Leksykon przyrodniczy Trawy

TRAWY

€/ sil

. . ^

LEKSYKON PRZYRODNICZY

Grau, Kremer, Móseler, Rambold, Triebel

TRAWY

Przekład z niemieckiego

Jadwiga Kozłowska

Świat Książki

Koncepcja serii: Gunter Steinbach
Tytuł oryginału: Graser

Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kodowanie w urządzeniach przetwarzania
danych, odtwarzanie elektroniczne, fotomechaniczne lub w jakiejkolwiek innej formie w telewi
zji, radio oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych - również częściowe - tylko za
wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.

Przekład z języka niemieckiego:
dr Jadwiga Kozłowska

Konsultacja:
dr Anna Barbara Kozłowska

Redaktor serii:
Elżbieta Gomulińska i Beata Lewandowska-Kaftan

Redaktor tomu Trawy:
Magdalena Hildebrand

Opracowanie graficzne książki:
według oryginału niemieckiego

Skład i łamanie: PHOTOTEXT Warszawa
Printed in Germany

ISBN 83-7129-701-7
Nr 1910

Spis treści

6 Wstęp

7 Przegląd symboli obrazkowych i wyjaśnienie skrótów

8 Trawy - osiągnięcie w skali światowej

8 Trawy rosną wszędzie

10 Jak las zamienił się w łąkę

12 Rośliny trawiaste w systematyce roślin

14 Trawy - nasze najważniejsze rośliny uprawne

14 Pszenica

16 Ziarno zboża

18 Trawy (Poaceae)

20 Kwiaty na przykładzie traw

22 Od kłoska do całego kwiatostanu

24 Przegląd traw

172 Sitowate (Juncaceae)

174 Przegląd sitowatych

192 Turzycowate (Cyperaceae)

194 Przegląd turzycowatych

258 Rośliny podobne do traw

260 Przegląd roślin podobnych do traw

272 Formacje roślinne zdominowane przez trawy i gatunki trawopodobne

272 Powstawanie łąk i pastwisk

274 Ubogie pastwiska wapienne

274 Murawy bliźniczkowe („psiary")

276 Murawy napiaskowe

276 Suche murawy i stepy

276 Łąki kośne

278 Szuwary wielkoturzycowe

278 Torfowiska

280 Wykaz gatunków

285 Autorzy zdjęć

Wstęp

Dwie rodziny, trawy i turzycowate, obejmujące
razem ok. 14000 gatunków rozprzestrzenio
nych na catym świecie, potocznie traktowane
są jako rośliny trawiaste. Jakkolwiek trawy
z 600 rodzajami są znacznie bogatsze w formy
niż turzycowate, dzielące się jedynie na 90
rodzajów, to jednak trawy odznaczają się bar
dziej jednolitą budową. Pod względem pokre
wieństwa bliższe od traw są dla turzycowa-
tych rośliny z rodziny sitowatych, omawiane
także w tej książce. W publikacji uwzględniono
również rodziny roślin podobnych kształtem
do traw właściwych, które jednak nie są z nimi
bliżej spokrewnione.

Trawy kopalne znajdowane są jeszcze w gór

nej kredzie, ostatnim okresie ery mezozoicz-
nej. W kredzie rośliny kwiatowe stały się do
minującym elementem flory lądowej. Wiat-
ropylne trawy są więc stosunkowo „nowocze
snymi" roślinami w historii rozwoju, a nie
bardziej prymitywnymi przodkami wysoko zor
ganizowanych roślin owadopylnych.

Trawy zawładnęły znaczną częścią zbiorowisk

roślinności lądowej już w trzeciorzędzie, pier
wszym okresie ery kenozoicznej. Na trzecio
rzęd przypada również rozkwit rozwoju

ssaków. Ssaki były i są głównymi zwierzętami
żywiącymi się trawą. Trawy usiłują bronić się

przed zgryzaniem coraz twardszymi złogami
krzemionki. Źdźbło trawy, które znajdzie się

w sałatce a zwłaszcza między naszymi zęba
mi może nam uprzytomnić jak trudno je roz
gryźć. Zwierzęta żywiące się przeważnie roś

linami trawiastymi, na przykład konie, rozwija

ją potężne i bardzo skutecznie działające
szczęki, aby móc wykorzystać jako pokarm

masowo występujące trawy. Zachodzący w fi
logenezie zwierząt trawożernych rozwój prze

żuwania może być również zrozumiany jako
odpowiedź na bogate zaopatrzenie w trawę
prawie wszystkich miejsc życia na lądzie.
Obok innych rodzin przeżuwaczami są: bydło

rogate, żyrafy i jelenie. Wielkie ssaki lądowe
rozwijały się w naturalnych wielkich strefach

trawiastych. Trawa, jak żadne inne grupy roś

lin, wytrzymuje ciągłe spasanie, regularne

zgryzanie eliminuje nawet jej konkurentów

i znacznie stymuluje odnawianie się rośliny.
Zbiorowiska trawiaste umożliwiają życie zbio

rowe dużych stad i istnienie licznych drapież
ników zarówno większych jak i mniejszych,
które odżywiają się zwierzętami trawożer-
nymi. Także człowiek żyje kosztem roślin tra
wiastych, ale nie bezpośrednio ich części zie
lonych, lecz nasion. Tymi roślinami autorzy

zajmują się specjalnie dokładniej.
Trawy uprawne, wytrzymujące nawożenie, na
dające się do tego by bydło przemieniało je
w mleko, w nowoczesnej uprawie roli są nad

miernie preferowane na niekorzyść traw wy
magających zróżnicowanego środowiska. Ga

tunki umieszczone w Czerwonej księdze roślin
wykazują wyraźnie, źe dziś nie tyle współcze
śni zbieracze kwiatków doprowadzają je do
skraju wyniszczenia, co zachodzące zmiany

i niszczenie siedlisk wielu dzikich roślin, zwła
szcza tych ekologicznie wyspecjalizowanych.

Turzyce, tworzące zwłaszcza na wilgotnych
łąkach duże łany, początkowo używane były

na paszę dla koni i ściółkę dla bydła, i w ten
sposób utrzymywane poprzez gospodarkę rol
ną. Osuszanie większości terenów wilgotnych,
zniknięcie koni roboczych i przestawienie się
ze stosowania ściółki zawierającej siano na
gospodarkę gnojowicową sprawiło, że tu-
rzycowiska, początkowo mające swoje stałe
miejsce w krajobrazie, w niektórych okolicach
stały się rzadkością.

Autorzy ilustracji rozwiązali problem przed
stawienia gatunków dzięki wspaniałym
zdjęciom robionym w terenie - co jest najważ
niejszą sprawą każdego przewodnika po
trawach, zwłaszcza używanego przez ama
torów.
Tylko do niewielkiej liczby fotografii użyto ma
teriału zielnikowego. Rysunki szczegółów wa
żnych przy oznaczaniu, opracowane przez
autorów tekstu, zamieszczone obok opisywa
nych gatunków, oraz opis ograniczający się do
ważnych cech gatunkowych umożliwiają cał
kowicie pewne określenie wszystkich przed
stawionych w tej książce gatunków. Nasz wy
bór gatunków reprezentuje dzikie rośliny tra
wiaste Europy, nie roszcząc sobie jednak pre
tensji do wyczerpania całości i kładąc szcze
gólny nacisk na rośliny Europy Środkowej.

G.S.

Przegląd symboli obrazkowych

* gatunek zagrożony w Polsce

rj = męski

O = żeński

Trawy

Poaceae
od str. 24

Sitowate

Juncaceae

od str. 174

Turzycowate

Cyperaceae

od str. 194

Rośliny podobne
do traw
od str. 260

Skróty przy rysunkach w tekście

L - liść

0L - przekrój przez liść

PL - pochwa liściowa, zwykle dolna część liś

cia obejmująca pęd (do przejścia w bla

szkę liściową)

K -kwiat

PK - płatek kwiatu, płatek korony

KW - kwiatostan, zgrupowanie kilku lub wielu

kwiatów w jednym przeważnie charakte

rystycznie rozgałęzionym systemie

Kł. - kłosek

PW - plewa

PD - plewka dolna

NZ - nasada źdźbła

0Z - przekrój poprzeczny przez źdźbło

P - p ę d z osadzonymi na nim liśćmi lub

kwiatami

0P - przekrój poprzeczny przez pęd

PR - przysadka (przeważnie u turzyc), charak

terystyczny liść o suchej skórce, w które

go kącie znajdują się kwiaty

O - owoc, kwiat ew. zalążnia do czasu doj

rzenia nasienia (u turzyc pęcherzyk)

00-przekrój poprzeczny przez owoc (u tu

rzyc przekrój poprzeczny przez pę

cherzyk)

N - nasienie

Ilustracje do turzyc, sitowatych i roślin podobnych do traw zostały wykonane z materiału

oryginalnego, a do części traw według HUBBARD

Trawy - osiągnięcie w skali światowej

W wielu językach występuje pojęciowe rozróż

nienie między trawami a ziołami. Ten podział
roślin niezdrewniałych na dwie duże grupy

jest bardziej godny uwagi niż początkowo mo
głoby się wydawać. Odzwierciedla on ocenę,
że trawy reprezentujące bardzo wąski krąg
pokrewieństwa, są przeciwstawiane niejako
jakby równorzędnie całej reszcie różnorodnie
zbudowanych roślin kwiatowych. Na tę ocenę
wpływają dwa spostrzeżenia. Pierwsze zwią
zane jest z typowym, na pierwszy rzut oka

uchwytnym, obrazem trawy jako smukłej roś
liny o cienkim źdźble, wąskich równolegle
unerwionych liściach i niepozornych, prostych
kwiatostanach - ogromne przeciwieństwo nie
zwykle bogatych w formy i na ogół wspaniale
barwnie kwitnących ziół. Do drugiego prowa
dzi także sposób ich występowania. Trawy
warunkują w wielu miejscach wzrost roślin,
dominują w całym krajobrazie i spychają inne
rodzime rośliny na dalszy plan. Ogólny
podział niezdrewniałych roślin na trawy i zioła

tym samym zawiera w sobie zarówno stronę
jakościową jak i ilościową. Obie one zasługują

na bliższe rozpatrzenie.
U podstaw widocznej jednolitości pokroju roś
lin trawiastych - można prawie mówić o ich

typowym „stroju" - leży wiele cech wspólnych
dla tej grupy. Plan budowy roślin trawiastych
doskonale potwierdził się na drodze ewolucji.
Rozwijał się on wielokrotnie i dopasowywał do
szczególnych warunków środowiska. Odbiega
on istotnie od właściwości pozostałych grup
roślinnych, których ze względu na ogromną
różnorodność nie da się inaczej określić jak
tylko w ten sposób, że nie są roślinami tra
wiastymi.

Ogólny plan budowy wspólny dla wszystkich
roślin trawiastych i niektórych trawopodob-

nych rodzin roślin obejmuje duży wachlarz
poszczególnych cech, szczegółów budowy
i właściwości, zakodowanych w genach,
a więc dziedzicznych. Na ich podstawie daje
się oznaczyć ponad 100 gatunków traw środ

kowoeuropejskich i nie mniej turzyc. Poszcze
gólne gatunki różnią się od siebie nie mniej
wyraźnie niż gatunki innych roślin kwiato
wych, ale do oznaczenia wymagają bardzo
dokładnej obserwacji i właściwego rozumienia
definicji poszczególnych organów roślinnych
i ich szczegółów.
Badanie traw dowodzi, pomimo na pierwszy
rzut oka dużej jednorodności wyglądu, że na
wet w obrębie tego samego gatunku nie ma
dwóch identycznych roślin.
Ich dokładniejsze badanie pokazuje nam za
skakującą różnorodność. Jako rośliny wiatro-
pylne mają one kwiaty nie pełniące funkcji
organów rzucających się w oczy, dzięki któ
rym rośliny owadopylne przyciągają owa
dy wielkością, barwą, kształtem i zapachem.
Skromny estetyczny wdzięk kwiatów traw wy
raża się raczej w szczegółach i małych wy
miarach. Trawy zmuszają do większego zbli
żenia i dokładniejszej obserwacji szczegółów
wyraźnych i zawsze typowych dla gatunku.

Trawy rosną wszędzie

Pod względem ekologicznym rośliny trawiaste
mają największe osiągnięcia. Już same trawy
występują na całym świecie w prawie wszyst
kich formacjach roślinnych i wystarczająco
często określają ich wygląd lub zestaw gatun
kowy. Trawy występują wysoko w górach i da
leko wokół kręgów polarnych na klimatycznej
granicy występowania roślin kwiatowych. Jed
nym z dwu gatunków roślin kwiatowych, które
występują również w częściach Antarktyki jest
przedstawiciel traw. Rośliny trawiaste znajdu

jemy w wodach śródlądowych, szuwarach

przybrzeżnych, na glebach stale wilgotnych
lub zalewanych, ale także na miejscach trud
nych do zasiedlenia jak brzegi ulic, suche
skarpy lub bloki skalne. Trawy mogą z powo
dzeniem zawładnąć nawet takimi miejscami
jak żwirowiska, szutrowiska lub wierzchołki
murów. Na brzegu morza wyspecjalizowane
gatunki wytrzymują wysoką zawartość soli

Naturalne zbiorowiska trawiaste występują w wysokich górach, jak np. Alpy, w postaci
zielonych hal powyżej górnej granicy lasu. Przez coroczny letni wypas bydła w wysokich
górach i regularne karczowanie podrostu drzew pasterstwo zmieniło w wielu miejscach
przebieg górnej granicy lasu i znacznie zwiększyło obszar wysokogórskich hal. Zgryzanie
i nawożenie przez pasące się stada dodatkowo stymuluje gatunki roślin trawiastych, a usuwa
z tej przestrzeni inne rośliny.

w nadmorskich glebach. Na terenach wydmo
wych rośliny trawiaste przyczyniają się do
utrwalania piasków i stabilizowania całego te
renu. Na tym specjalnym siedlisku muszą one
być także odporne na drobny, lotny piasek,
który działa jak dmuchawa piaskowa i może
usunąć podłoże lub je usypać.
Krótko mówiąc, rośliny trawiaste wytrzymują
na siedliskach o ogromnej amplitudzie ekologi

cznej, od stale mokrych do ekstremalnie
suchych i od bardzo gorących po arktycznie
zimne. Wprawdzie w obrębie tego spektrum
każdy poszczególny gatunek zajmuje swój wła
sny, najkorzystniejszy dla siebie obszar, ale
w praktyce jedynie rodzina traw pokrywa wszy
stkie typy siedlisk możliwych do zasiedlenia

przez rośliny kwiatowe - od grzbietów wyso
kich gór do brzegów morskich i od terenów
bliskich biegunowi do równika. Nie ma takiej

formacji roślinnej o większym znaczeniu eko

logicznym, w której zabrakłoby traw.

Wiele zbiorowisk roślinnych jest opanowanych
przez trawy. Około jednej piątej całej roślinno
ści świata to trawy: rozległe, nadające charak
terystyczny wygląd krajobrazowi obszary tra
wiaste między strefą leśną a pustynią, znane
jako stepy, sawanny, prerie i pampasy. Roz
ległe sawanny występują na tropikalnych ob
szarach z deszczami w porze letniej. Na af
rykańskich sawannach przeważają gatunki
traw z dużych rodzajów Andropogon, Aristida,
Panicum i Pennisetum.

Na indyjskich sawannach dominują duże płaty

traw z rodzaju Imperata, a na australijskich
głównie z rodzaju Eragrostis i Sporobolis.

Prerie i stepy są w znacznej mierze natural
nymi obszarami trawiastymi strefy umiarko
wanej z przewagą klimatu kontynentalnego.

Tutaj rośliny trawiaste muszą wytrzymywać

nie tylko letnie susze ale i niskie temperatury

zimą, jak w puszcie węgierskiej lub na pam-
pasach argentyńskich. Warto podkreślić boga
ctwo gatunkowe wielu stepów. Rzadko obsza
ry roślinności trawiastej składają się z niewie

lu panujących gatunków. Szerokie po horyzont
kobierce tworzy na przykład Buchloe dactylo-

ides na preriach północnoamerykańskich.

Jak las zmieni! się w łąkę
W Europie Środkowej i Zachodniej trawy two

rzą naturalne zbiorowiska tylko tam, gdzie
wzrost drzew jest silnie ograniczony z przy
czyn naturalnych: hale górskie powyżej klima
tycznej górnej granicy lasu lub podmokłe gle
by wzdłuż zbiorników i cieków wodnych stały
się domeną traw. Dopiero pod wpływem rol
niczego użytkowania przez człowieka na miej
scach, które z przyczyn klimatycznych odpo
wiadałyby lasom, powstawały rozległe wy
korzystywane gospodarczo obszary łąkowe.

Obok pól tworzą się typowe elementy naszego
krajobrazu kulturowego, który człowiek ufor

mował z krajobrazu naturalnego od czasów
epoki żelaza. Na łąkach (dla zbioru siana)
i pastwiskach (dla produkcji mleka i mięsa)

większość konkurentów traw jest eliminowana

przez samą formę użytkowania. Organy służą

ce do odnawiania się traw znajdują się tuż
przy ziemi albo nawet pod ziemią. Stąd wy
trzymują one znacznie lepiej ścinanie lub
zgryzanie niż wiele innych roślin. Dopiero gdy
zaniecha się użytkowania terenów zielonych
przechodzą one znowu stopniowo w zarośla,
a w końcu w las.

Zależnie od formy użytkowania oraz siedliska,
łąki i pastwiska, mimo panowania traw, mogą

przez jakiś czas być niezwykle kolorowe i peł
ne kwiatów. Bogate gatunkowo zbiorowiska

roślinne (patrz str. 272) rozwijają się przede

wszystkim na siedliskach ubogich. Są one bar
dziej naturalne i już ze względu na bogatą
gatunkowo drobną faunę, cod względem eko
logicznym są bardziej wartościowe niż zubo
żone gatunkowo przez intensywne użytko
wanie żyzne łąki, na których pomyślnie rosną

mniszek lekarski i szczaw oraz pół tuzina in
nych traw gospodarczych. Jakkolwiek właśnie
na ekstensywnie użytkowanych terenach

zielonych występuje niemało gatunków umie
szczonych w Czerwonej księdze i niektóre
z tych siedlisk znajdują się nawet pod ochro
ną, nie wolno nam przeoczyć i tego, że przed
stawiają one uwarunkowane gospodarczo ele
menty naszego krajobrazu kulturowego. Barw
ne, wielogatunkowe łąki kośne znajdują się
w Europie dopiero od około 1000 lat. Pastwis
ka natomiast są znacznie starsze. Powstały
one bezpośrednio z lasów, które poprzez wy
rąb drzew i wypas początkowo zostały silnie
prześwietlone, a w końcu zupełnie wyczy
szczone z roślin drzewiastych. Nasze współ
czesne łąki kośne z drzewami owocowymi naj
bliższe są dawnym pastwiskom leśnym. Wy
glądem przypominały one parki ze swymi du
żymi powierzchniami trawiastymi i powstawa
ły na terenach zasiedlanych od epoki brązu.
Specjalizacja unika konkurencji. Tylko rzadko

trawy konkurują z turzycami lub przedstawi
cielami innych rodzin podobnych do traw

(str. 14) o to samo siedlisko. Turzycowate i si-

towate zajmują w przyrodzie siedliska bardzo

mokre, często ubogie i kwaśne. Dlatego są
one roślinami wskaźnikowymi różnych typów

torfowisk i podobnych zbiorowisk (wilgotne łą
ki, szuwary wielkoturzycowe, olsy) Jednakże
w tych rodzinach znajdują się specjaliści, któ

rzy rosną również na dość suchych siedli

skach.

• U góry: krajobraz kulturowy z łąkami i pas

twiskami. Rosnące tu trawy mają dużą war
tość paszową.
U dołu: wilgotne łąki zostały opanowane
przez turzyce; bydło mleczne unika ich

Rośliny trawiaste w systematyce roślin

Rośliny trawiaste można określić jako rośliny

typowe. Wykazują one jasno określoną budo

wę z klasycznym podziałem na korzenie, pęd

i liście, podobnie jak większość innych roślin

lądowych. Posiadają chlorofil, są więc zdolne

do fotosyntezy, rozwijają kwiaty i rozmnażają

się z nasion, ewentualnie z owoców. Jest więc

zupełnie jasna ich przynależność do królestwa

roślin, które teraz jest węższe i dokładniej

zdefiniowane niż przed niewielu jeszcze laty.

Obecnie nie zaliczamy do niego bakterii ani

grzybów, które wydzielono w osobne królest

wa. Również barwnego zbiorowiska glonów

nie zaliczamy już w węższym znaczeniu do

królestwa roślin. Glony, z różnych względów,

tworzą także własne królestwo.

Systemy są klasyfikacjami stworzonymi przez

badaczy. Powinny one odzwierciedlać natural

ne pokrewieństwa rozpatrywanych organiz

mów. Do kryteriów pokrewieństwa należą

wspólne cechy budowy i ich zmienność. Z wie

lu grup pokrewnych, tworzących razem króles

two roślin, nasz schemat uwzględnia tylko te,

które są konieczne dla klasyfikacji roślin tra

wiastych w szerokim sensie.

Ze względu na specyficzne właściwości roz

mnażania, trawy należą do gromady roślin

nasiennych (Spermatophyta), które zajmują

w królestwie roślin równorzędne miejsce

z mchami i paprotnikami. Charakterystyczną

cechą nasiennych jest nasienie czyli zalążek

rośliny, otoczony tkanką macierzystą i zaopat

rzony w tkankę odżywczą, bogatą w substan

cje zapasowe. Rośliny nasienne można

podzielić na dwie podgrupy (podgromady):

nagonasienne i okrytonasienne. Nagona-

sienne, do których należą między innymi drze

wa i krzewy szpilkowe, mają na owocolistkach

nagie zalążki, U okrytonasiennych, do których

zaliczane są trawy, zawsze owocolistki obras

tają zalążnię i zamykają całkowicie zalążek.

Aby nastąpiło zapłodnienie, pyłek spoczy

wający na znamieniu na zewnątrz zalążni mu

si wrosnąć długą łagiewką do zalążni.

Do dalszego podziału okrytonasiennych używa

się następnych ogólnych cech budowy. Trawy

są roślinami jednoliściennymi - klasą roślin,

odznaczającą się nie tylko liczbą liścieni, ale

także szeregiem innych cech, takich jak spo

sób ukorzenienia, równoległe unerwienie liści

lub budowa kwiatów.

Wśród jednoliściennych można wyróżnić czte

ry podklasy. Trawy należą do Commelindae,

grupy obejmującej tylko rośliny wiatropylne.

Według najnowszych badań rozwinęły się

one ze wspólnych przodków równolegle

z owadopylnymi Liliidae. We florze europejs

kiej występują tylko przedstawiciele trzech

rzędów: plewowce, ciborowce i sitowce. Każ

dy z tych rzędów zawiera tylko po jednej

rodzinie szeroko pojętych roślin trawiastych:

sitowate (Juncaceae), turzycowate (Cypera-

ceae) i trawy właściwe (Poaceae). Zostaną

one dokładniej przedstawione w niniejszej

książce. Między tymi ważnymi rodzinami nie

ma bliższego pokrewieństwa. Na dodatek nie

zawsze można jednoznacznie ustalić, czy po

dobieństwo cech między Cyperaceae i Po

aceae opiera się na równoległym rozwoju

i wskutek tego występuje niezależnie, czy też

znajduje wyraz ich wspólne pochodzenie. Ró

wnież w innych grupach istnieją rośliny przy

pominające trawy, na przykład w podklasie

rogożowatych (Typhaceae) i jeżogłówkowa-

tych (Sparganiaceae), którymi również zajmu

jemy się na końcu tej książki.

• Schemat miejsca traw w systematyce

roślin

Królestwo roślin (Plantae)

Gromada

Mchy

(Bryophyta)

Gromada

Paprotniki

(Pteridophyta,

Gromada

Rośliny nasienne

(Spermatophyta)

Podgromada: Nagonasienne

{Gymnospermae = Cycadophytina)

Klasa: Dwuliścienne

(Dicotyledoneae = Magnoliatae)

Podgromada: Okrytonasienne

{Angiospermae = Magnoliophytina)

Klasa: Jednoliścienne

{Monocotyledoneae = Liliatae)

Podklasa

Commelindae

Rząd

Poales

Rodzina

Trawy

(Poaceae)

Trawy - nasze najważniejsze rośliny uprawne

Trawy stwarzają bezpośrednio lub pośrednio

niezbędne do życia podstawy - również dla
ludzi. Bardzo wiele gatunków traw jest rośli
nami paszowymi dla zwierząt hodowlanych,
dostarczających produktów spożywczych i ma
teriałów do przeróbki technicznej. Każdy but
skórzany reprezetuje przetworzoną biomasę
roślinną, w której główny udział mają trawy.
Niektóre trawy do dzisiaj wykorzystywane są
w technice, jako surowce do wytwarzania pa
pieru lub na plecionki albo sznurki. Znacznie
większe znaczenie mają jednak zboża, które
dostarczają główną część naszego roślinnego
pożywienia, dosłownie nasz chleb powszedni.
Wśród siedmiu najważniejszych pod wzglę
dem gospodarczym roślin, tworzących podsta
wę ludzkiego pożywienia, znajdują się cztery
gatunki traw. Na czele tej listy są pszenica,

kukurydza i ryż. Jednakże i wiele innych traw
użytkowych, jak liczne gatunki jęczmienia, któ
rego zbiory dochodzą do 300 milionów ton
rocznie, jest przynajmniej w skali regionalnej
znaczną częścią codziennego pożywienia.
Bez obticie plonujących traw źle wyglądałoby
wyżywienie ludzkości. Bezpośrednio z niektó
rych traw uprawnych pochodzi cała masa dóbr
konsumpcyjnych takich jak kawa zbożowa, pi
wo, wódka, rum, arak.

Pod pojęciem zbóż rozumiemy wszystkie roś
liny uprawiane ze względu na nasiona zawie
rające krochmal lub mąkę. W potocznym zna
czeniu należy tu również gryka (rodzina rdes-
towate). Pod względem systematycznym poję
cie to ogranicza się tylko do traw. Gatunki
zbóż znajdują się w rodzajach włośnica (Seta-
ria), palusznik (Digitaria), Eleusine, jęczmień
(Hordeum), owies (Avena), proso (Panicum),
chwastnica (Echinochloa), kukurydza (Zea),
sorgo (Sorghum, Pennisetum), ryż (Oryza), ży
to (Secale) i pszenica (Triticum). Jęczmień,
owies, ryż, żyto i pszenica nazywane są rów
nież zbożami chlebowymi. Środki spożywcze
produkowane ze zbóż nazywane bywają cere-
aliami.

Pszenica
Wszystkie obecnie uprawiane zboża są rośli
nami szczególnie plennymi i zdatnymi do użyt
ku, nie występującymi w tej formie w stanie
dzikim. Pierwsze zboża, których ludzie używa

li i które uprawiali od najdawniejszych

czasów, przed nieomal 10000 laty, z pewnoś
cią były dzikimi trawami. Droga od dzikiej
trawy do rośliny uprawnej została wyjaśniona
w wielu szczegółach dla pszenicy. Jej najważ

niejsze etapy przedstawiono na załączonej

obok tablicy ze schematem pokrewieństw.
W ten zapewne sposób wyglądała ewolucja
naszej obecnej pszenicy zwyczajnej (Triticum
aestivum). Jak wykazują znaleziska kopalne,
pszenica samopsza (Triticum monococcum)

należy do najstarszych roślin uprawnych. Po

wstała ona przypuszczalnie przez selekcję
z dzikiej pszenicy samopszy, trawy szeroko
rozprzestrzenionej w Azji Mniejszej. Oba ga
tunki samopszy mają 14 chromosomów
w dwóch zespołach po 7. Dla genomu pisze
się formułę AA.

Na podobnym obszarze co pszenica samo
psza rośnie blisko z nią spokrewniona trawa

Aegilops speltoides = Triticum speltoides,

również z 14 chromosomami, które jednak
w obu zespołach należą do SS. U tej trawy
w okresie kwitnienia plewki otwierają się
szczególnie szeroko, tak że pylniki i znamiona
są łatwo dostępne. Z tego względu może się
więc łatwo krzyżować z innymi gatunkami.
Normalną drogą powstałaby krzyżówka o for
mule AS. Z różnych genetycznych powodów

jest ona niezbyt witalna i właściwie tylko wów
czas zdolna do życia, gdy nastąpi podwojenie
zbioru chromosomów AASS. Takie osobniki są
tetraploidalne, ponieważ zawierają cztery ze
społy chromosomów (z 28 chromosomami),

w odróżnieniu od swych diploidalnych rodzi
ców. Roślin o formule genomu AASS dotych
czas jednak nie znamy; istnieje natomiast
pszenica (Triticum timopheevi) o bardzo po
dobnym zestawie genów AAGG.

Od tej pszenicy pochodzi prawdopodobnie
dzika płaskurka (Triticum dicoccoides) z ge
nomem AABB, a z niej drogą selekcji upraw
na pszenica płaskurka (Jriticum dicoccum

- również z AABB), Płaskurka jest również

prastarym zbożem uprawnym znalezionym
w wykopaliskach w Jerycho i Catal Huyuk
(oba z 7- 6 tysięcy lat p.n.e.). Rolnicy z epoki
kamienia ulepszyli tę jeszcze bardzo pierwo

tną płaskurkę i stworzyli tym samym szereg

lokalnych odmian, między innymi pszenicę
długoościstą (Triticum turanicum) lub szcze
gólnie bogatą w gluten pszenicę polską [Triti
cum polonicum), ale także mającą do dziś
duże znaczenie pszenicę twardą (Triticum
dur urn).
W trakcie ewolucji pszenicy musiała nastąpić
co najmniej jeszcze raz krzyżówka dzikiego
gatunku z takim, w którym nastąpiło podwoje
nie liczby chromosomów. Jako rodzice wcho
dzą w grę z jednej strony dzika płaskurka,
która właśnie wnosi genom AABB, a z drugiej

Aegilops squarrosa = Triticum tauschii z ge

nomem DD. Normalny mieszaniec powstały
z tych dwóch form musiałby mieć 14+7 = 21

chromosomów i wykazywać formę dziedzicz

ną ABD, byłby jednak genetycznie bardzo
niezrównoważony i z pewnością niepłod
ny. Dopiero spontaniczne podwojenie na
AABBDD przyniosło zdolną do życia, heksa-
ploidalną roślinę. Taki proces podwojenia ge
nomu nazywany jest przez genetyków allo-
ploidyzacją. Alloploidalna (heksaploidalna)
dzika trawa AABBDD nie jest znana. Heksa-
ploidalne pszenice istnieją obecnie wyłącz
nie jako rośliny uprawne w wielu odmianach,
a mianowicie jako orkisz (Triticum spelta)
i jako pszenica zwyczajna (Triticum aesti-
vum). Okres czasu, w którym odbywało się
przejście od pszenicy tetraploidalnej do
heksaploidalnej datuje się zwykle z dokład
nością do jednego wieku i przyjmuje się we
dług rozmieszczenia znalezisk na koniec
epoki kamienia. Kulturalny rozwój ludzkości
zależał więc od zboża.

Ziarno zboża
Ziarna zboża nie są nagimi nasionami, jak

można by wnioskować z ich kształtu i konsys

tencji, lecz owocami. Prosta zalążnia z tylko
jednym zalążkiem po przekwitnięciu zwykle
rozwija się w jednonasienny, suchy, niepęka-
jący owoc. Owocnia takiego niepękającego
owocu łączy się w czasie dojrzewania z łupiną

nasienia, przejmuje przez usztywnienie i szor-

skość jej funkcję i w końcu się z nią zrasta.
Takie nasieniopodobne owoce zwane są ziar

niakami. Przybierają one kształt typowy dla
owoców traw i tym samym również dla zbóż.
Każdy ziarniak pszenicy, jęczmienia lub żyta

jest cudem morfologicznym. Dojrzałe ziarno

ma na boku głęboką bruzdę. Jest to dawny
szew brzuszny zalążni, a więc i strona, która

w dojrzewającym kłosku jest zwrócona do ple-
wki górnej, ewentualnie do osi kłosa. U pod
stawy strony grzbietowej ziarna znajduje się

nieco asymetrycznie wyciągnięta tarczka. Pod
nią leży zarodek, kiełkująca roślina, z wyraź
nie rozpoznawalnymi zalążkami korzenia i pę
du. Największą część ziarna pod silną owoc
nią (perykarp) i łupiną nasienną (testa) zajmu

je tkanka odżywcza, bielmo (endosperma). Tu
taj znajdują się upakowane w maleńkie zia

renka całe zapasy skrobi ziarna zboża i więk
szość rezerw białka. Zapasy te stanowią re
zerwę dla zarodka i mają służyć jako pomoc
przy rozpoczęciu kiełkowania, zanim pierwsze
listki nie wybiją się przez grudki ziemi i nie
będą mogły się same zaopatrywać drogą foto
syntezy. Ten transport materii odbywa się
przez warstwę tkanki (scutellum), która przyle
ga bezpośrednio do bielma i odpowiada prze
kształconemu liścieniowi. Pierwsze listki, roz
wijane przez młode rośliny zbóż, są z morfo
logicznego punktu widzenia już właściwymi
liśćmi. Liścień pozostaje w ziarnie.

• Kwitnący khsek pszenicy (z lewej) i prze

krój podłużny przez kiełkujące ziarno pszenicy

(z prawej) z zabarwionym zarodkiem

owocnia
z łupiną
warstwa aleuronowa
bielmo

(endosperma)
scutellum

(liścień)

pochwa liściowa

zawiązki liści

stożek wzrostu

odcinek osiowy

zawiązek pędu

zawiązek późniejszych
korzeni

warstwa palisadowa

korzeń pierwotny

pochwa korzeniowa

zawiązek czapeczki korzeniowej

miejsce przyczepu szypułki

resztka micropylu

resztka wiązki
przewodzącej

miejsce przyczepu
szypułki

B u d o w a z i a r n a z b o ż a ( p s z e n i c y )

Trawy (Poaceae)

$fa

kłos wiecha wiecha

kłosoksztattna

10000 gatunków traw (Poaceae) należących

do ponad 600 różnych rodzajów tworzy jedną
z najobszerniejszych rodzin w obrębie roślin
kwiatowych. Za wyjątkiem wyrastających wy
soko jak drzewa i dlatego silnie zdrewniałych
bambusów, tworzących wtasną podrodzinę
w obrębie Poaceae, trawy są roślinami ziel
nymi. Niektóre gatunki zamykają cały swój
cykl życiowy w ciągu jednego roku (wiechlina
roczna). Inne kiełkują podczas lata lub jesieni,
owocują jednak dopiero latem następnego ro
ku (zboże ozime, stokłosa miękka). Większość
jest gatunkami kilkuletnimi lub trwałymi, two
rzą więc zdolne do przezimowania kępy, roze
tki, rozłogi lub podziemne płożące się pędy.
Na podstawie budowy źdźbła (łodygi) można
łatwo i pewnie odróżnić trawy od innych po
dobnych do traw roślin. Źdźbła traw są:

- zawsze cylindrycznie okrągłe lub najwyżej

bardzo mało spłaszczone,

- podzielone na kolanka czyli węzły (nodia)

i międzywęźla (internodia), przy czym
zazwyczaj długość międzywęźli zwiększa
się od dołu ku górze,

- w międzywęźlach są na ogół puste i jedynie

w węzłach wypełnione tkanką; tylko niewie
le gatunków traw ma łodygi z rdzeniem,

- zawsze dwustronnie ulistnione, to znaczy

liście zmieniają się od węzła do węzła na
przeciwległych stronach źdźbła.

Od strony technicznej źdźbło trawy jest dosko
nałą, nieomal mistrzowską konstrukcją.
Przy znacznej, często ponad metrowej długo
ści ma grubość zwykle poniżej 2 mm, a mimo
to utrzymuje bogato rozgałęziony lub ścieśnio
ny, w każdym razie dość ciężki kwia
tostan. Jest to możliwe tylko dlatego, że
w ścianie źdźbła znajdują się włókniste ele

menty wzmacniające, które skutecznie za
pobiegają złamaniu się źdźbła pod własnym
ciężarem. Tylko bezpośrednio nad kolankami
przerywa się ciąg włókien. Tu bowiem znaj
dują się strefy wzrostu z tkankami zdolnymi do
podziału, które z jednej strony popychają
źdźbło ku górze, z drugiej mogą je wypros
tować ze skośnego położenia. Jeżeli pociąg
nąć za źdźbło, to z reguły urywa się ono nad
kolankiem w strefie podziału komórek. Liście

traw składają sie zawsze z dwóch różnych
odcinków. Część nasadowa nazywa się
pochwą liściową. Osadzona jest ona na kolan
ku i otacza międzywęźle zachodzącymi na
siebie brzegami prawie do wysokości następ
nego kolanka. Zwykle pochwy liściowe są ot
warte z jednej strony. Tylko u niewielu gatun
ków traw (np. u gatunków drżączki i perłówki)
zrastają się rurkowato. Górna część może być
rozdęta. Na górnym końcu pochwa przechodzi
w blaszkę liściową. W miejscu przejścia częs
to znajduje się mały, skórzasty rąbek zwany
języczkiem liściowym (ligula). Jego znaczenie
nie jest dla nas jasne, lecz z powodu różno
rodności wyglądu u różnych gatunków, poma
ga w oznaczaniu. Przednia strona końca po
chwy liściowej może być wyciągnięta w zaost
rzone uszka. Blaszka liściowa może być płas
ka lub zwinięta a nawet pofałdowana, ale za
wsze jest wydłużona i z zaostrzonym wierz
chołkiem. Ma typową równoległą nerwację,
charakterystyczną dla roślin jednoliściennych.
Każdy nerw liściowy jest wiązką przewodzą
cą, służącą do transportu substancji pokarmo
wych i konstrukcyjnego usztywnienia powierz
chni blaszki. Smukła, wysoka trawa potrzebuje
odpowiedniego zakotwiczenia w ziemi. W od
różnieniu od roślin dwuliściennych nie rozwija
się korzeń palowy lecz liczne korzenie przyby
szowe od podstawy pędu, które z kolei tworzą
korzenie boczne pierwszego i drugiego rzędu.
W sumie powstaje dzięki temu system korze
niowy znacznej długości. Stwierdzono, że cał
kowita długość wszystkich korzeni wyrośniętej
rośliny żyta wynosi prawie 80 km. Większość

traw korzeni się płytko.

Przekrój przez pochwę liściową i źdźbło owsa ozimego
(mikrofotografia w świetle spolaryzowanym)

Kwiaty na przykładzie traw

W porównaniu z barwnie kwitnącymi roślina

mi takowymi trawy mają kwiatostany raczej
niepozorne ale nie pozbawione urody. Długie
kłosy, wiechy kłosokształtne lub wiechy
naszych traw łąkowych stanowią pod wzglę

dem morfologicznym szczególne organy roś

lin, których nie da się przeoczyć, nawet wów
czas gdy brak im osobliwych kształtów i ży

wych kolorów. Trawy, jako wiatropylne, mogą
zrezygnować z sygnałów skierowanych do
zwierząt poszukujących pyłku. Ich pyłek jest
biernie przenoszony przez wiatr i prądy po
wietrzne, dlatego muszą swe kwiatostany wy
nieść dosłownie ponad powierzchnię liści.
Tą drogą można uzyskać zapylenie tak samo
skuteczne jak przy docelowym przenoszeniu
pyłku przez pszczoły, trzmiele lub motyle,
jeśli tylko odpowiedni gatunek występuje
w danej okolicy wystarczająco licznie. Wspa
niały kwiat z barwnym okwiatem nie speł
nia tego zadania i byłby przeszkodą zarów
no w startowaniu ziaren pyłku z worków pył
kowych jak i przy lądowaniu ich na znamie
niu innego kwiatu. Przy bliższym pozna
niu, raczej skromnie ukształtowane kwiaty
i kwiatostany traw okazały się w wysokim
stopniu przystosowane do tego sposobu za
pylania.
Filogenetycznie wiatropylność jest cechą sto
sunkowo pierwotną, Dla traw okazała się ona
znacznie bardziej korzystna niż zapylenie przy
pomocy owadów. Zbiorowiska trawiaste skła
dają się zazwyczaj z ogromnej liczby osobni
ków, a zatem przy zapylaniu potrzebowałyby
odpowiednio dużo owadów, aby zdołały one
zapylić wszystkie rośliny.
Przystosowanie do wiatropylności wyraża
się w niektórych szczególnych cechach bu
dowy kwiatu traw. Dokładniejsza obser
wacja wskazuje również, że stosunkowo pro
sta konstrukcja kwiatu nie musi rezygnować
z piękna szczegółów. Do dokładniejszego
obejrzenia kwiatów traw potrzebna jest lu
pa powiększająca 5-10 razy, jest ona zgoła
niezbędna dla prawidłowego oznaczenia
gatunku.

Jak każdy kwiat, również kwiat trawy, składa
się ze słupka z dwoma (u niektórych gatunków
z trzema) długimi, pierzasto rozgałęzionymi

i przeważnie szkliście przezroczystymi zna
mionami. Wychwytują one z powietrza
unoszący się wokół pyłek. Pod słupkiem znaj
dują się trzy, umieszczone na bardzo długich
nitkach, zwykle zwisające pręciki (stamina)

z żółtawymi lub czerwonawymi pylnikami, każ
dy z dwoma połówkami pylnika (theka), w su
mie z czterema woreczkami pyłkowymi. Poni
żej pręcików leżą dwie, rzadziej trzy malutkie,
podłużne łuszczki (lodiculae). Są to ciałka ja
miste, które pobierając wodę zwiększają się
znacznie i w ten sposób powodują otwarcie
kwiatu.
W skład kwiatu wchodzi wreszcie jeszcze je
den organ łuskokształtny, plewka górna (pa
ka). Druga plewka, plewka dolna (kmma)
tworzy przysadkę kwiatu trawy. W porównaniu
ze wspaniale ukształtowanym kwiatem tulipa
na czy róży, kwiat trawy ogranicza się do
najbardziej koniecznych funkcji zapylenia
przez wiatr.
Tylko rzadko kwiaty traw występują pojedyn
czo, jak u perłówki jednokwiatowej. Przeważ
nie wiele kwiatów zgrupowanych jest gęsto
obok siebie i tworzy kwiatostan częściowy

- kłosek. Kłoski mogą być bardzo małe jak

u mietlic, ale też mogą mieć długość kilku
centymetrów jak u owsa. Bez lupy widać je
jako zbite, niekiedy raczej okrągtawe lub
w innych przypadkach wydłużone części skła
dowe kłosa lub wiechy. W kłosku każdy poje
dynczy kwiatek znajduje się w kącie własnej
plewki dolnej. U podstawy kłosek objęty jest
górną i dolną plewą (gluma). Obie plewy
można traktować jako przysadki kwiatowe
częściowego kwiatostanu. Ich długość
i ukształtowanie stanowią ważne cechy sys

tematyczne do oznaczania gatunków. Cały

kłosek składa się zawsze z dwóch plew, pew
nej liczby plewek dolnych (zależnie od liczby
kwiatów) i po jednej piewcę górnej w każdym
kwiecie. Na schemacie przedstawiono kłosek
dwukwiatowy.

Budowa kłoska trawy (schematycznie;

wszystkie osie rozciągnięte)

(u góry) i trawy (u dołu)

oś kwiatostanu

zewnętrzna i

wewnętrzna okrywa

kwiatowa

zewnętrzny pręcik

wewnętrzny pręcik

słupek

trójdzielny

przysadka kwiatowa

oś kłosa

plewka górna

zewnętrzny pręcik

łuszczki

prosty (niezłożony)

słupek

plewka dolna

Schemat kwiatostanów traw

kolba kłos

wiecha

kłoso kształtna

Porównanie budowy kwiatu trawy z budową
kwiatu rośliny owadopylnej wskazuje na cha
rakterystyczne podobieństwa i cechy różniące.
Różnice widoczne są najwyraźniej przy poró

wnaniu diagramu np. stokłosy (rodzina Poace-
ae) i złoci łąkowej (rodzina Liliaceae).
Złoć ma budowę kwiatu typową dla większości
roślin jednoliściennych z jednym zewnętrznym

i jednym wewnętrznym okółkiem okryw kwia

towych, po trzy elementy w każdym okółku,

następnie z zewnętrzym i wewnętrznym okół
kiem pręcików (razem sześć pręcików) i jed
nym centralnym słupkiem. Wszystkie części
poszczególnych okółków spełniających te sa
me funkcje są geometrycznie dokładnie roz
mieszczone. Człony składowe wewnętrznego
okółka znajdują się zawsze w przerwach mię

dzy elementami okółka zewnętrznego.
Kwiat trawy można scharakteryzować jako

modyfikację tego wzoru podstawowego (patrz
również opis sitowatych str. 172 i turzycowa-
tych str. 192). Największe przekształcenie wy
kazuje okrywa kwiatowa. Jej zewnętrzny okó-

łek składa się tylko z plewki górnej, która
skierowana jest zawsze stroną grzbietową ku
osi kłoska i wyraźnie zrośnięta z dwóch uprze
dnio osobnych listków. U niektórych nieli
cznych traw tropikalnych do dziś jeszcze wy
stępują zawsze rozdzielone plewki górne.
Człony wewnętrznego okółka są jeszcze bar
dziej przekształcone. Pozostają z niego zaled
wie obie łuszczki. Ich ustawienie względem
plewki górnej i pręcików zdradza między in

nymi ich pochodzenie liściowe.

W trakcie filogenetycznego rozwoju kwiatu
traw zredukowane zostały również pręciki:
z obu okółków pozostał tylko pierścień zewnę
trzny z trzema pręcikami. Trójdzielny słupek
liliowatych przemienił się u traw w pojedyn
czy; zawiera on tylko jeden zalążek. We wszy
stkich funkcjach kwiatu zaistniały zatem prze

kształcenia i zmiany. W sumie jednak nie są

one aż tak duże, żeby nie można było wy
prowadzić wtórnie uproszczonego kwiatu tra
wy od podstawowego typu kwiatu roślin jedno

liściennych. Dopiero takie porównanie spra

wia, że stają się zrozumiałe przekształcenia
kwiatu traw i ich filogenetyczne powiązania.

Od kloska do całego kwiatostanu
Pojedynczy kłosek trawy jest w zasadzie wie
lokwiatowy i stanowi mały kwiatostan (kwiato

stan częściowy). Liczniejsze lub bardzo liczne
kłoski skupiają się w duże kwiatostany, stano
wiące typowy obraz kwitnących traw. Przy tym
jest wiele możliwości tego skupiania się, sta

nowią one jednocześnie ważne cechy rozpo

znawcze i umożliwiające oznaczenie. W naj

prostszym przypadku bezogonkowe kłoski

osadzone są na osi kwiatostanu. Takie kwiato
stany nazywamy kłosami. Ściśle biorąc kłosek
powinien być jednokwiatowy, ale u traw nie
zważa się na takie ograniczenie. Wiele traw
ma swe kłoski na długich, wielokrotnie rozga
łęzionych gałązkach bocznych. Takimi kwiato
stanami są wiechy mogące u niektórych ga
tunków osiągać duże rozmiary. Gałązki bocz

ne mogą być również bardzo krótkie.

Wówczas kwiatostan jest wprawdzie wiechą,
ale na pierwszy rzut oka wygląda jak kłos

i nazywa się go wiechą kłosokształtną.
Dopiero po przegięciu takiej wiechy kłoso-

kształtnej rozpoznaje się dokładniej rozga
łęzienia. Jedynie u niewielu traw występują
kwiatostany graniaste, w których kłoski siedzą
na długich, ale zawsze nierozgałęzionych ga
łązkach bocznych. Jeżeli szypułki kiosków
skierowane są w jedną stronę, mówimy o gro
nie jednostronnym. Trawami palczastymi
nazywane są wreszcie takie gatunki, u których
liczne kłosy zgrupowane są na końcu źdźbła
i wyglądają niby palce u ręki. Kolba (jak u ku
kurydzy) powstaje jako przekształcenie kłosa
przez powiększenie tkanki osi kwiatostanu.

• Z lewej u góry: kwiat wyczyńca męski,

u dołu żeński
• Z prawej u góry znamiona i antheridia
w kwiatostanie rajgrasu

• Ł/ dołu: kwiatostan stokłosy; z lewej kwiat

męski (żółty), z prawej kwiat żeński

Stokłosa prosta Bwmus erectus

j \ _ _ _ _ / / W y g l ą d : trawa trwała, ros-

N I M y ^ j - n ą c a w gęstych kępach. Uko-

K H. --- rżenia się do głębokości
I LU-JJ - J g g

^ wytrzymuje suszę

O ^ ^ - ^ I U ^ i zimno. Źdźbła wysokości
\ u i \ w ) J 40-120 cm, sztywno wyprosto-

K s I f l L f f ] wane, cienkie lub mocne,

\jjw przeważnie nieowłosione z 3-

lffi -4 kolankami. Liście wąskie,
W żółtawozielone lub szarozie-

] I lone, blaszki liściowe długoś-

^ < L L U ^

f I L

ci do 30 cm, luźno owłosio

ne, długo i cienko zaostrzone, ne, liście od
ziomkowe w czasie suszy często zwinięte, na
brzegach orzęsione. Języczek liściowy długo
ści 1-3 cm, ząbkowany, bez uszek. Pochwy
liściowe rurkowato zamknięte, u dołu odstają-
co owłosione. Wiechy z gęsto ustawionymi,
wyprostowanymi gałązkami (nazwa!). Kłoski
wąskie, długości 20-40 mm, lekko spłaszczo
ne, jasnobrązowoczerwonawe. Plewy zróż
nicowane, u dołu wąskie 1-nerwowe, u góry
szersze 3-nerwowe. Plewki dolne na wierz-

Stokłosa galęzista Bwmus ramosus

Wygląd: trawa trwała,
rosnąca w małych
kępkach. Źdźbło wy
prostowane lub wzno
szące, 50-120 cm wy
sokości. Pochwy liś
ciowe rurkowato wą
skie, gęsto i długo

owłosione, z krótkimi zaostrzonymi uszkami.
Języczek liściowy 1-3 mm długości, drobno
piłkowany, skórzasty. Blaszki liściowe zaost
rzone, długości 10-25 cm i szerokości 10 mm,
płaskie, słabo owłosione lub prawie nagie,
lekko szorstkie. Wiechy długości do 20 cm, ze
zwisającymi gałązkami. Kłoski do 2 cm długo
ści, 3-5-kwiatowe, ku szczytowi zwężone,
spłaszczone. Plewka dolna 3-nerwowa, na
wierzchołku z ością długości 5-8 mm.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: zasobne w próchnicę, cieniste lasy
liściaste i zarośla, przeważnie na płytkich gle
bach nawapiennych. Preferuje lasy bukowe.
Rozmieszczenie: Europa oprócz Skandynawii.

chołku ościste, ość 2-8 mm. Pylnik 4-6 mm
długości, żółty.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: przepuszczalne, luźne, dość suche,
zasadowe gleby, wskaźnik siedliska ubogiego,
zasobnego w wapń. Typowa trawa ekstensyw
nie użytkowanych ubogich muraw nawapien
nych i suchych łąk rajgrasowych, której rozrost
wzmaga koszenie, a hamuje przez wypas.
Rozmieszczenie: Europa (w Alpach do 1300 m
n.p.m.), płd.-zach. Azja, płn.-zach. Afryka.
Uwagi: stokłosa prosta wraz z kłosownicą pie
rzastą (Brachypodium pinnatum) rozprzest
rzenia się szybko na leżących odłogiem, nie
gdyś wypasanych ubogich murawach na
wapiennych. Jej twarde, włókniste źdźbła i liś
cie gromadzą się w postaci nierozkładalnego
wojłoku w murawach, co prowadzi do wycofy
wania się gatunków swiatłoiubnych. Ubogie
murawy nawapienne zamieszkują liczne za
grożone gatunki zwierząt i roślin, powinny
więc być pielęgnowane (np. przez wypas
owiec), aby zapewnić ich istnienie.

Stokłosa żytnia Bwmus secalinus

gości 10-25 cm i szerokości do 10 mm, zao
strzone, szorstkie, luźno owłosione, wyprosto
wane. Wiecha początkowo wyprostowana, póź
niej lekko zwisająca, do 20 cm długości, zielon-
kawopurpurowa. Gałązki wiechy nagie, z 1-4
kłoskami. Kłoski długości do 2 cm, spłaszczo
ne, 4-10-kwiatowe. Plewki dolne 7-nerwowe,
w pobliżu wierzchołka z ością 6-8 mm długą.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: wśród zbóż, na brzegach dróg.
Rozmieszczenie: cała Europa, coraz rzadsza.

Wygląd: jednoroczna lub
dwuletnia trawa ze źdźbłami
pojedynczymi lub rosnącymi
w luźnych kępkach. Źdźbła
wysokości 30-120 cm, cien
kie, dość sztywne, gładkie.
Pochwy liściowe rurkowate,
po stronie grzbietowej za
okrąglone, prawie nagie. Ję
zyczki liściowe długości 1-

-2 mm, lekko ząbkowane.

Blaszki liściowe płaskie, dłu-

Stokłosa polna Bromus anensis Stokłosa łuskowata Bromus squarrosus

Wygląd: trawa do 100 cm wy
sokości, jednoroczna, rosną
ca w luźnych kępach lub poje
dynczo. Liście z pochwami
rurkowatymi, zamkniętymi na
stronie brzusznej, długo ko-
smkowato owłosionymi. Bla
szki liściowe szerokości 2-

-5 mm, długie na 5-20 cm

miękko owłosione. Języczki
liściowe 2-4 mm, ząbkowane

Wiechy luźne, rozpierzchłe

często przewieszone. Ktoski lekko spłaszczo
ne, długości 10-20 mm, 4-10-kwiatowe, plewki
dolne z 2 krótkimi ząbkami, pomiędzy nimi
wychodzą ości długie na 7-10 mm, często
odgięte na zewnątrz.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na umiarkowanie suchych, żyznych,
piaszczysto-gliniastych glebach, na miejscach
ruderalnych, polach, ugorach.
Rozmieszczenie: Europa, Azja o umiarko
wanym klimacie, zawleczona do Ameryki Pn.

Wygląd: trawa jednoroczna

lub dwuletnia, rosnąca w luź
nych kępkach lub pojedynczo,

30-60 cm wysokości. Pochwy

liściowe zamknięte, rurko

wate, dolne silnie owłosione.
Blaszki dolnych liści z gęsty
mi krótkimi włoskami, wyższe
luźno owłosione. Wiechy dłu
gości 10-20 cm, luźne, słabo
rozgałęzione lub groniaste,

' KL zwisające, często w jedną

stronę. Gałązki wiechy 3-15 cm długości,
z 1-2 szeroko jajowatymi Moskami. Dolna ple-
wka 3-5-nerwowa, górna 5-9-nerwowa. Ple-
wka dolna zaokrąglona na grzbiecie, z ością
długości do 12 mm, po wyschnięciu odchylają
cą się na zewnątrz, skręconą.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: słabo porośnięte, ciepłe, suche miej
sca ruderalne, brzegi dróg, rumowiska, na żyz
nych glebach piaszczystych i żwirowatych.
Rozmieszczenie: pd. i pd.-wsch. Europa.

Stokłosa płonna Bromus sterilis

Wygląd: trawa jednoroczna

lub dwuletnia, rosnąca w luź
nych kępkach. Źdźbła wyso
kości 30-60 cm. Blaszki liścio
we długości do 25 cm, 2-

-7 mm szerokości, delikatnie
zaostrzone, luźno owłosione.
Języczki liściowe 2-4 mm dłu

gości, lekko rozcięte, pochwy
liściowe rurkowato zamknię
te, miękko owłosione. Źdźbło
pod wiechą nagie, wiecha du

ża, luźna, gałązki wiechy nagie, szorstkie, roz
postarte. Ktoski zwisłe, po otwarciu klinowate.
Plewki dolne z dwoma ząbkami, spomiędzy
których pod wycięciem wychodzi ość 15-

-30 mm długości, szorstka.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na glebach przepuszczalnych,
piaszczystych, żyznych, w krótkotrwałych, luź
nych zbiorowiskach ruderalnych, na drogach.
Rozmieszczenie: na nizinach, do średnich po
łożeń górskich w Europie i pd.-zach. Azji.

Stokłosa dachowa Bromus tectorum

Wygląd: trawa jednoroczna,

10—60 cm wysokości, rosnąca
w luźnych kępach lub poje
dynczo. Blaszki liściowe dłu
gości do 20 cm, szerokości
2-4 mm, miękko owłosione,

zwykle zaostrzone. Języczki

liściowe długości 3-5 mm, zą
bkowane. Pochwy liściowe ru
rkowate, zamknięte na stro
nie brzusznej, miękko owło

sione. Źdźbło pod wiechą kró
tko owłosione. Wiecha nieco

ściągnięta, jednostronnie zwisająca. Gałązki
wiechy miękko owłosione, gęste. Ktoski zwis
łe, klinowate po otwarciu, długie na 25-35 mm.
Plewki dolne z dwoma ząbkami, ość wychodzi
pomiędzy nimi pod wcięciem, 10-18 mm dłu
gości, szorstka.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: suche, ciepłe, miejsca ruderalne.
Występowanie: Europa, obszar śródziemno
morski.

Stokłosa miękka Biomus mollis

Wygląd: trawa bardzo
bogata w formy, je
dnoroczna lub dwu
letnia, tworząca luź
ne kępy o nielicznych
źdźbłach, często ro
snąca pojedynczo.
Źdźbło z 2-5 aksamit
nie owłosionymi ko

lankami, poza tym nagie, 20-60 cm wysokości,
nierozgałęzione, wyprostowane. Liście sza
rozielone, z krótką i gęsto zamszowato owło
sioną pochwą liściową. Blaszki liściowe mięk
ko owłosione, długie do 20 cm, szerokie 2-

-7 mm, wiotkie, bez uszek u podstawy blaszki.
Języczek liściowy 1-2 mm, słabo ząbkowany.
Wiecha gęsta, wyprostowana nieco rozga
łęziona, przy dojrzewaniu nieco ściągnięta

i lekko zwisła. Na bardzo suchych siedliskach
niekiedy formy głodowe tylko z 1 Woskiem.
Gałązki wiechy delikatnie owłosione. Kłoski

jajowate lub wydłużone, zaokrąglone, nieco
spłaszczone, długości 10-20 mm, 5-9-kwiato-

Stokłosa bezostna Biomus inermis

\ Wygląd: trawa wysokości

i|k 30-150 cm, trwała, tworząca

\ i murawy poprzez rozłogi. Li-
« ście płaskie, nagie, szero-

Tj kości 5-9 mm, blaszki

M i pochwy liściowe nagie,

W,\ pochwy liściowe zamknięte,

, |M rurkowate. Języczki liściowe

\hM niepozorne. Wiecha duża,

\W o gałązkach wyprostowanych

YM lub rozpierzchłych, wielokło-

]| skowych. Kłoski podłużne,

wrzecionowawate, 20-30 mm,

Plewka dolna bez ości (nazwa!), niekiedy jed
nak krótko zaostrzona lub nawet z 2-4 mm
ością (!), która wychodzi poniżej końca wierz

chołka plewki.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: ciepłe, suche, żyzne, spiaszczone
gliny, przede wszystkim brzegi dróg, zarośla,
ruderalne półsuche murawy, na wysypiskach.
Rozmieszczenie: Europa i Azja na obszarach
o klimacie kontynentalnym.

we. Plewa dolna podłużnie jajowata, górna
owalna, obie zaostrzone. Plewka dolna z za
okrąglonym grzbietem i wąskimi, jasnymi skó-
rzastymi brzegami, 7-9-nerwowa, przeważnie
owłosiona, na wierzchołku z 2 krótkimi ząb
kami, między którymi blisko od wcięcia odcho
dzi ość długości 5-10 mm, szorstka.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: żyzne gleby piaszczysto-gliniaste,
zniszczone miejsca ruderalne, brzegi dróg
i miedze.
Rozmieszczenie: częsta w całej Europie, w za

chodniej Azji, zawleczona do Ameryki Północ
nej i Południowej, a także do Australii.
Uwagi: na łąkach świeżych lub nieco su-
chszych gatunek ten uchodzi za wytrzymały,
plenny i mało wartościowy chwast, ponieważ
liście szybko żółkną i wysychają. Zwłaszcza
na łąkach słabo porośniętych rozprzestrzenia
się szybko przez samosiew, ponieważ z regu
ły osiąga dojrzałość ziarna jeszcze przed sia
nokosami, Wczesne skoszenie, jeszcze przed
dojrzewaniem ziarna może ją usunąć z łąki.

Stokłosa graniasta Bromus rdcemosus

dkie lub ku dołowi szorstkie. Wiechy krótkie,
do ok. 10 cm, wyprostowane, przy dojrzewaniu
nieco ściągnięte. Gałązki wiechy długości 1-

-3 cm, szorstkie. Kłoski podłużnie owalne.

Plewka dolna wycięta, ość wychodząca blisko
pod tym wycięciem.

Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: na glebach wilgotnych lub świe
żych, żyznych, ubogich w wapń. Charakterys
tyczna dla łąk wilgotnych i mokrych.
Rozmieszczenie: Europa, zawleczona do
Ameryki Północnej.

Wygląd: trawa jednoroczna,
słabo się krzewiąca, wyso
kości 30-100 cm, nie rozgałę
ziająca się. Liście zielone,
blaszki liściowe długie do 20
cm, do 5 mm szerokie, równo
miernie zaostrzone. Podsta
wa blaszki bez uszek. Języcz
ki liściowe 1-3 mm długie, zą
bkowane. Dolne pochwy liś
ciowe owłosione, górne gła-

<«S

i ^ j g y y ^ y

Bmmus diandrus

Bromus madritensis

Wygląd: trawa jednoroczna,
rosnąca w kępkach lub poje
dynczo, wysokości 30-80 cm.
Źdźbła wzniesione lub roz
łożyste, gładkie, pod wie

chami delikatnie owłosione.
Pochwy liściowe rurkowate,
zamknięte, luźno owłosione.

Blaszki długości do 25 cm,
szerokości 4-8 mm, równo
miernie zaostrzone. Języczek

liściowy 3-6 mm, ząbkowany. Wiechy duże,
luźne, pochylone, gałązki wiechy w pęczkach,
do 10 cm, szorstkie, z 1, rzadziej 2 Woskami.
Kłoski pochylone, owalne, spłaszczone. Dolna
plewa z 1-3 nerwami, górna 3-5 nerwami.
Plewka dolna na wierzchołku delikatnie ząb
kowana. Tęga między ząbkami.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.

Siedlisko: siedliska otwarte, suche, żyzne,
przy drogach, na miejscach ruderalnych.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
Europa, Ameryka Pn. i Pd., Australia.

Wygląd: trawa jednoroczna,

rosnąca w luźnych kępkach
lub pojedynczo, z wyprosto
wanym, gładkim, pod wiechą
niekiedy delikatnie owłosio

nym źdźbłem. Pochwy rur
kowato zamknięte, górne na
gie, dolne delikatnie owłosio
ne. Blaszki liściowe do 20 cm,
szerokości 2-5 mm, równo
miernie zaostrzone. Języczek
liściowy 1-4 mm, ząbkowany.

Gałązki wiechy wyprostowane, ściągnięte, dłu
gości 5-15 cm, w pęczkach, z 1-2 kioskami.
Kłoski płasko ścieśnione, stożkowate, odstające.
Dolna plewa z 1 nerwem, górna z 3 nerwami.
Plewka dolna zaokrąglona na grzbiecie, z dwo
ma ząbkami, długości 12-18 mm, szorstka ość
wystaje tuż pod wycięciem między ząbkami.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: żwirowiska, przy drogach.
Rozmieszczenie: Europa Zachodnia, obszar
śródziemnomorski, pd.-zach. Azja, Iran.

Brachypodium phoenicoides

Wygląd: trawa wieloletnia;
kłącze rozgałęzione, źdźbło
wzniesione wysokości 50-

-80 cm. Języczek liściowy tę

py długości 1-2 mm. Pochwy
liściowe przylegające. Blasz-

' PL ki liściowe długości 10-40 cm,

płaskie i szerokie do ok. 3-

-5 mm lub zrolowane i wtedy

nieco sztywne, szerokości
do 1,5 mm; niektóre nerwy liś

ciowe wyraźniej wystają niż

inne. Kłoski na krótkiej szypułce, kwiatostan
groniasty. Grono długości 15-20 cm, wąskie,
wyprostowane, z 6-9 nieco oddalonymi Wos
kami. Kłoski 30-60 mm długości, często nieco
sierpowato zakrzywione. Plewki dolne dłu
gości do 10 mm, na wierzchołku zwężające
się, zakończone kolcowało lub bardzo krótko
(do 2,5 mm) ościste.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: suche biotopy, ugory, brzegi dróg.
Rozmieszczenie: Europa Południowa, rzadka.

Brachypodium distachyon

Wygląd: trawa jednoroczna
o wysokich na 2-15 cm,
kolankowato wznoszących się
lub sztywno wyprostowanych
źdźbłach, przeważnie w ma
łych luźnych kępkach. Języ
czek liściowy długości najwy
żej 1 mm lub go brak. Pochwy
liściowe wąsko przylegające.
Blaszki liściowe długości
1-12 cm i szerokości do

4 mm, szarozielone i gęsto

owłosione. Kłoski na bardzo krótkich szypuł-
kach; stąd kwiatostan stanowi grono długości
2-4 cm i szerokości 1 cm. Kłoski stojące
dwóch rzędach, skrętoległe, wyraźnie zbite,
długości 20-30 mm, ciemnozielone lub szaro
zielone, nagie lub owłosione, odstające od osi
kwiatostanu. Plewka dolna długości do 10 mm.
Ość prosta, 7-15 mm długości.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: suche murawy, ugory.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum

Wygląd: trawa trwata,
żółtozielona, wysoko
ści 30-120 cm, z pod
ziemnymi rozłogami,
tworząca gęste sku
pienia lub duże płaty
(kolonie pędów).

Źdźbła nagie. Po

chwy liściowe przeważnie nagie. Blaszki liś
ciowe długości do 40 cm, równomiernie zaost
rzone, szerokości 6-8 mm, wiotkie, żółtozielo
ne, na brzegach orzęsione rzęskami niejedna
kowo długimi i w nieregularnych odstępach,
na blaszce szorstko słabo owłosione. Języczki
liściowe tępe. Pochwy liściowe nagie, dolne
czasami słabo owłosione. Kłosy wzniesione,
o 6-8 kłoskach. Kłoski lekko spłaszczone,
skierowane szerszą stroną ku osi kłosa. Plew-
ka dolna z krótką ością. Ości zawsze krótsze
od plewek, szorstkie.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: na suchych lub umiarkowanie świe
żych glebach gliniastych. Odporna na spasa

nie, wapieniolubna, wskaźnik ubogich pół
suchych muraw.
Rozmieszczenie: Europa, południowo-zacho-
dnia Azja, północno-zachodnia Afryka.
Uwagi: ze względu na szorstkie i owłosione
liście unika jej większość pasących się zwie
rząt, tak że - uprzywilejowana konkurencyjnie

- jest powszechnym, charakterystycznym

gatunkiem nawapiennych, ekstensywnie wy
pasanych ubogich muraw. Głęboko w ziemi
zakorzenione rozłogi także dobrze chronią ją
przed występującymi niekiedy pożarami. Mo
że już krótko po wypaleniu z przetrwałych
podziemnych organów wypuścić na nowo czę
ści nadziemne i w ten sposób szybko sama
zasiedlić powierzchnie zwolnione przez inne
konkurujące gatunki. Na leżących odłogiem
ubogich murawach nawapiennych jej trudno
rozkładająca się substancja organiczna z liści
i źdźbeł przyczynia się, przez wytworzenie
zbitej darni do ustępowania światłolubnych
gatunków.

Kłosownica leśna Brachypodium sylvaticum Parapholis strigosa

Wygląd: trwała, osiągająca
wysokość 60-120 cm trawa le
śna, rosnąca w gęstych kę
pkach. Źdźbła z 4-5 kolanka
mi, tuż nad nimi, pod nimi

tPL i na nich puszysto owłosione,

poza tym nagie. Pochwy li
ściowe luźno odstająco owło-

- sione. Blaszki liściowe naj-

i ^ szersze w dolnej części (4-
\ (E—12 mm), zwężające się

w kierunku pochwy liściowej,

owłosione, wiotkie i grzywiasto zwisające. Ję
zyczek liściowy tępy. Kłos zwisły. Kłoski nieco
spłaszczone, szerszą stroną skierowane do
osi kłoska. Plewka dolna z długą ością. Ość
dłuższa od plewki, szorstka.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: na próchnicznych glebach świeżych
lub wilgotnych, żyznych, w lasach liściastych,
na porębach, brzegach lasu.
Rozmieszczenie: Europa, obszary Azji o umiar
kowanym klimacie, północno-zachodnia Afryka.

Wygląd: trawa jednoroczna,

rosnąca w luźnych kępkach
lub pojedynczo o źdźbłach ro

zesłanych, pokrzywionych lub
wyprostowanych. Źdźbła za
zwyczaj rozgałęzione, dość
cienkie, wysokości 10-40 cm,
z wieloma kolankami, gład
kie. Języczki liściowe dłu
gości 1 mm, bardzo drobno
ząbkowane. Pochwy liściowe
gładkie, nieowłosione, za

okrąglone na stronie grzbietowej. Blaszki liś
ciowe długości 1-6 cm, do 2,5 mm szerokości,
zaostrzone, płaskie, szarozielone, nieowłosio
ne, na nerwach szorstkie. Kłosy dość sztywne,
proste lub pokrzywione, długości 2-20 mm.
Kłoski stojące w zagłębieniach osi, długości

4-6 mm. Gatunek bogaty w formy.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: słone namuły, łąki nadmorskie.

Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski
i wzdłuż wybrzeży atlantyckich aż po Bałtyk.

Życica I nowa Lolium remołum

Wygląd: trawa jednoroczna,
rosnąca pojedynczo lub w lu
źnych kępkach, wysokości
20-60 cm, bez pędów pło-
nych. Źdźbło cienkie, bardzo
smukłe, proste lub nieco
pogięte wzniesione, w górnej
części zazwyczaj szorstkie.
Języczek liściowy do 2 mm

W długości, całobrzegi. Pochwy

W K W liściowe przeważnie gładkie

i przylegające, żółtawozielo-
ne. Blaszki liściowe szero

kości 2-3 mm, gładkie lub na wierzchniej stro
nie lekko szorstkie, jasnozielone. Kwiatostan
kłosowaty, wzniesiony. Kłoski długości 7-

-10 mm, 4-8-kwiatowe, jasnozielone, począt

kowo bardziej ścieśnione, później szeroko
eliptyczne. Plewy wyraźnie krótsze od Wo

sków, zwykle osiągające 7-9 mm długości.
Plewki dolne długości do 5 mm i szerokości
2 mm, zawsze bez ości.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: życica Inowa lubi świeże, żyzne gle
by gliniaste i ilaste.
Rozmieszczenie: szeroko rozprzestrzeniona
w Europie Środkowej, ale jednak nierodzima.
Uwagi: życica Inowa ma opinię, podobnie jak
blisko spokrewniona z nią życica roczna, ga

tunku lekko trującego. Była ona niegdyś typo
wym chwastem upraw lnu. Jednorocznym cyk
lem życiowym doskonale dopasowała się do
rytmu jego uprawy. Jej smukły, wysoki pokrój
trudny był do odróżnienia wśród lnu. Takie
dzikie rośliny, które ekologicznie i w pewnej
mierze również fizjonomicznie przystosowały
się do określonych roślin uprawnych i z nimi
się rozprzestrzeniają nazywamy chwastami
mimetycznymi. Ze względu na wzrastające
stosowanie herbicydów, a także z powodu
zmniejszenia roli uprawy lnu w środkowej Eu
ropie życica Inowa w znaczym stopniu została
ograniczona. Obecnie jest ona gatunkiem za
grożonym, na niektórych terenach już niemal
całkowicie wyginęła.

Życica roczna Lolium temulentum

Wygląd: trawa jednoroczna

rosnąca pojedynczo lub w lu
źnych kępach, bez pędów pło-
nych. Źdźbła gładkie, nie
kiedy pod kłosem szorstkie,

sztywno wzniesione. Pochwy

liściowe przeważnie szorst

kie. Blaszki liściowe nagie
długości do 40 cm i szeroko
ści 3-13 mm, płaskie, z moc
nym, krótkim ostrym wierz
chołkiem. U nasady blaszki
z wąskimi, odstającymi, sier-

powatymi uszkami. Kłos wzniesiony, długości
10-30 cm, sztywny. Osadka kłosowa wężyko
wato powyginana, spłaszczone kłoski na ma

łym trzoneczku, wąską stroną siedzące we
wcięciach osi, długości 12-16 mm. Dolna ple
wa występuje tylko w najwyższych kłoskach,
górna plewa wystaje ponad wierzchołek kłos-
ka. Plewki dolne tępe, na stronie grzbietowej
zaokrąglone, na wierzchołku sercowato wycię
te, ość długości do 20 mm.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Rozmieszczenie: gatunek bardzo rzadki,
w uprawach zbóż jarych na świeżych lub wil
gotnych, żyznych, zasadowych glebach glinia
stych lub lessowych.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
z uprawą zboża zawleczony na wszystkie tere
ny o umiarkowanym klimacie, silnie zagrożony.
Uwagi: życica roczna jest bardzo starym
chwastem upraw zbożowych, jeszcze z cza
sów egipskich. Ze względu na trujące właś
ciwości ziaren była zawsze zwalczana jako
niepożądana roślina zielna. Trucizna pochodzi
jednak nie od życicy lecz od grzyba, rosnące
go na ziarnie i tam wydzielającego trujący
alkaloid (temulinę). Spożycie zatrutej mąki po
woduje zawroty głowy i osłabienie. W klimacie

śródziemnomorskim życica jest związana ze
stałą uprawą zboża, ponieważ jej nasiona le
żące w ziemi mają ograniczoną czasowo zdol
ność kiełkowania. Za pomocą nowoczesnego
czyszczenia ziarna zbóż można skutecznie
usuwać jej nasiona.

Życica wielokwiatowa Lolium multiflorum

Wygląd: trawa jednoroczna
lub dwuletnia, w dogodnych
warunkach klimatycznych rów
nież trwała, zimozielona, jed
nak wrażliwa na mróz. Źdźbła
wysokości 30-80 cm, pojedyn
cze, mocne, gładkie, nieowło-
sione, pod kłosem często szo
rstkie. Blaszki liściowe sto
pniowo zwężające się ku wie-

Kt. rzchołkowi, w stadium pąka

zwinięte. U podstawy blaszki liściowej krótkie,
wyraźne, wydłużone, odstające uszka. Języcz
ki liściowe krótkie, pochwy liściowe szorstkie.
Liście gładkie, nieowłosione. Kłos do 30 cm
długości, wyprostowany, często zwisły, kłoski
długości 8—25 mm, spłaszczone, wąską stroną
skierowane ku osadce kłosowej, cały kłos
spłaszczony. Oś wężykowato powyginana, kło

ski jednak odstające, siedzą słabo wciśnięte
w zakola osi, w okresie kwitnienia wyraźnie
odstające. Kłoski wielokwiatowe (5-15). Plew-
ka dolna przeważnie z wyraźną ością, która

dochodzi do długości 10 mm i odstaje pod
wierzchołkiem plewy.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na świeżych, żyznych, średnio cięż
kich glebach gliniastych, w zruderalizowanych
murawach, na miedzach, wysypiskach.
Rozmieszczenie: środkowa i południowa Euro
pa, północno-zachodnia Afryka, południowo-

-zachodnia Azja.
Uwagi: życica wielokwiatowa znajdująca się
w handlu w wielu odmianach jest ważnym,
szybko rosnącym i plennym gatunkiem tak
zwanych upraw paszowych; np. życica wielo
kwiatowa sensu stricło: w sprzyjających
warunkach klimatycznych i siedliskowych,
przy intensywnym nawożeniu azotem i dosta
tecznym nawodnieniu szybkie, bogate przyro
sty umożliwiają w środkowej Europie 6-krotne
sianokosy w ciągu roku.

Życica westerwoldska: wcześnie strzela
w źdźbło, poza tym tak samo jak poprzednia.
Życica oldenburgska: krzyżówka L. perenne i L
multifolium, twardsza i trwalsza niż pierwsza.

Życica trwała Lolium perenne

Wygląd: trawa trwała, ciemno
zielona, połyskująca, mająca
również pędy płonę, rosnąca
w luźnych kępkach. W warun
kach klimatu oceanicznego zi
mozielona i dlatego dość wra
żliwa na mróz. Źdźbła gładkie,
z nielicznymi kolankami, wy
prostowane, luźno rozpostarte

albo wznoszące się łukowato,

wysokości 10-70 cm, często

silnie się krzewią i tworzą zwarte murawy.
Liście, podobnie jak pęd, zupełnie nagie,
w stadium pąków pofałdowane. Blaszki liścio
we szerokości 2-4 mm, na stronie wierzchniej
z licznymi podłużnie biegnącymi bruzdami,
stąd z wierzchu szorstkie, od spodu gładkie,
zaostrzone. U nasady blaszki liściowej wyraź
ne, krótkie uszka. Języczek liściowy prawie
1 mm, tępy. Kłoski sztywno wzniesione, często
lekko zgięte. Osadka kłosowa biegnąca węży
kowato, liczne spłaszczone długości 7-20 mm,
podługowato owalne kłoski naprzemianlegle

- wąską stroną skierowane do osi - siedzące

w zakolach osi, stąd kłos wyraźnie spłaszczo
ny. Tępe plewy niewiele dłuższe od tępych lub
słabo zaostrzonych plewek dolnych. Wszystkie
plewki i plewy bez ości, od strony grzbietowej
zaokrąglone.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: dość częsta i szeroko rozprzestrze
niona na pastwiskach, brzegach dróg, na wy

sypiskach, w wydeptywanych murawach; na
świeżych lub wilgotnych, żyznych glebach gli
niastych.
Rozmieszczenie: Europa, Azja, północno-za
chodnia Afryka, Ameryka Północna i Południo
wa, Nowa Zelandia, Australia.
Uwagi: Charakterystyczny gatunek wypasa
nych użytków zielonych, może tworzyć gęste
murawy, odporne na wydeptywanie. Dlatego
wykorzystuje się ten gatunek trawy do obsie
wania prawie wszystkich rodzajów użytków
zielonych. Daje dobre plony użytkowana zaró
wno jako łąka jak i pastwisko. Wrażliwa
tylko na suszę i mróz.

Kostrzewa owcza Festuca oma agg.

/ J ^ % \ Wygląd: gatunek

ar W

ZDiorow

następu-

// » W JW

' cechami

I / • • \ 1 wspólnymi: trawa

I \\ s T f

* Jf 1 '

rwa

' rosnąca w gę-

% \ v l\ >#

ctl

kępach, doras-

\ ^ \ ) L=

t a

c a

^•oanBa^ez wysokości. Żdźbta

wzniesione lub wznoszące się łukowato. Po
chwy liściowe zamknięte najwyżej w jednej
trzeciej wysokości od dołu (por. kostrzewa
czerwona, F. rubra agg.). Języczek liściowy
krótki, niepozorny, z matymi uszkami. Blaszki
liściowe ściśle zwinięte, szydtowate lub cien
ko włosowate, jasnozielone lub ciemnozie
lone, niebieskoszaro omszone albo nie om
szone (ścieralna warstwa wosku). Wiechy dłu
gości do 12 cm, przed zakwitnięciem i po
kwitnieniu ściągnięte. Gałązki wiechy wypros

towane, najniższa osiąga prawie jedną trzecią
długości wiechy. Kłoski podłużnie jajowate,
zielone lub nabiegłe fioletowo, 3-8-kwiatkowe.
Plewy lancetowato wąskie, na grzbiecie z krót

kimi rzęskami. Plewki dolne z ością lub bez
ości.

Te cechy w obrębie różnych licznych takso-
nów ulegają zmianom zarówno genetycznym
jak i środowiskowym. Do tego między takso-
nami występuje wiele form pośrednich,
nierzadko utrudniających dokładne oznacze
nie. Do tej grupy zaliczono np. następujące
taksony (z podaniem ich ważniejszych i bar
dziej charakterystycznych biotopów):

F. airoides: kwaśne, ubogie murawy piętra
alpejskiego;

F. curvula: subalpejskie zbiorowiska napiar-
gowe;
F. duvalii: murawy stepowe na podłożu skalis
tym i piaszczystym;
F. guesłfalica: ubogie murawy nawapienne,
spasane przez owce;
F. heteropachys: suche murawy na kamienis
tym podłożu wapiennym i krzemianowym;
F. ovina sensu stricto: suche ubogie murawy;

F. pallens: murawy szczelin skalnych;
F. pannonica: murawy naskalne;
F. patzkei: ubogie w wapń suche murawy;
F. polesiaca: murawy piaskowe na wydmach;

F. psammophila: murawy piaskowe zasobne
w wapń;

F. pseudovina: wypasane ubogie murawy na

wapienne*;
F. rupicola: suche murawy;
F. tenuifolia: ubogie murawy napiaskowe, dą
browy;
F. trachyphylla: murawy napiaskowe;

F. vallesiaca: stepy kamieniste.
Okres kwitnienia: ogólnie od kwietnia do paź
dziernika, jednak różny w zależności od tak-
sonu.
Siedlisko: ogólnie: na skałach, suchych i pół
suchych murawach, łąkach, pastwiskach, na
drogach, różnie jednak w zależności od tak-
sonu.
Rozmieszczenie: ogólnie: Europa, Azja - ob
szary o klimacie umiarkowanym, północna Af
ryka, Ameryka Północna, jednak różnie w za
leżności od taksonu.
Uwagi: nazwa kostrzewa owcza (F. ovina
agg.) bez podania bliższych wyjaśnień, o jaki
specjalny podgatunek chodzi, określa bardzo
niespecyficzną, dużą, kosmopolityczną, he
terogeniczną i bogatą w formy grupę różnych,
ale bardzo blisko spokrewnionych gatunków
w obrębie kostrzewy owczej. Dotyczy to w ten
sam sposób kostrzewy czerwonej (F. rubra
agg.) i innych gatunków kostrzew.Takie grupy
zwane również gatunkami zbiorowymi dzielą

się na różne taksony o różnej randze systema
tycznej. Zależnie od właściwości i filogenety
cznego znaczenia cech diagnostycznych zali
czane są do małych gatunków, podgatunków,
odmian lub ras. Częściowo taksony te są zaró
wno morfologicznie - ze względu na kształt
zewnętrzny, jak i ekologicznie - zgodnie z wy
maganiami środowiskowymi, lub geograficz
nie - ze względu na rozprzestrzenienie - bar
dzo wyraźnie rozróżnialne. Zdarzają się jed
nak w tej grupie taksony bardzo trudne do
rozróżnienia, tak że często, gdy nie mamy do
dyspozycji żadnych decydujących cech, wszy

stkie blisko spokrewnione taksony w sposób
uproszczony określamy obejmującą wszystko
nazwą, jak np. kostrzewa owcza lub kostrzewa
czerwona.

Kostrzewa różnolistna Festuca heterophylla

Wygląd: trwała leśna
trawa, bogato ulist-
niona, gęstokępkowa,
nie tworząca rozło
gów. Źdźbła wznie
sione, gładkie, wy
sokości 60-120 cm,
lecz dość wiotkie,
przeważnie tylko z 3

kolankami. Pochwy liściowe rurkowato za
mknięte, na grzbiecie zaokrąglone. Języczki
liściowe wykształcone tylko w postaci wąskie
go, skórzastego brzeżka, z krótkimi, niepozor
nymi uszkami. Liście odziomkowe niekwit-
nących, płonnych pędów zwinięte, na przekro

ju poprzecznym trójkątne, bardzo wąskie, szy-
dłowato-nitkowate, w przekroju 0,3-0,6 mm,
3-nerwowe, szorstkie (w porównaniu ze śmiał
kiem pogiętym Deschampsia flexuosa o gład
kiej, nieomal tłusto naoliwionej górnej powie

rzchni liści), wiotko zwisające. Liście łody
gowe pędów kwitnących i owocujących płas
kie, długości do 25 cm, szerokości 2-3 mm,

z wierzchu słabo owłosione, z 7-11 nerwami.
Wiechy duże, luźne, wąskie, lekko zwieszone.
Gałązki wiechy w okresie kwitnienia mniej
więcej poziomo odstające. Kłoski równową-
skie, wydłużone, do 10 mm, 3-9-kwiatowe, zie
lone, rzadziej fioletowo nabiegłe. Plewy rów-
nowąsko lancetowate, zaostrzone. Plewki dol
ne na grzbiecie szorstkie, na szczycie zbiega

jące się w ość długości 5-6 mm. Znane są
formy żyworodne.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: ciepłolubna, wskaźnik podłoża les
sowego, na świeżych zasadowych, ale zwykle

bezwapiennych, próchnicznych glebach leś
nych, przede wszystkim w świetlistych lasach
dębowo-grabowych.
Rozmieszczenie: środkowa i południowa Euro
pa.
Uwagi: nazwa polska i naukowa pochodząca

z języka greckiego wskazuje na cechę charak
terystyczną: całkowicie różnie wyglądające
szczeciniaste liście odziomkowe i płasko roz
łożone liście łodygowe.

Kostrzewa czerwona Festuca rubra agg.

Wygląd: bogaty w for
my, gatunek zbioro
wy o następujących
wspólnych cechach:
trawy trwałe, rosnące
przeważnie luźno,
rzadko w postaci zbi
tej murawy, z dość

długimi podziemnymi rozłogami. Źdźbła wyso
kości 20-80 cm, sztywno wzniesione, pochwy
liściowe prawie całkowicie zamknięte (porów
naj kostrzewę owczą F. ovina agg.), starsze
postrzępione, języczek liściowy bardzo krótki,
przeważnie w postaci tylko wąskiego, skórzas
tego brzeżka. Blaszki liści odziomkowych zwi
nięte, grubo szydlaste i dość sztywne, blaszki
liści łodygowych przeważnie płaskie, matowe
lub szarozielone. Wiechy wyprostowane, lu
źne, tylko słabo rozgałęzione, lekko pochylo
ne, najniższa gałązka wiechy prawie o połowę
krótsza od całej wiechy. Kłoski długości do
10 mm, 4-6-kwiatowe. Plewy zaostrzone albo

z krótką ością. Plewki dolne z ością długości

1-2 mm. Cechy te u różnych taksonów zmie
niają się rozmaicie i są uwarunkowane zarów
no genetycznie jak i środowiskowo. Istnieje do

tego mnóstwo form pośrednich, które często
utrudniają dokładne oznaczenie. Grupa ta
obejmuje np. następujące taksony (z poda

niem ważniejszych i bardziej charakterystycz
nych biotopów):

F. diffusa: ziołorośla górskie;
F. nigrescens: dość żyzne łąki górskie;
F. rubra sensu stricto: suche łąki, ubogie mu
rawy;
F. salina: wilgotne łąki nadmorskie;
F. trichophylla: łąki bagienne;
F. unifaria: na piasku, nad brzegami wód;
F. villosa: wydmy nadmorskie.
Okres kwitnienia: ogólnie: od kwietnia do paź
dziernika, jednak zależnie od taksonu.
Siedlisko: ogólnie: łąki, pastwiska, półsuche
i suche murawy, na drogach.
Rozmieszczenie: Europa, część Azji o umiar
kowanym klimacie, północna Afryka, Ameryka
Północna, jednak różnie, zależnie od taksonu.

Trawy

Kostrzewa leśna Festuca altissima

m i / / / / / / / ] Wygląd: leśna trawa

l\ l l l l l / l średniej wielkości,

\uyJJiiIJJ/j trwała, zimozielona,

V\ /i rosnąca gęsto lub luż-

HV^6y no, bez rozłogów, ba-

I B B I

zo częst

l r | płatami. Źdźbło wy-

HJI L/ 0L sokości 60-120 cm,

wzniesione, z 3-4 kolankami, cienkie, u pod
stawy pogrubione trwałymi, żółtawymi łus
kami (które odpowiadają pochwom bez
blaszek liściowych). Liście w stadium pąka
zwinięte, nagie. Pochwy liściowe szorstkie,
prawie zupełnie otwarte. Języczki liściowe
długości 1-3 mm, zaokrąglone, porozcinane.
Brak uszek. Blaszki liściowe mocne, długie do
60 cm, równomiernie zaostrzone ku wierzchoł
kowi, z wierzchu niebieskawozielone, od spo
du zielone, nagie, na brzegach szorstkie. Bla
szki przeważnie skręcone, ukazujące ku górze
błyszczącą dolną stronę. Wiechy duże, długo
ści do 15 cm, w okresie kwitnienia początkowo

skierowane na wszystkie strony, po przekwi-

Kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea

- -~ Wygląd: duża, wznie

siona, trwała, rosnąca

f k ę p k o w a t o trawa le-

J śna, niekiedy two-

/ rżąca murawy, bez

rozłogów. Źdźbła do

chodzą do 200 cm wy-

sokości, często u pod

stawy wznoszą się łukowato, są nierozgałęzio-

ne, z ok. 5 lekko brązowawoczerwonawymi ko
lankami. Pochwy liściowe otwarte, na grzbiecie

zaokrąglone, na brzegach szorstkie, nagie, ota
czające najwyższe źdźbło do podstawy wiechy.
Języczki liściowe długości do 2 mm, stępione.
Duże, zaostrzone, sierpowate uszka obejmują
źdźbło. Liście odziomkowe nie szczeciniaste
lecz, podobnie jak liście pędowe, płaskie, dłu
gości do 60 cm, szerokości 5-15 mm, mocne,
zwężające się równomiernie ku wierzchołkowi,
od wierzchu szarozielone i niekiedy szorstkie,
od spodu ciemnozielone, błyszczące, przeważ
nie gładkie. Wiechy duże, długie do 40 cm,
szeroko rozpierzchłe. Gałązki wiechy zawsze

4 2

tnięciu zwisające na jedną stronę lub zgięte.
Gałązki wiechy często wężykowate. Kłoski po
dłużnie owalne, 6-7 mm, 4-8-kwiatowe, blado
zielone, niekiedy fioletowo nabiegłe. Plewy
zaostrzone, z 1 nerwem. Plewki dolne zaost
rzone, z wyraźnym grzbietem, 3-nerwowe, bez
ości. Plewki górne tak samo długie jak dolne.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: dość częsta, na glebach leśnych,
świeżych, próchnicznych, przeważnie kwaś
nych, także kamienistych, w cienistych lasach
bukowych i bukowo-jodłowych lasach pięter
górskich (gatunek wskaźnikowy), głównie na
wysokości 400-800 m n.p.m.
Rozmieszczenie: Europa.
Uwagi: kostrzewa leśna jest łatwa do odróż
nienia od innych gatunków kostrzewy po sze
rokich liściach, może być jednak mylona

z trzcinnikiem leśnym (Calamagrostis arundi-
nacea), dla którego jednak charakterystyczne
są wyraźnie błyszczące, ciemnozielone, skrę
cone do góry blaszki liściowe oraz to, że liść
na górnej stronie jest słabo owłosiony.

po dwie razem na osi, szorstkie, początkowo
odstające dość daleko poziomo, później wiotko

zwisające. Kłoski długości 10-15 mm, luźne,
3-10-kwiatowe, jasnozielone. Plewy trwałe,
zróżnicowane, długości do 8 mm, równowąskie

i zaostrzone. Plewki dolne długości do 9 mm,
szeroko lancetowate, na grzbiecie zaokrąg
lone, 5-nerwowe, z ością długą do 20 mm,

często wężykowatą. Plewki górne z dwoma
delikatnie szorstkimi liniami.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: częsta na wilgotnych, żyznych i zasa
dowych glebach ilastych, cieniolubna roślina
wskaźnikowa wilgotnych siedlisk, w lasach liś
ciastych, przede wszystkim w łęgach, również
na porębach i w wilgotnych rowach.
Rozmieszczenie: Europa, Azja, Afryka.
Uwagi: kostrzewa olbrzymia może krzyżować
się z innymi gatunkami kostrzewy. Warta uwagi

jest jednak, jak i u innych kostrzew, zdolność
do tworzenia krzyżówki międzyrodzajowej z ży
cicą trwałą (Lolium perenne) w x Festulolium
brinkmanni.

Kostrzewa trzcinowa Festuca arundinacea

Wygląd: trawa trwała,

rosnąca w gęstych
kępkach z daleko pło

żącym się kłączem.
Źdźbło wzniesione,
mocne, wysokie do

150 cm, przeważnie

gładkie i tylko pod

wiechą nieco szorstkie. Pochwy liściowe aż do
nasady otwarte, na stronie grzbietowej za
okrąglone, pochwy liści odziomkowych szorst
kie, białawe, nie porozrywane. Języczki liścio
we stosunkowo krótkie, do 1 mm. Małe, wąs
kie, na brzegach orzęsione uszka u podstawy
blaszek. Liście długie do 70 cm, szerokie do
10 mm, sztywne, z wierzchu krótko owłosione,
od spodu gładkie, stopniowo się zwężające
w cienki czubek. Wiechy długie do 40 cm,
liczne kłoski, czasami zwisłe, luźne, otwarte,
niekiedy również ściągnięte. Oś wiechy i gałą
zek szorstka. Mniejsza z dolnych gałązek wie
chy z 5-8 Woskami (por. z kostrzewą łąkową
F. pratensis). Kłoski 4-3-kwiatowe, wąsko owal-

Ine lub wydłużone. Plewy trwałe, wąsko lan
cetowate, zaostrzone. Plewki dolne podłużnie
lancetowate, bez ości lub z ością do 4 mm
długą, 5-nerwowe, na nerwach szorstkie, na
grzbiecie zaokrąglone. Bardzo blisko spokre
wniona z kostrzewą łąkową, o wielu formach.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.

Siedlisko: na wilgotnych, żyznych, ciężkich
glebach, na brzegach strumieni, w mokrych
łąkach, na brzegach dróg, w mokrych rowach,
wskaźnik siedlisk wilgotnych.
Rozmieszczenie: Europa, Azja o umiarko
wanym klimacie, północna Afryka.
Uwagi: kostrzewa trzcinowa ma niewielkie
znaczenie dla użytków zielonych, ma opinię
gatunku małowartościowego. Dostarcza nie
zbyt dobrego siana i bywa spasana przez byd
ło tylko wówczas, gdy jest młoda. Jej kępowa-
ty wzrost jest niekorzystny dla jednorodnej
runi traw. Ma znaczenie na takich powierzch
niach, na których ze względu na wysoki po
ziom wody gruntowej nie udają się lepsze,
bardziej plenne gatunki.

Kostrzewa łąkowa Festuca pratensis

Wygląd: trwała, z kró
tkim płożącym się
kłączem, luźno kęp
kowa, ciemnozielona,
trawa łąkowa o wielu
formach. Źdźbło wy
prostowane lub łuko
wato wzniesione, wy
sokości 30-120 cm.

Pochwy liściowe otwarte aż do nasady, na
grzbiecie zaokrąglone, nagie, liście odziomko
we brunatne, postrzępione. Liście długie do

20 cm, szerokie do 5 mm, wiotkie, od dołu

błyszczące, stopniowo zwężające się w deli
katny wierzchołek, u podstawy blaszki z nagi
mi, zaostrzonymi uszkami. Języczki liściowe
krótkie, nie przekraczające 1 mm. Wiechy wy
prostowane, niekiedy trochę się zwieszające,

ok. 15 cm długie, ściągnięte, jednostronnie
skierowane. Najmniejsza z dolnych gałązek
wiechy tylko z 1-3 Woskami (por. z kostrzewą
trzcinową), kłoski przeważnie 7-8-kwiatowe,
wąsko owalne, jasnozielone, niekiedy nabieg-

łe fioletowo. Plewy lancetowate, stępione. Ple
wki dolne szeroko lancetowate, przeważnie
bezostne, zaostrzone, z niewyraźną nerwacją.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: często na świeżych łąkach i past
wiskach, przy drogach i na miejscach trawias
tych, na glebach żyznych, również cięższych.
Rozmieszczenie: Europa, Azja o umiarko
wanym klimacie, zawleczona do Ameryki.
Uwagi: kostrzewa łąkowa jest wysoką trawą,
powszechną na użytkach zielonych. Jest to
odporna na spasanie trawa paszowa, przy du
żych ilościach liści daje tylko niewiele źdźbeł
i bywa chętnie zjadana przez bydło. Nie ma
wielkich wymagań siedliskowych. W dogod
nych warunkach klimatycznych pozostaje zie
lona zimą i w następnym okresie wegetacyj
nym może szybko wypuszczać nowe pędy.
Miejscami może uzyskać pełne plonowanie

już w drugim roku po posianiu. Dobrze znosi
duże dawki nawozu, jednak przy silniejszym

nawożeniu azotem jest wypierana przez sil
niejsze konkurencyjnie gatunki łąkowe.

}

\*r

Trawy

»%•?$ *

Festuca paniculata

Wygląd: trawa trwała, luź-
nokępkowa, o pędach wyso
kości 50-100 cm, u nasady
słabo cebulkowato zgrubia
łych, przeważnie tylko z 2-3
liśćmi łodygowymi. Języczki
liściowe do 2 mm długości.
Pochwy liściowe dość ściśle
przylegające, nie rozpadają
się na włókna po obumarciu.
Blaszki liściowe wyraźnie po
kryte nalotem, z wierzchu

szarozielone, od spodu ciemnozielone, dość
sztywne, zaostrzone, długości do 20 cm i sze
rokości ok. 2 mm. Wiechy długości 7-12 cm,
wąsko jajowate, na wierzchołku czasami lekko
zwisające, poza tym wzniesione, zwarte,
z gładkimi gałązkami. Kłoski długości 10-

-15 mm, 3-5-kwiatowe, brunatno zabarwione,

szeroko owalne. Plewki dolne wyraźnie 5-ner-
wowe, lancetowate, zaostrzone, zawsze bez
ości. Plewy z szerokim skórzastym brzegiem.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.

Siedlisko: Festuca paniculata preferuje gleby
kamieniste, o małej zawartości części ziemis

tych, zmiennowilgotne, jakie występują na ot
wartych, nasłonecznionych łąkach górskich.

Rozmieszczenie: szeroko rozprzestrzeniona
w południowej Europie od południowych Alp aż
po Bałkany, ale nigdzie zbyt częsta. Poza tym
również w północnej Afryce (Atlas), a także
w zachodnich Himalajach. Prawie zawsze na
skale macierzystej, dlatego w pewnej mierze
może być uważana za wskaźnik zakwaszenia.
Pokrewny gatunek: na podobnych siedliskach,

jednak zawsze o podłożu wapiennym, wystę

puje w południowo-wschodnich Alpach Festu

ca laxa wysokości 30-60 cm. Blaszki liściowe
dość sztywne, zwinięte lub złożone i dlatego
szydlaste. Kłoski długości 8-9 cm zabarwione
na fioletowo. Plewki dolne zwężone powyżej
środka i zawsze z ością. Ze względu na ogra
niczony obszar występowania roślina ta jest
uważana za gatunek endemiczny południo
wo-wschodnich Alp. Na tym obszarze wystę
pują jeszcze inne podobne gatunki kostrzewy.

Festuca alpina

Festuca halleri

Wygląd: trwała, wysokości
5-10 cm, kępkowa trawa
alpejska. Źdźbła cienkie, deli
katne, otoczone pochwami

i od góry kanciaste. Pochwy
liściowe rurkowato zamknię

te, po obumarciu brunatno-
czerwone i postrzępione. Liś
cie włosowato cienkie, szero
kości 0,3-0,4 mm, 3-5-ner-
wowe, łodyga z jednym tylko

liściem, wyrastającym w pobliżu podłoża. Wie
chy krótkie, długości ok. 3 cm, mniej więcej
groniaste, na każdej gałązce wiechy aż do
dolnych (2-4 gałązek) tylko po 1 kłosku, długo
ści ok. 6 mm, 3-4-kwiatowym, bladozielonym.
Plewy równowąskie. Plewki dolne lancetowa

te, z ością równą połowie długości plewki lub
dłuższą. Znane są formy żyworodne.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: szczeliny w skałach wapiennych
w ekstremalnych warunkach klimatycznych.
Rozmieszczenie: Alpy, do 3000 m n.p.m.

Wygląd: niska, dochodząca
tylko do wysokości 10-15 cm,
trwała trawa kępkowa. Źdźbła
w górnej części kanciaste,
gładkie. Pochwy liściowe czę
sto całe, a co najmniej powy
żej połowy rurkowato za

mknięte, gładkie, nagie, po

strzępione. Blaszki liściowe
szydlaste, sztywne, 7-nerwo-
we. Wiechy długości do ok.

3 cm, oś wiechy przeważnie szorstka. Kłoski
długości ok. 0,6 mm, 4-5-kwiatowe. Plewka
dolna z ością, ość długości co najmniej poło
wy plewki.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na glebach kwaśnych, mniej więcej
suchych, w murawach piętra alpejskiego.
Rozmieszczenie: europejskie, azjatyckie i pół-

nocnoafrykańskie góry wysokie.
Uwagi: nazwa gatunkowa nadana ku czci

szwajcarskiego przyrodnika Albrechta von
Hallera.

Brodobrzanka wodna Catabrosa aquatica Catapodium rigidum

Wygląd: trawa trwata wysoko
ści 50-80 cm, tworząca luźne
murawy dzięki zakorzeniają
cym się rozłogom. Źdźbła
wznoszące się, ukorzeniają
się na kolankach, u podstawy
rozgałęzione, z krótkimi, nie
kwitnącymi pędami. Blaszki
liściowe długości do 15 cm,
szerokości do 15 mm, o brze-

Y^IKL gach schodzących się łód-

kowato na czubku, u młodych złożone, później
płaskie. Języczki liściowe długości do 4 mm,
nieco zaostrzone. Wiechy luźne, odstające, po
przekwitnięciu ściągnięte. Kłoski 1-3-kwiato-

we. Plewy bardzo małe. Plewki dolne z 3 nie
wyraźnymi ząbkami, bez ości.
Okres kwitnienia: od maja do października.
Siedlisko: na wilgotnych, żyznych glebach ob
szarów źródliskowych, w rowach, na brzegach
cieków wodnych.

Rozmieszczenie: Europa, Azja o umiarko
wanym klimacie, pn. Afryka, Ameryka Pn.

Wygląd: trawa krótkotrwała,
wysokości 2-20 cm, ze skoś
nie wznoszącymi się źdźbła
mi, rosnąca w luźnych kęp
kach. Blaszki liściowe dłu
gości do 14 cm, szerokości do
2 mm, na wierzchniej stronie
i na brzegach szorstkie, ró
wnomiernie zaostrzone. Ję
zyczki liściowe długie, ząbko-

'PL wane, rozcięte. Wiechy sztyw

ne, skierowane w jedną stronę, gałązki wiechy
wzniesione. Kłoski wąsko owalne, długości do
10 mm, 8-11-kwiatowe. Plewy długości do

2 mm, dolne z 1 nerwem, u nasady z 3 ner
wami, natomiast górne 3-nerwowe. Plewki dol

ne długości do 2,5 mm, na grzbiecie zaokrąg
lone, bez ości.

Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: na suchych, kamienisto-piaszczy-
stych glebach, w otwartych zbiorowiskach.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
zachodnia Europa.

Wulpia stokłosowata

Vulpia bromoides

Wulpia mysi ogon

Vulpia myuros

Wygląd: trawa rosnąca po
jedynczo lub w luźnych kę
pkach, wysokości 10-40 cm;
wzniesiona lub łukowato zgię
ta, z cienkimi, gładkimi
źdźbłami, pochwa okrywająca
górny liść nie sięga do
wiechy. Blaszki liściowe wąs

kie, szerokości 0,5-3 mm, ró
wnomiernie zwężające się ku

wierzchołkowi. Języczek liściowy tępy. Wiechy
długości 5-10 cm, wzniesione, najniższa gałą
zka o połowę krótsza od samej wiechy. Kłoski
długości 7-14 mm, górna plewa kolcowato za
ostrzona. Plewka dolna na grzbiecie zaokrąg
lona, z cienką, szorstką ością długości do

13 mm.

Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: na suchych, ciepłych, żyznych, pia
szczystych glebach, unika wapnia.
Rozmieszczenie: Europa i obszar śródziemno
morski, rozwleczona po świecie.

IJKW

Wygląd: trawa jednoroczna
wysokości do 70 cm, kęp
kowa. Źdźbła bardzo cienkie,
prawie do podstawy dużych
wiech otulone pochwą najwy
ższego liścia. Zarówno po
chwy liściowe jak i blaszki na
gie. Blaszki liściowe wąskie,
szerokości tylko 1-2 mm, czę
sto szydlasto zwinięte, co jest
przystosowaniem się do su

chych i ciepłych warunków siedliska. Wiechy
wąskie. Kłoski wyraźnie jednostronne, długo
ści 7-10 mm, plewki dolne z ością cienką,
szorstką i długą na 15 mm.
Okres kwitnienia: od czerwca do października.
Siedlisko: ciepłe, suche, luźne, żyzne gleby
zruderalizowane, bezwapnienne; na terenach

kolejowych i drogach.
Rozmieszczenie: niziny lub wyżyny, rzadko
powyżej 500 m n.p.m., Europa, zachodnia Az

ja, obszar śródziemnomorski.

Mannica odstająca Puccinellia distens

^——^ Wygląd: trawa trwata,

f N. luźnokępkowa, bez

/ , \ rozłogów, o źdźbłach

I i wyprostowanych lub
1 \ \ • I / wznoszących się łu-

V V \' • / / kowato, wysokości

^" ^

na naga, gładka. Liś

cie z gładkimi pochwami liściowymi. Blaszki

liściowe płaskie, czasami zwinięte, szerokości
1,5-4 mm, długości do 10 cm, niekiedy z łód-
kowatym wierzchołkiem. Języczki liściowe
krótkie, tępe. Wiechy otwarte, luźne. Gałązki

wiechy szorstkie, dolne gałązki w pęczkach po
2-5, w okresie kwitnienia odstające poziomo,
później zbite. Kłoski wąsko wydłużone, długo
ści 3-9 mm, 2-9-kwiatowe. Plewy jajowate.
Plewki dolne owalne, tępo zaokrąglone, bez
ości, u nasady owłosione.
Okres kwitnienia: od czerwca do października.
Siedlisko: na glebach słonawych, świeżych lub
wilgotnych, żyznych, ilastych, również pia
szczystych, na słonych łąkach na wybrzeżu

Mannica nadmorska Puccinellia maritima

^ v ^ Wygląd: trawa trwała,

f \. wysokości 10-80 cm,

/ \ tworząca darnie za

I I \ \ pomocą rozłogowa-
\ l I \ tych, zakorzeniają-

V V i l I cych się, nie kwitną-

\\-\:":-/•//

c n

pędów. Źdźbła

S&&ijbk/

wzniesione lub pło

żące się. Cała roślina naga, gładka. Liście
o gładkich pochwach, blaszki płaskie lub ry-

nienkowato zwinięte, czasami zrolowane, sze
rokości 1-3 mm, długości do 20 cm, niekiedy

z wierzchołkiem ściągniętym łódkowato. Języ
czek liściowy krótki, tępy. Wiecha otwarta, jed
nostronna. Gałązki wiechy gładkie, dolne wy
rastające po dwie, w okresie kwitnienia odsta
jące poziomo lub wzniesione, następnie ściąg
nięte. Kłoski wąsko wydłużone, długości 5-
-10 mm, 5-9-kwiatowe. Plewy jajowate. Plewki
dolne szeroko jajowate, bez ości.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: słone łąki na wybrzeżu.
Rozmieszczenie: mannicę nadmorską spotyka

i w śródlądowych słonoroślach, często na
brzegach ulic.
Rozmieszczenie: Europa, zachodnia Azja, pół
nocno-zachodnia Afryka, Ameryka Północna.
Uwagi: mannica odstająca jest rośliną charak

terystyczną dla wybrzeża i słonych stepów
oraz solnisk w głębi lądu. Są to naturalne
miejsca jej występowania. Może rozprzestrze
niać się także na innych miejscach, przede
wszystkim brzegach ulic. Przyczyną tego jest
posypywanie dróg w czasie zimy mieszanką
z solą, co pozwala mannicy odstającej docie
rać aż do średnio wysokich gór. Szczególnie
na wzniesieniach można często zauważyć pa
sy tej trawy szerokości 20-30 cm, biegnące
wzdłuż ulic. Stąd mapa rozmieszczenia man
nicy nie pokazuje już pojedynczych miejsc

naturalnego występowania soli lecz wskazuje

- przynajmniej częściowo - siatkę dróg.

się na brzegach Atlantyku w Europie i Amery
ce Północnej.
Uwagi: mannica nadmorska jest, z ekologicz

nego punktu widzenia, ważnym gatunkiem

tworzącym płaty odpornej na zasolenie roślin

ności wybrzeża morskiego północnych stref
klimatu umiarkowanego. Jej miejsca występo

wania ograniczają się do pasa marszu zewnę
trznego, gdzie poziom ziemi wznosi się ponad
średnią wysokość przypływów, a powierz
chnia tylko czasami bywa zalewana słoną wo
dą. Swymi ukorzenionymi rozłogami mannica
nadmorska zatrzymuje i utrwala na brzegu
świeżo naniesiony przybojem muł, i dzięki
czemu w czasie następnego przyboju zatrzy
mał się nowy namuł, co utrwala nowo zdobyty
ląd. Na tych nowych, młodych powierzchniach
lądu rozwijają się np. typowe dla wybrzeża
Atlantyku, halofilne łąki mannicy. Doskonale
nadaje się na wypas i do koszenia.

Manna długoząbkowa Glyceria declineata

Manna jadalna Glyceria fluitans

Wygląd: trawa trwała,

luźnokępkowa, nie-
bieskozielona, o źdź
błach wyprostowa
nych, wzniesionych
lub płożących się. Li
ście nagie. Blaszki liś-

ciowe płaskie lub po

fałdowane, długości do 20 cm, szerokości do
8 mm, brzegi blaszek zbiegają się w łódkowa-
ty wierzchołek. Języczki liściowe 4-9 mm.
Wiechy zgięte, o niewielu kwiatach, groniaste
gałązki wiechy po przekwitnięciu przylegają.

Kłoski wąsko wydłużone. Dolna plewa długo
ści 1,5-2,5 mm, górna 2,5-3 mm. Plewki dolne
tępo jajowate, zbiegające się trzema ząbkami,
bez ości. Plewki górne wyraźnie dwuząbkowe,
dłuższe od plew, wystające ponad nie.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: na glebach gliniastych w obszarach
źródliskowych, umiarkowanie kwaśnych, na
mokrych drogach, brzegach dróg, rowach.
Rozmieszczenie: Europa, od nizin po góry.

Manna mielec Glyceria maxima

Wygląd: trawa wyso
kości 90-200 cm,
trwała, tworząca po
przez kłącza potężne
kolonie potomne, ma

liczne płonne pędy
i silne źdźbła. Liście

nagie. Pochwy liś

ciowe zamknięte. Blaszki liściowe długości do
60 cm, szerokości 7-20 mm, złożone lub płas
kie. Języczek liściowy długości 1-3 mm, za
okrąglony lub stępiony. Małe uszka. Wiechy
duże, rozpostarte, po przekwitnięciu przylega
jące. Gałązki wiechy w pęczkach, szorstkie.

Kłoski wąsko wydłużone, długie do 12 mm.
Dolna plewa długości 2-3 mm, górna 3-4 mm.
Plewka dolna z zaokrąglonym grzbietem, sze
roko jajowata, tępa, bezostna.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.

Siedlisko: nad eutroficznymi wodami, na zara
stających płyciznach, nad rowami, na mule.
Rozmieszczenie: Europa i obszary Azji o kli
macie umiarkowanym.

,—-~T1 Wygląd: trawa trwała,

yyy^//\ luźnokępkowa, wyso-

////////} kości 40-120 cm

///////// ° długich, pełzają-

/////////

rozłogach, które

(//////// czasami się ukorze-

> ^ V / V X niają. Źdźbła wznie

ś ć ' PD sione lub ścielące się,

gładkie, spłaszczone. Pochwy liściowe nagie,
ku górze szorstkie, nieowłosione, rurkowate,
spłaszczone. Blaszki liściowe długości do 25
cm, szerokości 3-10 mm, przeważnie płaskie.
Języczek liściowy do 5 mm, za młodu zaost
rzony, później rozszczepiony. Wiecha ścią
gnięta, gałązki wiechy wzniesione, w czasie
kwitnienia odstające. Kłoski do 35 mm, wydłu
żone. Dolne plewy 2-3 mm, górne 3-5 mm,
plewki dolne jajowate zaostrzone, bezostne.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: na wilgotnych glebach bagiennych.
Rozmieszczenie: od nizin po góry, Europa,
obszary Azji o klimacie umiarkowanym, pół

nocna Afryka.

Manna pofałdowana Glyceria plicata

Wygląd: trawa trwała,
zielona, wysokości
40-80 cm, luźnokęp

kowa, źdźbła połogie
i wznoszące się łuko
wato; nagie. Pochwy
liściowe rurkowate,

PO szorstkie. Blaszki liś

ciowe do 30 cm, za młodu złożone, później
płaskie, zaostrzone. Wiechy duże, z gałązkami
rozpostartymi również po przekwitnięciu. Kło
ski walcowate, długie do 25 cm. Plewy z 1 ner
wem, dolne 1,5-2,5 mm długości, górne 2,5-
-4 mm. Plewki dolne na grzbieie zaokrąglone,
bez ości. Plewki górne krótsze od dolnych lub
tej samej długości.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: rozprzestrzeniona, światło- i ciepło

lubna, na żyznych glebach mulistych, w trzci
nowiskach, na brzegach rzek, nad rowami.

Rozmieszczenie: Europa, zach. Azja, pn.-zach.
Afryka, Ameryka Północna i Południowa.

Wiechlina alpejska Pos alpina

Wygląd: trwała trawa kęp
kowa, bez rozłogów, wysoka
do 50cm, często u podstawy
pędów prawie cebulkowato
zgrubiała od długo utrzymują
cych się starych pochew li
ściowych. Liście szarozielo
ne. Pochwy liściowe gładkie.
Języczki dolnych liści krótkie,
stępione, górnych długości do

' KW 6 mm, zaostrzone, często roz

cięte. Blaszki liściowe krótkie i szerokie, bez

lub tylko z bardzo słabo chrząstkowatymi
brzegami. Wiechy długości 7-8 mm, wzniesio
ne, rozpostarte, dolne gałązki wiechy poziomo
odstające. Kłoski długości ok. 9 mm, owalne,
ścieśnione. Plewy biało skórzasto obłonione
z zaostrzonym końcem, 1-3-nerwowe. Plewki

dolne zachodzące na siebie, zaostrzone, 5-ne-

rwowe, wzdłuż bocznych nerwów białe, odsta

jące i owłosione.
Okres kwitnienia: od maja do września.

Siedlisko: na żyznych i zasadowych glebach
gliniastych górskich ruderalnych ziołorośli, na
świeżych łąkach i pastwiskach.
Rozmieszczenie: góry Europy, północnej i za
chodniej Azji, Ameryki Północnej.
Uwagi: przy żyworodnych formach wiechliny
alpejskiej (P. alpina var. vivipara) po przekwit
nięciu w kioskach na roślinie macierzystej
znajdują się jeszcze młode rośliny potomne.
Przy tej pozornej żyworodności nie wydostają
się one z dojrzałych nasion, jak podczas ży
worodności właściwej. Rozwijają się raczej
z Wosków, dających ulistnione pączki potom
ne.

Całkowicie rozwinięte młode rośliny opadają
później na ziemię i rozwijają się tam w doros
łe osobniki. Pozostają jednak na roślinie ma
cierzystej aż do momentu, gdy wiechy pod ich
ciężarem obwisną do ziemi, gdzie młode roś
linki natychmiast się zakorzeniają. Tych poto
mnych pąków można używać do rozmnażania
podobnie jak nasion.

Wiechlina roczna Poa annua

Wygląd: trawa po
spolita, szeroko roz
przestrzeniona, jed
noroczna lub dwulet
nia, niekiedy również
trwała, mocna, nie-
wymagająca, tworzą-

ca gęste kępki. Wy

stępuje w licznych formach i bardzo różnych
postaciach wielkości od kilku do 30 cm, wznie
siona lub pokładająca się. Cała roślina naga.
Liście zielone. Pochwy liściowe na stronie
grzbietowej i brzusznej z wystającym kantem,
lekko ścieśnione, gładkie. Języczki liściowe
ok. 2 mm długie, lekko zaostrzone. Blaszki

liściowe długie do 15 cm, szerokie do 5 mm,

za młodu często poprzecznie do osi liścia
faliście pofałdowane, podłużnie w kształcie
głębokiej litery V, a niekiedy całkiem złożone,
często również płaskie, wierzchołek liścia
zbiegający się łódkowato. Wiechy długości do
8 cm, wąsko trójkątne lub piramidalne, jedno
stronne. Gałązki wiechy gładkie, rozłożyste.

Kłoski długości 3-4 mm. Dolne plewy z 1 ner
wem, górne z 3. Plewki dolne z 5 nerwami,
grzbieciste, przeważnie bez wypustek, bia
ławo obłonione, co jest widoczne z boku, naj
niższa gałązka wiechy w okresie kwitnienia
odstająca poziomo.
Okres kwitnienia: cały rok.
Siedlisko: na glebach świeżych, żyznych, na
ścieżkach, drogach, placach, w szczelinach
między płytami, w ogródkach i na polach.
Rozprzestrzenienie: na całej Ziemi.
Uwagi: wszędobylska trawa dająca niewielkie
plony, ale chętnie zjadana przez bydło. Kwit
nie i owocuje przez cały rok, długo utrzymuje
się przez samosiew na raz już zasiedlonym
terenie. Na łąkach i pastwiskach najlepiej czu

je się w miejscach niezarosniętych ale przy
złym zaopatrzeniu w wodę szybko ginie. Po

nieważ jest niewrażliwa na wydeptywanie, ba
rdzo często znajduje się w mieszankach na
sion traw trawnikowych. Podobna wiechlina
niska (P. Supina) ma języczek liściowy żół
tawy, krótki. Kwitnie tylko wiosną.

Wiechlina cebulkowata Poa bulbosa

\\ i\\ n A//I/ Wygląd: trawa trwata,

\ m l o M r i / y i i kępkowa. Źdźbła

y ^ M i w i y y l wzniesione, rzadziej
Ń ^ ^ M j W Y j p ' zgięte u nasady i roz-

As[H®f!2$ći2^~" postarte, cienkie, nie-

M j g p S l l & f Ń z rozgałęzione, wyso-

~ ^

J ^ | K t e |

. kości 10-30 cm. Pod-

^ stawy pędu pogru

bione w formie cebulki (nazwa!), pochwy liś
ciowe liści łodygowych zaokrąglone na grzbie
cie. Języczki liściowe do 4 mm, podłużnie
zaostrzone. Blaszki liściowe szarozielone, u li
ści odziomkowych przeważnie szydlaste, bla
szki liści łodygowych płaskie, szerokości 1-

-1,5 mm, często pofałdowane, nagle przecho

dzące w zaostrzony wierzchołek, na brzegach
trochę szorstkie. Wiechy luźne, wąskie, do
6 cm, gałązki wiechy wzniesione, w czasie
kwitnienia rozpostarte, szorstkie. Kłoski ja
jowate, spłaszczone, długości do 5 mm, 4-6-
kwiatkowe, często żyworodne (fałszywa żywo-
rodność podobnie jak u P. alpina var. vivipa-
ra). Plewy i plewki bezostne. Plewy grzbieci-

Wiechlina badeńska Poa badensis

/]A Wygląd: trawa nie-

/Y\iiYAl bieskawo-szarozielo-

//\\\\Mźb

> trwała, kępkowa,

K\lj\V]ĘŹ—2

wysokości do 40 cm.

/ l \ \ | M § § ^ f Podstawa źdźbła czę-

łiUjjtŁ-3 ^ sto walcowato zgru-
\jJyĘsjj/ zgrubiała od pozo-

</" KŁ stałości starych po

chew liściowych. Liście z wąskim, białawym
„brzegiem chrząstkowym", szerokości do
3 mm, krótko zaostrzone, najwyższy liść pędo
wy z krótszą blaszką i dłuższą pochwą liścio
wą, słabo rozdętą. Języczki liściowe długie do
6 mm, zaostrzone. Wiechy gęstokwiatowe,
często przylegające, dolna gałązka wiechy
w okresie kwitnienia wzniesiona. Kłoski owal

ne, zaostrzone, ścieśnione, dwusieczne na
skutek wyraźnie grzbiecistych plew. Plewy
z ością.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: na suchych latem, zasadowych, pró-

chnicznych glebach, w murawach naskalnych.

Rozmieszczenie: pd. i środk. Europa.

5 6

ste, dolna wąsko, górna szeroko jajowata. Ple
wki dolne zaostrzone i grzbieciste, 5-ner-
wowe, mają białe włoski na grzbiecie.
Okres kwitnienia: od kwietnia do lipca.
Siedlisko: w siedliskach wysychających latem,
przeważnie zruderalizowanych, zwykle zawie
rających wapń, w suchych murawach, na brze
gach dróg, nasypach, na murach.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
zach., środkowa i pd.-wsch. Europa.
Uwagi: rozmnóżki pączkowe są dla traw żywo-

rodnych organami rozmnażania i rozprze
strzeniania, powstałymi na drodze wegetatyw
nej, a więc bezpłciowej. Wiechlina cebulkowa

ta ma do dyspozycji jeszcze inne organy we
getatywne dla rozmnażania i rozprzestrzenia

nia się. Gdy przy końcu okresu wegetacyjnego

trawy ginie większość nadziemnych części ro
ślin, pozostają nasadowe części pędu, w któ

rych zachowują się substancje rezerwowe.
Kępa stopniowo się rozpada, a nie powiązane

już ze sobą cebulkowate kawałki pędu są po
jedynczo rozprzestrzeniane.

Wiechlina spłaszczona Poa compressa

^-*f^v Wygląd: szarozielo-

S*d$M$$\ na, trwała trawa, ros-

y * j Q m M $ M I nąca w luźnych kę-

//Wf Jwuf pkach, tworząca roz-

T&^&^^JrlwJ 9'' Źdźbła wznie-

V&uiSm$^

one

abo z

ęte

\&$~p?ss w miejscach kolanek,

^ - — » - ^

na przekroju po

przecznym owalne. Pochwy liściowe spła
szczone, z liniami grzbietowymi po obu stro
nach. Języczki liściowe do 3 mm, przycięte.
Blaszki liściowe równowąskie, z wierzchu szo
rstkie, równomiernie zwężające się w wierz
chołek. Wiechy długości 3-6 cm, skąpokwiato-
we, prawie jednostronne, gałązki wiechy szty
wne, szorstkie. Kłoski wąsko eliptyczne, ścieś
nione. Wszystkie plewki grzbieciste, bezostne.
Plewy zaostrzone, 3-nerwowe, plewki dolne
5-nerwowe, nagie albo lekko owłosione.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: jako roślina pionierska na murach,
drogach, torach kolejowych, wysypiskach.
Rozmieszczenie: półkula północna.

Wiechlina łąkowa Poa pratensis

IHIH II 11 II n MI Wygląd:trawatrwata,

Ullllll ///////

c z n

' pełzają-

vA\v^~\U/l

cymi r o z

'°9

a m

ros

\ n L g | r « m J l / nąca w luźnych kę-

vvvl I I A \ pkacn,

p i f kosmopolitycznie,

\ Mr I o bardzo wielu róż-

H i l \y PL

ormacni

źdźbła

zaokrąglone lub bardzo słabo spłaszczone,
wysokości 10-50 cm. Pochwy liściowe na
grzbiecie zaokrąglone, prawie bez linii grzbie
towej, nagie, rzadziej delikatnie owłosione.
Języczek liściowy krótki, przycięty, 1 mm dłu
gości (w przeciwieństwie do wiechliny
zwyczajnej Poa tmialis). Najwyżej położone

blaszki liściowe krótsze od pochwy, całość
długości do 30 cm, szerokości 2-4 mm, fał
dowało złożone, łódkowato zakończone. Wie
chy stożkowate, wielokwiatowe. Kłoski owal
ne, ścieśnione, długości do 6 mm. Plewy i ple
wki grzbieciste, bezostne. Plewy zaostrzone,
dolna z 1-3 nerwami, górna 3-nerwowa. Ple-

Wiechlina zwyczajna Poa tmialis

In 111, i u 11 i Wygląd: trwała, bogata w for

my, zimozielona trawa łąko
wa; pędy płożące się, ukorze
niające i rozgałęzione, tworzy
dość gęste murawy. Wyso
kość 50-90 cm. Źdźbła wznie
sione lub kolankowato pozgi-
nane, zaokrąglone, cienkie,
gładkie, tylko pod wiechą szo-

HJJiy PL rstkie. Łodygi równomiernie

ulistnione. Pochwy liściowe

przeważnie szorstkie, słabo grzbieciste. Języ
czki długości ponad 5 mm, zaostrzone. Blaszki
liściowe przeważnie wiotkie, od spodu błysz
czące, zaostrzone, ich wierzchołek nie jest
łódkowato zakończony, jak to było u podobnej
do niej wiechliny łąkowej (Poa pratensis). Wie

chy długości do 20 cm, wąsko trójkątne, luźne,
otwarte lub ściągnięte, gęste. Kłoski owalne,
ścieśnione, jasnozielone lub fioletowo nabieg-
łe. Plewy i plewki daszkowato wysklepione,
3-4-kwiatowe. Dolne plewy z 1 nerwem, gór

ne z 3 nerwami. Plewki dolne zaostrzone

wki dolne przeważnie tępe, na grzbiecie i ner
wach brzegowych słabo owłosione.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: bardzo częsta na świeżych, żyznych
glebach gliniastych, na świeżych łąkach i past
wiskach, na brzegach dróg, rowach, skarpach.
Rozmieszczenie: Europa, Azja o umiarko
wanym klimacie, północna Afryka, Australia.
Uwagi: wiechlina łąkowa, jako trawa łatwo
przystosowująca się do środowiska, niezbyt
wrażliwa, mocna, jest jednym z najważ
niejszych gatunków naszych użytków zielo
nych. Wcześnie wypuszcza pędy, daje dobry,
wysokopienny, jednocześnie ubogi w źdźbła
wzrost. Chętnie jedzona przez bydło zarówno
na pastwisku jak i w postaci siana. Odporna
na spasanie jest wysokowartościową trawą
paszową na większości siedlisk, o ile tylko nie
są one za wilgotne, zbyt ubogie lub za kwaś
ne. Stosowana do obsiewania użytków zielo
nych i placów sportowych.

i 5-nerwowe, u nasady mają długie włoski, na

daszkowatym wysklepieniu są krótko owłosio

ne.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.

Siedlisko: na glebach gliniastych wilgotnych

lub mokrych, żyznych, na łąkach, polach, brze
gach dróg, wskaźnik wilgotnych siedlisk.
Rozmieszczenie: północna i środkowa Europa.
Uwagi: wiechlina zwyczajna - choć szeroko
rozprzestrzeniona w użytkach zielonych, na
drogach i miejscach trawiastych - jest niezbyt
pożądana jako trawa pastewna na łąkach i pa

stwiskach. Daje wprawdzie bardzo wcześnie
przy pierwszym koszeniu czy pierwszym spa
saniu paszę chętnie zjadaną przez bydło, jed

nak przy późniejszym wykorzystywaniu

sprawia wiele problemów. Materiał roślinny,
tworzący się po koszeniu trawy jest już bardzo
skąpy, szczególnie podczas bardzo ciepłych
lat, w czasie których przy utrzymującej się
suszy może całkowicie wypaść. Ponadto jest
wrażliwa na mrozy.

Wiechlina wąskolistna
Poa angustifolia

Wygląd: trawa trwała,
rosnąca w gęstych
kępkach. Źdźbła wy
sokości do 60 cm,
wzniesione. Liście
odziomkowe szydlas-
to zwinięte, bardzo
długie, do 30 cm, sze

rokości 1-2 mm, liście łodygowe przeważnie
szersze- 2-4 mm, płaskie lub również zwinię
te, stopniowo wyciągnięte w zwężający się
wierzchołek. Języczek liściowy krótki, do
1 mm, stępiony. Wiecha wąska, prawie dwa
razy tak długa jak szeroka. Kłoski wąsko jajo
wate, długości do 5 mm. Plewy o krótkim,
wąskim wierzchołku, na grzbiecie szorstkie,
daszkowato wysklepione. Plewki dolne na
grzbiecie również daszkowato wysklepione.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: na suchych latem, ciepłych miej
scach, często na półsuchych murawach.
Rozmieszczenie: Europa, pd.-zach. Azja.

Wiechlina gajowa Poa nemoralis

Wygląd: tworząca płaty trawa

leśna wysokości do 50 cm, ro
snąca w luźnych kępkach.
Źdźbła wzniesione, gładkie.
Pochwy liściowe nie wy
sklepione daszkowato na
grzbiecie, gładkie. Języczki li
ściowe niepozorne, krótkie,
przeważnie ich brak. Blaszki
liściowe szerokości do 2 mm,
niebieskozielone, zbiegające

w krótkie"wierzchołki. Górne liście tak długie jak
ich pochwy, lekko wznoszące się ku górze. Luź
ne, ubogie w kwiaty wiechy, w czasie kwitnienia
rozpostarte. Gałązki wiechy delikatne. Kłoski do
6 mm, 1-5-kwiatowe. Plewy lancetowate, zaost
rzone. Plewki dolne lancetowate, grzbieciste,
owłosione na grzbiecie i u podstawy.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: na zasadowych, żyznych, dostatecz
nie głębokich, świeżych glebach leśnych.
Rozmieszczenie: Europa, części Azji o umiar
kowanym klimacie, Ameryka Północna.

Wiechlina Chaixa
Poa chaixii

Wygląd: wyniosła trawa, ro
snąca w potężnych kępach,
trwała, niekiedy z pełzają
cymi kłączami. Źdźbła wy
sokie do 120 cm. Liście ciem
nozielone. Pochwy liściowe
szorstkie, na stronie grzbieto
wej i brzusznej ostro daszko
wato wysklepione, ścieśnio

ne. Blaszki liściowe długości

do 45 cm, szerokości do 10 mm, wyraźnie
zgięte w kształcie litery V, z wierzchołkiem
łódeczkowato ściągniętym. Wiechy długości
do 25 cm. Kłoski wąsko jajowate. Plewy i ple
wki bezostne, jedynie zaostrzone. Podobna do
wiechliny odległokłosej (P. remota) ale: języ
czek liściowy krótszy, tylko 0,5 mm, stępiony

i na brzegach orzęsiony, najwyższa blaszka

tylko 1-10 cm, krótsza od swej pochwy.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: lasy liściaste, ubogie łąki górskie.
Rozmieszczenie: zach. i pn. Europa, zach. Azja.

Wiechlina błotna Poa palustris

Wygląd: trawa trwała, średnio
wysoka, tworząca luźne kę

pki, z płonnymi pędami liścio
wymi wysokości do 120 cm.
Źdźbła przeważnie od góry
gładkie. Pochwy liściowe
zaokrąglone, dolne na grzbie
cie lekko wysklepione dasz
kowato. Języczki górnych li-

ści długości do 3 mm, płaskie,

szorstkie, od spodu matowe.

Wiechy luźne. Gałązki wiechy bardzo szorst
kie. Kłoski z 3-4 kwiatami, długości 2-4 mm,
jajowate, trochę ścieśnione. Plewy cienko za
ostrzone, grzbieciste. Plewki dolne tępe,
grzbieciste, 5-nerwowe, na grzbiecie i na
brzegach owłosione, na wierzchołku z małą
żółtą plamką.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: na brzegach, wilgotnych łąkach,

nad rowami.
Rozmieszczenie: Europa, części Azji o umiar-
kowym klimacie, Ameryka Północna.

Trawy

Kupkówka pospolita Dactylis glomerata

Wygląd: Trawa wieloletnia
wysokości 50-120 cm, sza
rozielona, często rosnąca
w gęstych kępach. Źdźbła sil
ne, proste, bez rozłogów. Pę
dy odnawiające pozostają zi
mą zielone, chronione przez
pozostałe zeszłoroczne po
chwy liściowe, pojawiają się
wcześnie na wiosnę, ale są
wrażliwe na przymrozki. Li
ście szarozielone. Pochwy liś

ciowe początkowo zamknięte, szorstkie lub
gładkie, płasko ścieśnione, na szwie brzusz

nym i grzbietowym z wyraźnymi ostrymi kra
wędziami. Blaszki liściowe w stadium pąka

złożone, później niemal płaskie, ale na spod

niej stronie z wystającym nerwem, długości
do 45 cm, szerokości 2-14 mm, zaostrzone.
Bez uszek. U podstawy blaszki liściowej języ

czek długości 3-5 mm, ząbkowany i przeważ

nie rozszczepiony. Kwiatostan jest prawie trój
kątną wiechą kłosokształtną, zwróconą w jed

ną stronę, dość dużą, wzniesioną, z Moskami
skupionymi w gęste pęczki. Dolne gałązki wie

chy poziome, odstające, przeważnie szorstkie.

Kłoski długości 5-9 mm, ścieśnione, 3-5-kwia-

towe. Plewy, 1-3-nerwowe, wąsko jajowate,
zaostrzone, z krótką, do 1,5 mm ością, na
grzbiecie owłosione.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: umiarkowanie suche lub wilgotne
żyzne gleby, w użytkach zielonych, na brze
gach dróg, wysypiskach gruzu. Kupkówka jest
wrażliwa na suszę, jest również wskaźnikiem
dużej zawartości azotu w glebie.
Rozmieszczenie: od równin po góry, w Alpach
do 1950 m n.p.m. Europa; stąd zawleczona

i zadomowiona na prawie wszystkich obsza
rach o klimacie umiarkowanym.
Uwagi: kupkówka pospolita wcześnie wypusz

cza liście, daje dobre plony i dobrze przyras
ta, ale tylko przed wypuszczaniem pędów
kwiatowych jest wysoko wartościową trawą
paszową dla bydła, później staje się twarda
i ostra.

Kupkówka Aschersona Dactylis polygama

Wygląd: trwała, jasnozielona
trawa leśna z krótkimi roz
łogami, wysokości 50-120 cm.

Bardzo podobna do kupkówki
pospolitej (D. glomerata), jed
nak rośnie w luźniejszych kę
pkach, ma wiechy luźniejsze,
wąskie, z mniejszymi kup
kami (w kupce na gałązkach
wiechy ma mniej kłosków).
Plewki dolne zaokrąglone na

grzbiecie, zwykle nagie, rzadziej na nerwach
krótko owłosione. Ości z reguły krótsze.

Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: na glebach gliniastych świeżych lub
wilgotnych, żyznych, luźnych, próchnicznych,
w cienistych lasach. Gatunek charakterystycz
ny lasów dębowo-grabowych. Duże jej płaty
utrudniają naturalne odnawianie się lasu na
porębach.

Rozmieszczenie: na terenach wyżynnych
i w niższych górach środkowej Europy.

Suchotraw twardy
Sclewchloa dura

Wygląd: nietrwała, jednoro
czna, szarozielona, często
tworząca rozetki tuż przy zie
mi, wyraźnie twarda trawa

(nazwa!). Źdźbła długości

2—15 cm, nagie, rozgałęzia
jące się u podstawy. Pochwy

liściowe u podstawy zamknię

te, na grzbiecie wyraźnie da-

szkowato wysklepione. Blaszki w stadium pą
ka fałdowato złożone, później płaskie, szero
kości do 4 mm. Kwiatostan długości 20-30 cm,
tworzący gęste, wielokwiatowe, okrągławe lub
wąsko jajowate wiechy, mniej więcej jed
nostronny. Kłoski 7-10 mm długości, 3-6-kwia-
towe, ścieśnione. Plewy i plewki dolne dasz-
kowato wysklepione.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: suche lub zmiennie suche gleby,
wydeptywane murawy w ciepłych miejscach.
Rozmieszczenie: Europa, zachodnia Azja.

Grzebienica pospolita Cynosurus cristatus

Wygląd: wieloletnia,
ale wrażliwa na mróz
niska trawa, tworzą
ca kępki, rzadko
także z bardzo krótki
mi rozłogami. Źdźbła
cienkie, gładkie, mo
cne i sztywne, nieroz-

gałęzione, 20-60 cm wysokości. Liście w sta
dium pąka złożone, później zwinięte. Pochwy
liściowe na grzbiecie zaokrąglone, nie-
owłosione. Języczki liściowe krótkie, ok.
1 mm, tępe. Blaszki liściowe długości do
15 cm, szerokości 2-3 mm, płaskie lub lekko
rynienkowate, od wierzchu delikatnie żłob
kowane i ku wierzchołkowi szorstkie, od spo
du gładkie. Wiechy kłosokształtne, często jed
nostronne, 5-10 cm długości, 0,5-1 cm szero
kości, o osi szorstkiej lub delikatnie owłosio
nej. Kłoski ustawione bardzo gęsto, na jednej
gałązce bocznej wiechy ktosoksztattnej za
wsze kłoski płodne zmieszane z płonnymi.
Kłoski płodne 3-5-kwiatowe, ich plewki dolne

krótkoościste. Kłosków płonnych ok. 10, a nie
kiedy więcej, okrywają one płodne, są płasko
ścieśnione, wąskie, wyraźnie grzbieciste, szy-
dlasto zaostrzone; są to puste plewki grzebie
niasto ustawione (nazwa!).
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.

Siedlisko: występuje na świeżych, gliniastych
glebach, na suchych pastwiskach i wygonach,
łąkach, brzegach dróg.
Rozmieszczenie: Europa i zachodnia Azja
o umiarkowanym klimacie.
Uwagi: grzebienica tworzy gęste murawy tylko

na obszarach o dostatecznie wysokiej wilgotno
ści powietrza i na niezbyt suchych glebach. Jako

trawa paszowa ma wielkie znaczenie przede
wszystkim w górach. Wczesne wyrastanie, bo
gate odrosły i samoistny wysiew mają tu szcze

gólne znaczenie. Nadaje się doskonale jako tra
wa pastwiskowa. Jej pędy są szczególnie odpor
ne i, w przeciwieństwie do liści, nie lubiane
przez bydło, co pozwala im dojrzeć i zapewnić
sobie samosiew. Odporne na łamanie źdźbła
stosowane były do robienia plecionek.

Cynosurus echinatus

Lamarckia aurea

Wygląd: trawa jednoroczna,
rosnąca w luźnych kępach,
u podstawy silnie rozgałę
ziona. Źdźbła wysokości
20-70 cm, gładkie, u góry bar
dzo cienkie. Liście nagie. Po
chwy liściowe gładkie, na
grzbiecie zaokrąglone, górne
rozdęte. Języczki liściowe
długości 3-7 mm, zaostrzone.
Blaszki liściowe długości 5-

-20 cm, szerokości do 7 mm,

płaskie. Wiecha kłosokształtna długości 2-

-4 cm, szerokości 1-2 cm, kulista lub jajowata,

wielostronna. Płodne kłoski 1-5-kwiatowe, ich
plewki dolne z ością długą do 15 mm. Kłoski
płonne z 10 lub z większą liczbą pustych plew
z wyraźnie szorstką ością.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na wysypiskach gruzu lub terenach
przemysłowych, na glebach suchych.
Rozmieszczenie: zachodnia Europa, kraje
śródziemnomorskie.

Wygląd: trawa jednoroczna,

rosnąca w gęstych kępkach,

z wyprostowanymi źdźbłami,
wysokości 10—25 cm. Języczki

liściowe 5-10 mm długości,

całobrzegie, wydłużone. Po
chwy liściowe na grzbiecie
zaokrąglone, na żebrowaniu

lekko szorstkie. Blaszki liścio
we 2-6 mm szerokości i do
20 cm długości, zaostrzone.

Wiechy dość gęste, kłoso

kształtne, przypominają szczotkę do butelek.
Kłoski zebrane w grupach po 3-5 na końcach
krótszych gałązek wiechy. Ogonki kłosków sil
nie owłosione. Liczne płonne kłoski przykry

wają ustawione na końcu kłoski płodne. Ple
wki dolne długoościste (tylko u jednokwiatko-
wych płodnych kłosków).
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: na otwartych miejscach pokrytych
trawą, drogach, ugorach lub w zaroślach.

Drżączka średnia Briza media

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca luźne murawy za pomocą
krótkich, podziemnych rozło
gów, z licznymi pędami wege
tatywnymi. Źdźbła wzniesio
ne, cienkie, gładkie, wyso
kości do 40 cm. Pochwy li
ściowe zamknięte, gładkie.
Blaszki liściowe z cienkim,
krótkim wierzchołkiem, dłu-

I PL gości do 15 cm, szerokości

2-4 mm, nieowłosione, gładkie, na brzegach
trochę szorstkie. Języczki liściowe ok. 1 mm
długości, tępe, przycięte, Bez uszek. Wiechy
szeroko rozpostarte, luźne, wąsko trójkątne
lub szeroko piramidalne. Gałązki wiechy częs
to faliste, gładkie, początkowo wzniesione, pó
źniej poziomo odstające, rozłożyste. Kłoski
jajowate i sercowate, silnie bocznie ściśnione

i wyraźnie płaskie, 3-12-kwiatowe, 4-7 mm

długości. Ogonki kłosków często pogięte, zwi
sające, dlatego kłoski lekko drżą (nazwa!).
Plewy ok. 3 mm długości, na grzbiecie dasz-

kowato wysklepione, prawie poziomo odstają
ce. 3-nerwowe plewki dolne długości ok.
4 mm, również odstające, na grzbiecie zaokrą
glone lub daszkowato wysklepione, z podsta
wą plewki sercowatą, obejmującą oś kłoska;
5-nerwowe plewki górne z podwójną kra
wędzią grzbietową.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na ubogich łąkach i pastwiskach, na
suchych glebach.
Rozmieszczenie: w całej Europie i Azji

o umiarkowanym klimacie, zarówno na nizi

nach jak i w wysokich górach.
Uwagi: daje słabe plony, ale chętnie jako sia
no jest zjadana przez bydło. Ze względu na

ładny kształt lubiana trawa ozdobna.

Drżączka większa Briza mama

Wygląd: jednoroczna trawa
rosnąca w luźnych kępkach,
o wysokich do 60 cm, gła
dkich, cienkich źdźbłach. Roś
lina naga. Liście żółtozielone.
Pochwy liściowe na grzbiecie
zaokrąglone. Języczki liścio
we długości do 5 mm, tępe.
Blaszki liściowe długości do
20 cm, szerokości do 8 mm,

|KW i cienko zaostrzone. Wiecha

luźna, wzniesiona lub lekko łukowato zgięta,
z kilkoma - do 12 - kioskami. Kłoski długości
15-25 mm, spłaszczone, do 20-kwiatowe, na
długim do 20 mm, zakrzywionym, cienkim
ogonku. Plewy poziomo odstające od osi kłos
ka, długości do 7 mm, na grzbiecie zaokrąg
lone. Plewki dolne 6-8 mm długości, 7-9-ner-
wowe. Plewki górne na wystającym grzbiecie
delikatnie owłosione.

Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: na suchych miejscach.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Drżączka mniejsza Briza minor

Wygląd: jednoroczna trawa
rosnąca w luźnych kępkach,
o źdźbłach gładkich, wyso
kich do 60 cm. Roślina naga.

Pochwy liściowe na grzbiecie

zaokrąglone, gładkie. Języ
czki liściowe długości do
6 mm. Blaszki liściowe długo
ści do 15 cm, szerokości do
10 mm, o słabo szorstkich
brzegach. Wiechy stożkowate,
z licznymi Woskami. Kłoski

długości do 5 mm, jajowate, na cieniutkich, ku
dołowi zgiętych ogonkach długości do 12 mm,
4-8-kwiatowe. Plewy poziomo odstające od
osi kłoska, trwałe, 3-5-nerwowe. Plewki dolne
bardzo szerokie, z sercowatą nasadą, 7-9-ner-
wowe. Plewki górne na obu krawędziach
grzbietowych z wąskimi skrzydełkami.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: na suchych miejscach.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Perlówka orzęsiona Męka ciliata

Wygląd: trawa trwała, tworzą

ca gęste, obficie ulistnione

kępy, z rozłogami rozciągają

cymi się do 10 cm. Źdźbła
wysokości 30-70 cm, wznie
sione, sztywne, od góry pod
kwiatostanami szorstkie. Liś
cie szarozielone. Dolne po
chwy liściowe, w przeciwieńs
twie do perłówki siedmio
grodzkiej (M. transsihanica),

KW nagie. Bez uszek. Języczki li

ściowe długości 2-3 mm, tępe, przeważnie
rozcięte. Blaszki liściowe sztywne, długości
do 25 cm, szerokości 3-4 mm, płaskie, lecz
w okresie suszy szydlasto zwinięte. Wiecha
kłosokształtna wzniesiona, 4-8 cm długości,
dość luźna, niewyraźnie jednostronna. Gałązki
wiechy krótkie i wciśnięte w oś wiechy, na
najdłuższej z nich może znajdować się do 10
kłosków. Kłoski długości 6-7 mm, 2-kwiatowe,
z których przeważnie jeden jest płonny (w
postaci drobnego maczugowatego ciałka). Ple-

Periówka siedmiogrodzka

Męka łranssilvanica

Ul Wygląd: trwała, ros-

j | f e nąca kępami, zielona

IsSaL trawa wysokości 30-

^wf -90 cm. Pochwy liś-

W7 ciowe od dołu dasz-

MMr kowato wysklepione,
JMM od góry luźno owło-
wf sione, blaszki liścio-

W we początkowo pła-

W skie, później zwinię-

TKW te, przeważnie zwi-

słe. Języczki liściowe zaostrzone. Wiecha kło
sokształtna gęsta, kłoski często przewieszone.
Plewy jajowato zaostrzone, gładkie, dolna dłu
gości 3-5 mm, górna 6-7 mm. Plewki dolne

jedwabiście owłosione.
Okres kwitnienia: czerwiec.
Siedlisko: dość rzadka na słonecznych, su
chych, żyznych lecz przeważnie ubogich
w wapń, luźnych glebach; na miejscach
kamienistych, w suchych murawach.
Rozmieszczenie: pd.-wsch. Europa.

wy mniej więcej jednakowej długości, szorst
kie, bezościste. Plewki dolne kwiatów
płonnych nagie, kwiatów płodnych długo kos-
mato-rzęskowate, rzęski w okresie kwitnienia
wystające z kłoska i wyraźnie widoczne (na
zwa!), 7-9-nerwowe.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: dość rzadka na żyznych glebach,
zwykle występuje na siedliskach zasobnych
w wapń, ciepłych i suchych, na suchych mur
kach, na słabo zarośniętych skalistych sto
kach, na gzymsach i półkach skalnych.
Rozmieszczenie: w całej Europie z wyjątkiem
północy, głównie w ciepłych obszarach.
Uwagi: ta bardzo ładna trawa, którą nierzadko
można spotkać w ogródkach jako roślinę

ozdobną, jest charakterystycznym gatunkiem
przede wszystkim w suchych zaroślach i na
stepach południowo-wschodniej Europy i na
suchych murawach doliny górnego Rodanu
w Szwajcarii. Zasiedla tam miejsca otwarte

i zawsze bardzo nasłonecznione.

Perłówka kolorowa Męka pieta

r\r\ A Wygląd: szarozielo-

[ • \)/1 \ na, kępkowato ros-

rl \ / J a

naca trawa

> tworząca

Y^A, f \\l/\

ocą krótkich

\ \ v | Y/li ^złogów gęste mu-

\ v V / y y

raw

Y- '-'ście szorst-

\ M V

kie, pochwy liściowe

u KL nagie, ku górze szor

stkie, ze skrzydełkami. Blaszki liściowe sztyw
ne, na brzegach szorstkie. Języczki liściowe
długości do 2 mm, białe. Wiechy rozpostarte,
kłoski długości do 9 mm, zwisające. Szypułki
kłosków od góry owłosione. Plewy obejmują
cały kłosek, zielone z ciemnofioletowymi pas
kami. Plewki dolne grube, błyszczące, niewy
raźnie 5-nerwowe, gładkie. Bardzo podobna

do niej jest perłówka zwisła (Melica nutans).
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na ciepłych, świeżych, żyznych gle

bach leśnych, w ciepłolubnych mieszanych la

sach dębowych.
Rozmieszczenie: południowo-wschodnia Eu
ropa, do wschodniej części Europy Środkowej.

Perlówka zwisła Męka nutans

Wygląd: trawa trwała, z cien
kimi, długimi kłączami, two

rząca luźne kępy, z płonny
mi, niekwitnącymi pędami.

Źdźbła wysokości 30-60 cm,
cienkie, wzniesione, wiotkie,

pod kwiatostanem nieco szor
stkie. Pochwy liściowe szorst
kie, rurkowate, u nasady nie
kiedy nabiegłe purpurowo.
Języczki liściowe brązowawe,
krótkie, nie dochodzące do

1 mm długości, przytępione. Bez uszek. Bla
szki liściowe w stadium.pąka zwinięte, później
płaskie, długości do 20 cm, szerokości do

6 mm, od wierzchu luźno owłosione. Grono do

10 cm długości, jednostronne, wzniesione,

często jednak lekko łukowato zwisające. Kło-
ski brązowawe, czerwonawe lub purpurowe,
długości 6-7 mm, zwisłe (nazwa!), na wypros
towanych szypułkach, z 2-3 płodnymi,
obupłciowymi kwiatami i jednym płonnym,
maczugowatym, na końcu zaokrąglonym kwia

tem szczątkowym. Obie plewy prawie jedna

kowej wielkości, długości 4-6 mm, na grzbie
cie zaokrąglone, 6-nerwowe. Plewki dolne

skórzaste, zielonawe, szorstkie, 7-9-nerwowe,
bez ości czy wierzchołka, wystające tylko tro
chę ponad plewy. Plewki górne tej samej dłu
gości co plewki dolne.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: częsta w środkowoeuropejskich

mieszanych lasach liściastych na żyznych,
próchnicznych glebach leśnych.
Rozmieszczenie: w całej Europie, poza półno
cną Skandynawią i częściami południowej Eu
ropy.

Uwagi: nazwa perłówka pochodzi od maczu-

gowatych lub jajowatych, przeważnie na ciem
no zabarwionych i błyszczących kłosków, któ
re są szczególnie widoczne i - przede wszyst
kim u perłowki zwisłej - wydają się być nani
zane jak sznur pereł.

Perłówka jednokwiatowa Męka unillora

Wygląd: trawa trwała,
tworząca rozległe
murawy, o daleko się
gającym, rozgałęzio
nym kłączu. Źdźbła
wysokości do 60 cm,
wiotkie, wzniesione
lub zwisłe, przeważ

nie gładkie, z niewieloma wiotkimi liśćmi. Po
chwy liściowe zwykle nagie, rurowato za
mknięte. Języczki liściowe krótkie, pochwowa-

to obejmujące źdźbło, z ok. 2 mm długości
nasadzonym wierzchołkiem, znajdującym się
nie między nasadą blaszki liściowej

i źdźbłem, lecz po przeciwnej stronie (na stro
nie brzusznej). Bez uszek. Blaszki liściowe

jasnozielone, z wierzchu luźno owłosione, od
spodu i po brzegach szorstkie, płaskie, w sta
dium pąka zwinięte, zbiegające ku wierzchoł

kowi, o długości do 20 cm i szerokości do
7 mm. Wiechy luźne, wielostronne. Z odstają
cymi, ku górze skierowanymi gałązkimi
wiechy, niekiedy nieco zwisłymi, nagimi, szor

stkimi, o nielicznych Woskach (1-3), odda

lonych od siebie, obupłciowych, zawierają

cych po 1 kwiatku. Kłoski wzniesione, długości
5-6 mm, na nagich szypułkach. Plewy trwałe,

na grzbiecie zaokrąglone, zaostrzone, gła
dkie, brązowawe. Plewki dolne szeroko
zaokrąglone, tępe, gładkie, zielone, 7-ner-
wowe. Plewki górne delikatnie owłosione.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: występuje na próchnicznej, świeżej,
żyznej, dość głębokiej glebie leśnej, w lasach
liściastych, przede wszystkim bukowych i dę-
bowo-grabowych o bujnym runie.
Rozmieszczenie: częsta w całej Europie, z wy

jątkiem południowo-zachodniej jej części

i północnej Skandynawii.
Uwagi: perłówka jednokwiatowa jest trawą
charakterystyczną dla środkowoeuropejskich
lasów liściastych, przede wszystkim buko
wych, w których występuje dość często. Zbyt
gęste płaty perłowki w runie leśnym mogą źle
wpływać na naturalne odnawianie się lasu.

W ^ b .

Trawy

Perz właściwy Agropyron repens

Wygląd: trawa trwała o rozleg
le rozpetzających się, bladych
kłączach, wypuszczająca roz
łogi. Rośnie grupowo lub two
rzy wielkie płaty, z licznymi
wyrastającymi wysoko, nie
kwitnącymi pędami liściowy
mi. Źdźbła osiągające wyso
kość 20-150 cm, wzniesione,
u nasady niekiedy zgięte, gła
dkie. Liście matowozielone,

Kt. niekiedy niebieskozielono

oszronione (nalot ścieralny). Pochwy liściowe
na grzbiecie zaokrąglone, gładkie, nagie lub
owłosione (różne podgatunki). Uszka krótkie,
orzęsione, obejmujące źdźbło, zaostrzone. Ję
zyczki liściowe w postaci skórzastych pasecz-
ków nie przekraczają 1 mm. Blaszki liściowe
zaostrzone, długości do 30 cm i szerokości do
10 mm, wiotkie, z wierzchu krótko owłosione
i dlatego lekko szorstkie. Nerwy liściowe pod
światło widoczne jako wyraźne białe paski.
Kłosy długości ok. 10 cm, wzniesione lub po

chylone, rzadko zwisające, luźno lub gęsto po
kryte kioskami. Kłoski długości 10-20 mm, 3-8-
-kwiatowe, owalne, płasko ścieśnione, zwróco
ne szeroką stroną do osi kłosa. Plewy owalne,
długości do 12 mm, 3-7-nerwowe, z linią
grzbietową, szorstką ku górze, zbiegającą się
w ościsty wierzchołek. Plewki dolne długości
do 13 mm, 5-nerwowe, często z krótkim ościs-
tym wierzchołkiem. Plewki górne z dwoma szo
rstkimi liniami.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: bardzo często na brzegach pól, dróg,
ulic, na ugorach, w ogrodach i na polach upra
wnych, zarówno na świeżych jak i suchych
glebach gliniastych.
Rozmieszczenie: Europa, Ameryka Północna,
obszary Azji o umiarkowanym klimacie.
Uwagi: perz właściwy jest niezwykle częstym,
uciążliwym i bardzo żywotnym, chwastem na
szych ogrodów i pól. Znany przede wszystkim
z bladych podziemnych kłączy, które mogą wy
puszczać pędy nieomal z każdej części.

Perz psi Agropyron csninum

Wygląd: trawa trwała, kępko
wa, bez kłączy. Źdźbła wyso
kości do 150 cm, wzniesione,

u podstawy nieco kolankowato
zgięte, nagie, gładkie, od wie
rzchu nieco szorstkie. Pochwy
liściowe najniższych liści
owłosione, górnych nagie.
Języczki liściowe długości
1 mm, przytępione. Blaszki liś

ciowe długości do 30 cm, sze-

KL rokości do 1,5 cm, płaskie,

z krótkim wierzchołkiem, po obu stronach szors
tkie. Kłosy długości ponad 20 cm. Kłoski długo
ści do 20 mm, 3-6-kwiatowe, spłaszczone, sze
roką stroną skierowane ku osi kłosa. Obie plewy

mniej więcej jednakowo długie, lancetowate, na

grzbiecie zaokrąglone, 3-5-nerwowe, niekiedy
ościste. Plewki dolne długości do 13 mm.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: żyzne, wilgotne gleby gliniaste.
Rozmieszczenie: Europa, Ameryka Północna,
części Azji o klimacie umiarkowanym.

Perz sitowy Agropyron junceum

Wygląd: trwała, mocna trawa
z kłączem i długimi rozłoga
mi. Źdźbła sztywno wznie
sione, wysokości 20-60 cm.

Liście niebieskozielone. Po

chwy liściowe szorstkie,
z obejmującymi brzegami. Ję
zyczki liściowe krótkie, przy
cięte. Blaszki liściowe dłu
gości do 35 cm, szerokości do
6 mm, początkowo płaskie,
później zwinięte, na wierz-

chniej stronie z grubymi ner

wami, wzdłuż nich gęsto porośnięte delikatny
mi włoskami, na spodniej stronie gładkie. Kłos
długości do 20 cm, dwudzielny, sztywny, niekie
dy słabo pochylony. Oś kłosa łamliwa. Kłoski
długości do 3 cm, 5-8-kwiatowe, szerszą stroną
skierowane do osi. Plewy i plewki bez ości.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: słone wydmy na wybrzeżu.
Rozmieszczenie: na europejskim wybrzeżu At
lantyku i wybrzeżu Morza Śródziemnego,

Zyto zwyczajne Secale cereale

Wygląd: trawa jednoroczna
lub ozima o źdźbłach wysoko
ści 60-200 cm, nierozgałę-
zionych lub kępkowatych ty
lko u nasady, wzniesionych,
dość silnych, w górnej części
gęsto owłosionych. Języczek
liściowy przycięty, bardzo
krótki, tylko ok. 1,5 mm długo
ści. Pochwy liściowe na gór-

PL nym końcu z bardzo krótkimi,

nieorzęsionymi uszkami. Blaszki liściowe pła

skie, nagie, z niebieskawym woskowatym na
lotem. Kłosy długości 5-20 cm, czworokancia-
ste, bez kłoska szczytowego, w czasie dojrze
wania lekko zwieszone. Oś kłosa dość mocna

i niełamliwa. Kłoski 2-kwiatowe lub rzadko

3-kwiatowe z dwoma obupłciowymi i jednym,
środkowym męskim kwiatkiem. Plewy wąsko
lancetowate, 1-nerwowe, nie przekraczające

10 mm długości, na wierzchołku z krótkim

ościstym czubkiem, z szorstką linią grzbieto
wą. Plewki dolne długości do 18 mm, wyraźnie
3-nerwowe, aż do podstawy daszkowato wy-
sklepione, ku górze zwężone w dość potężną
ość 2-8 cm długości. Ziarno długości 5-9 mm,
po stronie grzbietowej z głęboką bruzdą, na
górnym, zaokrąglonym końcu z delikatnym pę
czkiem włosków.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: jako roślina uprawna żyto ma sto
sunkowo małe wymagania, rośnie dobrze na
dość świeżych, przeważnie mało zasobnych,
obojętnych lub tylko umiarkowanie kwaśnych
glebach piaszczystych lub piaszczysto-glinias-
tych. Nie znosi stagnującej wody. Typowa roś
lina długiego dnia, obcopylna.
Rozmieszczenie: pierwotnie chyba tylko w za
chodniej Azji, obecnie w wielu formach upraw
nych na całym świecie. Daje jeszcze niezłe
plony tam, gdzie uprawa pszenicy jest już
niemożliwa.

Uwagi: żyto potrzebuje do swego rozwoju zna
cznie mniej ciepła niż pszenica. Dlatego może
być uprawiane z powodzeniem w górzystym
terenie jeszcze do 900 m n.p.m., a w Alpach
w niektórych miejscach nawet na wysokości
powyżej 1600 m n.p.m. Zazwyczaj żyto upra
wia się jako zboże ozime: siew następuje przy

końcu września. Już po krótkim czasie poja

wiają się pierwsze 2-3 listki, na ogół lekko
czerwonawo nabiegłe. Podczas zimy roślina
dostaje bodziec potrzebny do wytworzenia
kwiatów. Od końca kwietnia wypuszcza cien
kie lub grubsze, w każdym razie zdumiewają
co zdolne do utrzymania kłosa źdźbła. W cza
sie kwitnienia żyta nad polami unoszą się
gęste żółtawe chmury pyłków, zapewniające
konieczne obce zapylenie. Każdy kłos żyta
produkuje wiele milionów ziaren pyłku.
Niektórzy ludzie są uczuleni na ten pyłek i re
agują bardzo silnie alergicznie nawet przy
dużej odległości od pola żyta- przekonywają
cy dowód na niezwykle duży zasięg bardzo
małych unoszonych przez wiatr ziaren pyłku.
Podobnie jak obecnie w uprawach zboża wy
stępuje owies głuchy (Avena fatua) jako

chwast i gatunek towarzyszący, dzikie żyto

mogło w dawnych czasach występować
początkowo jako roślina towarzysząca przede

wszystkim na polach pszenicy. Dopiero póź

niej zostało ono wzięte do uprawy i rozwinięte
w roślinę przynoszącą obfite plony. Wiele ga

tunków i form dzikiego żyta (Secale mon-
łanum, Secale ancestrale) występuje jeszcze
do tej pory w Azji Mniejszej.
Z historycznego punktu widzenia żyto jest
więc wyraźnie późnym przybyszem wśród
obecnych gatunków zbóż. Po raz pierwszy tak
zwane żyto chwastowe, ze stosunkowo mały
mi nasionami, zostało znalezione w osadach
z wczesnej epoki kamienia w Syrii i w Turcji,
datowane na 7000 lat p.n.e. Właściwe żyto
uprawne odkryte przez archeologów, znale
ziono w osadach z epoki kamienia w Polsce
(datowane na ok. 4400-4000 p.n.e,). Najwcześ
niejsze trwałe uprawy w czystym siewie form
żyta pochodzące z epoki brązu zostały znale
zione na Węgrzech, w Polsce i Czechach.

W czasach rzymskich uprawa w czystym sie
wie dotarła na obszary na północ od Alp i na
zachód od Laby. Tutaj, a także na terenach
północnej i zachodniej Europy, dopiero w śre
dniowieczu żyto stało się głównym zbożem,
z którego wyrabiano chleb. Obecnie jego miej
sce zaczyna zajmować pszenica.

Pszenica samopsza Triticum monococcum

^\ \R[i\ Wygląd: jednoroczna lub ozi-

\ v S \ 0 ™ ma trawa o sztywnych, wznie-

^ Will sionych źdźbłach, przeważnie

\ - W M 60-140 cm wysokości, gład-

W A \ kich, tylko w obrębie kolanek

\ vvj, I gęsto ku dołowi owłosionych,

¥ V >

nie

ust

cn lecz

wypełnio-

C3A nych wewnątrz rdzeniem. Po-

^ j W chwy liściowe na górnym koń-

^ I c u z małymi, niezbyt widocz-

KW \ n y m i i lekko orzęsionymi usz

kami. Blaszki liściowe zaostrzone, żółtozielo
ne. Kłosy zawsze wzniesione, wyraźnie bocz
nie spłaszczone, długości 5-6 cm, dość gęste,
sztywne. Kłoski zachodzą dachówkowato
i osiągają 10 mm długości. Każdy kłosek od
zarodka jest 2-kwiatowy, lecz rozwija się
z nich zwykle tylko jeden kwiatek, (jednoziar-
nowe kłoski = monococcum). Osadka kłosowa
w czasie dojrzewania łamliwa, rozpada się
zawsze ze zwisającym dojrzałym Woskiem.
Kłoski wierzchołkowe zmarniałe. Plewy od
czubka do nasady opatrzone ostrą linią
grzbietową, na wierzchołku wyraźnie z dwoma
ząbkami. Plewki dolne na stronie grzbietowej
wysklepione, silnie ścieśnione, łódkowate, na
przekroju poprzecznym trójkątne, z szorstką

ością długości do ok. 10 cm.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: uprawiana na umiarkowanie suchych,
zwykle żyznych, zawierających wapń, kamienis
tych lub czysto gliniastych albo ilastych glebach

na obszarach znajdujących się pod wpływem

klimatu kontynentalnego (gorących latem i zim
nych zimą). Rzadko zdziczała.
Rozmieszczenie: niegdyś częściej uprawiana,
obecnie tylko jeszcze miejscami na obszarze
śródziemnomorskim lub w południowo-za-
chodniej Azji.

Uwagi: pszenica samopsza w porównaniu z in
nymi gatunkami zbóż jest stosunkowo delikat

na: źdźbła mimo znanej wyrzymałości są bar

dzo cienkie, kłosy bardzo krótkie, długości nie
wiele ponad 5 cm, a do tego stosunkowo cien
kie. Uwzględniając wymiary kłosa pszenica sa
mopsza jest dość słabo plonującym zbożem,
którego uprawa obecnie się nie opłaca i dlate
go należy do wymierających traw użytkowych.
Podobnie jak jęczmień, owies lub orkisz należy

do tak zwanych zbóż oplewionych, których ziar
na po wymłóceniu pozostają w plewach i do
spożycia muszą być oczyszczone w specja
lnych młynach. Ścisłe połączenie ziarna z ple
wą może być uznane za cechę dzikiej rośliny,
podobnie jak bardzo łamliwa osadka kłosowa
utrudniająca zbiory. Samopsza jest krewniacz-
ką obecnie najczęściej uprawianej pszenicy.
Jest to normalnie diploidalny gatunek, zawiera
więc tylko dwa zespoły chromosomów, razem
2n = 14 chromosomów (patrz dane na str. 16).
Rośliną wyjściową jest Triticum boeoticum wy
stępująca do dziś w dwóch rasach geograficz
nych od północnej Grecji poprzez Turcję do
Iranu. Znaleziska T. boeoticum, spotkane ra
zem z dzikim jęczmieniem pochodzą z północ
nej Syrii i to z pewnej warstwy osadniczej,
datowanej na ok. 8400-7500 lat p.n.e. (przed-
ceramiczny neolit). Przypuszczalnie uprawa sa-
mopszy rozwinęła się niewiele później i miało
to miejsce po raz pierwszy w górnym biegu
Eufratu we wschodniej Turcji. W środkowej Eu
ropie znaleziono uprawną samopszę w wielu
wykopaliskach, przeważnie w formie zwęg
lonych ziaren lub podstawy kłosków, a także
plew pochodzących z odplewiania. Plewy
samopszy znaleziono między innymi także

w wypalonej glinie skorup ceramicznych lub
w okleinie ścian spalonych domów. Zapewne
plewy służyły w tych przypadkach do miesza
nia z rozrabianą gliną czy iłem.
Najstarsze uprawy rolne w środkowej Europie,
(sięgająca do piątego tysiąclecia p.n.e. kultura
ceramiki wstęgowej), używały tylko dwóch ga
tunków zbóż, mianowicie pszenicy płaskurki
(por. str. 78) i samopszy. W jednym znalezisku
z tego okresu w okolicach Mónchengladbach
(Nadrenia) udział samopszy w zbożach wyno
sił ok. 80%. Już w epoce brązu znacznie

zmniejszyła się uprawa samopszy, tendencja
ta utrzymywała się w czasach rzymskich. Od
wczesnego średniowiecza samopszy nie spot
kano już w znaleziskach pochodzących z Nie
miec. Tylko nieliczne pisemne źródła wspomi

nają o jej uprawie. W naszym stuleciu samo

psza uprawiana jest przez nielicznych rolni
ków w Badenii-Wirtembergii, którzy mocnej,
cienkiej słomy używają do wiązania winorośli.

Pszenica piaskurka Triticum dicoccum

1 u liii Wygląd: jednoroczna lub ozi-

mJ/li//

rawa

w z n

e s

i°

c n

\'m dość tęgich, sztywnych i moc-

•W' , nych źdźbłach, wysokości ok.

\ J E W 80-150 cm. Pochwy liściowe

j l I j Y * ' na górnym końcu z wyraźnie

i lHłpf? wykształconymi, nieco za-

''\IYX' chodzącymi na siebie usz-

wrŚ^ kami. Blaszki liściowe zie-

\ffi lone, z wierzchu przeważnie

aksamitnie owłosione. Ko

lanka zupełnie nagie. Kłosy dość masywne
i gęste, zwykle długości ok. 5 cm i szerokości
ok.1 cm, podczas kwitnienia wzniesione, doj
rzałe zaś lekko zwisłe, Kłoski nie nakrywają

się dachówkowato, lecz są od siebie oddalone
o ok. 2 mm. W każdej przerwie łamliwej
w okresie dojrzałości osadki kłosowej rozwija
ją się 2-kwiatowe kłoski, w których powstaje
po jednym ziarnie, dlatego pszenica płaskurka
ma łacińską nazwę dicoccum. W miejscu przy
czepu Wosków osadka kłosowa jest gęsto
owłosiona. Poszczególne kłoski od strony we-
wnętrzej są płaskie, od zewnętrznej wybrzu
szone. Odpadają zawsze ze stojącym pod nimi

odcinkiem osadki. Plewy łódkowate, z wyraź

ną linią grzbietową, prawie skrzydełkiem,
u szczytu z szydlastym, zaostrzonym ząbkiem,
nie stępione. Plewki dolne ścieśnione, prawie

zawsze z długą ością - dlatego każdy kłosek
jest dwuościsty.

Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: uprawiana zwykle jako zboże jare
na ciepłych, dość żyznych i nieco suchych
glebach nawapiennych. Obecnie prawie zupeł
nie zniknęła z pól uprawnych.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
południowo-zachodnia Azja. W Europie już nie
uprawiana.

Uwagi: pszenica płaskurka należy wraz
z pszenicą samopszą i orkiszem do tak zwa
nych pszenic oplewionych, u których z dojrza
łych ziaren podczas młocki nie odpadają ple
wy. Jeżeli nie ma być użyta jako karma dla
zwierząt musi być w specjalny sposób oczysz

czona. Pszenica płaskurka nadaje się obok
owsa jest doskonałą paszą dla koni. Płaskur

ka, której ziarna zawierają znacznie więcej
białka niż nowoczesnej pszenicy zwyczajnej,

była we wszystkich uprawach rolnych z epoki
kamienia w Azji Mniejszej najbardziej znaczą

cym gatunkiem zboża. W najstarszych kul
turach wczesnej epoki kamienia w Turcji, Jor
danii lub Izraelu od ok. 8000 do 6000 roku p.n.e.
znajdują się odciski płaskurki w glinianych
tynkach domów, a także zwęglone ziarna i kło
ski. Również w Niemczech w okresie ceramiki
wstęgowej płaskurka była z pewnością najwa
żniejszym gatunkiem zboża, ponieważ znajdo
wano ją w każdym z dotychczas poznanych
miejsc wykopaliskowych z tego czasu. Do naj
młodszego okresu neolitu znaczenie płaskurki
niewiele się zmieniało. Dopiero w epoce brą
zu była stopniowo wypierana przez inne, bar
dziej płodne gatunki zbóż, ale do czasów pod
bojów rzymskich stanowiła ona ciągle prawie

jedną dziesiątą uprawianych zbóż. Sporadycz

nie w niektórych częściach południowych Nie
miec uprawiano płaskurkę jeszcze do II wojny

światowej. Od tej pory zalicza się ją do do
wymierających roślin uprawnych. Trzeba przy
tym pamiętać, że płaskurka również w staro
żytnych kulturach Mezopotamii i Egiptu była
po prostu zbożem.

W wielu odmianach uprawiana pszenica płas
kurka pochodzi od dzikiej płaskurki {Triticum
dicoccoides), która występuje po dziś dzień od
południowo-wschodniej Turcji po zachodni
Iran. Dzika płaskurka jest pszenicą tetraploi-
dalną, ma cztery zespoły chromosomów, czyli
2n = 28 chromosomów. Obecnie przyjmuje
się, że dzika płaskurka pochodzi od dzikiej
samopszy (Triticum boeticum) i innej dzikiej
trawy, być może Triticum (Aegilops spelto-

ides). Ta krzyżówka dzikich traw nastąpiła
z pewnością na długo przed pierwszymi pró

bami uprawy przez człowieka. Jej przekształ
cenie się w uprawną pszenicę płaskurkę moż
na wyjaśnić uprawą selekcyjną i ewentualnie

także spontanicznymi mutacjami. Przypada to

raczej na początek uprawy roli. Pszenica płas

kurka jest bardzo pożywna ze względu na
wysoką zawartość białka.

r n

n T

Pszenica twarda Triticum c

Wygląd: zboże jednoroczne,
rzadko ozime, ze źdźbłem
wzniesionym, bardzo moc

j i

' P

wypetnio-

. , ( f _ ~ > / . nym rdzeniem, osiągającym
^rś^źf wysokość 70-160 cm. Języcz-

Wwli ki liściowe krótkie. Pochwy li-

llll ściowe na górnym końcu

z brodato orzęsionymi uszka

mi. Blaszki liściowe prawie

•UllllllW

nagie lub tylko z włoskami

luźno rozrzuconymi. Kłosy wzniesione, długo
ści 4-8 cm, dość gęste, czworokanciaste lub
mocniej bocznie ścieśnione. Oś kłosa przewa
żnie niełamliwa, na brzegach orzęsiona i pod
każdym kioskiem opatrzona pęczkiem wło
sków. Kłoski dłuższe niż szersze, przeważnie
5-7-kwiatowe, z czego jednak tylko 2-4-płod-
ne. Plewy ostrogrzbieciste, z przodu z ostrym

wierzchołkiem, skrzydełkowate. Plewki dolne

u większości odmian długoościste. W odróż
nieniu od pszenicy zwyczajnej, w stadium doj
rzałości nie widać ziarna spomiędzy plew.

Ziarno wydłużone, nieco szkliste, niezbyt spła
szczone, z kanciastym grzbietem; bruzda

brzuszna wąska i głęboka.

Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: ciepłe latem, niekiedy bardzo suche
i umiarkowanie żyzne gleby. Rzadko również
zawleczona z innymi nasionami i wówczas
nietrwała wśród gruzowisk i miejsc ruderal-
nych. Wrażliwa na zimno.
Rozmieszczenie: obecnie uprawiana przede
wszystkim w gorących krajach dokoła Morza
Śródziemnego, a także w klimatycznie porów
nywalnych regionach Ameryki Południowej
i Środkowej oraz w Australii. Daje dość dużo

form. Udaje się przede wszystkim na terenach
z opadami poniżej 500 mm i stanowi obecnie

prawie 10% światowej uprawy pszenicy.
Uwagi: pszenica twarda ma znacznie większą
zawartość glutenu niż inne gatunki pszenic
i dlatego we Włoszech jest chętnie używana

do wyrobu makaronu i innych ciast. Z tego
powodu często jest nazywana pszenicą maka
ronową. Pszenica twarda jest tetraploidalna,

ma więc razem 28 chromosomów czyli cztery

zespoły chromosomów, które dzielą się na
genomy AABB. Genetycznie stoi więc bardzo

blisko pszenicy płaskurki i łączy podobnie jak

ona geny pszenicy samopszy (genom A) z ge
nomem jakiejś dzikiej trawy, której przez długi
czas nie potrationo zidentyfikować. Obecnie
przyjmujemy, że była to Aegilops spelłoides,
przy czym jednak nastąpiła pewna zmiana
w materiale dziedzicznym (z S na B). W każ
dym razie nie znamy żadnej dzikiej trawy lub
dzikiej pszenicy z genomem BB. Według opinii

różnych fachowców Triticum durum reprezen

tuje osobny gatunek w obrębie tetraploi-
dalnych pszenic. Według innego poglądu
pszenica twarda jest jedynie szczególną
odmianą lub podgatunkiem Triticum turgidum,
która w innych odmianach była niegdyś częś
ciej uprawiana i w wielu regionach zachodniej
Azji ma do dziś pewne znaczenie. Mimo bli
skiego genetycznego pokrewieństwa z płasku-
rką twarda pszenica należy do pszenic nagich.
Zebrane kłosy są łatwe do wymłócenia, ponie
waż dojrzałe ziarna (owoce) stosunkowo łatwo
oddzielają się od plew.
Archeologom bardzo rzadko udawało się zna
leźć takie nagie pszenice w licznych wykopali
skach z epoki wczesnego kamienia, ale dziw
nym trafem były one wtedy zawsze głównym
zbożem licznych osad nad brzegami jezior
i na torfowiskach północnej części przedgórza
alpejskiego. W tych wczesnych osadach znaj
dowano je nie tylko w formie wolnych ziaren
lub odpadów z młócenia, lecz wystarczająco
często w postaci kompletnych kłosów lub ich
części pogrążonych w warstwie kredy lub tor

fu. Mimo takiej wspaniałej konserwacji znale
zisk dokładne zaszeregowanie do jednej
z obecnie występujących nagich pszenic
(pszenicy twardej czy pszenicy zwyczajnej)
jest niezmiernie trudne, gdyż odmiana upra
wiana przez gospodarzy żyjących w osadach

na palach już nie istnieje. Początkowo mate
riał ze znalezisk nazwano pszenicą karłowatą,
a nawet pszenicą napalowiskową. Na podsta
wie najnowszych badań ustalono, że materiał

pochodzący ze znalezisk w osadach nad brze
gami jezior i torfowisk z epoki wczesnego
kamienia jest jednak spokrewniony z pszenicą
twardą. W każdym razie już wtedy było wiele
form.

Pszenica orkisz Triticum spelta

d Wygląd: trawa jednoroczna

/•U lub ozima z wyprostowanym,

ni bardzo wysoko wyrastającym

In źdźbłem, przeważnie wyso-

en kości 60-150 cm, stosunkowo

tę! łatwo łamiącym się przy nie-

vf pogodzie. Języczki liściowe

W krótkie. Pochwy liściowe

vy z uszkami. Blaszki liściowe

j> szarozielone, nagie lub luźno

owłosione. Kłosy wąskie, wy

dłużone, na przekrojupoprzecznym wyraźnie
czworokanciaste, dojrzałe zwisłe. Kioski od
dalone o ok. 5 mm od siebie, dlatego są
bardzo luźne i nie nakrywają się, niebiesko-
zielone, od wewnętrznej strony wypukłe, wie

lokwiatowe, gdy dojrzeją - białawe, słomias-

tożółte lub (w zależności od odmiany) także
czarnoniebieskie. Osadka kłosowa łamliwa.
Każdy kłosek odpada wraz ze znajdującym się

nad nim odcinkiem osadki. Plewy szeroko ro-
mbowate lub owalne, na przednim końcu pros

to przycięte, ku tyłowi wyraźnie daszkowato
wysklepione, z krótkim, prostym, tępym ząb

kiem na środku. Plewki dolne owalne, 9-ner-

wowe, nagie lub owłosione, z przodu tępe,
zależnie od odmiany bezościste lub z krótką
ością, bardzo rzadko z dłuższą. Ziarna (owo
ce) mocno zamknięte w plewach, od bladoró
żowych do żółtych, z bardzo wąską bruzdą
podłużną, trochę ostrokanciaste.
Okres kwitnienia: czerwiec.
Siedlisko: najchętniej na glebach ciepłych
i suchych, przeważnie zawierających wapń,
częściowo także na glebach gliniastych, mniej
wrażliwa na zimno niż inne pszenice, dlatego
daje się jeszcze uprawiać w wyższych położe
niach (do 900 m n.p.m).
Rozmieszczenie: obecnie bardzo rzadko upra
wiana jako ozimina.

Uwagi: orkisz, podobnie jak samopsza czy
płaskurka, jest przedstawicielem pszenic ople
wionych: przy młóceniu kłos rozpada się na
kłoski otoczone plewami, podczas gdy u od
mian pszenic nagich nagie ziarna wypadają
z plew, a osadka kłosa się nie rozpada. U or-
kisza każdy kłosek obejmuje zwykle dwa ziar
na, a każde ziarno siedzi pod trzema mocno
obejmującymi go plewami. Odplewianie kłos-

ka musi odbywać się w specjalnym młynie.
Podczas takiego mielenia ziarno zostaje wyci
śnięte z plew.

Orkisz uprawiany jest obecnie w górach Bade

nii i Szwabii oraz w Szwajcarii do górnej
granicy upraw rolnych przy stosunkowo wyso
kich opadach i ostrym klimacie. Poza tym or
kisz uprawiany jest w Belgii, przeważnie w Ar-
denach. Oprócz europejskich reliktowych
obszarów uprawy orkiszu uprawia się go jesz

cze w zachodniej Azji, na wyżynach Iranu

i w Armenii.
Orkisz zawiera około 15-17% protein, daje
więc bardzo dobrze wiążące się ciasto, daw
niej używane do robienia klusek. Obecnie or
kisz bywa uprawiany przede wszystkim na
paszę lub do pozyskiwania zielonego ziarna.

Zielone ziarno jest specjalnością badeńs-
ko-szwabską: zboże ścina się na 2-3 tygodnie
przed pełnym dojrzeniem i suszy w specjalnej
suszarni. Następnie albo całe ziarno albo ze-
śrutowane używa do różnych potraw.
Do tej pory między Labą a Mozą nie znalezio
no orkiszu w wykopaliskach pochodzących
z neolitu z najwcześniejszego okresu kultury
ceramiki wstęgowej. Najstarsze znaleziska or
kiszu pochodzą z młodszych okresów neolitu
z pobliża Ulmu i środkowej Jutlandii. Od końca
epoki brązu orkisz pokrywa prawie całą Euro
pę. W ogóle najstarsze znaleziska orkiszu po
chodzą z osad na południowym krańcu Kauka
zu, datowane na szóste tysiąclecie p.n.e. Pra
wdopodobnie tu znajduje się pierwotny teren
występowania tej pszenicy, jednocześnie tutaj
też leży ojczyzna wszystkich przypuszczal
nych rodzimych gatunków zbóż. Spośród obe
cnie uprawianych zbóż orkisz jest najbliższym
krewnym pszenicy zwyczajnej.

Pszenica zwyczajna Triticum aestiwm

Wygląd: trawa jednoroczna

lub ozima ze wzniesionym,
pustym źdźbłem, przeważnie

I r^\\\ wysokości 60-120 cm (zanim

( v " 7 y I zostały wprowadzone rasy

^ f c k > £ ^ krótkosłomiaste dochodziła

mTul ona do wysokości 150 cm).

fin Języczki liściowe krótkie

i prosto przycięte. Pochwy liś
ciowe przylegające, na gór-

^ - | J j l '

P L

nym końcu z wyraźnie orzę-

sionymi uszkami. Blaszki liściowe nagie lub
słabo owłosione, ciemnozielone lub niebieska-
wozielone. Kolanka niekiedy owłosione. Kłos
długości do 10 cm, dość regularnie czworokan-
ciasty, gęsty. Osadka kłosowa włóknista, nieła-

mliwa. Kioski 2-5-kwiatowe, prawie tak długie

jak szerokie, zwykle nieco ścieśnione. Plewy

podłużnie owalne, z krótkim zębem, przeważ
nie w górnej części wyraźnie daszkowato wy-
sklepione. Plewki dolne z dłuższą ością lub
bez ości, zależnie od odmiany. Plewki dolne
i górne zostają po dojrzeniu na osadce kłoso
wej, podczas gdy ziarna dają się łatwo wyłus
kać. Ziarna pszenicy, zależnie od odmiany, są
okrągławe lub owalno-podłużne, złotoźółte lub

jasnożółte, z płytką bruzdą podłużną. Obligato-

rycznie samopylna.

Okres kwitnienia: czerwiec.
Siedlisko: jako zboże ozime lub jare uprawia

na na ciepłych, tylko umiarkowanie suchych,

zwykle żyznych glebach gliniastych i leso-
wych. Mocno się zakorzenia, korzenie sięgają
prawie do 1 m w głąb. Roślina długiego dnia.
Rozmieszczenie: prawie we wszystkich cywili
zowanych krajach na ziemi. Tylko w południo
wych Alpach daje się uprawiać także na więk
szych wysokościach. Dość wymagająca. Na
północy pozostaje poniżej granicy uprawy ję
czmienia i żyta.

Uwagi: dojrzałe, suche nasiona pszenicy skła
dają się w ponad 70% z węglowodanów (kro
chmal), i do 10-12% protein. Dlatego mąka

jest dość bogata w gluten i nadaje się dosko
nale na chleb i wyroby cukiernicze. Oprócz
tego w niektórych okolicach pszenica służy do
wyrobu piwa.
Pszenica zwyczajna zaliczana jest do zbóż

nagich. Przy młóceniu lub w kombajnowym

zbiorze w czasie żniw dojrzałe owoce (ziarna
pszenicy) bardzo łatwo wysuwają się z plew,
podczas gdy osadka kłosowa się nie rozłamu-
je, lecz pozostaje w całości. Obok obecnie

powszechnie uprawianej pszenicy długokłosej
bywają także formy ze znacznie krótszymi,
prawie kulistymi kłosami. Z genetycznego pun
ktu widzenia są one na ogół traktowane jako ta

sama forma Triticum aestivum, w praktyce jed

nak w dalszym ciągu nazywana jest pszenicą
kulistą (Triticum sphderococcum) lub pszenicą

karłowatą (Triticum compactum). Tych form
pszenicy, w odróżnieniu od wielu innych roślin
uprawnych, nie da się wyprowadzić od jedne
go jedynego gatunku dzikiego, lecz powstawa
ły one w ciągu ostatnich 10000 lat przez wielo
krotne krzyżowanie (hybrydyzację) różnych
gatunków Triticum. Obecne pszenice zwyczaj
ne są heksaploidalne, mają więc sześć zespo
łów chromosomów (=42 chromosomy), które
dzielą się na trzy pary genomów różnego po
chodzenia (AABBDD). Genom A pochodzi we
dług dzisiejszego poglądu z linii spokrewnio
nej z pszenicą samopszą (Triticum monococ-
cum), podczas gdy genom D został skierowany
od Aegilops squarrosa = Triticum tauschi. Po
chodzenie genomu G nie jest do tej pory cał
kowicie pewne. Przypuszczalnie genom SS in
nej dzikiej trawy Aegilops speltoides przyczy
nił się do genetycznej przebudowy w BB.
Najstarsze nagie pszenice zostały znalezione
przez archeologów w południowej Turcji (np.
Catal Hiiyuk), w Izraelu, Syrii, Iranie i Iraku

- w warstwach osad z epoki neolitu, które
datuje się na siódme tysiąclecie p.n.e. W środ
kowej Europie nagie pszenice najstarszych

upraw rolnych, z okresu ceramiki wstęgowej,
były znajdowane tylko sporadycznie (na przy
kład w pobliżu Getyngii). Pierwsza czysta
uprawa nagiej pszenicy została znaleziona

z ok. 3600 roku p.n.e. w okolicy Magdeburga.
W tych wczesnych znaleziskach glebowych nie
zawsze można na pewno stwierdzić, czy mate

riał należy do kręgu form dzisiejszej pszenicy

zwyczajnej.

Pszenica jest obecnie najważniejszym zbożem
świata i z dotychczas jeszcze uprawianych
druga (po jęczmieniu) pod względem czasu
uprawy w historii ludzkości.

Aegilops ovata {Aegilops neglecta) Aegilops geniculata

Wygląd: trawa jednoroczna,
u podstawy przeważnie kę-
pkowato rozgałęziona, ze
wzniesionym, dość mocnym

i sztywnym źdźbłem, wysoko

ści 30-45 cm, gładkim, nagim.
Języczki liściowe krótkie,
całobrzegie. Pochwy liściowe
od góry lekko rozdęte, nagie

lub co najwyżej dolne nieco
puszysto owłosione. Kłosy

wzniesione, długości 1-2 cm,
ponad drugim Woskiem nagle

znajdujące się nad tym 1-2

kłoski zwykle płonne i bardzo wąskie, stoją
w oddaleniu. Dolna plewa kłosków płodnych
z 2-3 długimi ośćmi, wyraźnie dłuższymi niż
ości plewek dolnych. Osadka kłosowa przewa
żnie nie rozpada się po dojrzeniu.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: Ugory, wysypiska gruzu.
Rozmieszczenie: szeroko rozprzestrzeniona
w południowej Europie, poza tym zawleczona.

' K L

się zwężają,

Wygląd: trawa jednoroczna

rosnąca w luźnych kępkach,
u nasady rozgałęziona, z wy
prostowanymi źdźbłami, wy
sokości 25-30 cm. Języczki li
ściowe krótkie, całobrzegie.
Pochwy liściowe gładkie, lek
ko rozdęte. Blaszki liściowe
owłosione lub nagie. Kłosy
długości 1-2 cm, przeważnie

tylko z 2 płodnymi kioska

mi, brzuchowato rozdętymi.

Wszystkie plewy długoościste. Najwyższe kło
ski zawsze płonne.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: otwarte miejsca ruderalne, nieuży
tki lub rumowiska.
Rozmieszczenie: południowa Europa, obszar
śródziemnomorski. Gatunki rodzaju Aegilops
są blisko spokrewnione z pszenicami i swym
genomem partycypowały w kształtowaniu się
pszenicy zwyczajnej. W Europie jest w sumie
10 gatunków tego rodzaju.

Aegilops triuncialis

Aegilops ventricosa

Wygląd: jednoroczna, u pod
stawy kępkowato rozgałęzio
na, niebieskozielona trawa ze
wzniesionymi, gładkimi źdź
błami, wysokości 30-45 cm.
Języczki liściowe krótkie,
całobrzegie, stępione. Po
chwy liściowe lekko rozdęte,
górne nagie, dolne często
owłosione. Blaszki liściowe
z wierzchu delikatnie owło
sione lub nagie, płaskie lub

złożone. Kłosy długości 3-6 cm i zawsze poni
żej 1 cm szerokości, ku górze wyraźnie zwę
żone, u podstawy z 1-2 pokrzywionymi Wos
kami. Kłoski szerszą stroną skierowane ku
osi. Plewy szorstkie lub owłosione, z 2-3 szty
wnymi, do 5 cm długimi ośćmi. Ość najwyż
szego kłoska wyraźnie dłuższa niż kłosków
bocznych. Wszystkie kłoski płodne.
Okres kwitnienia: od kwietnia do lipca.
Siedlisko: nieużytki, brzegi dróg, rumowiska.
Rozmieszczenie: południowa Europa.

Wygląd: jednoroczna trawa,
u podstawy silniej rozgałę
ziona, z wyprostowanymi
źdźbłami wysokości 25-40 cm.
Języczki liściowe krótkie.
Pochwy liściowe przylegające,
u góry lekko rozdęte lub pra
wie wcale nie rozszerzone,
górne pochwy prawie nagie,
dolne przylegająco owłosione.
Blaszki liściowe nagie lub kró
tko owłosione, przeważnie

płaskie, zaostrzone. Kłosy wzniesione, dłu
gości 10 cm i szerokości ok. 5 mm. Osadka
kłosowa w okresie dojrzałym bardzo łamliwa,

z 5-10 wyraźnie wybrzuszonymi Woskami, ko-

ralikowato uszeregowanymi na osadce. Plewy
najwyższego kłoska trójzębne, pozostałe prze

ważnie tylko dwuzębne. Plewki dolne z ością.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: suche murawy i skraje zarośli.
Rozmieszczenie: w zachodniej części obszaru
śródziemnomorskiego.

Miotła (Mietlica) zbożowa Apera spica-venti

- Wygląd: trawa jedno-

odgięta" *% roczna, u podstawy
kofankowa.

v \ k Pakowało rozgałę-

\ M \ 1 \ zioną, rosnąca poje-

\ \ J \ dynczo lub w małych

\ i \ kępkach, z e wznie

ci \ sionymi źdźbłami wy-

\l sokości 30-100 cm.

Języczki liściowe długości do 6 mm, łagodnie
zaostrzone, ząbkowane. Pochwy liściowe gła
dkie, zielone lub purpurowe. Blaszki liściowe
nagie, płaskie, zaostrzone, długości do 25 cm

i szerokości 3-9 mm, wyraźnie wzniesione do
góry, z wierzchu przeważnie szorstkie, od
spodu zwykle gładkie. Wiechy bardzo duże,

wysokości do 25 cm i szerokości ponad 10 cm,
wielogałęziste, zazwyczaj luźno rozpierzchłe,
zielonawe lub (często) purpurowe. Kioski bar
dzo liczne, ok. 3 mm długości, 1-kwiatowe,
wąsko wydłużone. Dolne plewy 1-nerwowe,
górne z 3 nerwami, podłużnie-lancetowate.
Plewki dolne na grzbiecie zaokrąglone, zaost
rzone, w górnej części szorstkie, u podsta-

Aeluropus littoralis

Wygląd: trawa trwała z daleko
płożącym się kłączem i poło-
gimi, źdźbłami, do 25 cm dłu
gości, z licznymi kolankami
i bardzo krótkimi międzywęź-
lami. Języczki liściowe zastą
pione przez wieniec długich
włosków. Pochwy liściowe
z gęstymi bruzdkami, przewa
żnie nagie. Blaszki liściowe
długości do 5 cm, tylko z wie
rzchu nieco owłosione. Kłos

poawojny, długości 1-5 cm i szerokości do 1 cm,

w zarysie wąsko-owalny. Każde odgałęzienie
boczne z gęstymi, dwurzędowo ustawionymi
kłoskami, a te skierowane szerszą stroną ku
szyputce. Plewy i plewki dolne bardzo podobne,
lekko owłosione i na brzegach prześwitujące.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: słonawe murawy piaskowe, wydmy
nadmorskie, toleruje zasolenie.
Rozmieszczenie: cały basen Morza Śródziem
nego i zachodnia Azja.

wy z włoskami, 5-nerwowe. Ość długości do

10 mm, w dolnej ćwiartce odgięta, kolankowa

ta, siedzi blisko wierzchołka plewki dolnej.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca
Siedlisko: na suchych lub świeżych, piaszczy-
sto-gliniastych glebach, w uprawach zbóż,
przede wszystkim w życie.
Rozmieszczenie: Europa, Ameryka Północna
(zawleczona). W środkowej Europie praw
dopodobnie nierodzima, lecz rozprzestrze
niona z nasionami zbóż.
Uwagi: miotła zbożowa jest trawą szczególnie
częstą. Na polach zbóż może sprawiać kłopo
ty. Długie wiechy wystają ponad zboża i two
rzą ponad kłosami własną warstwę.
Blisko spokrewniona z nią jest Apera interrup-
ta. Ma ona wiechę gęstą tylko w górnej części,
natomiast w dolnej poprzerywaną i z lukami,
zazwyczaj także mocniej ścieśnioną. Roślina

występuje dość rzadko w otwartych niskich

murawach napiaskowych na często naru
szanych, ubogich glebach. Przede wszystkim
w zachodniej i południowej Europie.

Hordeum marinum

-i Wygląd: trawa jed

noroczna, szarozielo
na, luźnokępkowa

J i pęczkowato rozga

łęziona. Źdźbła wy
sokości do 40 cm,

PL wzniesione. Pochwy

liściowe na stronie

grzbietowej bez ostrego kantu, górne rozdęte,

wszystkie nagie lub dolne gęsto owłosione. Bla
szki długości do 8 cm, szerokości do 4 mm. Ję
zyczki liściowe w postaci skórzastego rąbka nie
dochodzą do 1 mm długości,. Kłosy wzniesione,
krótkie, gęste, z łamliwą osią. Kłoski jednokwia-
towe, połączone po trzy. Plewy i plewki długooś-
ciste. Dolne plewy bocznych kiosków szczecinia-
ste, górne z wyraźnymi bocznymi skrzydełkami,
a u środkowych kłosków obie szczeciniaste. Ple
wki dolne bocznych kłosków małe, środkowych
kłosków z ością osiągają ponad 30 mm.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.

Siedlisko: słone łąki, wilgotne słone gleby.

Rozmieszczenie: zach. i pd. Europa.

Jęczmień płonny Hordeum murinum

Wygląd: jasnozielona,
jednoroczna ozima
trawa, tworząca luźne
kępki, dzięki groma
dnemu występowaniu
zwykle stwarza wra
żenie gęstej murawy.
Źdźbła cienkie, zała-

mująco wznoszą się na wysokość 30-60 cm.
Pochwy liściowe po stronie grzbietowej zaokrą
glone, przeważnie nagie, najwyższa często
rozdęta, i obejmująca nasadową część kłosa.

Języczki liściowe w postaci wąskich skórzas-
tych rąbków, krótszych niż 1 mm, uszka zaost

rzone, obejmujące źdźbło. Blaszki liściowe dłu

gości do 20 cm, szerokości do 8 mm, cienko
zaostrzone, szorstkie, nagie lub luźno owłosio
ne. Kłosy długości do 10 cm, gęsto obsadzone
Woskami. Kłoski długości do 13 mm, 1-kwiato
we, po trzy złączone na jednej osadce, central
ny kiosek obupłciowy, oba boczne tylko męskie
lub płonne. Plewki i plewy kłoska centralnego
i bocznych Wosków z drobnymi, lecz wyraźny

mi różnicami: plewy bardzo wąskie, lancetowa
te, długie i z szorstką ością; plewki dolne za
okrąglone na grzbiecie, 5-nerwowe, ościste;
ość długości do 30 mm, szorstka.
Okres kwitnienia: od czerwca do października.
Siedlisko: trawa szeroko rozprzestrzeniona,
charakterystyczna szczególnie dla miejsc

zamieszkiwanych przez ludzi. Spotyka się ją
bardzo często i w dużych grupach na murach,

brzegach dróg, w zagłębieniach dokoła drzew,
na wysypiskach gruzu w miastach i na wsi,
również w niezbyt zwartych, zruderalizowa-
nych użytkach zielonych, na glebach żyznych,

suchych w czasie lata, piaszczystych, przesiąk

liwych, stale otwartych.

Rozmieszczenie: środkowa i południowa Europa,
obszar śródziemnomorski, północna Afryka.
Uwagi: osadka dojrzałego kłosa jest bardzo

łamliwa. Przy poruszeniu oddzielają się
poszczególne fragmenty kłosa i przyczepione
do sierści biegnących po trawie zwierząt zo
stają przeniesione dalej. Tym sposobem moż
liwe jest zasiedlanie nowych miejsc.

Jęczmień grzywiasty Hordeum jubatum Jęczmień żytni Hordeum secalinum

Wygląd: jednoroczna trawa
wysokości do 40 cm z prze
wieszonymi i zwisłymi kło
sami. Liście z wierzchu i od
spodu owłosione. Jedno-
kwiatowe kłoski złączone po
trzy na jednej osadce, śro
dkowy kłosek obupłciowy,
dwa boczne płonne. Plewy
z ością długą do 8 cm. Plewki
dolne tak samo długie, ale

z krótszą ością niż plewy.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: rzadko zawleczony na brzegach
dróg, na placach przeładunkowych, na torach
kolejowych, jako roślina ozdobna w ogrodach,
na glebie świeżej, żyznej, również zawierają
cej sól.
Rozmieszczenie: Ameryka Północna, wscho

dnia Azja.
Uwagi: długie do 8 cm, jedwabiste ości plew,
dłuższe od również bardzo długich ości plewek
dolnych nadają tej trawie efektowny wygląd.

Wygląd: trawa trwała,

rosnąca w luźnych
kępkach wysokości
30-70 cm. Źdźbła

cienkie, wznoszące
się lub wyprostowa

ne. Dolne pochwy liś
ciowe owłosione, u

podstawy łodygi resztki starych pochew liścio
wych, tworzą cebulkowate zgrubienia. Krótkie,
zaostrzone uszka. Języczki liściowe tylko w po
staci skórzastego rąbka. Blaszki liściowe długo
ści do 15 cm, szerokości do 5 mm, płaskie, prze
ważnie zwinięte. Najwyższy odcinek źdźbła wy
soko wystaje z ciasno przylegającej najwyższej
pochwy liściowej. Kłoski 1-kwiatowe, połączone
po trzy. Plewy i dolne plewki długoościste.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.

Siedlisko: rzadko w użytkach zielonych na gle
bach żyznych i wilgotnych, na glebach słona-
wych w głębi kraju i na wybrzeżu.
Rozmieszczenie: wszystkie obszary o umia

rkowanym klimacie.

Jęczmień dwurzędowy Hordeum distichon

TJTJTY~TTTT[ Wygląd: jednoroczna lub ozi-

' ma trawa ze wzniesionymi,

gładkimi, nierozgatęzionymi
źdźbłami wysokości 60-

l / i o m -120 cm. Języczki liściowe

\ . V J V

icme

> krótkie, do 2 mm.

^^gff Pochwy liściowe na górnym

| i | | końcu z dużymi, sierpowa-

tymi, szerokimi, zachodzący

mi na siebie uszkami, które

Ifjl w odróżnieniu od pszenicy są

I P P L nieowłosione. Kłosy długości

7-15 cm, w okresie dojrzewania pochylone lub
(zależnie od długości) wzniesione. Osadka
kłosowa niełamliwa. Człony osadki kłosa za
wsze z 3 kioskami, z których jednak oba bocz
ne są uwstecznione. Szczegóły podobne u ję
czmienia zwyczajnego (str. 94). Plewy szczeci-
niasto wąskie. Plewki dolne długoościste. Ość
długości do 15 cm. Podobnie jak u jęczmienia
zwyczajnego również i tu bywają oprócz form
oscistych także formy bezostne. Kłos z powo
du dwurzędowego ustawienia stosunkowo du
żych ziaren wydaje się nie kanciasty lecz wy
raźnie spłaszczony. Bardzo bogaty w formy.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.

Siedlisko: uprawiany na umiarkowanie su
chych, żyznych, obojętnych glebach glinias
tych lub lessowych. Poza tym ekologiczne wy
magania porównywalne z wymaganiami jęcz
mienia zwyczajnego.

Rozmieszczenie: uprawiany na wielu terenach

jako jęczmień ozimy i jary.
Uwagi: jęczmień jary i ozimy różnią się wyma
ganiami względem długości trwania wegetacji

i wysokości temperatury. Jęczmień jary doj
rzewa w ciągu 95 dni, licząc od czasu siewu
i dlatego nadaje się do uprawy również na

terenach o krótkim lecie i ze stosunkowo nis
kimi temperaturami, na przykład w północnej
Europie. Jęczmień ozimy natomiast wymaga
więcej ciepta i potrzebuje także dłuższego
czasu do dojrzewania. Sieje się go już w koń
cu września. Wraz z jęczmieniem jarym doj
rzewa jednak wyraźnie wcześniej niż pszenica
i żyto. Dlatego przeważnie jest koszony i zwo
żony jako pierwsze zboże. Jęczmień jest poza

tym samopylny. Nie wymaga napływu pyłku
z letnim wiatrem, lecz jego kwiaty zapylają się

już przed właściwym rozwinięciem samych
Wosków. Zjawisko zapylenia w zamkniętym
jeszcze kwiecie nie należy do zbyt częstych
w świecie roślin. Nazywa się je kleistogamią.
Jęczmień dwurzędowy da się wyprowadzić
z dużym prawdopodobieństwem od dzikiego
jęczmienia dwurzędowego (Hordeum spon-
taneum). Najstarsze znaleziska dzikiego jęcz
mienia z ziarnami dzikich gatunków owsa
i dzikiej soczewicy pochodzą z jaskiń na Pelo
ponezie (Grecja) i mają ponad 10 000 lat - są
to według stanu znaleziska jednoznacznie re
sztki jedzenia. We wszystkich warstwach mie
szkalnych i śmietnikowych od ok. ósmego ty
siąclecia p.n.e. dziki jęczmień coraz bardziej
ustępuje na korzyść uprawianego jęczmienia
dwurzędowego. Wyraźne jest w tym czasie
przejście od rośliny dzikiej (z łamliwą osadką
kłosową) do rośliny bardziej plennej. Jęcz
mień zatem należy do najstarszych, archeolo
gicznie udowodnionych roślin uprawnych.
Najstarsze znaleziska jęczmienia z Niemiec
należą do najwcześniejszego okresu neolitu
(ceramika wstęgowa). Pochodzą one z przed

górza Harcu, z Saksonii i Turyngii, i doliny
Nekaru. Zasługuje na uwagę, że znalezisko to
należy do formy jęczmienia wielorzędowego
(przede wszystkim do luźnokłosowego cztero-
rzędowego). Dwurzędowe jęczmienie upra
wne są w Niemczech, podobnie jak w pozo
stałej środkowej Europie stosunkowo młodym
osiągnięciem - pojawiają się dopiero w śred
niowieczu.

Jęczmień dwurzędowy uprawiany jest przede
wszystkim jako jęczmień browarny. Szczegól

nie jary jęczmień dwurzędowy nadaje się do
produkcji piwa, zawiera on 9-12% białka i ba
rdzo dużo skrobi - nie mniej niż 65%. Ziarna

jęczmienia zebrane do warzenia piwa muszą
najpierw zostać przerobione na słód. Podczas
słodowania doprowadza się ziarna do kiełko
wania, przy czym większa część skrobi prze
kształca się w rozpuszczalny cukier - maltozę.
Pod koniec procesu kiełkowanie zostaje prze
rwane suszeniem w gorącej suszarni, gdzie
jednocześnie skrobia tworzy także substancje
barwne.

^ * KL

Jęczmień zwyczajny Hordeum vulgare

Wygląd: jednoroczna lub ozi
ma trawa o wzniesionych,

4 mocnych źdźbłach wysokości

80-120 cm, u podstawy nie

* rozgałęzionych lub tylko sła-

bo rozgałęzionych. Języczki

liściowe stępione, krótkie,

długości ok. 1,5 mm. Pochwy

liściowe dość ciasno przyle
gające, przy przejściu w bla

szkę liściową z dużymi, sier-

powatymi, zachodzącymi na siebie i nieowło-
sionymi uszkami. Blaszki liściowe płaskie,
szerokości do 18 mm i długości ok. 40 cm,
zaostrzone, wiotko zwisające. Kłosy wzniesio
ne lub tuż przed dojrzewaniem lekko zwisają
ce, 4-10 cm długości, od boku nie ścieśnione.
Oś kłosa włóknista, niełamliwa i mocno utrzy
mująca dojrzałe kłoski. Plewy prawie tak dłu
gie jak kłoski, równowąskie. Plewki dolne sze
rsze i tępe. Ości długie do 15 cm.

Jęczmień zwyczajny i jęczmień dwurzędowy
(Hordeum distichon) (str. 92) mają ten sam
plan budowy kłosa: osadka kłosowa podzielo
na na różne odcinki; na każdym odcinku znaj
dują się trzy 1-kwiatowe kłoski, każdy z 2 wąs
kimi, ościstymi plewami i plewką dolną z dłu
gą ością. U jęczmienia dwurzędowego zawsze
tylko jeden z tej trójki, środkowy kłosek jest
płodny, podczas gdy oba kłoski boczne są
albo męskie, albo uwstecznione. Patrząc z gó
ry na te kłosy widać tylko 2 rzędy ziaren.
U jęczmienia zwyczajnego natomiast również
oba kłoski boczne są płodne i w czasie doj
rzewania dają ziarna tej samej wielkości. Dla
tego patrząc na kłos zarówno z góry jak i z bo
ku widzimy wiele rzędów. Przy bardzo zbitych
kłosach trzy pojedyncze kwiatki ew. kłoski jed
nej grupy są ustawione do siebie pod kątem
ok. 45 stopni. W związku z tym w dojrzałym
kłosie można rozróżnić sześć rzędów.

W mniej zbitych kłosach kłoski stoją do siebie

pod kątem prostym, a więc powstają tylko

4 rzędy. U jęczmienia zwyczajnego poszcze
gólne ziarna są mniejsze niż u blisko spok

rewnionego jęczmienia dwurzędowego.

Okres kwitnienia: czerwiec.
Siedlisko: stosunkowo mało wymagające zbo
że, woli gleby świeże, umiarkowanie kwaśne,

piaszczysto-gliniaste w klimacie o chłodnych
latach.
Rozmieszczenie: uprawiany w wielu regio
nach od równin po góry, na wybrzeżu Nor

wegii nawet jeszcze do 70° szer. geogr. pn. Na
obszarach o krótkim okresie wegetacji prze
ważnie uprawiany jako jęczmień jary, na po
zostałych raczej jako ozimy.
Uwagi: wprawdzie jęczmień najlepiej udaje
się w klimacie umiarkowanym na glebach głę
bokich, dobrze nawodnionych, ale może być
uprawiany również w warunkach szczególnie
ekstremalnych. W północnej Europie (Nor
wegia) granica uprawy jęczmienia wyznacza
granicę uprawy zboża w ogóle. Ze wszystkich
roślin uprawnych jęczmień jary wchodzi naj
wyżej w góry. Kontynentalne obszary środko
wej Azji nadają się równie dobrze do uprawy

jęczmienia jak gorące w czasie lata obszary
śródziemnomorskie.

W Europie i Azji jęczmień należy do najstar
szych gatunków zbóż. W wykopaliskach z epoki
neolitu (początków rolnictwa) znaleziono ró
wnież ślady uprawy jęczmienia. Najpierw były
to formy, w znacznym stopniu podobne do obe
cnie występującego jeszcze w południowo-za-
chodniej Azji dzikiego dwurzędowego jęczmie
nia (Hordeum spontaneum). Na Bliskim Wscho
dzie stwierdzono we wszystkich poziomach kul
turowych prawie bez przerw, najpierw uprawę
jęczmienia dwurzędowego, a następnie zwy
czajnego wielorzędowego. Ze znalezisk można
wnioskować, że zarówno wielorzędowe jak
i dwurzędowe jęczmienie rozwinęły się z tej
samej dzikiej formy. Wszystkie dzisiejsze jęcz
mienie uprawne normalnie są diploidalne (por.
uwagi do pszenicy, str. 16).

Wielorzędowe jęczmienie widzimy na naszych

polach zbóż najczęściej w postaci odmiany
czterorzędowej (var. tetrastichon ewentualnie

ssp. vulgare), natomiast sześciorzędowego ję
czmienia (var. hexasłichon) prawie się jesz
cze nie uprawia. Wielorzędowe jęczmienie
służą w środkowej Europie przede wszystkim
do produkcji paszy dla zwierząt lub jako suro
wiec wyjściowy do szeregu produktów spoży
wczych jak krupy, kasze lub kawa zbożowa,
ale nie do wypieku chleba.

Piaskownica zwyczajna Ammophila arenaria

Wygląd: trawa trwała, ze
wzniesioną osią podstawową,
tworząca gęste murawy
dzięki grubym, silnym, obficie

rozgałęzionym pędom pod
ziemnym. Źdźbła silne, biała-
woszarozielone, wysokości

60-100 cm. Liście zwinięte.
Pochwy liściowe gładkie,
o zachodzących na siebie

IIKW brzegach. Języczki liściowe

uderzająco duże długości do 25-30 mm, roz

szczepione od wierzchołka prawie do podsta
wy bez uszek. Blaszki liściowe sztywne, o dłu
gości do 60 cm, szerokości 4-6 mm, zaost

rzone, gładkie, nagie, na wierzchniej stronie

wzdłuż nerwów delikatnie owłosione, od spo
du nagie, gładkie. Wiechy duże, do 15 cm
długości, rozwinięte na wszystkie strony, za
wsze ścieśnione, walcowate, ale zwężające
się ku górze. Kłoski ustawione gęsto, 1-kwia-
towe, długości do 16 mm. Plewy trwałe, lance
towate, zaostrzone, dolna z 1 nerwem, górna

z 3 lub 5 nerwami. Plewki dolne lancetowate,
z podwójnym wierzchołkiem, u podstawy
z włoskami długości 3-5 mm. Plewki górne
prawie tak samo długie jak dolne.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: roślina pionierska na ruchomych,
żyznych wydmach nadmorskich.
Rozmieszczenie: na wszystkich europejskich
wybrzeżach.
Uwagi: piaskownica zwyczajna przystosowana
jest do życia na znajdujących się w ciągłym

ruchu piaskach wydm nadmorskich. Z bogato
rozgałęzionych, ukorzeniających się podzie
mnych rozłogów szybko wyrastają w górę pro
ste pędy. Przerastają one zawsze nowo na
wiane piaski i tworzą nadziemne części roślin,
które dodatkowo umacniają wydmę. Z tego

względu trawę tę sadzi się dla umacniania
piasku na powierzchniach wydm zwróconych
w kierunku wiatru. Związek z piaskiem wyraża
także systematyczna nazwa rodzajowa rośli
ny, złożona z greckich słów ammos = piasek

i philos = przyjaciel.

Wydmuchrzyca piaskowa Elymus arenarius

Wygląd: trawa trwała, bardzo

masywna, w gęstych kępach,

z daleko sięgającymi kłą
czami. Źdźbła wysokości
60-200 cm, wzniesione lub

nieco rozpostarte, dość mo

cne, nagie, nierozgałęzione.
Języczki liściowe długości ok.

1 mm, nieco zgrubiałe, de
likatnie owłosione. Pochwy li

ściowe nagie, na górnym koń-

cu z wąskimi, zagiętymi usz

kami. Blaszki liściowe, podobnie jak pochwy,
niebieskawoszare, o ostrym wierzchołku, bar

dzo sztywne i mocne, długości 20-60 cm, płas
kie lub trochę zwinięte, szerokości 7-20 mm,
z wierzchu z wyraźnie wystającymi nerwami

i delikatnie szorstkie, od spodu zupełnie gład
kie. Kłosy wzniesione, długości do ok. 30 cm
i szerokości 2-2,5 cm, gęste, sztywne. Kłoski
prawie bez szypułek, ustawione parami
naprzemianlegle po obu stronach osadki, dłu

gości 2-3 cm, wydłużone, nieco spłaszczone,

3-6-kwiatowe. Plewy z wyraźnym grzbietem,
prawie tak długie jak kłoski, zaostrzone, dość
sztywne. Plewki dolne zaostrzone, 7-nerwowe,
delikatnie owłosione.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Sieedlisko: wydmuchrzyca zasiedla luźne pia
ski wydmowe, jednak jako lekko azotolubny
gatunek występuje w pobliżu strefy zalewanej
przez fale, gdzie następuje rozkład szczątków
materii organicznej.
Rozmieszczenie: środkowa i północna Europa,
przede wszystkim na wydmach nadmorskich,
rzadziej na śródlądowych. Brak jej w basenie
Morza Śródziemnego.
Uwagi: wydmuchrzyca piaskowa jest jednym
z gatunków charakterystycznych dla zbiorowi
ska piaskownicy zwyczajnej na białej wydmie.
W porównaniu z piaskownicą jest jednak mniej
odporna na zasypywanie piaskiem. Gęstsze
płaty wydmuchrzycy są jednak bardzo skute
cznym sposobem na utrzymanie piasku i jak
do tej pory niezastąpione do umacniania
wydm nad Bałtykiem.

Jęczmieniec zwyczajny Hordelymus europaeus

Wygląd: trawa trwała, zimo-

I zielona, rosnąca lużnokęp-

I 1 I kowo, bez kłączy. Źdźbła
U I. wzniesione, wysokie do

u l i 1 I 100 cm, z 3-4 kolankami, pod
Wr-f fAl / kwiatostanem szorstkie, w ob

ili/li /

ręDie

ane

kosmkowato

\ \ M lii f owłosione. Dolne pochwy li-

™ | | | | ściowe kosmkowato owłosio-

\w ( f i

' 9

orne n

trocn

roz-

WW dąte. Blaszki liściowe tra-

*=/

wiastozielone, długości do

30 cm, szerokości do 14 mm, płaskie, na wie
rzchniej stronie przylegająco owłosione, na
spodniej z wyraźnie wystającym nerwem śro
dkowym, wyciągnięte w wąski wierzchołek.
Uszka zaostrzone, sierpowato wygięte, obej
mujące źdźbło. Języczki liściowe w postaci
skórzastego rąbka, bardzo krótkie. Kłosy jas

nozielone, gęste, wzniesione, wąskie, długie

do 10 cm, oś osadki łamliwa, dzielące się
owocostany są przystosowane do rozsiewania

przez czepianie. Kłoski długości ponad 2 cm,

Sesleria skalna Seslene varia

Wygląd: trawa trwała,

rosnąca kępkowo,

wysokości 10-40 cm.
Źdźbła cienkie, wznie
sione, otoczone po
chwą. Pochwy liś
ciowe ku górze lekko
grzbieciste. Blaszki
liściowe z prawie do

wierzchołka równolegle biegnącymi brzeż
kami, ściągnięte na czubku w łódkowaty dziób,
z wyraźnymi podłużnymi bruzdami, szarozie
lone, Języczki liściowe krótkie. Wiecha kłoso-
kształtna podłużnie walcowata, w okresie kwi
tnienia niebieskawo nabiegła, połyskująca.
Kłoski długości 5-7 mm, przeważnie 2-kwiato-
we. Plewy jajowate, z ostką na szczycie, Ple-
wki dolne stępione na wierzchołku, bezostne.
Okres kwitnienia: od marca do maja, a nawet
później, zależnie od miejsce występowania.
Siedlisko: na skałach, piarżyskach, w pół

suchych murawach ale także w ciepłych, świe
tlistych buczynach i nasadzeniach sosnowych,

9 8

przeważnie jednokwiatowe, połączone po trzy
w przewężeniu osadki. Boczne kłoski na krót
kiej szypułce. Plewy nagie, zredukowane do
szczeciny. Plewki dolne długości ok. 10 mm,
na grzbiecie zaokrąglone, nagie, 5-nerwowe,
ku przodowi szorstkie, z ponad 25 mm ością.
Plewki górne tak długie jak dolne.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: w rozproszeniu, ale grupowo w mie
szanych lasach liściastych z obfitym runem,
również na porębach, na glebach świeżych,
żyznych, przeważnie bogatych w wapń, co naj
wyżej lekko kwaśnych, o próchnicy typu muli.
Rozmieszczenie: środkowa i południowa Euro
pa, zachodnia Azja o umiarkowanym klimacie.
Uwagi: jako charakterystyczny, wytrzymujący
zacienienie gatunek leśny rośnie tylko w ma
łych grupach. Jeżeli jednak wytworzy się do
koła nich bezdrzewna luka (poręba, wykrot),
wówczas do roślin dociera pełne światło i ich
płaty mogą się do tego stopnia zagęścić, że
utrudnia to wkraczanie gatunków drzewias

tych i naturalną sukcesję.

na podłożu bogatym w wapń, przeważnie dob
rze przepuszczalnym.
Rozmieszczenie: Europa, od nizin do wysokich
gór.
Uwagi: sesleria skalna, jako typowo pioniers
ka roślina, jest w stanie zasiedlić także nie
ustabilizowane, łatwo osuwające się podłoże,

takie jak piarżysko. Dzięki jej korzeniom po
wierzchnia zostaje przynajmniej choć trochę
przytrzymana i nie może się tak łatwo zsuwać.
Od strony zbocza w nadziemnych częściach
kępy zbierają się znajdujące się w podłożu
części ziemiste. Zasiedlone przez seslerię
stoki piargowe uzyskują dzięki niej charakte

rystyczną, schodkowatą strukturę. Zaraz po

tym następne gatunki roślin zasiedlają „przy

gotowany" przez seslerię stok i przyczyniają
się do dalszego utrwalenia ruchomego mate
riału. Kępy seslerii skalnej i towarzyszące im
inne rośliny tworzą typowe płaty roślinności
pionierskiej. Jako pierwsze zasiedlają powie
rzchnie bez roślinności i przygotowują siedlis
ko do przyjęcia dalszych gatunków.

Trzcinnik leśny Calamagrostis awndinacea Trzcinnik lancetowaty

Wygląd: trawa trwała, kęp
kowa, z krótkimi rozłogami,
wysokości 60-120 cm, z silny
mi, wzniesionymi źdźbłami.
Liście ciemnozielone, blaszki
liściowe szerokości 10 mm,
z wierzchu krótkoowłosione
nagie, od spodu połyskujące,
wiotko zwisłe. Języczki liścio
we długości ok. 2 mm, często
rozszczepione. U podstawy

blaszki wyraźne pęczki włosków. Wiechy wąs
kie, po przekwitnięciu ściągnięte. Kłoski dłu
gie 5-6 mm, 1-kwiatowe, otoczone plewami
prawie jednakowej długości. Plewki dolne nie
wiele krótsze, u podstawy owłosione. Kolan
kowato zgięta ość u podstawy plewki dolnej,
wystaje ponad nią ok. 7 mm.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.

Siedlisko: na świeżych lub wilgotnych,

ubogich w wapń glebach gliniastych.
Rozmieszczenie: Europa i Azja o umiarkowa
nym klimacie.

Calamagrostis canescens

Wygląd: trawa wysokości 60-
-120 cm, trwała, z podziemną
pełzającą osią pędu, tworzą
ca luźne murawy. Pełzający
pęd cienki. Źdźbła sztywno

PL wzniesione, w kolankach roz

gałęzione. Roślina naga i sza
rozielona. Języczki liściowe
długości ok. 3 mm, na wierz
chołku stępione. Blaszki liś

ciowe nieowłosione, wąskie, długo zaostrzone,
często zwisłe. Wiechy długości do 20 cm. Gałą
zki wiechy krótkie, rozpostarte. Kłoski krótkie.
Plewy do 6 mm długości, obejmujące kłoski,
dwa razy dłuższe od plewek dolnych. Plewki
dolne dwuwierzchołkowe. Ość wychodząca
z wycięcia plewki dolnej, krótka i wystająca.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: na glebach mokrych, ubogich, torfo
wych, w olsach i szuwarach wielkoturzycowych.
Rozmieszczenie: średnie góry środkowej, za
chodniej i północnej Europy.

Trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos Trzcinnik owłosiony Calamagrostis mllosa

Wygląd: wysoka, osiągająca
60-150 cm trawa z podzie

mnymi pełzającymi, bardzo

PL długimi rozłogami, tworzy

przeważnie rozległe, hamu
jące odnowienia drzew w la
sach, czyste płaty. Mocne
źdźbła. Liście nagie. Blaszki
liściowe płaskie, na brzegach
bardzo szorstkie, długości do
70 cm i szerokości do 2 mm.

Języczki silne długości do

9 mm. Wiechy wąskie, wzniesione, o gęstych
kwiatach. Gałązki wiechy szorstkie, grube, dłu
gości ok. 10 cm. Kłoski długości 5-7 mm, 1-
-kwiatowe, w pęczkach. Plewy długości ok.
5 mm, z ościstym wierzchołkiem. Plewki dolne
u podstawy jedwabiście owłosione. Ość wycho
dzi z dwuwierzchołkowego zakończenia plewki.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na brzegach dróg, porębach, ugorach,
na luźnym piaszczystc-gliniastym podłożu.
Rozmieszczenie: Europa, Azja.

Wygląd: trawa wieloletnia, ro
snąca w kępkach lub w mura
wach, o pełzającej osi pędu
i długich rozłogach. Źdźbła
kolankowato wstające, wyso
kości 60-150 cm. Języczki liś
ciowe długości 2-3 mm, tępe.
Pochwy liściowe na górnym
końcu z pęczkiem włosków.
Blaszki liściowe długości do
40 cm i szerokości 3-5 mm,

zielone, wiotkie lub lekko zwinięte, a wówczas
sztywno wzniesione. Wiecha długości do 25
cm, przewieszona, z cienkimi gałązkami i licz
nymi kłoskami. Kłoski długości 4-5 mm. Plewy
w górnej części fioletowe, bez ostrego kantu
i bez włosków. Plewki dolne 5-nerwowe, z de
likatną ością, nie przewyższającą Wosków.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: gatunek górski w borach świer
kowych i w świerczynach na torfie. Nie wy
stępuje na nizinach.
Rozmieszczenie: Alpy, Karpaty, Średniogórze.

100

Mietlica skalna Agrostis wpestris Mietlica psia Agwstis canina

Wygląd: trawa trwała, w gęs
tych, mocnych kępach, tylko

rzadko z krótkimi rozłogami,

o wziesionych lub podno
szących się źdźbłach, wy
sokości 5-20 cm. Pochwy liś
ciowe brązowoszare lub czer-
wonawobrązowe, przeważnie
lśniące. Języczki liściowe
około 1 mm długości, zaos
trzone, delikatnie owłosione.
Blaszki liściowe szczeciniasto

zwinięte 1 mm szerokości. Wiecha długości do
4 cm, tylko podczas kwitnienia rozpostarta,
poza tym ściągnięta. Kłoski długości 2-3 mm.
Plewy 1-nerwowe. Plewki dolne wyraźnie dwu
wierzchołkowe, z kolankowatą ością długości
3 mm. U bardzo podobnej mietlicy alpejskiej
(Agrostis alpina) gałązki wiechy są wyraźnie
ostre a blaszki liściowe płaskie.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: pastwiska górskie i skaliste zbocza.
Rozmieszczenie: Alpy, Karkonosze.Tatry.

Wygląd: Trawa trwała wyso
kości 20-60 cm, dzięki gęsto
ulistnionym, płożącym się
rozłogom, tworząca luźne
szarozielone murawy. Źdźbła
wzniesione lub kolankowato
wznoszące się, niekiedy na
kolankach rozgałęzione. Liś
cie szarozielone, nagie, wiot
kie. Blaszki liściowe długości
do 15 cm, zaostrzone, języcz
ki liściowe długości do 4 mm,

lekko zaostrzone. Wiechy w czasie kwitnienia
rozpostarte, potem ściągnięte. Gałązki wiechy
w pęczkach, bardzo delikatne. Kłoski do 3 mm
długości, 1-kwiatowe, zamknięte zaostrzonymi
plewami. Plewki dolne jajowate, przycięte.
Ość wystająca ponad podstawę plewki, bywa

ją również bezostne.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na ubogich, torfiastych glebach, na
łąkach, na miejscach zabagnionych.
Rozprzestrzenienie: Europa.

Mietlica rozłogowa Agrostis stolonifera Mietlica pospolita Agrostis tenuis

Wygląd: trwała, kępkowa,
tworząca niekiedy rozległe
murawy dzięki płożącym się,
bogato ulistnionym rozłogom.
Źdźbła wysokości 20-80 cm,
wzniesione lub wznoszące
się łukowato, ukorzeniające
się na kolankach, nieowłosio-
ne. Liście szarozielone, na
gie. Blaszki liściowe sztyw
no odstające, równomiernie

i PL zwężające się ku wierzchoł

kowi, długości do 10 cm, szerokości do 6 mm.
Języczki liściowe długości ok. 6 mm, zaost
rzone, niekiedy rozcięte. Wiechy połączone
w pęczki. Kłoski małe, tylko 1-2 mm długości,
1-kwiatowe, otoczone równie długimi plewami.
Plewki dolne nieco krótsze od plew, przeważ
nie bezostne, jajowate, 5-nerwowe.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na łąkach, przy drogach, w rowach,
na wilgotnych, ilastych lub gliniastych glebach.
Rozmieszczenie: Europa, Alpy do 2300 m n.p.m.

Wygląd: Trawa trwała
wysokości 20-80 cm,

kępkowa, tworząca
podziemne rozłogi,

Źdźbła wyprostowane

lub wznoszące się ko
lankowato, nagie, pod
wiechą często szor

stkie. Liście zielone, nieowłosione. Blaszki liś
ciowe zaostrzone, długości do 15 cm i szeroko
ści 1-5 mm, płaskie. Języczek liściowy krótki,
0,5-2 mm długości, stępiony. Wiecha długości
do 20 cm. Gałązki wiechy odstające również po
przekwitnięciu. Kłoski nie zebrane w pęczki,
długości 2-3 mm, 1-kwiatowe, przeważnie na-

biegłe czerwonofioletowo. Okryte plewami tej

samej wielkości. Plewki dolne przeważnie bez
ostne, owalne, 3-nerwowe. Plewki górne o po
łowę mniejsze od plewek dolnych.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na suchych lub świeżych glebach.
Wskaźnik gleb kwaśnych i ubogich.
Rozmieszczenie: od nizin po góry.

102

103

Rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius

\ Wygląd: trawa trwała, ros-

\ nąca w luźnych kępkach, wy-

l sokości 50-150 cm, o wznie-
/Ą IS sionych lub nieco ścielących

IIW się źdźbłach, dość mocna,
1 \\l z 3-5 grubawymi kolankami,

Vi l \ | i . zupełnie gładka lub na kolan-

\\ul\\ti\ '

<ach

^ °

o w

o s i o n a

- Blaszki

\JMM/J liściowe po stronie grzbie-

\1Ęv/ towej okrągłe, również gład-

^ T T K L kie lub tylko trochę szorstkie

albo luźno owłosione. Języczki liściowe długo
ści 1-3 mm, zwykle całobrzegie. Blaszki liś
ciowe podobnie jak pochwy liściowe intensyw
nie zielone, szerokości 5-10 mm i długości do
40 cm, wąsko zaostrzone, płaskie, bardzo luź

no owłosione lub zupełnie nagie, na brzegach
i na wierzchniej stronie można wyczuć lekką

szorstkość. Wiechy w zarysie podłużnie lance
towate, wzniesione lub nieco zwisające, luź
niej lub gęściej ścieśnione, błyszcząco zielone

lub lekko purpurowo nabiegłe, długie do

30 cm; gałązki wiechy niejednakowej długości,

Gaudinia fragilis

Wygląd: Jednoroczna, wyso
kości 20-60 cm, luźno rosną
ca trawa o gładkim, często
kolankowato wznoszącym się
pędzie, niekiedy również roz
gałęzionym. Pochwy liściowe
dolnych liści z gęstymi, długi
mi włoskami, górnych liści
gładkie i nagie. Języczki li
ściowe niewyraźne lub na-

\/ KL brzmiałe. Blaszki liściowe

lekko czółenkowate, lub płaskie, wąsko zaost
rzone. Kłosy długości do 20 cm. Kłoski poje
dyncze w dwóch naprzeciwległych rzędach,
długości do 25 mm, 7-10-kwiatowe, ku górze
ze zmniejszającą się liczbą kwiatów, ościste.
Ość długości ok. 7 mm, kolankowato zgięta,
odchodząca z górnej ćwiartki plewki dolnej.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na brzegach dróg lub na ugorach.
Rozmieszczenie: gatunek południowoeuro
pejski.

w pęczkach, szorstkie. Kłoski wydłużone, ok.
10 mm długości, przeważnie 2-kwiatowe, dol
ny kwiat jest męski, górny obupłciowy. Plewy
skórzaste, zaostrzone, dolna 1-nerwowa i wy
raźnie krótsza od górnej 3-nerwowej. Plewki
dolne długości do 10 mm, po stronie grzbieto
wej zaokrąglone, wąsko owalne i zaostrzone;
najniższe plewki dolne z długą ością: ość dłu
gości ok. 10-16 mm, zrośniętą z plewką dolną
prawie do jednej trzeciej. Wyższe plewki dol
ne bezostne lub z krótką szczecinką blisko
wierzchołka.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: szeroko rozprzestrzeniony, często
w użytkach zielonych, wśród żywopłotów i na
groblach, na skarpach i brzegach dróg. Lubi
umiarkowanie suche lub świeże, żyzne gleby.
Rozmieszczenie: w całej Europie od nizin po
niższe położenia górskie Rajgras jest wartoś
ciową trawą pastewną, jednak mniej się nada
je do spasania. Gatunek charakterystyczny łą
ki rajgrasowej.

Wentenata zwodnicza Yentenata dubia

Wygląd: trawa jednoroczna
lub dwuletnia, tworząca małe
płaty, o źdźble wznoszącym
się, wysokości 30-70 cm, gład-

PD kim, dość silnym. Języczki liś

ciowe długości do 9 mm, ca
łobrzegie. Pochwy liściowe
przylegające, nagie lub tylko
słabo owłosione. Blaszki li
ściowe szerokości do 3 mm,
z wierzchu szorstkie, bruzd-
kowane, zwinięte lub płaskie.

Wiecha z bardzo obfitymi kwiatami, wielo
stronna, długości do 20 cm. Gałązki wiechy
początkowo wzniesione, później odstające lub

nieco rozchylone, nitkowate, długości do 7 cm,

z 2-5 Woskami. Kłoski z 2-3 kwiatami, długo
ści ok. 10 mm, zielonkawe. Plewka dolna dol

nego kwiatka z krótszą ością niż górnego. Ość

skręcona i kolankowato wygięta.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: murawy ciepłolubne, świetliste lasy.
Rozmieszczenie: południowa Europa.

104

105

Konietlica łąkowa Trisetum flamcens

Trisetum distichophyllum

Wygląd: trawa trwata, ros

nąca w luźnych kępach, wy

sokości 20-80 cm, ze wznie
sionymi, dość cienkimi
źdźbłami, nigdy nierozgałę-
zionymi, o 2-5 kolankach, gła
dka lub nieco owłosiona
w okolicy kolanek. Pochwy li
ściowe na grzbiecie nagie lub
miękko owłosione. Blaszki li-

ściowe zielone, wąsko zao

strzone, szerokości 2-4 mm i długości do
12 cm. Języczki liściowe długości ok. 1 mm,
owalne, żółtawo połyskujące lub lekko purpu
rowe. Kłoski 2-4-kwiatowe. Plewki dolne oś-
ciste, ość długości do 9 mm, od połowy zgięta.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: rozprzestrzeniona na intensywnie
uprawianych łąkach, tworzy płaty przede
wszystkim na łąkach górskich na glebach
świeżych, przesiąkliwych, żyznych.
Rozmieszczenie: szeroko rozprzestrzeniona
w Europie i umiarkowanych strefach Azji.

Wygląd: trawa trwała, luź-

nodarniowa, niebieskozielo-
nawa, z długimi rozłogami,

wysokości 10-20 cm. Źdźbła
gładkie, wznoszące się kolan
kowato. Rozłogi cienkie, czę
sto się ukorzeniające. Liście,
szczególnie na niekwitnących
pędach, ustawione dwurzę
dowo. Pochwy liściowe
przylegające, gładkie. Blaszki
liściowe dość sztywne, krót

kie, szerokości ok. 3 mm, płaskie, zwykle od
stające lub nieco skrzywione. Wiecha długości
ok. 6 cm, z 3-5 kłoskami. Najniższa z gałązek
wiechy ma zwykle tylko 2 kłoski. Kłoski prze
ważnie 3-kwiatowe. Ość ok. 5 mm długoś

ci wyrasta w górnej ćwiartce plewki dolnej.
Osadki kłosowe gęsto owłosione.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: przede wszystkim na skalistych zbo
czach i na piarżyskach.

Rozmieszczenie: Pireneje, Alpy, Karpaty.

Trisetum ovatum

Trisetum hispidum

Wygląd: trawa jednoroczna,
tworząca murawy, o źdźbłach
ścielących się lub wznoszą
cych, wysokości 4-50 cm, gła
dkich lub krótko owłosionych.
Języczek długości ok. 2 mm,
całobrzegi lub falisty. Pochwy

liściowe ściśle przylegające,
niekiedy pokryte gęstymi krót
kimi włoskami. Blaszki liś

ciowe płaskie lub złożone,
szerokości do 4 mm i długoś

ci ok. 5 cm, owłosione lub łysiejące. Wiecha
wzniesiona, długości 0,5-3 cm i szerokości
do 2 cm, owalna, bardzo gęsta. Kłoski długo
ści ok. 3 mm. Plewy bardzo twarde, niejed
nakowej wielkości. Plewki dolne owłosione.
Ość długości 3-6 mm, mocno skrzywiona, ku
przodowi trochę rozszerzona.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: suche i ubogie murawy na ubogich
w próchnicę, niezbyt porośniętych glebach.
Rozmieszczenie: zach. Hiszpania i Portugalia.

Wygląd: trawa trwała, two

rząca murawy, o rozesłanych,
dość mocnych źdźbłach, wy

sokości 30-80 cm, owłosiona,
u podstawy purpurowa, z po
zostającymi pochwami. Języ
czki liściowe długości 2-3 mm,
przeważnie całobrzegie. Po
chwy liściowe początkowo gę
sto owłosione, później łysieją
ce. Blaszki liściowe szero
kości ok. 5 mm i długości do

25 cm, filcowato owłosione, szarozielone. Wie
chy wzniesione, długości 6-12 cm i szerokości
do 2,5 cm, walcowate, ku górze zwężone. Kło
ski 4-6 mm długości. Ość do 4 mm.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: siedliska skaliste, ubogie.
Rozmieszczenie: góry Hiszpanii i Portugalii.
Pokrewne Trisetum spicatum ma prawie głów
kowate, gęste, kłosokształtne wiechy długości
ok. 4 cm i barwnie upstrzone kłoski. Liście
u podstawy krótko owłosione.

106

0fVJfc

107

Owies zwyczajny Avena sativa

Wygląd: trawa jednoroczna,
rosnąca pojedynczo, u pod
stawy pęczkowata, o wznie
sionym, tęgim, gtadkim i na
gim źdźble, wysokości 60-

-150 cm. Języczki liściowe

krótkie, owalne, z zaostrzony
mi ząbkami. Pochwy liściowe
nagie, bez uszek, nieco
rozwarte. Blaszki liściowe po
obu stronach, szczególnie
przy brzegach, dość szorst

kie, szarozielone, szerokości do 16 mm i dłu
gości ok. 30 cm, wąsko zaostrzone. Wiecha
luźna, rozpostarta na wszystkie strony, długo
ści 15-30 cm. Gałązki wiechy niejednakowej
długości, odstające poziomo lub nieco skiero
wane ku korze. Oś kłoska lekko owłosiona.
Kłoski zwisłe, przeważnie 2-kwiatowe (rzadko
również 3-kwiatowe). Plewy 7-11-nerwowe,
dłuższe niż poszczególne kwiaty. Plewka dol
na żółtawobiata, brązowawa, czerwona lub
czarna, niekiedy całkiem bezbarwna, bezost
na albo z ością tylko przy górnym kwiatku,
opatrzona 2 bardzo krótkimi ząbkami, a na
wierzchołku wyraźnie skórzasta. Ość tylko nie
wiele przerasta dolną plewkę.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: tam gdzie nie jest uprawiany, na
ugorach występuje razem z innymi gatunkami
dawnych upraw zbożowych, chętnie na
glebach świeżych, dość kwaśnych, lekko pia
szczystych. Niezbyt wymagający. Wrażliwy na
mróz i dlatego w środkowej Europie uprawia
ny tylko jako zboże jare.
Rozmieszczenie: roślina uprawna pochodze
nia śródziemnomorskiego. Nadaje się do
uprawy od nizin po wysokość 1400 m n.p.m.
(Alpy). Obecnie uprawiany na wielu obsza
rach. Bogaty w formy i odmiany.
Uwagi: owies jest jedynym gatunkiem zbóż,
którego ziarna nie rosną w kłosach lecz zwisa

ją w luźnych wiechach. Ziarna po wymłóceniu
pozostają w plewach i dlatego muszą być
uwalniane z plew w specjalnych młynach, za
nim zostaną użyte na potrawę dla ludzi (płatki
owsiane, kasza owsiana). W odróżnieniu jed
nak od jęczmienia plewy nie są zrośnięte
z ziarnem, lecz tylko bardzo mocno je otacza

ją. Naszego owsa uprawnego nie używa się
do pieczenia chleba ze względu na małą za
wartość glutenu. W zachodniej Europie je
dnak, gdzie ze względu na właściwości klima
tyczne owies był przez długi czas głównym
zbożem, pieczono z niego chleb owsiany.
W światowej produkcji zbóż owies stoi na szó
stym miejscu. Przede wszystkim uprawiany
jest na Wyspach Brytyjskich, w Walii, północ

no-zachodniej Francji (Bretanii) i Skandynawii.

Ponieważ owies w głównej mierze był używa
ny także jako pasza dla koni, rozwój motoryza
cji przyczynił się w pewnym okresie do
zmniejszania jego uprawy. Obecnie, od około
trzydziestu lat, wysokość uprawy zaczęła się
stabilizować.

Owies zwyczajny (Avena sałiva) nie jest jedy
nym gatunkiem owsa wśród naszych zbóż.
Prawie do ostatniego stulecia na ubogich gle
bach (Szwarzwald, północna Fryzja) uprawia
no podobny do niego gatunek - owies szorstki
(Avena stngosa), którego plewki dolne mają
dwie wyraźne ości. Na terenach o gorących
i suchych latach wokół Morza Śródziemnego
jest uprawiany jeszcze inny gatunek - owies
bizantyjski (Avena bysantina). Stanowi on cią
gle jeszcze jedną piątą światowej produkcji.
Owies zwyczajny wywodzi się prawdopodo
bnie od owsa głuchego {Avena fatua). Historia

jego uprawy jest podobna do historii żyta: na
obszarze jego pochodzenia początkowo przez
dłuższy czas był gatunkiem towarzyszącym na

polach zbóż, a następnie przez selekcję prze
szedł do uprawy własnej.
Znaleziska owsa z epoki neolitu w środkowej
Europie są bardzo skąpe. W znaleziskach

z epoki brązu na dużo większym obszarze
zawsze spotykano po kilka ziaren; w Nadrenii
znamienne, że za każdym razem znajdowano
obok siebie owies zwyczajny i owies głuchy.
Wydaje się, że dopiero w epoce żelaza
w okresie przedrzymskim owies rozprzestrze

niał się coraz bardziej i był częściej uprawia
ny, przy czym sprawdzone znaleziska archeo
logicznie grupują się tylko na terenach na

zachód od Łaby.

108

Trawy

t 'H

Owies płony Avena sterylis

Owies głuchy Avena fałua

Wygląd: trawa jednoroczna,
rosnąca w luźnych kępkach
lub pojedynczo, o wzniesio
nych, gładkich źdźbłach wy
sokości 60-150 cm, z 2-4 ko
lankami. Dolne pochwy liścio
we lekko owłosione. Blaszki
liściowe długo zaostrzone,
długości do 50 cm i szeroko
ści ok. 6-8 mm, nieowłosione,

PL mocne, dość szorstkie, zie

lone. Języczki liściowe długości ok. 5 mm, lek
ko postrzępione. Wiechy jednostronne, bardzo
luźne, długości 15-49 cm i szerokości do 20 cm,

zielone. Kłoski zwisające, długości do 30 mm,
2-3-kwiatowe, z 2 ościami długości do 5 cm.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: gatunek towarzyszący uprawom,
szczególnie na ciężkich, ubogich w próchnicę
glebach gliniastych, również na ugorach lub
miejscach przeładunkowych.
Rozmieszczenie: początkowo na obszarze
śródziemnomorskim, rozwleczony.

Wygląd: trawa jednoroczna,

rosnąca kępkowo lub poje

dynczo, o źdźble wzniesio
nym lub u podstawy lekko
zgiętym, wysokości ok. 30-
-120 cm, dość silnym, z 3-5
kolankami. Języczki liściowe
tępe, długości do 6 mm, skó-
rzaste. Pochwy liściowe na
stronie grzbietowej zaokrąg
lone, jedynie dolne luźno

owłosione, dalsze ku górze nagie. Liście inten
sywnie zielone, długości 10-45 cm i szerokości
do 15 mm, płaskie, długo zaostrzone, szorstkie.
Wiechy luźne, wielostronnie rozłożone, długo
ści 10-40 cm. Gałązki wiechy szeroko rozpierz
chłe. Kłoski długości do 25 cm, zwisające, 2-3-
kwiatowe. Plewy tak długie jak kłoski. Plewki
dolne u podstawy długoowłosione.

Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: gatunek towarzyszący uprawom na

ubogich w próchnicę glebach gliniastych.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Owies brodaty Avena barbata

Wygląd: trawa jednoroczna,
dość tęga, rosnąca w luźnych

kępkach lub pojedynczo,
o źdźbłach wzniesionych lub
lekko wznoszących się, wyso
kości 40-120 cm, gładkich. Ję
zyczki liściowe całobrzegie,

tępe, długości ok. 5 mm. Po
chwy liściowe luźno przylega
jące, w dolnej części trochę
owłosione, poza tym nagie,

gładkie,' na stronie grzbietowej zaokrąglone.
Blaszki liściowe długości do 40 cm i szeroko
ści ok. 8 mm, wąsko zaostrzone. Wiecha luź
na, lekko się zwieszająca. Gałązki odstające
lub lekko wzniesione. Kłoski zwisające, 2-
kwiatowe. Plewa wyraźnie 5-11-nerwowa, ple-
wka dolna kosmato owłosiona, z 2 ościstymi
zębami i z mocną ością.
Okres kwitnienia: od lipca do września.
Siedlisko: pola zbóż, ugory, miejsca prze

ładunkowe.

Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Avenula marginata (Avenula sulcata)

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca murawy o źdźbłach od

podstawy podnoszących się,
dość mocnych, wysokości ok.

40-100 cm, gładkich. Języczki

u dolnych liści długości 1-

-3 mm, u liści górnych 4-
-10 mm. Pochwy dolnych liści

lekko ścieśnione i tylko i pod
stawy zamknięte. Blaszki li
ściowe szerokości 0,5-6 mm,

PL stępione, długości 10-20 cm,

na źdźbłach przeważnie nie przekraczające
2 cm. Wiecha wzniesiona, długości 6-15 cm

zazwyczaj z 1-3 (rzadko 5) kłoskami. Kłoski
o długości do 20 mm. Osie kłosków z brunat

nymi włoskami. Plewki dolne z bruzdkami.

Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: suche trawiaste murawy i skraje
zarośli, przeważnie na podłożu wapiennym.

Rozmieszczenie: południowo-zachodnia Eu
ropa, zachodnia Francja.

110

111

AvenB longiglumis

Wdngenheimia lima

Wygląd: trawa jednoroczna,

u nasady kępkowato rozga
łęziona, o źdźbłach wzniesio
nych, wysokości 25-70 cm,
nagich, gładkich. Języczki liś
ciowe długości 2-5 mm, cało-
brzegie, stępione. Pochwy liś
ciowe luźno przylegające,
przy górnym końcu odstające,
bez uszek. Blaszki liściowe
szerokości 2-10 mm, długości
do 40 cm, płaskie, od góry

skąpo owłosione, na brzegach szorstkie. Wie
chy długości do 30 cm z długimi, odstającymi
gałązkami. Kłoski długości 30-45 mm, 2-3-
-kwiatowe. Plewy długości do 45 mm, znacznie
dłuższe od kwiatów, 9-11-nerwowe. Plewki do
lne długości 20-25 mm, wąsko lancetowate, na
wierzchołku z 2 szczeciami długości 10-15
mm, na grzbiecie z ością długości 50-70 mm.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: piasek lub skały na wybrzeżu.
Rozmieszczenie: Półwysep Iberyjski.

Wygląd: jednoroczna trawa,
tworząca murawy, z bardzo

mocnymi, sztywnymi i prawie
zawsze wzniesionymi źdźbła
mi, wysokimi do 30 cm. Po

chwy liściowe ciasno przy

legające. Blaszki liściowe
przeważnie ściśle zwinięte
i bardzo wąskie, szarozielo-

KW ne, gładkie lub trochę szor

stkie. Kwiatostan kłosokształtny, długości pra
wie 1-4 cm i nieco ponad 1 cm szeroki, krępy.
Kłoski po przekwitnięciu rozpostarte skośnie
ku górze lub pod kątem prostym, długości 3-

-8 mm, 4-11-kwiatowe. Dolna plewa 1-nerwo-

wa, równowąska. Górna plewa 2-3-nerwowa,
lancetowata, z ostrym kantem. Plewka dolna
zaostrzona lub tępa, przynajmniej u podstawy
nieco owłosiona, 5-nerwowa.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: ciepłe i suche miejsca ruderalne
o płytkiej glebie, brzegi dróg.
Rozmieszczenie: Półwysep Iberyjski.

Helicotrichon cantabricum

Helicotrichon filifolium

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca zwarte murawy, o krótkich

rozłogach i źdźbłach wznie
sionych, dość mocnych, gru
bości 3-6 mm i długości

60-125 cm. Języczki liściowe
długości do 0,5 mm, orzęsio-

ne. Pochwy liściowe dość
miękkie, z podłużnym linio

waniem, przynajmniej przy

dolnych liściach nabiegłe brą-

zowawo lub fioletowo. Blaszki

liściowe szerokości 2-3 mm i długości 20-

-50 cm, bardzo sztywne i mocne, przeważnie

odstające, zaostrzone, od spodu nagie, z wierz
chu zienonawoszare, po obumarciu pozostają
na roślinie. Wiecha długości 12-25 cm z 20-60
Woskami. Kłoski długości prawie 15 mm, 2-3-
-kwiatowe. Plewki dolne długości 10-13 mm, na
wierzchołku z 2 zębami. Oś kłoska owłosiona.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.

Siedlisko: polany leśne, zarośla, łąki górskie.

Rozmieszczenie: Półwysep Iberyjski.

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca zwarte murawy o źdźbłach
wzniesionych, wysokości 60-
-120 cm, gładka, przeważnie
naga. Języczki liściowe bar
dzo krótkie lub prawie ich
brak. Pochwy liściowe trwale
fioletowobrązowawe, u pod
stawy stwardniałe, na górnym
końcu długo orzęsione. Bla
szki liściowe nie szersze niż

PL 1,3 mm, długości 20-60 cm,

zwinięte, kłująco zaostrzone, wzniesione lub
odstające, z wierzchu dość szorstkie, od spo
du nagie, pozostają po obumarciu na roślinie.
Wiecha długości 12-25 cm z 15-40 kłoskami.

Kłoski długości do 20 mm, 2-3-kwiatowe. Osie
Wosków z długimi włoskami długości 5-6 mm.
Plewki dolne rozszczepione w dwa zęby.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: łąki suche i ubogie, naskalne mura

wy w wyższych położeniach górskich.
Rozmieszczenie: południowa Hiszpania.

112

Owsica łąkowa Avenula pratense

i Wygląd: trawa trwała, tworzą-

v f / ca kępki, ze wzniesionymi,
\\ / / . sztywnymi, gładkimi źdżbła-

\\ / / /

°kości 30-100 cm,

W mil ° kolankach. Języczki liś-

\ N i V l r /

owe

wydłuż

006

' długości do

w T j n k / 5 mm, całobrzegie. Pochwy li-

J M K t ściowe w dolnej części rurko-
WW]

wate

i ku dołowi szorstkie,

\ \ \ Y l 7 często również podbarwione

wM purpurowo, ku górze otwarte

W i gładkie. Blaszki liściowe

KŁ

sztywne, z wierzchu szorst

kie, szarozielone, szerokości do 2 mm, począt
kowo złożone, później płaskie, szerokości
5-30 cm, na brzegach lekko chrząstkowato
zgrubiałe i nieco jaśniejsze. Wiecha bardzo

wąska, niekiedy groniasto ściesiona, długości
5-15 cm, wzniesiona, zielonawa lub purpuro
wa, trochę połyskująca. Gałązki wiechy szorst
kie, pojedyncze lub po dwie, zawsze z 1-2
Woskami. Kłoski długości do 25 mm, 3-5-kwia-
towe. Plewy 3-nerwowe, długości do 18 mm,

Owsica omszona Avenula pubescens

' fi ''U Wygląd: trawa trwała, luź-

; ; f \ v : nokępkowa, o pełzającym
; !l X / kłączu i wzniesionych lub
:M «•'/ u podstawy zgiętych źdźbłach
; V z 2-3 kolankami, gładkich,

\ Im cienkich lub tęgich, 30-

iMfrflf -100 cm długości. Języczki li-

: | K ściowe wydłużone, trójkątne,

i I I I H długości do 8 mm. Pochwy li

ii ściowe kosmato owłosione.

ĘF&

Blaszki liściowe płaskie, pra

wie nagie lub początkowo miękko owłosione,
zielone, szerokości 2-6 mm i długości do 30
cm. Wiechy wzniesione lub słabo zwisłe, dłu
gości do 20 cm, przeważnie nieco ścieśnione.
Gałązki wiechy prawie gładkie, długości do
5 cm, w pęczkach po 3-4 i z 3 (rzadko więcej)
kioskami. Kłoski długości 10-16 mm, 2-3-kwia-
towe. Osie kłosków z długimi, jedwabistymi
włoskami. Plewy dość cienkie, 1-3-nerwowe,
zaostrzone. Plewki dolne na wierzchołku ząb
kowane, prawie od połowy grzbietu z ością.
Ość zgięta i skręcona, długości 10-20 mm.

srebrzystobiałe. Plewki dolne krótsze, zielona-
we, o jasnych brzegach, od środka z kolan
kowato wygiętą ością długości 2 cm.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: na glebach żyznych, z kwaśną pró
chnicą, kamienistych lub czysto gliniastych, na
ubogich pastwiskach i suchych murawach,
brzegach dróg. Wskaźnik ubogich siedlisk.
Rozmieszczenie: środkowa i północna Europa,
a także Azja o umiarkowanym klimacie.
Uwagi: owsica łąkowa jest bardzo blisko spok
rewniona z gatunkami owsa (Avena). Była na
wet uznawana za jeden z gatunków rodzaju

Avenochloa lub Helicotrichon, a nawet duże

go rodzaju Avena. Obecnie Avenula tworzy
osobną grupę, która w odróżnieniu od Avena
charakteryzuje się wzniesionymi kłoskami
i 1-5-nerwową plewą.

Blisko spokrewnionym gatunkiem jest Aveno-
chloa versicolor. Jej liście są z wierzchu gład
kie, płaskie i na brzegach białawo prześwieca

jące. Kłoski ma charakterystycznie upstrzone
brązowo, żółtawo i fioletowopurpurowo.

Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: na intensywnie uprawianych łąkach

lub ubogich murawach nawapiennych, na
umiarkowanie świeżych lub suchszych, żyz
nych, luźnych lub próchnicznych glebach gli
niastych. Od nizin po góry.
Rozmieszczenie: Europa i Azja o umiarkowa
nym klimacie, a także zawleczona w Ameryce
Północnej.

Owsica omszona i owsica łąkowa są pod
względem ekologicznym wikariantami - gatun

kami, które rzadko występują razem w tym

samym siedlisku. O. omszoną można spotkać

na miejscach wilgotniejszych, żyźniejszych, po
łożonych niżej, a o. łąkową na uboższych, su

chszych siedliskach wyżej położonych terenów.
Helicotrichon parlatorei jest trawą wysokości
do 80 cm, tworzącą gęste płaty w alpejskim
zbiorowisku seslerii skalnej (Sesleria coeru-
lea) na wysokości 1600-2400 m n.p.m. Pochwy

liściowe jej dolnych liści są przeważnie nabie-
głe jasnopurpurowo lub fioletowo. Języczki li

ściowe ma bardzo długie i rozszczepione.

114

Śmiałka wczesna Aira praecox

Wygląd: trawa jednoroczna,

bardzo delikatna, rosnąca

w małych kępkach, rzadziej
pojedynczo, źdźbła pokłada
jące się, podnoszące lub
wzniesione, bardzo cienkie,
z 2-3 kolankami, gładkie lub
trochę owłosione. Języczki li
ściowe gładkie. Blaszki liścio
we bardzo wąskie, przeważ-

V^Ji/PD nie nitkowato zwinięte, do

0,5 mm szerokości i długości do 5 cm, zaost

rzone, przeważnie delikatnie szorstkie, rza
dziej całkiem gładkie. Wiechy wąskie i kłoso-
kształtne, długości do 4 cm, srebrzyste lub

jasnopurpurowe. Gałązki wiechy krótkie,
wzniesione. Kłoski wydłużone i ścieśnione.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: luźne ekstensywne murawy i łąki na
w glebie piaszczystej lub żwirowej.

Rozmieszczenie: gatunek subatlantycki, prze
de wszystkim na nizinach zachodniej i połu-
dniowo-zachodniej Europy.

Śmiałka goździkowa Aira cariophyllea

Wygląd: trawa jednoroczna,

rosnąca w kępkach lub poje

dynczo, u podstawy krzaczko-
wato rozgałęziona, ze źdźbła

mi wzniesionymi lub pokłada

jącymi się, wysokości 5-15
cm, dość cienkimi, z 2-3 ko

lankami zawsze poniżej środ
ka źdźbła. Języczek liściowy

ząbkowany, długości ok.
3 mm. Pochwy liściowe deli

katnie szorstkie, tylko luźno obejmujące
źdźbło. Blaszki liściowe szarozielone, zwinię
te, o igłowatym wierzchołku, szerokości poni
żej 0,5 mm i długości do 5 cm. Wiechy luźne
i otwarte, wysokości 3-10 cm. Gałązki wiechy
niekiedy faliste. Kłoski srebrzyste lub purpuro
we. Plewki dolne z długą ością, dwoma krót
kimi ząbkami, nieco krótsze od plew.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: lekko kwaśne gleby, przy drogach, na
wrzosowiskach lub murawach napiaskowych.
Rozmieszczenie: południowa Europa.

Molineriella laevis

Airopsis tenella

Wygląd: trawa jednoroczna,
dość delikatna, tworząca pła
ty lub rosnąca pojedynczo,
o źdźbłach pokładających się
lub wyprostowanych, wysoko
ści 5-35 cm, cienkich, gład
kich, lekko połyskujących.
Pochwy liściowe niezbyt ściśle
przylegające, ku górze lekko
rozdęte. Blaszki liściowe sze
rokości ok. 2 mm i długości do

8 cm, na brzegach szorstkie, płaskie lub złożo

ne, z wierzchu gładkie. Wiecha wzniesiona, bar

dzo otwarta i luźna, ok. 7 cm wysokości i szero
kości. Kłoski długości ok. 2 mm, zielonkawołio-

letowe, połyskujące. Plewy 1-3-nerwowe. Plewki
dolne wydłużone, z krótką prostą osią.

Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: otwarte, suche murawy trawiaste.

Rozmieszczenie: Hiszpania i Portugalia.
Mniejsza, ale bardzo podobna Molineriella

minuta występuje na całym obszarze śródzie

mnomorskim.

Wygląd: trawa jednoroczna,
u nasady kępkowato rozga
łęziona lub rosnąca poje
dynczo, o cienkich, gładkich,
pokładających się lub
wzniesionych źdźbłach, wy
sokości 3-20 cm. Języczek li
ściowy do 2 mm długości, tę
py, często rozszczepiony. Po
chwy liściowe lekko szorstkie,

KW górne trochę rozdęte. Blaszki

liściowe szerokości ok. 1 mm i długości do
6 cm, zwinięte, szarozielone, delikatnie szorst
kie. Wiechy wzniesione, długości do 1,5 cm,
podłużnie lancetowate, niekiedy kłosowato
zbite. Kłoski długości do 1,5 mm; szersze i ba
rdziej wybrzuszone niż u blisko spokrewnionej

śmiałki goździkowej. Plewy gładkie i błyszczą
ce. Plewki niewyraźnie 3-nerwowe, bez ości,
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: suche murawy trawiaste.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski od
Sycylii do Gibraltaru.

116

117

Śmiałek darniowy Deschampsia cespitosa

HlAl Wygląd: trawa trwała, o bar-
| n \ | dzo gęstych kępach, wyso-
ly 1 kości 20-200 cm z licznymi,

1/ 1 wzniesionymi, dość sztywny

mi 1

' W

potężniejszy-

\IV 1 / /

' źdźbłami. Źdźbła o 1-3 ko-

sJ WIJ lankach, gładkie. Pochwy li-

u r n j ł ' ściowe na stronie grzbietowej

|v Wi lekko wysklepione, gładkie

I I I '"^ ^

9°

rze trocn

szors

*ie.

U r w PL Języczki liściowe bardzo wą

skie ale wyraźnie długie (do 15 mm). Blaszki
liściowe bardzo zaostrzone, płaskie, na wierz
chniej stronie z silnie wystającymi, szorstkimi
i ostro wystającymi podłużnymi nerwami, sze
rokości do 5 mm i długości 10-60 cm. Liść
lekko się zwija tylko przy większej suszy. Wie
cha bardzo duża, wąsko stożkowata, długości
10-50 cm, wzniesiona, otwarta, zielonkawa lub
złotosrebrzysta z lekko purpurowym nalotem.
Gałązki wiechy bardzo cienkie i szorstkie, dol
ne okółkowe po 2-4, górne pojedyncze. Kioski
wąskie, długości do 6 mm. Plewka dolna

Śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa

Wygląd: trawa trwała, ros

nąca w luźnych kępkach, wy
sokości 30-70 cm, z głęboko

sięgającymi korzeniami.
Źdźbła wzniesione lub u pod
stawy zgięte, bardzo mocne

i cienkie, gładkie, z 1-3 kolan
kami. Pochwy liściowe na
stronie grzbietowej zaokrąg
lone, ku górze lekko szors-

PL tkie. Języczki liściowe tępe,

długości do 3 mm, przeważnie jednak bardzo
krótkie. Blaszki liściowe szydlaste, zaost

rzone, długości ok. 20 cm, zielone, nieowłosio-
ne, sztywne. Wiecha bardzo luźna i otwarta,

długości do 15 cm i szerokości 10 cm. Główna
oś wiechy wężykowato powyginana, szorstka,
bardzo cienka. Kłoski 2-3-kwiatowe. Plewki
dolne z brązową ością długości 4-7 cm.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: suche lasy i monokultury szpilkowe,
wrzosowiska i łąki górskie.
Rozmieszczennie: Europa i Ameryka Pn.

z cienką ością, prostą, długą do 4 mm, prawie
nie wystającą ponad kłosek.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: rozprzestrzeniony w wilgotnych łą
kach i lasach, w zagłębieniach źródliskowych
lub rowach, na przesiąkliwych, wilgotnych lub
zmiennowilgotnych i nieco kwaśnych glebach.
Zakorzenia się głęboko. Wskaźnik siedlisk bę
dących pod wpływem wód źródliskowych
i gruntowych.
Rozmieszczenie: w Europie od nizin po piętro
górskie daleko w zachodniej i północnej Azji,
Ameryce Północnej i Afryce.
Uwagi: śmiałek darniowy jest bardzo zmienny
i tworzy wiele form. Tylko młody nadaje się na
paszę, ponieważ później jest za twardy. Nie
gdyś używany był na podściółkę w stajni.
Z powodu głęboko sięgających korzeni służy

jako skuteczny gatunek umacniający wilgotne,
zagrożone osuwiskami stoki lub skarpy. Ład

ne, dość duże kwiatostany mogą być po prze
kwitnięciu używane do suchych bukietów. Tra

wa ozdobna do ogrodów.

Deschampsia wibeliana

smukłymi, szorstkimi gałązkami. Kłoski cie
mne, długości ok. 6 mm, z bardzo krótką ością.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: na wilgotnych, słonawych, piaszczy-
sto-mulistych lub żwirowatych glebach nad
rzekami.
Rozmieszczenie: gatunek endemiczny w stre
fie pływów nad Łabą i Eider.
Podobny gatunek Deschampsia rhenana ma
gęste wiechy długości do 15 cm i występuje
nad brzegami Jeziora Bodeńskiego.

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca luźne płaty, z bardzo krót
kimi rozłogami, wysokości
40-120 cm, ze wzniesionymi
źdźbłami. Języczki liściowe
długości 4-6 mm, wąskie. Liś
cie płaskie lub lekko zwinięte,
dość wiotkie i nie tak szorst
kie jak u śmiałka darniowego
(Deschampsia cespitosa),
Wiecha kwiatowa bardzo luź
na, długości 15-40 cm, ze

118

119

Szczotlicha siwa Cmynephows canescens

I Wygląd: trawa trwała, wyso-

| kości ok. 10-35 cm, rosnąca

I w gęstych kępkach: ze wznie-

/ sionymi lub nieco odchylo-

/ ~ Y nymi źdźbłami. Źdźbła z 2-7

/ j f \ kolankami poniżej środka,

/ / ] uderzająco cienkie, nieowło-

I i sione i lekko szorstkie. Po-
1 | / chwy liściowe wyraźnie czer-

\ I / wonawopurpurowe, trochę

V L u / PD szorstkie, ale nieowłosione.

Blaszki liściowe szarozielone, dość sztywne,

szczeciniaste, zwinięte, dość ostro zakończo

ne, w dotyku szorstkie, szerokości ok. 0,5 mm
i długości 6 cm. Wiechy wąsko podłużne, dłu
gości 2-8 cm, purpurowe lub barwne, niekiedy

także bladozielone, tylko w okresie kwitnienia

luźno rozpierzchłe, poza tym dość mocno

ścieśnione, delikatnie rozgałęzione. Kłoski 2-
-kwiatowe, bardzo wąskie i lekko spłaszczone,
ok. 4 mm długości. Plewki dolne prawie cał
kowicie zamknięte plewami, o bardzo niewy
raźnej nerwacji, z jasnobrązowawą, już od

Izgrzyca alpejska Danthonia alpina

Wygląd: trawa trwała, kęp
kowa, wysokości ok. 30-60 cm
o bardzo smukłych, wzniesio
nych lub wyprostowujących
się źdźbłach. Języczek gubią
cy się w gęstym wieńcu krót
kich włosków. Pochwy liś
ciowe przeważnie nagie i gła
dkie. Blaszki szerokości do
ok. 2,5 mm, szorstkie, na
brzegach wyraźnie orzęsione,

podczas suszy silnie zwinięte. Kwiatostan gra
niasty, długości do 5 cm i przeważnie tylko
z 5 Woskami, zwykle ciemnofioletowymi, dłu
gości 12-15 mm. Plewka dolna 2-wierzchołko-

wa, ze skręconą ością długą ok. 10 mm.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: w suchych murawach na ciepłych,
żyznych, przepuszczalnych glebach glinias
tych, kamienistych i żwirowych.
Rozmieszczenie: południowo-wschodnia Eu

ropa, w środkowej Europie tylko w obszarze
naddunajskim.

nasady wolną ością, lekko maczugowato zgra
bioną ku końcowi, w pobliżu środka opatrzoną

wieńcem szczeciniastych włosków- niezwykła
konstrukcja, której trawa zawdzięcza swą ła
cińską nazwę (Corynephorus = niosący ma
czugę).
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: przeważnie w dużych skupieniach na
widnych, otwartych miejscach na luźnym pias-
kiu, na suchych łąkach, wydmach nadmorskich

i śródlądowych, suchych wrzosowiskach poroś
niętych sosną i brzozą jak również na ubogich

w części ziemiste piaszczystych glebach. Woli
siedliska ubogie w wapń, dość kwaśne.
Rozmieszczenie: szeroko rozprzestrzeniona
od południowej Skandynawii przez północ
no-zachodnią część środkowej Europy do ob
szarów śródziemnomorskich. Brak jej zupe
łnie w Alpach i w wyższych położeniach górs
kich. Szczotlicha siwa jest charakterystycznym
gatunkiem wydmy szarej, którą gęsto porasta,
przyczyniając się do jej wyglądu swą odbijają
cą promienie słoneczne barwą ochronną.

Izgrzyca przyziemna Danthonia

[Sieglinia] decumbens

Wygląd: trawa trwała gęsto-

II kępkowa o wzniesionych,

pokładających się lub roze-

źdźbłach, wysokości

^ s J M a ^ g 10-60 cm, cienkich, z 1-3 ko-

; ? j v r ™ j r \ lankami, gładkich i nieowło-

Mjfi sionych, dość sztywnych.

""" III I L "

Brak w

raźne

9° języczka, za-

| j / p miast niego wianek krótkich,

liii l *^ ^

st0 s,o

cn w

ITTJ

ków. Pochwa liściowa na stro

nie grzbietowej zaokrąglona i luźno owłosiona.
Blaszki liściowe szerokości 2-4 mm i długości

5-20 cm, płaskie lub lekko zwinięte, trochę
sztywne, skąpo owłosione lub całkiem wyłysia
łe, ku górze lekko szorstkie, tępo zaostrzone.
Wiechy dość wąskie, wzniesione, długości ok.
6 cm, z szorstkimi, wzniesionymi lub nieco
rozpostartymi gałązkami, 1-3-kłosowe.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: lubi ubogie murawy krzemianowe.
Rozmieszczenie: w całej Europie.

120

Kłosówka wełnista Hokus lanatus

Wygląd: trawa trwała, ros

nąca w gęstych kępach lub
luźnych płatach, z pełzają
cymi kłączami. Źdźbła wznie
sione lub podnoszące się
z leżącej podstawy wysokości

20-100 cm, cienkie ale mo
cne, z 2-5 kolankami, wełnis
to owłosione. Języczki liś
ciowe długości 1-4 mm,

niepodzielone. Pochwy liś
ciowe na stronie grzbietowej

zaokrąglone z odgiętymi włoskami. Blaszki li
ściowe płaskie, gęsto owłosione, dlatego sza
rozielone lub białawozielone, z przodu wycią
gnięte w wąski wierzchołek, dość miękkie,
szerokości 3—10 mm i długości do 20 cm.
Wiecha w zarysie podłużnie owalna, tylko
w okresie kwitnienia luźniej rozpostarta, poza
tym raczej ściągnięta, wzniesiona lub pochyła,
nabiegła białawo, bladozielone różowo lub
purpurowo, długości 5-20 cm. Gałązki wiechy
wielokrotnie rozgałęzione i gęsto owłosione.

Kłosówka miękka Hokus mollis

PL Wygląd: trawa trwała, gęs-

tokępkowa. Źdźbła wysokości
25-100 cm wzniesione lub
podnoszące się, dość cienkie,
z 4-7 kolankami, gładkie na
kolankach z gęstym wieńcem
włosków. Pochwy liściowe na
grzbiecie zaokrąglone, nagie

lub trochę owłosione. Języcz

ki liściowe całobrzegie, dłu
gości 1-5 mm, tępe. Blaszki
liściowe zaostrzone, długoś

ci 4-20 cm, szerokości do 12 mm, płaskie,
szarozielone, pokryte krótkimi włoskami lub

nagie, szorstkie. Wiecha wąsko owalna, długo

ści do 10 cm, biaława lub purpurowa, z owło
sionymi gałązkami. Kłoski 2-kwiatowe, plewki
dolne 3 mm długości, zupełnie przykryte ple
wami, ość długości do 5 mm.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: ubogie lasy liściaste i wrzosowiska;
wskaźnik zakwaszenia siedliska.
Rozmieszczenie: cała Europa, rozproszona.

Kłoski podłużnie owalne, długości do 6 mm,
trochę spłaszczone, 2-kwiatowe; z obu kwia
tów dolny jest prawie zawsze obupłciowy, gór
ny wyłącznie męski. Plewy prawie tak długie
jak cały kłosek, na wierzchołku z bardzo krót
ką ostką. Plewki dolne długości do 2,5 mm,
błyszczące, tylko plewka górnego kwiatka
z ością na grzbiecie długości ok. 2 mm, która
po wyschnięciu zakrzywia się haczykowato
w dół, zazwyczaj jednak nie wystaje z kłoska.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: trawa dość częsta na wilgotnych
łąkach i pastwiskach, torfowiskach niskich lub
na brzegach prześwietlonych zarośli. Od nizin
sięgająca do pięter górskich.
Rozmieszczenie: w całej Europie, w umiarko
wanych strefach Azji i północnej Afryki, zawle
czona do Ameryki Północnej, Na ogół kłosów
ka wełnista była wcześniej traktowana jako
chwast pastwisk, chociaż właśnie jej przypada
pewna rola przy wypasie i plonowaniu. Wysu
szone kwiatostany nadają się do celów deko
racyjnych.

Achnathewm calamagwstis

Wygląd: trawa trwała, rosnąca
w gęstych kępach, z rozgałę
zioną osią główną, źdźbła
wzniesione lub kolankowato
się wznoszące, wysokości
60-120 cm, u nasady z suchy
mi, szczeciniastymi dolnymi li
śćmi szerokości ok. 6 mm. Ję
zyczek liściowy niewyraźny
lub go brak. Blaszka liściowa
płaska w czasie suszy zwinię
ta. Wiecha z wieloma kłosa

mi, rozpierzchła, długości do 30 cm, wzniesiona
lub nieco zwisła. Gałązki wiechy niekiedy wężo
wato wygięte, często z ponad 10 kłoskami. Ple

wki dolne długości ok. 5 mm, w górnej części
białawo owłosione, z ością długości 1 cm.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: nasłonecznione piargi, ubogie
w części spławialne kamieniste gleby.

Rozmieszczenie: sporadycznie na południe od
Dunaju, poza tym w środkowych Alpach i na

obszarze śródziemnomorskim.

122

123

Koeleria vallesiana

Strzęplica sina Koeleria glauca

Wygląd: trawa trwała, gęs-
tokępkowa. Źdźbła u pod
stawy zgrubiałe, wzniesione,
sztywne, wysokości 10-40 cm,
u podstawy z plątaniną włók
nistych resztek liści. Języczki
liściowe bardzo krótkie. Po
chwy liściowe gładkie, na
stronie grzbietowej zaokrąg
lone. Blaszki liściowe sza
rozielone, długości do ok.

12 cm, dość wąskie i często

szczeciniasto zwinięte, otwarte osiągają
szerokość do 3 mm. Wiechy kłosoksztattne,
długości do 7 cm i nieco ponad 1 cm szeroko
ści. Kłoski czółenkowate, nieco spłaszczone.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: w nasłonecznionych murawach na
glebach nawapiennych lub między piargami.
Rozmieszczenie: gatunek zachodniośródzie-
mnomorski, od Alzacji do północnej Afryki.
W środkowej Europie bardzo rzadka.

Strzęplica piramidalna
Koeleria pyramidata (K. cristata)

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca płaty, o silnych, wzniesio
nych źdźbłach, wysokości do
1 m. Języczki liściowe długo
ści ok. 1 mm. Pochwy liścio
we zielone, nagie lub orzęsio
ne, luźno obejmujące źdźbła.
Blaszki liściowe płaskie,
zielone, szerokości ok. 2 mm,
miękkie, na brzegach odstają-

PD co orzęsione. Wiechy kłoso

ksztattne, bardzo duże, wzniesione, w dolnej

części niekiedy poprzerywane, srebrnozielone

lub purpurowe, lśniące. Kłoski 3-kwiatowe,
długości do 6,5 mm. Plewy zaostrzone, dość
szerokie. Plewka dolna bezostna, szorstka.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: na ubogich murawach nawapien
nych, przy brzegach dróg lub w prześwietlo
nych drzewostanach sosnowych, w górach do

wysokości ok. 1800 m n.p.m.
Rozmieszczenie: gatunek subatlantycki.

Wygląd: trawa trwała, bardzo
sztywna, rosnąca w gęstych
kępach. Źdźbła wzniesione,
u podstawy wyraźnie bul-
wkowato pogrubione starymi
włóknistymi blaszkami liś
ciowymi, wysokości 30-70 cm,
krótko owłosione. Liście cha

rakterystycznie szarozielone.
Pochwy liściowe krótko
owłosione lub ku górze nagie.

'PD Blaszki liściowe nagie, szor

stkie, płaskie lub zwinięte. Wiechy gęste i po
przerywane. Kłoski 2-3-kwiatowe, długości ok.
5 mm. Plewy i plewki dolne tępe, bezostne.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: typowa roślina bujnych muraw na-
piaskowych i stepów na glebach ciepłych, su
chych, ubogich, często zawierających wapń.
Rozmieszczenie: gatunek kontynentalny. Ro
śnie w borach sosnowych, na piaszczystych
wydmach. Na wydmach nadmorskich występu

je Koeleria albescens.

Strzęplica nadobna (S. grzebieniasta)
Koeleria macrantha (K. gracilis)

IUŹ-

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca gęste murawy, źdźbła
wzniesione lub podnoszące
się, w dolnej części ulist-
nione, wysokości 20-50 cm.
Języczki liściowe długości ok.

1 mm. Dolne blaszki liściowe

miękko owłosione. Blaszki li
ściowe wąskie, tylko ok. 1 mm
szerokości, przeważnie zwi
nięte, owłosione, na brzegach

nieodstająco orzęsione. Wiecha podłużnie

owalna, nieco połyskująca, dość gęsta i pra
wie cylindryczna. Kłoski długości do 5 mm,
2-3-kwiatowe. Plewy ścisłe, bezostne, nagie.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: ubogie murawy nawapienne, skalis
te zbocza, brzegi dróg, suche zarośla na gle
bach ubogich w części ziemiste, płytkich.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie.
Również w Azji i Ameryce Północnej.

CPL

124

125

Lophochloa cristata

Lophochloa pumila

Wygląd: trawa jednoroczna,
u nasady rozgałęziona, two
rząca murawy, ze wzniesio
nymi lub pokładającymi się
źdźbłami, wysokości 5-60 cm.
Języczki liściowe krótkie.
Pochwy liściowe owłosione.
Blaszki liściowe na brzegach
orzęsione, poza tym wełnisto
owłosione, szerokości do
8 mm i długości 18 cm. Wie
chy wzniesione, gęste, cylin

dryczne, długości 1-12 cm i szerokości 0,5-
1 cm, poprzerywane. Kłoski długości 3-8 mm,
2-5-kwiatowe. Plewka dolna 5-nerwowa, u gó
ry z 2 krótkimi wierzchołkami. Ość długości
2-3 mm, wychodzi blisko wierzchołka, zgięta.
Okres kwitnienia: kwiecień do maja, czasami

także od lipca do września.
Siedlisko: piaszczyste, suche murawy trawias
te na ugorach lub brzegach dróg.

Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
południowo-zachodnia Europa.

Wygląd: trawa jednoroczna,
tworząca murawy, u pod
stawy rozgałęziona z wypros
towanymi lub nieco ścielą
cymi się źdźbłami, wysokości
5-35 cm, gładkimi, nagimi.
Pochwy liściowe wełnisto
owłosione. Blaszki liściowe
początkowo bardzo gęsto
owłosione, później coraz bar
dziej łysiejące, szarozielone
lub purpurowe, gładkie lub

pofałdowane, szerokości do 10 cm i długości
15 cm. Wiechy gęste, kłosokształtne, na koń

cach zwężone, długości 1-6 cm i szerokości
ok. 0,5 cm. Kłoski długości nieco ponad 3 mm,
2-5-kwiatowe. Plewy podobnej długości. Plew-
ki dolne 5-nerwowe, łuskowate, lekko zaost
rzone. Ość długości ok. 2 mm, odgałęzia się
pod wierzchołkiem.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: ciepłe i suche murawy piaskowe na
otwartych, piaszczystych glebach.

Triplachne nitens

Piptatherum paradoxum

Wygląd: trawa jednoroczna,
przy ziemi rozgałęziona, ze
smukłymi, ścielącymi się lub
wzniesionymi źdźbłami, wy
sokości 5-20 cm, o wielu ko
lankach. Języczek liściowy
długości 2-3 mm, tępy, szor
stki. Pochwy liściowe trochę
rozdęte. Blaszki liściowe
płaskie, szerokości 2-3 mm

długości 1-2 cm, na brze

gach szorstkie, długo zao

strzone. Wiechy wzniesione, długości 1-5 cm
i szerokości do 1 cm, cylindryczne lub owalne,
zwężone ku górze. Kłoski długości do 4 mm,
1-kwiatowe, spłaszczone bocznie. Plewy 1-ner-
wowe, zaostrzone, połyskujące, na daszkowa-
tym wysklepieniu szorstkie. Plewka dolna dłu
gości 1 mm, z przodu ząbkowana. Ość długo
ści do 4 mm, u podstawy ciemnobrązowa.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: piaszczyste gleby, skały.
Rozmieszczenie: Półwysep Iberyjski.

Wygląd: trawa trwała, two
rząca gęste murawy, ze
wzniesionymi, dość mocny
mi źdźbłami, wysokości 80-
-120 cm, gładka. Języczki liś
ciowe bardzo krótkie, zaled
wie ok. 0,5 mm długości,
przytępione. Pochwy liściowe
nagie, blaszki liściowe szero
kości do 8 mm i długości
15-25 cm, na brzegach szor-

stkie, poza tym z obu stron

gładkie i nieowłosione. Wiechy wzniesione,
długości do 20 cm, z odstającymi i wzniesiony
mi gałązkami, kłoski długości 7-8 mm, tak
samo szypułki Wosków. Plewki dolne owłosio
ne. Ość długości 10-12 mm.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: suche zarośla, świetliste lasy.
Rozmieszczenie: pd.-zach. Europa.
Bardzo podobny Piptatherum virescens ma
kłoski długości 3-4 mm i na wielokrotnie dłuż
szych szypułkach.

126

127

Ostnica włosowata Stipa capillata

Wygląd: trawa trwała, kęp
kowa, ze zdrewniałą osią głó
wną i wzniesionymi źdźbłami,
wysokości do 80 cm. Języ
czek liściowy niezwykle długi
(ok. 1 cm), przechodzi nagle
w wydłużony, szczeciniasty
wierzchołek. Pochwy liściowe
dolnych liści brązowawe i po
łyskujące. Blaszki liściowe
bardzo wąskie, szerokości ok

1 mm, szarozielone, szczeci-

niasto zwinięte. Wiecha wzniesiona, wąska,
często częściowo otulona pochwą najwyżej
stojącego liścia. Gałązki wiechy nitkowato
cienkie z niewielką tylko liczbą kłosków, od
1 do 4. Plewy prawie tej samej długości, wyra

źnie 3-nerwowe, na brzegu skórzastobiaławe,
w środku zielone, często nabiegłe trochę kolo

rem ciemnozielonym, przechodzą w dość
miękką ość długości prawie 1 cm. Plewki dol
ne długości ponad 10 mm, u podstawy gęsto

owłosione, ku górze nagie, z niezwykle długą

ością, mierzącą 10-20 cm, szorstką. Ości zwy
kle postronkowato ze sobą splątane i skrę
cone.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: dość rzadka ale tworząca grupy
w zbiorowiskach stepów i suchych muraw, na
ciepłych, żyznych, przeważnie zawierających
wapń glebach piaszczystych i kamienistych.
Zakorzenia się głęboko, lubi światło.
Rozmieszczenie: na terenie południowej i śro
dkowej Nadrenii osiąga zachodnią granicę
swego naturalnego zasięgu. Punkt ciężkości
występowania znajduje się na wschodzie ob
szaru śródziemnomorskiego, w wewnątrzal-
pejskich suchych obszarach i na stepach połu
dniowej części byłego Związku Radzieckiego.
Uwagi: w środkowej Europie ostnica włosowa

ta jest ważnym świadkiem zmian klimaty
cznych. Jej występowanie służy jako dowód
okresowego silnego ocieplenia po okresie zlo
dowaceń i rozszerzania się strefy stepów.
W Polsce wszystkie gatunki Stipa są pod
ochroną!

Stipa gennata

Wygląd: gatunek zbiorowy
o wielu formach, Wspólne ce
chy: trawy trwałe, kępkowe,
wysokości 40-100 cm, ze
wzniesionymi, przeważnie łu
kowato zwieszającymi się
źdźbłami. Blaszki liściowe
szczeciniasto złożone lub
zwinięte, nagie, szarozielone
lub jasnozielone. Wiecha pro
sta, u nasady często objęta

pochwą najwyższego liścia. Kłoski okrągłe, na
osi bardzo sztywno włosowatej. Plewy lance
towate, wyciągnięte w długi, cienki wierzcho
łek. Plewki dolne długości do 25 mm. Ości
wolne, niezwykle duże, długości do 30 cm,
kolankowato zgięte i zwisające, piórkowato
owłosione. Piórkowate włoski początkowo cia
sno przylegają i dopiero później w czasie

dojrzewania stają się odstające. Owocem jest
ziarniak ze spiralnie zwiniętą ością.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: słoneczne, suche płytkie gleby, czę

sto także zawierające wapń gleby piaszczy
ste i kamieniste. Wskaźnik siedlisk suchych

muraw stepowych.
Rozmieszczenie: w południowej i południo

wo-wschodniej Europie, a także w zachodniej
Azji. Świadek zmian klimatycznych.
Ważne drobne gatunki wchodzące w skład
gatunku zbiorowego:
Ostnica powabna (Stipa pulcherrima): pochwy
liściowe połyskująco jasnożółte, młode wierz
chołki liściowe nieowłosione.
Ostnica Jana (Stipa joannis): młode wierzcho
łki liści owłosione, obumarłe pochwy liściowe
matowo szarobrązowe, plewki dolne tylko
w górnej ćwiartce nieowłosione.
Stipa dasyphylla: liście wełnisto owłosione,

języczki liściowe z 3 koniuszkami.
Ostnica cienkolislna (Stipa stenophylla): liście

rozpostarte, szerokości tylko 1,5 mm, długo
nitkowato zaostrzone, języczek bardzo krótki;
endemit Jury Frankońskiej.
Ostnica bawarska (Stipa bavarica): górne liś
cie tylko u podstawy owłosione.

128

129

Stipa capensis

Stipa gigantea

jamy™

Wygląd: trawa jednoroczna

lub dwuletnia, tworząca mu
rawy lub rosnąca pojedynczo,

I li z nagimi, wzniesionymi, dość

SI IIL-

m o c n

m i

źdźbłami, wysoko-

Im *mŹ- ści 10—30 cm. Języczek liścio-
T N ^ ^ K wy bardzo krótki, stępiony,

ttllłll fSSr często delikatnie orzęsiony.

11111 Hf P

ocnw

y liściowe ściśle przy-

II 1 f i l legające, nagie, tylko na gór-

I 1 | nym końcu brodato owłosio-

IlllllJWłlll ne. Blaszki liściowe płaskie

lub zwinięte, dość wąskie, szarozielone, gład
kie, nagie lub bardzo rzadko owłosione. Wie
chy wzniesione, bardzo gęste, długości 3-12
cm. Kłoski długości ok. 10 mm. Plewy jednako
we. Plewki dolne długości 5-9 mm, na grzbie
cie z ością długości 6-12 cm, bardzo krótko
owłosioną (nie piórkowało!).
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: murawy kserotermiczne i suche za
rośla, przeważnie na wapiennym podłożu.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Stipa paniflora

Iffjfif] PL Wygląd: trawa trwała, kępko-

l«||! wa lub rosnąca pojedynczo ze

I f j | \ wzniesionymi lub podnoszą-

1 H H 1 cymi się, dość mocnymi źdźb-

Jf&ifjjł tami, wysokości 50-70 cm,

'MJ§1<MWIM. przeważnie gładka i naga. Ję-
a P n f r S f f l ^ ' zyczki liściowe krótkie, cało-
U l l r l \uW brzegie. Pochwy liściowe

lv'' IJiH gładkie, tylko na brzegach gę-
|| [J sto orzęsione i na górnym

I 11 końcu brodato owłosione. Bla-

IIILU^-UIIIIJ szki liściowe płaskie lub zwi

nięte, od spodu nagie i gładkie, na żebrach
delikatnie owłosione. Wiechy wielokwiatowe,
otwarte i luźne, długości do 30 cm. Plewy nieje
dnakowe: dolne długości 12-15 cm, górne 7-

-10 mm. Plewki dolne wyraźnie krótsze, 4-
-7 mm, u nasady przylegająco owłosione. Ość
długości 5-10 mm i delikatnie owłosiona.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: suche, otwarte murawy trawiaste.

Rozmieszczenie: południowa Francja, Pół

wysep Iberyjski.

jSTp Wygląd: trawa trwała, ros-

j / |

nąca w dużych kępach ze

\f% wzniesionymi, bardzo moc

ji' i nymi źdźbłami grubości do

/ I 6 mm, wysokości 100-250 cm

/ \ przeważnie gładkimi i nagimi.

/ \ Języczki liściowe bardzo krót-

i V kie, bez rzęsek, całobrzegie.

! « P i Wh P°

cnw

y liściowe przylegają-

I lvi liriii

' 9 ^ ' e i nagie, tylko

Ml ///I

w 0Dr

Die uszek na

gómym

UuW^UllllJ końcu brodato orzęsione. Bla

szki liściowe od spodu zupełnie gładkie lub tro
chę szorstkie i wyraźnie żłobkowane, na wierz
chu bardzo krótko ale gęsto owłosione. Wiechy
wzniesione lub lekko zwisające na jedną stro
nę, długości 30-50 cm, dość otwarte i luźne.
Kłoski wąskie, długości 30-35 mm. Plewki dol
ne długości do 18 mm, skórzaste, dwuwierz
chołkowe. Ość długości 7-12 cm, szorstka.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: słoneczne, suche zarośla.
Rozmieszczenie: Hiszpania i Portugalia.

Stipa tenacissima

err> PL Wygląd: trawa trwała, luź-

/ 1 / | | nokępkowa lub tworząca mu

l i / 11

rawy

ze wzn

Dar_

S /fi II J

dz0 m o c n

m i

źdźbłami, wyso-

I li I Hf

ci 60

150 cm

' rzadko do

S K U \\WF

°cm. Języczki liściowe kró-

H B | j f f l | l f tkie, całobrzegie. Pochwy li-

m f H H ściowe ciasno przylegające.

l u W Blaszki liściowe nie szersze

mrT1,

Przeważnie ściśle

11 II zwinięte, od spodu nagie

W l l l i l i J j gładkie, od wierzchu bardzo

gęsto obrośnięte krótkimi wełnistymi włoskami.
Wiechy wzniesione, mocno ścieśnione, 25-
-35 cm długości, z wieloma kwiatami. Kłoski
długości 30-35 mm. Plewy długości 25-30 mm.
Plewki dolne znacznie krótsze, z dwuszczy-
towym wierzchołkiem, skórzaste. Ości długości
4-6 cm, z delikatnymi, przylegającymi włoskami.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: suche okrajki i brzegi zarośli.
Rozmieszczenie: zachodnia część obszaru
śródziemnomorskiego.

130

Trawy

131

Tymotka łąkowa Phleum prdtense

Wygląd: trawa trwała, kęp
kowa, ze wzniesionym lub łu
kowato wznoszącymi się
źdźbłami, wysokości 40-

-150 cm, dość mocnymi, z 3-6

kolankami, gładkimi, dolne
międzywęźla wyraźnie zgru
białe i dość krótkie. Języczki
liściowe tępe, długości do

6 mm. Pochwy liściowe gład
kie, zaokrąglone, później brą
zowawe. Blaszki liściowe pła

skie, zaostrzone, szorstkie, szerokości do
9 mm i długości 40 cm. Wiechy kłosokształtne
bardzo gęste, cylindryczne, długości 6-15 cm

i szerokości do 1 cm. Kłoski 1-kwiatowe. Ple

wy po bokach skórzaste, z ością długości 1-

-2 mm. Plewki dolne krótsze.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: dość często na intensywnie
uprawianych łąkach i pastwiskach, na żyznych
glebach gliniastych. Dobra trawa paszowa.
Rozmieszczenie: w całej Europie.

Phleum nodosum (Ph. bertolonii]

Wygląd: trawa trwała, kęp

kowa, ze wzniesionymi lub
pokładającymi się, cienkimi
i sztywnymi źdźbłami, wy
sokości 10-50 cm, z 2-6
kolankami, u podstawy na
brzmiałymi i cebulkowato

zgrubiałymi Języczki liściowe

1-4 mm długie, owłosione.

Pochwy liściowe gładkie,
zaokrąglone, nieco rozdęte.
Blaszki liściowe szarozielone

lub zielone, płaskie, do 5 mm szerokości i ok.
10 cm długości, nieowtosione, na brzegach
nieco szorstkie, Wiecha kłosokształtna długo

ści 1-6 cm i szerokości ok. 5 mm, jasnozielona
lub lekko purpurowa. Kłoski gęsto ustawione.
Plewa z bardzo krótkim ościstym wyrostkiem.
Plewka dolna dość szeroka i skórzasta.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na brzegach dróg i pól, chętnie na
głębokich glebach wapiennych lub lessowych.
Rozmieszczenie: cała Europa.

Phleum arenarium

Wygląd: jednoroczna trawa

rosnąca pojedynczo _ lub
w małych kępkach, Źdźbła

cienkie, wzniesione lub łu
kowato wygięte, wysokości
2-15 cm, z 1-4 kolankami po

niżej połowy źdźbła, gładkie.

Języczki liściowe całobrze-
gie, długości do 4 mm.

Pochwy liściowe gładkie, na

stronie grzbietowej zaokrąg

lone, lekko rozdęte. Blaszki liściowe nieowto
sione, białawozielone, szerokości do 3 mm
i długości ok. 5 cm, płaskie, na wierzchu z gę

stymi nerwami, na brzegach delikatnie szorst
kie. Wiecha kłosokształtna wąskolancetowata,
przy odgięciu do tyłu rozdziela się klapowało,
bardzo gęsta, długości do 5 cm i szerokości
7 mm, bladozielona. Kłoski 1-kwiatowe.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: otwarte tereny ruchomych piasków.
Rozmieszczenie: na wydmach nadmorskich od
Szwecji po obszar śródziemnomorski.

Tymotka Boehmera Phleum phleoides

Wygląd: trawa trwała, kęp
kowa, ze wzniesionymi, cien
kimi, mocnymi źdźbłami wy
sokości 20-70 cm, o 2-3 ko
lankach poniżej środka
źdźbła. Języczki liściowe ca-
łobrzegie, tępe, długości do
2 mm. Pochwy liściowe gład
kie, zaokrąglone, lekko rozdę
te. Blaszki liściowe nieowto
sione, szarozielone, z wąskim,

tępym wierzchołkiem, płaskie lub trochę zwi

nięte, szerokości do 3 mm, liście odziomkowe

długości do 10 cm, liście łodygowe krótsze.
Wiecha kłosokształtna przy odgięciu rozdziela
się klapowato na wąskie odcinki, długości do

10 cm i szerokości ok. 5 mm, gęsta, z krótkimi

szypułkami. Kłoski wydłużone, 1-kwiatowe,
plewa dolna z wystającą linią grzbietową.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: na glebach piaszczystych i kamieni
stych.
Rozmieszczenie: środk. Europa po zach. Azję.

132

133

Tymotka halna Phieum alpinum Prosownica rozpierzchła Milium effusum

Wygląd: trawa trwała, luźnokę-
pkowa ze wzniesionymi lub łu
kowato podnoszącymi się
źdźbłami, wysokości 10-50 cm,
gładkimi, dość cienkimi, o 2-4
kolankach. Języczki tępe,
długości do 2 mm. Pochwy liś
ciowe gładkie, górne lekko roz
dęte. Blaszki liściowe szeroko
ści do 6 cm, nieowłosione, pła
skie, zaostrzone. Wiechy kłoso-
kształtne, przy odgięciu nie

rozdzielają się klapowato, wzniesione, szczeci-
niaste, długości 1-5 cm i szerokości do 1 cm,
purpurowe lub ciemnofioletowe.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: intensywnie użytkowane łąki i past
wiska alpejskie od 1400 m n.p.m.
Rozmieszczenie: w górach. W tym samym pię
trze wysokościowym występuje tymotka Mi-

chela (Phieum hirsutum) o białozielonej wie
sze kłosokształtnej długości do 7 cm, rozdzie

lająca się klapowato przy zginaniu.

Wygląd: trawa trwała, rosnąca
w luźnych kępach, o wzniesio
nych lub u podstawy zgiętych
źdźbłach, zupełnie gładkich,
wysokości 40-160 cm, z 2-5
kolankami poniżej połowy
źdźbła. Języczki liściowe
długości 3-10 mm, całobrze-
gie. Pochwy liściowe na stro
nie grzbietowej zaokrąglone.
Blaszki liściowe tępe, ciemno-

PL zielone, płaskie, szerokości do

15 mm i długości 10-30 cm, dość wiotkie, tylko
na brzegach lekko szorstkie. Wiechy bardzo
luźne, przeważnie zwisłe, długości 10-30 cm
i szerokości do 15 cm. Gałązki wiechy pokrzy

wione i daleko odstające, dość cienkie. Kłoski
owalne, 1-kwiatowe, bladozielone. Plewki dolne

niewiele krótsze od plew, bezostne.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: szeroko rozprzestrzeniona w lasach
liściastych i mieszanych o bujnym runie na
umiarkowanie świeżych, żyznych glebach.

Mozga trzcinowata Phalaris arudinacea Mozga kanaryjska Phalaris canariensis

Wygląd: trawa trwała, silna,
z pełznącym kłączem. Źdźbło
wzniesione lub u podstawy
zgięte, wysokości do 200 cm,
gładkie, z 4-6 kolankami. Ję
zyczki liściowe długości 2-16
mm, tępe, później naderwa
ne. Pochwy liściowe gładkie,

na stronie grzbietowej za

okrąglone. Blaszki liściowe
nieowłosione, zielone, sze-

rokości do 18 mm i długości

10-35 cm, długo zaostrzone, płaskie, tęgie,
w przednim odcinku dość szorstkie. Wiechy
w zarysie lancetowate, wzniesione, dość gęs
te, długości 5-25 cm i szerokości do 4 cm,
w okresie kwitnienia rozluźnione. Kłoski długo

ści ok. 6 mm. Plewy i plewki dolne bezostne.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: tworzy skupienia w szuwarach przy
brzeżnych nad rzekami i jeziorami.

Rozmieszczenie: na półkuli północnej. Ró
wnież jako trawa ozdobna.

Wygląd: jednoroczna trawa,
o wzniesionych lub u podstawy
zgiętych źdźbłach, sztywnych,
gładkich, mocnych, wysokości
20-120 cm. Języczki liściowe
długości 3-8 mm, na brzegach
trochę postrzępione. Pochwy
liściowe gładkie lub lekko szor
stkie, ku górze nieco rozdęte.

Blaszki liściowe płaskie, wy

ciągnięte w wąski wierzchołek,
długości do 25 cm i szerokości

ok. 12 mm, szorstkie, intensywnie zielone. Wie
chy podłużnie owalne, kłosokształtne, gęste,
wzniesione, długości 2-5 cm i szerokości do
2 cm, sztywne, zielonkawobiałe. Kłoski odwrot

nie jajowate, do 10 mm długości, 1-kwiatowe.

Trawa paszowa dla ptactwa.
Okres kwitnienia: od lipca do września.
Siedlisko: w środkowej Europie na miejscach

ruderalnych lub sadzona jako trawa ozdobna.
Uprawiana w obszarze śródziemnomorskim.
Rozmieszczenie: umiarkowanie ciepłe obszary.

134

135

Wyczyniec łąkowy Alopecuws pratensis

Wygląd: trawa trwata, ros
nąca w luźnych lub dość gęs
tych kępkach, ze wzniesio
nym lub u podstawy łukowato
podnoszącym się źdźbłem,
krępym albo cienkim,
o uderzająco nielicznych
kolankach, wysokości 30-120
cm. Języczki liściowe trochę
stępione, długości do 2,5 mm,
całobrzegie. Pochwy liściowe

gładkie, trochę rozszczepione i lekko rozdęte,
zupełnie gładkie. Blaszki liściowe nie owłosio
ne, jaskrawozielone, lekko szorstkie, wąsko
zaostrzone, płaskie, szerokości 3-10 mm i dłu
gości ok. 5-40 cm, ku górze źdźbła coraz
krótsze. Wiechy kłosokształtne bardzo gęste,
walcowate, u góry tępe, bardzo wiotkie, długo
ści 3-13 cm i szerokości do 10 mm, ciemno
zielone lub nabiegłe purpurowo. Szypułki Wo
sków bardzo krótkie, wzniesione. Kłoski dłu
gości ok. 5 mm, podłużnie owalne, 1-kwiato
we, plewy u podstawy zrośnięte brzegami,

3-nerwowe i na linii grzbietowej wyraźnie
owłosione. Plewki dolne krótsze od plew, z li
nią grzbietową, 4-nerwowe, na grzbiecie tylko
w dolnej ćwiartce zrośnięte z ością. Ość dłuż
sza od plewy o ok. 4 mm. Plewki górne nie
rozwinięte. Pręciki żółte lub purpurowe.
Okres kwitnienia: od kwietnia do lipca.
Siedlisko: od nizin po góry na wilgotnych łą
kach, w sadach i w ziołoroślach nad brzegami
wód na glebach podsiąkających, chłodnych,
żyznych. Wskaźnik wilgotności i żyzności sied
lisk. Bardzo dobrze znosi półcień, lubi nawo
żenie i nawadnianie.

Rozmieszczenie: wyczyniec łąkowy jest szeroko
rozprzestrzeniony w całej Europie, został intro-
dukowany także do Ameryki Północnej oraz na
inne tereny. Niegdyś nawet w obrębie swego
europejskiego zasięgu nie występował tak po
wszechnie, ale stosowanie upraw łąkowych
przyczyniło się do jego rozpowszechnienia. Bar
dzo plenna trawa o dużej wartości paszowej.
Odmiany barwne o liściach w żółtawobiałe paski
niekiedy stosowane jako trawy ozdobne.

Wyczyniec polny
Alopecuws myosuroides

Wyczyniec kolankowy

Alopecuws geniculatus

Wygląd: jednoroczna trawa

rosnąca pojedynczo lub w kę
pkach, o źdźbłach wzniesio
nych lub u podstawy załama
nych w kolankach, wysokości

20-80 cm. Języczki tępe, ca
tobrzegie, długości 2-5 mm,
Pochwy liściowe zielone, lub

lekko purpurowe, gładkie, tro

chę rozdęte. Blaszki liściowe
szerokości do 8 mm i długo

ści ok. 15 cm, płaskie, szorstkie, niekiedy od
spodu gładkie. Wiecha kłosokształtna, dość
gęsta, walcowata, ku górze zwężona, długości
3-12 cm i szerokości ok. 5 mm, żółtawozielo-

na lub ciemnopurpurowa. Kłoski długości do

7 mm. Ość wystaje poza plewkę dolną na 4-8

mm. Brak plewek górnych.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: w zbożach ozimych lub w uprawach
okopowych, na brzegach dróg i rumowiskach.
Rozmieszczenie: w całej Europie i Azji.

Wygląd: trawa jednoroczna lub
wieloletnia z płożącymi się
źdźbłami, niekiedy ukorzenia
jącymi się w kolankach i wsta
jącymi, załamanymi kolanko
wato, wysokości 10-45 cm. Ję
zyczki liściowe długie do 2,5
mm. Pochwy liściowe zielonka
we, w górnej części źdźbła lek
ko rozdęte, gładkie. Blaszki liś
ciowe nieowłosione, zaostrzo

ne, długie do 12 cm i szerokie 3-7 mm, płaskie,
lekko szarozielone, na nerwach nieco szorstkie.
Wiechy kłosokształtne gęste, wałeczkowate, dłu
gie 2-7 cm i szerokie do 7 mm, zielonkawe lub
lekko purpurowe. Kłoski 1-kwiatowe. Ość prze
wyższa plewkę dolną o ok. 3 mm.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na terenach okresowo zalewanych,
nad rowami, na brzegach stawów i strumieni.
Rozmieszczenie: półkula północna.

136

137

Alopecurus utriculatus

Wygląd: trawa jednoroczna,
u podstawy kępkowato roz
gałęziona, ze wznoszącymi
się, załamanymi źdźbłami
i nielicznymi zupełnie wypro
stowanymi, wysokości 10—15
cm. Języczki liściowe do 2 mm
długości, całobrzegie, Pochwy
dolnych liści przylegające, liści
pędowych wyraźnie pęche-
rzykowato rozdęte, przeważnie
nagie. Blaszki liściowe płaskie,

szerokości do 6 mm, wąsko zaostrzone, zielone.
Wiecha kłosokształtna, podłużnie owalna, długo
ści 1,5-2,5 cm i szerokości ok. 1 cm. Na gałąz
kach wiechy tylko 1-2 dość duże kłoski. Plewy
aż do połowy długości zrośnięte. Plewki dolne
z ością długości 10-15 mm, kolankowato zgiętą.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: wilgotne pastwiska i łąki, miejsca
zasolone (brzegi ulic).

Rozmieszczenie: południowo-wschodnia Eu
ropa, obszary nad Atlantykiem.

Wyczyniec pęcherzykowaty

Alopecurus arundinaceus

Wyczyniec czerwonożółty

Alopecurus aequalis

Wygląd: trawa trwała
o długich podziemnych rozło
gach i wzniesionych, szaro
zielonych źdźbłach długości
do 150 cm. Języczki liściowe
długości do 5 mm, cało
brzegie. Pochwy liściowe gła
dkie, na stronie grzbietowej
zaokrąglone, prawie nie
rozdęte. Blaszki liściowe sza-

rozielone, zaostrzone, płas

kie, szorstkie, długości do 40 cm i szerokości
do 10 mm. Wiechy kłosokształtne, walcowate,
wzniesione, długości do 15 cm i szerokości do
15 mm. Kłoski długości do 7 mm, bardzo gęsto
osadzone na krótkich szypułkach, 1-kwiatowe.
Plewek górnych brak.
Okres kwitnienia: od maja do października.
Siedlisko: dość rozproszony na słonych łąkach
na podmokłych glebach ilastych, na wybrzeżu.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie, nad
Bałtykiem.

Wygląd: Trawa jednoroczna
lub wieloletnia. Źdźbła połogie
się lub wznoszące się w kolan
kach, wysokości 10-35 cm,
w kolankach niekiedy się uko
rzeniające, gładkie, pod
kwiatostanami białawe. Języ
czki liściowe długości do
5 mm, tępe. Pochwy liściowe
gładkie, białawozielone, tylko

nieco rozdęte. Blaszki liściowe szerokości do

6 mm i długości do 15 cm, płaskie, nieco szorst
kie tylko na nerwach. Wiechy kłosokształtne,

bardzo gęste, wałeczkowate, długości do 5 cm
i szerokości do 6 mm, bladoszarozielone lub
niebieskawopurpurowe. Pręciki żółtoczerwone.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: na brzegach rzek lub rowów, na
wilgotnych, żyznych glebach ilastych. Niekiedy
również w płynących wodach.
Rozmieszczenie: prawie wszędzie w Europie,
rzadko, na izolowanych stanowiskach.

Alopecurus bulbosus

Wygląd: trawa trwała, tworzą-

P L

ca małe, rozpostarte kępki.

Źdźbła wznoszące się, zgięte
u podstawy, wysokości 10-20
cm, cienkie, nierozgałęzione,
gładkie, z nielicznymi ko
lankami. Najniższe dwa
międzywęźla bulwiasto zgru
białe, o średnicy do 8 mm.
Języczki liściowe długości do
6 mm, całobrzegie. Pochwy li-

NL ściowe gładkie, trochę rozdę

te. Blaszki liściowe szarozielone lub zielone,
zaostrzone, płaskie lub lekko zwinięte, szero
kości do 3,5 mm i długości do ok. 10 cm, na
brzegach szorstkie. Wiecha kłosokształtna,
gęsta, 2-7 cm długości i do 5 mm szerokości,
zielonkawa lub purpurowo nabiegła.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: słone marsze i słone łąki znajdują
ce się w zasięgu pływów morskich.
Rozmieszczenie: od wybrzeża Atlantyku do
obszaru śródziemnomorskiego.

138

139

Tomka wodna Anthoxanthum odoratum

Anthoxanthum puelli

Wygląd: trawa trwata, kęp
kowa ze wzniesionymi, cienki
mi lub trochę mocniejszymi
źdźbłami, wysokości 10-50
cm, o 1-3 kolankach, gtadkimi,
nierozgatęzionymi, sztywnymi.
Języczki liściowe długości 1-5
mm, tępe. Pochwy liściowe na
końcu brodato owłosione, na
stronie grzbietowej zaokrąg
lone. Blaszki liściowe długo
zaostrzone, zielone, płaskie,

luźno owłosione lub prawie nagie. Wiecha kło-
sokształtna, dość ścieśniona, walcowata,
wydłużona, długości 1-10 cm i do 15 mm szero
kości, zielona lub purpurowa. Kłoski długości
do 10 mm. Plewki dolne z tęgą, zagiętą ością.
Po roztarciu mocno pachnie kumaryną.
Okres kwitnienia: od kwietnia do lipca.
Siedlisko: na ubogich łąkach, w świetlistych
lasach liściastych na dość kwaśnych glebach,
Rozmmieszczenie: częsta prawie w całej Eu
ropie, w Alpach do ok, 2300 m n.p.m.

Wygląd: trawa jednoroczna,
rosnąca pojedynczo lub kę-
pkowo z rozesłanymi lub
wzniesionymi, dość cienkimi

i przeważnie rozgałęzionymi

źdźbłami, 10-40 cm wyso
kości, o 4-5 kolankach, gład
kimi. Języczki liściowe długo
ści do 2 mm, całobrzegie. Po
chwy liściowe na górnym koń
cu z nielicznymi odstającymi
włoskami. Blaszki liściowe

zielone, wąsko zaostrzone, płaskie, skąpo
owłosione lub nagie, szerokości do 5 mm
i długości ok. 6 cm. Wiecha kłosokształtna,
luźniejsza niż u tomki wonnej, bladozielona,
długości do 4 cm. Plewka dolna z ością długo
ści 7-10 mm. Po roztarciu pachnie kumaryną.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na brzegach dróg, ugorach i polach
zbóż. Przeważnie tylko zawleczona.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnmorski, za
chodnia Francja i Wyspy Brytyjskie.

Anthoxanthum ovałum Turówka wonna Hierochloe odorata

Wygląd: trawa jednoroczna,

rosnąca pojedynczo lub w lu

źnych murawach, o poje
dynczych, nierozgałęzionych,
wzniesionych lub łukowato

podnoszących się źdźbłach,

wysokości 10-45 cm, gład
kich. Języczki liściowe owa
lne, długości 1,5-2 mm, cało
brzegie. Pochwy liściowe
dość luźne, na stronie grzbie
towej zaokrąglone, na gór

nym końcu skąpo owłosione. Blaszki liściowe
szerokości 5-10 mm i długości do 5 cm, zaost
rzone, zielone, na ogół płaskie, przeważnie
nieowłosione. Wiecha kłosokształtna, bardzo
gęsta, cylindrycznie owalna, u podstawy dość

stępiona, niepłatowata lecz dość zamknięta.
Kioski długości 7-8 mm, przeważnie 3-kwiato-
we. Roślina po wysuszeniu pachnie kumaryną.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: pola, brzegi dróg, suche ugory.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Wygląd: trawa trwała, ros

nąca w dość gęstych kęp
kach, o cienkim, płożącym się
kłączu i wzniesionych, cien

kich źdźbłach, wysokości
20-50 cm, gładkich, pod kwia
tostanem lekko szorstkich.
Języczki liściowe tępe, długo
ści 2-4 mm. Pochwy liściowe
delikatnie szorstkie, na
stronie grzbietowej okrągłe,

przylegające. Blaszki liściowe szerokości do 10
mm i długości 30 cm, wąsko zaostrzone, płas
kie, skąpo owłosione lub nagie, od spodu połys
kujące zielono. Górne liście na źdźbłach wyraź
nie krótkie. Wiechy w zarysie owalne, bardzo
luźno rozpierzchłe, do 10 cm długości. Kłoski
długości ok. 4 mm, 3-kwiatowe, oba dolne wyłą
cznie męskie. Plewki dolne bezostne.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: na torfowiskach niskich i wilgotnych
glebach piaszczystych. Pachnie kumaryną.
Rozmieszczenie: pn. i pn.-zach. Europa.

140

141

Bliżniczka psia trawka Nardus stricta

Wygląd: trawa trwała, ros

nąca w gęstych i tęgich
kępach. Kłącze grube, pod

ziemią płożące się, o gru
bych, sznurowatych korze

niach. Wszystkie pędy w szty

wnych pochwach. Źdźbła
wzniesione, cienkie, z jednym
kolankiem, wysokości 10-40
cm, sztywne, u nasady nagie,
ku górze szorstkie, wystające

ponad liście. Liście szarozielone, prawie wy
łącznie odziomkowe. Języczki tępe, długości
1-2 mm. Pochwy liściowe gładkie, trwałe, gęs
to ścieśnione, dość twarde i nieco połyskują
ce. Blaszki liściowe szydłowato zwinięte, gru
bości ok. 0,5 mm, ostro zakończone, sztywne,
długości do 30 cm, szorstkie. Kłosy wzniesio
ne, jednostrone, długości 3-8 mm, dość cien
kie, szarozielone lub purpurowo nabiegłe, na
wierzchołku wyciągnięte w szczecinę ok. 10
mm długości. Kłoski bardzo wąskie, długości
do 9 mm, siedzące, luźne lub słabo na siebie

Mibora minima

Jh Wygląd: trawa jednoroczna

Jff tworząca murawy lub kępko-

jw wo, o wzniesionych lub łu-

fJJ kowato podnoszących się

uf źdźbłach, wysokości 2-15 cm,

ri nitkowato cienkich, nierozga-

fm łęzionych, gładkich z wysoko

nif sięgającymi pochwami. Jeży
ły czki liściowe bardzo cienkie,

7 wąskie, do 2 mm, tępe. Po-

f KW chwy liściowe zachodzące na

siebie, zaokrąglone, gładkie i nieowłosione. Bla
szki liściowe szerokości ok. 0,5 mm przy długo
ści do 2 cm, płaskie lub zawinięte na brzegach,
zielone. Kwiatostan kłosokształtny lub słabo gro-
niasty, wzniesiony, bardzo cienki, długości 5-20
mm, jednostronny, czerwonawy lub purpurowy.
Okres kwitnienia: od lutego do maja, od wrze
śnia do grudnia.
Siedlisko: na piaszczystych ugorach i suchych
murawach na terenach o łagodnych zimach.
Rozmieszczenie: południowo-zachodnia Eu
ropa i obszar śródziemnomorski.

zachodzące, osadzone w dwóch rzędach po
jednej stronie osi kłosa, 1-kwiatowe. Plewy
bardzo małe. Plewki dolne bardzo wąskie,
prawie tak długie jak kłosek, na wierzchołku
z ością 1-3 mm długości, z 2-3 wystającymi

nerwami, szorstkie. Plewki górne z 2 nerwami.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: ubogie łąki górskie, na glebach
zmienno świeżych, umiarkowanie żyznych
i ubogich w wapń, również na glebach tor
fowych lub gliniastych. Zakorzenia się do głę
bokości 80 cm. Wypierana pod wpływem na
wożenia. Bardzo odporna na normalny wypas
i wydeptywanie. W lasach jest wskaźnikiem
dawniej prowadzonego wypasu.
Rozmieszczenie: w całej Europie od równin po
góry, gdzie tworzy płaty przede wszystkim na
wysokości od 800 do 1900 m n.p.m. W Alpach
do ok. 2600 m n.p.m. Na siedliskach wysoko
górskich rośliny osiągają zazwyczaj wysokość
ok. 5 cm. Występuje także na Grenlandii, na
Azorach i na Nowej Fundlandii, a dalej
w umiarkowanej strefie Azji.

Coleanthus subtilis

rtjjjr , Wygląd: jednoroczna, bardzo

O m u ź / y ^ delikatna, ścieląca się trawa

- ^ w

rosnąca w małych, luźnych

W kępkach lub pojedynczo.

Źdźbła często rozłożone w ró-

Vj\j^i życzkę i pęczkowato rozga-

\\u\\l łęzione, nitkowato cienkie,

j j | wysokości 2-5 cm. Obok Mi-

w/ bora minima jest jedną z naj-

f mniejszych traw Europy.

LU PL Pochwy liściowe górnych liści

pędowych pęcherzykowato rozdęte. Blaszki liś
ciowe przeważnie klapowato złożone i sierpo-
wato zgięte, najwyżej 2 cm długości. Wiechy
początkowo otulone pochwą najwyższego liścia.
Oś wiechy wężowato powyginana. Kłoski spła
szczone, długości do 1 mm, ustawione pęczka
mi, bez plew. Plewki dolne wyciągnięte w ość.

Okres kwitnienia: od sierpnia do października.
Siedlisko: nietrwale na szlamie odwodnionych
sadzawek i stawów lub na brzegach rzek.
Rozmieszczenie: północna i zachodnia Eu
ropa.

142

Miłka drobna Eragrostis minor

Wygląd: trawa jednoroczna,

luźnokępkowa u nasady silnie
rozgałęziona. Źdźbła wypro
stowane lub wznoszące się
kolankowato, wysokości
10-30 cm. Języczków liścio

wych brak. Pochwy liściowe
długo orzęsione, na górnym
końcu brodate. Blaszki liś
ciowe szerokości ok. 4 mm,
na brzegach gruczołkowato

owłosione, zielone, płaskie. Wiechy luźne,
wzniesione, długości do 15 cm. Tylko 1-2 dol
ne gałązki wiechy sztywne, prawie poziomo
odstające, cienkie, trochę powyginane. Kłoski
do 8 mm długości, 8-16-kwiatowe, przeważnie
ciemnofioletowozielonkawe.
Okres kwitnienia: od lipca do listopada.
Siedlisko: przeważnie w zbiorowiskach wyde
ptywanych na brukowanych drogach, brze
gach dróg lub na glebach piaszczystych.
Rozmieszczenie: obszary śródziemnomorskie,
obecnie kosmopolityczna.

Lygeum spartum

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca murawy, przypominająca
sitowie, o płożącej się po zie

mi łodydze i wyprostowują

cych się lub wzniesionych,
obficie ulistnionych źdźbłach,
długości 70-80 cm, bardzo
mocnych, z rdzeniem, gład
kich, Języczki liściowe zaost
rzone, długości do 7 mm. Po-

PL chwy liściowe nagie, ciasno

przylegające. Blaszki liściowe długości do 50
cm i szerokości ok. 1,5 mm, bardzo mocne
i twarde, zwinięte. Wiechy otoczone zaostrzo
ną pochwą długości 4-9 cm. Kłoski 2-kwiato-
we, bez plew. Plewki dolne u spodu zrośnięte
i długo jedwabiście owłosione.
Okres kwitnienia: od marca do lipca.
Siedlisko: otwarte murawy na glebach piasz
czystych lub gliniastych.
Rozmieszczenie: cały obszar śródziemnomor
ski. Dostarcza hiszpańskiego „esparto" — su
rowca na włókno i do produkcji papieru.

Tragus racemosus

Wygląd: jednoroczna trawa,
zwykle ścieląca się po ziemi,
u nasady kępkowato się roz
gałęziająca i ukorzeniająca

na kolankach. Źdźbła wzno
szące się, gładkie, długości
10-30 cm. Pochwy liściowe
dość krótkie, górne nieco dłu

ższe i pęcherzykowato rozdę
te. Blaszki liściowe zwykle ty
lko słabo rozłożone, na brze

gach kolczasto orzęsione. Języczki liściowe
zastąpione przez krótki wieniec włosków. Wie
cha groniasta, długości 4-8 cm, walcowata.
Gałązki wiechy bardzo krótkie, ze sztywnymi,
hakowato zagiętymi włoskami. Kłoski z mięk
kimi kolcami. Plewka dolna bez ości.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: preferuje suche, żyzne, luźne i ubo
gie w próchnicę gleby piaszczyste.
Rozmieszczenie: na całym świecie w obsza
rach subtropikalnych, poza tym tylko zawleka
na i nietrwała.

Zamokrzyca ryżowa Leersia oryzoides

Wygląd: trawa wieloletnia,
tworząca luźne kępki, o cien
kich płożących się rozłogach

i wzniesionych, cienkich,

źdźbłach, owłosionych nieco

na licznych kolankach. Wy

sokość 30-120 cm. Języczki

liściowe niewyraźne, długości

ok. 1 mm. Pochwy liściowe na
stronie grzbietowej cienko
prążkowane, ku górze nieco

szorstkie z powodu sztywnych, odgiętych do

tyłu włosków. Blaszki liściowe żółtawozielone,
silnie zaostrzone, długości do 30 cm, szeroko
ści ok. 10 mm, na brzegach kolczasto szors-

kie. Wiechy początkowo ścieśnione, później
bardzo luźne, długości ok. 20 cm. Gałązki
wiechy wężykowato powyginane. Kłoski
bladozielone, 1-kwiatowe, długości ok. 5 mm.
Okres kwitnienia: od sierpnia do października.
Siedlisko: brzegi rowów melioracyjnych i poto
ków, na żyznym mule, w stawach rybnych.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie.

144

145

Włośnica zielona Setaria viridis

Włośnica ber Setaria Halka

Wygląd: trawa jednoroczna
rosnąca w luźnych kępkach,
o wzniesionych lub wyprosto
wujących się źdźbłach, długo
ści 10-60 cm, cienkich, z 3-5
kolankami, gładkich, pod wie
chą szorstkich. Języczki liś
ciowe zastąpione wieńcem je
dwabistych włosków. Pochwy
liściowe gładkie, na stronie
grzbietowej okrągłe, na

brzegach owłosione. Blaszki liściowe długości
do 30 cm, szerokości do 10 mm. Wiecha kłoso-
kształtna, wzniesiona, dość gęsta, szczecinia-
sta, ku górze ścieśniona, długości do 10 cm
i szerokości 5-9 mm, zielonkawa lub purpuro
wa. Od niej pochodzi włośnica ber.
Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: miejsca pokryte żwirem, drogi,

ogrody, winnice, pola okopowych.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie z wyją
tkiem północnych części.

Wygląd: jednoroczna trawa
uprawna, pochodząca od wło
śnicy zielonej, o pędach szty
wnych, wzniesionych, grubo
ści do 10 mm i wysokości
50-100 cm. Języczki liściowe
zastąpione przez wieniec jed
wabistych włosków. Pochwy
liściowe orzęsione na brze
gach. Blaszki liściowe sze

rokości do 15 mm i długości

5-40 cm, zielone, nieowłosione. Wiecha kłoso-
kształtna szerokości do 30 mm o wielu poje
dynczych Woskach, maczugowatych, u nasady
zachodzących klapowato, zwisłych w czasie
dojrzewania. Kłoski długości 2,5 mm, począt
kowo zielonawe, później coraz bardziej czer
wonawe lub brązowe. Ma wiele form.
Okres kwitnienia: od lipca do września.
Siedlisko: drogi, wysypiska gruzu, ogrody
o glebach piaszczystych lub gliniastych.
Rozmieszczenie: szeroko rozprzestrzeniona
na obszarach dostatecznie ciepłych.

Włośnica sina

Setaria glauca (Setaria pumila)

Chwastnica jednostronna

Echinochloa crus-galli

Wygląd: trawa jednoroczna,
luźnokępkowa, o źdźbłach
wzniesionych lub podnoszą
cych się łukowato, wysokości
6^70 cm, gładkich, tylko pod
wiechą szorstkich. Języczki li
ściowe zastąpione wianusz
kiem włosków. Pochwy liścio
we z wystającym grzbietem,
nieowłosione. Blaszki liścio
we zaostrzone, szerokości

4-9 mm i długości do 30 cm, owłosione, płas
kie. Wiechy gęste, wzniesione, walcowate,
długości 1-12 cm, szerokości do 8 mm, szcze-
ciniaste. Kłoski żółtawe lub czerwonawe.
Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: na polach i w winnicach, na brzegach
dróg, na glebach gliniastych i piaszczystych.

Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski. Na
podobnych miejscach występuje włośnica okół
kowa [Setaria verticilliata), wiechą u podstawy
gronowato rozluźnioną, mniej szczeciniastą.

Wygląd: trawa jednoroczna,
kępkowa, o tęgich, wzniesio

nych, niezbyt rozgałęzionych
lub płożących się źdźbłach,

wysokości 30-100 cm. Języ
czków liściowych brak. Pochwy
liściowe gładkie, z wystającą
linią grzbietową. Blaszki liścio-

{ ( ] } }

w e

* ^ °

z a o s t r z o n e

> nieowło-

^W KL sione, płaskie, szerokości 8-20

mm i długości 10-35 cm, miękkie, na brzegach

wyraźnie szorstkie. Wiechy w zarysie owalne,
wzniesione lub zwisłe, długości do 20 cm, skła
dają się z wielu kłosokształtnych gron, gęstych,
zielonkawych lub purpurowych. Osie kwiatosta
nów częściowych szorstkie i szczeciniaste.
Okres kwitnienia: od sierpnia do października.
Siedlisko: wśród chwastów w uprawach oko

powych, na brzegach sadzawek i rowów w po
bliżu wsi, w ogrodach i winoroślach.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
rozwleczona szczególnie na polach ryżowych.

146

147

Proso zwyczajne Panicum miliaceum

Wygląd: trawa jednoroczna,
bardzo silna o sztywnych,
wzniesionych lub u nasady
kolankowato wznoszących
się, słabo rozgałęzionych
źdźbłach, wysokości 50-80
cm. Języczki liściowe bardzo
krótkie, przeważnie przecho
dzące we włoski. Pochwy liś
ciowe na stronie grzbietowej
zaokrąglone, silnie owłosio

ne. Blaszki liściowe szorstko owłosione, sze
rokości 10-20 mm, zaostrzone, zielone, płas
kie. Wiecha bardzo duża, długości do 20 cm,
początkowo silnie ścieśniona, później bardzo
luźno rozpostarta, przeważnie jednostronnie

zwisająca. Gałązki wiechy raczej wiotkie, szo

rstko owłosione, dość długie. Kłoski na wyraź
nych szypułkach, ok. 3 mm długości, przeważ
nie jasnozielone, niekiedy również nabiegłe

czarnofioletowo lub czerwonawo. Plewy na
gie, krótko zaostrzone, z licznymi wyraźnymi
nerwami, Plewki dolne błyszczące i przeważ
nie jaskrawo zabarwione, bez ości. Znamiona
purpurowoczerwone.
Okres kwitnienia: od lipca do września.
Siedlisko: o ile nie uprawiane, to w miejscach
pokrytych żwirem, przy drogach lub wysypis
kach, preferuje gleby żyzne i gliniaste, słabo
spiaszczone. Typowa roślina krótkiego dnia

- dlatego zaczyna kwitnąć dopiero po pełni

lata, gdy dni stają się krótsze.
Rozmieszczenie: początkowo prawdopodob
nie w południowo-zachodniej Azji. Obecnie
w wielu formach uprawnych na całym świecie.
Uwagi: proso zwyczajne jest jedną z najstar
szych roślin zbożowych, których dzikiej formy
wyjściowej nie da się jeszcze do dziś ziden
tyfikować bez wątpliwości. Prawdopodobnie

już przed wielu tysiącami lat dotarło ono do

nas z centralnej Azji. Wprowadzenie uprawy

ziemniaka bardzo ograniczyło uprawę prosa,
obecnie w środkowej Europie już się jej nie
spotyka. Poza tym z czasem zmieniły się upo
dobania smakowe na tyle, że proso jako pro
dukt spożywczy w ostatnich dziesięcioleciach
straciło prawie całkowicie swe dawne znacze

nie. W poprzednich stuleciach i w niektórych
regionach jeszcze do czasu po pierwszej woj

nie światowej proso było uprawiane przede
wszystkim na paszę.

Wygląd zależy w znacznym stopniu od odmia

ny: opisane tu i przedstawione na zdjęciu na
leży do tak zwanego prosa zwyczajnego roz
pierzchłego (var. effusum) o luźno otwartej
wiesze, podczas gdy proso zwyczajne skupio
ne {var. compactum) ma bardziej ścieśnione
kwiatostany i owocostany, wskutek czego bar
dziej przypomina włośnicę ber (Setaria itali-
ca). Przy rozróżnianiu odmian odgrywa rolę

także barwa plew: obok form o szarych ple
wach bywają także z plewami brązowawymi

lub nawet prawie czarnymi, poza tym różnią

się długością okresu dojrzewania i niejedna
kowo nadają się do różnych stref klimatycz
nych. Po tym, jak w środkowej Europie uprawa
prosa prawie została zarzucona, tereny jego
uprawy znajdują się w centalnej i południo
wo-wschodniej Azji, także w Afryce i innych
regionach, przy czym jednak często używa się

również kaszy z innych rodzajów traw (Echi-

nochloa, Pennisetum, Sorghum i itp).
Historia prosa jest stosunkowo dobrze pozna
na. Najstarsze do tej pory i dobrze udokumen
towane znaleziska prosa pochodzą z okresu
ceramiki wstęgowej i to ze znalezisk w okoli
cach Lipska oraz z północno-wschodniego
przedgórza Harcu. W obu przypadkach proso
występowało razem z pszenicą płaskurką i ję
czmieniem. Z późniejszych okresów neolitu
pochodzą znaleziska np. z osad nadbrzeżnych
koło jeziora Bodeńskiego i szwajcarskiego
przedgórza alpejskiego. Przez całą epokę
neolitu w środkowej Europie większe znacze
nie miało proso tylko w niektórych regionach.
Dopiero na początku epoki brązu znaleziska
prosa stawały się coraz liczniejsze. Pochodzą
one nie tylko ze wschodniej części środkowej
Europy, lecz na przykład z Westfalii lub z do
lnej Nadrenii. Proso z tego samego okresu

znaleziono nawet w południowej Skandyna
wii. W ogóle jednak udział prosa jest

niewielki.
Nieco bardziej rozprzestrzeniło się ono dopie
ro w okresie przedrzymskim. Do dziś nie da
się dokładnie ocenić, czy to dawniej używane
proso służyło do przyrządzania zupy czy też
do pieczenia placków chlebowych.

148

A-*

i*ej-

149

Panicum repens

Imperata cylindrica

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca liczne rozłogi, ze wzniesio
nymi lub podnoszącymi się
łukowato źdźbłami, gładkimi,
nagimi, wysokości 15-50 cm.
Języczki liściowe 1-2 mm dłu
gości, całobrzegie, stępione.
Pochwy liściowe nieowłosio-

ne lub nieco szorstkie. Blasz
ki liściowe szerokości 2-8
mm i długości 5-25 cm, wyra-

źnie ustawione dwurzędowo.

Wiecha otwarta, długości 4-15 cm. Kłoski na
gie, owalne, długości 2-3 mm. Dolna plewa
długości około jednej czwartej całego kłoska,
beczółkowato wypukła.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: zmiennowilgotne, piaszczyste gle
by, zazwyczaj w pobliżu wybrzeży.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Na Sycylii występuje także podobny gatunek

Panicum maximum na skałach wapiennych
w pobliżu wybrzeży. Nie wypuszcza rozłogów.

Sorgo alepskie Sorghum halepense

^rr^rrmrm. Wygląd: trawa trwała, bardzo
j f f l l flljf okazała, z krótkimi ale tęgimi

(ok. 1 cm grubości) białawymi

I rozłogami i wzniesionymi,

gładkimi źdźbłami, wysokości

u l 60-100 cm. Języczki liściowe

j J ^ S & L ^ krótkie, obrośnięte krótkimi

WĘĘ^BĘ^' (ok. 1 mm długości) włos-

i M f f l V ^ami. P°

cnw

y liściowe gła-

i l

o r n

oncu , r o c n

I odstające i brodato owło-

lUlUłl PL sione. Blaszki liściowe zie

lone, szerokości 10-15 mm i długości ok. 25
cm, gładkie, zaostrzone, na brzegach z bardzo
ostrymi ząbkami. Wiechy długości do 30 cm,
w zarysie lancetowate, silnie rozgałęzione.
Gałązki wiechy długości do 15 cm, w okółkach
po 3 lub więcej, u podstawy brodato owłosio
ne, zwykle skierowane skośnie ku górze i tro
chę zwisłe, ostatnie rozgałęzienie z ok. 5 pa
rami kłosków. Kłoski długości do 5 mm, owal
ne, 2-kwiatowe, z czego tylko górne kwiaty
obupłciowe, purpurowe lub zielonkawe. Najni-

150

•jflrmTTrm-j Wygląd: trawa trwała, bardzo

11 fli okazała, z długimi podziemny-

II I I

mi r o z t o

a m i

' wzniesionymi,

II II gładkimi, pustymi źdźbłami.
|| II wysokości 80-120 cm. Pochwy
1 II liściowe dość szerokie. Blasz-

UU^UJ

ki liściowe szerokości 3-6

V(]]jjri7f| mm i długości do 60 cm, dość

I l/H sztywne i tęgie, wzniesione
1 Ii fll '

u b oa

9'C

' Piskie

IUD

M l i i i wierzchołka klapowato zło-

łl» wH żonę. Wiechy gęste, walcowa

te, długości do 20 cm, srebrzystobiałe. Kłoski
silnie owłosione, długości 4-5 mm, 2-kwiato
we, dolny kwiat skarlały, górny obupłciowy.
Plewka dolna bezostna, przezroczysta, lance
towata, z 2 pręcikami.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: wysychające koryta strumieni

i rzek, piaszczyste gleby, również w pobliżu
brzegu morskiego.

Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
także w głębi lądu.

ższe plewy zaostrzone, z gęstymi krótkimi
włoskami, żółtawobrązowe. Plewki dolne z oś
cią długości 10-15 mm lub bezostne.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: słoneczne, suche i gorące zbocza,
skraje winnic i zarośli, brzegi dróg.
Rozmieszczenie: niegdyś tylko we wschodniej
części obszaru śródziemnomorskiego (północ
na Adria, Istria) ale daleko rozwleczone i obe
cnie zadomowiło się na całym obszarze śród
ziemnomorskim. Niekiedy także na północ od
Alp nietrwale w zbiorowiskach napiargowych.
Uwagi: sorgo alepskie mimo swego szerokie
go rozprzestrzenienia praktycznie nie jest wy
korzystywane. Natomiast na ciepłych terenach
dokoła Morza Śródziemnego bardzo często
bywa uprawiane pochodzące z centralnej Af
ryki Sorghum bicolor. Dojrzałe ziarna używa
ne bywają między innymi do karmienia dro
biu. Można je jednak, podobnie jak proso,wy
korzystywać do pieczenia placków chlebo
wych. Wysuszone gałązki wiechy są niezwykle
sztywne. Robi się z nich szczotki i miotły.

151

Cynodon palczasty (Trawa bermudzka) Palczatka kosmata

Cynodon dactylon , , j Bothriochloa ischaemum

Wygląd: trawa trwała, tworzą
ca murawy o licznych pło
żących się rozłogach, roz
gałęziających się i ukorzenia
jących w kolankach. Od nich
rozwijają się również krótkie
pędy liściowe i wzniesione
źdźbła, wysokości 5-30 cm,
bardzo cienkie, gładkie, nieco
szarozielone. Brak języczka
liściowego, a zamiast niego

wąski wieniec włosków. Pochwy liściowe bar
dzo krótkie, nieowłosione. Blaszki liściowe
o tępym wierzchołku, szerokości do 4 mm

i długości ok. 15 cm, płaskie, trochę szorstkie.
Kłosy w pęczkach po 3-6 na wierzchołku

źdźbła, długości do 5 cm. Kłoski w dwóch
rzędach.

Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: na drogach i szutrowiskach na żyz
nym piasku gliniastym. Roślina pionierska.
Rozmieszczenie: rozwleczona po świecie.

Wygląd: trawa trwała, oka
zała, tworząca murawy, o kłą
czu płożącym się i wzno
szących się, tęgich źdźbłach
wysokości 80-100 cm. Języ
czek liściowy zastąpiony
rządkiem włosków. Pochwy li
ściowe szarozielone, na
stronie grzbietowej zaokrąg

lone. Blaszki liściowe wąskie,
szerokości ok. 3 mm, górne

dużo krótsze niż ich pochwy, u nasady blaszki
brodato owłosione. Kłosy pozorne w pęczkach
po 2-6 na końcu źdźbła, palczasto odgięte.
Osadka kłosowa cienka, z długimi, odstający

mi białawymi włoskami. Kłoski 2-kwiatowe.
Plewka dolna górnego kwiatu z jedną ością

długości ok. 15 mm.

Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: murawy nawapienne, brzegi dróg.
Rozmieszczenie: szeroko rozprzestrzeniona
w subtropikach, w środkowej Europie rzadka.

Palusznik krwawy Digitaria sanguinalis Palusznik nitkowaty Digitaria ischaemum

Wygląd: trawa jednoroczna,

rosnąca luźno, z płożącymi

. się, rozgałęzionymi, ukorze

niającymi się i kolankowato

, wznoszącymi się źdźbłami,

długości 10-30 cm, na kolan
kach brodato owłosionymi lub
nagimi. Języczki liściowe stę
pione, długości do 2 mm. Po
chwy liściowe bardziej lub
mniej orzęsione. Blaszki li
ściowe wąsko lancetowate,

u nasady zaokrąglone, długo zaostrzone, sze
rokości do 8 mm i długości 3-10 cm, płaskie,
na brzegach szorstkie, orzęsione lub prawie
nagie, często purpurowo nabiegłe podobnie
jak pozostałe części rośliny. Kłosy groniaste,
na końcach źdźbeł w pęczkach po 4-10, długo
ści 5-15 cm, cienkie, rozpostarte.
Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: chwast w ogrodach, na polach, win
nicach lub rośnie w szczelinach między płytami.
Rozmieszczenie: rozwleczona po świecie.

Wygląd: trawa jednoroczna,
rosnąca w luźnych lub zbitych
kępkach o połogich, zwykle
wielokrotnie rozgałęzionych

i często na końcach wznoszą

cych się źdźbłach, wysokości
5-35 cm. Pochwy liściowe
nieowłosione lub luźno
orzęsione na górnym brzegu.
Blaszki liściowe u nasady za
okrąglone, równowąsko lan
cetowate, zaostrzone, szero

kości do 7 mm i długości 2-10 cm, płaskie,
nagie, na brzegach nieco szorstkie, zielonawe,
niekiedy nabiegłe czerwonawo. Kłosy prawie
groniaste, przeważnie po 3 w pęczku w pobliżu
wierzchołka źdźbła. Kłoski okrągławe.
Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: chętnie w uprawach roślin oko
powych na glebach świeżych, żyznych.
Rozmieszczenie: południowa Europa i Azja,
obecnie rozprzestrzeniony w umiarkowanie
ciepłych strefach.

152

Trzcina pospolita Phragmites austialis

IIII1I1JJJJJ Wygląd: trawa trwała, okazała

^ V f * s T i tęga, z daleko płożącym się

II i| kłączem i rozłogami sięga-

I L-J

jącymi 10 m. Źdźbła bardzo

" ^ mocne, sztywne, wzniesione,

wysokości 150-300 cm, nie
kiedy jeszcze wyższe, o licz
nych kolankach, gęsto otu
lone pochwami liściowymi,

nagie, grubości do 25 mm. Li

ście po obu stronach lub tylko

od spodu niebieskawozielone. Języczki liścio
we zastąpione gęstym wieńcem krótkich włos
ków. Pochwy liściowe na stronie grzbietowej
zaokrąglone, nagie, zachodzące na siebie
brzegami, u góry wyciągnięte w małe uszka

i tylko tam lekko owłosione. Blaszki liściowe

wyciągnięte w bardzo długi, cienki, nieco po
falowany wierzchołek, długości 35-50 cm

i szerokości do 30 mm, bardzo twarde i sztyw
ne, o gęstej nerwacji, płasko rozłożone. Wie

chy wzniesione lub (później) również zwisłe,
długości 15-40 cm, niewyraźnie jednostronne,
tylko podczas kwitnienia luźno rozpierzchłe,
poza tym raczej ścieśnione. Gałązki wiechy
dość szorstkie, ustawione spiralnie, u podsta
wy jedwabiście owłosione, z Woskami prawie
na całej długości. Kłoski lancetowate, długości
10-15 mm, 2-6-kwiatowe, najniższe kwiaty za
wsze męskie, wszystkie pozostałe obupłciowe.
Plewki dolne wąskie i zaostrzone, otoczone
długimi jedwabistymi włoskami osi kłosków.
Brak ości.

Okres kwitnienia: od sierpnia do października.
Siedlisko: tworzy zbiorowiska szuwarów trzci
nowych w wodach stojących lub wolno płyną
cych do głębokości ok. 1 m, także w torfowis
kach źródliskowych, na wilgotnych łąkach, łę
gach i olsach. Na łąkach wskaźnik dużej wil
gotności siedlisk. Rośnie także w opusz
czonych żwirowniach i na suchych glebach
kamienistych.

Rozmieszczenie: od nizin po średnie położenia
górskie (w wyższych już nie kwitnie), wszędzie
rozprzestrzeniona. Kosmopolityczna.
Uwagi: Trzcina jest największą środkowoeuro
pejską trawą. Obok najbardziej rozprzest
rzenionej formy znana jest także ogromna od
miana, której źdźbła rozwijają się do wysoko

ści 10 m, a liście do długości 75 cm i szeroko
ści 6 cm. Ta ogromna forma znana jest prawie
wyłącznie z tropików i jak dotychczas tylko
bardzo rzadka w środkowej Europie.
Trzcina jest gatunkiem charakterystycznym
szuwarów, tworzy zbiorowiska szuwarów
trzcinowych i występuje wśród wysokich turzy-
cowisk. Gęsta sieć podziemnych rozłogów,
które niekiedy mogą również pływać swobod

nie w wodzie, ma ogromne znaczenie dla
ochrony brzegów i zapobieżenia erozji. Z dru
giej strony jest to bardzo zastanawiające, jak
mało odporne są tak potężnie wyglądające

trzciny na przepływ wody, przede wszystkim

na uderzenia fal. Dlatego nad wszystkimi pły
nącymi wodami roślina ta jest wyraźnie słaba
konkurencyjnie i przeważnie zastępowana
tam przez mozgę trzcinowatą (Phalaris arun-
dinacea). Natomiast w wodach stojących lub
płynących bardzo powoli trzcina odgrywa zna
czną rolę jako najważniejsza roślina pioniers
ka, biorąca udział w procesach lądowienia
zbiorników wodnych. Linia brzegowa może się
przesuwać do 1 m w ciągu roku wskutek ob
rastania pasem trzcin, jeśli tylko brzeg jest
płaski. Plątanina trzcin wzmaga pośrednio
osadzanie się planktonu lub różnorodnego or
ganicznego detrytusu, co również ułatwia pro
cesy lądowienia. Trzcinowisko jest miejscem
życia bardzo bogatego pod względem gatun
kowym i co raz bardziej zagrożonego świata
zwierząt. Liczne gatunki ptaków wód śródlądo
wych odbywają lęgi w osłonie gąszczu trzcin,
od ptaków śpiewających (na przykład gajówki)
aż do derkaczy i bąków. Z drugiej strony ze
społy trzcin wód śródlądowych już od setek lat
wykorzystywane są w celach użytkowych.
Źdźbła bardzo odporne na wietrzenie są
w niektórych regionach do dziś używane jako
materiał do pokrycia dachów. W niektórych
okolicach używano wcześnie zżętych roślin na
paszę dla koni lub na podściółkę. Pojedyncze
źdźbła trzciny znajdują rozmaite zastoso
wanie: mundsztuki do instrumentów dętych,
obsadki do piór lub przyrządów kreślarskich.
Poza tym źdźbła służą jako materiał na ple
cionki lub do sporządzania szpulek tkackich.
Podziemne kłącza przerabiano nawet niekiedy
na namiastkę kawy.

154

Awndo donax

f f f l l f B Wygląd: trawa trwała, potę-

V > ^ z ^ J f żna, z bulwiasto zgrubiałymi,

fśazffm ale niezbyt daleko sięgają-

f cymi kłączami i sztywnymi,

iJllIj^jlp

wzniesionymi źdźbłami gru-

, A.JM/J bości do 20 mm. Obok trzciny

WĘyfgj! i

t to największy europejski

\\Lwr/ przedstawiciel traw. Zazwy-

\ ^ § y czaj osiągająca wysokość

\ L / 4 m, czasem nawet wyższa,

li KL Języczki liściowe bardzo krót

kie, całobrzegie, długości do 2 mm. Pochwy
liściowe wąsko przylegające, zachodzące na
siebie na górnym końcu. Blaszki liściowe sza
rozielone, równowąsko-lancetowate, u podsta
wy nieco zaokrąglone, szerokości do 30 mm
i długości 50-70 cm, długo zaostrzone, płasko
rozłożone, nieowłosione, jednak na brzegach
wyraźnie szorstkie. Wiechy bardzo duże, dłu
gości do 70 cm, silnie rozgałęzione, począt
kowo wzniesione, później zwisające, tylko
w czasie pełnego kwitnienia całkowicie rozwi
nięte, poza tym ścieśnione. Gałązki wiechy

Ampelodesmos mawitanica

Wygląd: trawa trwała, masyw

na, w dużych kępach. Źdźbła

[I wzniesione, nagie, gładkie,

i wypełnione wewnątrz, gru

bości do 8 mm i wysokości do
350 cm. Języczki liściowe dłu
gości 8-15 mm, całobrzegie,
skórzaste, u nasady nieco
orzęsione. Pochwy liściowe
luźno przylegające, podłużnie

PL prążkowane, nagie. Blaszki li

ściowe szerokości do 7 mm i długości do 100
cm, z obu stron żeberkowane, skórzaste, pod
czas suszy z podwiniętymi brzegami. Wiechy
z dużą liczbą kwiatów, przerywane, lekko jed

nostronne, czerwonawozielone, długości do 50

cm, luźne. Kłoski długości 10-15 mm, 2-5-
-kwiatowe. Plewki dolne z dwoma ząbkami

i z ością 1-2 mm długości.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: nasłonecznione skały przybrzeżne.
Rozmieszczenie: zachodnia część obszaru
śródziemnomorskiego.

i osie kłosków nieowłosione. Kłoski długości
10-12 mm, bocznie spłaszczone. Plewy lance

towate, połyskujące. Plewki dolne 3-dzielne
z dwoma krótkimi wierzchołkami bocznymi

i środkowym zakończonym ościokształtnie,
u nasady z długimi, białawymi włoskami. Wło

ski później służą dojrzałym nasionom trawy
jako aparat do rozprzestrzeniania za pomocą
wiatru. Wszystkie kwiaty w kłosku są obupłcio-
we.
Okres kwitnienia: od września do grudnia.
Siedlisko: wilgotne gleby mułowe lub żwirowe
na brzegach sadzawek, jeziorek lub wzdłuż
powoli płynących wód, w zagłębieniach ze
stagnującą wodą i w rowach.
Rozmieszczenie: obecnie rozprzestrzeniona

na całym obszarze śródziemnomorskim, a da
lej na Azorach i wyspach Kanaryjskich.
Uwagi: Arundo donax w południowej Europie

jest stosowana do celów praktycznych podob

nie jak trzcina (patrz str. 154) i dlatego w nie
których miejscach uprawiana.

Schismus barbatus

Wygląd: Trawa jednoroczna,
u podstawy pęczkowato
rozgałęziona z płożącymi się

lub kolankowato wznoszący
mi się źdźbłami, gładkimi, na
gimi, wysokości 5-15 cm, z li
cznymi kolankami. Języczki
liściowe krótkie lub ich brak.
Pochwy liściowe przylegają
ce, na grzbiecie zaokrąglone,
na górnym końcu brodato

owłosione. Blaszki liściowe

płaskie lub zwinięte. Wiechy gęste, długości 1-4
cm, z krótkimi gałązkami. Kłoski długości 5-7
mm. Plewki dolne na wierzchołku 2-ząbkowe lub
2-klapowe. Plewki górne dłuższe od dolnych.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: suche pola, brzegi dróg i ugory.
Rozmieszczenie: południowa Francja i Hisz
pania, a dalej północna Afryka i zachodnia Azja.
Spokrewniony gatunek Schismus arabicus
z okolic Morza Egejskiego ma dłuższe kłoski.
Plewy do połowy zachodzące na siebie.

156

V^-f

• V

•

-*z

Dmuszek jajowaty Laguws ovatus

Wygląd: trawa jednoroczna,

1 .:•, ,

\: o tylko pojedynczych, wypros-

V\~~"/y towujących się lub wznie-

| f r ' PL sionych źdźbłach wysokości

i J H J /

30 c m

. rzadziej również

/ w luźnych kępkach, z nielicz

ne W li

n y m

<0 k o l a n k a m i

' ^os-

% / 1 l l > mkowato owłosiona. Języ-

m / i | K : czek liściowy tępy, owłosiony,
~gM | f ^ długości do 3 mm. Pochwy li-

j| Jp ściowe luźne lub lekko rozdę-

V KL te, na stronie grzbietowej za

okrąglone. Blaszki liściowe szarozielone, po
dobnie jak pochwy kosmkowato owłosione,

1-20 cm długości i szerokości do 15 mm,
płaskie, równowąsko-lancetowate, w dotyku
aksamitno miękkie. Wiecha kłosokształtna, ba
rdzo gęsta, kulista lub owalna, długości 1-2

cm, miękko owłosiona, początkowo wzniesio

na, później także pochylona, bladozielona,
rzadziej także purpurowo nabiegła, na koniec
srebrzysto biała. Kłoski bardzo gęste, długo
ści do 10 mm, 1-kwiatowe. Plewy trwałe, jed-

Paspalum vaginatum

Wygląd: trawa trwała, ros-

TirrrTTTTTTj nąca w niskich, gęstych

murawach, z płożącymi się,
wielokolankowymi, na koń
cach podnoszącymi się lub
wzniesionymi źdźbłami wy-

JLjJJJiiL sokości 5-50 cm. Pochwy lis

i a , Jff ciowe przylegające, w górnej

\m[Wl części nagie. Języczki liś-

Wwi

c i o w e po s t r o m e

grzbietowej

llmWf orzęsione. Blaszki liściowe

II płaskie lub zwinięte. Kwia-
UllUllIl

tostan z palczasto ustawiony

mi kłosami lub gronami. Kłoski 2-kwiatowe,
dolny płonny, górny obupłciowy. Dolnych plew
przeważnie brak, górne zupełnie nagie, z nie
wyraźnym nerwem środkowym, cienkie.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: miejsca piaszczyste, zmiennowilgo-
tne, często na polach ryżowych.
Rozmieszczenie: niegdyś rodzimy tylko w tro
pikach, obecnie zadomowiony na dużych poła
ciach obszaru śródziemnomorskiego.

158

nakowe, bardzo wąskie, wydłużone w długą
szczecinkę. Plewka dolna owalna, ok. 5 mm

długości, wyciągnięta w rozwidlony wierzcho
łek i opatrzona ością wychodzącą na stronie
grzbietowej w górnej części. Ość poniżej poło
wy kolankowato zgięta, długości do 18 mm

i sztywno szczeciniasta.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: w środkowej Europie bardzo
nietrwała, szczególnie na wysypiskach śmieci,
brzegach dróg lub na placach przeładun
kowych, ugorach, poza tym w murawach na-
piaskowych na podłożu krzemianowym i gle
bach ciepłych, suchych, ubogich w części zie
miste.

Rozmieszczenie: niegdyś tylko w rejonie Mo
rza Śródziemnego i wzdłuż zachodnioeuropej
skiego wybrzeża Atlantyku. Od dawna jednak
dmuszek jajowaty został zawleczony na wiele
terenów z odpowiadającym mu klimatem.
Obecnie poprzez zawleczenie lub introdukcję
został rozprzestrzeniony po wszystkich konty
nentach.

Paspalum paspaloides

Wygląd: trawa trwała z płożą-

rmW^Yrftrn

się i w kolankach ukorze-

' li 1 lit niającym kłączem. Źdźbła

HlnllilllMl wzniesione lub wyprostowu-

HnłlnłHln ^

ce s

'^ wysokości 5-60 cm,

| |H[[rli j' nagie i gładkie, z licznymi ko-

J l / \ l i i lankami. Języczki liściowe

Sj Jw| długości do 5 mm, cało-

' w n j f i j j l p brzegie. Pochwy liściowe na

f U J I I brzegu orzęsione. Blaszki liś-

• 1 9 ciowe płaskie lub fałdowato

U l i I złożone, nagie lub skąpo

IIIIWII

owłosione. Kwiatostany w po

staci palczasto złożonych kłosów lub gron,
przeważnie długości 2-7 cm o długiej, spłasz
czonej osi. Kłoski długości do 3,5 mm, blado
zielone, spłaszczone, osadka kłosowa powgi-

nana. Górne plewy z przylegającymi krótkimi

włoskami i wyraźnym nerwem środkowym.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: nadbrzeżne marsze.
Rozmieszczenie: zawleczony na obszar śród
ziemnomorski i szeroko rozprzestrzeniony.

Trzcina cukrowa Saccharum olficinarum

Wygląd: trawa wieloletnia,

____ bardzo duża, z wzniesionymi

j p i ^ j masywnymi źdźbłami, mogą-

| j j _ l cymi dochodzić do 5 cm gru-

1 * 1 !

b o ś c

'' * *

6 m w

- Za

li I wierają one do 40 kolanek.
f\/ Nad każdym kolankiem
ł i , ^ znajduje się uszeregowana

•i11, ICH

W w i e l u k r

? 9

a c h seria zaw

i?"

^ p * j |

zków korzeni, zwana również

— T pierścieniem korzeniowym.

Z niego następuje ukorzenianie (rozkrze-
wienie) rośliny, przy rozmnażaniu wegetatyw

nym pędy wyrastają z korzeni. Nad pierście
niem korzeni leży tkanka zdolna do podziałów
(merystem), która przez zróżnicowanie silny
wzrost może, podobnie jak u naszych traw, na
nowo budować źdźbła. Źdźbła są zabarwione
na zielono, żółtawo lub fioletowo, u niektórych
odmian również w kolorowe paski. Liście osią
gają długość 100-200 cm i szerokość ok. 2 cm,
mają silne, grube białe nerwy środkowe, na
brzegach drobne ząbkowanie i dzięki odkłada
niu się kwasów krzemowych są bardzo twarde
i ostre.

Kwiatostan w postaci bogato rozgałęzionej
wiechy długości 70-90 cm o wydłużonym stoż
kowatym zarysie. Kłoski długości do 9 mm,
nieco lancetowate ustawione są parzyście na
gałązkach wiechy. Na osadce kłosków, pod
Woskami znajduje się wieniec bardzo długich,

jedwabistych włosków, nadających całemu

kwiatostanowi dość wełnisty wygląd. Więk
szość odmian uprawnych trzciny cukrowej
kwitnie tylko bardzo skąpo i nie daje zawiąz
ków owocu.
Okres kwitnienia: na półkuli północnej od sier
pnia do listopada.
Siedlisko: żyzne, luźne gleby na ciepłych i ob
fitych w opady obszarach.
Rozmieszczenie: roślina uprawna, obecnie
rozprzestrzeniona prawie we wszystkich
regionach tropikalnych i subtropikalnych.
Uwagi: nie znamy dokładnie dzikiej formy
trzciny cukrowej. Przypuszcza się, że odkry
ty dopiero w 1928 r. na Nowej Gwinei gatu
nek Saccharum robustum ma coś wspólnego
z genomem obecnych odmian rośliny upra
wianej z takim powodzeniem. Z pewnością

można jednak przyjąć, że południowo-

-wschodni obszar Azji jest prawdziwą ojczy
zną trzciny cukrowej. Aleksander Wielki pod
czas swego marszu na Indie spotkał się z tą

rośliną w dolinie rzeki Indus. W zapiskach
Marco Polo można przeczytać, że w XIII wie
ku uprawa trzciny cukrowej była znana już

w znacznej części Chin. Arabowie przenieśli
tę roślinę uprawną na obszar śródziem

nomorski między VIII i IX wiekiem naszej
ery, a dopiero Hiszpanie i Portugalczycy za
wieźli trzcinę cukrową przez Wyspy Kanaryj
skie na Karaiby i wiele innych części Nowe
go Świata. W południowo-zachodniej Hiszpa
nii (Andaluzja) i w okolicach Malagi znajdują
się znaczne obszary uprawy tej rośliny, za
chowane od czasów, kiedy panowali tu Ara
bowie.
Wraz z kukurydzą, różnymi gatunkami jęcz
mienia i niektórymi innymi nielicznymi roś
linami uprawnymi trzcina cukrowa stanowi
typ tak zwanych tropikalnych roślin wysokiej
produktywności. Za pomocą szczególnego fi
zjologicznego tricku może ona w jednostce
czasu związać z atmosfery poprzez fotosyn
tezę znacznie więcej dwutlenku węgla niż
większość pozostałych roślin zielonych. Ma
ona do tego system enzymów, który pracuje
w pewnym sensie jak pompa dwutlenku węg
la i przy stosunkowo niewielkim zużyciu wo
dy może osiągnąć dostatecznie dużą wydaj
ność. W każdym razie ten dodatkowy mecha
nizm w większości przypadków jest związa
ny z wysokimi temperaturami i dlatego roś
liny użytkowe o przemianie materii typu
trzciny cukrowej przeważają na ciepłych ob
szarach kuli ziemskiej. Optymalna tempera
tura dla trzciny cukrowej wynosi ok. 30°C.

Poniżej 20°C rozwój jest wyraźnie zwolnio
ny, a przy 15°C całkowicie zatrzymany.

W odróżnieniu od wielu rodzimych traw
źdźbła trzciny cukrowej są wypełnione luźną
tkanką rdzenia. Rdzeń ten służy do magazy

nowania cukru, który w wyniku fotosyntezy

jest produkowany w wielkich liściach. Zawa

rtość może u niektórych odmian wynosić ok.

20%. Zebrana trzcina cukrowa nie nadaje
się do przechowywania, lecz musi być na
tychmiast poddana obróbce.

160

161

Saccharum ravennae

Echinaria capitata

Wygląd: trawa trwała, ros
nąca w łanach, ze wznie
sionymi źdźbłami wypełnio

nymi rdzeniem, wielokolanko-

wymi, wysokości 150-300 cm.
Języczki liściowe zastąpione
wiankiem włosków. Pochwy

liściowe, gładkie, nagie.
Blaszki liściowe szerokości
10-15 cm długości do 100 cm,

z wierzchu oszronione, na

brzegach szorstkie, mocne.

Wiechy długości 25-60 cm, klapowato podzie
lone, w okresie kwitnienia luźne, później ścią
gnięte, wielokwiatowe. Kłoski długości do
5 mm, na stronie grzbietowej ścieśnione. Oś
Wosków z licznymi, długimi jedwabistymi wło
skami. Plewy o długich wierzchołkach. Plewki
dolne pokryte włoskami, z ośćmi długości 3-4
mm stojącymi na szczycie plewek.
Okres kwitnienia: od sierpnia do października.
Siedlisko: brzegi rzek, murawy napiaskowe.

Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Wygląd: bardzo charakterys
tyczna trawa jednoroczna,
w małych, u podstawy pę-
czkowato rozgałęzionych kę
pkach i o połogich lub podno
szących się źdźbłach, wy
sokości 1-25 cm. Języczki liś
ciowe bardzo krótkie, krótko
orzęsione. Pochwy liściowe
luźno obejmujące pęd. Blasz
ki liściowe szerokości do
2 mm, długości 5 cm, płaskie,

z obu stron dość szorstkie i krótko owłosione.
Kwiatostan główkowato-kulisty o średnicy
5-15 mm, ze spłaszczonymi Woskami na bar
dzo krótkich szypułkach. Plewy bardzo zwarte,
z 2-3 krótkimi kolcami. Plewki dolne z 5-6
bardzo niejednakowymi i pokrzywionymi kol
cami. Dlatego główki kwiatostanu w dotyku
robią wrażenie bardzo szpiczasto-kolczastych.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: miejsca ruderalne, suche i otwarte.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Trzęślica modra Molinia caerulea

Wygląd: trawa trwała, ros

nąca w okrągławych kępkach,

z bardzo twardymi korze
niami i krótkimi rozłogami,
Źdźbła wzniesione, cienkie,

lub nieco mocniejsze, gład
kie, mają tylko jedno kolanko

tuź nad powierzchnią ziemi,
z maczugowatym międzywę-
źlem u nasady długości ok.
5 cm (międzywęźlem maga
zynującym), bezlistne. Języ

czki liściowe zastąpione wiankiem gęstych
włosków. Pochwy liściowe na grzbiecie za
okrąglone. Liść tylko na górnym końcu nieco
owłosiony. Blaszki liściowe niebieskawozie-
lone, sztywne, płaskie, szerokości 3-10 mm

i długości 40 cm, z białawym pasem pośrodku,
podczas suszy zwinięte w pół, od wierzchu
niekiedy trochę owłosione, na brzegach
i w górnej połowie szorstkie, jesienią odpada

jące z pozostającej pochwy. Wiecha wzniesio

na, długości do 40 cm (przeważnie znacznie

krótsza), wąska, zazwyczaj ścieśniona a u form
rosnących w cieniu bardziej otwarta, ciemnopur-
purowa lub zielononiebieska. Gałązki wiechy
wyraźnie niejednakowej długości. Kłoski długo
ści 4-9 mm, 1-4-kwiatowe, lancetowate. Plewy
krótsze od plewek dolnych. Bezostne. Pylniki
purpurowe, znamiona czerwonawe.
Okres kwitnienia: od lipca do września.
Siedlisko: przeważnie rosnąca płatami i two
rząca zbiorowiska wilgotnych łąk jednokoś-
nych, na podsuszonych torfowiskach i na

wrzosowiskach, a także w lasach na glebie
ubogiej , dość kwaśnej, o zmiennej wilgotno
ści; gatunek wskaźnikowy ubogiego siedliska.

Rozmieszczenie: prawie w całej Europie z wy

jątkiem południowej Hiszpanii, południowych
Włoch i Grecji. Trzęślica trzcinowata (Molinia
arundinacea) wyrastająca do ponad 100 cm

i z wiechą długości 20 cm została zaszerego
wana jako osobny gatunek. Występuje od nizin
po średnie położenia górskie na łąkach jedno-
kośnych i w prześwietlonych drzewostanach.

162

163

Ryż siewny Oryza sativa

Wygląd: trawa jednoroczna,

u podstawy krzaczasto rozga
łęziona, o silnych wzniesio
nych lub łukowato wypros
towujących się źdźbłach,

które w odróżnieniu od wielu

I innych traw użytkowych cie-

J ^ W płych terenów są puste, osią-

M Vm gają wysokość 150-180 cm,

^ V ^ ulistnione a ż p o kwiatostan.

K Ł l Języczki liściowe podzielone

na 2 nierówne części, długości do ok. 20 mm,
skórzaste, jasnobiałe. Liście odziomkowe
składają się prawie wyłącznie z długich po

chew liściowych. Dopiero wyższe liście łody
gowe rozwijają się w odstające blaszki liścio
we szerokości do 15 mm i długości do 60 cm,

u podstawy szczeciniasto orzęsione. Wiechy
bardzo duże, długości do 50 cm, wzniesione,
przeważnie silnie ścieśnione, po dojrzeniu

zwisłe. Gałązki wiechy z licznymi Woskami
spłaszczonymi, długości do 3 mm i osadzony
mi na wyraźnych szypułkach. Według zawiąz
ków kłoski mogą być 3-kwiatowe, ale z tego

rozwijają się tylko obupłciowe kwiaty wie
rzchołkowe, które w odróżnieniu od prawie

wszystkich innych traw mają po 6 pręcików.
Każdy kłosek otoczony jest dwoma większymi
dolnymi i dwoma silnie uwstecznionymi gór

nymi plewami. Plewka dolna jest przeważnie

oścista i zrośnięta, podobnie jak i górna,
z owocem właściwym, tak że zbierane są
oplewione ziarna ryżu. Niektóre odmiany mo
gą mieć ość dolnej plewki długości kilku cen

tymetrów, u innych może jej zupełnie nie być.
Okres kwitnienia: od lipca do września.
Siedlisko: gleby próchniczne, ciężkie, ilaste,
dość wilgotne lub zalewany wodą muł.

Rozmieszczenie: ryż uprawiany jest obecnie
powszechnie wszędzie w tropikach. W Europie
uprawa ryżu ogranicza się do niewielu tere
nów w północnych Włoszech, na Nizinie Wę
gierskiej oraz w Hiszpanii i Portugalii.
Uwagi: ryż uprawiany jest już od dawna, we
dług najstarszych dostępnych źródeł co najm
niej od trzeciego tysiąclecia p.n.e. W tym

czasie dysponowano już ryżem uprawnym,
a więc selekcja plonujących odmian musiała

odbywać się znacznie wcześniej. Najprawdo

podobniej prawdziwą ojczyzną ryżu uprawne
go jest tropikalna południowa Azja. Występu

jący tam gatunek Oryza fatua jest przypusz
czalnie jednym z gatunków wyjściowych. Dal
sze gatunki dzikiego ryżu, występują w Afryce

i Ameryce. Długa historia uprawy ryżu ma też
poparcie w argumencie słownym, ponieważ

łacińska (wcześniej grecka) nazwa rodzajowa

Oryza wywodzi się z sanskrytu. Nasze słowo
ryż jest przejęte z włoskiego riso, ponieważ

we Włoszech około roku 1500 po raz pierwszy
w Europie rozpoczęto uprawę tej ważnej roś

liny. Uprawa ryżu na półkuli północnej, ze
względu na specjalne wymagania klimatyczne
rośliny jest możliwa do ok. 45° szer. geogr.

W wyższych szerokościach na półkuli po
łudniowej uprawa się nie opłaca; tam pas
upraw nie przekracza 40° szer. geogr. płd.
Można wyróżnić dwie formy ryżu uprawnego:
ryż suchy lub górski uprawiany jest na nor
malnych polach jak zwykłe zboże. Na terenach
tropikalnych może się on udawać jeszcze na
wysokości do 2000 m n.p.m., jeśli tylko jest
dostateczna ilość opadów. Plony są jednak
znacznie niższe niż przy uprawie wilgotnej.
Dla ryżu błotnego trzeba najpierw wyproduko
wać sadzonki na specjalnych rozsadnikach
w wodzie, a później sadzić na polach, które
przygotowane są do zalewania. Stan wody
przy uprawie wilgotnej musi być regulowany
groblami i za każdym razem dopasowywany
do wysokość wzrostu roślin. Dopiero na krótko
przed zbiorami przerywa się dopływ wody.

Zbiór ryżu nie odbywa się przy pełnej doj

rzałości, ponieważ traci się wówczas wiele
ziaren z wiechy, lecz w tak zwanej żółtej doj
rzałości.

Po wymłóceniu otrzymuje się oplewione ziar
na, które są następnie łuskane w specjalnych
młynach ryżowych. Jako specjalny postęp
oceniano w ostatnim stuleciu wynalezienie
maszyn do polerowania, które zdejmują nie
tylko łuski, lecz także bogatą w białko sreb
rzystą skórkę ziarna. U części wschodnioaz-
jatyckiej ludności, pojawiła się wskutek tego
choroba wywołana niedoborem witaminy B.
Obecnie na rynku mamy przeważnie ryż nie-
polerowany, który zawiera bogatą w witaminy
łupinę.

164

Kukurydza zwyczajna Zea mays

^SM£!L Wygląd: trawa jednoroczna,

'•^Wtsmt

Darc

okazała o pojedynczej

i ' j E j p w ' ty"*

bardzo rzadko słabo

Tm\~ rozgałęzionej łodydze. Łody-
1/iM/ 93. czyli źdźbło jest gładka,
l l l f " wzniesiona, zawierająca
|| M i i rdzeń, wysokości 150-250 cm

tl i w l l i ' 9

ruba L

s,aw

y do 5 cm.

« ™ K \ Kolanka liczne, najliczniejsze
^ % ' l i l ' u podstawy. Na kolankach

JkSJfy w pobliżu ziemi rozwijają się

" ^ ^ liczne korzenie łodygowe,

służące z jednej strony do pobierania wody

i substancji odżywczych, z drugiej jednak wzma
cniające stabilność rośliny. Wzdłuż źdźbła znaj
duje się do 40 taśmowatych, 4-10 cm szerokości
i do 100 cm długości ciemnozielonych liści. Ję
zyczek liściowy stosunkowo krótki (do 5 mm)
i podłużnie porozrywany lub orzęsiony. Pochwy
liściowe gładkie. Blaszki liściowe płaskie, z wie
rzchu niekiedy luźno owłosione, na brzegach
pofalowane, lekko szorstkie. Wiecha wierzchoł
kowa, bardzo duża, prawie do 50 cm długości.
Gałązki wiechy z parzyście ustawionymi Woska
mi, zawierającymi zawsze po 2 męskie kwiaty
z 2 zaostrzonymi, owłosionymi, jasnofioletowymi
i wielonerwowymi plewami. Kwiatostany żeń
skie umiejscowione po 1-3 jako boczne krótko-
pędy w kątach liści u dołu lub w środku źdźbła,
są to kolby o krótkich szypułkach zamknięte
szerokimi, zielonawymi liśćmi okrywowymi i za
wierające 8-16 podłużnych rzędów parzyście
ustawionych kłosków. Każdy kłosek składa się
z 2 kwiatów, z których jednak tylko jeden jest

w pełni rozwinięty. Słupki bardzo małe, najwy
żej 3 mm długości, jednak w czasie kwitnienia
zaopatrzone w mierzące 20-40 cm szyjki słup
ków ze znamieniem na końcu. Wysuszone szyjki
wystają w postaci brązowawego pęczka na wie
rzchołku kolby między liśćmi okrywowymi. Deli
katne plewy i plewki żeńskiego kwiatostanu
przestają się rozwijać. Dlatego owoce mogą
wyrastać całkowicie bez plew. Dojrzałe nasiona
kukurydzy są białawe, złotożółte, czerwone lub
czarnofioletowe - zależnie od odmiany.
Okres kwitnienia: od lipca do września.
Siedlisko: najlepiej na glebach piaszczysto-
-gliniastych w klimacie ciepłym ale zapewnia
jącym wilgoć.

Rozmieszczenie: jako roślina uprawna roz
przestrzeniona obecnie na całym świecie.
Uwagi: dotychczas nie znaleziono dzikiej for
my kukurydzy. Z pewną dozą prawdopodo
bieństwa można przyjąć, że uprawiane obec
nie we wszystkich częściach świata rośliny
mają swą ojczyznę w Ameryce Środkowej
i Południowej. Przez pewien czas przypusz
czano, że uprawna kukurydza powstała z krzy
żówki między podobną do kukurydzy meksy
kańską dziką trawą z rodzaju Euchlanea i wy
marłym już dziś gatunkiem z rodzaju Zea.
Obecnie jednak raczej panuje pogląd, że
w Euchlanea znajduje się genom kukurydzy
i że kukurydzę uprawną wyselekcjonowano
z gatunku dzikiej kukurydzy dziś już nie ist
niejącej. Resztki bardzo pierwotnej dzikiej ku
kurydzy znaleziono w jaskiniach w południo
wym Meksyku. Są one datowane na czwarte
tysiąclecie p.n.e. W życiu Indian kukurydza
jako roślina uprawna odgrywała przez wiele
wieków znaczącą rolę. Mieszkańcy Wysp Ka
raibskich nazywali tę roślinę „mahiz". Hi
szpańscy zdobywcy przejęli to określenie
i przewieźli roślinę do Europy krótko po
1500 r. Dopiero jednak od XVII wieku zaczęto
regularnie uprawiać kukurydzę, początkowo
we Włoszech, a później także na Bałkanach.
Dopiero od dwdziestu lat uprawia się kukury
dzę pastewną na północ od Alp.
Pod względem botanicznym kukurydza różni
się od wszystkich pozostałych traw tym, że ma
rozdzielnopłciowe kwiaty. Godne uwagi jest
osobliwe ustawienie kwiatostanów żeńskich.

Ziarna pyłku są niezwykle duże i nie mogą być
bardzo daleko transportowane przez wiatr. Na
polu kukurydzy wystarcza więc do zapylenia,
żeby ziarna pyłku po prostu stoczyły się z wy
stających męskich kwiatostanów. Samozapyle-

nie jest wykluczone, ponieważ na tej samej
roślinie kwiaty męskie zaczynają kwitnąć
przed żeńskimi. Kukurydza jest rośliną bardzo
produktywną. Podobnie jak proso i trzcina cu
krowa należy do tak zwanych tropikalnych roś
lin wysokiej produktywności, które dzięki fiz

jologicznemu mechanizmowi może więcej
dwutlenku węgla przekształcić w węglowoda

ny.

166

Trawy

- " - ' - • - ' - • • > . '

167

Polypogon maritimum

Polypogon monspeliensis

Wygląd: trawa trwała, u pod
stawy obficie rozgałęziona,
o źdźbłach rozesłanych,
wyprostowujących się lub
wzniesionych, wysokości

10-25 cm, z wieloma kolanka

mi, gładkich, szorstkich pod
kwiatostanem. Języczki dłu
gości ok. 5 mm, całobrzegie.
Pochwy liściowe luźno
obejmują źdźbło. Blaszki li

ściowe zielone, krótsze niź ich pochwy, zaos

trzone, płaskie lub nieco zwinięte, odstające

lub skierowane skośnie do przodu. Wiecha
kłosokształtna, gęsta, długości do 5 cm i sze
rokości 1 cm, zielonawa. Plewki dolne na
grzbiecie długoościste.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.

Siedlisko: piaszczyste tereny nadmorskie.

Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski,
wybrzeże atlantyckie do południowej Anglii.
Polypogon viridis występuje w wilgotnych
biotopach śródziemnomorskich.

Wygląd: trawa jednoroczna,
u podstawy kępkowato rozga
łęziona, z licznymi wznie
sionymi lub łukowato wzno
szącymi się źdźbłami, wy
sokości 10-70 cm, gładkimi,
tylko pod kwiatostanem wyra
źnie szorstkimi. Języczki li
ściowe duże, do 8 mm długo
ści. Pochwy liściowe przyle
gające ciasno tylko przy

kolankach, dalej ku górze luź

niejsze i lekko rozdęte. Blaszki liściowe szors

tkie, krótsze niż pochwy, wąsko zaostrzone.
Wiecha w postaci gęstego kłosa pozornego,
wzniesiona, długości do 12 cm i grubości ok.
2 cm, z wyglądu przypomina szczotkę do bute

lek, nieco wcięta, bladozielona.

Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca
i w październiku.

Siedlisko: na suchych, ubogich glebach piasz
czystych, również na terenach uprawnych.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Spartina x townsendii

Wygląd: trawa trwała, bardzo
głęboko się zakorzeniająca,
rosnąca gęstymi kępami lub
płatami, z wzniesionymi, si
lnymi źdźbłami i daleko
rozpełzającymi się kłączami,
wysokości 30-120 cm. Języcz
ki liściowe zastąpione przez
gęsty wianek jedwabistych
włosków długości do 2 mm.
Pochwy liściowe bardzo gęsto
następujące po sobie, z przo

du zachodzące na siebie, od strony grzbieto
wej zaokrąglone, gładkie, nieowłosione.
Blaszki liściowe szarozielone, szerokości do

12 mm i długości 5-30 cm, płaskie lub lekko

rynienkowate, dość twarde, gęsto żeberkowa-
ne, wzniesione lub skośnie odchylone, wycią
gnięte w bardzo cienki, twardy wierzchołek.
Wiechy wzniesione, ścieśnione, długości do 20
cm, żółtawozielone, składające się z 2-9 kło-
sokształtnie ustawionych gałązek wiechy, któ
re się nie rozgałęziają. Kłosy bardzo sztywne,

trójkątne, gładkie, na końcu z wydłużoną
szczecinką. Kłoski jednostronne i zachodzące

na siebie, spłaszczone, długości do 18 mm,
1-kwiatowe, delikatnie owłosione. Plewy z wy

stającym żebrem. Plewki bezostne.
Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: zbiorowiska na płyciznach (wattach)

Morza Północnego w strefie pływów.
Rozmieszczenie: rozprzestrzeniona na wy-
brzerzu Morza Północnego i bardzo częsta.

Uwagi: jest to mieszaniec powstały ok. 1870 r.
w kanale na Morzu Północnym z rodzimej tam
Spartina maritima, która osiąga wysokość tylko
50 cm, a kwiatostan jej składa się zaledwie z
2-3 gałązek wiechy, oraz z przywleczonej z pół

nocnej Ameryki Spartina alterniflora. Z tej krzy

żówki wyszły mieszańce płonne i płodne. Obec

nie płonne mieszańce określane są jako Spar
tina townsendi a płodne jako Spartina anglica.
Spartina x townsendii została posadzona na
wielu miejscach przed groblami nadbrzeżnymi
dla przytrzymania namułu. Gatunek ten jednak
nie bardzo nadał się do tego celu.

168

•

WA W

wi&rjp

Cłenopsis delicata

Cutandia martima

Wygląd: trawa jednoroczna,
u podstawy rozgałęziona,
o cienkich wznoszących się
lub kolankowato pogiętych,
prawie ścielących się
źdźbłach, 15-25 cm wysoko
ści. Języczki liści pędowych
najwyżej 0,5 mm długości, ca-
łobrzegie. Pochwy liściowe
przylegające. Blaszki liścio
we wąskie, przeważnie silnie
zwinięte. Kwiatostan gronia-

sty lub skąpo rozgałęziony, długości 1-7 cm
i szerokości do 1 cm. Kłoski odstające po
zakwitnięciu, bez ości, długości 6-9 mm, 3-7-
-kwiatowe. Dolne plewy długości ok. 1 mm,
1-nerwowe, delikatnie zaostrzone. Górne ple
wy długości ok. 5 mm, z ością mniej więcej tak
samo długą, bez wyraźnych nerwów.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.

Siedlisko: suche murawy napiaskowe, ugory.

Rozmieszczenie: Hiszpania.

Wygląd: trawa jednoroczna,
u podstawy silnie rozgałę
ziona, rosnąca w luźnych kę
pach lub murawach, z silnymi
ale przeważnie ścielącymi się

i tylko częściowo wzniesiony
mi źdźbłami długości do 35

cm. Pochwy liściowe krótkie

i przylegające, blaszki liś

ciowe płaskie lub w czasie
suszy zwinięte. Wiechy o bar
dzo niewielu gałązkach,

długości 2-12 cm, przeważnie tylko z 1 lub
2 gałązkami na każdym kolanku, a każda
z nich tylko z 1 Woskiem. Kłoski 5-9-kwiatowe,
8-16 mm długości, wąsko owalne. Plewy tępe,
gładkie, z silnymi nerwami. Plewki dolne do
7 mm długości, gładkie, słabo zaostrzone,
częściowo obejmują kwiaty. Bez ości.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: piaszczyste tereny przybrzeżne, wy
dmy, miejsca ruderalne w pobliżu plaży.

Crypsis aculeata

Wygląd: trawa jednoroczna,
u nasady silnie pęczkowato
rozgałęziona ze ścielącymi
się, rozesłanymi i tylko na
końcach łukowato lub ko
lankowato wznoszącymi się
źdźbłami, wysokości 10-40
cm. Tylko nieliczne źdźbła
wyrastają pionowo od nasa
dy. Pochwy liściowe przylega-

KL ją bardzo luźno do źdźbeł

i zazwyczaj są rozdęte, na całej długości gład
kie i nagie. Języczka liściowego brak. Zamiast
niego na górnym brzegu pochwy liściowej

znajduje się gęsty wieniec krótkich włosków.

Blaszka liściowa zielonkawoniebieska,

szczególnie u nasady skąpo owłosiona i wy
ciągnięta w kolcowaty wierzchołek. Blaszki są
prawie zawsze lekko wzniesione lub odstają
poziomo jak drogowskaz. Płaska część blaszki
wyraźnie dłuższa od jej pochwy. Kwiatostan
w postaci główkowatych kłosów pozornych,
kłosy płaskie, długości do 1 cm i 1,5 cm szero

kości, ustawione między dwoma rozdętymi po
chwami liściowymi. Kłoski bardzo wąskie, dłu
gości do 4 mm. Plewy z wystającą krawędzią
nerwu, delikatnie szczeciniasto owłosioną.
Okres kwitnienia: od lipca do września.

Siedlisko: Cryspis aculeata chętnie rośnie na
miejscach zasolonych w głębi lądu lub na
wilgotnych, piaszczystych brzegach morskich.
Niekiedy także w pobliżu wybrzeża.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski, po
łudniowo-wschodnia Austria (okolice Jeziora
Nezyderskiego) i Węgry. W zachodniej Europie
od Bretanii na południowy- zachód.
Uwagi: Cryspis alopeuroides ma szczeciniasto
zwinięte, z wierzchu krótko owłosione liście
i wąskie, walcowate lub maczugowate kłosy po

zorne, długości do 6 cm, podobne do wyczynca
łąkowego. Występuje na wilgotnych polach

i brzegach rzek, oraz sporadycznie zawleczony
na siedliska ruderalne (dworce kolejowe, porty).

Zadomowiony w południowo-zachodniej Europie

i na obszarze śródziemnomorskim, dalej w ca

łym wschodnim dorzeczu Dunaju.

170

171

Sitowate (Juncaceae)

\8£

Kwiat situ {Juncus)

Liść kosmatki [Luzula]

Sitowate są rodziną 8 rodzajów i około 300 gatun
ków roślin, z których przeważająca część należy
do obu kosmopolitycznych rodzajów: sit (Juncus,
ok. 200 gatunków) i kosmatka (Luzula, ok. 80 ga
tunków) W tropikach zasiedlają one chłodniejsze,
wyżej położone miejsca. Sitowate przypominają
liliowate zasadniczą budową kwiatów, a szczegól
nie promienistą budową i przeważnie jeszcze peł
nym wykształceniem organów kwiatowych, miano
wicie mają one po 6 płatków, 6 pręcików i 6 owo-
colistków. Rzadko liczba pręcików zostaje zredu
kowana do 3.
W odróżnieniu jednak od liliowatych kwiaty ich są
małe, a płatki korony przekształcone w plewkowa-
te łuski. Ma to związek z wiatropylnością, którą
odznaczają się prawie wszystkie gatunki tej rodzi
ny. Dodatkową różnicę w stosunku do Liliaceae
stanowią ziarna pyłku połączone w poczwórne
pakiety i mączysta tkanka zapasowa nasion. Kwia

tostanem jest przekształcona forma wiechy - roz-
rzutka. U tej formy, przeważnie bogato rozgałęzio
nej, kwiaty boczne, ewentualnie dolne, mają naj
dłuższe szypułki, podczas gdy znajdujące się
w położeniu środkowym lub górnym są mocno
skupione. W ten sposób powstaje twór przestrzen
ny, prawie kielichowaty. Na dodatek wiele kwiatów
może być skupionych kłębkowato.
Słupek jest zawsze górny i kończy się trzema
stosunkowo długimi, brodawkowatymi, często
skręconymi gałązkami znamion. Nasiona kos-
matek są zaopatrzone na końcu w białawy wyros
tek (elajosom) różnej długości, natomiast u sitów
tylko wyjątkowo występują skórzaste przedłu
żenia. Rodzaj Juncus charakteryzują poza tym
pochwy liściowe otwarte, rozszczepione u góry,
zwykle zaopatrzone w uszka oraz liście podobne
do pędów, często okrągłe w przekroju poprzecz
nym i nagie. Liście mogą niekiedy w prostej linii

stanowić przedłużenie pędu i wówczas kwiatostan
wygląda jakby był ustawiony bocznie. Niekiedy
liście są bardziej płaskie, ale i wówczas jeszcze
często grubawe i rynienkowate.
Pędy i liście mogą być ściśle wypełnione białym
rdzeniem lub być puste i tylko piętrowo poprze
dzielane przez poprzecznie biegnące warstwy
rdzenia. Tę ważną cechę rozpoznawczą można
wyczuć już przy lekkim nacisku i jest ona szcze
gólnie wyraźna na suchych częściach rośliny.
Podstawę pędu często otacza pozbawiona blaszki
liściowej pochwa liściowa.
Torebka sitów jest wielonasienna i podzielona
wewnętrznymi przegrodami na trzy komory. Sity
preferują siedliska wilgotne a nawet mokre, częs

to wyrastają ze zwartego, płożącego się kłącza.

Kosmatka ma zawsze zamknięte pochwy liściowe
i płaskie, podobne do traw lub co najwyżej rynien
kowate liście. Przeważnie, co najmniej w pobliżu
ujścia pochwy, znajduje się kilka włosków. Toreb
ka Luzula jest jednokomorowa i zawiera wewnątrz

tylko u podstawy trzy nasiona. Kosmatka preferuje
siedliska dość suche, często również cieniste, ta
kie jak lasy i zarośla. Oba rodzaje są roślinami
trwałymi.

• U góry z lewej: kwiatostan situ skupionego,

u góry z prawej: przekrój podłużny przez łodygę

situ rozpierzchłego,
u dołu: okazała kosmatka olbrzymia lubi siedliska

wilgotne i półcieniste

172

Sit siny Juncus inflexus

Sit rozpierzchły Juncus effusus

Wygląd: roślina trwata, wy
sokości do 80 cm, szarozie
lona, rosnąca w gęstych da
rniach. Łodyga wzniesiona, ob
ła i żeberkowana, wewnątrz
z rdzeniem podzielonym po
przecznymi przegrodami, z
jednym liściem przewyższają
cym kwiatostan, u nasady
z czerwonobrunatnymi poch
wami. Kwiatostan pozornie bo

czny, luźny, długości do 5 cm, tworzący rozpie
rzchłą wiechę, wielokwiatowy. 6 działek ok-
wiatu prawie jednakowej długości, brązowa
wych z zielonym paskiem pośrodku, wąskich

i długo zaostrzonych, nieco dłuższych od owocu.

6 pręcików. 3 długie, wzniesione czerwonawe
znamiona. Torebka trójkanciasta, z zaostrzonym
dzióbkiem, ciemnokasztanowata. Nasiona małe,
czerwonobrązowe.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: torfowiska, wilgotne łąki.
Rozmieszczenie: Europa, do Szwecji i Szkocji.

Wygląd: roślina trwała, wyso-

kości do 75 cm, jaskrawozie

lona, rosnąca w gęstych dar
niach. Łodyga wzniesiona,
obła, gładka, niekiedy lekko
żeberkowana, wypełniona
rdzeniem, z jednym liściem
wyrastającym ponad kwiato
stan, u nasady z żółtawobrą-

• zowymi pochwami. Kwiato

stan pozornie boczny, dość

luźny, stanowiący rozpierzchłą wiechę, wielo
kwiatowy. 6 działek okwiatu, zewnętrzne nieco
dłuższe, zielonawe, z szerokim skórzastym
brzegiem, jajowate i zaostrzone, nieco dłuż
sze niż owoc. Przeważnie 3 pręciki. 3 wznie

sione znamiona. Torebka trójkanciasta. Szyjka
słupka w zagłębieniu torebki, jaskrawobrązo-
wa. Nasiona małe, jasnobrązowe.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: pospolicie na wilgotnych miejscach.
Rozmieszczenie: w całej Europie z wyjątkiem
obszarów arktycznych.

Sit skupiony Juncus conglomeratus

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości do 75 cm, niekiedy wy
ższa, lekko szarozielona, gę-
stodarniowa. Łodyga wznie
siona, obła, żeberkowana
wypełniona rdzeniem, tylko
z jednym liściem wyrastającym
ponad kwiatostan, u podstawy
z żółtawobrązowymi, tępo
zakończonymi pochwami.
Kwiatostan pozornie boczny,

zbity lub prawie kulisty i wielokwiatowy. 6 dzia
łek okwiatu jednakowej wielkości, długozaost-
rzonych, brązowawych i z wąskim skórzastym
brzeżkiem, nieco dłuższych od owocu. Przewa
żnie tylko 3 pręciki. 3 wzniesione czerwone
znamiona. Torebka trójkanciasta, u góry
rozszerzona i nieco zagłębiona. Jaskrawobrą-
zowa szyjka słupka w zagłębieniu torebki. Na
siona małe, jasnoczerwonobrązowe.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: miejsca wilgotne, bezwapienne.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie.

Sit bałtycki Juncus balticus

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości do 70 cm, szarozie
lona, luźnokępkowa, przeważ

nie pozbawiona nie kwitnących

łodyg. Łodygi wzniesione i
sztywne, u nasady z żółtawo
brązowymi, lśniącymi pochwa
mi. Rozpierzchła wiecha, obfi
cie kwitnąca, ustawiona jest
bocznie; sztywna, zaostrzona
podsadka przewyższa kwiato

stan. 6 działek okwiatu, czerwonobrunatnych
z zielonym nerwem pośrodku, zewnętrzne dzia
łki zaostrzone, wewnętrzne raczej tępe i biało
skórzasto obrzeżone. 6 pręcików. 3 wzniesione
długie znamiona. Torebka jajowato trójkancias
ta, zakończona kolcowato, brązowa, błyszcząca,
długości działek okwiatu lub dłuższa.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: brzeg morski i słone łąki, wilgotne
zagłębienia między wydmami i wrzosowiska.
Rozmieszczenie: zachodnia Europa do półno

cnej Rosji. Często spotykany nad Bałtykiem.

174

Sitowate

175

Sit cienki Juncus filiformis

Sit skucina Juncus trifidus

I KM

Wygląd: roślina trwała wysoko
ści 10-60 cm, trawiastozielona
lub jasnozielona, tworząca dar
nie. Bez płonnych pędów. Ło
dyga wzniesiona, obła lub lek
ko spłaszczona, błyszcząca,
wypełniona siatkowatym rdze
niem, z jednym liściem prze
wyższającym kwiatostan, u na

sady z pochwami koloru sło-
miastego. Kwiatostan pozornie

boczny, do 1 cm długości, o niewielkiej liczbie
kwiatów (do 10). 6 działek okwiatu prawie tej
samej długości, zielonkawych, wąskich i długo
zaostrzonych, tak długich jak owoc. 6 pręcików.
3 wzniesione bladoczerwone znamiona. Toreb
ka okrągła, tępa z krótkim kolcowatym wierz

chołkiem. Nasiona kuliste, bez wypustek.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: torfowiska, łąki, podłoże bezwa-
pienne.

Rozmieszczenie: Europa, rzadziej na połu
dniu. Azja, Ameryka Północna.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 30 cm, tworząca gęs
te darnie. Łodyga wzniesiona,
nitkowata, obła, u nasady
z błyszczącymi, żółtobrązo-
wymi pochwami. Liście cien
kie, nitkowate, z głębokim
żłobkiem, u ujścia pochwy z
włosowatymi wypustkami. 2-3
podsadki przewyższają kwia

tostan składający się z 2-4

kwiatów na szypułkach. 6 działek okwiatu, ka-
sztanowatobrązowych, z zielonym nerwem po
środku, wąskich i długo zaostrzonych, tak dłu
gich jak owoc. 6 pręcików. 3 wygięte do tyłu,
białe znamiona. Torebka jajowata z długim
wierzchołkiem. Dzielony na 2 podgatunki.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: na skałach, w suchych górskich mu
rawach, 1600-3000 m n.p.m. Podgatunek typo
wy unika wapieni, drugi je preferuje.
Rozmieszczenie: północna Europa, na po

łudniu tylko w górach.

Sit sztywny Juncus scuarrosus

Wygląd: roślina trwała wy
sokości 10-30 cm, tworząca
darnie. Łodyga wzniesiona,
dłuższa niż liście odziomko
we, które są skórzasto-szcze-
ciniaste, rynienkowate, od
gięte od kępki, u góry często
zagięte do środka. Kwiato
stan szczytowy, w postaci bal-
dachowatej rozpierzchłej wie
chy, z jedną dłuższą i wielo

ma krótszymi podsadkami, 6 działek okwiatu,

oliwkowobrązowych z zielonym paskiem pośro
dku, skórzasto obrzeżonych, jajowatych, tępych,

tak długich jak owoc. 6 pręcików. 3 wzniesione,
czerwonawe znamiona. Torebka cylindrycznie
jajowata, tępa z ząbkiem na szczycie. Nasiona

podłużne, z siatkowatymi jamkami.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: wilgotne bagienne lub piaszczyste
gleby; unika wapnia.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa, brak go

szczególnie na południowym-zachodzie.

Sit chudy Juncus łenuis

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 15-70 cm, żółtozielona,
później brązowożółta; tworzy
gęste darnie. Łodyga wypros
towana, z podsadkami silnie
przewyższającymi kwiato

stan. Liście wąskie, wzniesio

ne. Kwiatostan szczytowy

w kształcie baldachowatej

rozpierzchłej wiechy. 6 dzia

łek okwiatu, żółtobrązowych,

3-nerwowych, wąsko lancetowatych, zaostrzo
nych, działki wewnętrzne o skórzastych brze
gach. 6 pręcików. 3 wzniesione, długie zna
miona. Torebka jajowato-kulista, z wierzchoł
kiem krótszym od okryw kwiatowych. Nasiona
małe, blade, pęczniejące w wodzie.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: wilgotne brzegi dróg, na wrzosowis
kach i w lasach sosnowych.
Rozmieszczenie: pochodzi z Ameryki Północ
nej, zadomowił się w północnej, zachodniej
i centralnej Europie.

176

177

Sit Gerarda Juncus gerardii

Wygląd: roślina trwała wy
sokości 10-30 cm, rzadko wy
ższa, jaskrawo zielona lub
oliwkowozielona z krótkim
płożącym się kłączem. Ło
dyga wzniesiona i sztywna,
prawie obła, ulistniona. Liście
ścieśnione, rynienkowate,

E t S t j ^ l / rdzeń podzielony na komory.

Kwiatostan w postaci luźno
rozpierzchłej wiechy, z liczny
mi kwiatami, na początku ze

wzniesionymi gałązkami. Najniższa przy
sadka kwiatowa krótsza niż wiecha. Dział
ki okwiatu zaostrzone, czarnobrązowe z
jaśniejszym nerwem środkowym, mniej
więcej tak długie jak owoc, 6 krótkich pręcików.
Szyjka słupka z 3 znamionami, tak długa jak
zalążnia. Torebka owalna i ciemnobrązowa.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na miejscach zawierających sól, na
wybrzeżu jak i w głębi lądu, przeważnie tylko
na nizinach.

Rozmieszczenie: prawie w całej Europie,
w Azji, Ameryce Północnej i w północnej Af
ryce.
Uwagi: w przeciwieństwie do wielu innych si

tów, sit Gerarda jest cenioną rośliną pastewną.
Jest zjadany chętnie przez bydło zarówno
w stanie świeżym jak i wysuszonym. Najlepiej

udaje się bez nawożenia na przybrzeżnych łą
kach zalewanych okresowo słonawą wodą.

W takich warunkach dostarcza on znacznej ilo
ści pożywienia, znajdującego się w zbitej, lek
ko mięsistej substancji łodyg i liści. Sit Gerarda
występuje razem z kostrzewą czerwoną (Fes-
tuca rubra), zawciągiem pospolitym (Armeria
maritima), warzuchą (Cochlearia anglica) i byli-
cą nadmorską [Artemisia maritima) w miej
scach, gdzie woda wdziera się wgłąb tylko
podczas ekstremalnie wysokiego poziomu. Na
wypłycanych jeziorach w pobliżu brzegu mors
kiego znajduje się również często szereg in
nych słonorośli. W głębi lądu omawiany gatu
nek występuje tylko w pobliżu warzelni soli
i innych miejscach, w których znajduje się sól.

Sit ściśniony Juncus compressus Sit błotny Juncus tenageia

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 40 cm, szarozielona,

rosnąca luźno. Łodyga wypro

stowana lub wznosząca się,
spłaszczona, z 1-2 liśćmi ło
dygowymi, u podstawy z cie
mnymi, matowymi pochwami.
Liście odziomkowe wąskie,
nitkowate, lekko rynienkowa
te, z długimi pochwami i tępy
mi uszkami liściowymi. Kwia

tostan szczytowy, w postaci luźnej rozpierzch
łej rozrzutki, rzadko bardziej zbity. 6 jajowa
tych działek okwiatu, czerwonawych lub brą
zowych, pośrodku z zielonym nerwem, tępych,
wszystkie skórzasto obrzeżone i krótsze od
owocu. 6 pręcików. 3 wzniesione znamiona.
Torebka jajowato kulista, z krótkim kolcowa-
tym wierzchołkiem. Nasiona czerwonawob-
rązowe.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: łąki, torfowiska, niskie, brzegi wód.
Rozmieszczenie: w całej Europie, także w Azji.

Wygląd: roślina jednoroczna,
wysokości do 40 cm, rozgałę
ziona, pozbawiona kłącza.
Łodyga wzniesiona, ulistnio
na. Liście wąskie, płaskie,
szerokości do 1 mm, nieco
kłujące. Pochwy z tępymi usz
kami. Kwiatostan luźny, roz
gałęziony, sierpikowaty. Po
jedyncze małe kwiatki na od

stających gałązkach rozpie

rzchłej wiechy. 6 działek okwiatu brązowawych,
w środku z zielonym paskiem, jajowatych, o kol-

cowato zaostrzonych wierzchołkach, nie prze

kraczające 2 mm długości; wszystkie skórzasto
obrzeżone i prawie tak długie jak owoc. 6 pręci
ków. 3 skręcone znamiona. Torebka kulista, zie
lonkawa lub brązowawa. Nasiona żółtawe.

Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: otwarte wilgotne miejsca, gleby gli
niaste i piaszczyste, unika wapnia w podłożu.
Rozmieszczenie: południowa i centralna Euro
pa, na ogół jednak gatunek bardzo rzadki.

178

179

Juncus sphaerocarpus

Sit dwudzielny Juncus bufonius

Wygląd: roślina jednoroczna,
delikatna, wysokości do 30 cm,

rozgałęziona. Łodyga wiotka,

ścieląca się, ulistniona. Liście
wąskie, płaskie, szerokości do

1 mm, trochę kłujące, pochwy
bez uszek. Kwiatostan luźny,
rozgałęziony, sierpikowaty,

zaczynający się już w dolnych
partiach pędu. Małe pojedyn
cze kwiaty na odstających ga
łązkach rozpierzchłej wiechy.

6 bladozielonych działek okwiatu zielonawych
na grzbiecie, jajowatych, kolcowato zaostrzo
nych, nie przekraczających 4 mm długości;
wszystkie skórzasto obrzeżone i do czasu owo
cowania odstające. 6 pręcików. 3 wyprostowane
znamiona. Torebka kulista, lekko kanciasta, tę
pa, zielonkawa lub brązowawa.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: wilgotne brzegi wód i leśne drogi.
Rozmieszczenie: tylko na nizinach, gatunek
bardzo rzadki.

Sit główkowaty Juncus capitatus

Wygląd: roślina jednoroczna,
delikatna, wysokości do 20 cm,

krzaczkowato rozgałęziona,
bez kłącza. Łodyga cienka,

wzniesiona, obła lub lekko
kanciasta, bezlistna. Liście
bardzo wąskie, rynienkowate
lub płaskie, szczeciniaste.
Kwiatostan składa się z 2 od
ległych, szczytowych, prze
ważnie 5-10-kwiatowych, do

1 cm szerokich główek. Najniższa podsadka
kwiatostanu skośnie wzniesiona, dłuższa od
przynależącej do niej główki. 6 białawych lub
brązowawych działek okwiatu. Działki zewnętrz
ne zaostrzone i dłuższe, wewnętrzne tępo za
kończone i krótsze. 3 pręciki. 3 znamiona. Tore
bka jajowata, czerwonobrązowa, z krótkim kol

cem, krótsza od wewnętrznych działek okwiatu.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: miejsca wilgotne, otwarte, pod
suszone łąki.
Rozmieszczenie: cała Europa, na pn. rzadki.

rozpierzchłej

Wygląd: roślina jednoroczna,
delikatna, wysokości do 30 cm,
rozgałęziona, bez kłącza.
Łodyga wiotka, obła, płożąca
się, ulistniona. Liście wąskie,
płaskie, u góry nitkowate. Po
chwy bez uszek. Kwiatostan
luźny, silnie rozgałęziony, za
czynający się już w dolnych
partiach pędu. Małe kwiatki
na wzniesionych gałązkach

wiechy pojedynczo, rzadko

w grupach. 6 działek okwiatu zielonkawych, na
grzbiecie zielonych, jajowatych o kolcowatych
wierzchołkach, długich &-8 mm; wszystkie
skórzasto obrzeżone. 6 pręcików, u kwiatów
szczytowych także mniej. 3 wyprostowane, ja
sne znamiona, Torebka podłużna, lekko trój-
kanciasta, słomkowożółta lub zielonkawa, kró
tsza od okwiatu.

Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: wilgotne, otwarte miejsca.
Rozmieszczenie: w całej Europie.

Sit torfowy Juncus stygius

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 20 cm, czerwonawo

nabiegła, gęstodarniowa, ło

dyga wzniesiona, z 2-3 liśćmi
rynienkowatymi u nasady.
Kwiatostan szczytowy z jedną
lub dwoma 2-3-kwiatowymi,
siedzącymi główkami. Liście
ustawione piętrowo, pochwy
liściowe z dwoma tępymi usz
kami. Kwiaty zielonkawe lub

żółtawe, niekiedy nabiegłe czerwonawo, na
krótkich szypułkach. Działki okwiatu równej
długości, wąsko jajowate, lekko zaostrzone,
3-nerwowe. Szyjka słupka z trzema krótkimi
znamionami. Owoc trójkanciasto jajowaty, za
ostrzony, dłuższy od działek okwiatu, słomko-
woźółty i błyszczący. Nasiona duże ze skórza-
stymi wyrostkami na obu końcach.
Okres kwitnienia: od lipca do września.
Siedlisko: torfowiska wysokie i bagna.
Rozmieszczenie: północna Europa, w środko
wej Europie jako relikt polodowcowy.

180

181

Sit drobny Juncus bulbosus

Juncus mgmaeus

Wygląd: roślina trwata, gęsto-
darniowa, wysokości 5^25 cm,
zielona lub czerwonawa, bez
kłącza. Łodyga cienka, wznie
siona lub płożąca się, obła,
ulistniona, u podstawy nieco
kolankowato nabrzmiała. Li
ście okrągławo nitkowate, ba
rdzo wąskie, szczeciniaste.
Kwiatostan rozgałęziony,
składający się z wielu odleg
łych, 2-10-kwiatowych głó

wek. Na miejscu kwiatów często rozmnóżki
pędowe. 6 jasnobrązowych działek okwiatu.
Zewnętrzne zaostrzone i dłuższe, wewnętrzne
stępione i krótsze. Przeważnie 3 pręciki. 3 dłu
gie jasnoczerwone znamiona. Torebka jajowa
ta, błyszcząca, czerwonobrązowa, z krótkim
wierzchołkiem, nieco dłuższa od wewnętrz
nych działek okwiatu.

Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: miejsca wilgote, zalewane łąki.
Rozmieszczenie: w całej Europie.

Wygląd: roślina jednoroczna,
u podstawy krzaczkowato roz
gałęziona, wysokości 1-10
cm, zielona lub czerwonawa,
bez kłącza. Łodyga cienka,
obła, wzniesiona lub wypro
stowująca się, z jednym li
ściem poniżej połowy. Liście
nitkowate, spłaszczone.
Kwiatostan z 1-5 osobno sto
jącymi główkami. Główki
długości 1 cm, z 2-15 kwiata

mi na szypułkach. 6 zielonkawych, wydłu

żonych działek okwiatu. Zewnętrzne tępe

i dłuższe, wewnętrzne krótsze i zaostrzone.

W zależności od pochodzenia 3 lub 6 pręci
ków. 3 krótkie znamiona bezpośrednio na za-

lążni. Torebka słomkowożółta, krótsza od płat
ków okwiatu.

Okres kwitnienia: od maja do października.
Siedlisko: na wilgotnych piaskach i w obniże
niach wśród wydm.
Rozmieszczenie: zachodnia Europa.

Sit tępokwiatowy Juncus subnodulosus

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 40-100 cm, tworząca lu
źne darnie, z mocnym kłą
czem. Płonne pędy zakończo
ne liściem podobnym do łody
gi, pędy kwitnące z 2 liśćmi.
Liście okrągławe, z poprzecz
nymi przegrodami. Rozgałę
ziona rozrzutka z 50 lub więk
szą liczbą półkulistych głó
wek o zygzakowato zgiętych

główkach. Główki długości 5 mm, 5-12-kwiato-
we. 6 bladozielonych lub słomkowych działek
okwiatu, eliptycznych, tępych, długości do 3 mm.

6 pręcików. Torebka nieco dłuższa od działek
okwiatu, trójkanciasto jajowata, bocznie spłasz
czona i z krótkim wierzchołkiem. Nasiona czer-
wonobrązowe i z siatkowatym wzorkiem.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: miejsca wilgotne, zawierające
wapń; toleruje zasolenie.
Rozmieszczenie: środkowa, zachodnia i połu
dniowa Europa.

Sit czarny Juncus dtratus

Wygląd: roślina trwała, tęga,
wysokości 40-120 cm, sza
rozielona, tworząca rozległe
darnie, z krótkim kłączem,
u nasady z ciemnymi, ma
towymi pochwami liściowymi.
Liście okrągławe lub ścieś
nione, kanciasto żłobkowane,
wewnątrz rdzeń z poprzecz
nymi przegrodami. Bogato
rozgałęziona rozrzutka, wy

sokości do 15 cm z licznymi (ok. 50), czarno-
brązowymi główkami. Główki do 5 cm szero
kości, kuliste, 5-10-kwiatowe. 6 czarnobrą-

zowych, lancetowatych i długo zaostrzonych,
ok. 3 mm długości, działek okwiatu jednako
wej wielkości. 6 pręcików. Torebka kasztano-
watobrązowa, trójkanciasto jajowata, o pła
skich ściankach i wydłużonym wierzchołku,
tak długa jak działki okwiatu.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: łąki bagienne i torfowiska niskie.
Rozmieszczenie: środkowa i wsch. Europa.

182

Sit ostrokwiatowy Juncus acutiflorus

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 30-100 cm, jasnozie
lona, tworząca rozległe mura
wy, z krótkim kłączem. Liście
spłaszczone, z długą pochwą,
rdzeń z poprzecznymi prze
grodami. Bogato rozgałęzio
na, wysokości do 15 cm roz-

rzutka o licznych, przeważnie

50 lub więcej główkach.
Główki do 7 mm szerokości,

przeważnie 5-8-kwiatowe. 6 skórzastobrązo-
wych, lancetowatych, długo zaostrzonych, dłu
gości do 3 mm działek okwiatu; wewnętrzne
dłuższe od zewnętrznych. 6 pręcików. Torebka
kasztanowobrązowa, dłuższa niż płatki okwia
tu, trójkanciasto jajowata, z wydłużonym wie
rzchołkiem. Nasiona przezroczyste, czerwono-
brązowe.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: w lasach, na śródleśnych bagnach,
w rowach i na wilgotnych łąkach.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa.

Sit alpejski Juncus alpino-articulatus

Wygląd: roślina trwała, wy
smukła, wysokości 9-50 cm,

jasnozielona, luźnodarniowa
z płożącym się kłączem. Liś
cie okrągławe, u podstawy
żeberkowane, z rdzeniem po

dzielonym poprzecznymi
przegrodami. Wzniesiona,
słabo rozgałęziona rozrzutka
ze sztywno wzniesionymi

"° gałązkami bocznymi i małymi

ściemnobrązowymi główkami. Główki szero
kości do 4 mm, półkuliste, przeważnie 3-6-kwia-
towe. 6 ciemnobrązowych działek okwiatu jed
nakowej długości, tępo jajowatych, długości ok.
3 mm; wewnętrzne nieco skórzasto obrzeżone,
zewnętrzne z małym kolcem. 6 pręcików. Toreb
ka błyszcząco czarnobrązowa, trójkątno jajowa
ta, dłuższa od działek okwiatu. Gatunek zmien
ny, podzielony na wiele podgatunków.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: miejsca wilgotne, do 2500 m n.p.m.
Rozmieszczenie: w całej Europie.

Sit członowały Juncus arłiculatus

A K W *

Wygląd: roślina trwała, smuk
ła, wysokości 10-60 cm, ja
snozielona, tworząca luźne

murawy, z płożącym się
kłączem. Liście okrągławe
lub spłaszczone, zaostrzone,

z rdzeniem podzielonym
poprzecznymi przegrodami.
Wzniesiona rozrzutka, wyso

kości do 10 cm, ze skośnie
wzniesionymi gałązkami bo

cznymi i ok. 30 luźno ustawionymi główkami.
Główki do 5 mm szerokości, półkuliste, 5-15-
-kwiatowe. 6 działek okwiatu czerwonobrązo-
wych, jednakowo długich, lancetowatych, dłu
gości ponad 3 mm; płatki wewnętrzne nieco
skórzasto obrzeżone. 6 pręcików. Torebka bły
szcząco czarnobrązowa, jajowato zaostrzona,
tak długa jak działki okwiatu lub dłuższa.
Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: występuje na wilgotnych miejscach,
w rowach, na bagnach, do 2000 m n.p.m.
Rozmieszczenie: w całej Europie.

Juncus anceps

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 50 cm, jaskrawozie
lona, luźnodarniowa, z dość
długim, grubym kłączem. Ło
dyga wzniesiona i gładka,
okrągława lub przeważnie sil
nie spłaszczona, niekwitnące
pędy obficie ulistnione. Liście
szorstkie, gładkie, z prze
grodami poprzecznymi. Kwia
tostan wyraźnie szczytowy,

rozrzutka bogato rozgałęziona z pionowo od
stającymi gałązkami. Kwiaty w licznych, prze

ważnie 3-6-kwiatkowych, małych główkach na
szypułkach. 6 działek okwiatu, czerwono-
brązowych, skórzasto obrzeżonych, jedna
kowej długości i tępych, przyciśniętych do
owocu. 6 pręcików. Torebka trójstronnie owal

na, zaostrzona, ciemna, błyszcząca.

Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: wilgotne obniżenia wśród wydm.
Rozmieszczenie: wybrzeża morskie od Morza
Śródziemnego po Szwecję.

184

185

Juncus jacquinii

Juncus BCUWS

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 30 cm, ciemnozielo

na, gęstodarniowa. Łodyga

. wzniesiona i gładka lub słabo
) żeberkowana, obła. Pęd kwia

towy u podstawy otoczony po
chwami, z jedną podsadką
w pobliżu czarnobrązowego
kwiatostanu. Liście odziom
kowe cienkie, gładkie, z je
dnej strony słabo rynienkowa-

te, z rdzeniem. Kwiatostan boczny, główkowaty,
w rozrzutce, 6-15-kwiatowy. 6 działek okwiatu,
błyszcząco czarnobrązowych z nieco jaśniej
szym nerwem środkowym, lancetowato zaos
trzonych, jednakowej długości. 6 pręcików.

3 długie zielonawe lub czerwone znamiona,
skręcone. Torebka tępa, trójkanciasta, jasnobrą-
zowa błyszcząca, krótsza od działek okwiatu.
Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: brzegi strumieni, wilgotne, ubogie
w wapń łąki, 1700-3200 m n.p.m.
Rozmieszczenie: Alpy i północne Apeniny.

Sit morski Juncus meritimus

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 120 cm, tworząca gę
ste kępy, z płożącym się kłą
czem. Wszystkie liście od
ziomkowe okrągławe, u nasa
dy z szeroką pochwą. Kwiato
stan w postaci gęstej, wie
lokwiatowej rozrzutki długo

ści do 10 cm, którą przewyż
sza podsadką szeroka u dołu,
a u góry szydlasta. Po 2-3

kwiaty w główce. 6 słomiastoźółtych niekiedy
czerwonawych działek okwiatu długości do
4 mm, jajowatych, szeroko skórzasto obrzeżo
nych, z których wewnętrzne są krótsze i tępe,
zewnętrzne lancetowate i zaostrzone. 6 pręci
ków. Trzy purpurowe znamiona. Torebka sło-
miastożółta lub rdzawożółta, jajowato trójkan
ciasta i tylko niewiele dłuższa od działek
okwiatu. Nasiona małe, do 1 mm długości.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: słonawe łąki, w pobliżu wybrzeża.
Rozmieszczenie: prawie na całym świecie.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 1 m lub wyższa, two

rząca gęste darnie, z pło
żącym się kłączem. 2-5 liści
odziomkowych, okrągławych,
u nasady z szeroką pochwą
liściową. Kwiatostan w posta
ci gęstej, wielokwiatowej wie
rzchołki, jedna lub dwie pod-

sadki kwiatostanu szerokie

' B L u dołu, a szydlaste u góry.

6 działek okwiatu czerwonawych lub zielo
nych, długości do 6 mm, jajowatych, szeroko
skórzasto obrzeżonych; wewnętrzne z dwoma
suchymi skórzastymi uszkami. 6 pręcików ró
wnie długich jak okwiat. Torebka błyszcząca,
ciemnobrązowa, jajowata, dwa razy dłuższa
od działek okwiatu, z tępym końcem i nasa
dzonym wierzchołkiem. Nasiona z wypustką.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: miejsca słonawe, piaszczyste.
Rozmieszczenie: w zachodniej Europie i w ob
szarze śródziemnomorskim.

Sit arktyczny Juncus arclicus

m / \ o Wygląd: roślina trwała, wyso-
(j JLffiśm kości 10-40 cm, niebieskozie-

lona, gęstodarniowa, prawie
bez płonnych pędów. Łodygi
wzniesione i sztywne z lekko
błyszczącą, brązowawą po

chwą. Kwiatostan 3-8-kwia-
towy w postaci główkowatej
bocznej rozrzutki, którą
przewyższa sztywna, szydla
sta podsadką długości do

5 cm. 6 działek okwiatu długości do 5 mm,
ciemnobrązowych z zielonkawym nerwem
środkowym, zewnętrzne zaostrzone, wewnęt-

rze raczej tępe. 6 pręcików. 3 wzniesione,
rdzawe znamiona. Torebka tępa z czubkiem,

trójkątna, brązowa, błyszcząca, dłuższa od
działek okwiatu. Nasiona duże, bez wypustki.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: żwirowate brzegi strumieni, piargi

lodowców, w Alpach od 1500 do 2500 m n.p.m.
Rozmieszczenie: Alpy, Pireneje, Apeniny
i Skandynawia- gatunek arktyczno-alpejski.

186

Kosmatka owłosiona Luzula pilosa Luzula forsteri

Wygląd: roślina trwała
wysokości 15-40 cm,
jasnozielona, tworzą
ca darnie. Łodyga
wzniesiona, obła. Li
ście odziomkowe tra
wiaste, szerokości do

o 10 mm, biało orzęsio-

ne. Kwiatostanem jest podbaldach, z cienkimi,
wzniesionymi, do czasu dojrzałości zbitymi
gałązkami. Przysadki kwiatowe krótsze od
kwiatostanu. Działki okwiatu długości ok.
3 mm, lancetowate, zaostrzone, kasztanowato-
brązowe, skórzasto obrzeżone. Szyjka słupka

z trzema długimi, wzniesionymi, zielonawo-

białymi znamionami. Owoc stożkowaty, tępy,

z nasadzonym wierzchołkiem, żółtozielony po
łyskujący, dłuższy od działek okwiatu. Nasiona
duże z sierpowatym elajosomem (grzeby
czkiem).

Okres kwitnienia: od marca do maja.
Siedlisko: w lasach liściastych i iglastych.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie.

Kosmatka gajowa Luzula luzuloides

Wygląd: roślina trwa
ła, wysokości 30-60
cm, luźnodarniowa.
Łodyga cienka, wznie
siona. Liście odziom
kowe trawiaste, sze
rokości do 4 mm, na
brzegu orzęsione.

Kwiatostan jest rozrzutką ze wzniesionymi, po

dojrzeniu zwisającymi gałązkami. Najwyższy
liść przewyższający łodygę. Kwiaty skupione
po 2-8. Działki okwiatu długości ok. 4 mm,
lancetowate, zaostrzone, prawie jednakowej
wielkości, białawe lub brązowawe. Szyjka słu
pka z 3 znamionami. Owoc trójkanciasty, stoż
kowato zaostrzony, lśniąco kasztanowobrą-
zowy, tak długi jak działki okwiatu. Nasiona
lśniąco brązowe, z elajosomem.
Okres kwitnienia: lipiec.
Siedlisko: w suchych lasach liściastych i iglas
tych, na łąkach, do 2000 m n.p.m.
Rozmieszczenie: na południe od Morza Pół
nocnego i Bałtyku.

Wygląd: roślina trwa
ła, wysokości 15-40
cm, zielona, gęsto-
darniowa. Łodyga
wzniesiona, delikat
na, obła. Liście od
ziomkowe trawiasto
wąskie, szerokości

do 3 mm z pochwami purpurowoczerwonymi,
u góry orzęsionymi. Kwiatostan skąpokwiato-
wy, w postaci baldachowatej rozrzutki, wznie
siony lub pochyły. Jedyna przysadka kwiato
stanowa krótsza od kwiatostanu. Działki
okwiatu długości ok. 4 mm, jajowato zaostrzo
ne, prawie jednakowej długości, kasztanowo-
brązowe, skórzasto obrzeżone. Szyjka słupka
z trzema długimi, wzniesionymi znamionami.
Owoc jajowato zaostrzony, słomiastożółty. Na
siona stosunkowo duże, w wodzie pęcznieją
ce, z jednym stożkowatym elajosomem.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: lasy górskie, unika wapnia.
Rozmieszczenie: obszar śródziemnomorski.

Kosmatka olbrzymia Luzula sylvatica

Wygląd: roślina trwała
wysokości 30-90 cm,
jasnozielona, luźno
darniowa. Łodyga mo
cna, wzniesiona. Liś
cie odziomkowe tra
wiaste, błyszczące,
szerokości ponad 10

mm o brzegach orzęsionych. Kwiatostanem

jest duża, luźna rozrzutką, z cienkimi, wznie
sionymi gałązkami. Górne liście łodygowe
krótsze od kwiatostanu. Kwiaty skupione po
4-5. Działki okwiatu długości ok. 4 mm, lan
cetowate, cienko zaostrzone, prawie tej samej
wielkości, brązowawe, biało obrzeżone. Szyj
ka słupka 3 znamionami. Owoc trójkanciasto
stożkowaty, długozaostrzony, błyszczący,
kasztanowobrunatny, tak długi jak działki
okwiatu. Nasiona z elajosomem.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: w świeżych lasach, na wilgotnych
łąkach, do ponad 2000 m n.p.m.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie.

188

189

Kosmatka polna Luzula campestris

Wygląd: roślina trwała
wysokości 10-30 cm,

lużnodarniowa z roz

łogami. Łodyga szty
wno wzniesiona. Liś
cie odziomkowe tra
wiaste, różnej szero
kości zależnie od

siedliska, orzęsione, na końcu tępe. Kwiatostan
zbity, wzniesiony, tylko dojrzały z częściowo
zwisającymi gałązkami. Górne liście łodygowe
prawie tak długie jak kwiatostan. Kwiaty skupio
ne po 5-12. Działki okwiatu długości do 3 mm,
lancetowate, zaostrzone, prawie jednakowej
wielkości, czerwonawe lub bladobrązowe, biało
obrzeżone. Szyjka słupka dłuższa od zalążni.
Owoc tępo jajowaty z krótkim wierzchołkiem,
brązowy, prawie tak długi jak działki okwiatu.
Nasiona z dużym elajosomem.
Okres kwitnienia: w marcu i maju.
Siedlisko: brzegi dróg, ubogie i suche mura
wy. Raczej na słabo kwaśnych glebach.
Rozmieszczenie: prawie kosmopolityczna.

Luzula nivea

Wygląd: roślina trwa
ła wysokości 30-90 cm,
lużnodarniowa, jasno
zielona, z rozłogami.
Łodyga wznosząca się
lub wyprostowana. Li
ście szerokości do
4 mm o blaszce dłu

gości do 30 cm, orzęsionej na brzegu i koło
pochwy liściowej. Kwiatostan szczytowy w po
staci prawie baldachowatej rozrzutki ze
wzniesionymi gałązkami. Co najmniej jedna
przysadka kwiatowa przewyższa kwiatostan.
Kwiaty duże, skupione po 6-20. Działki okwia
tu białe, długości 4-6 mm, lancetowato zaost
rzone, zewnętrze krótsze. Szyjka słupka dużo
dłuższa od zalążni. Owoc kulisty, z krótkim
wierzchołkiem, brązowy i krótszy od działek
okwiatu. Nasiona z małym elajosomem.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: lasy i zarośla.
Rozmieszczenie: południowe Alpy, wschodnie
Pireneje, Apeniny, wschodnia Francja.

Kosmatka licznokwiatowa

Luzula multiflora

Wygląd: roślina trwa
ła wysokości 30-55
cm, gęstodarniowa
bez rozłogów. Łodyga
sztywno wzniesiona.

/^p

Liście odziomkowe

^"^

trawiaste, szerokości

3-4 mm, luźno orzęsione, na wierzchołku tępe.
Kwiatostan z prawie baldachowatymi gałąz
kami, wzniesiony, dojrzały częściowo zwisający.
Górne liście łodygowe prawie tak długie jak
kwiatostan. Kwiaty skupione po 5-10. Działki
okwiatu długości do 3 mm, lancetowate, zaost
rzone, prawie jednakowej wielkości, czerwona
we lub bladobrązowe, biało obrzeżone, Szyjka
słupka tak długa jak zalążnia. Owoc tępo jajo
waty z krótkim wierzchołkiem, brązowy, prawie
tak długi jak działki okwiatu. Nasiona z dużym
elajosomem.
Okres kwitnienia: w marcu i maju.
Siedlisko: suche murawy, na glebach torfowych.
Rozmieszczenie: w całej Europie.

Pol. Luzula lutea

Wygląd: roślina trwała
wysokości 10-20 cm,
lużnodarniowa, nie-
bieskozielona, prze
ważnie bez rozłogów.
Łodyga podnosząca
się lub wzniesiona. Li
ście szerokości do

6 mm, o bardzo krótkiej, nagiej blaszce długości
4-8 cm. Kwiatostan szczytowy, w postaci prawie
baldachowatej rozrzutki z mniej więcej poziomo
odstającymi gałązkami. U ich podstawy jeden
krótki, brązowy lub czerwonawy liść. Kwiaty
skupione po 6-10. Działki okwiatu żółte, u nasa
dy czerwonawe, lancetowate, jednakowej długo
ści, zewnętrzne płatki zaostrzone, wewnętrzne
tępe. Szyjka słupka dłuższa od zalążni. Owoc
kulisty z krótkim wierzchołkiem, brązowy, tak
długi jak działki okwiatu. Nasiona bez elajoso-
mu.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: bezwapienne łąki górskie.
Rozmieszczenie: Alpy, Pireneje, Apeniny.

190

191

Turzycowate (Cyperaceae)

Kwiaty:

Blysmus

Kwiatostany:

Scirpus ^2

Eriophorum Cyperus

Turzycowate (Cyperaceae), bardzo duża rodzi

na w obrębie jednoliściennych (Monocoty-

ledones) obejmuje 90 rodzajów z ok. 4000

gatunków i występuje na catym świecie. Są to
gatunki trawopodobne, głównie wieloletnie,
częściowo tworzące darnie i kępy lub płożące
się za pomocą kłączy. Rosną na mokrych sie
dliskach, np. na torfowiskach wysokich, łąkach
bagiennych, bagnach, na brzegach, w strefie
lądowienia zbiorników wodnych lub w torfian-
kach. Niektóre z nich występują także w su

chych i wilgotnych lasach, na miejscach tra
wiastych, w olsach, na wydmach, a także na
wysokogórskich piargach lub szczelinach ska

lnych. Obok zróżnicowanych wymagań wilgot
nościowych wykazują także różne tendencje

do występowania w siedliskach bogatych lub
ubogich w wapń lub zupełnie bezwapiennych.
Jednakże przeważają gatunki rosnące na gle
bach ubogich w wapń (kwaśnych). Różnym
wymaganiom odpowiada różna budowa rośli
ny, szczególnie blaszek liściowych i kwiatosta
nów. W rodzinie tej znajdują się niektóre,
przeważnie pozaeuropejskie rośliny użytkowe.
Łodygi Cyperus papyrus dostarczały w staro
żytności bardzo często używanego papirusa.
Inne gatunki Cyperus były i są używane do
sporządzania mat. Kłóć wiechowata (Cladium

mariscus) znalazła zastosowanie jako materiał
budowlany do pokrywania dachów. Gatunki
z rodzaju Carex np. turzyca prosowa (C. pani-
culata) lub turzyca brzegowa (C. riparia) częs
to używano zamiast słomy. Łodygi i liście tu

rzycy drżączkowatej (C. brizoides) były w nie
których okolicach stosowane jako materiał ta-
picerski.

Wśród roślin jednoliściennych turzycowate są
stosunkowo wyspecjalizowaną rodziną. Ty
powe dla niej są przeważnie trójkątne, nie

turzyce

podzielone na zgrubienia, zwykle wypełnione
rdzeniem i nie rozgałęzione pod kwiatosta
nem pędy oraz liście ustawione w trzech
szeregach. Pochwy liściowe mają przeważ
nie zamknięte, w odróżnieniu od otwartych
u traw. W miejscu przejścia między pochwą
a blaszką liściową zwykle nie ma właściwe
go języczka (ligula), inaczej niż u traw. Bla

szki liściowe mogą być równowąskie, szcze-
cinowate, płaskie lub rynienkowate. Poza
nielicznymi wyjątkami są wiatropylne,
o kwiatostanie w postaci grona, kłosa, głó
wki, wiechy lub rozrzutki. Niepozorne poje
dyncze kwiaty, zwykle w kącie plewki dolnej,
łączą się w kłosy lub kłoski stanowiąc bio

logiczną całość.

W Europie w obrębie rodziny Cyperaceae wy
stępują trzy podrodziny: 1. Scirpoideae [Cype-
roideae) z rodzajami Cyperus, Eriophorum,
Scirpus i niektórymi innymi, 2. Rhynchosporo-
ideae z Rhynchospora i 3. Caricoideae między
innymi z dużym rodzajem Carex.
W podrodzinie Scirpoideae obupłciowe kwia
ty stojące w pachwinach przysadki kwia
towej są jeszcze stosunkowo słabo zreduko
wane i mają 6 szczeciniastych działek
okwiatu (u rodzaju Eriophorum są one bar
dzo liczne i wydłużone), 2-3 pręciki i jedną
zalążnię złożoną z 2-3 owocolistków, z któ
rej powstaje trójkanciasty lub soczewkowaty

jednonasienny orzech.
U Rhynchosporoideae kłoski składają się tylko
z 2-3 przeważnie obupłciowych kwiatów z jed

ną górną, nieprzegrodzoną zalążnią o 2-3

znamionach.

Gatunki największej w Europie podrodziny
Caricoideae mają jednopłciowe kwiaty z - za
leżnie od płci - tylko trzema pręcikami albo
tylko z jedną zalążnią o 2-3 znamionach.

192

Gleby ze stagnująca wodą również w górach stan

Okwiat się nie wytworzył. Żeńskie kwiaty z ro
dzaju Carex są zamknięte w pęcherzyku, który
wywodzi się z przysadki kwiatowej. W nie
omawianym tu bliżej, spokrewnionym rodzaju
Kobresia znajduje się jeszcze otwarta przy
sadka.
U obu wspomnianych rodzajów żeńskie kwia
tostany tworzą kłosy, które składają się z jed-
nokwiatowych kłosków. Pochodzenie Wosków
od jednego kwiatu jest jeszcze rozpoznawalne
u niektórych gatunków po szczątkowej osi
kwiatostanowej.

Gatunki rodzaju Carex można podzielić na trzy
grupy według rozstawienia kwiatów męskich
i żeńskich:
Tak zwane turzyce „jednokłosowe" mają tylko

jeden kłos, składający się z kwiatów wyłącz

nie męskich lub tylko żeńskich albo u góry

z męskich a u dołu z żeńskich (rysunek). Do
tej grupy należą przedstawione tu gatunki od
turzycy Davalla (C. davalliana) do turzycy ską-
pokwiatowej (C. pauciflora) włącznie. U turzyc
„jednakokłosowych" - od turzycy strunowej

>ią siedliska dla licznych roślin łurzycowatych

(C. chordorrhiza) do turzycy dwubarwnej
(C. bicolor) - wszystkie kłosy są jednakowo
wykształcone, z kwiatami męskimi u góry
a żeńskimi u dołu lub na odwrót. Również
gatunki z mniej lub bardziej jednakowo
wykształconymi męskimi i żeńskimi ewentual
nie mieszanymi kłosami zaliczone są do grupy

turzyc „jednakokłosowych" (rysunek), np.
turzyca piaskowa (C. arenaria).
Turzyce „różnokłosowe" - od turzycy sztywnej

(C. elata) do C. serotina mają podobnie jak
„jednakokłosowe" wiele kłosów, jednak zawsze

tylko albo z kwiatami męskimi, albo żeńskimi.
Często rozwija się tylko jeden kłos męski, który
znajduje się najwyżej na roślinie i odbiega wy
glądem od żeńskich (rysunek). Tradycyjny
podział gatunków Carex zastosowany w naszej

książce nie odzwierciedla wprawdzie natural
nych stosunków pokrewieństwa, ale okazuje się
bardzo praktyczny przy oznaczaniu.

193

Sitowie leśne Scirpus sylvaticus

Wygląd: roślina trwała, wysokości 30 -120 cm,
z krótkimi pędami nadziemnymi. Kłącze z pod
ziemnymi rozłogami. Łodyga wzniesiona lub
zwisająca, ulistniona, w przekroju poprze
cznym tępo trójkanciasta, pusta, gładka lub
tylko pod kwiatostanem nieco szorstka. Liście
ustawione skrętolegle. Pochwy liściowe gó
rnych liści zielone, dolnych żółtozielone lub
brązowe. Blaszki liściowe trawiaste, zbiegają
ce się w trójkanciasty wierzchołek, szerokości
(4-) 8-18 mm, płaskie. Brzegi liścia i nerw
środkowy szorstkie. U podstawy wierzchołko
wego kwiatostanu odchodzą 1-3-liściowate
podsadki, wysokości kwiatostanu lub niewiele
wyższe. Kwiatostanem jest rozgałęziona roz-

Oczeret jeziorny Schoenoplectus lacustris

Wygląd: roślina trwała wysokości 50-400 cm.
Kłącze żółtobrązowe, czerwonobrązowe lub
ciemnoczerwone, daleko płożące się poziomo.
Łodyga wzniesiona lub nieco łukowato zgięta,
prawie zawsze bezlistna, na przekroju poprze
cznym walcowata, rzadko u góry słabo trój
kanciasta, gładka, ciemnozielona. Pochwy liś
ciowe bardzo długie. Blaszki liściowe rozwi
nięte przeważnie tylko u górnego liścia lub
u kilku górnych, długości 20-45 cm (liście za
nurzone długości do 150 cm), szerokości do
7 mm, rynienkowate, płaskie, gładkie lub na
brzegach szorstkie. Podsadka kwiatostanu sta
nowi przedłużenie łodygi, tak długa jak kwia

tostan lub krótsza. Kwiatostanem jest rozrzut-

1 9 4

rzutka, każda gałązka z 2-9 główkowato sku
pionymi Woskami. Kłoski czarnozielone, jajo

wate, długości 3-4 mm, 10-20 kwiatowe. Ple
wy jajowate, tępe, z krótkim szydlastym wierz
chołkiem i wystającym grzbietem, długości
2 mm, czarnozielone. Okrywy kwiatowe tak
długie jak owoc, składające się z 6 szczecinek
szorstkich na grzbiecie. Kwiaty z 3 pręcikami

i słupkiem o szyjce z 3 znamionami. Owoc ok.
1 mm długości, owalny lub odwrotnie jajowaty

z krótkim wierzchołkiem, żółtawobiały.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia, spora
dycznie do października.
Siedlisko: wilgotne, żyzne szuwary, łąki, olsy.
Rozmieszczenie: na półkuli północnej.
Uwagi: podobne jest sitowie korzenioczepne
(S. radicans), rzadki gatunek z długimi, zwis-
łymi i na wierzchołkach ukorzeniającymi się
pędami nadziemnymi, kioskami stojącymi po
jedynczo na długich szypułkach, plewkami bez
wystającego grzbietu i zaostrzonego wierz
chołka, i dłuższymi obrzeżeniami okryw kwia
towych.

ka, szerokości do 12 cm, gałązki rozrzutki
długości do 10 cm, o licznych, niekiedy głów
kowato skupionych Woskach. Kłoski jajowate
lub podłużne, długie 6-12 mm, szerokie 2-5
mm. Plewy okrągławe, na wierzchołku wycię

te, z krótkim szczeciniastym wyrostkiem, dłu
gości 4 mm i szerokości 3 mm (czerwo-
no)brązowe, z zielonym nerwem środkowym,
bez czerwonych brodawek lub tylko na środ
kowym nerwie. Okrywy kwiatowe tak długie
jak owoc lub krótsze, składające się z 4-6
szczecinek szorstkich na grzbiecie. Kwiaty
z 3 pręcikami i słupkiem z 3 znamionami.
Owoc długości 2-3 mm, szerokości 1,5-2 mm,
owalny lub odwrotnie jajowaty, z nasadzonym
ostrzem, żółtobrązowy lub szarobrązowy.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia, spora
dycznie do października.
Siedlisko: szuwary w wodach stojących lub
wolno płynących, eutroficznych.
Rozmieszczenie: na półkuli północnej.
Uwagi: tworzy szuwar oczeretowy i odgrywa
rolę przy lądowieniu zbiorników wodnych.

Schoenoplectus supinus

Wygląd: roślina jednoroczna,
wysokości 5-20 cm, tworząca
gęste darnie. Łodyga ścieląca
się lub wzniesiona, na przekro
ju poprzecznym owalna. Dolne

pochwy liściowe brązowe, gór
ne zielone. Blaszki liściowe
rozwinięte tylko u 1-2 górnych
liści, rynienkowate, długości do

4 cm, szerokości 0,5-1 mm.

Podsadka dłuższa od kwiato
stanu, stojąca w przedłużeniu

łodygi. Skupiona rozrzutka z 1-6 (-10) siedzący
mi Woskami. Kłoski wydłużone, długości 5-10
mm. Plewy jajowate, długości 2-3 mm, czerwo-
nobrązowe, z zielonym grzbietem, dolne z szor
stkim szydlastym wierzchołkiem. Okryw kwiato
wych brak lub w postaci nielicznych szczecin.
Po 3 pręciki i znamiona. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od czerwca do października.
Siedlisko: na miejscach wilgotnych, brzegach
stawów i małych jezior; tylko na nizinach.
Rozmieszczenie: na półkuli północnej, rzadki.

Oczeret Tabernemontana
Schoenoplectus tabemaemontani

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 50-150 cm. Kłącze żół-
tobrązowe, płożące się. Łody
ga wzniesiona lub pochylona,

przeważnie bezlistna, obła,
niebieskozielona lub szaro

zielona. Blaszki liściowe na

najwyższych pochwach, ry
nienkowate, płaskie. Podsa

dka tak długa jak kwiatostan
lub krótsza, stojąca w prze
dłużeniu łodygi. Kłoski liczne,

Plewy okrągławe, czerwonobrązowe

z zielonym nerwem środkowym, pokryte czer
wonymi brodawkami. Okrywy kwiatowe składa
jące się z 4-6 krótkich szczecin. 3 pręciki, 2 zna

miona. Owoc soczewkowaty długości 2-2,5 mm.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.

Siedlisko: w szuwarach w wodach stojących
lub powoli płynących; często zasolonych.
Rozmieszczenie: Europa (bez północnej Skan
dynawii), Azja, Afryka; sporadycznie.

skupione.

Sitowiec nadmorski Bulboschoenus maritimus

brzeg liścia

Wygląd: roślina trwała wysokości 30-150 cm.
Kłącze płożące się, z rozłogami zgrubiałymi
na końcach. Łodygi sztywno wzniesione lub
pochylone, ulistnione, ostro trójkanciaste, ku
górze dość szorstkie. Liście ustawione skręto-
legle. Pochwy liściowe górnych liści zielone,
dolnych brązowe (czarne). Blaszki liściowe
trawiaste, zwykle zwężone w długi, trójkancia
sty wierzchołek, szerokości 2-10 mm, płaskie.
Brzeg liścia i nerw środkowy na spodniej stro
nie szorstki ku górze. U nasady wierzchołko
wego kwiatostanu wyrastają 2-3 liściowate
podsadki, często znacznie przewyższające
kwiatostan. Kwiatostan w postaci rozrzutki lub
z powodu skróconych gałązek - główkowaty.

Kłoski siedzące, czerwonawe lub poczerniałe,

jajowate lub wydłużone, zaostrzone, duże,
długości 9-20 mm, wielokwiatowe, po 1-10 na

każdej gałązce rozrzutki. Plewy jajowate, dwu
wierzchołkowe z ością w wycięciu, ok. 7 mm
długości, brązowe. Okrywy kwiatowe (do 6)

dłuższe od owocu, składające się ze szczecin
szorstkich na grzbiecie. Kwiaty z 3 pręcikami

i jednym górnym słupkiem o szyjce z 3 zna
mionami. Owoc długości ok. 3 mm, odwrotnie

jajowaty, trójkanciasty, błyszcząco brązowy,
z krótkim wierzchołkiem.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia, czę
ściowo do października.
Siedlisko: na zalewanych, przeważnie zasolo
nych szlamach i glebach ilastych nad

brzegiem morza. W głębi lądu na solniskach,
nad brzegami jezior i rzek.
Rozmieszczenie: rozprzestrzeniony na całym

świecie, brak go tylko w Arktyce.
Uwagi: występuje tylko do ok. 600 m n.p.m.
Sitowiec rośnie płatowo w strefie lądowienia
słonych wód.

196

197

Ostrzew spłaszczony Blysmus compressus

Wygląd: roślina trwała wysokości 10-40 cm.
Kłącze płożące się. Łodyga wzniesiona lub
łukowato się wznosząca, ulistniona u nasady
lub do połowy, na przekroju okrągławo spłasz
czona, u góry tępo trójkanciasta, gładka lub
u góry nieco szorstka, zielona. Pochwy liścio
we brązowe. Blaszki liściowe przeważnie krót
sze od łodygi, trawiaste, schodzące się w trój-
kanciasty wierzchołek, szerokości 2-4 mm,
z wystającą linią grzbietową, na przekroju po
przecznym płaskie lub rynienkowate, zielone,
na brzegach szorstkie. U podstawy wierzchoł
kowego kwiatostanu wyrasta 1 liściowata pod-
sadka, zwykle wyraźnie przewyższająca kwia
tostan. Skupiony kłos długości 1-4 cm, 8-12
mm szerokości. Kłoski lancetowate, długości

4-10 mm, szerokości 2-3 mm, 5-12-kwiatowe,
czerwonobrązowe z plewiastą przysadką. Ple
wy podłużnie lancetowate, zaostrzone, 5-7-ne-
rwowe, ok. 4 mm długości, 2 mm szerokości,
czerwonobrązowe, z wąskim, zielonym wypu
kłym grzbietem i szklistym (hyalinowym) brze
giem. Okrywy kwiatowe dłuższe od owocu,
składające się z 3-6 szczecinek szorstkich na
grzbiecie. 3 pręciki, 2 znamiona. Owoc długo
ści ok. 2 mm, spłaszczony, odwrotnie jajowaty
lub prawie okrągły, błyszczący, kasztano-
wobrązowy, u góry zwężający się w długą
resztkę szyjki słupka.
Okres kwitnienia: od maja do września.
Siedlisko: podmokłe łąki, brzegi jezior, torfo
wiska źródliskowe; na mokrych, żyznych gle
bach, również na słonych łąkach.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie
i w Azji; niezbyt częsty.
Uwagi: podobny jest ostrzew rudy (B. rufus)
(*), roślina szarozielona, ma obłą łodygę, ry
nienkowate liście, kasztanowobrązowe plewy
i do 3 miękkich szczecinek okrywy kwiatowej.

Holoschoenus romanus

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 30-100 (-250) cm.
Płożące się kłącze. Łodyga
wzniesiona, okrągława, żło
bkowana. Dolne pochwy liś
ciowe bezblaszkowe. Blaszki
liściowe nitkowate, rynienko
wate, z jaśniejszym paskiem
na środku, na brzegach szor
stkie, szerokości 1-2 mm.
Kwiatostan z 1-2 podsadka-
mi, dolna przewyższa łodygę

i wystaje ponad kwiatostan. Rozrzutka, składa

się z 1-10 główek siedzących lub szypułkowych,
szerokości do 12 mm. Kłoski długości 2-4 mm.

Plewy jajowate, tępe, z nasadzonym wierzchoł
kiem, na zielonym wypukłym grzbiecie i po
brzegach orzęsione. Okryw kwiatowych brak. Po

2 pręciki i znamiona. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: brzegi wód, łąki bagienne.
Rozmieszczenie: Europa (z wyjątkiem pół
nocy), Azja, północna Afryka; w rozproszeniu.

Sitniczka szczecinowata Isolepis setacea

Wygląd: roślina jednoroczna
lub wieloletnia, wysokości
2-15 (-30) cm, tworząca dar
nie, z rozłogami. Łodyga
wzniesiona, nitkowata, pas
kowana, obła. Pochwy liś
ciowe czerwone, górne z pła
skimi lub rynienkowatymi gła
dkimi blaszkami szerokości
do 0,5 mm. Podsadka przewy
ższająca kwiatostan, długości

do 3 cm, stojąca na przedłużeniu łodygi. Kwia
tostan główkowaty, składa się z 1-4 siedzą
cych, jajowatych, długości 2-3 mm, 10-40-
-kwiatowych kłosków. Plewy wydłużone, zaos
trzone, czerwono brązowe lub zielone, z wy
stającym grzbietem. Brak szczecinek okrywy.
2(-3) pręciki, 3 znamiona. Owoc trójkanciasty,
długości 0,8 mm, brązowy.
Okres kwitnienia: od czerwca do października.
Siedlisko: wilgotne drogi leśne i brzegi wód;
na mokrych glebach gliniastych i torfiastych.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie.

198

Ponikło jajowate Eleocharis ovata

Polikło błotne Eleocharis palustris

Wygląd: roślina jednoroczna,
wysokości 4-40 cm, bez
rozłogów. Łodyga cienka,
miękka, wznosząca się, po
wysuszeniu drobno prążko
wana, na przekroju poprzecz
nym okrągława lub trochę
spłaszczona. Dolne pochwy
liściowe purpurowe, bez
blaszek liściowych. Kwiato
stan w postaci jednego,

wierzchołkowego, jajowatego, później wy
dłużonego, długości 2-8 mm, ok. 30-kwiatowe-
go kłoska. Plewy jajowate, tępe, długości

1,5-2 mm, brązowe, z białym brzegiem i zielo
nym nerwem środkowym, odpadające po doj
rzeniu. 5-7 szczecinek okrywy, dłuższych od

owocu, na grzbiecie szorstkich. 2-3 pręciki,
2 (-3) znamiona. Owoc ostro dwukanciasty,
długości 1mm, błyszcząco brązowy.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: brzegi stawów i jezior.
Rozmieszczenie: półkula północna; rzadko.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-60 (-100) cm. Kłącze
długie, podziemne, pełzające.
Łodyga sztywna, wzniesiona,
niebruzdkowana, okrągława,
gładka, niebieskozielona.

Pochwy liściowe brązowe lub

ciemnozielone, błyszczące.

Kłosek szczytowy, podłużny,

zaostrzony, 5-30 mm długo
ści, 20-70-kwiatowy. Plewy

podłużnie jajowate, tępe lub trochę zaostrzo
ne, długości 3-5 mm, blade lub brązowe z bia-
łożółtawym błoniastym brzegiem i zielonym
nerwem środkowym, nie odpadające. Brak
szczecinek okrywy lub po 3-4, przeważnie nie
co krótsze od owocu, na grzbiecie szorstkie.
3 pręciki, 2 (-3) znamiona. Owoc soczewkowa-

ty, długości do 1,8 mm, żółty lub brązowy.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia, częś
ciowo do października.
Siedlisko: szuwary, mokre łąki.

Rozmieszczenie: półkula północna; często.

Ponikło wielołodygowe
Eleocharis multicaulis

Wygląd: roślina trwała wy
sokości 5-50 cm, tworząca
gęste darnie. Łodyga wypros
towana lub ścieląca się, na
wierzchołku ukorzeniająca
się, cienka, podłużnie prążko
wana, obła, trawiastozielona.
Pochwy liściowe brązowe lub
czerwonawe. Jeden kłos
wierzchołkowy, podłużny, za
ostrzony, długości 5-14 mm,

7-30-kwiatowy. Plewy jajowate, tępe, dłuższe od
owocu, 3-4 mm długości, czerwonobrązowe
z błoniastym obrzeżeniem i zielonym nerwem
środkowym. 4-6 szczecinek okrywy, krótszych
lub nieco dłuższych od owocu, na grzbiecie
szorstkich. 3 pręciki, 3 znamiona. Owoc ostro
trójkanciasty, długości 2 mm, oliwkowobrązowy.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia, spora
dycznie w październiku.
Siedlisko: na glebach torfowych i szlamie.
Rozmieszczenie: zach. Europa i pn. Afryka.

klbii

Ponikło igłowate Eleocharis aciculatus

Wygląd: roślina trwała, rza
dko jednoroczna, wysokości
2-10 cm (zanurzona - 50 cm
długości), tworząca gęste
darnie, z cienkimi rozłogami.
Łodyga bardzo cienka, nit
kowata, bruzdkowana (3-)4-
-kanciasta, ciemnozielona.
Pochwy liściowe u nasady pu
rpurowe. Jeden kłos wierz
chołkowy, jajowaty lub wydłu

żony, zaostrzony, długości 2-4 (-7) mm,
2-8(-15)-kwiatowy. Plewy jajowato lanceto
wate, tępe, długości ok. 2 mm, brązowe, z bia
łym błoniastym obrzeżeniem i zielonym ner
wem środkowym. 0-4 szczecinek okrywy dłu
gości co najwyżej połowy długości owocu. Po
3 pręciki i znamiona. Owoc tępy, trójkanciasty,
długości 1 mm, z podłużnym żeberkowaniem.
Okres kwitnienia: od czerwca do października.
Siedlisko: brzegi jezior, starorzecza.
Rozprzestrzenienie: półkula północna, w roz
proszeniu.

200

201

Welnianka pochwowata Eriophowm vaginatum

Wygląd: Roślina trwata, wysokości 30-70 cm,
tworząca zbite darnie. Ktącze bez rozłogów.
Łodyga wzniesiona, ulistniona, na przekroju
poprzecznym walcowata, u góry tępo trójkan-
ciasta, gtadka, szarozielona. Pochwy liści ło
dygowych rozdęte (nazwa!). Blaszki szcze-
ciniaste, szerokości ok. 1 mm, na przekroju
poprzecznym rynienkowate lub trójkanciaste,

tępe, na brzegach szorstkie, szarozielone.

Blaszki górnych liści częściowo zredukowane.
Podsadki kwiatostanowe plewiaste, większe

od plew. Kwiatostan składający się z jedyne
go, szczytowego kłoska. Kłosek odwrotnie ja
jowaty lub wydłużony, w okresie kwitnienia
długości 1-3 cm, zawierający do 100 kwiatów.

Plewy lancetowate, długo zaostrzone, 1-ne-
rwowe, długości ok. 10 mm, z błoniastym brze

żkiem, srebrnoszare. Włoski okwiatu liczne,
długości do 2,5 cm, tworzące biały wełniasty
pióropusz, później odpadający z owocami. Po
3 pręciki i znamiona. Owoc ostro trójkanciasty
z krótkim wierzchołkiem, długości 2-3 mm,
ciemny, czerwonobrązowy.
Okres kwitnienia: od marca do maja, rzadko
w drugim okresie od lipca do września.
Siedlisko: torfowiska wysokie, niskie, wilgotne
wrzosowiska, torfowiska porośnięte sosną

i brzozą; na niezbyt ubogich, kwaśnych gle
bach torfowych.

Rozmieszczenie: prawie w całej Europie, Azji,
Ameryce Północnej; częsta lub w rozproszeniu.
Uwagi: roślina charakterystyczna dla torfowiska

wysokiego; blaszkami liściowymi rozpadającymi
się na włókna przyczynia się do budowy torfu.
Długie nici okrywy kwiatowej wszystkich gatun
ków wełnianek pozostają u podstawy dojrzałego
owocu i tworzą aparat lotny i pływający, przyda
tny dla rozprzestrzeniania owoców.

Eriophowm scheuchzeri

Wygląd: roślina trwała, wysokości 10-35 cm,
kłącze z długimi czerwonobrązowymi rozłoga
mi. Łodyga pojedyncza, wzniesiona, ulistniona
tylko w dolnej części, walcowata, gładka. Po
chwy dolnych liści brązowe lub ciemnobrązo
we, pochwa najwyższego liścia łodygowego
niezbyt wyraźnie rozdęta, blaszki liściowe gła
dkie, podobne jak u sitów, na przekroju po
przecznym rynienkowate. Najwyższy liść łody
gowy tylko z krótką ale wyraźną blaszką. Pod
sadki kwiatostanowe podobne do plew, jednak
większe. Kwiatostan składający się z jedyne
go, szczytowego, wzniesionego kłoska. Kłosek

szeroko odwrotnie jajowaty lub prawie kulisty,
w okresie kwitnienia długości do 0,5 cm, póź

niej do 3 cm, wielokwiatowy. Plewy wąsko
lancetowate, długo zaostrzone, błoniasto

obrzeżone, szarobrązowe. Włoski okrywy
kwiatowej liczne, długości do 3 cm, tworzące
wełnisty pióropusz, później odpadające z na
sieniem. Po 3 pręciki i znamiona słupka. Owoc
słabo trójkanciasty i zaostrzony, długości
2 mm, ciemnobrązowy.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: wysokogórskie mszary, brzegi je

zior i bagien; na mokrych, mniej lub bardziej

ubogich glebach torfowych.
Rozmieszczenie: Pireneje, Alpy, Karpaty, Ape
niny, północna i arktyczna Eurazja, Grenlan
dia, Ameryka Północna, jednak występuje tyl
ko w rozproszeniu i rzadko.
Uwagi: dzięki swym daleko w wodę sięgają

cym rozłogom gatunek ten w znacznym stop
niu przyczynia się do lądowienia wysokogórs
kich alpejskich jezior i stawków. W Alpach
znajdowany na wysokości 1500-2900 m n.p.m.

202

* „•

*HP

Wełnianka wąskolistna

Eriophowm angustifolium

Wygląd: roślina trwała wy
sokości 20-50 (-90) cm, lu-
źnodarniowa, z rozłogami.
Łodyga wzniesiona, walco
wata lub u góry tępo trójkan-
ciasta, gładka. Pochwa liścio
wa najwyższego liścia łody
gowego nieco rozdęta. Blasz
ki liściowe podłużne, ry-
nienkowate, z trójkanciastym
wierzchołkiem, na brzegach

szorstkie. Kwiatostan z 2 lisciowatymi podsad-
kami, składa się z 3-5 (-8) kłosków siedzących

lub na szypułkach, później zwisających. Kłoski

długości 10-22 mm, ok. 50-kwiatowe, z gładką
szypułą. Plewy zaostrzone, brązowe, błonias
to obrzeżone. Włoski okryw kwiatowych długo
ści ok. 4 cm. Owoc prawie oskrzydlony, trój-
kanciasty, długości 2-3 mm, brązowy.
Okres kwitnienia: od marca do maja.
Siedlisko: torfowiska niskie i przejściowe.
Rozmieszczenie: półkula północna.

Wełnianka szerokolistna

, Efiophorum latilolium

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 20-80 cm, gęstodar
niowa, bez rozłogów. Łodyga
wzniesiona, tępo trójkancia-
sta, gładka. Pochwa najwy
ższego liścia łodygowego nie
rozdęta. Blaszki liściowe
wąsko lancetowate, płaskie
lub słabo grzbieciste,
z trójkanciastym wierzchoł
kiem. Podsadki liściowate nie

przewyższają kwiatostanu. Kwiatostan składa
się z (2-) 4-12 kłosków siedzących lub na
szypułkach, pod koniec zwisłych. Kłoski długo
ści 6-10 mm, 15-30-kwiatowe, z szypułą na
grzbiecie szorstkoowłosioną. Plewy zaost
rzone, szarobrązowe, błoniasto obrzeżone.

Włoski okrywy kwiatowej długości do ok. 2,5
cm. Owoc tępo trójkanciasty, długości 3 mm.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: torfowiska niskie i źródliskowe.
Rozmieszczenie: Europa i Azja; rozproszona.

Wełnianka delikatna Eriophorum gracile Wełnianeczka alpejska Trichophorum alpinum

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-50 cm, luźnodar-
niowa, z rozłogami. Łodyga
wzniesiona lub podnosząca
się, tępo trójkanciasta. Po
chwy nie rozdęte. Blaszki liś

ciowe wydłużone, dolne płaskie, górne prawie
od podstawy trójkanciaste. Liściowate podsa
dki nie przewyższają kwiatostanu. Kwiatostan
z 2-4 (-5) Woskami siedzącymi lub na szypuł
kach, często prawie wzniesionych. Kłoski dłu
gości 5-10 mm, 12-30-kwiatowe, z szorstko
owłosioną szypułą. Plewy tępe, żółtobrązowe
lub czerwonobrązowe, błoniasto obrzeżone.
Nitki okrywy kwiatowej długości do 2,5 cm.
Owoc tępo trójkanciasty, długości 2-3 mm.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: torfowiska niskie, przejściowe i wy
sokie; na glebach torfowych, mokrych, umiar
kowanie kwaśnych.
Rozmieszczenie: północna, środkowa i (lokal
nie) południowa Europa, Syberia, Ameryka Pół
nocna Ameryka; w rozproszeniu lub rzadko.

^J U'/W kłącze

KW II \ [ | / PR

Wygląd: roślina trwała, wysokości 10-30 cm,
gęstodarniowa z rozłogami. Łodyga sztywno
wzniesiona, ostro trójkanciasta, bruzdkowana,
szarozielona, ku górze z szorstkimi kantami,
Pochwy najwyższych liści łodygowych zielone,
z krótkimi, na brzegach szorstkimi blaszkami
liściowymi. Podsadki kwiatostanu krótkie, po
dobne do plew. Kwiatostan składa się z jed
nego szczytowego, owalnego kłoska, długości
5-7 mm, 8^12-kwiatowego. Plewy jajowate, tę
pe, żółtobrązowe. 4-6 włosków okrywy kwiato
wej w okresie dojrzewania długości do 2,5 cm,
białe, pogięte. 3 pręciki, 3 znamiona. Owoc
trójkanciasty, długości 1-1,5 mm, brązowy.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: torfowiska wysokie i przejściowe.
Rozmieszczenie: półkulaa północna.

204

Wełnianeczka darniowa Trichophowm cespitosum

kłącze

Wygląd: roślina trwała wysokości MO cm,
tworząca bardzo gęste darnie. Kłącze bez roz
łogów. Łodyga wzniesiona lub skośnie zgięta
ku górze, w przekroju okrągława, gładka lub
słabo bruzdkowana. Pochwy dolnych liści zwy
kle bez blaszek liściowych, pochwa najwy
ższego liścia z blaszką krótką, rynienkowatą,
tępą, szerokości do 1 mm. Podsadki kwiato
stanu po 1-2, podobne do plew, tak długie jak
kwiatostan. Kwiatostan składający się z jedne
go, wzniesionego kłoska. Kłosek odwrotnie ja
jowaty, podłużny lub kulisty, długości 3-5 (-8)
mm, 3-20-kwiatowy. Plewy podłużnie lanceto
wate, zaostrzone, długości 3-4 mm, żółtobrą-
zowe lub czerwonobrązowe, z zielonym

grzbietem i błoniastym obrzeżeniem. 5-6
szczecinek okrywy, przeważnie wyraźnie dłuż
szych od owocu. Po 3 pręciki i znamiona.
Owoc spłaszczony, trójkanciasty, na wierzcho
łku zwężony, długości 1,5-2 mm, szarobrązo-
wy lub żółtobrązowy, matowy.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: na otwartych torfowiskach wyso
kich, mokrych wrzosowiskach i torfowiskach
źródliskowych, na brzegach wysokogórskich
jezior; na mokrych, mniej lub bardziej
ubogich, kwaśnych glebach torfowych.
Rozmieszczenie: szeroko rozprrzestrzeniona
na całym świecie; tylko w rozproszeniu.
Uwagi: wełnianeczka darnista często nie two
rzy płatów. Brak jej długich, białych włosków
okrywy kwiatostanu tak charakterystycznych
dla wełnianeczki alpejskiej i wełnianek. Gatu
nek pokrojem przypomina ponikło, w przeci
wieństwie jednak do niego ma wyraźną, choć
krótką blaszkę liściową przy najwyższej
pochwie.

Kloc wiechowata Cladium mańscus

Wygląd: roślina trwała wysokości 50-200
(-250) cm, tęga. Kłącze płożące się pod zie
mią, z rozłogami. Łodyga szarozielona, tęga,
ulistniona, pusta w środku, na przekroju okrą
gława lub tępo trójkanciasta. Liście ustawione
skrętolegle, długości do 2 m. Pochwy liściowe
brązowe lub prawie czarne, przeważnie silnie
siatkowata unerwione. Blaszki liściowe trawia
ste, tęgie, szerokości do 1,5 cm, na przekroju
poprzecznym w kształcie litery V, szarozielo
ne. Brzegi liścia i nerw środkowy na spodniej
stronie szorstkie z powodu skierowanych ku
górze małych, sztywnych szczecinek, ostro

tnące. Wierzchołek liścia zbiegający się
w sztywny, w przekroju trójkanciasty szczyt.

Podsadki kwiatostanu liściowate, dolna długa,
górna krótka, u nasady brązowe. Kwiatostan
złożony z 4-7 główek, z których każda składa
się z 3^15 jajowatych Wosków. Kłosek zawiera
kwiaty męskie, żeńskie i obupłciowe, a także
u nasady 2-5 płonne plewy. Kwiaty męskie

o 2 (-3) pręcikach, obupłciowe z 2 (-3) pręci
kami i słupkiem górnym o szyjce z 3 znamio
nami. Owoc długości ok. 3-3,5 mm, jajowaty,

błyszczący ciemnobrązowy, pękający.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.

Siedlisko: na glebach powstałych z mułu, żyz

nych, zwykle zasobnych w wapń, w strefie
lądowienia stawów i jezior, częściowo za pa

sem trzcin, w zagłębieniach torfowiska niskie
go i w rowach z wodą.
Rozmieszczenie: rozprzestrzeniona na całym
świecie na odpowiednich siedliskach; jednak
że występuje w rozproszeniu i rzadko.
Uwagi: z powodu osuszania siedlisk tego ga
tunku jest on coraz rzadsza. Na ogół kwitnie
tylko na nizinach, a nawet i tam nie tworzy
kwiatów, gdy pogarszają się warunki życia.

206

;

j Turzycowatt

207

Cibora brunatna Cyperus fuscus

Wygląd: roślina jednoroczna,
wysokości 2-20 (-45) cm, gęs-
todarniowa. Korzenie czar-

noczerwone. Łodyga wznie
siona, ostro trójkanciasta,
z 2-3 płaskimi, gładkimi lub
u góry nieco szorstkimi liśćmi
łodygowymi. Podsadki kwia

tostanowe odstające, liścio-
wate, dłuższe od kwiatostanu.

Kwiatostan rozpierzchły, ga

łązki rozrzutki z jednym lub

licznymi główkowato skupionymi Woskami.
Kłoski wydłużone, spłaszczone bocznie,
długości do 10 mm, 5-20-kwiatowe. Plewy ja
jowate, tępe, czarnobrązowe z zielonym wy
stającym grzbietem. 2 pręciki, 3 znamiona.
Owoc ostro trójkanciasty, ok. 3 mm długości,

jasnożółtobrązowy.

Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: brzegi starorzeczy i jezior, obrzeża
bagien. Na glebach aluwialnych.
Rozmieszczenie: półkula północna.

Cibora żółta
Cyperus flavescens

Wygląd: roślina jednoroczna,
wysokości 1-30 cm, gęstodar-

niowa. Korzenie żółtobrązo-
we. Łodyga wzniesiona, tępo

trójkanciasta z 2-3 rynien-
kowatymi, gładkimi liśćmi
łodygowymi o wystającym
grzbiecie. Podsadki odstają
ce, liściowate, dłuższe od
kwiatostanu. Kwiatostan
w postaci główkowatej roz

rzutki z 2 lub wieloma Woskami. Kłoski wy
dłużone, długości do 12 mm, z boków spłasz
czone, 5-25-kwiatowe. Plewy szeroko jajowa
te, zaostrzone, żółtawe, z zielonym grzbietem.
3 pręciki, 2 znamiona. Owoc soczewkowato
spłaszczony, 1-3 mm długi, ciemnobrązowy.
Okres kwitnienia: od lipca do października.
Siedlisko: brzegi wód, drogi; na żyznych gle
bach piaszczystych i gliniastych.
Rozmieszczenie: w tropikalnychi umiarko
wanych strefach Ziemi; w rozproszeniu.

Cyperus capitatus

Cypems escuhn

Wygląd: roślina trwała wysokości 10-50 cm.
Kłącze grube, pokryte łuskami, długie, pełza
jące. Korzenie pokryte włoskami. Łodyga po
jedyncza, szarozielona, żłobkowana, u podsta
wy ulistniona, na przekroju poprzecznym
okrągława lub tępo trójkanciasta. Liście szero
kości 1-6 mm, rynienkowate, z wystającym
nerwem, na brzegach szorstkie i podwinięte,
szarozielone. 3 (-6) liściowatych podsadek
kwiatostanowych, dłuższych od kwiatostanu,
rynienkowatych, u podstawy rozszerzonych

i często czerwonawych, długości do 15 cm,

łukowato zgiętych ku dołowi. Kwiatostan
szczytowy, siedzący, gęsto główkowato
skupiony, 15-30 mm szerokości, z bardzo gęs

to ustawionymi Woskami. Kłoski podłużnie lan
cetowate, długości 8-20 mm, 4-12-kwiatowe.
Osie Wosków bez skrzydełek. Plewy grzbieciste,
szeroko lancetowate, czerwonobrunatne, 5-8
mm długości, nagle zwężające się w sztywny
wierzchołek długości 1-3 mm, białoobrzeżone.
Kwiaty obupłciowe, z 3 pręcikami i jednym słup
kiem górnym o szyjce nie rozszerzonej u pod
stawy, zakończonej 3 znamionami. Owoc owal

nie wydłużony, trójkanciasty, krótszy od plew,

żółtobrązowy lub szarobrązowy.
Okres kwitnienia: od kwietnia do sierpnia.
Siedlisko: na piaszczystym brzegu morskim i na
wydmach.
Rozmieszczenie: wyspy Kanaryjskie, kraje śród
ziemnomorskie; rozprzestrzeniony.
Uwagi: rodzaj Cyperus (cibora) obejmuje około
600 gatunków, Wóre występują przeważnie w kli

macie tropikalnym i subtropikalnym. Cibory są
roślinami nadbrzeżnymi i bagiennymi. Cyperus
capitatus, wyróżnia się główkowato skupionym
kwiatostanem. Bulwki Cyperus esculentus służą
do wyrobu napoju orzeźwiającego.

208

Marzyca czarniawa Schoenus nigricans

Wygląd: roślina trwata, wyso
kości 10-60 cm, gęstodar-

niowa. Łodyga sztywno

wzniesiona, okrągtawa,
u podstawy ulistniona, niebie-
skozielona lub szarozielona.
Pochwy liściowe dtugie, czar-

nobrązowe lub żóttobrązowe,
błyszczące. Liście szczeci-
nowate, długości do 2/3 łody
gi, bardzo wąskie, szorstkie.

Podsadki 2, dolna wyraźnie przewyższa kwia
tostan. Kwiatostan szczytowy, składa się
z 5-10 (-20) krótkoszypułkowych kłosków, ze
branych w główki. Kłoski lancetowate, 8-10
(-12) mm długości, 2-3 (-7) kwiatowe. Kwiaty
obupłciowe, górne częściowo męskie, z 1-6
krótkimi, owłosionymi, brązowawymi szcze

cinkami okrywy. Szczecinki wyraźnie krótsze
od owocu. Plewy ustawione w 2 szeregach,

lancetowate, zaostrzone, silnie grzbieciste, na
grzbiecie szorstkie, czarnobrązowe, 5-7 mm

długości. Po 3 pręciki i znamiona. Szyjka słup

ka u podstawy zgrubiała. Owoc tępo trójkan-
ciasty, do 1,5 mm długości, biały.
Okres kwitnienia: od maja do lipca, sporadycz
nie do października.
Siedlisko: torfowiska niskie, brzegi wóg, zaba-
gnione łąki; na mokrych, bardziej lub mniej
gliniastych, zasobnych w wapń tufach wulkani
cznych lub glebach torfowych.
Rozmieszczenie: środkowa i południowa Euro
pa (na północy sięga do Szkocji i południowej
Skandynawii), południowo-zachodnia i central
na Azja, północna i południowa Afryka i Ame
ryka Północna (w różnych odmianach); w roz
proszeniu.
Uwagi: z ok. 95 znanych gatunków rodzaju
Schoenus dwa są rodzime w Europie: marzy
ca czarniawa i ruda. Często występują razem
z wełnianką szerokolistną na torfowiskach nis
kich, w których marzyca czarniawa jest gatun
kiem torfotworczym. W niektórych miejscach
nierzadko zdarzają się mieszańce między
oboma gatunkami marzycy.

Marzyca ruda Schoenus fenugineus

KW / /K Wygląd: roślina trwała, wyso-

Mt^k '

<ości 1

"~^

5 cm

' 9?

stoc

/ K M \ | niowa. Łodyga wzniesiona,

f H ł i l f

o k r

3 9

| a w a

' gładka, u pod

stawy ulistniona. Dolne po
chwy liściowe ciemnoczer-
wonobrązowe. Liście szczeci-
nowate, krótsze od łodygi, ba
rdzo wąskie. Podsadka długo

ści kwiatostanu lub dłuższa.

' OL Kwiatostan z 2 (-3) krótkoszy-

pułkowymi Woskami, zebranymi w główki. Kło
ski lancetowate, 8-10mm długości, 2-3-kwiato-
we. Plewy lancetowate, zaostrzone, o wyraź
nym grzbiecie. Grzbiet gładki lub szorstki, cie-
mnoczerwonobrązowy, biało obrzeżony. Po

3 pręciki i znamiona. Owoc trójkanciasty, ok.

1 mm długości, białawo połyskujący.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.

Siedlisko: żyzne, zwykle ubogie w wapń tor
fowiska źródliskowe i niskie.
Rozmieszczenie: Europa (z wyjątkiem połu
dnia); dość rzadko.

Przegiełka brunatna
Rhynchospora fusca

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 8-30 (45) cm, luźnodar-
niowa, z długimi rozłogami.
Łodyga wzniesiona, trójkan-
ciasta, ulistniona. Pochwy liś
ciowe jasnobrązowe. Blaszki
liściowe rynienkowate, do 1,5
mm szerokości, na wierzchoł
ku szorstkie. Podsadki liś-
ciowate, przewyższające
kwiatostan. Kwiatostan zło

żony z 2(-3) rozrzutek na szypułkach, główko
wato skupionych. Kłoski siedzące, długości
4-6 mm, 2-3-kwiatowe. Plewy jajowate lub
lancetowate, brązowe, żółte lub czerwonobrą-
zowe, błoniasto obrzeżone. 4-6 szczecinek
okrywy kwiatowej, dłuższych od owocu. 3 prę
ciki, 2 znamiona. Owoc 1-1,5 mm długości,
czerwonobrązowy z dzióbkiem.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: torfowiska przejściowe i wysokie.
Rozmieszczenie: pn. i zach. Europa; rzadko.

210

Turzycowate

i I

V.:

'/I

211

Przegiełka biała Rhynchospora alba

Wygląd: roślina trwała, 10-40 (-65) cm wyso
kości, luźnodarniowa, z cebulkami zimują
cymi. Kłącze bez rozłogów lub tylko z krótkimi
rozłogami. Łodyga wzniesiona, ulistniona, na
przekroju trójkanciasta, u góry szorstka.
Pochwy liściowe żółtobrązowe, najniższe bez
blaszek liśiowych. Blaszki równowąskie, płas
kie lub rynienkowate, do 2 mm szerokości, na
brzegach i na wierzchołku nieco szorstkie.
Podsadki liściowate długości równej kwia
tostanowi lub trochę dłuższe. Kwiatostan
z wielu długoszypułkowych, główkowato
zebranych rozrzutek składających się z 2-5
Wosków o krótkich szypułkach. Kłoski jajowate
lub wydłużone, zaostrzone, okrągławe, 4-5

mm długości. W kłosku znajdują się 2-3 obu-
płciowe kwiaty i 2-3 płonne plewy u nasady.
Plewy jajowato-lancetowate, z kolcowatym
wierzchołkiem, początkowo śnieżnobiałe, póź
niej nieco czerwonawe. 9-13 szczecinek okry
wy kwiatowej krótszych od owocu, u nasady
z długimi włoskowatymi rzęskami, jasnobrązo-
we. Po 2 pręciki i znamiona. Owoc soczew-
kowato spłaszczony, z ostrymi brzegami, 1,5-2
mm długości, jasnobrązowy, z dzióbkiem po

wstałym z pozostającej podstawy szyjki.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: ubogie w wapń torfowiska wysokie,
przejściowe i mokre wrzosowiska; na mok

rych, często nieporośniętych, mało zasobnych
glebach torfowych.

Rozmieszczenie: prawie w całej Europie (brak

jedynie na najdalszej północy i południu),
w Azji i Ameryce Północnej; w rozproszeniu.

Uwagi: dolna część szyjki słupka tworzy na
owocu dzióbkowaty wyrostek. Przegiełkę białą
można znaleźć częściej niż brązową. Oba ga
tunki nierzadko występują razem.

Elyna myoswoides

Wygląd: roślina trwała, 5-20 cm wysokości,
gęstodarniowa, ze sztywnym kłączem. Łodyga
sztywno wzniesiona, na przekroju okrągława

lub tępo trójkanciasta, gładka, tylko u podsta

wy ulistniona. Pochwy liściowe brunatnożółte,
błyszczące, rozpadające się na włókna, dolne
bez blaszek. Blaszki liściowe szczeciniaste,
rynienkowate, sztywno wzniesione, do 1,5 mm
szerokości, długości łodygi lub trochę dłuższe,
na brzegach szorstkie. Kwiatostan w postaci
jednego, wąskiego, wierzchołkowego kłosa do
2,5 cm długości, o 10-20 Woskach. Kłoski z ja

jowatymi lub lancetowatymi, do 5 mm długo
ści, brązowymi, biało obrzeżonymi plewami.
Wierzchołkowy kłosek zawiera wiele męskich

kwiatów. Boczne kłoski składają się z jednego
dolnego kwiatu żeńskiego i jednego szczyto
wego męskiego. Przysadka kwiatu żeńskiego
zrośnięta u podstawy, obejmuje rurkowato
oba kwiaty w kłosku. Męskie kwiaty z 3 pręci
kami, żeńskie z górnym słupkiem, na którym
znajduje się szyjka o 3 znamionach. Owoc
niezupełnie zamknięty przez przysadkę, ko
lczasto zaostrzony, trójkanciasty, do 2,5 cm
długości, brązowy.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia, rza
dko do października.
Siedlisko: murawy wysokogórskie na wy

stawionych na wiatr graniach.
Rozmieszczenie: holarktyczne, w piętrze
alpejskim; w rozproszeniu.
Uwagi: podobna jest kobrezja turzycowata
(Kobresia simpliciuscula), która preferuje mok

re miejsca w piętrze alpejskim i ma krótsze
liście, matowe pochwy liściowe, zawsze
zawierające blaszki liściowe oraz 4-10-wierz-

chołkowe kłosy, składające się z wielu 1-kwia-
towych Wosków.

212

213

Turzyca Davalla Carex davalliana

O ¥ ¥ p

Wygląd: roślina trwała, 10-40 (50) cm wysoko
ści, gęstokępkowa, bez rozłogów. Łodyga
sztywno wzniesiona, u podstawy z włóknistymi
resztkami liści, ku górze przeważnie szorstka,
na przekroju okrągtawa lub niewyraźnie trój-
kanciasta. Pochwy liściowe ciemnobrązowe.
Blaszki liściowe ciemnozielone, krótsze od ło
dygi, ok. 0,5 mm szerokości, nitkowate, na
brzegach szorstkie, na przekroju tępo trójkan
ciaste. Roślina dwupienna. Kwiatostan w po
staci jednego, wierzchołkowego kłosa. Kłosy
męskie do 2 cm długości, ok. 2 mm szeroko
ści. Plewy kwiatów męskich lancetowato zaos
trzone, żółtobrązowe, z rąbkiem hyalinowym.
Kwiaty męskie z 3 pręcikami. Kłosy żeńskie

luźnokwiatowe, do 1,5 cm długości, 4 mm sze
rokości. Plewy kwiatów żeńskich jajowate, za
ostrzone, ciemnobrązowe, z jasnobrązowym
rąbkiem. Kwiaty żeńskie z jednym słupkiem
o dwóch znamionach. Pęcherzyki dłuższe od
plew, brązowe, 3-4 mm długości, z długim
dzióbkiem, początkowo wzniesione, później

zgięte, częściowo z wierzchołkiem skiero
wanym skośnie do dołu. Owoc w zarysie jajo
waty, soczewkowato spłaszczony.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: torfowiska niskie i żródliskowe, na
brzegach małych cieków wodnych; na glebach
z wodą stagnującą i podciekającą, żyznych,
z zawartością wapnia w podłożu.

Rozmieszczenie: Europa, Azja Mniejsza (brak
w północnej Europie i na Wyspach Brytyj

skich); rzadka.

Uwagi: podobna jest turzyca dwupienna (C.
dioica), ta jednak nie tworzy rozłogów. Poza

tym łodyga i liście są przeważnie gładkie,
pęcherzyki początkowo mniej lub bardziej
wzniesione, później poziomo odstające.

Turzyca skalna Carex rupestris *

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 5-15 cm, tworząca dar

nie, z podziemymi rozłogami.

Łodyga wzniesiona, tępo trój-
kanciasta. Starsze pochwy li
ściowe czerwono brązowe.
Blaszki 1-2 mm szerokości,
płaskie lub z grzbietem, po
brzegach szorstkie, sztywne,
na wierzchołku łukowato
zgięte. Roślina jednopienna.
Kwiatostan z jednym wąskim

kłosem wierzchołkowym długości 10-15 mm.
Górne kwiaty w kłosie męskie, dolne (3-6) żeńs
kie. Plewy kwiatów żeńskich jajowate, tępe, 3,5
mm długości, czerwonobrązowe. Pęcherzyki
krótsze od plew, jajowate, tępo trójkanciaste,
z bardzo krótkim dzióbkiem, 2,5-4 mm długości,
słabo unerwione, zielone lub brązowe. Słupek
o 3 znamionach. Owoc trójkanciasty.

Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: naskalne murawy piętra alpejskiego.
Rozmieszczenie: holarktyczna; rzadka.

Turzyca pchla Carex pulicans

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 5-35 cm, luźno murawo-
wa. Łodyga wzniesiona lub
wznosząca się, trójkanciasta,
gładka, w podłużne paski. Po
chwy liściowe rdzawobrązo-
we lub jasnobrązowe. Blaszki
liściowe sztywne, szczeci-
niaste, nieco rynienkowate,
ok. 0,5 mm szerokości, tra-
wiastozielone, błyszczące.
Kwiatostan z jednym szczyto

wym kłosem długości 10-20 mm. Kłos u dołu
z 5-10 kwiatami żeńskimi, u góry z męskimi.
Plewy rdzawobrązowe, z zielonym grzbietem,
u góry błoniasto obrzeżone. Pęcherzyki dłuż
sze od plew, 4-5 mm długości, odstające lub
zbite, brązowe, gładkie, pozbawione nerwów.
Słupek z 2 znamionami. Owoc szarobrązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: zabagnione łąki, torfowiska.
Rozmieszczenie: Europa (z wyjątkiem skrajnej
północy i południa); w rozproszeniu.

214

215

Turzyca skąpokwiatowa Carex pauciflore

Turzyca strunowa Carex chordorrhiza

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości 5-20 cm, z nadziemny

mi rozłogami. Łodyga wznie

siona, u podstawy ulistniona,
gładka, tępo trójkanciasta.
Pochwy liściowe brązowe. Bla
szki liściowe do 1 mm szeroko
ści, równowąskie, słabo ry-
nienkowate. Roślina jedno-
pienna. Kwiatostanem jest
jedyny szczytowy kłos długości
0,5-1 cm, u góry z 1-3 męskimi

kwiatami, u dołu z 2-5 żeńskimi. Plewy jajowate
lub wydłużone, jasnobrązowe, z zielonym
grzbietem i białymi brzegami, szybko odpadają
ce. Pęcherzyki dłuższe od plew, po dojrzeniu
słomiastożółte, długości 6-7 mm, z dzióbkiem
zaostrzone, gładkie.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: wilgotne wrzosowiska, torfowiska
przejściowe i wysokie; na kwaśnych, ubogich
glebach torfowych.
Rozmieszczenie: półkula pin.: rozproszona.

Wygląd: roślina trwała, wyso

kości 5-15 (-30) cm, z długimi
nadziemnymi rozłogami, na
wierzchołku których wyrasta
kwitnąca łodyga. Łodyga
wzniesiona, okrągława lub

słabo trójkanciasta, gładka.
Pochwy liściowe brązowe.

Blaszki liściowe sztywne,
zaostrzone, płaskie lub ry-
nienkowate, do 1,5 mm szero-

Kwiatostan bez podsadki, 10-15 mm

długości, składający się z 3-5 główkowato
skupionych kłosów. Kłosy u dołu z kwiatami
męskimi, u góry żeńskimi. Plewy brązowe,
biało obrzeżone. Pęcherzyki niewiele dłuższe
od plew, szeroko jajowate, brązowe, na brze
gach gładkie, z dzióbkiem o dwóch ząbkach.
Słupek z 2 znamionami. Owoc brązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: torfowiska przejściowe: w zagłębie
niach i na pływającym kożuchu (ple).
Rozmieszczenie: holarktyczna; rzadka.

kości.

Turzyca piaskowa Carex arenaria

Wygląd: roślina trwała, 15-60

(-75) cm wysokości, z daleko
sięgającymi, częściowo roz
gałęzionymi rozłogami, po
krytymi przez brązowe, rozło

żone na włókna liście od
ziomkowe. Łodyga wzniesio

na, później zwieszona, na
przekroju ostro trójkanciasta,
u góry szorstka, tak długa jak
liście. Pochwy liściowe brązo-

Blaszki liściowe sztywne, rynienkowate,

mm szerokości, Kwiatostan kłosowaty

przeważnie pochylony, 3-6 cm długości, skła
dający się z 4-16 jajowatych kłosów, długość
ok. 1 cm. Kłosy dolne z kwiatami żeńskimi
środkowe u nasady z żeńskimi, u góry z męs
kimi, górny kłos tylko z kwiatami męskimi
Plewy wąskie, jajowato lancetowate, zaostrzo
ne, żółtawe. Męskie kwiaty z 3 pręcikami
Kwiaty żeńskie ze słupkiem o 3 znamionach
Pęcherzyki nieco dłuższe od plew, 4-5 mm
długości, płasko stożkowate, z szerokimi

we.
2-4

skrzydełkami na brzegach, z dzióbkiem, źółto-

brązowe. Owoc jajowaty, żółtobrązowy i błysz
czący.
Okres kwitnienia: od maja do października.
Siedlisko: miejsca piaszczyste, szczególnie na
nie zarośniętych wydmach, ale także w lasach

sosnowych i na wrzosowiskach; na suchych,
luźnych, kwaśnych glebach piaszczystych.

Rozmieszczenie: północna, zachodnia i środ
kowa Europa, zawleczony do Ameryki Północ
nej, szczególnie na wybrzeżach, niekiedy rów
nież w głębi lądu; w rozproszeniu.

Uwagi: turzyca piaskowa jest nadmorską roś
liną pionierską, która swymi bardzo długimi
rozłogami przyczynia się do utrwalania wydm.
Na podobnych siedliskach spotkać można tak
że turzycę wyciągniętą (Carex extensa), która
jednak nie daje rozłogów i woli gleby bardziej
zwięzłe i bardziej wilgotne.

216

217

Turzyca Reichenbacha Carex reichenbdchii Turzyca dwustronna Carex disticha

Wygląd: roślina trwała, 30-50
(90) cm wysokości, z długim
rozłogami. Łodyga wyprosto
wana, później łukowato powy
ginana, ostro trójkanciasta
ku górze szorstka. Pochwy li
ściowe jasnobrązowe. Blaszki
liściowe płaskie szerokości
2-3 mm. Kwiatostan ktosowa
ty ze szczecinowatą podsa-

PR o dką, 3-5 cm długości, złożo

ny z 5-12-jajowatych, częściowo pokrzywio
nych kłosów. Kłosy zwykle u nasady z kwiata
mi męskimi, u z góry żeńskimi. Plewy lanceto
wate, zaostrzone, rdzawobrązowe lub w kolo
rze słomy. Pęcherzyki trochę krótsze od plew,
ok. 5 mm długości, lancetowate, zielone, ze
skrzydełkami i dzióbkiem o dwu ząbkach. Słu
pek z 2 znamionami, owoc żółtobrązowy.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.

Siedlisko: świetliste, suche lasy sosnowe.
Rozmieszczenie: Holandia, Belgia, Francja,

Niemcy, spotykana także w Polsce; rzadko.

Wygląd: roślina trwała, (15-)

30-60 (-100) cm wysokości,
z długimi podziemnymi rozło
gami. Łodyga wzniesiona, do
połowy ulistniona, u góry ost
ro trójkanciasta, szorstka. Po
chwy liściowe brązowe.
Blaszki liściowe na brzegach
ostre, płaskie lub rynienkowa-
te, 2-4 mm szerokości. Kwia
tostan ktosowaty, 3-7 cm dłu

gości, składający się z ponad 20 ktosów. Dol
ne i górne kłosy przeważnie wyłącznie z kwia
tami żeńskimi, środkowe z męskimi. Plewy
zaostrzone, żółtobrązowe. Pęcherzyki nie
wiele dłuższe od plew, jajowate, brązowe,
prawie bez skrzydełek, prawie bez szypułek,
z dzióbkiem o dwóch ząbkach. Słupek z 2 zna
mionami. Owoc oliwkowozielony lub brązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: zabagnione łąki i brzegi wód.
Rozmieszczenie: północna, zachodnia i środ
kowa Europa; w rozproszeniu.

Turzyca drżączkowata Carex brizoides

KW PR

Wygląd: roślina trwała, 25-60 (-100 cm) wyso
kości. Kłącze długie, płożące się. Łodyga po
czątkowo wzniesiona, później łukowato wygię
ta, wiotka, u góry szorstka, na przekroju ostro
trójkanciasta, w okresie kwitnienia przeważnie
krótsza od liści, u podstawy objęta jasnobrą-
zowymi bezlistnymi pochwami. Blaszki liścio
we trawiastozielone, zasostrzone, wiotkie,
często zwisające, 1,5-3 mm szerokości, płas
kie lub rynienkowate, na brzegach i nerwie
środkowym szorstkie. Kwiatostan ktosowaty,
2-4 cm długości, składający się z 4-8 (-16)
mniej lub bardziej gęsto ustawionych ktosów.

Wszystkie ktosy jednakowe, 8-9 mm długości,

przeważnie trochę skrzywione, u podstawy

z kwiatami męskimi, u góry z żeńskimi. Plewy
wąsko wydłużone lub jajowate, dość tępe, 1,5
mm szerokości, biatawo połyskujące, z zielo
nym grzbietem, później żółtawe. Kwiaty męs
kie z 3 pręcikami, żeńskie ze słupkiem
o 2 znamionach. Pęcherzyki zielone lub żół
tawe, wąsko lancetowate, odstające, wyraźnie
dtuższe od plew, 3(-4) mm długości, 1 mm

szerokości, silnie ścieśnione, z dzióbkiem, do
wierzchołka wąsko oskrzydlone, niewyraźnie

unerwione. Owoc wydłużony lub jajowaty, pła

ski, długości do 2 mm, ok.1 mm szerokości.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: wilgotne lasy liściaste, olsy, brzegi

lasów i polany; na glebach z wodą stagnującą
lub podsiąkającą.
Rozmieszczenie: w środkowej i zachodniej Eu
ropie; występuje sporadycznie lub często.
Uwagi: turzyca drżączkowata występuje
niekiedy płatami. Niegdyś używano jej w tapi-

cerce jako „trawy morskiej" zamiast prawdzi
wej zostery morskiej (Zostera marina) do wy

pełniania materaców i wyściełania mebli.

218

£ Turzycowate

hł\

Mi*

•HI

219

Camx cunata

Carex cunula

Wygląd: roślina trwała, 30-60
cm wysokości, z rozłogami.
Łodyga wzniesiona lub łu
kowato wygięta, tępo trój-
kanciasta. Pochwy liściowe
jasnobrązowe. Blaszki liś
ciowe płaskie, wiotkie, 1-2
mm szerokości, tak długie jak
łodyga. Kwiatostan kłosowa-
ty, 1,5-3 cm długości, złożony
z 3-7-jajowatych kłosów.
Kłosy u nasady z kwiatami

męskimi, u góry z żeńskimi. Plewy jasnobrą

zowe z zielonym grzbietem. Pęcherzyki dłuż
sze od plew, w górnej połowie oskrzydlone,
2-3 mm długości, zielone lub jasnobrązowe,
zwykle zwężające się w dwuząbkowy dzióbek.
Słupek z 2 znamionami, owoc brązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: w świetlistych lasach liściastych, na
brzegach lasów i na półsuchych murawach.
Rozmieszczenie: środkowa Europa, Słowacja,
Siedmiogród; rzadko.

Wygląd: roślina trwała, wy-
skości 5-30 cm, gęstodarnio-
wa, u podstawy z płaszczem
zeszłorocznych liści. Łodyga
przeważnie pokrzywiona, u
podstawy ulistniona, trójkan-
ciasta, gładka. Dolne pochwy
liściowe żółtobrązowe. Blaszki
liściowe szczeciniaste, na wie
rzchołku, przeważnie obuma
rłym, pokrzywione, 1,5-2,5 mm
szer. Kwiatostan główkowaty,

1-2 cm dł„ złożony z 5-6 kłosów. Kłosy u nasa

dy z kwiatami żeńskimi, u góry z męskimi. Ple
wy tępe, na wierzchołku szczeciniaste, brązowe,
z zielonym grzbietem. Pęcherzyki 5^B mm dł.,
żółtawozielone lub brązowe, z dwoma wystają
cymi krawędziami i długim dwuząbkowym dzió
bkiem. Oś kłoska wystająca z pęcherzyka. Słu
pek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: murawy i piarżyska; piętro alpejskie.
Rozmieszczenie: góry Europy; często.

Carex baldensis

Wygląd: Roślina trwała, 10-40 cm wysokości.

Kłącze tworzące luźniejsze lub gęste darnie.

Łodyga sztywno wzniesiona, tylko u podstawy

ulistniona, gładka, na przekroju niewyraźnie

trójkanciasta. Liście szarozielone, ścieśnione,
zarówno krótsze jak i dłuższe od łodygi, 2-4

mm szerokości, płaskie lub złożone fatdowato,
na brzegach szorstkie, na wierzchołku zwinię

te. U nasady kwiatostanu odchodzi 2-5 liścio-
watych, do 5 cm długości, poziomo odstają
cych podsadek kwiatostanowych. Kwiatostan
główkowaty, do 1,5 cm długości, o średnicy do
2,5 cm, składający się z 3-9 gęsto stłoczonych
kłosów. Wszystkie kłosy jednakowe, białawe,
do ok. 1cm długości, 4 mm szerokości, jajo

wate, wielokwiatowe, u nasady z kwiatami
żeńskimi, u góry z męskimi. Plewy podługowa-
to-trójkątne lub jajowate, przeważnie zaost
rzone, białawe z zielonym grzbietem, 3-ner-
wowe. Męskie kwiaty z 3 pylnikami, żeńskie
z jednym słupkiem o 3 znamionach. Pęcherzy
ki ciemnobrązowe, wydłużone, tępe, trój-
kanciaste, 4-5 mm długości, bez dzióbka, du
żo krótsze od plew, wielonerwowe. Przedłużo
na oś kłoska wystaje niekiedy z pęcherzyka.
Owoc w zarysie jajowaty, ostro trójkanciasty
z zaklęśniętymi ściankami bocznymi.

Okres kwitnienia: od (maja) czerwca do sierp

nia.
Siedlisko: słoneczne kamieniste murawy, na
piargach wapiennych lub dolomitowych na ka
mienistych, suchych zboczach w piętrze sub-
alpejskim.
Rozmieszczenie: dość rozprzestrzeniona

w południowych Alpach, również, choć rzadko,
w centralnych i północnych Alpach.
Uwagi: rośliny te, jako jedyne z turzyc, bywają
niekiedy zapylane przez chrząszcze.

220

Carex otrubae

Wygląd: roślina trwała, 30-60 cm wysokości.
Kłącze silne, tworzące gęste darnie. Łodyga

mocna, sztywno wzniesiona, u podstawy oto

czona jasnobrązowymi nie rozpadającymi się
pochwami liściowymi, na przekroju ostro trój-
kanciasta, ku górze ostra na kantach. Blaszki
liściowe przeważnie jasnozielone, gdy suche
- szarozielone, płaskie, przeważnie krótsze od
łodygi, do 7 mm szerokości, na brzegach szor
stkie, zwężające się w trójkanciasty wierzcho
łek. Języczek liściowy 10—15 mm długości, dłu
ższy niż szerszy. Kwiatostan kłosokształtny,
wydłużony lub stożkowaty, 2-6 mm długości,
składający się z 5-10 kłosów, zielony lub jas-

nobrązowy. Podsaaki kłosów tak długie lub

dłuższe jak ich kłosy. Kłosy jajowate, wielo
kwiatowe, u nasady z kwiatami żeńskimi, u gó
ry z męskimi. Plewy podłużnie jajowate, jas-
nobrązowe, z zielonym grzbietem, ok. 3 mm
długie. Męskie kwiaty z 3 pręcikami, żeńskie
ze słupkiem o 2 znamionach. Pęcherzyki dłuż
sze od plew, zielone lub jasnobrązowe, błysz
czące, 5-6 mm długości, ok. 2,5 mm szeroko
ści, równomiernie zwężające się w dzióbek
o 2 ząbkach, gładko-wypukłe. Owoc w zarysie
jajowaty, ok. 2 mm długości, 1,5 mm szeroko
ści, błyszczący, jasnobrązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na bagnach, olsach i mokrych łąkach,
na glebach, przepuszczalnych, żyznych.
Rozmieszczenie: Europa, północna Afryka, Az

ja; w rozproszeniu.

Uwagi: podobna, turzyca lisia (C. vulpina) ma

języczki liściowe długości 7-15 mm, szersze

niż dłuższe. Liście jasnozielone, dolne pochwy
liściowe bardzo ciemne i silnie postrzępione
na włókna, łodygi ze skrzydełkami.

Turzyca ścieśniona Carex spicata

Wygląd: Roślina trwała, wyso
kości 20-60 (-100) cm, zbi-
todarniowa. Łodyga sztywno
wzniesiona, trójkanciasta, na

* <£ ( | | li} kantach szorstka ku górze.

^ A ™ Pochwy liściowe purpurowe

lub czarnobrązowe, włóknis

te. Blaszki liściowe płaskie

lub rynienkowate, 2-4 mm

szerokości. Języczek liściowy
2-4 razy tak długi jak szeroki,

rozszczepiony. Kwiatostan

kłosowaty z krótką podsadką, 2-3 (-5) cm dłu
gości, składający się z 5-10 bardzo ściśle
ustawionych kłosów. Kłosy u nasady żeńskie,
u góry męskie. Plewy brązowe. Pęcherzyki
u nasady gąbczasto zgrubiałe, do 6 mm długo

ści, z dzióbkiem długości 1,5 mm, na koniec
rozszczepionym. Słupki o 2 znamionach.
Owoc jasnobrązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: brzegi lasu, zarośla, brzegi dróg.
Rozmieszczenie: półkula północna; często.

Turzyca rozsunięta Carex dimsla

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 20-200 cm, zbitodar-
niowa. Łodyga wiotka, prze
ważnie ostro trójkanciasta, na
kantach szorstka ku górze.
Pochwy liściowe ciemnobrą
zowe, włókniste. Blaszki liś
ciowe płaskie, 2-3 mm szero
kości. Języczek liściowy
niewiele dłuższy niż szerszy,
nie rozszczepiony. Kwiato
stan kłosowaty, częściowo

z długą podsadką, 5-8 (-10) cm długości, skła
dający się z 6-8 luźno stojących kłosów. Kłosy
z kwiatami żeńskimi ustawionymi na dole,
a męskimi ponad nimi. Plewy białawe lub
jasnobrązowe. Pęcherzyk nie zgrubiały gą
bczasto, z dzióbkiem długości 1 mm, skośnie
odstającym, nie rozszczepionym. Słupek
z 2 znamionami. Owoc długości 2-2,5 mm.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: świetliste lasy liściaste, zarośla.
Rozmieszczenie: półkula północna.

222

223

Turzyca najeżona Carex pairaei

Wygląd: roślina trwała, 20-60 (-90) cm wyso
kości, darniowa, bez rozłogów. Łodyga sztyw

no wzniesiona lub wznosząca się, tępo trój-
kanciasta, szorstka na kantach ku górze. Po

chwy liściowe włókniste, czarnobrązowe. Bla
szki liściowe płaskie lub trochę rynienkowate,
2(-3) mm szerokości, trawiastozielone, na
brzegach i nerwie środkowym szorstkie. Języ
czek liściowy prawie tak długi jak szeroki,
białoobrzeżony. Kwiatostan kłosowaty, wydłu
żony, 2-3 cm długości, składający się z 4-6
przeważnie gęsto skupionych kłosów. Kłosy
jednakowe, skąpokwiatowe, z kwiatami żeńs
kimi u dołu, a męskimi powyżej. Najniższe
kłosy niekiedy z podsadką do 5 cm długości.

Plewy przeważnie czerwonobrązowe. Kwiaty
męskie z 3 pręcikami, żeńskie ze słupkiem
o 2 znamionach. Pęcherzyki dłuższe od plew,
po dojrzeniu ciemnoczerwone, u nasady nie
zgrubiałe gąbczasto, z dzióbkiem długości 0,7
mm, szorstkim na brzegach, po dojrzeniu roz
szczepionym. Owoc czterokątny, 1,7-2 mm
długości.
Okres kwitnienia: maj do czerwca.
Siedlisko: poręby, drogi leśne, brzegi lasów,
rowy; na żyznych, kamienistych lub piaszczys
tych glebach gliniastych.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie, czę
ściowo także w Azji; zawleczony do Ameryki
Północnej Ameryki; tylko w rozproszeniu.
Uwagi: Carex pairae (C. muricata ssp. lampo-
carpa) swego czasu była zaliczana z turzycą
ścieśnioną (C. spicata) i turzycą rozsuniętą (C.
divulsa) do grupy Muricata. Te trzy wymienio
ne gatunki są bardzo trudne do rozróżnienia.
Ważną cechą systematyczną jest kształt języ
czka liściowego i występownie lub brak gąb
czastego zgrubienia u nasady pęcherzyka.

Turzyca tunikowa Carex appropinquata Turzyca prosowa Carex paniculata

Wygląd: roślina trwała, wyso

kości 40-80 (-100) cm, gęsto-
darniowa. Łodyga wzniesio
na, u podstawy ulistniona, os

tro trójkanciasta, szorstka.
Pochwy liściowe włókniste,
czarnobrązowe. Blaszki liś
ciowe szorstkie, płaskie lub
rynienkowate, 2-3 mm sze

rokości, przeważnie żółto

zielone. Kwiatostan wiecho-
waty, 4-8 cm długości, z licz

nymi kłosami na wzniesionych gałązkach. Kło

sy skąpokwiatowe, u dołu z kwiatami żeński
mi, u góry z męskimi. Plewy zaostrzone i czer
wonobrązowe. Pęcherzyki matowe, z wyraźny
mi nerwami, ciemnobrązowe, skośnie odstają
ce i z dzióbkiem o 2 ząbkach. Słupek z 2 zna

mionami, owoc żółtobrązowy.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: torfowiska niskie, bagienne łąki, olsy.
Rozmieszczenie: północna i środkowa Europa,
Azja; w rozproszeniu.

Wygląd: roślina trwała, wyso

kości 40-100 cm, gęstodarnio-
wa. Łodyga wzniesiona, u na
sady ulistniona, ostro trójkan
ciasta, szorstka. Pochwy liś

ciowe, niewłókniste. Blaszki

liściowe na brzegach szors

tkie, płaskie, szerokości 3-6
mm, szarozielone. Kwiatostan
luźno wiechowaty, 5-10 cm
długości, z odstającymi, wy
dłużonymi gałązkami z liczny

mi kłosami. W kłosach kwiaty żeńskie u dołu,
męskie u góry. Plewy zaostrzone, jasnobrązo-

we, biało obrzeżone. Pęcherzyki błyszczące,
z niewyraźnymi nerwami, 2,5-3 mm długości,
brązowe, skośnie odstające, z dzióbkiem
o 2 ząbkach. Słupek z 2 znamionami. Owoc
żółtobrązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: torfowiska źródliskowe, olsy.
Rozmieszczenie: Europa (brak na północy),
Wyspy Kanaryjskie, Maroko, Azja Mniejsza.

224

225

Carex ovalis

Turzyca gwiazdkowa Carex echinała

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 20-70 cm, gęstodar-
niowa. Łodyga sztywno
wzniesiona, tylko u dołu ulist-
niona, ku górze ostro trójkan-
ciasta i nieco szorstka. Po
chwy liściowe jasnobrązowe,
włókniste. Blaszki liściowe
o szorstkich brzegach, płas
kie lub rynienkowate, 2-3 mm
szerokości. Kwiatostan kło-
sowaty, rzadko główkowaty,

2-4 cm długości, składający się z 3-7 (9) ciasno
stojących, jajowatych kłosów. Kłosy u dołu z
kwiatami męskimi, u góry z żeńskimi. Plewy
zaostrzone, jasnobrązowe, biało obrzeżone z
zielonym grzbietem. Pęcherzyki prawie tak dłu
gie jak plewy, jajowate, żółtobrązowe, otoczone
skrzydełkami, z dzióbkiem o 2 ząbkach, słupek
z 2 znamionami. Owoc brązowy i błyszczący.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: ubogie murawy, wilgotne pastwiska.
Rozmieszczenie: rozprzestrzeniona; częsta.

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości 5-30 (-90) cm, tworzą
ca luźne darnie. Łodyga wznie
siona, tylko u dołu ulistniona,
tępo trójkanciasta. Pochwy li
ściowe szarobrązowe. Blaszki
liściowe sztywne, płaskie lub
rynienkowate, 1-2 mm szer.,
krótsze od łodygi. Kwiatostan
kłosowaty, 1,5-3 cm długości,
składający się z kłosów niezbyt
od siebie oddalonych. Kłosy

prawie kuliste, u nasady z męskimi, u góry z 5-7
żeńskimi kwiatami. Plewy brązowe, z zielonym
grzbietem, błoniasto obrzeżone. Pęcherzyki dłu
ższe od plew, zielone lub żółtobrązowe, po doj
rzeniu gwiazdkowato odstające, z dzióbkiem,
o 2 ząbkach. Słupek brązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na zabagnionych łąkach, torfowi
skach źródliskowych i niskich.
Rozmieszczenie: szeroko rozprzestrzeniona;

częsta.

Pol. Carex cuda

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 20-45 (-60)cm, tworząca
gęste darnie, częściowo
z rozłogami. Łodyga sztywna,
wzniesiona, tylko u dołu ulist
niona, szorstko trójkanciasta,
ostro szorstka u góry. Pochwy
liściowe szarobrązowe. Bla
szki liściowe ku górze na
brzegach szorstkie, płaskie,
miękkie, 2-3 (-4) mm sze
rokości, szarozielone. Kwia

tostan kłosowaty, wydłużony, 3-5 cm długości,
składający się z 3-6 siedzących, przeważnie
zbliżonych do siebie kłosów. Kłosy 5-8 mm
długości, 7-18-kwiatowe, u dołu z kwiatami
męskimi, a u góry żeńskimi. Plewy mniej lub
bardziej zaostrzone, szeroko jajowate, szaro-
białe, z zielonym grzbietem. Męskie kwiaty
z 3 pręcikami, żeńskie ze słupkiem o 2 zna
mionach. Pęcherzyki dłuższe od plew, 2-2,5
mm długości, odstające ku górze, szeroko ja
jowate, żółtozielone, bez skrzydełek, z bardzo

krótkim, na brzegach trochę szorstkim, nie
rozszczepionym dzióbkiem, wyraźnie uner
wionym. Owoc jajowaty, żółtobrązowy, 1,5 mm
długości.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: torfowiska niskie, żródliskowe
i śródwydmowe, torfianki, zabagnione niecki,
mokre łąki, bagna leśne, brzegi wód; na mok
rych, kwaśnych glebach bagiennych.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie (czę

ściowo brak na południu), w północnej Azji,
Ameryce, na Nowej Gwinei, w Australii; dość
częsta.
Uwagi: podobna do niej jest turzyca brunatna
(Carex bunescens), niezbyt częsty gatunek al
pejskich torfowisk niskich. W odróżnieniu od
C. curta ma brązowo zabarwione plewy (na
zwa!), kłosy 3-5 mm długości i małe, brązowe
pęcherzyki (1,5-2 mm) z wyraźnie rozwi
niętym, głęboko rozszczepionym dzióbkiem.

226

227

Turzyca rzadkokłosa Carex remota

Wygląd: roślina trwała, 30-70 (-100) cm wyso
kości, tworząca gęste darnie. Łodyga wiotka,
zwieszająca się łukowato, dzięki długim przy
sadkom sprawia wrażenie, że jest ulistniona
do samej góry, ostro trójkanciasta. Pochwy
liściowe brązowe. Blaszki liściowe wiotkie,
płaskie lub nieco rynienkowate, do 2 mm sze
rokości, jasnozielone. Kwiatostan kłosowato
wydłużony, 10-20 cm długości, składający się
z 6-9, częściowo daleko od siebie odsu
niętych, siedzących kłosów. Kłosy jednakowe,
4—10 mm długości, u dołu męskie, u góry
żeńskie, z bardzo długimi, liściowatymi, wiot
kimi przysadkami kwiatostanowymi. Plewy
szeroko jajowate, zaostrzone, białe lub brązo

wawe, z zielonym grzbietem. Kwiaty męskie
z 3 pręcikami. Kwiaty żeńskie ze słupkiem
o 2 znamionach. Pęcherzyki dłuższe od plew,
2,5-3,5 mm długości, odstające ku górze, lan
cetowate, żółtozielone, spłaszczone, z krót
kim, po brzegach szorstkim dzióbkiem o 2 zą
bkach, wyraźnie żyłkowanym. Owoc jajowato
spłaszczony, 1,5 mm długości, żółtobrązowy.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: olsy, mieszane lasy liściaste, cienis
te źródliska, wilgotne drogi leśne, zarośla; na
mokrych, żyznych glebach bagniennych.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie (brak
w Arktyce i częściowo na południu), w północ
nej Afryce, częściowo w Azji; sporadycznie
lub dość często.

Uwagi: ze względu na pojedyncze kłosy, sie
dzące w kątach między przysadką a osią głó
wną, turzyca rzadkokłosa jest dobrze roz
poznawalna z wyglądu. Występuje często
w skupieniach i nierzadko spotyka się ją w ru
nie lasów mieszanych bukowo-grabowych, je

sionowych lub w olsach.

Turzyca długokłosa Carex elongata

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 15-60 (-100) cm, two
rząca gęste darnie. Łodyga
wiotka, wzniesiona lub zwi
sła, tylko u nasady ulistniona,
ostro trójkanciasta, szorstka.
Pochwy liściowe jasnobrązo-
we. Blaszki liściowe wiotkie,
na brzegach szorstkie, płas
kie, 2-6 mm szerokości, tak
długie jak łodyga. Kwiatostan
kłosowaty, 4-7 mm długości,

składający się z (5-) 8-12 ściśle ustawionych
kłosów. Kłosy wielokwiatowe, u dołu z kwiata
mi męskimi, u góry z żeńskimi. Plewy jasno-
brązowe, skórzasto obrzeżone. Pęcherzyki
lancetowate, odstające, ścieśnione, dłuższe
od plew, brązowe, z dzióbkiem o 2 ząbkach.
Słupek z 2 znamionami. Owoc żółtobrązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czewca.
Siedlisko: w olsach, na mokrych łąkach.
Rozmieszczenie: północna, zachodnia i środ
kowa Europa, Azja; sporadycznie lub często.

Carex bicolor

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 5-20 cm, luźnodarnio-
wa, o krótkich rozłogach. Ło
dyga wiotka, częściowo
zwisająca, ulistniona tylko
u nasady, ku górze kanciasta.
Blaszki liściowe wiotkie, płas
kie, 1-2 mm szerokości, ja-
snożółte. Najniższa podsadka
długa, liściowata, pochwiasta.
Kwiatostan pochylony, skła
dający się z 2-5 siedzących,

5-10 mm długości, palcowato ustawionych kło
sów. Kłos szczytowy z kwiatami męskimi u na
sady, a żeńskimi u góry, pozostałe kłosy tylko
żeńskie. Plewy czarnoczerwone, z zielonym
grzbietem. Pęcherzyki tak długie jak plewy,
albo trochę krótsze, długości 2-2,5 mm, jasno
zielone, bez dzióbka. Słupek o 2 znamionach.
Owoc żółtawobrązowy, nakrapiany.
Okres kwitnienia: lipiec.
Siedlisko: wilgotne miejsca, piarżyska.
Rozmieszczenie: okołobiegunowe; rzadko.

228

229

Turzyca sztywna Carex elata

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 20-120 cm, tworząca gę
ste darnie lub kępy, bez roz
łogów. Łodyga sztywno
wzniesiona, ostro trójkancia-
sta, ku górze na kantach ost

ra, tylko u nasady ulistniona.
Najniższe pochwy liściowe ja-
snożółtobrązowe, siatkowało
włókniste. Blaszki liściowe
szarozielone, płaskie, szero
kości 3-5 mm, na brzegach

bardzo szorstkie. Najniższa podsadka kwiato
stanu liściowata, nie przekracza długością
kwiatostanu, bez pochwy, u nasady z 2 czar
nymi uszkami. Kwiatostan składa się z 2-6
(-7) siedzących lub krótkoszypułkowych,
wzniesionych kłosów. Górne 1-2 (-3) wąsko
walcowate, z kwiatami męskimi, dolne walco
wate z bardzo gęsto stojącymi kwiatami żeńs
kimi. Plewy czarnobrązowe, z zielonym
grzbietem, 2,5-3,5 mm długości. Męskie kwia
ty z 3 pręcikami, żeńskie ze słupkiem o 2 zna

mionach. Pęcherzyki wzniesione, owalne, sil
nie spłaszczone, szarozielone, 3,5-4 mm dłu
gości, ok. 2 mm szerokości, z krótkim nie
rozszczepionym dzióbkiem, na zewnątrz z 5-7
wyraźnymi nerwami. Owoc soczewkowaty, ok.
2 mm długości i 1,5 mm szerokości, żółtobrą-
zowy.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: zabagnione łąki, torfowiska niskie,
torfowiska wśród wydmowe, brzegi jezior
i strumieni, na glebach o stojącej wodzie,
żyznych, gliniastych i mulistych.
Rozmieszczenie: Prawie w całej Europie (z
wyjątkiem północy i częściowo obszaru śród
ziemnomorskiego), północna Afryka, Kaukaz;
często lub sporadycznie.
Uwagi: turzyca sztywna (Carex elata) nierzad
ko tworzy płaty roślinności w strefie lądowie-
nia zbiorników wód stojących lub powoli pły
nących. Zwraca uwagę swym kępkowatym
wzrostem i dużymi, piętrowo ustawionymi
kwiatami.

Carex trinenis

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-40 (-60) cm, z rozło
gami. Łodyga wzniesiona,
u nasady ulistniona, tępo trój-
kanciasta, gładka. Pochwy liś
ciowe jasnobrązowe. Blaszki
liściowe sztywne, szorstkie,

J T T ^ f t K zwinięte, szerokości 2 mm,

Okill '' )

s z a r o z i e l o n e

' Najniższa pod-

l l h j j ' l i i sadka liściowata. Kwiatostan

•• v i\.'J gęsty, 3-8 prawie siedzących,

| y p R % / wzniesionych kłosów. Górne

męskimi, dolne 2-4 z żeńskimi.

Plewy czerwonobrązowe, z 3-nerwowym, zie
lonym grzbietem, błoniasto obrzeżone. Pęche
rzyki 3-5 mm długości, z dzióbkiem, zielone,
na zewnątrz uwypuklone, od strony wewnętrz
nej płaskie, trojnerwowe. Słupek z 2 znamio
nami. Owoc ciemnobrązowy.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: torfowiska, obniżenia wśród wydm.
Rozmieszczenie: atlantyckie wybrzeża Euro
py; występuje rzadko.

Turzyca pospolita Carex nigra *

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-50 (-90) cm, tworzą
ca darnie. Łodyga sztywna,
u podstawy ulistniona, ostro
trójkanciasta, ku górze szorst
ka. Pochwy liściowe brązowe.
Blaszki liściowe sztywne, pła
skie lub poskładane, 1-3 mm
szerokości, na brzegach szor
stkie, szarozielone. Najniższa
podsadka liściowata, krótsza
od kwiatostanu. Kwiatostan

wzniesiony, złożony z 1(-2) kłosa męskiego na
szypułce, a poniżej z 2-4 prawie siedzących
kłosów żeńskich. Plewy czarne, z zielonym
grzbietem. Pęcherzyki dłuższe od plew, zielo
ne, u góry brązowe, uwypuklone na zewnątrz,
od wewnątrz płaskie, słabo unerwione. Słupek
o 2 znamionach. Owoc brązowy.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: torfowiska niskie, torfowiska wśród
wydm, brzegi rzek.

Rozmieszczenie: półkula północna; często.

230

Carex acuta

Carex pan/iflora

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 30-150 cm, z rozłogami.
Łodyga sztywno wzniesiona,
trójkanciasta, szorstka. Dolne
pochwy liściowe jasnobrązo-
we. Blaszki liściowe wiotkie,
zwisające, 5-10 mm szerokie,
płaskie, z wystającym ner
wem. Najniższa podsadka liś-
ciowata, dłuższa niż kwiato
stan. Kwiatostan 20 cm długo

ści trochę zwisający, składa się z 2-4 męs
kich, a pod nimi (1-) 2-4 żeńskich wąskich
kłosów, 3-15 cm długości. Plewy czerwo-
nobrązowe lub czarnobrązowe, z zielonym
grzbietem. Pęcherzyki żółtozielone lub brązo
we, po obu stronach uwypuklone, unerwione,
z krótkim, nierozszczepionym dzióbkiem. Słu
pek o 2 znamionach. Owoc brązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na brzegach, w mokrych zagłębie
niach na łąkach i w rowach.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie,
w pn. Atryce, zach. i pn. Azji; często.

Turzyca czarniawa Carex atrata

Wygląd: roślina trwała, wyso-

^ c ^ o kości 15-30 (-60) cm, gęsto-

U f ^ darniowa, z bardzo krótkimi

rozłogami. Łodyga wzniesio
na, tylko u podstawy ulistnio-
na, trójkanciasta. Dolne po

chwy liściowe purpurowe.
Blaszki liściowe sztywne,
z wystającym nerwem, 3-4
(-9) mm szerokie, jasnozie
lone. Najniższa podsadka li-
ściowata. Kwiatostan lekko

pochylony, składający się z 2-5 (-7) trochę

zbliżonych do siebie, wałeczkowatych kłosów

1-2 (-3,5) mm długości, na szypułkach. Kłosy

z żeńskimi kwiatami, tylko najwyższy ma
u podstawy kwiaty męskie. Plewy czarne. Pę
cherzyki żóttobrązowe, rzadko czarne, niewie
le krótsze od plew, 3,5-5 mm długości, z krót
kim dzióbkiem. Słupek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: wysokogórskie murawy naskalne.
Rozmieszczenie: w górach Eurazji; rzadko.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 1-20 cm, gęstomura-
wowa, z krótkimi rozłogami.
Łodyga wzniesiona, trójkan
ciasta, przeważnie gładka.
Pochwy liściowe żóttobrązo
we lub purpurowobrązowe.
Blaszki liściowe sztywne, 2-3
(-4) mm szerokie, płaskie.
Najniższa podsadka liścio-
wata, odstająca. Kwiatostan

składa się z (2-) 3-4 bardzo ściśle stojących,
jajowatych lub kulistych, siedzących, 5-7 mm
długich kłosów. Kłosy z żeńskimi kwiatami,
tylko najwyższy ma u podstawy kwiaty męskie.
Plewy czarne. Pęcherzyki czarne, dłuższe od
plew, 3-3,5 mm długie, z bardzo krótkim, 2 zą-
bkowym dzióbkiem. Słupek o (2-) 3 znamio
nach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: murawy wysokogórskie, piargi.
Rozmieszczenie: Pireneje, Alpy, Kaukaz, Azja
Mniejsza; tylko sporadycznie.

Turzyca delikatna Carex supina

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 5-20 (-30) cm, z długimi
rozłogami. Łodyga sztywno
wzniesiona, cienka, tępo trój
kanciasta, u góry szorstka.
Pochwy liściowe purpurowe.
Blaszki liściowe płaskie,
wzniesione, 1-1,5 mm sze
rokie. Najniższa podsadka liś-
ciowata. Kwiatostan 10-20
(-30) mm długości, składający

się z 2-4 siedzących, wznie

sionych kłosów. Najwyższy kłos wąsko walco
waty z kwiatami męskimi, pozostałe okrągła-
we z 3-5 żeńskimi kwiatami. Plewy brązowe,
z zielonym grzbietem. Pęcherzyki dłuższe od
plew, brązowe, błyszczące, trójkanciaste,
uwypuklone, z dzióbkiem, nagie. Słupek
o 3 znamionach, szarobrązowy.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.

Siedlisko: suche murawy, lasy sosnowe; na
glebach piaszczystych i kamienistych.
Rozmieszczenie: okołobiegunowe; rzadko.

232

233

Turzyca pigułkowata Carex pilulifera Turzyca filcowata Carex tomentosa

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości 10-40 (-80) cm, two
rząca darnie. Łodyga wzniesio
na lub zwisła, ostro trójkancia-
sta, u nasady ulistniona. Najni
ższe pochwy liściowe żółtobrą-
zowe lub czerwone, siatkowato
włókniste. Blaszki liściowe pła
skie lub rynienkowate, wiotkie,
2-3 mm szerokości. Najniższa
podsadka krótka, liściowata.
Kwiatostan 15-20 mm długości,

złożony z 3-5 siedzących, wzniesionych kłosów,
Najwyższy walcowaty, z kwiatami męskimi, po
zostałe kuliste, skupione, z kwiatami żeńskimi.
Plewy brązowe, białoobrzeżone. Pęcherzyki dłu
ższe od plew, szarobiałe lub zielonkawe, z krót
kim dzióbkiem, krótkoowłosione. Słupek o 3 zna
mionach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: ubogie murawy, wrzosowiska; unika
wapnia w podłożu.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa; często.

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości (10-) 20-50 cm, z roz
łogami. Łodyga sztywno wznie
siona, u podstawy ulistniona,
tępo trójkanciasta. Pochwy li
ściowe czerwonobrązowe. Bla
szki liściowe płaskie, sztywno
wzniesione, 1,5-2 mm szeroko
ści. Najniższa podsadka liścio
wata. Kwiatostan 2-5 cm
długości, złożony z 2-3 wznie
sionych kłosów. Najwyższy wy

dłużony, krótkoszypułkowy, z kwiatami męskimi,
pozostałe okrągławe, siedzące, z kwiatami żeń
skimi. Najniższy kłos odstawiony, Plewy czerwo
nobrązowe, z wystającym grzbietem. Pęcherzyki
dłuższe od plew, jasnozielone, z krótkim dziób
kiem, wełnisto owłosione. Słupek o 3 znamio
nach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od kwietnia do lipca.
Siedlisko: w kwaśnych młakach niskoturzyco-
wych, w łęgach.
Rozmieszczenie: Europa, Kaukaz, Syberia.

Turzyca wrzosowiskowa Carex ericetowm Turzyca pagórkowata Carex montana

Wygląd: roślina trwała, wyso-

kości 5-20 (-40) cm, tworząca

/ - ^ darnie. Łodyga wzniesiona,

u podstawy ulistniona, tępo

trójkanciasta. Pochwy liścio
we żółte, purpurowo nabie-
głe. Blaszki liściowe sztywne,

\ płaskie, 2-3 (-3,5) mm szero

kości, szarozielone. Najniż
sza podsadka 1-2 mm długo

ści, brązowo skórzasta. Kwia
tostan 15-30 mm długości,

złożony z "2-4 skupionych, prawie siedzących,
wzniesionych kłosów. Najwyższy z kwiatami
męskimi, pozostałe z żeńskimi, Plewy tępe,
brązowe, skórzasto obrzeżone, z przodu częs
to orzęsione. Pęcherzyki kuliste, szarozielone,
z krótkim dzióbkiem, krótko owłosione. Słupek
o 3 znamionach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od marca do maja.
Siedlisko: wrzosowiska, suche lasy sosnowe.
Rozmieszczenie: Europa (brak na północy
i nad Morzem Śródziemnym), Azja.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 6-30 cm, gęstodarnio-
wa. Łodyga miękka lub zwisa
jąca, tępo trójkanciasta.
Najniższe pochwy liściowe
czerwone. Blaszki liściowe
miękkie, u góry szorstkie, pła
skie, 1,5-2 mm szerokości, ja
snozielone. Najniższa pod
sadka z liściowatym wierz
chołkiem, pozostałe plewias-

te. Kwiatostan długości do

4 cm, złożonych z 2-4 siedzących, wzniesio
nych kłosów. Najwyższy z kwiatami męskimi,
pozostałe kuliste, z kwiatami żeńskimi. Najniż
szy kłos odstawiony. Plewy czarnobrązowe.
Pęcherzyki dłuższe od plew, zielone, z krótkim
dzióbkiem, gęsto pokryte kosmkami. Słupek
o 3 znamionach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od marca do maja.
Siedlisko: świetliste lasy liściaste, suche łąki
górskie.
Rozmieszczenie: Europa, Azja; często.

234

235

Turzyca cienista Carex umbrosa

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości 30-45 cm wysokości,
gęstodarniowa. Łodyga
wzniesiona lub łukowato
zgięta, u nasady ulistniona, tę
po trójkaciasta, szorstka. Najni

ższe pochwy liściowe czar-

nobrązowe, włókniście po

strzępione. Blaszki liściowe na
brzegach ostre, szorstkie, płas
kie, 2 mm szerokości, pod ko

niec dłuższe od łodygi. Najniższa podsadka czę

ściowo liściowata, pozostałe zawsze plewiaste.
Kwiatostan do 3 mm długości, składający się
z 2-4 siedzących, wzniesionych kłosów. Górny
kłos tylko z kwiatami męskimi, pozostałe z żeńs
kimi. Plewy czerwonobrązowe, z zielonym wy
stającym grzbietem. Pęcherzyki dłuższe od
plew, zielone z krótkim dzióbkiem, owłosione.
Słupek o 3 znamionach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.

Siedlisko: lasy liściaste, murawy górskie.
Rozmieszczenie: zachodnia i środkowa Europa.

Turzyca wiosenna Carex caryophyllea

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 5-30 cm, o krótkich roz-

PR togach. Łodyga wzniesiona,

u nasady ulistniona, tępo trój-
kanciasta. Pochwy liściowe

jasnobrązowe lub szarobrą-
zowe, prawie nie postrzę
pione. Blaszki liściowe pła
skie, krótsze niż łodyga, sze
rokości 1,5-2 mm, odgięte.
Najniższa podsadka plewias-

ta, z krótką pochwą. Kwiatostan 2-3 cm długo
ści, składający się z 2-4 gęsto ustawionych,
wzniesionych kłosów. Najwyższy kłos z męs
kimi kwiatami, pozostałe z żeńskimi. Plewy
czerwonobrązowe lub jasnobrązowe, z zie
lonym wystającym grzbietem. Pęcherzyki 4-5
mm długości, jasnobrązowe, z krótkim dziób
kiem, krótkoowłosione. Słupek o 3 znamio
nach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od marca do maja.

Siedlisko: półsuche i ubogie murawy.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa; częsta.

Turzyca niska Carex humilis

Wygląd: roślina trwała, wyso

kości 2-15 cm, tworząca pier-

ścieniowate darnie. Łodyga
u nasady ulistniona, słabo
trójkanciasta, przeważnie
krótsza od liści. Pochwy li
ściowe czerwonobrązowe,
siatkowate włókniste. Blaszki
liściowe sztywne, na brze
gach szorstkie, szerokie 1-2
mm, szarozielone. Kwiatostan
luźny, składający się z 3-5

szypułkowych, wzniesionych kłosów. Najwy
ższy kłos z kwiatami męskimi, pozostałe
z żeńskimi. Kłosy żeńskie z dużą pochwowatą
podsadka. Plewy brązowe, z zielonym grzbie
tem, biało obrzeżone. Pęcherzyki 2,5-3 mm
długości, żółtozielone lub czerwonobrązowe,
z niewyraźnym dzióbkiem, krótko owłosione.
Słupek o 3 znamionach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od marca do maja.
Siedlisko: suche murawy, świetliste lasy.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa częsta.

Turzyca palczasta Carex digitata

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-40 cm, darniowa. Ło
dyga wzniesiona, miękka. Po
chwy liściowe purpurowe.
Blaszki liściowe tęgie, na
brzegach szorstkie, płaskie,
2-4 cm szerokości. Kwiato
stan luźny, składający się

z 3-5 prawie siedzących lub
szypułkowych, wzniesionych

kłosów. Najwyższy kłos

z kwiatami męskimi, pozosta

łe z 5-10 kwiatami żeńskimi. Podsadki po-
chwowato obejmują osadki palczasto ustawio
nych kłosów żeńskich długości 1,5-3 cm. Ple
wy czerwonobrązowe, z zielonym grzbietem,
biało obrzeżone, z ząbkiem. Pęcherzyki trój-
kanciaste, jasnozielone lub jasnobrązowe,
z krótkim dzióbkiem, krótko owłosione. Słupek
o 3 znamionach. Owoc ostro trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: lasy liściaste i mieszane iglaste.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa; częsta.

236

237

Turzyca ptasie łapki Carex omithopoda Turzyca nitkowata Carex lasiocarpa

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 5-25 cm, tworząca dar
nie. Łodyga wzniesiona lub
pokrzywiona. Pochwy liścio
we jasnobrązowe lub pur
purowe. Blaszki liściowe tę
gie, płaskie, na brzegach szo
rstkie, 2-3 H) mm szero
kości, z nerwami, jasnozie
lone. Najniższa podsadka kró

tka, pochwowata, szczecino-
wata. Kwiatostan długości

10-20 cm, złożony z 3-5 palczastych, skupionych
kłosów. Najwyższy kłos siedzący, z kwiatami
męskimi, pozostałe szypułkowe, luźne, z 2-6

żeńskimi kwiatami. Plewy brązowe, z zielonym
wystającym grzbietem, biało obrzeżone. Pęche

rzyki dłuższe od plew, trójkanciaste, z cienkim

dzióbkiem, krótko owłosione. Słupek
o 3 znamionach. Owoc ostro trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: suche lasy, półsuche murawy.
Rozmieszczenie: Europa; w rozproszeniu.

KW Wygląd: roślina trwała, wy

sokości 30-60 (100) cm, z roz
łogami. Łodyga cienka, szty
wno wzniesiona, tępo trój-
kanciasta lub okrągła. Najni
ższe pochwy liściowe bez bla
szek, brązowe, o siatkowatych

włóknach. Blaszki liściowe

sztywne, na brzegach szorst
kie, rynienkowate lub zwinięte,

1-2 mm szerokości, szarozielo
ne. Najniższa podsadka liś-

ciowata, dłuższa od kwiatostanu. Kwiatostan
długości do 15 cm, składający się z 2-6 oddalo

nych od siebie, siedzących, wzniesionych
kłosów. Górne 1-3 z kwiatami męskimi, pozo

stałe z żeńskimi. Plewy ciemnobrązowe, szyd-

lasto zaostrzone. Pęcherzyki odstające, z dziób
kiem, krótko owłosione. Słupek o 3 znamionach.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: torfowiska, rowy.
Rozmieszczenie: półkula północna; rozporo-
szona.

Turzyca owłosiona Carex hirta

Wygląd: roślina trwała, 20-60 (-100) cm wyso
kości. Kłącze z długimi rozłogami. Łodyga
wzniesiona, tępo trójkanciasta, ulistniona. Naj
niższe pochwy liściowe bez blaszek, brązowe
lub purpurowe, słabo siatkowało włókniste,
owłosione. Blaszki liściowe szarozielone lub
trawiastozielone, płaskie lub trochę rynienko
wate, 3-6 mm szerokości, owłosione, na brze
gach szorstkie, zwężające się do wierzchołka.
Podsadki o długich pochwach, liściowate,
przeważnie dłuższe od kwiatostanu. Kwia
tostan luźny, składający się z 3-9 wznie
sionych kłosów siedzących lub na długich szy-
pułkach. Górne 1-3 kłosy wąsko walcowate,
z kwiatami męskimi, dolne jajowate lub krótko

walcowate, z kwiatami żeńskimi. Plewy brązo
we, 4-8 mm długie, z zielonym wystającym
grzbietem i ostrym wierzchołkiem. Męskie kwia
ty z 3 pręcikami, żeńskie ze słupkiem o 3 zna
mionach. Pęcherzyki skośnie odstające, jajowa
te, żółtozielone lub brązowe, 5-8 mm długości,
ok. 2 mm szerokości, równomiernie owłosione,
stopniowo zwężające się w długi dzióbek o 2 zą
bkach, podłużnie unerwione, Owoc odwrotnie

jajowaty i trójkanciasty, ok. 2,3 mm długości, 1,5

mm szerokości, żółtobrązowy.

Okres kwitnienia: od kwietnia do lipca.
Siedlisko: drogi, zarośla, brzegi rzek, luźno po

rośnięte łąki i pastwiska, rowy.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie, pół
nocnej Afryce, Azji Mniejszej, zawleczona do

Ameryki Północnej; często spotykana.
Uwagi: C.hirta należy do najczęstszych ga
tunków turzyc. Ten ciepłolubny gatunek wystę
puje na glebach żyznych, słabo próchnicznycn,
piaszczystych. Nierzadko pojawiają się rośliny
o nagich zarówno liściach jak i łodygach,
z owłosionymi pęcherzykami (f. hirteaformis).

238

239

Turzyca orzęsiona Carex pilosa Turzyca biała Carex alba

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 20-50 cm, z rozłogami.
Łodyga sztywno wzniesiona,
u podstawy ulistniona, słabo

trójkanciasta. Dolne pochwy

liściowe bez blaszek, czerwo-
nobrązowe. Blaszki liściowe

zgięte, płaskie, 4-10 mm sze
rokości, na brzegach z długi

mi rzęskami, ciemnozielone.
Podsadki krótkie, liściowate,

z długimi pochwami. Kwia

tostan 10-20 cm długości, składający się ze
wzniesionych kłosów na długich szypułkach.

Najwyższy kłos z męskimi, a 2-4 dolne z więcej
niż 6 żeńskimi kwiatami. Plewy brązowe, 4-5
mm długości, z zielonym wystającym grzbietem.
Pęcherzyki dłuższe od plew, zielone lub brązo

we, nagie, z dzióbkiem o 2 ząbkach. Słupek
o 3 znamionach. Owoc żółtobrązowy.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: mieszane lasy liściaste.
Rozmieszczenie: głównie wchodnia Europa.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-30 (-40) cm, z roz
łogami. Łodyga sztywno
wzniesiona, tępo trójkancia
sta. Najniższe pochwy liś
ciowe żółtobrązowe. Blaszki
liściowe miękkie, na brze
gach szorstkie, płaskie lub
szczecinowato zwinięte, 1-1,5
mm szerokości. Podsadki bez
blaszek, białoskórzaste po
dobnie jak plewy, z zielonym

wystającym grzbietem. Kwiatostan składający
się z 2-4 nieco od siebie odsuniętych, wznie
sionych kłosów na szypułkach. Najwyższy kłos
z kwiatami męskimi, pozostałe z 3-6 kwiatami
żeńskimi; owoce luźno rozmieszczone. Pęche
rzyki dłuższe od plew, wydęte, ciemnobrązo
we, błyszczące, nagie, z dzióbkiem. Słupek
o 3 znamionach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: ciepłolubne lasy; wapniolubna.
Rozmieszczenie: środk. i wsch. Europa, Azja.

Turzyca zwisła Carex pendula

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 50-150 cm, gęstodarnio-
wa. Łodyga sztywno wznie
siona, ulistniona, trójkancia
sta. Najniższe pochwy liś
ciowe czerwonobrązowe.
Blaszki liściowe na brzegach
szorstkie, płaskie, z wysta
jącym grzbietem, 10-20 mm
szerokości, ciemnozielone.
Podsadki liściowate. Kwiato

stan do 50 cm długości, skła

dający się z 4-9 oddalonych od siebie, zwisają
cych kłosów. Górne 1-2 kłosy z kwiatami męs
kimi, pozostałe, częściowo na długich szypuł
kach, z kwiatami żeńskimi. Plewy czerwonobrą
zowe, z zielonym wystającym grzbietem. Pęche
rzyki nieco dłuższe od plew, bladozielone, trój-
kanciaste, błyszczące, z dzióbkiem. Słupek

o 3 znamionach. Owoc ostro trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: lasy liściaste, obszary źródliskowe.
Rozmieszczenie: półkula pn.; rozproszona.

Turzyca blada Carex pallescens

Wygląd: roślina trwała, 20-45
(-70) cm wysokości, kępkowa,

bez rozłogów. Łodyga szty

wno wzniesiona, ostro trój
kanciasta. Najniższe pochwy
liściowe jasnobrązowe lub
czerwonobrązowe, Blaszki
liściowe wiotkie, płaskie, 2-3
mm szerokości, luźno owło
sione, żółtozielone. Podsadki
liściowate, na brzegach szor

stkie. Kwiatostan długości 3-5

cm, składający się z 3-4 wzniesionych kłosów
na krótkiej szypułkach. Kłos szczytowy z kwia
tami męskimi, pozostałe z gęstymi kwiatami
żeńskimi. Plewy białawe, z zielonym wystają
cym grzbietem, u góry orzęsione. Pęcherzyki
2,5-3 mm długości, żółtozielone, błyszczące,
bez dzióbka. Słupek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od kwietnia do lipca.
Siedlisko: ubogie murawy, poręby, lasy iglas
te; na glebach piaszczysto-gliniastych.
Rozmieszczenie: półkula północna; częsta.

240

241

Carex hallerana

Turzyca włosowata Carex capillaris

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-40 cm, gęstodar-

niowa. Łodyga wzniesiona,

tępo trójkanciasta. Najniższe
pochwy liściowe brązowe.
Najniższe pochwy liściowe
brunatne. Blaszki liściowe
tęgie, sztywne, wzniesione,
u góry szorstkie, o podwinię
tych brzegach, długości
1,5-2,5 mm. Najniższa pod-

sadka liściowata. Kwiatostan składający się
z 2-4 zbliżonych do siebie kłosów i jednego
stojącego u dołu. Szczytowy kłos z kwiatami
męskimi, 2-6 dolnych z kwiatami żeńskimi.
Plewy brązowe, biało obrzeżone. Pęcherzyki
dłuższe od plew, brązowe, z zielonym wierz
chołkiem, o krótkim dzióbku, u góry krótko
owłosione, z wyraźnymi nerwami. Słupek
o 3 znamionach. Owoc ostro trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od marca do maja.
Siedlisko: suche murawy i świetliste lasy.
Rozmieszczenie: półkula północna;rzadka.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 5-40 (-60) cm, tworząca
darnie. Łodyga cienka, szty
wno wzniesiona, przeważnie
ulistniona tylko u dołu, gła
dka. Najniższe pochwy liś
ciowe brązowe, postrzępione.
Blaszki liściowe szorstkie,
płaskie lub rynienkowate, kró
tkie, 0,5-2,5 mm szerokości.
Najniższa podsadka liścio
wata, pochwiasta. Kwiatostan

składający się z 3-5, często palczasto zbliżo
nych kłosów na cienkich szypułach, częściowo
zwisłych. Szczytowy kłos z kwiatami męskimi,
pozostałe z luźno stojącymi kwiatami żeński
mi. Plewy brązowe, biało obrzeżone. Pęche
rzyki dłuższe od plew, brązowe, z długim dzió
bkiem, bez nerwów. Słupek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od maja do lipca.
Siedlisko: wysokogórskie młaki, źródliska,
brzegi strumieni, łąki górskie.
Rozmieszczenie: okołobiegunowe; rozproszona.

Turzyca sina Carex flacca

Wygląd: roślina trwała, wysokości 20-50 cm.
Kłącze z długimi rozłogami. Łodyga wzniesio
na, tępo trójkanciasta, tylko u nasady ulistnio
na. Dolne pochwy liściowe brązowe, częścio
wo purpurowo nabiegłe. Blaszki liściowe sza
rozielone lub niebieskozielone, sztywne, z ost
ro wystającym grzbietem, 2-6 mm szerokości,
na brzegach szorstkie. Najniższa podsadka
kwiatostanu liściasta, tak długa jak kłos lub
dłuższa, najwyższa z krótką pochwą. Kwiato
stan długości 5-10 (-20) cm, składający się

z 2-8 kłosów. Górne 1-4 ciasno skupione,
z kwiatami męskimi, dolne 1-4 na długich,
cienkich szypułkach, pod koniec zwisłe, z gęs
to zgrupowanymi kwiatami żeńskimi. Plewy

podłużnie jajowate, zaostrzone, ciemnoczer-
wonobrązowe, z zielonym lub jasnobrązowym
wystającym grzbietem, 2-3 mm długości.
Kwiaty męskie z 3 pręcikami, żeńskie ze słup
kiem o (2-) 3 znamionach. Pęcherzyki jajowa

te, przeważnie nieco dłuższe od plew, brązo
we lub czarne, szorstko nakrapiane, krótko
szczeciniasto owłosione, z bardzo krótkim
dzióbkiem i 2 bocznymi nerwami. Owoc
odwrotnie jajowaty, trójkanciasty, ok. 1,5 mm
długości, 1 mm szerokości, brązowy.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: wilgotne łąki, żyzne młaki niskotu-
rzycowe, polany leśne, brzegi strumieni, łęgi;
na mokrych, przeważnie bogatych w wapń
glebach kamienistych, gliniastych i ilastych.
Rozmieszczenie: rozprzestrzeniona; częsta.
Uwagi: jest to jeden z najczęstszych gatunków

turzyc występujących w środkowej Europie.
Wykazuje dużą zmienność szczególnie pod
względem kwiatostanów. Spotykamy rośliny

mające kłosy żeńskie siedzące, luźno rozsta
wione kwiaty żeńskie lub blade plewy.

242

243

Turzyca bagienna Carexlimosa Turzyca prosowata Campanicea

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 20-60 cm, z długimi roz

łogami. Łodyga wzniesiona,

u podstawy ulistniona, ostro
trójkanciasta. Najniższe po
chwy liściowe czerwonobrą-
zowe. Blaszki liściowe szty
wne, rynienkowate lub po-

'APR dłużnie złożone, 1-1,5 (-2)

mm szerokości, szarozielone.
Najniższa podsadka igłowata
lub liściasta, krótsza od kwia

tostanu. Kwiatostan długości 3-6 cm, składający
się z 2-3 kłosów na szypułach. Kłos szczytowy
wzniesiony, z kwiatami męskimi, dolne zwisłe
z licznymi kwiatami żeńskimi. Plewy czerwono-

brązowe, czarnobrązowe lub zielone. Pęcherzy
ki ok. 4 mm długości, z dzióbkiem, podłużnymi
nerwami, nagie, szarozielone. Słupek o 3 zna
mionach. Owoc trójkanciasty.

Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: torfowiska wysokie i przejściowe.
Rozmieszczenie: półkula północna.

Carex hordeistichos

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-50 cm, gęstodar-
niowa. Łodyga krótsza od li
ści, tępo trójkanciasta, gła
dka. Pochwy liściowe brą-

| " \ P / - / zowe, włókniste. Blaszki liś-
| ^ \ j j ) ciowe sztywne, na brzegach

bardzo szorstkie, u góry płas
kie, u dołu rynienkowate, 2-5
mm szerokości, szarozielone.

Podsadka najniższego kwia
tostanu liściowata, z pochwą.

Kwiatostan składający się z 4-7 wzniesionych
kłosów. 1-3 górne kłosy wąskie, z kwiatami
męskimi, 3-4 dolne jajowate, z kwiatami żeńs
kimi. Plewy jasnobrązowe, biało obrzeżone.
Pęcherzyki ustawione 5-6-rzędowo, 8-10 mm
długości, żółte lub czerwonobrązowe, z dziób
kiem o 2 ząbkach. Słupek z 3 znamionami.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: na wilgotnych łąkach i nad rowami.
Rozmieszczenie: środkowa, wschodnia i po
łudniowa Europa, północna Afryka, Azja; rzadka.

Wygląd: roślina trwała wy
sokości 15-40 (-90) cm, z roz
łogami. Łodyga ulistniona tyl
ko u podstawy, gładka. Najni
ższe pochwy liściowe jas
nobrązowe. Blaszki liściowe
płaskie, 1-6 mm szerokości,
szarozielone lub niebiesko-
zielone. Podsadka najniż
szego kwiatostanu liściowata,

z pochwą. Kwiatostan dłu
gości 5-10 (-20) cm, składają

cy się z 2-3 (-4) wzniesionych kłosów na
szypułach. Szczytowy kłos z kwiatami męski

mi, dolne luźnokwiatowe, z kwiatami żeńskimi.
Plewy brązowe lub czarnobrązowe, z zie
lonym wystającym grzbietem. Pęcherzyki dłu
ższe od plew, wypukłe, zielone, z krótkim
dzióbkiem, z nerwami na brzegach, gładkie.

Słupek o 3 znamionach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: młaki niskoturzycowe.
Rozmieszczenie: półkula północna; częsta.

Turzyca nibyciborowata

Csrex pseudocyperus

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 30-100 cm, luźnodarnio-
wa. Łodyga ostro trójkancias
ta. Pochwy liściowe jasnobrą
zowe, nie włókniste. Blaszki
liściowe na brzegach szors
tkie, z wystającym grzbietem,
5-15 mm szerokości, żółtozie
lone. Podsadki liściowate, ba
rdzo długie. Kwiatostan dłu
gości do 15 cm, składający
się z 4-7 skupionych kłosów

długoszypułkowych, wzniesionych lub zwis-
łych. Kłos szczytowy z kwiatami męskimi, po
zostałe z bardzo gęstymi kwiatami żeńskimi.
Plewy jasnozielone lub brązowe, u góry pił-
kowane. Pęcherzyki prosto odstające lub skie
rowane skośnie do tyłu, żółtozielone, z dziób
kiem o 2 ząbkach. Słupek z 3 znamionami.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: brzegi, mokradła, rowy, olsy.
Rozmieszczenie: półkula północna.

244

245

Turzyca dzióbkowata Catex rostrata

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 30-60 (-100) cm, z roz
łogami. Łodyga wzniesiona,
krótsza od liści, tępo trójkan-
ciasta. Najniższe pochwy li
ściowe ciemnobrązowe. Bla
szki liściowe sztywne, rynien-
kowate, 2-5 (-10) mm sze
rokości, szarozielone. Pod-
sadka najniższego kwiato
stanu liściowata. Kwiatostan
wydłużony, złożony z 4-9 sie

dzących lub krótko szypułkowych kłosów. 1-4
kłosy górne skupione, z kwiatami męskimi,
dolne z kwiatami żeńskimi. Plewy czerwono-
brązowe. Pęcherzyki prawie poziomo odstają
ce, butelkowate, wydęte, nagle zwężające się
w cienki, 1-2 mm długi dzióbek o 2 ząbkach,
żółtozielone lub brązowe, błyszczące. Słupek
z 3 znamionami. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: jeziora, (zatorfione) rowy, brzegi.
Rozmieszczenie: wokółbiegunowe; częsta.

Turzyca pęcherzykowata Carex vesicaha

Wygląd: roślina trwała, wyso-

' kości 30-120 cm, z rozłogami.

Łodyga wzniesiona, ostro
trójkanciasta, na brzegach
szorstka. Dolne pochwy liś
ciowe szarobrązowe lub pu
rpurowe, bez blaszek liścio
wych, siatkowato włókniste.
Blaszki liściowe sztywne,
delikatnie szorstkie, 3-8 mm
szerokości, trawiastozielone.

o Podsadki liściowate. Kwiato

stan długości do 20 cm, składający się z 3-7
siedzących lub krótko szypułkowych,
wzniesionych kłosów. Górne 2-4 z kwiatami

męskimi, pozostałe 1-3 dość oddalone z kwia

tami żeńskimi. Plewy brązowe. Pęcherzyki
skośnie odstające i wydęte, równomiernie
zwężone w dzióbek o 2 ząbkach, zielone lub
jasnobrązowe, nagie. Słupek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: brzegi wód, mokradła, torfowiska.
Rozmieszczenie: półkula północnana.

Turzyca błotna Carex acutilormis

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 30-150 cm, z rozłogami.
Łodyga sztywno wzniesiona,
ostro trójkanciasta, u góry
szorstka. Najniższe pochwy li
ściowe bez blaszek, jasno
brązowe lub purpurowe, siat
kowato włókniste. Blaszki liś
ciowe płaskie, szorstkie, ze
słabo wystającym grzbietem,

szerokości 3-10 (-20) mm.
Podsadki kwiatostanu liścio

wate. Kwiatostan osiąga długość ponad 30 cm,
składa się z 3-9 siedzących lub krótkoszypuł-
kowych, wzniesionych kłosów. Górne 1-4
z kwiatami męskimi, pozostałe, oddalone,
z kwiatami żeńskimi. Plewy ciemobrązowe.
Pęcherzyki skośnie odstające, nie wydęte,
4-5,5 mm długości, zielone z krótkim dziób
kiem, matowe. Słupek z 3 znamionami.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: młaki niskoturzycowe, mokre łąki.
Rozmieszczenie: półkula północna; częsta.

Turzyca brzegowa Carexriparia

Wygląd: Roślina trwała, wyso
kości 60-200 cm, z długimi

rozłogami. Łodyga wzniesio
na, ostro trójkanciasta. Najni

ższe pochwy liściowe jas

nobrązowe lub purpurowe,
błoniasto porozrywane. Bla

szki liściowe szorstkie, ze
słabo zaznaczonym grzbie
tem, 10-20 (-30) mm szeroko
ści, niebieskozielone. Pod-

sadki kwiatostanowe liścio

wate. Kwiatostan składający się z 3-11 siedzą
cych lub szypułkowych, wzniesionych kłosów.
Górne 1-6 skupione do siebie, z kwiatami męs
kimi, dolne 2-5 oddalone, z kwiatami żeńskimi.
Plewy ciemnobrązowe. Pęcherzyki krótsze od
plew, wydęte, 5-8 mm długości, szarobrązowe,
z dzióbkiem o 2 ząbkach, błyszczące. Słupek
o 3-4 znamionach. Owoc trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od kwietnia, maja do czerwca.
Siedlisko: rowy, mokre łąki, brzegi.
Rozmieszczenie: Europa, pn. Afryka.

246

247

Turzyca leśna Carex sylvatica

Wygląd: roślina trwała, wysokości (10-) 20-70
(-190) cm, tworząca darnie. Łodyga wzniesio
na, często u góry zwisła, trójkanciasta, gładka,
od dołu do połowy ulistniona. Najniższe po
chwy liściowe białawe lub jasnobrązowe, nie
postrzępione. Blaszki liściowe trawiastozie-
ione, wiotkie, szeroko równowąskie, z wysta
jącym grzbietem, szerokości do 3-8 mm, na
brzegach i nerwach szorstkie ku górze. Języ
czek liściowy ok. 2 mm długości. Dolne podsa-
dki liściowate z długa pochwą, przeważnie
krótsze od kwiatostanu. Kwiatostan długi, wą
ski, składający się z 3-8 kłosów na długich
i cienkich szypułach, przeważnie zwisłych, 3-5
cm długości. Szczytowy 1(-2) wąsko walcowa

ty, z kwiatami męskimi, dolne walcowate, z lu
źno stojącymi żeńskimi kwiatami. Plewy z kol-
cowatym wierzchołkiem, białawe lub jasno
brązowe, z szerokim zielonym paskiem pośro
dku, 3-5 mm długości. Kwiaty żeńskie ze słup
kiem o 3 znamionach. Pęcherzyki nieco dłuż
sze od plew, zielone lub brązowe, długości
4-5 mm, szerokości 1,5 mm, nagie, nagle zwę
żające się w dwuząbkowy dzióbek, trojkancia
ste. Owoc trójkanciasty, ok. 2,5 mm długości,
brązowy.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.
Siedlisko: lasy liściaste i iglaste o bujnym
runie, leśne drogi; na glebach wilgotnych.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie, pół
nocnej Afryce, zachodniej Azji, zadomowiona
w Ameryce Północnej; częsta.
Uwagi: C. silvatica często występuje gromad
nie i woli miejsca zacienione. Typowy gatunek
lasów liściastych. Przypomina turzycę zgrzeb-

lowatą (C. strigosa). Ten znacznie rzadszy ga
tunek ma języczki liściowe 5-8 mm długości

i pęcherzyki z bardzo krótkim dzióbkiem.

Carex leavigata

Carex frigida

Wygląd: Roślina trwała, wy
sokości 50-100 cm, luźnodar-
niowa, z rozłogami. Łodyga
wzniesiona lub zwisła, w dol
nej połowie ulistniona, ostro
trójkanciasta. Najniższe po
chwy liściowe bez blaszek, jas-

nobrązowe, błyszczące. Bla

szki liściowe szorstkie, płaskie,
z wystającym grzbietem, 7-11
mm szerokości. Podsadka naj
niższego kłosa liściowata,

z długą pochwą. Kwiatostan długości do 30 cm,
składający się z 4-5 wzniesionych kłosów, na
szypułach. Kłos szczytowy z kwiatami męskimi,

pozostałe gęstokwiatowe, z kwiatami żeńskimi.
Plewy brązowe. Pęcherzyki dłuższe od plew,
zielone lub brązowe, z długim dzióbkiem o 2 zą
bkach. Słupek z 3 znamionami.
Okres kwitnienia: od kwietnia do czerwca.

Siedlisko: wilgotne łąki śródleśne, olsy.
Rozmieszczenie: atlantyckie i zachodnio-śród-
ziemnomorskie obszary Europy; rzadka.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 10-50 (-75) cm, luź-
nodarniowa, z rozłogami.

Łodyga wzniesiona lub zwi
sła, wiotka, trójkanciasta, ku
górze szorstka. Dolne pochwy

liściowe jasnobrązowe. Bla

szki liściowe płaskie, krótkie,
szorstkie, 2-4 mm szerokości.
Podsadka najniższego kłosa
liściowata, z długą pochwą.
Kwiatostan składający się

z 4-5 luźno stojących, wzniesionych kłosów, na
szypułach lub siedzących. Kłos szczytowy
z kwiatami męskimi, pozostałe z gęstymi kwiata

mi żeńskimi. Plewy ciemnoczerwonobrązowe.
Pęcherzyki dłuższe od plew, brązowe, ścieśnio
ne, trojkanciaste, na grzbiecie orzęsione. Słupek

z 3 znamionami. Owoc żółtobrązowy.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: subalpejskie i alpejskie eutroficzne
młaki niskoturzycowe.
Rozmieszczenie: góry Europy; bardzo rzadka.

248

249

Turzyca zielona Carex sempenirens

Wygląd: Roślina trwała, wysokości 10-40 cm,
tworząca darnie lub kępki. Łodyga wzniesio
na, obła lub słabo trójkanciasta, gładka, ulist-
niona tylko u podstawy. Najniższe pochwy liś
ciowe z blaszkami, żółtobrązowe, tworzące
ciemnoczerwonobrązową gęstwę włókien. Su
che blaszki liściowe szarozielone, płaskie,
wiotkie, niewiele krótsze od łodygi, 1-3 mm

szerokości, błyszczące. Podsadki krótsze od
kwiatostanu, z długą pochwą, liściowate.

Kwiatostan długości 5-15 cm, składający się

z 3-4 oddalonych od siebie kłosów na długich
szypułach. Najwyższy kłos kulisty lub walco
waty z kwiatami męskimi, pozostałe krótkowa-
łeczkowate, 1-1,5 cm długości, z licznymi,

Turzyca mocna Carex firma

Wygląd: roślina trwała, wysokości 5-20 cm,
tworząca gęste i mocne połkuliste (o średnicy
do 30 cm) poduchy. Łodyga wzniesiona, na
wierzchołku nieco wygięta ku dołowi, tępo
trójkanciasta, gładka lub trochę szorstka, tylko
u podstawy ulistniona. Dolne pochwy liściowe
żółtobrązowe, zawsze z blaszkami liściowymi,
trwałe, nie podzielone na włókna. Blaszki liś
ciowe żółtozielone lub ciemnozielone, płaskie,
ułożone w rozetkę, sztywne, dużo krótsze od

łodygi, do 5 cm długości, 2-3 (-4) mm szeroko
ści, ze sztywnym wierzchołkiem. Najniższa

podsadka kwiatostanu liściowata, pozostałe
plewiaste. Kwiatostan długości 2-5 cm, skła

dający się z 2-4 kłosów wzniesionych lub łu-

u dołu luźno stojącymi kwiatami żeńskimi. Ple
wy jajowate, tępe lub zaostrzone, brązowe
z jasnymi pasami środkowymi i białymi, skó-
rzastymi brzegami. Pęcherzyki odstające ku
górze, koloru słomkowego lub zielone, dłuż
sze od plew, 4-5,5 mm długości, równomiernie
zwężające się w dzióbek, ostro trójkanciaste,
na kantach szczeciniasto orzęsione, ze słaby
mi wystającymi nerwami. Słupek z 3 znamio
nami. Owoc ostro trójkanciasty.

Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: wysokogórskie lub górskie murawy

na umiarkowanie suchych lub świeżych, obo

jętnych lub słabo kwaśnych, próchnicznych
glebach na podłożu kamienistym i gliniastym.

Rozmieszczenie: Pireneje, Jura, Alpy, północ
ne przedgórze Alp, Karpaty, północna część
Półwyspu Bałkańskiego, Apeniny; dość często.
Uwagi: tworzy potężne poduchy na piargach
i kamienistych zboczach górskich, gdzie prze

ważnie razem z seslerią skalną (patrz str. 98)
utrwala piargi, co umożliwia zasiedlanie ich
przez inne rośliny.

kowato wygiętych, siedzących lub szypułko-

wych, oddalonych od siebie, jajowatych. Szczy
towy kłos z kwiatami męskimi, pozostałe z 3-^8
gęsto stojącymi kwiatami żeńskimi. Plewy jajo
wate, zaostrzone lub tępe, brązowe, z jasnozie

lonym paskiem na grzbiecie, białoobrzeżone.
Pęcherzyki odstające ku górze, zielone lub brą

zowe, matowe, trochę dłuższe od plew, 3,5-4
mm długości, trójkanciaste, szorstkie, zwężają
ce się w dzióbek, na brzegach szczeciniasto
orzęsiony. Słupek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: wysokogórskie murawy, na graniach,
skałach, w szczelinach skalnych; na suchej, bo
gatej w wapń, płytkiej glebie kamienistej.
Rozmieszczenie: Alpy, Karpaty, Góry Dynarskie,
Apeniny; dość często.
Uwagi: roślina pionierska, odporna na wiatry
i mrozy, zasiedla wysokogórskie wapienne skały
i piargowe stoki do ponad 2000 m n.p.m. Przy

czynia się do powstawania próchnicy. Ukorzenia
się tylko powierzchniowo i może być łatwo
zdzierana przez kamienne lub śnieżne lawiny.

250

Turzyca wąskolistna Carex brachystachys Carex depauperata

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 15-30 cm, gęstodar-

niowa. Łodyga wiotka, tylko
u podstawy ulistniona, gład

ka. Najniższe pochwy liścio
we brązowe lub purpurowe.
Blaszki liściowe wiotkie,
szczeciniaste, do 1 mm szero
kości. Podsadki szczecinias

te, najniższa liściowata, z po
chwą. Kwiatostan składa się
z 3-4 oddalonych od siebie

kłosów na długich szypułach, wzniesionych
lub zwisłych. Kłos szczytowy z kwiatami męs
kimi, pozostałe z luźno ustawionymi kwiatami
żeńskimi. Plewy czerwonobrązowe, z zielo
nym wystającym grzbietem. Pęcherzyki dłuż
sze od plew, zielone, z dzióbkiem o 2 ząbkach,
nagi, błyszczący. Słupek z 3 znamionami.

Owoc trójkanciasty, bardzo mały.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: szczeliny wapiennych skał, wąwozy.
Rozmieszczenie: góry Europy; bardzo rzadka.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 30-70 cm, luźnodar-

niowa. Łodyga wzniesiona,
ulistniona, tępo trójkanciasta,

gładka. Najniższe pochwy liś
ciowe czerwonobrązowe.
Blaszki liściowe płaskie, szor
stkie, 2-4 mm szerokości.
Podsadki liściowate, z długa
pochwą. Kwiatostan składa

jący się z 3-5 oddalonych od
siebie, sztywno wzniesionych,

luźnokwiatowych kłosów na szypułach. Szczy

towy kłos z kwiatami męskimi, pozostałe 3-6
z kwiatami żeńskimi. Plewy zielone o brązo
wych brzegach. Pęcherzyk dłuższy od plew,
z dzióbkiem o 2 ząbkach, 7-10 mm długości,
brązowy, błyszczący. Słupek o 3 znamionach.
Owoc ostro trójkanciasty.
Okres kwitnienia: od kwietnia do maja.
Siedlisko: ciepłolubne lasy liściaste.
Rozmieszczenie: środkowa i zachodnia Euro
pa, Kaukaz, Iran; bardzo rzadko spotykana.

Turzyca Hosta Carex hostiana

n Wygląd: roślina trwała, wyso

kości 25-50 cm, luźnodar-
niowa, z krótkimi rozłogami.

rw i Łodyga wzniesiona, w dolnej

Vi /l/k połowie ulistniona, tępo

trójkanciasta, gładka. Najniż
sze pochwy liściowe żółtobrą-
zowe, postrzępione. Blaszki
liściowe płaskie, z wystają
cym grzbietem, sztywne, na
brzegach szorstkie, 2-4 mm

szerokości, niebieskozielone.

Dolne podsadki liściowate. Kwiatostan składa

jący się z 2-6 oddalonych od siebie, wzniesio

nych kłosów na szypułach. Szczytowy kłos
z kwiatami męskimi, pozostałe z żeńskimi.
Plewy brązowe, na brzegu skórzaste. Pęche
rzyki dłuższe od plew, żółtozielone i z krótkim

dzióbkiem. Słupek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: eutroficzne młaki niskoturzycowe.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa, połu-
dniowo-zachodnia Azja; w rozproszeniu.

Turzyca punktowana Carex punctata

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 15-150 cm, gęstodarnio-
wa. Łodyga wzniesiona lub
wznosząca się, u dołu ulis
tniona, tępo trójkanciasta,
gładka. Najniższe pochwy liś
ciowe żółtobrązowe lub cie
mnobrązowe. Blaszki liścio
we tęgie, płaskie lub słabo
rynienkowate, 2-6 mm sze
rokości, żółto zielone. Języ

czek zaostrzony, brązowy. Podsadki liściowate,
z długimi pochwami. Kwiatostan złożony z 3-5
stojących w oddaleniu, wzniesionych kłosów, na
szypułach. Kłos szczytowy z kwiatami męskimi,
pozostałe z żeńskimi. Plewy brązowe, z zielo
nym wystającym grzbietem, szczeciniasto zaost
rzone. Pęcherzyki dłuższe od plew, żółtozielone,
czerwonobrązowo nakrapiane, trochę wydęte,
z dzióbkiem. Słupek o 3 znamionach.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: łąki na wattach, nisze śródwydmowe.
Rozmieszczenie: pn., zach. i środk. Europa.

252

-^L

iTurzycowate

~"3«, y

253

Turzyca odległokłosa Catex distans Catex binems

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości (15-) 30-60 cm, gęs-
todarniowa. Łodyga u dołu

w\ 'm , ulistniona, tępo trójkanciasta,

v fllk 9 *

' Najniższe pochwy liś

ciowe brązowe. Blaszki liś
ciowe sztywne, płaskie,
szerokości 3-5 mm, szarozie

lone. Języczek liściowy tępy.
Podsadki liściowate, górne
częściowo plewiaste. Kwia

tostan składa się z 3-5 wzniesionych kłosów

na szyputach. Szczytowy kłos z kwiatami męs
kimi, pozostałe z gęsto ustawionymi żeńskimi.
Plewy rdzawobrązowe, z zielonym grzbietem,

szczeciniasto zaostrzone. Pęcherzyki dłuższe
od plew, zielone, unerwione, z dzióbkiem. Słu
pek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: preferuje słone łąki, wydmy, eutrofi
czne, nawapienne młaki niskoturzycowe.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie, pół
nocna Afryka, Azja Mniejsza; w rozproszeniu.

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości (15-) 30-120 cm, z roz
łogami. Łodyga ulistniona
w dolnej połowie, tępo trój
kanciasta. Najniższe pochwy
liściowe brązowe. Blaszki liś
ciowe sztywne, płaskie lub fa-
łdowato złożone, 2-6 mm sze
rokości, na brzegach szors
tkie, szarozielone. Języczek
zaokrąglony. Podsadki liś
ciowate, z długimi pochwami.

Kwiatostan składa się z 3-5 oddalonych od
siebie kłosów na szyputach. Kłos szczytowy

z kwiatami męskimi, pozostałe z żeńskimi.
Plewy czerwonobrązowe, z ostrym, kolcza
stym wierzchołkiem. Pęcherzyki dłuższe od
plew, czarnobrązowe, o 2 ostrych grzbietach,
z dzióbkiem. Słupek o 3 znamionach.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: wilgotne wrzosowiska, polany.
Rozmieszczenie: atlantyckie wybrzeża Euro
py, Maroko; tylko bardzo rzadko.

Turzyca wyciągnięta Carex extensa

Wygląd: Roślina trwała, wyso
kości 10-40 cm, tworząca gę-

w . / ste darnie. Łodyga wznie-

• w - \ Q/J siona, tylko u podstawy ulist-

^- ^y niona, tępo trójkanciasta, gła

dka. Dolne pochwy liściowe
brązowe lub rdzawe, nie
postrzępione. Blaszki liścio
we sztywne, grube, rynien-
kowate, z wystającym
grzbietem, często na brze
gach podwinięte, 2-3 mm

szerokości, szarozielone. Języczek niewyra
źny, krótko trójkątny. Podsadki długości do 10
cm, liściowate, z pochwą, często dłuższe od
kwiatostanu. Kwiatostan krótki, dość gęsty,
składający się z 3-5 siedzących, wzniesionych
kłosów, często skupionych do siebie. Kłos
szczytowy wałeczkowaty z kwiatami męskimi,
pozostałe podłużnie jajowate, z gęsto ustawio
nymi żeńskimi kwiatami. Plewy żółtobrązowe
lub czerwonobrązowe, z zielonym grzbietem
i ostrym, kolczastym wierzchołkiem. Kwiaty

męskie z 3 pręcikami. Kwiaty żeńskie ze słup
kiem o 3 znamionach. Pęcherzyki krótsze od
plew, 3-4 mm długości, wyraźnie 2-3-kancias-
te, szarozielone lub oliwkowozielone, matowe,
z krótkim, dwuząbkowym dzióbkiem, gładkim.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: wybrzeże morskie, słone łąki, past
wiska na wattach, w niszach śródwydmowych;
rzadko również na słoniskach wewnątrz lądu.
Rozmieszczenie: północno- i zachodnioeu
ropejskie wybrzeża Atlantyku, wybrzeża
Morza Śródziemnego i Morza Czarnego; zado
mowiona w Ameryce Północnej i Południowej;

dość rzadka.
Uwagi: turzyca piaskowa (Carex arenaria) wy
stępuje na podobnych siedliskach jak turzyca
wyciągnięta, preferuje jednak gleby suchsze,
luźniejsze. W przeciwieństwie do turzycy wy
ciągniętej jej kłosy są mniej lub bardziej podo
bne, a słupek ma tylko 2 znamiona.

254

255

Turzyca żółta Carex flava

Turzyca łuszczkowata Carex lepidocarpa

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 25-70 cm, gęstodar-
niowa. Łodyga sztywno
wzniesiona, w dolnej części
ulistniona, ostro trójkancias-
ta, gładka. Najniższe pochwy
liściowe jasnobrązowe. Bla
szki liściowe wiotkie, płaskie,
3-5 mm szerokości, żółto
zielone. Najniższa podsadka
długa, liściowata, z długą po
chwą. Kwiatostan składający

się z 3-5 skupionych, siedzących lub krótkoszy-
pułkowych, wzniesionych kłosów. Kłos szczyto
wy wydłużony z kwiatami męskimi, pozostałe
jajowate lub kuliste, z kwiatami żeńskimi. Plewy
żółtobrązowe z zielonym grzbietem. Pęcherzyki
5-7 mm długości, dłuższe od plew, jasnożółte,
z szorstkim dzióbkiem długości ok. 3 mm,
o 2 ząbkach. Słupek z 3 znamionami.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: młaki niskoturzycowe, łąki.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa.

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości 20-50 cm, luźnodarnio-
wa. Łodyga wiotka, w dolnej
części ulistniona, tępo trój-
kanciasta, ku górze szorstka.
Dolne pochwy liściowe jas
nobrązowe. Blaszki liściowe
sztywne, rynienkowate, 2-3
mm szerokości, trawiastozie-
lone. Najniższa podsadka krót
ka, liściowata; pochwa długa.
Kwiatostan składający się

z 2-4 wzniesionych kłosów oddalonych od sie
bie. Szczytowy kłos na szypule, z kwiatami męs
kimi, pozostałe siedzące, z kwiatami żeńskimi.
Plewy czerwonobrązowe z zielonym grzbietem,
skórzasto obrzeżone. Pęcherzyki (3,5-) 4-5 mm
długości, dłuższe od plew, zielonkawe, z 2-ząb-
kowym dzióbkiem długości 1,5-2 mm. Słupek
o 3 znamionach.

Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: młaki niskoturzycowe, łąki.
Rozmieszczenie: prawie cała Europa.

Turzyca drobna Carex demissa

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości 5-40 cm, gęstodar-

niowa. Łodyga wznosząca się,

Y ^ , (j tylko w dolnej części ulist

niona, tępo trójkanciasta, gład
ka. Najniższe pochwy liściowe

jasnobrązowe. Blaszki liściowe

płaskie lub słabo rynienko
wate, 2-5 mm szerokości, żół

tozielone. Najniższa podsadka
długa, liściowata; pochwa wy
dłużona. Kwiatostan składa się

z 3-5 wzniesionych kłosów. Szczytowy kłos rów-

nowąski, z kwiatami męskimi, pozostałe jajowa

te z kwiatami męskimi. Plewy żółtobrązowe,
z zielonym grzbietem. Pęcherzyki 3-4 mm dłu
gości, jasnożółte z gładkim dzióbkiem 1-1,5 mm
długości i 2 ząbkach. Słupek z 3 znamionami.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: młaki niskoturzycowe, bagna.
Rozmieszczenie: północna, zachodnia i środ
kowa Europa, wschodnia część Ameryki Pół
nocnej; tylko w rozproszeniu.

Carex serotina

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości 5-30 cm, gęstodarnio-
wa. Łodyga sztywno wznie
siona, tylko u podstawy ulist
niona, tępo trójkanciasta, gła
dka. Najniższe pochwy liś
ciowe żółtawe. Blaszki liś
ciowe sztywne, rynienkowate,
1-2 mm szerokie. Najniższa
podsadka długa, liściowata,
z krótką pochwą. Kwiatostan
składa się z 3-5 (-9) prawie

siedzących lub krótkoszypułkowych, wzniesio
nych kłosów. Szczytowy kłos równowąski,
z kwiatami męskimi, pozostałe kulisto jajowa
te, z kwiatami żeńskimi. Plewy żółtobrązowe
z zielonym grzbietem. Pęcherzyki 2-3 mm dłu
gości, jasnożółte z dwuzębowym dzióbkiem
długości 0,25-1 mm. Słupek z 3 znamionami.
Okres kwitnienia: od (maja) czerwca do lipca.
Siedlisko: młaki niskoturzycowe, mokre łąki.
Rozmieszczenie: prawie w całej Europie,
w Maroku, częściowo w Azji; rozproszona.

256

Rośliny podobne do traw

Liście

Potocznie „trawą" nazywamy zwykle te roś
liny, których postać zielna ma wąskie „trawia
ste" liście i dodatkowo niepozore kwiaty. Te
szczególne cechy charakterystyczne powo
dują, że mówi się tak o niektórych roślinach,
mimo że nie należą one do rodziny traw, ale

jedynie przypominają je kształtem liści.
Trawiasty liść w swej typowej formie jest wy
tworem roślin jednoliściennych. Poprzez rów
noległą nerwację, brak ogonka liściowego
i wykształcenie pochwy liściowej uzyskuje on
łatwy do zapamiętania kształt. Rośliny z takimi
liśćmi znajdujemy więc przeważnie wśród jed
noliściennych (Monocotyledones). Tylko wyją
tkowo takie liście występują u dwuliściennych.
Innego typu kwiaty, niekiedy bardziej rzucają

ce się w oczy, pokazują z reguły szybko, że
tych roślin do traw zaliczyć nie można chociaż
są do nich bardzo podobne. Przedstawiciele
włączonych tu dodatkowo rodzin są bez wyjąt
ku roślinami siedlisk wilgotnych, stąd upodob
niły się do sitowatych i turzycowatych.
Pałki (Typha) mają kwiatostany w postaci zwa
rtych kolb i są wiatropylne. Jeżogłówki (Spar-

ganium) mają kwiatostany kuliste, przy czym

dolne, większe są żeńskie a mniejsze, górne

- męskie. Obrazkowate, do których należy ta
tarak (Acorus), mają normalnie jeden kol-

bowaty kwiatostan, otoczony przez górny,

zwykle barwny, często dzbaneczkowaty liść

i są przystosowane do wysoko wyspecjalizo

wanego zapylania przez owady. Wiatropylny
tatarak zwyczajny rezygnuje z tej ozdoby i ba
rdziej upodabnia się do traw. Rodzaj bagnica
(Scheuchzetia) obejmuje tylko jeden, omawia
ny tu gatunek, którego prymitywne, nie zroś
nięte, wielonasienne zalążnie również są za
pylane przez wiatr. Świbka (Triglochin) jest
blisko spokrewniona z bagnicą, jednak ma

mniej lub bardziej zrośniętą zalążnie, która
dopiero wtórnie rozpada się na rozłupki z po

jedynczymi nasionami. Rodzaj zamętnica [Za-
nnichellia) należy do roślin wodnych, których
pyłek przenoszony jest przez wodę. U babki
(Plantago), jedynej tu omawianej rośliny dwu
liściennej, wszystkie gatunki odznaczają się
szczególną właściwością - mają liście o rów
noległych nerwach, a ich niepozorne kwiaty są
zapylane przez wiatr. Owadopylne liliowate
(Tofieldia, Narthecium) z reguły różnią się od
traw rzucającymi się w oczy kwiatami. Jeśli są
one wyjątkowo małe (jak u Tofieldia) lub zo
staną znalezione po przekwitnięciu, wówczas
mieczowate liście niewysokich gatunków mo
gą przypominać trawy. Również rośliny z ro

dzajów Zostera i Posidonia rosną, podobnie
jak Zanichellia, zanurzone w wodzie i są przy
stosowane do wody morskiej. Tutaj także oś
główna jest płaska i przypomina liść trawy.
Gatunki gałuszki [Pilularia) nie należą do roś
lin kwiatowych lecz do paproci. Ich liście przy
pominające sity wykazują pewne podobieńst
wo do Juncaceae, jednak zwinięte wierzchołki

zdradzają przynależność do paproci.

• Bagnica torfowa (Scheuchzeria palustris)

258

259

Tatarak zwyczajny Acorus calamus

Wygląd: trwała roślina wodna

lub bagienna wysokości
50-60 cm. Płożące się kłącze

0P silnie rozgałęzione, o średni

cy ok. 3 cm, z zawiązkami
pędów i liści tylko na stronie
górnej, przy roztarciu aro
matycznie pachnące. Łodyga
ulistniona dwurzędowo, na
przekroju tępo V-kształtna,
z podużną bruzdą wycho
dzącą od kwiatostanu, we
wnątrz bardzo gąbczasta. Po
wyżej kwiatostanu łodygę
przedłuża w prostej linii mie
czowaty liść, podzielony os

trym żebrem po stronie

przedniej i tylniej na dwie
niejednakowe części. Blaszki
liściowe zbudowane podob
nie, szerokości do 1,5 cm,
u nasady czerwonawo zabar

wione. Kwiatostan stanowi

masywna kolba do 3 cm długości, ustawiona
bocznie i skośnie łukowato skierowana do gó
ry, zielonkawa lub żółtozielona, później brązo
wawa, która rozkwita od dołu. Gęsto stłoczone
małe pojedyncze kwiatki są obupłciowe. 6 od
wrotnie jajowatych, zielonych, zagiętych na

szczycie członów okwiatu otacza 6 krótkich
pręcików i okrągławy, 2-3-komorowy słupek.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: na obrzeżu stawów, brzegach stru

mieni, również na młakach niskoturzycowych,
do 1000 m n.p.m.

Rozmieszczenie: Europa, Azja, Ameryka Pół
nocna, na południu aż do tropików.
Uwagi ogólne: tatarak nie jest w Europie roś
liną rodzimą lecz został wprowadzony dopiero
w średniowieczu. Od razu szybko rozprzest
rzenił się wegetatywnie. W naszych szeroko

ściach geograficznych zakwita tylko w sprzyja
jących latach, pojawiają się czerwone jagody,
nigdy nie wydaje dojrzałych owoców. Kłącze
zawiera olejek eteryczny i gorzkie alkaloidy; już
od dawna jest zbierane w celach leczniczych.

Bagnica torfowa Scheuchzerid palustris

Wygląd: roślina trwała, wy
sokości 10-30 cm, podobna do
sitowatych, z pędami przeważ
nie rosnącymi w skupieniach.
Pęd otoczony jest grubawym
liściem, mającym w przekroju
poprzecznym kształt kropli,
u nasady pochwą. Na pochwie
liściowej znajdują się dwa usz
ka. Ku górze liście łodygowe

stają sie coraz krótsze, na
tomiast w stosunku do całego

liścia zwiększa się udział bladoczerwonych po

chew liściowych. W kątach górnych liści stoi
pojedynczo ok. 5 kwiatów, wielkości do 5 mm,
na szypułach. Kwiaty mają po 6 listków okwiatu,
zielonkawych, wąskich i tak długich jak 6 pręci
ków. Wewnątrz kwiatu znajduje się 3-5 wolnych
słupków, w okresie dojrzałości pęcherzowato
nabrzmiałych.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: torfowiska wysokie, szczególnie w do
linkach i na ple, w Alpach do 2000 m n.p.m.

Rozmieszczenie: cała półkula północna na ob
szarach o klimacie umiarkowanym. Północna
Azja, wschodnia Europa, północna Europa. Na
południe sięga do Karpat, południowych Alp
i centralnych Pirenejów.
Uwagi: rośliny z Ameryki Północnej nieco różnią
się owocami i dlatego traktowane są jako osob
na odmiana. Roślina związana z torfowiskiem

wysokim, przez rozpoczęte w ostatnim stuleciu
osuszanie jej siedlisk jest silnie ograniczana
i w wielu miejscach na wyginięciu. Ma udział
w tworzeniu torfu i przez stosunkowo szybki
wzrost broni się przed zarośnięciem przez tor
fowce. Kanały powietrzne w liściach i łodydze
stanowią przystosowanie do wilgotnych miejsc.
Niepozorne kwiaty zapylane są przez wiatr. Zia
rna pyłku są transportowane w pakietach po 2.

260

261

Swibka błotna Triglochin palustre Swibka morska Triglochin maritima

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 30 cm, z poziomym
kłączem i cebulkowatymi
organami przetrwalnikowymi.
Liście grubawe, na przekroju
poprzecznym jednostronnie
spłaszczone, szerokości do
1 mm, na końcu pochwy liś
ciowej z dwoma obejmują
cymi się uszkami. Kwiatostan
w postaci luźnego grona. Szy-

pułki kwiatowe 1-4 mm długości. 6 zielonka
wych listków okwiatu otacza 6 prawie siedzą
cych pręcików i trzyczęściowy, żeberkowany
słupek. 3 znamiona słupka jasne, pierzaste.

Owoc wąski, do 6 mm długości Przy dojrzewa

niu owocki uwalniają się od dołu, rozpadając
się na pojedyncze rozłupki.
Okres kwitnienia: od czerwca do września.
Siedlisko: na glebach torfowych i ilastych tor

fowisk i bagien, również na glebach zasolonych.
Rozmieszczenie: na półkuli północnej

i w Ameryce Południowej.

Wygląd: roślina trwała, wyso

kości do 50 cm, z poziomym
kłączem i włóknistą nasadą.
Liście grubawe, na przekroju
poprzecznym jednostronnie

spłaszczone, szerokości do
4 mm, na końcu pochwy liś
ciowej z jednym prostym usz
kiem. Kwiatostan w postaci

luźnego grona, do 20 cm dłu

gości, wielokwiatowego.
Szypułki 1-4 mm długości.

6 zielonkawych listków okwiatu otacza 6 pra
wie siedzących pręcików i jeden 6-częściowy
słupek. 6 znamion czerwonawych i krótko pie
rzastych. Owoc owalny, do 6 mm długości.
Owocki z bruzdami na grzbiecie, uwalniają się
w czasie dojrzewania i pojedynczo odpadają.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: słone łąki, brzegi rzek o wodzie
słonosłodkiej.

Rozmieszczenie: na półkuli północnej
i w Ameryce Południowej.

Zamętnica błotna Zannichellia palustris Brzeżyca jednokwiatowa Littorella uniflora

Wygląd: trwała, za
nurzona roślina wo
dna. Kłącze delikat

ne, pełzające i rozga

łęzione. Pędy delikat
ne, luźno, prawie
naprzeciwległe ulist-
nione. Liście równo-

wąskie, wstęgowate, u dołu z długą rurką
obejmującą łodygę. Kwiaty w kątach liści, jed-
nopłciowe, małe i niepozorne. Kwiaty męskie
z 1 pręcikiem, bez okrywy kwiatowej, rzadziej
z 2 pręcikami zrośniętymi grzbietem. Kwiaty
żeńskie na krótkich szyputkach, z okrywą kub-
kowatą, wysokości 2 mm, trójząbkową i 3-4
nie zrośniętymi owocolistkami. Szyjka słupka

zawsze z lejkowatym znamieniem. Owoce sie-

rpowate, pestkowate.
Okres kwitnienia: od maja do października.
Siedlisko: w wodach stojących lub powoli pły
nących, również w zanieczyszczonych; do
1200 m n.p.m.
Rozmieszczenie: strefy umiarkowane.

Wygląd: roślina trwa
ła, wysokości 15 cm,
z płożącymi się roz
łogami, na których

powstają nowe rośli
ny. Liście odziomko

we ułożone w rozetę,
4-15 cm długości, ró-

wnowąskie lub szydlaste, u nasady po-
chwowato rozszerzone. Kwiaty jednopłciowe.

Kwiatostan składa się z jednego, wzniesione

go kwiatu męskiego na długiej szypułce
i przeważnie z 3 u nasady rozetkowato usta
wionych kwiatów żeńskich. Kwiaty męskie
z 4 sercowatymi pręcikami i jedną, czterodzie-
Iną, białawą, dzwonkowatą koroną, pod nią
znajdują się suche skorzaste łuski. Kwiaty
żeńskie z krótką rurką korony, z której wycho
dzi długa, nitkowata szyjka słupka. Owocem
jest jednonasienny orzeszek.
Okres kwitnienia: od maja do sierpnia.
Siedlisko: piaszczyste lub muliste brzegi.
Rozmieszczenie: pn. i zach. Europa.

262

Kosatka kielichowa Tofieldia calyculata Łomka zachodnia Northecium ossifragum

Wygląd: roślina trwała, wyso
kości do 40 cm, podobna do
trawy. Łodyga wzniesiona lub

nieco się płożąca. Liście mie

czowate, bez ogonków, z wy
raźnymi nerwami podłużny
mi, do 4 mm szerokości, sza
rozielone lub żółtawozielone.
Dolna część liści w kształcie
litery V, górna płaska z wysta
jącym grzbietem. Kwiatostan

przeważnie graniasty. Szypułka kwiatowa z 3-

-klapowym podkwiatkiem. 6 żółtawobiałych
działek okwiatu długości do 6 mm i 6 pręcików
dokoła górnego słupka o 3 szyjkach.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: na ubogich, suchych lub wilgotnych
łąkach, na młakach niskoturzycowych; do po
nad 2000 m n.p.m.
Rozmieszczenie: Pireneje, Alpy, Karpaty.
Uwagi: podobnym gatunkiem jest Toefildiapu-
silla lecz bez podkwiatka.

Wygląd: roślina trwała, wyso

kości 10-30 cm, podobna do

trawy. Łodyga wzniesiona,
dwurzędowo ulistniona. Liś
cie mieczowate, bez ogon
ków, z wyraźnymi podłużnymi
nerwami, szerokości do

4 mm, intensywnie zielone.

Dolna część liści wąsko V-
kształtna, górna płaska z wy
stającym grzbietem. Kwiato

stan graniasty. 6 działek okwiatu z zewnątrz
zielonych, wewnątrz złotożółtych, lanceto
watych, do 4 mm długości, 6 żółtych pręcików
o gęsto owłosionych nitkach, z ceglastymi wo
rkami pyłkowymi, dokoła słupka górnego, wą
skiego, z 3 szyjkami.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: na torfowiskach.
Rozmieszczenie: zachodnia Europa, Skan
dynawia, północne Niemcy.
Uwagi: niegdyś przypisywano tej roślinie
wpływ na łamliwość kości u bydła.

Zostera morska Zostera marina

Wygląd: roślina trwała, żyjąca
w słonej wodzie, z ukorzenio
nym, płożącym się kłączem,
tworzy często rozległe, pły
wające łąki. Pęd nadziemny
krótki, nierozgalęziony i skrę-
tolegle dwurzędowo ulistnio-
ny. Liście 20-200 cm długości,
3-12 mm szerokości, rów-
nowąskie, na wierzchołku za

okrąglone, jaskrawozielone,

z zamkniętą pochwą. Pęd kwiatowy do 1,5 m
długości, rozgałęziony. Kwiaty skupione w kło
sie długości do 12 cm, szerokości do 5 cm,
jednostronnym, zamkniętym pochwą najwy
ższego liścia. Kłosy układają się na powierz
chni wody wierzchnią stroną ku górze. Kwiaty

jednopłciowe i bez okrywy kwiatowej, Kwiaty
żeńskie składają się tylko ze słupka, męskie
z pręcika dwudzielnego w późniejszym okre
sie rozwoju. Owoc 3-3,5 cm długości, owalny.

Okres kwitnienia: od lipca do października,
w Morzu Śródziemnym wcześniej, od kwietnia,
czasami nawet od lutego.
Siedlisko: często na wybrzeżach morskich na
glebach piaszczystych lub mulistych, do głę
bokości 11 m, często w wodach słonawycli,
zalana również w czasie odpływu.
Rozmieszczenie: wybrzeża europejskie z wy

jątkiem Korsyki, Sardynii i Krety. Poza tym
w Ameryce Północnej i wschodniej Azji.
Uwagi: poodrywane liście często po burzach
bywają wyrzucane w dużych ilościach na

brzeg morski i tworzą wysokie wały. Dawniej

zostera była zbierana do wypychania matera
ców. Zostera nolti jest mniejsza, zielona bez
połysku. Liście dochodzą tylko do długości 40
cm i szerokości 1,5 cm. Wszystkie pochwy
liściowe są otwarte i mają u góry dwa uszka.
Kwiatostany wyrastają z kłącza i mają mniej
kłosków. Gatunek ten zasiedla strefy płytsze
i wysycha podczas odpływu.

264

265

Posidonia oceanica

Wygląd: zanurzona
roślina wodna
z płożącym się,
spłaszczonym kłą

czem, po wyschnię
ciu czarnym. Boczne

pędy w kępkach,
zakończone naprze-
mianległymi, dwurzę

dowo ustawionymi
liśćmi. Pochwy liś
ciowe obejmują ło
dygi, tylko u nasady
zachodzą na siebie,

nie odpadają z liśćmi lecz rozkładają się na
starość we włókniste pasma i przypominają
pędzel do golenia. Blaszki liściowe ciemnozie
lone, do 50 cm długości, równowąskie i taś-
mowate, wierzchołek tępy lub wycięty. Kwiato
stan długości do 4,5 cm, składa się z 1-4
kłosków, te zwykle z 3-7 kwiatów, które znaj

dują się na brzegach płaskiej osi kłosków.
Dolne kwiaty obupłciowe, górne męskie. Brak

okryw kwiatowych. 3 pręciki otwierają się na
zewnątrz. Łącznik między workami pyłkowymi

jest powiększony i podobny do działek okryw

kwiatowych. Zalążnia składa się tylko z jed
nego owocolistka, na którego słabo rozwinię

tej szyjce znajduje się brodawkowate znamię.
Okres kwitnienia: od sierpnia do listopada.

Kwiaty udaje się tylko rzadko zauważyć.
Siedlisko: płaskie piaszczyste brzegi, od brze
gu na głębokość do 40 m.
Rozmieszczenie: Morze Śródziemne.
Uwagi: trzy następne gatunki tego specyficz
nego rodzaju występują na południowym wy
brzeżu Australii. Często wiosenne burze odry

wają stare rośliny lub ich liście.
Włókna wskutek ruchu fal zbijają się w kule
o średnicy 2-5 cm, rzadziej nawet do 15 cm
i w dużych ilościach zostają wyrzucane na
brzeg.

Przenoszenie nitkowatych pyłków kwiatowych
na rozkwitające pod powierzchnią wody kwia

tostany odbywa się za pomocą wody.

Gałuszka kulecznica Pilularia globulifera

Sporokarp

Wygląd: paproć zakorzeniająca się w szlamie
za pomocą płożącego się kłącza, wypuszcza
jąca na węzłach korzenie i liście. Odstęp mię
dzy węzłami wynosi ok. 4 cm. Liście co 2-4
węzły, 3-10 cm długości, podobne jak u sitów
ale miękkie, w przekroju poprzeczym zwarte,
intensywnie zielone, młode zwinięte na czub
ku. Korzenie proste, nitkowate wyrastają co
2-4 węzły. Poza tym na węzłach powstają
pojedyncze sporokarpia. Są to zarodnie (spo-
rangia) okryte przekształconym liściem. Liść

tworzy wełnisto włosowate, kuliste, kasztano-
watobrązowe osłony średnicy ok 3 mm (sporo
karp). We wnętrzu tego sporokarpu znajduje
się wiele krzaczkowatych tworów, u których

w dolnej części znajdują się sporangia (mega-
sporangia), zawierające duże zarodniki,
podczas gdy w górnej części siedzą sporangia
(mikrosporangia) z licznymi drobnymi zarodni
kami. Rozwój roślin potomnych odbywa się
wewnątrz sporokarpu.
Okres dojrzewania: od lipca do września.

Siedlisko: gleby błotniste, opuszczone stawy,
brzegi rowów.
Rozmieszczenie: zachodnia Europa.
Uwagi: gałuszka należy do paprotników, na co
wskazują zwinięte młode liście i tworzenie się
sporangiów. Od większości paproci różni się
jednak siedliskiem i tworzeniem dwóch ró
żnych typów zarodników. Z mikrospor powsta

je pokolenie męskie, z makrospor - żeńskie.

Żeńskie pozostaje zamknięte w sporokarpie,
gdzie po zapłodnieniu powstaje młoda roślina,
która wydostaje się ze sporokarpu przez otwór
z klapką.

266

267

Typha minima

(] Wygląd: roślina woda lub

f przybrzeżna, wysokości 30-70

I cm. Liście równowąskie,

szarozielone, nie błyszczące,
do 30 cm długości, 1-2 mm
szerokości, nie występujące
przy kwiatostanie, u dołu
z pochwą otwartą, skórzastą,
u góry opatrzoną niewielkimi
uszkami. Na przekroju po-

L przecznym półkoliste, od spo-

duwyraźnie wydęte, z wierzchu płaskie, wy
pełnione gąbczastym rdzeniem. Kwiaty jedno-
płciowe. Kwiaty żeńskie tworzące jajowato ku

listą, do 4 cm długą, brązowoczarną kolbę;
nad nią znajdują sie kwiaty męskie oddzielone

odcinkiem pędu. Kwiaty żeńskie składają się
z zalążni na trzoneczku, otoczonej gęstym
wieńcem włosków, męskie z 3 pojedynczych
pręcików otoczonych nielicznymi włoskami.
Okres kwitnienia: od maja do czerwca.
Siedlisko: brzegi rzek i torfowiska.
Rozmieszczenie: Europa (Alpy, Bałkany), Azja.

Pałka szerokolistna Typha latifolia

Wygląd: Roślina wodna lub
przybrzeżna, wysokości 1-2,5
m. Liście równowąskie, nie-
bieskozielone, nie błyszczą
ce, 1-2 cm szerokości, często
przewyższające kwiatostan,
u nasady z otwartą, skórzastą
pochwą opatrzoną u góry nie
wielkimi uszkami. Na prze-

kroju poprzecznym u góry

płaskie, u dołu lekko wydęte

i wypełnione gąbkowatym rdzeniem. Kwiaty

jednopłciowe. Kwiaty żeńskie skupione w zwa

rtej, brązowoczarnej kolbie długości często
ponad 20 cm, z bezpośrednio nad nią stojący
mi kwiatami męskimi. Kwiaty żeńskie: jeden
słupek stojący na trzoneczku, otoczony gę
stym kręgiem włosków; kwiaty męskie: trzy
pręciki osadzone na jednym rozgałęzionym

trzoneczku, otoczone nielicznymi włoskami.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: brzegi jezior i rzek, torfowiska.
Rozmieszczenie: półkula północna; w tropikach.

Pałka Shuttelwortha Typha shuttelworthii Pałka wąskolistna Typha angustifolia

y. , Wygląd: roślina wodna lub

i KW /1 P

ybrzeżna wysokości 1-1,5

JL /, / m. Liście równowąskie, nie-

• r',1 bieskozielone, 5-10 mm

I / / ' 7 szerokości, przewyższające

// / kwiatostan, u nasady z otwar-

I /;,'/ tą skórzastą pochwą zaopa-

H l i i trzoną u góry w niewielkie

•r h'

! uszka. Na przekroju poprze-

I I,';/ cznym u góry płaskie, u dołu

i vi''\

wypukłe i wypełnione gąb-

\\ w kowatym rdzeniem. Kwiaty je

dnopłciowe. Kwiaty żeńskie tworzą kolbę sre-
brzystobiałą w okresie dojrzałości, często dłu
gości ponad 25 cm, z bezpośrednio nad nią

stojącymi kwiatami męskimi. Kwiaty żeńskie
składają się ze słupka na trzoneczku, otoczo

nego gęstym kręgiem włosków, męskie z prę

cików siedzących na rozgałęzionym trzonecz
ku i otoczonych nielicznymi włoskami.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: brzegi jezior i rzek, w górach.
Rozmieszczenie: Pireneje, Alpy, Karpaty.

Wygląd: roślina wodna lub
przybrzeżna wysokości 1-3
m. Liście równowąskie, nie-
bieskozielone, nie błyszczą
ce, 3-10 mm szerokości, czę-

I w / / sto przewyższające kwiato-

y/flĄ stan, u nasady ze skórzastą,

liiUl

otwarta

- P

o c n w

góry z nie-

§ WIJ wielkimi uszkami. Na prze-

\wu/f ^

P°P

rzeczn

m u

góry

wW płaskie, u dołu wyraźnie

f o K wypukłe, wypełnione gąb

czastym rdzeniem. Kwiaty jednopłciowe. Kwiaty
żeńskie tworzą wąską, brązowoczarną kolbę
długości do 35 cm, nad nią, oddzielone odcin
kiem pędu, znajdują się kwiaty męskie, Kwiaty
żeńskie składają się ze słupka na trzoneczku,
otoczonego gęstym kręgiem włosków, męskie
z pręcików siedzących po trzy na rozgałęzionym

trzoneczku, otoczonych nielicznymi włoskami.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: brzegi jezior i rzek, torfowiska.
Rozmieszczenie: Europa, Azja, Ameryka Pn.

268

269

Jeżoglówka najmniejsza Sparganium minimum

Wygląd: roślina korzeniąca się w wodzie, ze
wzniesionym lub pływającym pędem kwia
towym długości 60-80 cm. Liście trawiaste,
delikatne i cienkie, jaskrawozielone, wystają
ce z wody lub pływające, 4-60 cm długości
i 2-8 mm szerokości, płaskie, z 5-7 równoleg

łymi, po bokach siatkowatymi nerwami, o na
gle zwężonym i stępionym wierzchołku. Kwia
ty jednoptciowe, skupione w kuliste główki.

1-3 główki żeńskie, stojące jedna nad drugą
na pędzie w kącie krótkiej, rynienkowatej pod-

sadki kwiatowej. Na szczycie kulisty kwia
tostan męski. Kwiaty żeńskie składają się ze
słupka o bocznie ustawionym znamieniu

i okwiatu w postaci kilku skórzastych łusek.

Kwiaty męskie zazwyczaj o 3-6 pręcikach i kil
ku łuskach u nasady. Owocem jest zaostrzony

owalny pestkowiec.
Okres kwitnienia: od lipca do sierpnia.
Siedlisko: wody stojące lub powoli płynące, ro
wy, dolinki torfowisk, do ponad 1000 m n.p.m.
Rozmieszczenie: środkowa i północna Europa,
północna Azja i Ameryka Północna.
Uwagi: jeżogłówka najmniejsza jest stosunko
wo wielopostaciowym gatunkiem, którego wy
stępowanie bardzo zależy od wysokości wody
i zaopatrzenia w substancje odżywcze.
W związku z tym szczególnie silnie zmienia
się szerokość liści. Nazwa jeżogłówka związa
na jest z wyglądem kulisto kolczastych kwiato
stanów. Cały rodzaj obejmuje ok. 20 ga
tunków, które prawie wyłącznie występują na
półkuli północnej. Zaledwie jeden gatunek jest
zadomowiony w Nowej Zelandii.

Jeżogłówka gałęzista Sparganium ramosum

Wygląd: roślina
przeważnie zakorze
niająca się w wodzie,
sztywno wzniesio
nych pędach kwiato
wych 30-60 cm dłu
gości. Płożące się
kłącze z rozłogami.

Liście sztywne i tęgie, wzniesione, u nasady

trójkanciaste, u góry na stronie spodniej z wy
stającym grzbietem, ciągnącym się aż do wie
rzchołka, do 50 cm długości i do 1,5 cm szero
kości, nie błyszczące. Kwiaty jednoptciowe,
skupione w kuliste główki, stojące na wiecho-
wato rozgałęzionym kwiatostanie. Na każdej
gałązce bocznej w kącie liściowatej przysadki
znajdują się najpierw 2-3 żeńskie główki,
a nad nimi wiele główek męskich. Działki
okwiatu łuskowate.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Siedlisko: wody stojące lub powoli płynące.
Rozmieszczenie: środkowa i północna Europa,
północna Azja, północna Afryka.

Jeżogłówka pojedyncza

Sparganium emersum

Wygląd: roślina przeważnie
zakorzeniona w wodzie z pę
dem kwiatowym wzniesionym
lub pływającym, 20-60 cm
długości. Kłącze płożące się,
z rozłogami. Liście tęgie

z szerokimi pochwami liś
ciowymi, u dołu trójkanciaste,

u góry z grzbietem ciągną

cym się do wierzchołka, do 50
cm długości, 3-6 mm sze

rokości. Pływające liście na wierzchniej stro
nie z wystającym nerwem środkowym. Kwiaty

jednoptciowe skupione w kuliste główki na

nierozgatęzionym kwiatostanie. Na dole 1-5

żeńskich główek, nad nimi 2-8 główek męs
kich. Słupek z długim nitkowatym znamieniem.
Okres kwitnienia: od czerwca do lipca.
Siedlisko: w stawach i jeziorach, unosi się na
powoli płynących wodach.
Rozmieszczenie: środkowa i północna Europa,
zachodnia Azja, Ameryka Północna.

270

271

Formacje roślinne zdominowane przez trawy i gatunki trawopodobne

Powstawanie ląk i pastwisk

Łąki i pastwiska są specyficznymi zbiorowis

kami roślinnymi opanowanymi zwykle przez
trawy, w których znajdują swe miejsce także
inne gatunki trawopodobne, takie jak turzyce,
sity, sitowia i oczerety, a oprócz tego także
spora liczba gatunków ziołoroślowych i bylin.
W krajobrazach naturalnych Europy Środ
kowej zbiorowiska te ograniczone są do nieli

cznych siedlisk, które ze względu na panujące
w nich warunki ekologiczne pozostają bezleś

ne z przyczyn naturalnych. Łąki zajmujące
duże powierzchnie to przede wszystkim nad
morskie zbiorowiska słonorośli (fot. lewa dol
na) i wysokogórskie murawy powyżej górnej
granicy lasu (fot. u góry), w innych częściach
Europy Środkowej łąki naturalnego pochodze
nia zajmują jedynie niewielkie powierzchnie
na siedliskach bezleśnych z przyczyn siedlis
kowych. Z naturalnych przyczyn stale bezleś
ne lub skąpo porośnięte gatunkami drzewias

tymi pozostawały okrajki torfowisk wysokich,
brzegi rzek i strefy lądowienia zbiorników wo
dnych. Miejsca te stwarzały korzystne warunki
turzycom i innym gatunkom turzycowatych i si-
towatych. Szeroko rozprzestrzenione w dzi
siejszym krajobrazie kulturalnym użytki zielo
ne są pochodzenia antropogenicznego, tzn.
zawdzięczają swe powstanie wpływowi
człowieka.
Ludzie karczowali pierwotną puszczę i tworzy
li miejsca pozbawione drzew. Prowadzili na
nich gospodarkę rolną zapobiegając pono
wnemu zalesieniu. Na te otwarte miejsca stop
niowo wkraczały ze swych pierwotnych, natu
ralnych siedlisk te gatunki roślin i zwierząt,
które były szczególnie światłolubne, a równo
cześnie łatwo regenerowały się, co pozwalało
im łatwo znosić koszenie i wypas. Powierzch
nie wykaszane rozwinęły się w łąki kośne,
a wypasane - w pastwiska. W wielu re
gionach, gdzie słoma jako ściółka w oborach
była zbyt cenna, użytkowano nawet takie po
wierzchnie, które jako łąki i pastwiska nie
dostarczały wartościowej paszy. Rozwijały się
tam na siedliskach wilgotnych i zabagnionych
łąki jednokośne, zdominowane przez trzęślicę
modrą i „kwaśne trawy", a więc turzyce i sity.

W zależności od sposobu użytkowania i lokal
nych warunków powstały w tych miejscach
różnorodne, zwykle bardzo bogate gatunkowo
zbiorowiska łąkowe.
W dzisiejszym krajobrazie kulturalnym to wła
śnie użytki zielone determinują wygląd krajob
razu na prawie wszystkich glebach nie nada
jących się do uprawy roli (fot. prawa dolna).
Pochodzą one z opisanych powyżej, zwykle
mało opłacalnych ubogich łąk i pastwisk, które
pierwotnie były nie nawożone lub nawożone
jedynie słabo. Uprawa wysokowydajnych i wy
trzymałych gatunków traw, podsiewanie wyse
lekcjonowanych mieszanek traw, stosowanie
nawozów organicznych i mineralnych, a także
nowoczesne techniki uprawy z dokładnie do
pasowanymi do rytmu rozwoju traw terminami
nawożenia doprowadziły do wysokoproduk-
tywnych zbiorowisk roślinnych. Takimi są np.
łąki, które na odpowiednich siedliskach i w op

tymalnych warunkach klimatycznych mogą
być koszone nawet sześciokrotnie w ciągu

roku. Mają one już niewiele wspólnego ze
zbliżonymi do naturalnych ubogimi łąkami
i pastwiskami.
Podczas gdy użytki zielone ubogich siedlisk są
z reguły bardzo bogate gatunkowo i posiadają
stałą charakterystyczną kombinację gatunków,

dokładnie odzwierciedlającą panujące tam
warunki siedliskowe, intensywne zagospo
darowanie prowadzi do silnego uproszczenia
tej różnorodności, którego ofiarą padają prze
de wszystkim gatunki mało wytrzymałe konku
rencyjnie. Ich zanikanie prowadzi nie tylko do
utraty charakterystycznej kombinacji gatun
ków lecz i do uproszczenia inwentarza florys-
tycznego i faunistycznego zbiorowisk łąko
wych i pastwiskowych. Intensywnie użytkowa
ne, zwykle obficie nawożone azotem, ubogie
w gatunki pastwiska zaliczane są do typu
świeżych pastwisk z życicą trwałą, grzebieni-
cą pospolitą, tymotką łąkową i koniczyną bia
łą. Intensywnie użytkowane łąki zaliczane są
do łąk świeżych z rajgrasem wyniosłym, wy-

• U góry: wysokogórskie murawy, u dołu

z lewej: shnorośla nad brzegami morskimi,

u dołu z prawej: intensywnie użytkowane pas
twisko

272

czyńcem łąkowym, owsicą omszoną, konietli-
cą łąkową, stokłosa miękką i wiechliną łąko
wą. Nawet jeśli w obrębie tych dwóch opisa

nych typów dają się zauważyć różnice uwa
runkowane siedliskowo, to nie są one tak wie-
lopostaciowe, jak na analogicznych siedlis
kach ekstensywnie użytkowane łąki i pastwis
ka (fot. u góry str. 274).

Ubogie pastwiska nawapienne

Na miejscu ciepłolubnych suchych lasów liś
ciastych, na podłożu wapiennym powstały pod
wpływem długotrwałego, ekstensywnego
wypasu owiec antropogeniczne zbiorowiska

zastępcze, tzw. ciepłolubne murawy nawa
pienne (fot. lewa dolna). Z powodu małej żyz
ności siedlisk uwarunkowanej skalistym

podłożem i sposobu użytkowania są one częs

to nazywane ubogimi murawami i pastwiskami

nawapiennymi. Występują na nich liczne ciep

łolubne i znoszące suszę rośliny i zwierzęta.
Zbiorowiska te zaliczane są do najbogatszych
gatunkowo w całej Europie Środkowej. Szcze
gólnie interesujące są gatunki, które swe cent
ra występowania mają w ciepłych obszarach
Europy i w obszarze śródziemnomorskim,
w Europie Środkowej zasiedlają jedynie tere
ny szczególnie korzystne pod względem kli
matycznym. Wśród traw i roślin trawopodob-
nych występują strzęplica piramidalna i strzę-
plica nadobna, oprócz nich kostrzewa owcza,

drżączka średnia, owsicą łąkowa, wiechlina
wąskolistna, rajgras wyniosły, stokłosa prosta,
konietlica łąkowa, turzyce: pagórkowa, niska,
wiosenna, sina, kosmatka polna i inne, obok
nich cały szereg krzewinek, bylin i ziół, z któ
rych należy wymienić typowe gatunki: gorycz
kę orzęsioną i goryczkę Wettseina. Występo
wanie kolczastych, pachnących olejkami
eterycznymi lub silnie pokrytych włoskami ro
ślin wskazuje na to, że zbiorowiska te powsta
ły na skutek wypasu, gdyż takie rośliny są
albo całkowicie pozostawiane przez bydło al
bo zjadane tylko w młodym stanie. Do nich

zaliczane są przede wszystkim: jałowiec,
ostrożeń krótkołodygowy, dziewięćsił bezłody-
gowy, dziewięćsił pospolity, wilżyna rozło
gowa, wilżyna ciernista, macierzanka zwy
czajna. Ponieważ hodowla owiec jest obecnie
nieopłacalna, użytkowanie ubogich muraw na-
wapiennych jest w wielu miejscach zarzucane.

Leżą one odłogiem, zarastają krzewami lub są
zalesiane, zwykle sosną. Ich utrzymywanie się
związane jest z trwałym, choć ekstensywnym
użytkowaniem, tak że dziś konieczne jest pod

jęcie ukierunkowanych działań pielęgnacyj

nych w celu ich ochrony.

Murawy bliźniczkowe („psiary")

Na ubogich, kwaśnych glebach na podłożu
bezwapiennym wykształcają się również bar
dzo typowe ubogie pastwiska, tzw. psiary (fot.
prawa dolna). Czynnikiem decydującym o ich
powstaniu jest, podobnie jak w przypadku
ubogich muraw nawapiennych, ekstensywny
wypas. Pasące się stada były nieregularnie
przepędzane przez tereny użytkowane jako
pastwisko gminne. Nie stosowano nawożenia,
stąd odrosty były bardzo skąpe. Selektywne
spasanie przez zwierzęta powodowało zwięk
szony napór na gatunki preferowane jako pa
sza, co prowadziło do przewagi gatunków
omijanych i nie spasanych. Należy do nich
bliźniczka psia trawka, od której pochodzi na

zwa zbiorowiska. Zwierzęta skubią małe jej
kępki, żują, aby następnie je wypluć. Tak moż

na znaleźć wśród muraw bliźniczkowych su

che „trawiaste mumie" o twardych, zdrewnia
łych pochwach liściowych. Gatunkami charak
terystycznymi tych muraw są poza tym krzyżo-
wnica zwyczajna i krzyżownica ostroskrzydeł-
kowa oraz arnika górska.
Biorąc pod uwagę stosunki wodne murawy
bliźniczkowe porastają bardzo ruóżnorodne
siedliska. Na glebach ze stagnującą wodą two
rzy się często interesująca, drobnopowierzch-
niowa mozaika różnych postaci. Przede wszy
stkim na mokrych siedliskach występują obok
gatunków będących wskaźnikami zmiennej
i dużej wilgotności siedlisk, takich jak trzęślica
modra, czarcikęs łąkowy, gnidosz rozesłany

także turzyce i sitowate: turzyca blada, piguł-
kowata i prosowata, sit sztywny, kosmatka
licznokwiatowa. Także i te mało wydajne sied
liska są już od lat prawie wcale nie użytkowa
ne. Ich biocenozy wymagają ochrony nie tylko
z ekologicznego punktu widzenia; pożądane

• U góry: ekstensywnie użytkowana łąka ko

śna, u dołu z lewej: ubogie pastwisko nawa

pienne, u dołu z prawej: uboga murawa bliź-
niczkowa (psiara)

274

jest zachowanie ich jako przykładu dawnego,
tradycyjnego użytkowania ziemi na wsi.

Murawy napiaskowe

Murawy szczotlichowe są ubogimi gatunkowo
zbiorowiskami pionierskimi, znoszącymi
kwaśne podłoże i zasiedlającymi siedliska
bezwapienne i ubogie w substancje organicz
ne o przepuszczalnych glebach. Występują
one przeważnie na luźnych, ubogich w sustan-
cje pokarmowe, suchych piaskach wydmo
wych Europy Środkowej i z tego powodu nazy
wane są murawami napiaskowymi (fot. u gó
ry). Charakterystycznymi trawami i roślinami

trawopodobnymi tych siedlisk są szczotlicha
siwa i turzyca piaskowa. Na wydmach będą
cych w ciągłym ruchu lekkie zasypanie pias
kiem małej kępy szczotlichy prowadzi do wy
tworzenia korzeni przez węzły pokryte pia
skiem. Stały wzrost gęstego i głęboko sięgają
cego systemu korzeniowego wpływa na utrwa
lanie piasków, które następnie mogą być za
siedlane przez liczne mchy i porosty. Między
panującą na początku szczotlichę wkraczają
następnie inne nieliczne rośliny wyższe jak
Choroszcz nagołodygowy i sporek wiosenny.
W trakcie dalszego rozwoju gatunki muraw
napiaskowych są wypierane przez gatunki su
chych muraw.

Suche murawy i stepy

W krajobrazach naturalnych Europy Środ
kowej występowanie suchych muraw było
ograniczone jedynie do niewielkich powie
rzchni. Ich zasięg został powiększony przez
człowieka i obecnie zasiedlają one, jako zbio
rowiska zastępcze ciepłych i znoszących su
szę lasów i zarośli, zwykle strome, płytkie,
suche i ciepłe zbocza (fot. dolna lewa). Obok
dużego udziału gatunków roślin dobrze przy
stosowanych do suszy i ciepła bardzo typowy
jest przede wszyskim wygląd tych zbiorowisk.
Podczas gdy w mniej ekstremalnych, umiar
kowanie suchych murawach dominują takie
gatunki roślin, których pączki przetrwalnikowe
przetrzymują zimę na powierzchni gleby,
a gatunki te tworzą zwartą pokrywę roślinną,

to w prawdziwie suchych murawach występuje
duża liczba roślin jednorocznych a więc takich
gatunków, które przetrzymują zimę w postaci

nasion. Zbiorowiska te mają luki w pokrywie

roślinnej, w których wiosną następnego roku
kiełkują nasiona i rozwijają się rośliny.
W Europie Wschodniej będącej pod wpływem
klimatu kontynentalnego, a także w tych częś
ciach Europy Środkowej, gdzie opady roczne
nie przekraczają 500 mm, suche murawy nie
ograniczają się tylko do małych powierzchni
(fot. prawa dolna). Zajmują one tam duże po
wierzchnie i nawet tworzą zbiorowiska domi
nujące w krajobrazie, noszące nazwę stepów.

Choć liczne dobrze wytrzymujące suszę
gatunki traw i turzyc budują niezbyt zwartą
darń, to zwłaszcza ostnice w porze owocowa

nia nadają stepom ich charakterystyczny wy
gląd, nawet jeśli nie są one dominantami

w pokrywie roślinnej. Oprócz nich typowe dla
zbiorowisk stepów są różne drobne gatunki
z grupy kostrzewy owczej. Stepy posiadają
cechy zbiorowisk pastwiskowych. Szczeci-
nowate kostrzewy o twardych liściach podob
nie jak ostnice, które jedynie w młodym stanie
są zgryzane przez bydło, są w stanie wytrzy
mać wypas.

Łąki kośne

Przykładem ekstensywnie użytkowanych łąk
kośnych są zbiorowiska bogate w byliny, jakie
występują zwłaszcza w Europie Zachodniej
znajdującej się pod wpływem bogatego w opa
dy i łagodnego klimatu subatlantyckiego, na
kwaśnym, ubogim podłożu. Te jednokośne łąki
są szczególnie atrakcyjne z powodu bogactwa
kwiatów. Wiosną niekiedy tysiące żółtych nar
cyzów trąbkowych przetykanych groszkami

skrzydlastymi, zawilcami gajowymi i rdestami
wężownikami tworzą obraz tego zbiorowiska,
wczesnym latem zaś dominuje aromatycznie
pachnąca wszewłoga górska (fot. u góry str.
279). Również tu na małych powierzchniach,
w miejscach stale mokrych, występują liczne
turzyce. Często do łąk położonych w górnej
części na stokach doprowadzano wodę rowa
mi z pewnych odległości. Wczesną wiosną
tamowano rowy; zalewająca woda, która pod
czas napływu przynosiła niewielkie ilości sub-

• U góry: murawy napiaskowe, u dołu z le

wej: suche murawy, u dołu z prawej: murawy

stepowe

276

stancji odżywczych, nawadniała powierzchnie

i przyczyniała się równocześnie do jej nawo

żenia.

Szuwary wielkoturzycowe

Charakterystyczne, zwykle ubogie gatunkowo,
zdominowane przez wysokie turzyce (stąd ich
nazwa) szuwary zasiedlają zwykle mokre,
podtopione i znów podsychające siedliska na
mineralnych, częściowo torfowych glebach.
Rzucają się one w oczy dzięki swym dużym,
mocnym gatunkom, tworzącym, jak niektóre
z nich potężne kępy. Najważniejszymi z nich
są turzyce: sztywna, tunikowa, dzióbkowata,
błotna, brzegowa, zaostrzona. Szuwary wiel
koturzycowe uchodzą częściowo za antro
pogeniczne i zawdzięczają swe występowanie
na wielkich powierzchniach użytkowaniu jako
łąki produkujące ściółkę. Zwykle występują
w bliskim kontakcie z różnymi zbiorowiskami,
takimi jak szuwary trzcinowe, torfowiska nis
kie i wysokie oraz łąki świeże, wilgotne i zaba-
gnione. Szuwar z turzycą prosową, nie do
pomylenia dzięki swym tęgim, poduszko-
watym kępom (fot. środkowa), występuje na

żyznych, nieco źródliskowych siedliskach na
torfie, z wolną sączącą się wodą. Czasowe
podsuszenie i wahania poziomu wody są dob

rze znoszone.

Torfowiska

Pierwotne torfowiska wysokie i niskie przynaj
mniej częściowo są opanowane przez gatunki
trawiaste. Na torfowiskach wysokich są to weł-
nianki, przede wszystkim wełnianka po-

chwowata (fot. dolna), której szczątki uczest

niczą w tworzeniu się torfu, rzadziej wełnian
ka wąskolistna. W miejscach mokrych mogą
występować turzyce dzióbkowata i bagienna.
Wyższe części kęp zajmują również typowe
gatunki, jak np. niepozorna turzyca skąpo-
kwiatowa. Na brzegu torfowiska rosną szuwa
ry wielkoturzycowe z turzycą dzióbkowata i ni

tkowatą. Także sity i trzęślica modra należą
do gatunków wysokotorfowiskowych.
Torfowiska niskie występujące w górach do
piętra subalpejskiego rozwinęły się w dużym
stopniu pod wpływem ekstensywnego ko
szenia jako łąki jednokośne z przeznaczeniem
na ściółkę. Torfowiska niskie mogą po
wstawać na podłożu zarówno węglanowym

jak i bezwęglanowym. Warunkiem koniecznym
jest trwałe przewodnienie siedliska i nieprze

puszczalne podłoże. W odróżnieniu od torfo
wisk wysokich woda gruntowa jest stale zasi
lana substancjami mineralnymi. W takich wa
runkach powstaje warstwa torfu, ale nie two
rzy się kopuła torfowiska wysokiego. Występu

jące na wapiennym podłożu eutroficzne młaki

niskoturzycowe zaskakują bogactwem ga
tunków, obejmującym zarówno niepozorne
mchy jak i okazałe gatunki storczykowatych.
Rosną tu również pojedyncze gatunki traw,
przede wszystkim zaś spora liczba roślin tra-
wopodobnych. Obok tworzącej zbiorowiska tu
rzycy Davalla występują turzyce: pchla i dwu
pienna oraz turzyca Hosta, turzyca sina, łusz-
czkowata, żółta, prosowata i inne charakterys

tyczne zwłaszcza dla obszarów górskich.
Oprócz nich występuje ponikło skąpokwiatowe

i ponikło jednoprzysadkowe, sit tępokwiatowy,
ostrzew spłaszczony, marzyca czarniawa
i wełnianka szerokolistna. Trawy są mniej ty
powe dla tych zbiorowisk, choć na ich brze

gach i w postaciach degeneracyjnych może
występować trzęślica modra. Torfowiska ni
skie leżą często wśród obszarów rolnych i są
przez to narażone na działanie zabiegów me
lioracyjnych i nawożenia. Ich dalsze trwanie
jest dziś przez to bardzo zagrożone.

• U góry: łąka kośna, w środku: szuwar wiel-

koturzycowy, u dołu: torfowisko

278

279

Wykaz gatunków

Achnatberum calamagrostis 122

Acorus calamus 260

Aegilops genlculata 86

Aegilops neglecta 86

Aegilops ovata 86

Aegilops speltoides 78, 80

Aegilops squanosa 84

Aegilops triuncialis 86

Aegilops ventricosa 86

Aeluropus Httoralis 88

Agropyron caninum 72

Agropyron junceum 72

Agropyron repens 72

Agrostis alpina 102

Agrostis canina 102

Agrostis rupestris 102

Agrostis stolonifera 102

Agrostis tenuis 102

>4//a cariophyllea 116

Aira praecox 116

Airopsis tenella 116

Alopecurus aequalis 138

Alopecurus arundinaceus 138

Alopecurus bulbosus138

Alopecurus genicu/atus 136

Alopecurus myosuroides 136

Alopecurus pratensis 136

Alopecurus utriculatus 138

Ammopbila arenaria 96

Ampelodesmos mauritanica 156

Anthoxanthum odoratum 140

Anthoxanthum ovatum 140

Anthoxanthum puelli 140

>4/>ere interrupta 88

Apera spica-venti 88

Armeria maritlma 178

Artemisia maritima 178

Arrhenatherum elatius 104

Arundo donax 156

Avena barbata 110

Avena bysantina 108

Avena fatua 74,108, 110

>4ve/)3 longiglumis 112

Avena sativa 108

Avena ster/lis 108, 110

Avena strigosa 108

Avenochloa versicohr 114

Avenula marginata 110

Avenula pratense 114

Avenula pubescens 114

Avenula sulcata 110

Bagnica torfowa 260

Bliźniczka psia trawka 142

Biysmus compressus 198

Biysmus rufus 198

Botbriochloa ischaemum 152

Bracbypodium distacbon 30

Brachypodium phoenicoides 30

Bracbypodium pinnatum 24, 32

Brachypodium syfoaticum 32

Br/za maxima 66

ft&a med/a 66

£?/7>3 m//)or 66

Brodobrzanka wodna 48

Bromus arvensis 26

Bromus diandrus 30

Bromus erectus 24

Bromus inermis 28

Bromus madritensis 30

Bromus mollis 28

Bromus ramosus 24

Bromus racemosus 28

Bromus secalinus 24

Bromus sterilis 26

Bromus squarrosus 26

Bromus tectorum 26

Brzeżyca jednokwiatowa 262

Bulboscboenus maritimus 196

Calamagrostis arudinacea 42, 100

Calamagrostis canescens 100

Calamagrostis epigejos 100

Calamagrostis villosa 100

Carex acufd 232

Csrejf acutiformis 246

Csre/r atóa 240

Carex appropinquata 224

Carex arenaria 216, 254

Cara* afrara 232

Gsnat baldensis 220

Carex bicolor 193, 228

Carex binervis 254

Carex bracbystachys 252

Carex brizoides 192, 218

Carex bunescens 226

Cara* capillarls 242

Carex caryopbyllea 236

Carex chordorrhiza 193, 216

Cara* ct/rfa 226

Carex cun/ata 220

Carex cun/ula 220

Care* davalliana 193, 214

Cara* demissa 256

Carex depauperata 252

Carex digitata 236

Carex fiSafca 214

Carex tf/s/a/js 254

Carex disticha 218

Carex (/m/sfe 222, 224

Carex echinata 226

Carex e/ate 193, 230

Carex elongata 228

Carex ericetorum 234

Carex exrensa 216, 254

Carex Arna 250

Carex //acca 242

Carex ffara 256

Carex % / d a 248

Carex hallerana 242

Carex /w/ta 238

Carex ń/rfa f. hirteaformis 238

Carex hordeistichos 244

Carex bostiana 252

Carex /wm/tó 236

Carex laevigata 248

Carex lasiocarpa 238

G M 9 X lepidocarpa 256

Carex ///nosa 244

Carex montana 234

Carex muricata ssp. lamprocarpa 224

Carex n/pra 230

Carex ornithopoda 238

Carex ofruóae 222

Carex ova//s 226

Carex pairaei 224

Carex pallescens 240

Carex panicea 244

Ca/ex paniculata 192, 224

Ca/-ex pan/iflora 232

Carex paucif/ora 193, 216

Carex pendula 240

Carex pz/osa 240

Carex pilulifera 234

Carex pseudocyperus 244

Carex pulicans 214

Carex punctata 252

Carex reichenbachii 218

Carex remo/a 228

Cacex r/par/a 192, 246

Carex rostrata 246

Carex rupestris 214

Carex sempervirens 250

Carex serotina 256

Carex sp/ca/a 222, 224

Carex strigosa 248

Carex 5up/na 232

Carex syhatica 248

Carex tomentosa 234

Carex trinenris 230

Carex umbrosa 236

Carex vesicaria 246

Carex i/o//j/na 222

Catabrosa aquatica 48

Catapodium rigidum 48

Cibora brunatna 208

Ci bora żółta 208

Chwastnica jednostronna 146

Cladium mariscus 192, 206

280

Coleanthus subtilis 142

Cochleaha anglica 178

Corynephorus canescens 120

Crypsis aculeata 170

Cryspis alopeuroides 170

Ctenopsis delicata 170

Cutandia martima 170

Cynodon dactyion 152

Cynodon palczasty 152

Cynosurus cristatus 64

Cynosurus echinatus 64

Cyperus capitatus 208

Cyperus esculentus 208

Cyperus flavescens 208

Cyperus fuscus 208

Cyperus papyrus 192

Dactylis glomerata 62

Dactylis polygama 62

Dantbonia alpina 120

Dantbonia (Sieglinia) decumbens 120

Descbampsia cesphosa 118

Deschampsia flexuosa 118

Deschampsia rhenana 118

Deschampsia wibeliana 118

Digitaria ischaemum 152

Digitaria sanguinalis 152

Dmuszek jajowaty 158

Drżączka mniejsza 66

Drżączka średnia 66

Drżączka większa 66

Echinaria capitata 162

Ecbinochloa crus-galli 146

Eleocbaris aciculatus 200

Eleocbaris multicaulis 200

Eleocharis ovata 200

Eleocharis palustris 200

Elymus arenarius %

F/y na myosuroides 212

Eragrostis minor 144

Eriopborum angustifolium 204

Eriopborum gracile 204

Eriophorum latifolium 204

Eriophorum scheuchzeri 202

Eriophorum vaginatum 202

Euchlanea 166

Festuca airoides 38

Festuca alpina 46

Festuca altissima 42

Festuca arundinacea 44

Festuca curvula 38

Festuca difiusa 40

Festuca duvatt 38

Festuca gigantea 42

Festuca guestfalica 38

Festuca balleri 46

Festuca beteropacbys 38

Festuca heterophylla 40

Festuca laxa 46

Festuca nigrescens 40

Festuca ovina 38

Festuca pallens 38

Festuca paniculata 46

Festuca pannonica 38

Festuca patzkei 38

Festuca polesiaca 38

Festuca pratensis 44

Festuca psammophila 38

Festuca pseudovina 38

Festuca rubra 38, 40, 178

Festuca rupicola 38

Festuca salina 40

Festuca tenuifo/ia 38

Festuca trachyphylla 38

Festuca tricbophylla 40

Festuca unifaria 40

Festuca vallesiaca 38

Festuca villosa 40

Festulolium bńnkmanni 42

Gałuszka kulecznica 266

Gaudinia fragilis 104

Glyceria declineata 52

Glyceria fluitans 52

Glyceria maxima 52

Glyceria plicata 52

Grzebienica pospolita 64

Helicotrichon cantabricum 112

He/icotrichon filifolium 112

Helicotrichon parlatorei 114

Hierochlbe odorata 140

Holcus lanatus 122

Holcus mollis 122

Holoschoenus romanus 198

Hordelymus europaeus 98

Hordeum disticbon 92,94

Hordeum jubatum 90

Hordeum marinum 88

Hordeum murinum 90

Hordeum secalinum 90

Hordeum spontaneum 92, 94

Hordeum vulgare 94

Hordeum vulgare var. hexastichon 94

Hordeum vuigare var. tetrastichon 94

Imperata cylindrica 150

Isolepis setacea 198

Izgrzyca alpejska 120

Izgrzyca przyziemna 120

Jeżogłówka gałęzista 270

Jeżogłówka najmniejsza 270

Jeżogłówka pojedyncza 270

Jęczmieniec zwyczajny 98

Jęczmień dwurzędowy 92

Jęczmień grzywiasty 90

Jęczmień płonny 90

Jęczmień zwyczajny 94

Jęczmień żytni 90

Juncus acutiflorus 184

Juncus acutus 184

Juncus alpino-articulatus 184

Juncus anceps 184

Juncus arcticus 184

Juncus articulatus 184

Juncus atratus 182

Juncus balticus 174

Juncus bufonius 180

Juncus bulbosus 182

Juncus capitatus 180

Juncus compressus 178

Juncus conglomeratus 174

Juncus effusus 174

Juncus filiformis 176

Juncus gerardii 178

Juncus inflexus 174

Juncus jacquinii 184

Juncus maritimus 184

Juncus pygmaeus 182

Juncus sphaerocarpus 180

Juncus squarrosus 176

Juncus stygius 180

Juncus subnodulosus 182

Juncus tenageia178

Juncus tenuis176

Juncus trifidus 176

Kłóć wiechowata 206, 192

Kłosownica leśna 32

Kłosownica pierzasta 24, 32

Kłosówka miękka 122

Kłosówka wełnista 122

Kobresia simpliciuscula 212

Kobrezja turzycowata 212

Koeleria albescens 124

Koelerla cristata 124

Koeleria glauca 124

Koeleria gracilis 124

Koeleria macrantha 124

Koeleria pyramidata 124

Koeleria vallesiana 124

Konietlica łąkowa 106

Kosatka kielichowa 264

Kosmatka gajowa 186

Kosmatka licznokwiatowa 190

Kosmatka olbrzymia 188

Kosmatka owłosiona 188

Kosmatka polna 190

Kostrzewa

Kukurydza

Kupkówka

czerwona 40

leśna 42

łąkowa 44

olbrzymia 42

owcza 38

różnolistna 40

trzcinowa 44

zwyczajna 166

Aschersona 62

pospolita 62

Lagurus ovatus 158

Lamarckia aurea 64

Leersia oryzoides 144

Littoreila uniflora 262

Loli urn multiflorum 36

Lolium perenne 36

Loiium remotum 34

Lolium temulentum 34

Lophochloa cristata 126

Lophochloa pumila126

Luzuia campestris 190

Luzula forsteri 186

Luzuia lutea 190

Luzula luzuloides 186

Luzula multiflora 190

Luzuia nivea 190

Luzula pilosal88

Luzula syNatica 188

Lygeum spartum 144

Lomka zachodnia 264

Manna dtugoząbkowa 52

Manna jadalna 52

Manna mielec 52

Manna pofałdowana 52

Mannica nadmorska 50

Mannica odstająca 50

Marzyca czarniawa 210

Marzyca ruda 210

Melica ciliata 68

Melica pieta 68

Melica transsllvanica 68

Melica uniflora70

Mibora mlnima142

Melica nutans 68, 70

Mietlica pospolita 102

Mietlica psia 102

Mietlica rozłogowa 102

Mietlica skalna 102

MHium effusum 134

Miłka drobna 144

Miotła (Mietlica) zbożowa 6

Molinia arundinacea 162

Molinia caerulea 162

Molineriella laevis 116

Moiineneila minuta 116

Mozga kanaryjska 134

Mozga trzcinowata 134,154

Nardus stricta 142

Narthecium ossifragum 264

Oczeret jeziorny 194

Oczeret Tabernemontana 196

Oryza fatua 164

Oryza sativa 164

Ostnica bawarska 128

Ostnicacienkolistna128

Ostnica Jana 128

Ostnica powabna 128

Ostnica włosowata 128

Ostrzew rudy 198

Ostrzew spłaszczony 198

Owies bizantyjski 108

Owies brodaty 110

Owies głuchy 74, 108, 110

Owies płony 108, 110

Owies szorstki 108

Owies zwyczajny 108

Owsica łąkowa 114

Owsica omszona 114

Palczatka kosmata 152

Palusznik krwawy 152

Palusznik nitkowaty 152

Pałka Shuttelwortha 268

Pałka szerokolistna268

Pałka wąskolistna 268

Panicum miliaceum 148

Panicum miliaceum var. compactum 148

Panicum miliaceum var. effusum 148

Panicum repens 150

Parapholis strigosa 32

Paspalum paspaloides 158

Paspalum vaginatum 158

Perłówka jednokwiatowa 70

Perłówka kolorowa 68

Perłówka orzęsiona 68

Perłówka siedmiogrodzka 68

Perłówka zwisła 70

Perz psi 72

Perz sitowy 72

Perz właściwy 72

Phalaris arudinacea 134, 154

Phalaris canartensis 134

Phleum alpinum 134

Phleum arenarium 132

Phleum bertolonii 132

Phleum hirsutum 134

Phleum nodosum 132

Phleum phleoides 132

Phleum pratense 132

Phragmites australis 154

Piaskownica zwyczajna 96

Pilularia g/obulifera 266

Piptatherum paradoxum 126

Piptatherum virescens 126

Poa alpina 54

Poa alpina var. vivipara 54, 56

Poa angustifolia 60

Poa annua 54

Poa badensis 56

Poa bulbosa 56

Poa chaixii 60

Poa compressa 56

Poa nemoralis 60

Poa palustris 60

Poa pratensis 58

Poa suplna 54

Poa trivialis 58

Polypogon maritimum 168

Polypogon monspeliensis 168

Polypogon viridis 168

Ponikło błotne 200

Ponikło igłowate 200

Ponikło jajowate 200

Ponikło wielołodygowe 200

Posidonia oceanica 266

Proso zwyczajne 148

Proso zwyczajne rozpierzchłe 148

Proso zwyczajne skupione 148

Prosownica rozpierzchła 134

Pszenica karłowata 84

Pszenica kulista 84

Pszenica napalowiskowa 84

Pszenica orkisz 82

Pszenica płaskurka 78

Pszenica samopsza 76

Pszenica twarda 80

Pszenica zwyczajna 84

Przegiełka biała 212

Przegiełka brunatna 210

Puccinellia distans 50

Puccinella maritima 50

Rajgras wyniosły 104

Rhynchospora alba 212

Rhynchospora fusca 210

Ryż siewny 164

Saccharum officinarum 160

Saccharum ravennae 162

Saccharum robustum 160

Scheuchzeria palustris 258, 260

Schismus arabicus 156

Schismus barbatus 156

Schoenoplectus lacustris 194

Schoenoplectus supinus 196

Schoenoplectus tabernaemontani 196

282

Schoenus ferrugineus 210

Schoenus nigricans 210

Scirpus radicans 194

Sclrpus sylvaticus 194

Sclerochioa dura 62

Secale ancestrale 74

Secale cereale 74

Ses/eria coerulea 114

Secale montanum 74

Sesleria skalna 98

Sesleria varia 98

Setaria g/auca 146

Setaria italica 146, 148

Setaria okółkowa 146

Setaria pumila 146

Setaria verticilliata 146

Setaria v'mdis 146

Sit alpejski 184

Sitarktyczny 184

Sit bałtycki 174

Sit błotny 178

Sit chudy 176

Sit cienki 176

Sit czarny 182

Sit członowaty 184

Sit drobny 182

Sit dwudzielny 180

Sit Gerarda 178

Sit główkowaty 180

Sit morski 164

Sit ostrokwiatowy 184

Sit rozpierzchły 174

Sit siny 174

Sit skucina 176

Sit skupiony 174

Sit sztywny 176

Sit ściśniony 178

Sit tępokwiatowy 182

Sit torfowy 180

Sitniczka szczecinowata 198

Sitowie korzeńioczepne 194

Sitowie leśne 194

Sitowiec nadmorski 196

Sorghum bicolor 150

Sorghum halepense 150

Sorgo alepskie 150

Sparganium emersum 270

Sparganium minimum 270

Sparganium ramosum 270

Spartina alterniflora 168

Spartina anglica 168

Spartina maritima 168

Spartina x townsendii 168

Słipa bavarica 128

Stipa capillata 128

Stipa capensis 130

Stipa dasyphylia 128

Stipa gigantea 130

Stipa joannis 128

Stipa pennata 128

Stipa stenophylla 128

Stipa panriflora 130

Stipa pulcherrima 128

Stipa tenacissimal30

Stokłosa bezostna 28

Stokłosa dachowa 26

Stokłosa gałęzista 24

Stokłosa groniasta 28

Stokłosa łuskowata 26

Stokłosa miękka 28

Stokłosa płonna 26

Stokłosa polna 26

Stokłosa prosta 24

Stokłosa żytnia 24

Strzęplica grzebieniasta 124

Strzęplica nadobna 124

Strzęplica piramidalna 124

Strzęplica sina 124

Suchotraw twardy 62

Szczotlicha siwa 120

Śmiałka goździkowa 116

Śmiałka wczesna 116

Śmiałek darniowy 118

śmiałek pogięty 118

Świbka błotna 262

Swibka morska 262

Tatarak zwyczajny 260

Tofieldia calyeulata 264

Tomka wonna 140

Tragus racemosus 144

Trawa bermudzka 152

Trichophorum alpinum 204

Trichophorum cespitosum 206

Triglochin maritima 262

Triglochin palustre 262

Trisetum distichophyllum 106

Trisetum flavescens 106

Trisetum hispidum 106

Trisetum ovatum 106

Trisetum spicatum 106

Triticum aestivum 14, 15, 16, 84

Triticum boeoticum 14, 15, 76,78

Triticum compactum 84

Triticum dicoceoides 15, 16, 78

Triticum dieoecum 15, 16, 78

Triticum durum 80

Triticum monococeum 76,84

Triticum polonicum 16

Triticum sphaerococeum 84

Triticum spelta 15, 16, 82

Triticum speltoides 14, 15

Triticum tauschi 84

Triticum timppheevi 14, 15

Triticum turanicum 16

Triticum turgidum 80

Triplachne nitens 126

Trzcina cukrowa 160

Trzcina pospolita 154

Trzcinnik lancetowaty 100

Trzcinnik leśny 42, 100

Trzcinnik owłosiony 100

Trzcinnik piaskowy 100

Trzęślica modra 162

Trzęślica trzcinowata 162

Turówka wonna 140

Turzyca bagienna 244

Turzyca biała 240

Turzyca blada 240

Turzyca błotna 246

Turzyca brunatna 226

Turzyca brzegowa 192, 246

Turzyca cienista 236

Turzyca czarna 232

Turzyca czarniawa 232

Turzyca Davalla 193, 214

Turzyca delikatna 232

Turzyca długokłosa 228

Turzyca drobna 256

Turzyca drżączkowata 192, 218

Turzyca dwubarwna 193

Turzyca dwupienna 214

Turzyca dwustronna 218

Turzyca dzióbkowata 246

Turzyca filcowata 234

Turzyca gwiazdkowa 226

Turzyca Hosta 252

Turzyca leśna 248

Turzyca lisia 222

Turzyca łuszczkowata 256

Turzyca mocna 250

Turzyca najeżona 224

Turzyca n i byc i borowała 244

Turzyca niska 236

Turzyca nitkowata 238

Turzyca odległokłosa 254

Turzyca orzęsiona 240

Turzyca owłosiona 238

Turzyca pagórkowata 234

Turzyca palczasta 236

Turzyca pchla 214

Turzyca pęcherzykowata 246

Turzyca piaskowa 216, 254

Turzyca pigułkowata 234

Turzyca pospolita 230

Turzyca prosowa 192, 224

Turzyca prosowata 244

Turzyca ptasie łapki 238

Turzyca punktowana 252

Turzyca Reichenbacha 218

283

Turzyca rozsunięta 222

Turzyca rzadkokłosa 228

Turzyca sina 242

Turzyca skalna 214

Turzyca skąpokwiatowa 193, 216

Turzyca strunowa 193, 216

Turzyca sztywna 193, 230

Turzyca ścieśniona 222

Turzyca tunikowa 224

Turzyca wąskolistna 252

Turzyca wiosenna 236

Turzyca włosowata 242

Turzyca wrzosowiskowa 234

Turzyca wyciągnięta 216, 254

Turzyca zawsze zielona 250

Turzyca zgrzebłowata 248

Turzyca zwisła 240

Turzyca żółta 256

Tymotka Boehmera 132

Tymotka halna 134

Tymotka łąkowa 132

Tymotka Michela 134

Typha angustifolia 268

Typha latifo/ia 268

Typha minima 268

Typha shutteiworthii 268

Ventenata dubia 104

Vuipia bromoides 48

Vulpia myuros 48

Wangenheimia lima 112

Wełnianeczka alpejska 204

Wełnianeczka darniowa 206

Wełnianka delikatna 204

Wełn tanka pochwo wata 202

Wełnianka szerokolistna 204

Wełnianka wąskolistna 204

Wentenata zwodnicza 104

Wiechlina alpejska 54

Wiechlina badeńska 56

Wiechlina błotna 60

Wiechlina cebulkowata 56

Wiechlina Chaixa 60

Wiechlina gajowa 60

Wiechlina łąkowa 58

Wiechlina niska 54

Wiechlina roczna 54

Wiechlina spłaszczona 56

Wiechlina wąskolistna 60

Wiechlina zwyczajna 58

Włośnica ber 146, 148

Włośnica sina 146

Włośnica zielona 146

Wulpia mysi ogon 48

Wulpia stokłosowata 48

Wyczyniec czerwonożółty 138

Wyczyniec kolankowy 136

Wyczyniec łąkowy 136

Wyczyniec pęcherzykowaty 138

Wyczyniec polny 136

Wydmuchrzyca piaskowa 96

Zamętnica błotna 262

Zamokrzyca ryżowa 144

Zannichellia palustris 262

Zea mays 166

Zostera drobna 264

Zostera marina 218, 264

Zostera morska 218, 264

Zostera noltii 264

Życica I nowa 34

Życica oldenburgska36

Życica roczna 34

Życica trwała 36

Życica westerwoldska 36

Życica wielokwiatowa 36

Żyto zwyczajne 74

Autorzy zdjęć:

(Skróty: d. - na dole, d.p. - na dole po prawej, d.l. - na dole po lewej, g. - na górze, g.p. - na górze po prawej, g.l. - na górze

po lewej, śr. - w środku, śr.p. - w środku po prawej, śr.l. - w środku po lewej)

Dr. H. Bellmann: S. 25 g.l., 25 g.p., 29 g.l., 33 d.p., 33 g.l., 35 g.l., 35 g.p., 37 d.l., 39, 41 g.l., 43 d.l., 43 d.p., 43 g.l., 43 g.p.

45 d.l., 45 d.p., 45 g.l., 51 d.l., 51 d.p., 53 d.p., 53 g.l., 53 g.p., 55 d.l., 57 g.l., 57 g.p., 61 d.p., 61 g.l., 61 g.p., 63 d.l., 63 g.l., 67 d.l

67 d.p., 69 d.p., 69 g.l., 69 g.p., 71 g.l., 71 g.p., 73 d.p., 75, 83, 85, 87 d.l., 89 d.l., 91 d.l., 91 d.p., 91 g.l., 93, 95, 97 g.l., 97 g.p.

99 d.l., 99 d.p., 99 g.l., 101 d.p., 101 g.l., 103 d.l., 103 g.p., 105 d.l., 107 d„ 109, 115 g.l., 115 g.p., 119 g.l., 121 d.l., 121 d.p.

121 g.p., 123 d l , 125 g.l., 125 g.p., 129 d.l., 129 d.p., 129 g.l., 133 d . l , 135 d . l , 135 d.p, 135 g . l , 137 d . l , 137 g . l , 139 d.p.

143 d . l , 143 g . l , 147 d . l , 147 g . l , 147 g.p, 149, 153 d . l , 155, 159 g.p, 163 g . l , 165, 167, 175 d.p, 175 g . l , 177 d.p, 177 g.l.

177 g.p, 179 g . l , 183 d . l , 185 d.p, 185 g . l , 189 d . l , 189 g . l , 191 d . l , 195 d . l , 197 d . l , 197 d.p, 197 g.p, 199 g.p, 201 d.l

201 d . p , 201 g . p , 203 d . l , 203 g . p , 205 d . l , 205 d . p , 205 g . l , 205 g . p , 207 d . l , 207 g . l , 211 d.l., 211 g . l , 211 g . p , 213 d.l.

215 d . l , 215 g.p., 217 d . l , 217 d . p , 217 g . l , 219 d.p, 219 g . l , 221 g . l , 225 g . l , 225 g.p, 227 d.p, 227 g . l , 229 d.p, 231 d.l

231 g.p, 233 d . l , 233 g.p, 235 d.p, 235 g . l , 235 g.p, 237 g.p, 239 d . l , 239 g.p, 241 d . l , 241 d.p, 241 g.p, 243 g . l , 245 d.l

245 g.p, 247 d.l, 247 d.p, 247 g.l, 249 d l , 253 g.l, 257 g.l, 257 g.p, 259, 261 d . l , 261 d.p, 261 g . l , 263 d . l , 263 o.M, 263 d.p

263 g . l , 263 g.p, 265 d . l , 265 d . p , 267 g . l , 267 g.p, 269 d . l , 269 d.p, 269 g.p, 271 d . l , 271 d.p, 271 g . l , 271 g.p, W. Burkhart:

S. 141 d.p, 141 g.p.; X. Finkenzeller: S. 251 g . l , Dr E. Foerster: S. 91 g.p, 179 g.l.; E. Garnweidner: S. 47 g . l , 67 g.p, 181 g.p.

215 g . l , 221 d . l , 226 d . l , 225 d.p, 229 g . l , 243 d.p.; R. Gerken: S. 101 g.p, 103 d.p, 117 d . l , 119 g.p, 177 d . l , 189 g.p, 191 d.p.

Prot. Dr J. Grau: S. 35 d . l , 35 d.p, 41 d l , 41 d.p, 41 g . p , 49 d.p, 57 d . l , 89 d.p, 105 g.p, 115 d.p, 117 d.p, 121 g . l , 123 g.l

133 g . l , 139 g.p, 143 g.p, 145 g.p, 147 d.p, 175 M x , 175 g.p, 183 g.p, 185 g.p, 187 d . l , 187 g.l., 209 g.p, 219 d . l , 227 d.l

251 g . p , 261 g.p, 265 g, 267 d . l , 269 g.l,;A. Krebs: S. 77, 79; Dr. B.P. Kremer: S. 161; G. Lopez: S. 25 d.p, 27 d . l , 27 d.p

29 g.p, 31 d . l , 31 d.p, 31 g . l , 31 g.p, 33 d . l , 33 g.p, 47 d . l , 47 d.p, 47 M.r, 47 g.p, 49 g.p, 51 g.p, 53 d . l , 57 d.p, 59 g.l

59 g.p, 61 d . l , 65 g . l , 65 g . p , 69 d . l , 73 g . l , 87 d.p, 87 g . l , 87 g.p, 89 g . l , 89 g.p, 97 d , 103 g . l , 105 d.p, 105 g . l , 107 g.l

107 g.p, 111 d . l , 111 g . l , 111 g.p, 113 d . l , 113 d.p, 113 g . l , 113 g.p, 115 d . l , 117 g . l , 117 g.p, 119 d . l , 119 d.p, 123 g.p.

125 d . l , 127 d . l , 127 d.p, 127 g . l , 127 g.p, 131 d . l , 131 d.p, 131 g . l , 131 g.p, 133 d.p, 133 g.p, 135 g.p, 137 g.p, 139 g.l

141 g . l , 143 d.p, 145 d.p, 145 g . l , 151 d . l , 151 d.p, 151 g . l , 151 g.p, 157 d . l , 157 g . l , 157 g.p, 159 d . l , 159 g . l , 163 d.l

163 d.p, 163 g.p, 169 d . l , 169 d.p, 171 d . l , 171 d . l , 171 g , 175 d . l , 179 d . l , 179 g.p, 181 g . l , 183 d.p, 183 g . l , 185 d.l.

187 d.p, 187 g.p, 195 g . l , 197 g . l , 199 g . l , 201 g . l , 203 g . l , 207 g.p, 209 d . l , 209 g . l , 211 d.p, 213 g „ 215 d.p, 217 g.p, 221

d.p, 221 g.p, 223 d . l , 223 d.p, 223 g . l , 223 g.p, 227 g.p, 229 d.l, 229 g.p, 231 d.p, 231 g . l , 233 d.p, 235 d.l, 237 d.l, 237 d.p

239 d.p, 239 g . l , 243 d . l , 245 g . l , 247 g.p, 249 d.p, 249 g . l , 249 g.p, 251 d . l , 251 d.p, 253 d . l , 253 d.p, 253 g.p, 255 d.

255 d.p, 255 g, 257 d.p,; Dr G. Pommer (Bayer. Landesanstalt): S. 81; G. Ouedens: S. 51 g . l , 169 u E. Rapp: S. 159 d.p

233 g.l.; H. Schrempp: S. 25 d . l , 27 g . l , 29 d, 37 g . l , 37 g.p, 45 g.p, 49 d . l , 49 g . l , 55 d.p, 55 g, 59 d . l , 59 d.p, 63 g.p, 65 d.l

65 d.p, 67 g . l , 71 d , 73 d . l , 73 g.p, 99 g.p, 101 d . l , 107 d.p, 111 d.p, 123 d.p, 125 d.p, 129 g.p, 137 d.p, 139 d . l , 141 d.l

145 d . l , 153 d . p , 153 g . l , 153 g.p, 157 d.p, 179 d.p, 181 d.p, 189 d.p, 191 g . l , 191 g.p, 195 d.p, 195 g . p , 199 d , 203 d.p, 207

d.p, 209 d.p, 213 d.p, 219 g.p, 237 g . l , 241 g . l , 243 g.p, 245 d.p, 257 d . l , 267 d.p,;G. Steinbach: S. 37 d.p, 63 d.p.

L. Waldrich: S. 181 d . l , Allgemimr Teil: Dr Bruno P. Kremer: S. 11, 17,19, 23,173 d . l , 173 d.p.; G. Matzke-Hajek: S. 273 g.p,

S. 275 g.p.; Dr Bodo M. Miiseler: S. 273 d, 273 g . l , 275 d, 275 g . l , 277, 279 d, 279 u.; H. Schrempp: S. 2, 3,173 u.; Prol. Dr

W. Schuhmacher: S. 279 śr.; G. Slelnbach: S. 9, 193 o.

LEKSYKON PRZYRODNICZY

To seria książek

bogato ilustrowanych kolorowymi fotografiami i rysunkami.

Każdy z tomików poświęcony jest grupie roślin,

zwierząt lub okazów przyrody nieożywionej,

reprezentowanej przez kilkaset gatunków.

Seria obejmuje następujące tytuły:

Drzewa Skamieniałości

Grzyby Płazy i gady

Ptaki lądowe Ryby s ł o d k o w o d n e

M i n e r a ł y Owady

Ssaki Gwiazdy

Ptaki w o d n e Tereny w i l g o t n e

Motyle T r a w y

Z i o ł a i o w o c e leśne Życie i przeżycie

Ryby m o r s k i e

ODNICZY

Kolorowy, wyczerpujący, podręczny

leksykon dla miłośników przyrody

Człowiek odnajduje się na powrót w przyrodzie.

Wędruje, zbiera grzyby i zioła, obserwuje zwierzęta.

Uświadamia sobie przy tym, że - mimo rozwoju nauki

- zaprzepaszczona została powszechna niegdyś

wiedza o naszym środowisku przyrodniczym.

Jakże dobrze jest leżqc na łące, wiedzieć,

co nas otacza! Autorzy przewodnika TRAWY

przedstwiają około 420 gatunków traw europejskich.

Każdy gatunek, poza dokładnym opisem,

zaopatrzony jest w zdjęcia oraz rysunek,

który uwypukla jego charakterystyczne cechy.

447 gatunków,

436 zdjęć kolorowych

i 374 rysunki

ISBN 83-7129-701-7

Nr 1910

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Leksykon przyrodniczy Drzewa
Leksykon przyrodniczy Gwiazdy
Leksykon przyrodniczy Mineraly
Leksykon przyrodniczy Grzyby
Leksykon przyrodniczy Ryby morskie
Leksykon przyrodniczy Las
Leksykon przyrodniczy Gwiazdy
Leksykon przyrodniczy Las
Leksykon przyrodniczy Drzewa
gim leksyka swiat przyrody Nieznany
Walory przyrodnicze Polski
Formy ochrony przyrody w Polsce
leksykologia

więcej podobnych podstron