ŻAŁOBA I JEJ ETAPY

Żałoba jest procesem
psychologicznej, społecznej i
somatycznej reakcji, stanowiącej
odpowiedź na stratę i jej
konsekwencję.

 Żałoba nie jest chorobą, ale naturalną reakcją na

krytyczne wydarzenie, jakim jest śmierć.

 To żal po śmierci kogoś, kogo kochaliśmy.

 Podobnie można przeżywać również inne straty, na

przykład utratę pracy, rozpad małżeństwa, koniec

wielkiej przyjaźni, utracenie na zawsze czegoś

ważnego – we wszystkich tych sytuacjach osoby

przechodzą przez okres żałoby

 Próby tłumienia uczucia żalu i bólu mogą

doprowadzić do choroby i zaburzeń
emocjonalnych.

 Nie przeżywanie swoich uczuć, blokuje nasz

rozwój z psychologicznego punktu widzenia i nie
daje szansy na przemianę i rozwój

 Rozpamiętywanie gniewu, grzęźnięcie w

depresji lub poczuciu winy, które pojawiają się
podczas żałoby, staje się czymś takim jak
pozostawienie otwartej, głębokiej rany, której
obnażone tkanki krwawią i nie tylko nigdy nie
zagoją się, ale ulegają zakażeniu się, co
pociągnie za sobą problemy.

 Uzdrawianie dokonuje się poprzez żałobę,

pojmowaną jako praca.

 Do żałoby nie można podejść biernie,

lecz należy się z nią uporać wbrew własnemu

cierpieniu, oporom, czasami – wydawałoby się – nikłej

nadziei na to, że kiedykolwiek osoby otrząsną się po

swojej stracie

Przebieg i czas trwania żałoby zależy od

:

 tego, kim dla nas była zmarła osoba i jakie skutki w

naszym życiu uczyniło jej odejście,

 naszego wieku i od wieku osoby, którą utraciliśmy.

 czy byliśmy wcześniej przygotowani na to

rozstanie,

 jak do własnej śmiertelności i samego umierania

podchodził ten, kto umarł,

 naszej siły wewnętrznej i od zewnętrznego

oparcia w innych ludziach.

Na żałobę składają się
różnorodne doznania, przeżycia i
zachowania, takie jak:
 smutek,
 lęk,
 gniew,
 poczucie winy,
 poczucie osamotnienia
 poszukiwanie sensu życia

 Żałoba prowadzi przez zmieniające się,

niekiedy zachodzące na siebie fazy

kolejnych stanów emocjonalnych.

 Przeważnie po roku, rzadko szybciej, a

bywa, że dopiero po kilku latach, żałoba

osiąga swój kres.

 Stopniowo wygasa i w końcu mija

całkowicie.

Najczęściej wymienia się cztery stadia żałoby:

I. wstrząs i szok, uczuciowe znieczulenie,

otępienie – bezpośrednio po śmierci,

II. gwałtowny szloch, protest – minuty, godziny

do kilku tygodni

III. dezorganizacja – godziny lub dni, miesiące,

IV. reorganizacja – 6 miesięcy

I. Stadium szoku -po informacji o śmierci
bliskiej osoby pojawia się odrętwienie,
oszołomienie.
 Reakcje te są szczególnie nasilone i widoczne w

sytuacji nagłej śmierci bliskiego.

 Szok może być łagodny, jeżeli na przykład

śmierć poprzedzała długa choroba.

 Gdy śmierć następuje nagle i niespodziewanie

(wypadek), reakcja szoku jest o wiele silniejsza,
trwa dłużej. Nie ma możliwości przygotowania
się na stratę bliskiej osoby oraz dopuszczenie
do siebie problematyki śmierci. To graniczy z
nierealnością, w to po prostu trudno od razu
uwierzyć.

II faza - sprzeciwu, niezgody, żalu, czasami złości
 Pojawia się tuż po szoku i połączona jest wyrażaniem

emocji.

 Złość kierowana jest do osoby, która odeszła, do losu,

do ludzi, którzy temu wydarzeniu nie zapobiegli lub się
do niego jakoś przyczynili :lekarzy , pielęgniarek-
hematoonkologia

 Smutek, cierpienie, żal to przede wszystkim wybuchy

płaczu, czasami płacz trwający wiele godzin.

 W procesach poznawczych poważne kłopoty z

koncentracją uwagi i z pamięcią.

 Fizycznie i fizjologicznie – kłopoty ze snem, kłopoty z

apetytem, zaburzenia krążenia, gastryczne. Ta faza trwa
kilka tygodni.

III faza - dezorganizacja zachowania,
 przejawiająca się w trudnościach z codzienną

aktywnością,

 zaburzenia snu, łaknienia, niemożność podjęcia roli

zawodowej.

 dominujące jest poczucie nierealności śmierci, silne

skoncentrowanie się na osobie zmarłego i na

„ rozmowach ” z nim.
 Pojawia się też irracjonalna nadzieja na ujrzenie

zmarłej osoby, na usłyszenie wiadomości, że to tylko
pomyłka.

 Częstym uczuciem jest też gniew, poczucie winy,

izolowanie się od innych, poczucie bezsensu życia.

IV faza reorganizacja

 Całkowite przeżycie żałoby i uzdrowienie, to przyjęcie

do swego wnętrza – ludzi, których kochaliśmy, a
których zabrała nam śmierć. „ Obiekt miłości nie ginie
– pisze Karl Abraham – bowiem teraz nosimy go w nas
samych ”.

 Niekiedy osoby osierocone mogą uważać, że zmiana

nastawienia i roli życiowej jest wyrazem ich braku
szacunku do zmarłego, mogą pojawić się wtedy
wyrzuty sumienia- że zbyt szybko zapomniał(a) o
zmarłej, że żyje „normalnie”.

Możliwości i rodzaje pomocy w żałobie

 Pierwszym momentem, w którym osoby

bliskie potrzebują wsparcia jest ten, gdy

dowiadują się o śmierci.

 Najczęściej taką informację przekazują

pracownicy służby zdrowia lub policja i ta

osoba staje się uczestnikiem reakcji I fazy.

 Może być trudno jest przyjąć na siebie i w

siebie rozpacz, lęk, chaos przeżyć i jeszcze

umieć zachować się wspierająco.

Bardzo ważne jest to by osoba udzielająca

informacji o zgonie była gotowa do

odpowiedzi na pytanie typu a jak to się

stało?, i czy naprawdę nie można było

więcej nic zrobić?, czy nawet do

niesłusznych zarzutów.

 Czasami mogą się pojawić pytania, na

które nie ma odpowiedzi np. przy

nagłych zgonach.

 W takich sytuacjach ważniejsze jest

dawanie wsparcia emocjonalnego i

wytrzymanie naporu silnych emocji od

udzielanie konkretnych porad.

Pomoc rodzinie w okresie osierocenia

Rodziny będące pod opieką hospicjów, jeszcze w

trakcie choroby bliskiego członka rodziny, w pewien

sposób zaczynają już przeżywać żałobę.

Powoli zaczynają się zmierzać z takimi zadaniami

okresu żałoby, jakimi są akceptacja realności straty i

doświadczenie przeżyć emocjonalnych.

Poprzez szczere rozmowy z członkami zespołu opieki

paliatywnej rodziny mogą świadomie przygotowywać

się do odejścia bliskiej osoby.

Trudny jest okres osierocenia:

po nagłej stracie bliskiej osoby,

 gdy okres odchodzenia jest rozciągnięty w

czasie i obciążony bardzo dużym cierpieniem

chorego.

Objęcie chorego profesjonalną opieką w okresie

terminalnym może zmniejszać negatywne

konsekwencje okresu żałoby

.

 W dawniejszych czasach rodziny osierocone

największą pomoc uzyskiwały ze strony dalszej

rodziny, przyjaciół i sąsiadów.

 Obecnie rola bliskiego otoczenia jest, niestety,

dość ograniczona i z tego względu osoby

osierocone coraz częściej wymagają fachowej

pomocy w okresie żałoby.

 Jednym z elementów udzielania wsparcia

osobom osieroconym jest przekazanie

informacji na temat przebiegu żałoby

 Ważne jest przekazanie wiedzy z zakresu

etapów żałoby i specyficznych doznań

emocjonalnych tego okresu, co pomaga

zrozumieć daną sytuację i przygotować się do

dalszych faz przeżywania strat.

 Pomoc osobom znajdującym się okresie żałoby

opiera się głównie na wypełnieniu zadań okresu

osierocenia.

 Pierwszym zadaniem okresu żałoby jest

akceptacja rzeczywistości po stracie.

 Tuż po stracie bliskiej osoby osierocone często

stosują mechanizmy obronne, takie jak

zaprzeczanie czy wyparcie. Jest to naturalna

reakcja na sytuację kryzysową.

Osoba osierocona potrzebuje czasu, aby

informacja o śmierci bliskiej osoby dotarła

do świadomości.

W przypadku rodzin, które były świadome

odchodzenia chorego członka rodziny,

zwykle szybciej przychodzi akceptacja tej

trudnej rzeczywistości.

Osoba osierocona doświadcza bardzo wielu skrajnych emocji, które

powinny być uzewnętrzniane.

Osoby w żałobie najczęściej doświadczają poczucia :

 chaosu i dezorganizacji,

 żalu,

 lęku,

 poczucia winy

 buntu i agresji.

Różnorodne reakcje osieroconych są często blokowane przez otoczenie,

dlatego w przypadku udzielania pomocy osobom znajdującym się w

żałobie bardzo ważne jest tworzenie środowiska sprzyjającego ekspresji

- uzewnętrznieniu emocj

i.

 Osoby, które doświadczyły straty, muszą nauczyć się

funkcjonować w nowych rolach życiowych i umieć

nawiązywać bliskie relacje z innymi ludźmi .

 W związku ze zmianą sytuacji życiowej może się

okazać bardzo potrzebne wsparcie w postaci

poszukiwania nowych źródeł dochodów czy pomoc w

opiece nad pozostałymi członkami rodziny.

 W wielu hospicjach pracują osoby, których zadaniem

jest pomoc w kwestiach prawnych i tych związanych z

udzieleniem wsparcia socjalnego.

 Dzieci i młodzież przeżywają żałobę na swój

własny i specyficzny sposób.

 Jest to związane z rozwojem poznawczym i

rozumieniem pojęcia śmierci, ponieważ w

zależności od wieku dziecko inaczej postrzega

znaczenie pojęcia śmierci i umierania.

 Ważne jest, aby pracując z dziećmi, umieć

dostosować sposób porozumiewania się do wieku

dziecka- ale zawsze należy z nim rozmawiać.

 Mężczyźni w żałobie również powinni być

objęci szczególną opieką.

 W wyniku procesów wychowywania i

wymogów kultury mężczyźni mają często

problemy z okazywaniem emocji.

 W związku z tym mają tendencję do

przerywania żałoby i ucieczki w pracę

zawodową lub korzystania ze środków

psychoaktywnych

 Coraz więcej hospicjów kieruje w stronę osób

osieroconych różne formy pomocy.

 Największą rolę odgrywają tu grupy wsparcia dla

rodzin osieroconych i pomoc psychologów.

 Członkowie rodzin mogą się spotykać, aby pod

kontrolą osoby prowadzącej grupę wspólnie

przezwyciężać problemy okresu osierocenia.

 Adresy takich grup wsparcia można uzyskać m.in.

poprzez ogólnodostępne strony internetowe (np.

www.hospicja.pl).

Powoli dochodzę do siebie. Potrafię już patrzeć na jej

fotografię bez zaciskającej się wokół krtani pętli, bez

wspomnień ściskających jak cęgi. Zaczynam widzieć

ja w perspektywie jej życia, a nie jedynie siebie

osieroconą...

Rozpoczęłam terapię... jest to trudne... Powolutku,
krok po kroczku zanurzam się na powrót w świat. Po
prawie dziesięcioletniej żałobie, po raz pierwszy z
pomocą, nie bliskich a terapeuty, zdałam sobie sprawę,
że stan, w którym tkwię jest jak najbardziej naturalny.
Trudno było wykrzyczeć, głęboko skrywane przed
bliskimi i światem uczucia, nazwać je po imieniu...
Pamiętam, wpatrzona w poduszkę, oczami wyobraźni
widziałam mamę, jej ciepłe spojrzenie i spokojny
uśmiech. Na powrót byłam piętnastoletnią
dziewczynką... Zalana łzami skarżyłam się...



Nowy etap. Nowe ciało, nowy głos. Ptaki niosą mi
pociechę, drzewa pięciem się w górę. Nieznani
ludzie po prostu przez swoje ruchy. To dochodzenie
do siebie mego – ja – było jak powolne wychodzenie
z choroby...



Moja mama była spokojna. Była gotowa i ja byłam
gotowa. Pozwól mi odejść – powiedziała do mnie –
Dobrze mamo, pozwalam Ci odejść. Mama
wypełniła mnie jak nigdy przedtem. Stała się częścią
mojego wewnętrznego świata...

Pracując, udało mi się wyjść z żałoby.

Nie zapomniałam jej i nigdy nie zapomnę.

Teraz noszę ją w sobie, jest częścią

mnie. Uśmiecham się...

Przechodząc przez najróżniejsze emocje, niektórzy zapadają
w milczenie i bezruch, inni płaczą, lamentują i zawodzą. Jedni
szukają wsparcia, drudzy kryjówki. Ale każdy na swój sposób
musi przejść przez szok i przerażenie, smutek, łzy i żal, przez
gniew, wyrzuty sumienia i rozpacz. I każdy na swój sposób,
gdy już pokona swą niezgodę na nieodwracalność śmierci, w
końcu przybliży się do zakończenia żałoby. Nie oznacza to, że
łzy lub tęsknota nigdy już nie powrócą. Powrócą nie raz. Lecz
nie będą trwały wiecznie. Będą stopniowo coraz mniej
przeszkadzać w normalnym życiu, także w doznawaniu
radości. Ostateczne porzucenie nadziei na odzyskanie zmarłej
osoby pozwala odzyskać spokój. W ten sposób człowiek, od
którego ktoś ważny i drogi odszedł na zawsze, adaptuje się do
nowej sytuacji. Żałoba powoli pomaga mu przyjąć nową
tożsamość. Teraz jest już kimś innym niż przedtem. Życie
będzie inne.