bardzo często występują w lasach, nawet jeśli
nie zawsze je spostrzegamy. Najwcześniej wi
dać taki osobliwy „grzyb" dopiero wtedy, gdy

niej, południowej i południowo-wschodniej

części Polski, rzadki w Polsce środkowej, bar
dzo rzadki w południowo-wschodniej. Nie wy
stępuje w wyższych położeniach górskich. Ro
śnie na gałęziach bzu czarnego, lecz również

i na innych drzewach i krzewach liściastych.

Ostatnio podawano o znalezieniu go na dzikim
bzie koralowym. Można go znaleźć od wiosny
do późnej jesieni.
Możliwość popełnienia pomyłki: uszak skór-
nikowaty (Auricularia mesenterica) na wierz
chniej stronie jest silnie, filcowało owłosiony
i strefowany. Jego spodnia strona jest bardzo
podobna do ucha bzowego, a miąższ również
galaretowaty. Grzyb ten jest bardzo rzadki
i występuje na drewnie drzew liściastych na
ciepłych terenach.
Zastosowanie: dobry grzyb jadalny.
Uwagi ogólne: auricula-judae znaczy „ucho
Judasza". Judasz podobno powiesił się na
drzewie dzikiego bzu.

tworzy owocniki. Wówczas ślużnie- uprzednio
przeważnie ukryte w drewnie - wypełzają na
światło i twardnieją tracąc dużo wody. Każdy
tak powstały owocnik tworzy szorstką osłonę
zewnętrzną i może wytrzymać również suszę.
Wewnątrz owocnika tworzą się zarodniki za
pewniające śluzowcom możliwość rozprzest
rzeniania. Liczbę znanych dotychczas śluzow
ców ocenia się na około 500 gatunków. Jed
nym z nich, rzucającym się w oczy jaskrawo-
żółtym zabarwieniem, jest wykwit piankowy.
Znaleźć go można na murszejącym drewnie
i gnijącej ściółce liściastej. Wszędzie częsty.
Młode owocniki są delikatnie żółte, starsze
stają się żółtawobiałe z czarniawymi zarod
nikami. Pojawiają się w okresie od czerwca do
października.

Wykwit piankowy Fuligo septica (L.) WIGGERS

268

Smardz stożkowaty Morchella conica PERS.

Wygląd: owocnik może osiągnąć wysokość 20
(25) cm. Jego kapelusz zajmuje 1/2 -2/3 wyso
kości trzonu i jest stożkowaty, wyciągnięty.
Brzeg kapelusza o średnicy 2-8 cm. mniej lub
bardziej zatokowo przyrośnięty. Silne listwy
podłużne biegną wyraźnie równolegle z góry
na dół i są powiązane między sobą bardzo
różnie wyrośniętymi, słabszymi listwami po
przecznymi: z tego powodu powierzchnia wy
gląda jak plaster miodu. Jej barwa waha się

między szarobrunatną a oliwkowobrunatną,

przy czym żebra na starość czernieją. Trzon
w stosunku do kapelusza jest długi lub krótki,
u podstawy niekiedy rozszerzony i czasami

lekko podłużnie żeberkowany, biały lub ochro-

wy, miejscami z rdzawymi plamami, lepki i pu
sty. Miąższ elastyczny, bez zapachu, łagodny
w smaku.

Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: smardz stożkowaty rośnie
w lasach nadrzecznych i świerkowych, w ol-
sach, na brzegach lasów, dróg, na składowis
kach drewna i dokoła pogorzelisk, również

Wygląd: owocnik tego smardza może docho
dzić do wysokości 10-20 (30) cm. Prawie okrą
gły, tylko rzadko nieco wydłużony kapelusz
zajmuje około 1/2-2/3 wysokości trzonu i mo
że osiągać średnicę 4-8 (10) cm. Na całej
główce znajdują się szerokie zagłębienia, tak
zwane alweole, przypominające trochę niere
gularny plaster miodu: powstają one z żebe
rek i ścieżek często faliście połączonych ze
sobą. Barwy grają między jasną ochrą a jas
nym żółtym brązem. Kapelusze zawsze są
puste, podobnie jak jaśniejszy, jednolicie za
barwiony trzon, który może mieć średnicę 2-4
cm. Grubieje on wyraźnie ku podstawie, a po
wierzchnię ma pomarszczoną, pokrytą drob
nymi, lepkimi ziarenkami.

Wysyp zarodników: białożółtawy.
Występowanie: smardz jadalny jest szeroko

rozpowszechniony i rośnie w lasach nadrzecz
nych, zaroślach nadwodnych, wśród żywopło

tów, na trawiastych brzegach lasów, pod jesio

nami, zarówno na glebach ubogich jak i na

żyznych; unika jednak stanowisk nawożonych.

w pobliżu jesionów. W Polsce dość rzadki;
częściej spotykany w górach. Pojawia się, za
leżnie od zimy, od lutego do końca maja.
Możliwość popełnienia pomyłki: niektórzy spe
cjaliści rozróżniają wiele gatunków, inni auto
rzy określają je tylko jako formy smardza stoż
kowatego; dla laików te różnice są trudne do

rozpoznania. Kształt, wielkość i barwa smar

dza stożkowatego są bardzo zmienne, zależ
nie od miejsca i wieku: również podłoże od
grywa pewną rolę; smardza wyniosłego [M.

elata) prawie nie można odróżnić od smardza

stożkowatego. Odległość między kapeluszem
a trzonem, barwa i ułożenie żeberek na kape

luszu mogą być różne. Autor stwierdził to
badając różne smardze stożkowate rosnące
na tym samym stanowisku, a nawet często
zrośnięte ze sobą u podstawy.

Zastosowanie: wszystkie smardze są jadalne

i należą do smacznych grzybów, lecz w Pol

sce, ze względu na rzadkość występowania,
objęte są ochroną gatunkową.
Uwagi ogólne: conica znaczy „stożkowata".

Wyrasta pojedynczo lub gromadnie od kwiet

nia do maja. W Polsce dość rzadki.
Możliwość popełnienia pomyłki: również
i smardz jadalny jest bardzo zmienny. Stwier
dzano różnice barw i kształtów często nawet
na tym samym miejscu występowania: wydaje

się, że podłoże i miejsce odgrywają tu pewną
rolę.
Zastosowanie: smardze należą do pożąda
nych grzybów jadalnych, lecz w Polsce wszys
tkie podlegają ochronie gatunkowej.
Uwagi ogólne: smardze można podzielić na
3 grupy: smardze o kapeluszu bruzdkowanym

- grupa Conica, o kapeluszu podobnym do

plastra miodu - grupa Esculenta i półwolnych

- grupa Mitrophora. Mitrophora semilibera
- mitrówka półwolna - ma stosunkowo długi,

pusty trzon z małym, nasadzonym kapelusi
kiem o wolnych brzegach. Smardze należą do
woreczniaków (Ascomycetes), ponieważ ich
zarodniki tworzą się w tak zwanych workach
siedzących na jamkowatej powierzchni. Escu
lenta znaczy „jadalna".

Smardz jadalny Morchella esculenta PERS. EX AMANS • £ * )

270

Piestrzenica kasztanowata Gyromitra esculenta (PERS.) FR. ÓK)

Wygląd: cały owocnik z góry przypomina
mózg z wieloma zwojami. Może dochodzić do
6-12 cm wysokości i 5-15 (20) cm szerokości.
Przy bliższym przyjrzeniu się można rozpo
znać kapelusz i trzon bardzo nieregularnie ze
sobą zrośnięte i połączone brzegiem kapelu
sza. Kapelusz ma zabarwienie czerwonobru-

natne lub lekko brunatnoczerwone, na którym,

w miarę dojrzewania, pojawia się coraz wię
cej czarnych plam. Trzon przeważnie niezbyt
dokładnie wykształcony, krótki, sztywny, krzy
wy, bruzdowało pomarszczony, u dołu grub
szy niż u góry, mniej lub bardziej pusty, o po
wierzchni lekko kleistej, białej lub brunatno-
czerwonej. Przeważnie przykrywa go kapelusz
a więc do dokładnego oznaczenia, trzeba cały
grzyb wykręcić z ziemi lub nisko odciąć.

Miąższ bardzo łamliwy, bez specjalnego zapa

chu i smaku.

Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: piestrzenicę kasztanową moż
na znaleźć w lasach liściastych, ale także na
korzeniach drzew i pniakach albo na porębach

Wygląd: łamliwy owocnik jest podzielony na
kapelusz i trzon. Część główkowa, szerokości
2-5 cm, zbudowana jest z wielu mniej lub
bardziej siodłowatych, nieregularnych, kędzie
rzawych, pofalowanych płatów. Brzegi często
zawijają się do dołu i nie są zrośnięte z trzo
nem. Wierzchnia strona (warstwa zarodniko-
nośna) jest biaława lub brudnoochrowa, póź
niej lekko brunatna i gładka. Spodnia strona
mniej lub bardziej jednolicie zabarwiona i tro
chę puszyście, delikatnie owłosiona. Trzon
grubości 1-4 cm i do 10 cm, często wysmukły
i walcowaty, niekiedy grubiejący ku dołowi,
ale również i wybrzuszony. Jego biaława po
wierzchnia jest charakterystycznie żebrowana
i nieco poprzecznie żyłkowana tak, że powsta

ją podłużne jamki; wnętrze zawiera podłużne
komory. Miąższ łamliwy.
Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: grzyb szeroko rozpowszech
niony, w Polsce średnio pospolity; na niżu
i w górach. Rośnie od sierpnia do listopada,
pojedynczo lub grupowo, w lasach liściastych

i w miejscach składu drewna, gdzie leżą od
padki. W Polsce pospolity głównie na niżu
i w niższych położeniach górskich. Pojawia się

zwykle od końca marca do maja.
Możliwość popełnienia pomyłki: piestrzenica

infułowata (G. infuła) jest niezbyt podobna:
pojawia się dopiero jesienią. Inaczej ma się
sprawa z rzadką piestrzenica olbrzymią (G.

gigas), która wyrasta również wiosną. Pewne
oznaczenie jest możliwe tylko pod mikrosko
pem na podstawie dojrzałych zarodników.
Zastosowanie: grzyb jest trujący, spowodował
już wiele wypadków śmiertelnych. Niewyklu
czone, że działa tu podobna trucizna, jak
u krowiaka podwiniętego (Paxillus involutus).
Uwagi ogólne: esculenta oznacza „jadalna".
Ta nazwa gatunkowa musi być ze względów
systematycznych zachowana, mimo że surowy
grzyb jest silnie trujący.

i mieszanych, na glebach zasadowych i obo

jętnych, chętnie przy brzegach dróg, w trawie

i wśród zarośli na gliniastym piasku.
Możliwość popełnienia pomyłki: prawie w tym

samym czasie i na tych samych siedliskach
rośnie piestrzyca zatokowa (H. lacunosa).
Z wyglądu można ją poznać po ciemniejszym
zabarwieniu, szarobrunatnym lub szaroczar-
nym. Piestrzyca kędzierzawa nigdy nie ma
odcieni szarych lub czarnych.
Zastosowanie: grzyb jest warunkowo jadalny,
ale tylko po ugotowaniu. W stanie surowym

jest trujący tak samo, jak piestrzenica kasz
tanowata.

Uwagi ogólne: duży rodzaj Helvella odznacza
się gładkimi zarodnikami z wielką kroplą ole

ju. Systematyka wielu gatunków nie jest jesz
cze dostatecznie wyjaśniona. Crispus znaczy
„kędzierzawy".

Piestrzyca kędzierzawa Helvella crispa (scop.) FR.

272

Uchówka ośla Otidea onotica (PERS.) FUCKEL

Wygląd: owocnik może dochodzić do wysoko
ści 8 (10) cm i 6 cm szerokości, a kształtem

przypominać ośle ucho; brzegi wzniesionego

owocnika pozostają mniej lub bardziej zwinię
te. Płodna strona wewnętrzna jest gładka, ze
wnętrzna lekko lepko omączona, pod spodem
trochę pomarszczona, Z zewnątrz grzyb ma
piękny kolor ochrowożółty, wewnątrz spo
strzec można lekko różowoczerwonawe za
barwienie. Miąższ białawy, cienki i łamliwy,

bez zapachu i smaku.

Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: uchówka ośla nie należy do
grzybów pospolitych, choć w Polsce w nie
których miejscach, np. w buczynach, występu
je dość często. Znajdowana jest w lasach liś
ciastych i iglastych na ziemi. Często wyrasta
w gęstych grupach latem i jesienią.
Możliwość popełnienia pomyłki: może być my
lona z innymi gatunkami z tego rodzaju. Uchó
wka ośla jest np. podobna do uchówki cyt-
rynowożółtej (0. concinna) - tutaj widać na

Wygląd: wyrośnięty owocnik mierzy do 5 cm
wysokości i 3 cm szerokości, przeważnie jed
nak grzyby nie osiągają tych wymiarów; kszta
łtem przypominają nieco ucho zająca, jednak
bywają także zbliżone kształtem do pucharka.
Przeważnie można spotkać owocniki trąbko-
wate z jednej strony rozcięte wzdłuż, od góry
rozszerzone, z brzegami zawiniętymi lub pod
winiętymi, ku dołowi zbiegające mniej lub bar
dziej ostro, z krótkim trzonem, gładkie lub
trochę żebrowane. Strona wewnętrzna zawie
rająca warstwę zarodnikonośną jest rdzawo-
żółta lub rdzawobrunatna, warstwa zewnętrz
na żółtobrunatnoochrowa i bardzo delikatnie
lepko omączona. Miąższ woskowaty i łamliwy,
rdzawożółty lub cynamonowobrunatny, bez
specjalnego zapachu i smaku.
Wysyp zarodników: białawy.

Występowanie: uchówka zajęcza rośnie prze
de wszystkim w górskich lasach iglastych, na
glebach kwaśnych, gdzie grzyb pojawia się
między ściółką szpilkową i na miejscach poro
śniętych mchami. Wyrasta tam w ściśniętych,

zewnątrz lekką różnicę w ubarwieniu, którą

najlepiej można ustalić podczas bezpośred
niego porównania. Grzyb ten rośnie w lasach
liściastych pod bukami, na glebie porośniętej
mchami i jest znacznie mniejszy. Uchówka
ślimakowata (0. cochleata) jest zabarwiona
bardziej żółtobrązowo lub ciemnobrązowo
i bardziej przypomina kształtem miseczkę.

Wiele z tych uchówek można oznaczyć bez
błędnie tylko pod mikroskopem.
Zastosowanie: w krajach południowych bez
obawy zbiera się te grzyby w celach spożyw
czych. Tam, gdzie występują rzadko, należy je

raczej chronić.

Uwagi ogólne: rodzaj uchówka (Otidea) został
podzielony na 11 trudnych do rozpoznania ga
tunków. Pewniejsze oznaczenie jest w więk
szości przypadków niemożliwe bez dokład
niejszego przestudiowania odpowiednich cech
pod mikroskopem. Onotica znaczy „jak ośle
ucho".

małych grupach, rzadko pojedynczo, od lipca
do listopada.
Możliwość popełnienia pomyłki: istnieje sze
reg gatunków blisko spokrewnionych z uchów
ka zajęczą, bardzo trudnych do rozróżnienia:
na przykład opisana wyżej uchówka ośla (0.
onotica) lub 0. abietina, rzadki grzyb występu

jący w iglastych lasach górskich. Jest on prze
ważnie mniejszy, ma wewnętrzną warstwę za

barwioną na kolor pomarańczowoczerwona-
wobrunatny i jaśniejszą warstwę zewnętrzną.

0. alutacea rośnie w lasach liściastych, nie

ma wyraźnego kształtu ucha, jest koloru ciem
nej gliny lub szarobrudnobrunatna, z zewnątrz

jaśniejsza. Rzadka uchówka ślimakowata (0.

cochleata) rośnie na pokrytej mchem ziem
leśnej, ma brzeg podwinięty i karbowany. Ró
wnież niektóre czarki wyglądają podobnie.

Zastosowanie: grzyb wprawdzie jest jadalny,
ale ze względu na rzadkość występowania
należy go chronić.
Uwagi ogólne: leporina znaczy „zajęcza".

Uchówka zajęcza Otidea leporina (BATSCH.) FUCKEL «H=)

274

Patyczka lepka Leotia lubrica PERS.

Wygląd: owocniki'wyraźnie podzielone na ka
pelusik i trzon, wysokość na 3-8 cm. Kapelusi

ki o średnicy 1-2 cm są galaretowate, mają
kolor żółty, zielonkawożólty lub oliwkowy, gdy
wyschnięte - prawie czarny; nieregularnie
okrągławo spłaszczone, nierówno pogarbione
lub pępkowato zagłębione, z silnie ku dołowi
podwiniętymi, pofałdowanymi brzegami,
z wierzchu śluzowato śliskie, od spodu gład
kie. Warstwa zarodnikonośna znajduje się na
wierzchniej stronie kapelusika. Trzon wysoko

ści 2-6 cm, grubości 0,3-0,5 cm, cytrynowożół-
ty lub złotożółty, później cynamonowobrunat-
ny, ziarnisto szorstki, rurkowaty lub ściśnięty,

niekiedy z podłużnymi bruzdami lub z jam-
kowatymi zagłębieniami, początkowo pełny,
później pusty i wypełniony śluzem, przeważ
nie szeroko przechodzący w kapelusik. Gala
retowaty, białożółtawy miąższ ma lekko stęch-

ły zapach i mdły smak.
Wysyp zarodników: białożółtawy.
Występowanie: ten prawie nie dający się po
mylić z innymi grzyb pojawia się od lipca do

Wygląd: Owocnik tego cenionego grzyba jest

kulisty lub nieregularnie bulwiasty, bardzo ró
żnej wielkości, przeważnie średnicy od 2 do
9 cm. Powierzchnia pokryta brodawkami mniej
lub bardziej płaskimi, piramidowatymi, czte
ro-, pięcie- lub sześciokątnymi. Początkowo

warstwa zewnętrzna jest czerwonawobrunat-

na, później czarna. Miąższ (gleba) u młodych

osobników szarawy, beżowoczerwonawy,
w miarę dojrzewania staje się sadzowatoczar-
ny. Na przekroju poprzecznym można zauwa
żyć wyraźnie białawe lub rdzawe żyłki lub
wielokrotnie rozszczepione rozgałęzienia, któ
re nadają wnętrzu wygląd marmurkowaty. Te
żyłki powstają przez wypełnianie komórkami
strzępek (hypha) pustych przestrzeni między
warstwami zarodnikonośnymi. Trufla ta ma
bardzo silny, aromatyczny zapach.
Wysyp zarodników: czarny.
Występowanie: trufla czarnozarodnikowa roś
nie pod ziemią w symbiozie z drzewami liś
ciastymi, przede wszystkim z dębami, na gle
bach bogatych w wapienie, w obszarze krajów

października gromadnie, często w wiązkach,
na mokrych glinach prawie we wszystkich ty
pach lasów; najchętniej w wilgotnych lasach
bukowo-mieszanych, ale również i w lasach
iglastych i na bagnach. Patyczka lepka jest
pospolita w Europie od morza po góry, w Po
lsce dość częsta. Niestety na osuszanych tere
nach staje się coraz rzadsza.
Możliwość popełnienia pomyłki: przede wszy
stkim z hełmikiem okrągławym (Cudonia cir-
cinans), który jednak jest bardziej żółty i ma
kapelusik nie galaretowaty. Pomylenie z paty
czka czarnozieloną [L atrowens] nie jest mo
żliwe ze względu na różnice w zabarwieniu.
Zastosowanie: wprawdzie jadalny, ale mało
wydajny: na dodatek galaretowaty miąższ ma
mdły smak.

Uwagi ogólne: patyczka należy do klasy wore-
czniaków (Ascomycetes), do której należą ró
wnież smardze. Lubrica znaczy „lepka, ślis
ka".

•e

śródziemnomorskich, a szczególnie w połu
dniowej i środkowej Francji. Na północ od Alp
jeszcze nie została znaleziona.
Możliwość popełnienia pomyłki: grzyb ten mo
żna pomylić z innymi podobnymi truflami. Ró
wnież jadalna trufla letnia (7". aestiwm] rośnie
w próchnicy gleb wapiennych pod różnymi
drzewami liściastymi, rzadziej pod sosnami
i jałowcami. Pokryta jest większymi piramido-
kształtnymi garbkami i pojawia się od sierpnia
do grudnia.

Zastosowanie: bardzo ceniony grzyb jadalny,
nazywany „czarnym diamentem stołu".
Uwagi ogólne: liczne gatunki trufli należą
w obrębie klasy grzybów do workowców [As

comycetes] i przeważnie wyrastają pod zie
mią na głębokości od kilku centymetrów do

pół metra. Zarodniki uwalniają się przez roze
rwanie warstwy zarodnikonośnej. Grzyby
przeważnie wydzielają bardzo intensywny za
pach, zauważany szczególnie przez dziki, któ
re je wygrzebują i w ten sposób przyczyniają
się do ich rozprzestrzenienia.

Trufla czarnozarodnikiwa Tuber melanosporum VITT,

276

Dzieżka pomarańczowa Aleuria aurantia (FR.) FUCK.

•©_

Wygląd: dojrzałe owocniki osiągają średnicę
2-10 cm, mtode są mniej lub bardziej półkulis-
te, później miseczkowate z brzegiem zagię
tym, nieowlosionym, stare- nieregularnie pła
skie lub faliście, płatowato rozpostarte. Gład
ka warstwa zarodnikonośna na stronie we
wnętrznej ma kolor żółtopomarańczowy lub
jaskrawy pomarańczowoczerwony, natomiast
strona zewnętrzna jest bledsza, białawo omą-

czona, co szczególnie wyraźnie widać na su
chych owocnikach. Dzieźki wyrastają, przewa
żnie bez trzonu, bezpośrednio z podłoża. Wo
skowaty miąższ prawie nie zasługuje na to

miano: jest cienki i bardzo łamliwy, bez spec

jalnego zapachu i smaku.
Wysyp zarodników: bezbarwny.
Występowanie: grzyb szeroko rozpowszech

niony, w Polsce średnio pospolity; pojawia się
od lipca do października, w niektórych okoli

cach można go znaleźć już od maja, szczegól
nie bujny w latach o wilgotnej pogodzie; wyra
sta często po kilka osobników lub w gęstych,
darnistych grupach wzdłuż piaszczystych dróg

Wygląd: przedstawiamy tu jedną z najpiękniej
szych i najbardziej frapujących czarek, znale
zienie której sprawia radość każdemu znawcy
grzybów, gdyż to cacko nie należy do częst
szych grzybów leśnych. Z początkowo puchar-
kowatego grzybka rozwija się mniej więcej
kubkowaty lub miseczkowaty owocnik o śred
nicy między 1 a 7 cm. Warstwa zarodnikonoś
na jest jaskrawo cynobrowopomarańczowo-
czerwona, a zewnętrzna, płoną strona, jest
różowa lub słabo ochrowa z bardzo drobną,
białawą, kosmkowatą ziarnistością. Jeśli deli
katnie wykręcić grzyb z miejsca wyrastania
można zauważyć, że ma on mały, krótki (a
niekiedy bardzo długi) trzon, tak że kształtem
przypomina kielich do szampana. Miąższ jest
woskowy, łykowaty i bez specjalnego zapachu
i smaku.

Wysyp zarodników: białawy.
Występowanie: można go znaleźć prawie we
wszystkich krajach europejskich; niezbyt częs
ty. Wyrasta w wilgotnych miejscach na obu
marłych, często pokrytych mchem gałązkach

leśnych, na odłogach i karczowiskach, na po
gorzeliskach: w ogóle wybiera gleby surowe,
gliniasto-piaszczyste, zawierające krzemion
kę, w lasach i poza nimi, również między

trawą i roślinami zielnymi.
Możliwość popełnienia pomyłki: wielkość, bar
wa i miejsce występowania pozwalają łatwo

rozpoznać ten rzucający się w oczy grzyb.

Wprawdzie istnieje jeszcze szereg mniejszych
dzieżek o podobnym zabarwieniu, ale prawie
żadna nie osiąga średnicy 2 cm. Poza tym

mają one wszystkie mniej lub bardziej wyraź
ne włoski na brzegach lub przynajmniej ciem
niej zabarwione strefy brzegowe, czego nie
ma u dzieźki pomarańczowej.

Zastosowanie: wprawdzie dzieżka pomarań
czowa jest jadalna, w odpowiednich ilościach

nawet nadaje się na sałatki, jednak przyjem
ność oglądania tego wspaniałego wachlarza
barw w przyrodzie powinna skłaniać raczej do
pozostawienia tych grzybów w lesie.
Uwagi ogólne: aurantia po łacinie znaczy „po
marańczowa".

•e

drzew liściastych zwykle w czasie topnienia
śniegów, pojedynczo lub w grupkach.
Możliwość popełnienia pomyłki: aktualnie są
prowadzone badania systematyczne nad ro
dzajem Sarcoscyphai przypuszczalnie nastąpi
wydzielenie nowych gatunków. W przypadku
opisanego powyżej grzyba mamy prawdopo
dobnie do czynienia z gatunkiem zbiorowym:
składające się na niego gatunki prawdopodob
nie różnią się zarówno cechami mikroskopo
wymi, jak i wyborem podłoża i, przypuszczal
nie, zasiedlają własne areały. Jedna popula
cja jest wyraźnie związana z lipami, inna z ol

chami, klonami, wierzbami i wiązami. Poza
tym niedoświadczony zbieracz grzybów mo
że pomylić z tym gatunkiem inne czerwone
czarki.

Zastosowanie: jadalna, lecz zasługuje na
ochronę.
Uwagi ogólne: rodzina Sarcoscyphaceae obej
muje w Europie tylko 7 rodzajów liczących
razem około tuzina gatunków; wszystkie rzad
kie. Coccinea znaczy ,,szkarłatnoczerwona".

Czarka szkarłatna Sarcoscypha coccinea (FR.) LAMB. S.L

278

Zbieranie grzybów

Grzyby odgrywają ważną ekologicznie rolę

nie tylko w krążeniu materii w przyrodzie,

lecz również w funkcjonowaniu różnorod

nych zbiorowisk roślinnych. Wiele proce

sów życiowych odbywa się w ukryciu; ma

to miejsce szczególnie u grzybów. Widocz

ne są u nich jedynie owocniki, które wy

twarzając zarodniki przyczyniają się istot

nie do zachowania gatunku.

Nie należy zbierać wszystkiego, co, jak

się wydaje, może być jedzone, a brać

tylko tyle grzybów jadalnych, ile potrzeba

na posiłek. Ostatnio dużo mówi się o ska

żeniu metalami ciężkimi naszych dziko ro

snących grzybów, nawet tych pochodzą

cych z rejonów odległych od dróg i ośrod

ków przemysłowych. Powinno to po

wstrzymywać od masowego ich spożywa

nia. Należy także mieć na uwadze ochro

nę bardzo rzadkich, choćby nawet nadają

cych się do spożycia gatunków, a niejada

lne lub trujące uznać za godne ochrony

twory przyrody.

Obserwacje terenowe i doświadczenie mi

tologów wskazują, że większość zbieraczy

grzybów postępuje niewłaściwie. Nasilają

ce się w ostatnich latach zatrucia grzyba

mi, z których niemało kończy się śmiercią,

potwierdzają ten osąd.

Kto namiętnie i niedbale zbiera grzyby, nie

potrafi ich prawidłowo oznaczyć, temu gro

zi poważne niebezpieczeństwo. Najważ

niejszą częścią wyposażenia jest właściwy

pojemnik na grzyby. Torba plastikowa nie

spełnia tego zadania! Zebrane grzyby żyją

dalej i również w pojemniku zachodzi

u nich przemiana materii. W torbie plas

tikowej wydzielana przez grzyby wilgoć

może parować tylko w nieznacznym stop

niu. Już nawet temperatury typowe dla lata

i jesieni powodują w nieprzewiewnej torbie

wzrost temperatury i wilgotności, które

znacznie przyspieszają rozkład tkanki

grzybów. Procesy te są początkowo słabo

zauważalne gołym okiem. Gdy jednak zbie

racz sięgnie po pewnym czasie do torby,

może w niej łatwo stwierdzić wzrost tem

peratury.

Następną wadą torby plastikowej jest to, że

powoduje zgniatanie się grzybów. Przede

wszystkim dolna ich warstwa niszczy się

podczas transportu pod ciężarem leżących

na niej egzemplarzy. Zgniecione grzyby

wraz z wyparowywaną i obficie zawartą

w tkankach wodą zamieniają się szybko

w papkę. Spożycie tak potraktowanych

grzybów może się nieprzyjemnie odbić na

zdrowiu.

Koszyk wiklinowy spełnia wszystkie wyma

gania stawiane pojemnikowi odpowiednie

mu do zbierania grzybów, przede wszyst

kim dlatego, że jest on przewiewny i nie

uciska. Tacki, które otrzymuje się przy za

kupie owoców, mogą służyć do oddzielano-

ia w koszu poszczególnych gatunków.

Już ze względu na rolę grzybów w przyro

dzie należy powstrzymać się od zbierania

okazów przejrzałych i starych lub zaatako

wanych przez larwy owadów („robaczy-

wych"). Pozornie bez zarzutu wyglądające

borowiki lub inne grzyby mogą skrywać

„ruchliwe życie wewnętrzne": dlatego roz

cinanie grzyba na miejscu zapobiega roz

czarowaniu w domu. Jeśli traktuje się zbie

ranie grzybów jako przyjemność, powinno

się wkładać do kosza jedynie nie uszko

dzone okazy. Jeśli jesteście Państwo miło

śnikami przyrody, nie popełniajcie wielkie

go grzechu przeciw naturze - nie zbieraj

cie, nie wygrzebujcie bardzo

młodych, często mniejszych od paznokcia,

cennych grzybków takich, jak pieprzniki

280

czy borowiki. Ten, kto to robi, przyczynia

się do niszczenia flory grzybowej. Jeśli

interesują Państwa tylko grzyby zbierane

w celach kulinarnych, proszę wziąć sobie

do serca następujące wskazanie:

zbierajcie tytko grzyby w dobrym stanie

i tytko te, które znacie!

Zbieracz grzybów „spożywczych" odcina

swe dobrze rozpoznane znalezisko krót

kim, ostrym nożykiem tuż przy ziemi. Pa

nujące od dawna przekonanie, że resztki

obciętego grzyba, pozostałe z grzybnią

w glebie, gniją i przez to szkodzą, okazało

się niesłuszne. Owocniki grzybów nie ze

branych lub nadgryzionych przez zwierzę

ta gniją i rozkładają się w przyrodzie od

milionów lat - bez szkody dla trwałości

gatunku. Odbudowa materii organicznej

przez gnicie i rozkład jest naturalnym i ko

niecznym procesem nie wpływającym ne

gatywnie na zdrowe organizmy.

W celu dokładnego oznaczenia nie znanych

gatunków grzybów poleca się wziąć ze so

bą do domu lub pokazać dobremu znawcy

dwa do czterech grzybów w różnym wieku,

a wśród nich choćby jeden dobrze wykształ

cony egzemplarz. Niektórzy zbieracze zgar

niają całe zasoby „podejrzanych" grzybów

z zamiarem oznaczenia ich w domu i ewen

tualnego wykorzystania. Nasilanie się takie

go błędnego postępowania może doprowa

dzić do ogólnego zakazu zbierania grzy

bów. Nie znane owocniki, które chciałoby

się wziąć do zidentyfikowania, należy deli

katnie wyjąć z podłoża, przy czym np. chwy

cić ręką owocnik i ostrożnie go wykręcić.

Większe grzyby należy uwalniać ostrożnie

pomagając sobie nożem. Powstały w glebie

otwór należy zakryć próchnicą, liśćmi lub

ściółką, ponieważ w przeciwnym razie grzy

bnia w tym miejscu przeschnie i ulegnie

uszkodzeniu.

Grzybów, które chcecie później oznaczyć,

nie dotykajcie niepotrzebnie. Ważne cechy

rozpoznawcze, jak odcienie barw i właś

ciwości trzonu czy kapelusza mogą być

łatwo zniszczone lub, przy niefachowym

obchodzeniu się z nimi, z trudem rozpo

znawalne. Do oddzielenia nie znanych

grzybów od znanych może świetnie posłu

żyć pojemniczek szybko zrobiony z folii

aluminiowej lub tacka z przykrywką.

Określenie gatunków grzybów może spra

wić wiele trudności, które nie zawsze da

dzą się rozwiązać. Laicy często sądzą, że

będą mogli oznaczyć znalezione przez sie

bie owocniki na podstawie obrazka w ksią

żce. Nie czytają przy tym wcale (lub tylko

pobieżnie) tekstów wprowadzających i opi

sów umieszczonych obok ilustracji. Takie

postępowanie jest pewnego rodzaju rulet

ką, która może się skończyć nieszczęś

ciem! Proszę uważnie przestudiować opis

cech gatunku i porównać ze znalezionym

grzybem!Często w obrębie rodzaju istnieje

wiele gatunków, czasami bardzo do siebie

podobnych: wówczas trzeba uwzględnić

wszystkie podane w książce pomocnicze

informacje, również dane na temat miejsca

występowania, ponieważ wiele gatunków

tym właśnie różni się między sobą.

Dlatego oznaczanie grzyba rozpoczyna się

zaraz po znalezieniu od ustalenia miejsca

występowania. Z drugiej strony w terenie

ma się zbyt mało czasu na całkowicie pew

ne oznaczenie, w domu prawdopodobnie

mamy do dyspozycji więcej literatury lub

fachowy poradnik. W związku z tym poważ

ny zbieracz bierze ze sobą na wycieczkę

papier i ołówek. Obecnie istnieją także

małe, podręczne notatniki elektroniczne

ułatwiające zapiski.

Ważniejsze dane dotyczą podłoża, na któ

rym grzyb znaleziono: specjalista mówi

281

o substracie, z którego wyrasta owocnik

- może to być ziemia, rozkładające się

liście, ściółka pod drzewami iglastymi,

martwe drewno lub żywe drzewo, odchody

zwierzęce; mogą to być resztki roślin lub

części martwych zwierząt. Następnie po

winni Państwo przyjąć i ustalić, w jakim

typie lasu, pod jakim drzewem (partner

mikoryzy?), w pobliżu jakich krzewów

grzyb ten rośnie. Trzeba przy tym zwrócić

uwagę na otoczenie: czy miejsce występo

wania było suche, czy mokre?

Przy danych dotyczących występowania

grzyba powinno się wyjaśnić ogólnie typ

gleby w danym miejscu: czy mamy do czy

nienia z glebą kwaśną (ubogą w wapienie),

czy alkaliczną (zasadową), a więc bogatą

w związki wapnia. Działkowiczowi i rolni

kowi takie pojęcia są znane: wyrażają się

one w tak zwanym odczynie gleby (pH). Dla

zaawansowanego zbieracza grzybów,

a przede wszystkim dla specjalisty, który

interesuje się grzybami nie tylko w celach

spożywczych, znajomość typu gleby stano

wi ważną przesłankę dla pewniejszego

oznaczenia gatunku. Niektóre gatunki grzy

bów są kwasolubne, inne zasadolubne. Za

przykłady mogą służyć: zasadolubny maś

lak lepki (Suillus aeruginascens) żyjący

w mikoryzie z modrzewiem, natomiast go-

ryczaka żółciowego (Tylopilus fel/eus)

znajduje się na glebach ubogich w wapie

nie i substancje odżywcze, a więc na kwaś

nych glebach różnych zbiorowisk leśnych.

Na podłożu wapiennym ma się z reguły do

czynienia z glebami zasadowymi, na pias

kowcach i skałach krzemiankowych -z gle

bami ubogimi w wapienie, raczej kwaśny

mi. Gleba torfowiska wysokiego jest kwaś

na; to samo dotyczy górnej warstwy gleby

monokultur iglastych.

Szereg dziko rosnących roślin wskazuje

właściwości glebowe swego miejsca wy
stępowania - nazywa się je więc roślinami
wskaźnikowymi. Tak więc wawrzynek,
przylaszczka i podbiał są wskaźnikami wa
pieni, a szczawik zajęczy, czarna jagoda
i wiele roślin z rodziny wrzosowatych
wskazują gleby kwaśne.
Jako świadomi zbieracze grzybów powinni
Państwo znać ważniejsze gatunki naszych
drzew, a wśród nich przede wszystkim par
tnerów symbiozy z grzybami jadalnymi.

Wartość pokarmowa

Niekiedy można znaleźć gatunki grzybów

opisywane raz jako jadalne, a kiedy indziej

jako niejadajne. Poczucie smaku u różnych

ludzi bywa niejednakowe. Niektórzy oce

niają zapach lub smak danego grzyba jako

przyjemny, inni jako nieprzyjemny. Jako

przykład może służyć mniej lub bardziej

silny zapach i smak mąki u majówki wio

sennej (Calocybe gambosa). Natomiast

musi zbieracza grzybów wprawiać w za

kłopotanie fakt, że gatunek tradycyjnie

uznawany za jadalny albo nawet handlowy,

w jakiejś książce jest podawany jako trują

cy albo bardzo trujący. Przy niezgodnych

danych proszę zwracać uwagę na rok wy

dania książki o grzybach.

Rozpatrywanie nie wyjaśnionych przypad

ków śmiertelnych i związane z tym badania

prowadzą do nowych odkryć i do niezwykle

zdumiewających nieraz zmian w ocenie

przydatności gatunku. Coś takiego zdarzy

ło się w przypadku krowiaka podwiniętego

(Paxillus involutus).

Wreszcie niektóre grzyby są przez wiele

osób dobrze znoszone, przez inne zaś

źle. Opieńka miodowa, bardzo często

zbierany grzyb jadalny, może u niektórych

wrażliwych osób wywoływać rozstrój jeli

towy.

282

Zatrucia grzybami

Przy pierwszych objawach zatrucia grzyba

mi należy natychmiast wezwać pomoc le

karską!

Od zjedzenia grzyba do wystąpienia pierw

szych objawów zatrucia może upłynąć 15

minut, 48 godzin lub wiele dni. Przy za

truciu grzybami nie ma ogólnie stosowanej

recepty, żadnego na własną rękę stosowa

nego środka zaradczego. Wymioty mogą

pomóc tylko wówczas, gdy trujący grzyb

znajduje się jeszcze w żołądku.

Aby pomoc lekarska mogła być skuteczna

ważne jest rozpoznanie trucizny. Resztki po

zostałe po czyszczeniu grzybów i resztki je

dzenia, a również suszone grzyby należy, o

ile to tylko jest możliwe pokazać specjaliście.

Troska o środowisko podczas zbierania

grzybów

Na terenach rezerwatów i parków narodo

wych nie wolno schodzić z wyznaczonych

tras. Pozostałe lasy i pola są zwykle ogól

nie dostępne; miłośnicy przyrody mają

szansę obserwowania wolno żyjących dzi

kich zwierząt, których obszar występowa

nia jest ciągle narażony na ludzką ingeren

cję, dotkliwie zakłócającą rytm ich życia.

Bez wątpienia zbierający grzyby stanowią

kolejne obciążenie dla zwierzyny leśnej.

Czasami należałoby zrezygnować z wcho

dzenia w głębiej położone leśne ostępy.

Dobre przykłady i wyjaśnianie powinny po

skutkować, zanim ustawowo zostanie ogra

niczony dostęp do większości lasów.

283

Autorzy fotografii

T. Angermayer: s. 215 d.1.; Koster: s. 27

g.p., 43 d., 131 d.; Ptletschinger: s. 111 g.p.;
Reinhrd: s. 263 d.; K. Baumann: s. 73 d.,
109 g.p., 153 d „ 183 d „ 193 g„ 197 d „ 247
d.; Hau^mann: 37 g.l., 37 g.p., 105 d„ 205
d„ 211 g.; Bio-lnfo: Schork: s. 135 d.p., 245

g.; X. Finkenzeller: s. 17 d., 21 g.l., 21 Ś.I.,
23 d.l., 25 g.l. 25 d.l., 27 d.l., 27 s.l., 27 d.p.,
31 g.l., 31 d.l., 31 d.p., 33 d „ 35 Ś.I., 35 ś.p.,
41 g.l., 45 d „ 47 g.l., 47 d., 49 d., 51 g.l., 53
d „ 57 g.. 61 d., 65 d„ 67 g „ 69 g „ 71 d„ 77
g . , 7 9 d „ 83 d„ 85 g., 91 d., 97 g., 97 g.l., 99
d.l., 101 g„ 101 d„ 103 g., 105 g„ 107 g.l.,

107 d.l., 107 d.p., 109 d.l., 109 d.p., 111 d.,
113 d., 117 g., 121 g.p., 121 d„ 123 g., 127
g., 127 d., 131 g.l., 131 g.p., 133 g., 133 d.p.,
143 d., 147 d.l., 147 d.p., 165 g.p., 171 g.l.,

175 d „ 179 g., 179 d „ 185 g„ 187 g.l., 187
g.p., 187 d.l., 189 g., 189 d„ 191g., 191 d.,
195 g.l., 195 d.p., 197 g.p., 201 g., 201 d.,
203 g., 205 g„ 207 g.l., 207 d„ 211 d.l., 215
g., 217 g„ 219 g.l., 219 d.l., 221 d., 225 g „
225 d., 227 d., 229 d.l., 231 g., 231 d„ 237 g „
239 g., 241 d.l., 243 d.p., 249 g., 249 d„ 251
g„ 251 d., 253 d.. 255 d„ 259 g.p., 261 g.,
263 g.p., 265 d„ 267 g., 267 d., 277 g . l , 277
g.p., 277 d., 279 g.; G. Fuschs: s. 35 g.p., 41
g.p., 79 g., 117 d„ 243 g., 255 g., 257 d.; E.
Garnweidner: s. 33 g.l. 63 g„ 65 g„ 67 d„ 89
g., 89 d„ 97 d„ 129 g., 139 g., 145 g., 149 d.,

151 g„ 153 g„ 169 g„ 169 d„ 223 d„ 229
d.p., 239 d.; R. Gebhard: s. 259 g.l. H.
Griinert: s. 19 g.l., 19 d.p., 19 g.p, 23 d.p., 45
d , 47 g.p., 49 g„ 51 g.p., 53 g„ 55 d., 57 d , 59
d„ 61 g„ 71 g„ 75 g., 85 d„ 93 g., 97 g.p., 113
g„ 115 d.l., 115 d.p., 119 g.l., 133 d.l., 139 d.,

141 d., 143 g., 145 d.p., 147 g., 149 g„ 151 d„

155 d„ 157 d., 163 g., 163 d„ 187 d.p., 197 g.l.,
199 g„ 199 d., 213 g., 213 d., 223 g., 229 g., 233
d„ 235 g„ 241 g., 247 g., 271 g.l., 273 d„ W.
Jurkeit: s. 171 d.; H. Heppner: s. 25 d.p., 59
g.p., 123 d., 125 d„ 177 g.l., 177 g.p., 233 g„
235 d.l, 235 d.p, 241 d.p, 261 d.; W Layer: s.
29 g, 115 g.l, 181 g.; Bildagentur J. Linden-
burger: s. 35 g.l. 73 g, 87 d, 99 g, 165 g.l, 165
d, 167 g, 219 g.p, 253 g, 257 g, Jaca-

na/Chaumeton: s. 107 g.p, 141 g, Jaca-
na/Champroux: s. 279 d, Jacana/Kónig: s. 135
g.p, 155 g.; Jacana /Lacoste: s. 41 d.; Jaca-
na/Nardin: s. 21 d, 39 g, 167 d.; Jacana/Nief
s. 99 d.p, Jacana/Ruffier-Lanche: s. 183 g.:

Brosette: s. 243 d.l.; Pforr. s. 245 d.; Naturall
History Photographic Agency: Cambidge: s
263 g.l, 273 g, Hawkes: s. 33 g.p.; Pres-

ton-Mafham: s. 95 g, 111 g.l, 219 d.p, 269

g.p, 275 d.; Tanes: s. 37 d, 259 d.; Agence
Naturę s. 277 d.; Dr J. Nittinger: s. 137 g.; M.
Pforr s. 31 g.p, 35 d, 109 g.l, 119 d, 121 g.l.,

125 g, 129 d , 159 g, 173 d, 177 d, 269 g.l..
269 d.; W. Pilz s. 195 d.l. 203 d, 211 d.p, 271
d.; Bildagentur H. Prenzel: Lederer: s. 39 d.l,
39 d.p, 43 g, 91 g.l, 135 d.l, 265 g.; Weinland:
s. 25 g.p.; H. Schrempp: s. 17 g, 19 d.l, 21
g.p, 23 g, 51 d, 55 g, 59 g.l, 63 d , 69 d„ 75
d, 81 g, 81 d, 83 g, 91 g.p, 93 d, 95 d , 103
d, 115 g.p, 119 g.p, 135 g.l, 137 d , 145 d.l..

157 g, 159 d , 161 g , 161 d , 171 g.p, 173 g,
175 g , 185 d , 193 d, 195 g.p, 207 g.p, 209 g,
209 d , 215 d.p, 217 d, 227 g, 271 g.p, 275 g,
R. Spónlein: s. 283, G. Synatzchke: s. 29 d,
181 d, 221 g, 237 d. (Skróty: d. - na dole, d.l.

- na dole po lewej, d.p. - na dole po prawej,

g. - na górze, g.l. - na górze po lewej, g.p.
- na górze po prawej, śr. - w środku, śr.l.
- w środku po lewej, śr.p. - w środku po

prawej).

284

Opisy gatunków - na oznaczonych stronach

Wykaz gatunków

Agaricus abruptibuibus 40

Agaricus anensis 38

Agaricus campesterK

Agaricus haemorrhoidarius 42

Agaricus maskae 36

Agaricus LangeiH

Agaricul placomyces 42

Agaricus silvaticusM

--var.pallensA2

Agaricus siivicola 40

Agaricus spissicau/is 36

Agaricus xanthoderma 38

Agrocybe aegeńta Mb

Agrocybe dura 116

Agrocybe paludosaWti

Agrocybe praecoxtfb

Aksamitka złota 120

Aibatretius confluens 230

Aibatreilus ovinus 230

AlbatreilussimiiisIZK

Aibatreilus subrubuscens 230

Aieuria aurantia 278

Amanita caesarea 20

Amanita citrina 16

-- var. alba W

Amanita codinae 18

Amanita crocea 25

Amanita echinocephala 18

Amanita iulva 26

Amanita muscaria 20

Amanita pantherina 22

- - var. abietum 22

Amanita pbailoidestt

Amanita porphyria 24

Amanita pseudorubescens 22

Amanita rubescensll

Amanita spissa 24

- - w. exceisa 24

- - var. va!ida2i

Amanita vaginata 26

Amanita vema 18

Amanita virosaM

Amanita vittadinii\%

AntburusarcheiM

Aseroe rubna 264

Armiralliella melleaW

Auricuiaria mesenterica 268

Bialokrowiak gorzki 88

Białokrowiak śnieżysty 88

Bielaczek owczy 230

Bielaczek pozrastany 230

Boczniak ostrygo waty 182

Boletinus caviceps 188.218

Boletus aestivalis 202

Boletus asiaticuslW

Boletus calopsusW&.M

Boletus edulis 202

Boletus erythropus 208, 210

Boletus Fechnen204

Boletus impolitus 208

Boletus Le-galiaelM

Boletus lupinuslM

Boletus luńdusM, 210

Boletus pinicola 204

- - var. fusconder 204

Boletus Quetetii2W

Boletus radicans 206

Boletus regius 204

Boletus rhodoxantbus 212,208

Boletus rbodopurpureus 212

Boletus satanas 208,212

Boletus speciosus 204

Boletus splendiduslM

Borowiec dęty 188,218

Borowik ceglastopory 208, 210

Borowik grubotrzonowy 206,206

Borowik korzeniasty 206

Borowik królewski 204

Borowik le-gaiowej 212

Borowik płowy 208

Borowik ponury 208,210

Borowik purpurowy 208, 212

Borowik sosnowy 204

Borowik szlachetny 202

Borowik szatański 208,212

Borowik usiatkowany 202

Buglossoporus puMnus 236

Buławka obcięta 242

Butawka pałeczkowata 242

Bulawka spłaszczona 242

Calocera viscosa 248

Caiocera comea 248

Calocybe gambosa 62, 86, 252,

256,258

Calvatia excipuiiformis 252, 256.

258

Calvatia liliacina 258

Caimlia utriformis 256,258

Camarophyilus pratensis 54

Camarophyllus angustilolius 54

Camaropbyllus Berkeleyanus 54

Cantbarelius cibarius 192

Cantbarelius tńesii W, m

Cantbarelius lutescensWi

Cantbarelius tubaeiormis 194

-- var. lutescens W

Cantbarelius xantbopus^4

Catatbeiasma imperiale 68

Cbalciporus amarellus2M

Cbalciporus piperatus 218

Calocybe gambosa 136

Cbroogompbus belveticus 186

- - ssp. befreticuslfó

- - ssp. tatrensisWb

Cbroogompbus mtiius 186

- - var. testaceusWG

Ciemnobiałka wiosenna 64

Clatbrus ruber 264

ClavariaZollingeri2bQ

Clavariadeipbus HguluslM

Clavańadelpbus pistillaris 242

Clavariadelpbus truncatus 242

Ciavuiina amethistina 250

Clawlina cristata 250

Clavulinacinerea25$

Clavulina rugosa 250

Clitocybe Alexandrii&i

Clitocybe claviceps 84

Clitocybe dealbata 56

Clitocybe flaccida 82

Clitocybe geotropa 80

Clitocybe gibba%2

Clitocybe maxima 80

Clitocybe nebularis 84

Clitocybe odora 80

Clitocybe pbyllopbiia 56

Ciitocybula iacerta\\2

Clitopbilus prunulus 56, 62

Coilybia acemta 96

Collybia butyracea 94

- - var. asema 94

Collybia confluens 96

Collybia dryopbiia 94

Collybia fusipes 92

Collybia bariolum 94

Collybia macuiata 92

Coilybia peronata 96

Coprinus aiopecia 134

Coprinus atramentarius 70,134

Coprinus comatus 132,134

Coprinus disseminatus 130

Coprinus micaceus 132

Coprinus picaceus 132

Coprinus truncorum 132

Cortinańus armillatus 154

-- var luteoornatus 154

Cortinańus auroturbinatus 150

Cortinańus boiaris142

Cortinańus camphoratus 144

Cortinańus cedretorum 150

Cońinańus collinitus 152

Cortinańus cailisteus 142

Cońinańus crassus 148

Cońinańus durissimus 144

Cońinańus tukus^

Cońinańus bercynicus%. 146

Cońinańus limoniusW, 142

Cońinańus mucifiuus 152

Cońinańus mucosus 152

Cońinańus nemorensis 146

Cońinańus odori)'er-150

Cońinańus orcbaleus 150

Cońinańus oreilanus 110, 140,

142

Cońinańus praestans 144

Cortinańus traganusl^, 144

- - var. fintimusW

- - var. odoratumWA

Cońinańus tńvialis 152

- - var. squamosipes^2

Cońinańus speciosissimus 140

Cońinańus wiecolorHb

-- var. marginata 146

- - var. iargiuscutusW

Cońinańus vańusMi

Cońinańus violaceus$&. 146

Craterellus cornucopioides 199

Cudonia cirinans 270

Cyatbus striatus 266

Cyathus olla 264

Cystoderma amiantinum 34

— t rugoso-reticulatumM

Cystoderma carcharias 34

Czarka szkarłatna 278

Czasznica oczko wata 256,258

Czasznica workowata 252, 256,

258

Czernidlak błyszczący 132

Czernidlak gromadny 130

Czernidlak kołpakowaty 132,134

Czernidlak pospolity 70,134

Czernidlak pstry 132

Czubajeczka cuchnąca 32

Czubajeczka orzechowa 30

Czubajeczka wełnista 30

Czubajka czerwieniejąca 28

Czubajka kania 28

Czubajka ogrodowa 28

Dermocybe cinnamonea 154

Dermocybe sanguinea 154

Dermocybe semisanguineattt

285

Dwupierścieniak cesarski 68

Dziezka pomarańczowa 278

Entoloma cyipeatum®

Entoloma madidum 60

Entoloma nidorosumtt

Entoloma nitidum 60

Entoloma sepiom $

Entoloma sinuatum®- ^

Entoloma verum 60

Fistuiina hepatica 236

Flammulina veiutipesM

- - var. ononidis 90

Fomes fomentarius 232

Fomitopsis pinicola 232

Fuligo septica 268

Galaretek kolczasty 266

Gaierina marginata\22

Gałęziak złocisty 244

Gałęziak blady 246

Gałeziak groniasty 248

Gałęziak strojny 246

Gałęziak żółty 246

Ganoderma iucidum 232

Gąska krowia 76,138

Gąska mydlana 16, 74

Gąska niekształtna 70

Gąska olbrzymia 68

Gąska pomarańczowa 78

Gąska rózgowata 70

Gąska siarkowa 72

Gąska tygrysowata 70

Gąska zielonka 72

Gąska zielonożółta 74

Gąska ziemista 70,76,

Gąsówka mglista 62, 84

Gąsówka naga 86

Gąsówka podwinięta 82

Geastrum sessile 260

Gęstoporek cynobrowy 236

Gołąbek błotny 166

Gołąbek brudnożółty 158

Gołąbek brunatny 156

Gołąbek cukrówka 160

Gołąbek gorzkomigdałowy 160

Gołąbek grynszpanowy 162

Gołąbek jadalny 168

Gołąbek jasnożółty 158

Gołąbek modrożółty 162

Gołąbek oliwkowy 160

Gołąbek Oueleta 156

Gołąbek rumiany 164

Gołąbek skromny 168

Gołąbek słodkawy 160

Gołąbek śliczny 164

Gołąbek śmierdzący 160

Gołąbek winny 166

Gołąbek wymiotny 156

Gołąbek zielonawy 162

Gołąbek złotawy 164

Gołąbek żółciowy 158

Gomphidius glutinosus 188

Gomphidtus roseus 224

Gomphidius macuiatus 188

Gomphus clavatus 196

Goryczak żółciowy 202

Gożdzieniec fioletowy 250

Gożdzieńczyk ametystowy 250

Gożdzieńczyk grzebieniasty 250

Gożdzieńczyk pomarszczony 250

Gożdzieńczyk popielaty 250

Grifota frondosa 23&

Grifola umbellata 238

Grzybieć kożlarzowaty 200

Grzybieć purpurowozarodnikowy

200

Grzybówka czysta 102,110

Grzybówka helmiasta 106

Grzybówka potażowa 104

Grzybówka skrzydiasta 108

Grzybówka szafranowa 108

Grzybówka ząbkowana 102

Grzybówka zgięta 106

Grzybówka złototrzonowa 104

Gwiazdosz frędzelkowany 260

Gyromitra esculenta 272

Gyromitra infuła 272

Gyromitra gigas 272

Hebeloma radicosum 130

Hekelia crispa 272

Heilvella lacunosa 272

Hełmik okrągławy 276

Helmówka obrzeżona 122

Hirneoia auricula-judae 268

Hubiak pospolity 232

Hydnum repandum 198, 230

-- var. rufcocens \§?>

Hygrocybe coccinea 44

Hygrocybe conica 46

Hygrocybe iaeta 46

Hygrocybe miniata 44

Hygrocybe nigrescenstt

Hygrocybe pisttacina 46

Hygrocybe punicea 44

Hygrophoropsis aurantiaca 192

Hygrophoropsis Morganie

Hygrophoropsis olida 192

Hygroporus agathosmus 52

Hygroporus camarophyllus 52

Hygroporus chrysodon 50

- - var. incarnatum 50

- - var. leucodon 50

Hygroporus erubescens 48

Hygroporus hyacinthus 52

Hygroporus leptorinus 50

Hygroporus marzuolus 52

Hygroporus nemoreus 50

Hygroporus persicolor 48

Hygroporus poetarum 48

Hygroporus pudorinus 48

Hygrophorus purpurescens 48

Hygroporus russula 48

Hypholoma capnoides 124

Hypholoma fasciculare 124

Hypholoma sublaterititum 126

Inocybe lastigiataWł

Inocybe patoullardi&i. 136

inocybe terrigena 138

Inonotus dryadeus 234

Klejek alpejski 186

Klejek lepki 186

Klejówka kleista 188

Klejówka różowa 224

Klejówka wysmukla 188

Klejówka plamista 188

Kotczak obłączasty 198,230

Kolczak rudawy 198

Kopułek takowy 54

Kożlarz babka 228

Kożlarz białawy 228

Kożlarz czarny 228

Kożlarz czerwony 226

Kożlarz dębowy 226

Kożlarz grabowy 228

Kożlarz różowiejący 228

Kożlarz sosnowy 226

Kożlarz świerkowy 226

Krowiak aksamitny 180

Krowiak podwinięty 180, 220,272

Krowiak włóknisty 180

Kubek ogrodowy 260

Kubek prążkowany 260

Kuehneromyces mutabilis 122,

126

Kwiatowiec australijski 264

Laccaria amethystina 110

Laccaria /accató 110

Laccaria proxima 110

Lactarius badiosanguineus 176

Lactarius blumii 174

Lactarius camphoratus 176

Lactarius glaucescens 170

Lactarius deliciosus 172

Lactarius deterrimus 172

Lactarius lignyotus 178

Lactarius necator178

Lactarius pergamentus 170

Lactarius picinus 178

Lactarius piperatus 170

Lactarius rutus 176

Lactarius scrobiculatus 174

Lactarius semisanguifluus 172

Lactarius sphagneti 172

Lactarius torminosus 172,174

Lactarius vetlereus\W

Lactarius voiemus 176

- - var. oedematopusWb

Laetiporus sulphureus 230

Lakownica lśniąca 232

Laków ka ametystowa 110

Lakówka pospolita 110

Langermannia gigantea25t

Leccinum atrospinatum 226

Leccinum aurantiacum 226

Leccinum griseum 228

Leccinum hoiopus 228

Leccinum meianeum 228

Leccinum oxydabile 228

Leccinum piceinum 226

Leccinum guercinum 226

Leccinum scabrum228

Leccinum miicoiorW,

Leccinum vulpinum 226

Lejek pomarańczowy 184

Lejkowiec dęty 196

Lejkowniczek pełnotrzonowy 196

Lejkówka buiawotrzonowa 84

Lejkówka lejkowata 82

Lejkówka olbrzymia 80

Lejkówka wonna 80

Lejkówka ziemnozwrotna 80

Lentinellus cochieatus^U

- - var. inoiens^U

Lentinellus omphaloides 184

Lentinellus vuipinus 184

Leotia iubrica 276

Leotia latrovirens 276

Lepiota aspera 30

Lepiota clypeoiaria 30

Lepiota cristata 32

Lepiota helveola 32

Lepiota ignivolvata 30

Lepiota ventriosospora 30

Lepista glawcocana 86

Lepista gilva%2

Lepista inversa 82

Lepista lentiginosa 82

Lepista nebuiaris 62,84

Lepista nuda 86

Leucopaxillus candidus 88

Leucopaxillus gentianeus 88

Leucopaxillus giganteus 88

286

Usówka pomarańczowa 192

Lycoperdon echinatum 254

Lycoperdon foetidum 252, 254

Lycoperdon molle 254

Lycoperdon perlatum 252. 256

Lycoperdon pyriforme 252

Lycoperdon umbrinum 254

Lyophyllum connatum 66

Lyophyilum fumosum 66

Lyophyllum loricatum 66

Łuskowiec jeleni 58

Luskwiak nastroszony 90, 118,

138

Luskwiak niszczący 120

Luskwiak złotawy 118

Łuszczak zmienny 122

Macrolepiota procera 28

Macroiepiota rhacodes 28

- - var hortensis 28

Majówka wiosenna 62,86,136

Marasmius androsaeus 100

Marasmius alliaceus 98

Marasmius BulliardiW

Marasmius epiphyilus 100

Marasmius oreades 102

Marasmius lupuletorum 102

Marasmius perforans 100

Marasmius prasiomus 98

Marasmius rameaiis 100

Marasmius scorodonius 98

Marasmius WynneiW

Maślaczek pieprzowy 218

Maślak lepki 220

Maślak limbowy 222,226

Maślak łagodny 222,226

Maślak pstry 224

Maślak sitarz 224

Maślak trydencki 220

Maślak ziarnisty 222

Maślak zwyczajny 220

Maślak żófty 220

Maślanka ceglasta 126

Maślanka łagodna 124,126

Maślanka wiązkowa 124

Mądziak malinowy 262

Mądziak psi 262

Megacoilybia platyphylla 112

Melanoleuca cognata 64

Melanoieuca grammopodia 64

Melanoleuca phajopodia 64

Meianophyiium echinatum 32

Melanophyllum eyrei Z2

Mitropa semiiibera 270

Mitrówka półwolna 270

Mleczaj biel 170

Mleczaj cńrząstka 170

Mleczaj ciemny 178

Mleczaj dołkowany 174

Mleczaj kamforowy 176

Mleczaj paskudnik 178

Mleczaj przydymiony 178

Mleczaj rudy 176

Mleczaj rydz 172

Mleczaj skórzasty 170

Mleczaj smaczny 176

Mleczaj świerkowy 172

Mleczaj wełnianka 172,174

Mleczaj zmienny 172

Monetka długotrzonowa 114

Monetka kleista 112

Monetka korzeniasta 114

Monetka szerokoblaszkowa 112

Morchella conica 270

Morchella elata 270

Morchella esculenta 270

Muchomor cesarski 20

Muchomor cytrynowy 16

Muchomor czerwonawy 22

Muchomor czerwony 20

Muchomor jadowity 16.18

Muchomor królewski 20

Muchomor mglejarka 18,26

Muchomor porfirowy 24

Muchomor plamisty 22

Muchomor rdzawobrązowy 26

Muchomor sromotnikowy 16,162

Muchomor twardawy 24

Muchomor wiosenny 18

Muchomor żółty 26

Mutinus caninus 262

Mutinus eiegans 262

Mutinus Rave!ii 2§2

Mycena aicalinaWt

Mycena crocataW

Mycena diosma 102

Mycena epipterygia 108

Mycena galericulata 106

Mycena haematopoda 108

Mycena inclinata 106

Mycena leptocephala 104

Mycena petianthina 102

Mycena puraVl2,110

Mycena RenatiM

Mycena rosea 102

Mycena sanguinoienta 108

3 yiridimarginataW

Okratek czerwony 264

OmphalotusoleariusIM

Opieńka miodowa 90

Otidea abietina 274

Otidea alutacea 21 i

Otidea cochleata 274

Otidea concinna 27 A

Otidea ieporina 2%, m

Otidea onotica 266.274

Oudemansiella mucida 112

Ozorek dębowy 236

Ozorkowiec dębowy 236

Patyczka czarnozielona 276

Patyczka lepka 276

Paxil/us atrotomentosus 180

Paxillus filamentosus 180

Paxiilus inYolutus 180.272

Pępownik przenikający 98

Phaeolepiota aurea 120

Phallus impudicus 262

Phallus Hadriani262

Pholiota adiposa 118

Pholiota aumellaW, 120

Pholiota destruens~\2G

Pholiota heteroclita 120

Pholiota squarrosaW

118,138

Phylloporus rhodoxanthus 190

Pieczarka bulwiasta 40

Pieczarka lśniąca 42

Pieczarka polna 38

Pieczarka polowa 38

Pieczarka zaroślowa 40

Pieczarka żółtawa 38

Pieniążek dębowy 94

Pieniążek maślany 94

Pieniążek palący 96

Pieniążek plamisty 92

Pieniążek pozrastany 96

Pieniążek wrzecionowaty 92

Pieprznik jadalny 192

Pieprznik szary 196

Pieprznik trąbkowy 194

Pieprznik żółtawy 194

Pierścieniak grynszpanowy 128

Pierścieniakpółkulisty126

Pierścieniak uprawny 128

Pierścieniak wybujały 128

Piestrzenica kasztanowata 272

Piestrzyca infulowata 272

Piestrzyca kasztanowata 272

Piestrzyca kędzierzawa 272

Piestrzyca olbrzymia 272

Piestrzyca zatokowa 272

Pięknoróg lepki 248

Pięknoróg szydiowaty 248

Piptoporus betulinuslM

Pleurotus eryngiiM2

PleurotusostreatusW2

Pleurotus pu/monarius 182

Piuteus atricapillus 58

Pluteus airomagrinatus 58

Piuteus ceninus 58

Piuteus roseipes 58

Plachełka kolpakowata 136.138

Płomykówka galaretowata 266

Pniarek obrzeżony 232

Pochwiak jedwabnikowy 54

Podblaszek przydymiony 66

Podblaszek twardoskórkowy 66

Podblaszek zrosły 66

Podgrzybek brunatny 180, 214

Podgrzybek obciętozarodnikowy

214

Podgrzybek zajączek 180. 190,

216

Podgrzybek złotawy 214,216

Podgrzybek żeberko waty 216

Połówka wczesna 116

Porek brzozowy 234

Poroblaszek żółtoczerwony 190

Porphyrellus porphyrosporus 200

Porphyrellus pseudoscaberlW

Psathyrelia hydrophila 122

Pseudocratereilus cinerus 196

Pseudocraterellus sinosus 196

Pseudohydnum gelatinosum 266

Purchawica olbrzymia 258

Purchawka brunatna 254

Purchawka chropowata 252, 256

Purchawka gruszkowata 252

Purchawka jeżowata 254

Pycnoporus cinnabarinus 244

Ramaria aurea 244

Ramaria botrytis 248

- - fm. musaecolor248

Ramaria flava2ł§

Ramaria flavobrunescens2tt

Ramaria formosa 246

Ramaria Largentii2U

Ramaria Mairei 246

Ramaria obtusissima 246

Ramaria rubipermanens 248

Ramariopsis pulchella 250

Rhodocybe munduia 56

Rosites caperatus 138

Roseiina clavariae 250

Rozczepka pospolita 240

Russula aeruginea 162

Russula alutacea 160

Russula amarissima 164

Russula aurata\U

Russula badia 156

Russula cyanoxantha 162

- - fm. peitereaui\%2

Russula elaeodesM

Russula emetica 156

- - var. betularum^

287

Russuia eryihropoda 166

Russula faginea 166

Russula fellea\5Z

Russula flara 158

/?i/ssi//a foetens 160

flussu/a graveolens 166

ft/ssu/a £"7sea 162

fli/ssu/a fl/otó 160

Russula integra 160

Russula laurocerasi 160

ft/ss(//a /ep/tfa 164

Russula ochroleuca 158

flj/ssff/a oimcea 160

Russula paiudosaM

Russula pascuaM

Russula pseudoinlegra 164

/tossi/te pueflar/s 168

Russula Queletii\tt

Russula rosacea 164

RusulasubfoelensM

Russula vescaM

Russula versicolorM, 170

flt/S5<//3 virescens 162

flussi/tó xerampelina 166

Rycerzyk czerwonozłoty 78

Sadówka podsadka 56, 62

Sarcodon amarescens 198

Sarcodon imbricalum 198, 200

Sarcodon scabrosusM

Sarcoscypha coccinea 278

Sarniak dachówkowaty 198,200

Sarniak gorzki 198

Schizophyllum commune 240

Scleroderma citrinum 256

Scleroderma verrucosum 256

Siatkolistrnaczugowaty 196

Skórzak cynamonowy 154

Skórzak krwisty 154

Skórnik szorstki 240

Skórzak purpurowoblaszkowy

154

Smardz jadainy 270

Smardz stożkowaty 270

Smardz wyniosły 270

Sparssis crispa 244

Sparssis nemeciiltA

Sromotnik bezwstydny 262

Sromotnik fiołkowy 262

Stereum hirsulum 240

Strobllomyces floccopus 200

Slropharia aeruginosa 128

Slropharia caerulea 128

Slropharia cyaneaVŁ%

Slropharia hornemani 128

128

Slropharia semiglobala 126

Slropharia stercoraria 126

StrzĘpiak ceglasty 86,136

Strzępiak strzępiasty 136

Sulllus aeruginascens 220

Suillus bovinus 224

Suillus coliinilus 222

Suillus flaws 220

5i////t/5 granulalus 222

Suillus Gwillei 220

Suillus luleus 220

Si//7/us nuechiiM

Suillus placidus 222,226

Suillus plorans 222.22f>

Suillus tridentinusm

Suillus yariegaius 224

Szmaciak galęzisty 244

Szyszkowiec luskowaty 200

Tęgoskór brodawkowany 256

Tęgoskór pospolity 256

Trametes versicolor2ZZ

Trameles żonata 238

Tremiscus helvelioides 266

Tricholoma alrosquamosum 76

Trichoioma aurantium 68,78

Tricholoma auratum 72

Tricholoma bufoneum 72

Trichoioma colossum 68

Tricholoma imbricalum 76

Tricholoma flavovirens!2

Tricholoma pardinum 70

Tricholoma portenosum 70

Tricholoma saponaceum 74

Tricholoma scalpturatum 70,76

Tricholoma sejunclum 16,74

Tricholoma subsejunctum 74

- - raf. coryphaeum 74

Trichoioma sulphureum 72

Tricholoma terreum 70,76

Tricholoma vaccinuml%, 138

Tricholoma virgatum 70

Tricholomopsis Cecora 78

Tricholomopsis rutilans 78

Trufla czamozarodnikowa 276

Trufla letnia 276

Ti/će/" aestivum 276

7i/6e/' melanosporum 276

Twardówka muszlowata 184

Twardzioszek czosnaczek 98

Twardzioszek czosnkowy 98

Twardzioszek przydrożny 102

Twardzioszek szczypiorkowy 98

Twardzioszek szpilkowy 100

Tylopilus lelleus 202

- - var. alutarlus 202

Ucho bzowe 268

Uchówka cytrynowożófta 274

Uchówka ośla 266,274

Uchówka śiimakowata 274

Uchówka zajęcza 274

Uszak skórnikowaty 268

Volvarielia bombycina 54

- - m . flaviceps54

Wieruszka amortiakowata 62

Wieruszka lśniąca 60

Wieruszka tarczowata 60

Wieruszka zatokowata 60,62

Wilgotnica karminowa 44

Wilgotnica papuzia 46

Wilgotnica stożkowata 46

Wilgotnica szkarłatna 44

Wlośmanka korzeniasta 130

Wtóknouszek plączący 234

Wodnicha gołąbkowa 48

Wodnicha marcowa 52

Wodnicha poetycka 48

Wodnicha pomarańczowa 48

Wodnicha złocista 50

Wroślak różnobarwny 238

Wroślak stretowany 238

Wykwit piankowy 268

Xerocomus badius 180.214

Xerocomus chrysenteron2U, 21

Xerocomus porosus 214

Xerocomus spadiceuslM

Xemcomus sublomenlosus 18(

190,216

Xerocomus iruncaius 214

Xerula longipesm

Xeruia radicataW

Zastonak anyżkowy 150

Zaslonak brodaty 138,144

Zaslonak gajowy 146

Zaslonak glinkowaty 142

Zaslonak fioletowy 86,146

Zasłonak kleisty 152

Zaslonak mosiądzowaty 150

Zaslonak nijaki 148

Zaslonak odrażający 144

Zastonak odsłonięty 154

Zaslonak rudy 110,140,142

Zaslonak różnobarwny 146

Zaslonak szpiczasty 140

Zaslonak śluzowaty 152

Zimówka aksamitnotrzonowa 90

Ziarnówka biała 34

Ziarnówka mieniąca 34

Zaslonak znamienny 144

Zaslonak żmijowatorzonowy 152

Żagwica listkowata 238

Żagwica okółkowa 238

Źółciak siarkowy 230

288

LEKSYKON PRZYRODNICZY

Kolorowy, wyczerpujący, podręczny

leksykon dla mitośników przyrody

• Szczegółowe opisy jadalnych, niejadalnych

i trujqcych gatunków grzybów

Europy Środkowej

• Kolorowe fotografie okazów wszystkich

omawianych gatunków

• Rysunki ułatwiające rozpoznawanie grzybów

• Zwięzły wykład o budowie, fizjologii

i występowaniu grzybów

• Praktyczne wskazówki dla grzybiarzy

• Wykaz polskich i łacińskich

nazw gatunków

Opisy 264 gatunków grzybów,

326 kolorowych fotografii,

30 rysunków

ISBN 83-7129-142-6

Nr 1158

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Leksykon przyrodniczy Trawy
Leksykon przyrodniczy Drzewa
Leksykon przyrodniczy Gwiazdy
Leksykon przyrodniczy Mineraly
Leksykon przyrodniczy Ryby morskie
Leksykon przyrodniczy Las
Leksykon przyrodniczy Trawy
Leksykon przyrodniczy Gwiazdy
Leksykon przyrodniczy Las
Leksykon przyrodniczy Drzewa
gim leksyka swiat przyrody Nieznany
Rozp grzyby, STUDIA, ochrona przyrody
Walory przyrodnicze Polski
Formy ochrony przyrody w Polsce

więcej podobnych podstron