Opis botaniczny

Ostrokrzew paragwajski (Ilex Paraguariensis) to drzewo z rodziny ostrokrzewowatych
(Aquifoliaceae)...

Okaz

z

Palmiarni

w

Gliwicach.

fot.

Dariusz

Koryto

Nazwę tej roślinie nadał francuski botanik Augustin Saint-Hilaire w 1822 roku. Jest to dwupienna,
wiecznie zielona roślina pochodząca z Ameryki Południowej. Ostrokrzew paragwajski osiąga nawet
do 15 m wysokości, ale zwykle wysokość nie przekracza 6-8 metrów. W naturze rośnie
w specyficznych zbiorowiskach leśnych, zwanych yerbales, w skład których wchodzą również
gatunki z rodziny wawrzynkowatych, mirtowatych i marzanowatych. Zbiorowiska te, dziś często
wyniszczone w wyniku rabunkowego pozyskiwania yerba mate, występowały w południowej
Brazylii,

Paragwaju

i Północnej

Argentynie.

Palmiarnia

w

Gliwicach.

fot.

Dariusz

Koryto

[Źródło:

http://wikipedia.org]

©

Lauro

Raatz

s.a.

Charakteryzuje się białawą i gładką korą, posiada zimozielone, podłużne liście osiągające długość
do 13 cm. Czas kwitnienia ostrokrzewu przypada na okres od października do grudnia. Białe lub
kremowe, drobne kwiaty skupione są w pęczkach, z których rozwijają się czerwone, czarne lub
żółte owoce podobne do jagody. Plony z jednego drzewa są zbierane co trzy lata, podczas których
można pozyskać nawet do 65 – 85 funtów suszonych liści. Oprócz ostrokrzewu paragwajskiego na
yerba mate zbiera się również liście innych gatunków, np. I. Amara, I. Theezan. Liście rodzimych
ostrokrzewów wykorzystywali również północnoamerykańscy Indianie. Tzw. Herbata Appalachów
sporządzana

była

z liści

I. cassine,

I. Vomitoria

i I.

caroliniana.

[źródło: Rejewski M., 1992. Rośliny przyprawowe i używki roślinne. PWRiL, Warszawa,
http://wikipedia.org]

Okaz z Palmiarni w Gliwicach. fot. Dariusz Koryto

Historia yerby

Nazwa mate pochodzi od słowa "mati" co w języku Indian Keczua oznacza suszoną i wydrążoną
tykwę, którą wykorzystuje się do parzenia herbaty. Indianie południowoamerykańscy używali mate
jeszcze w czasach prekolumbijskich. Uważali oni, że Yerba Mate jest "napojem bogów". Ma
działanie pobudzające, co miało duże znaczenie podczas uciążliwych wędrówek przez Andy.

Na początku szesnastego wieku hiszpański odkrywca Juan Díaz de Solís zaobserwował, że Indianie
Guarani sporządzają herbatę z liści, która powoduje u nich odprężenie i zniesienie uczucia
zmęczenia. Od tego czasu mate nazywana była herbartą paragwajską .Oni sami twierdzą, że piją
napar z liści ostrokrzewu od wieków, aby oczyścić krew, wzmocnić włosy, zwiększyć odporność
organizmu,

zwalczyć

zmęczenie

i zredukować

stres.

Ciekawa historia wiąże się z samym Juanem Díaz de Solís. Jego grupa podczas ostatniej wyprawy została zaatakowana przez Indian Guarani
i Charrua. Ludzie, którzy zdołali przeżyć, opowiadali, że większość grupy zostało zabitych, a następnie zjedzonych przez samych Indian.

Do roku 1670 mate była pozyskiwana wyłącznie ze zbiorowisk dzikich, aż do momentu powstania
na terenie dzisiejszej Argentyny, Paragwaju i Brazylii państwa jezuickiego - Misiones - które
w okresie swojego rozkwitu przyczyniło się do znacznego rozpowszechnienia yerba mate dzięki
zakładanym przez nich plantacjom (stąd czasami określenie na yerba mate - "herbata jezuicka").
Popularyzowali mate nie tylko na terenach państw sąsiednich, ale też próbowali ów trunek
eksportować do Europy, gdzie jednak nigdy się nie przyjęła. Po upadku zakonu jezuitów
popularność mate znacznie spadła, aż do dzisiejszych czasów kiedy ponownie zdobywa coraz
więcej

zwolenników.

[Źródła: http://www.erowid.org/plants/yerba_mate/yerba_mate_timeline.php, Rejewski M., 1992.
Rośliny przyprawowe i używki roślinne. PWRiL, Warszawa, http://wikipedia.org]

"Yerba Mate" w dialektach

Jak mówić aby Cię zrozumiano, czyli kilka pojęć związanych z Yerba Mate.
W języku hiszpańskim yerba mate wymawiana jest: [ rβa mate]. W

ˈɟɛ

ˈ

dialekcie rioplatense (wariant

języka hiszpańskiego, używany w Argentynie i Urugwaju) wymawia się [

rβa] w

ˈʒɛ

okolicach

Buenos Aires (Argentyna), lub [d rβa] w

ʒɛ

okolicy miasta Mendoza (Argentyna).

Słowo hierba w języku hiszpańskim oznacza trawę lub ziele; yerba jest słowem używanym
w Argentynie. Termin Mate pochodzi od wyrazu mati z języka Quenchua, oznaczającego
"filiżankę".
Yerba

mate

można

więc

przetłumaczyć jako

"filiżanka

zioła".

Portugalska (brazylijska) nazwa brzmi erva mate [ rva mati] (lub [ rva mate] w niektórych

ˈɛ

ˈ

ˈɛ

ˈ

regionach), ale jest zwyczajowo nazywana chimarrão (kiedy przygotowywana na ciepło) lub tereré
(kiedy

przygotowywana

na

zimno).

Nazwa rośliny w języku Guarani, nadana przez Indian, którzy jako pierwsi zaczęli ją uprawiać
brzmiała

Caä,

co

znaczy

to

samo

co

yerba.

Kilka

słów

z języka

Guaraní

związanych

z yerba

mate:

Caá-guará:

pijący

Mate.

Caá-i-guá: tykwa Mate (dosłownie: naczynie z wodą i yerba mate)
Caá-u-ei:

spragniony

yerba

mate.

Mboroviré: Yerba Mate "canchada" (lekko podsuszona i pokruszona)
Ticuá cá ay: "cebar el Mate" (dosłownie: wlewać wodę do otworu)

[Źródła:

http://www.mundomatero.com/yerba/yerba-mate.html,

http://en.wikipedia.org/wiki/Yerba_mate]

Przetwarzanie yerba mate

Zbiór yerba mate

Yerba

mate

zbiera

się

tradycyjnie

na

plantacjach

uprawnych.

Dodawanie liści i gałązek z drzew innych niż ostrokrzew paragwajski (czy podobnych mu odmian
ostrokrzewu) nie jest rzeczą niespotykaną, mimo że sprzyja to zwykle pogorszeniu smaku, a czasem
może odbić się negatywnie na zdrowiu konsumenta. Kilku brazylijskich producentów dodaje do
swojej yerba mate liści mango, które tak naprawdę są lekko trujące.

© Lauro Raatz s.a.

Suszenie Yerba Mate

W Paragwaju cała yerba mate suszona jest w ten sam sposób. Świeżo zebraną yerba mate
umieszcza się w obrotowej suszarce, w której liście suszy się nad płomieniem. Po takim zabiegu
przenosi się yerba mate do specjalnie przeznaczonego do tego celu pomieszczenia w celu
rozdrobnienia i pozostawienia do "starzenia". w zależności od użytego do suszenia drewna
otrzymuje się yerba mate o innych walorach smakowych i zapachowych.

Rozdrabnianie yerba mate

Większość, o ile nie wszyscy producenci rozdrabniają yerba mate w ten sam sposób - w specjalnie
do tego celu skonstruowanych młynach.

"Leżakowanie" yerba mate

Można powiedzieć, że z yerba mate jest jak z winem - im starsza tym lepsza. Yerba mate wymaga
leżakowania, by nabrać stonowanego smaku i pozbyć się goryczki. Yerba mate Pajarito leżakuje się
przez okres od 20 do 24 miesięcy. W Argentynie producenci leżakują yerba mate maksymalnie do
roku. Obie metody są akceptowalne, a otrzymany produkt różni się poziomem goryczy w smaku.

© Lauro Raatz s.a.

Pakowanie

Po całym procesie przygotowania yerba mate, jest ona pakowana z wykorzystaniem nowoczesnych
i higienicznych

metod.

[Kompilacja głównie z tekstu http://www.greenleafimports.com/compareyerba.html]