51

P R A C A P R Z E G L Ą D O W A

Adres do korespondencji:

dr med. Marta Makara-Studzińska
ul. Mickiewicza 28 m. 5
20–371 Lublin
e-mail: [e-mail]

Suicydologia Tom 1, nr 1, 51–54
Copyright © 2005 Polskie
Towarzystwo Suicydologiczne
ISSN 1895–3786
www.suicydologia.viamedica.pl

Marta Makara-Studzińska, Renata Turek

Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Lublinie

Samobójstwo w chorobach
somatycznych

Suicide in physical diseases

Streszczenie

Celem niniejszej pracy jest analiza dostępnej literatury przedmiotu na temat występowania zamiarów

samobójczych w powiązaniu z obecnością schorzenia fizycznego.

Decyzja o samobójstwie wiąże się z konkretną diagnozą psychiatryczną. Występuje w depresji, ale także

w zaburzeniach lękowych, zaburzeniach osobowości typu „z pogranicza” czy schizofrenii znacznie czę-

ściej niż w innych zaburzeniach psychicznych. Częstość zachowań samobójczych jest duża wśród mło-

dzieży dorastającej oraz osób starszych. Wykazano także wpływ współistnienia choroby somatycznej na

podejmowanie zachowań autodestrukcyjnych.

Zarówno lekarze pierwszego kontaktu, jak i klinicyści mają możliwość zapobiegania zachowaniom auto-

destrukcyjnym poprzez monitorowanie zamiarów chorego, które mogą być spowodowane chorobami

somatycznymi, oraz obserwowanie pacjenta.

słowa kluczowe: samobójstwo, choroba somatyczna

Abstract

The aim of this paper is the analysis of current literature on suicidal tendencies connected with physical

disability.

The decision of committing a suicide is connected with a specific psychiatric diagnosis. It is more often in

depression, anxiety disorders, borderline personality disorders and schizophrenia than in other mental

disorders. The suicide behaviour rate is higher among teenagers and the elderly. The influence of one’s

mental disease on auto destructive behaviours is a documented fact.

Both GP’s and clinicians have the opportunity to prevent the auto destructive behaviours by observing

their patients and monitoring their intentions, which might be caused by their somatic disorders.

key words: suicide, physical disease

Wstęp

Ryzyko samobójstwa wiąże się z wieloma czynnikami.
Zajmuje ono 8. miejsce jako przyczyna zgonu wśród
dorosłych w Stanach Zjednoczonych [1]. Widoczny jest
wzrost liczby samobójstw wśród osób w starszym wieku,
jednak nie tak duży jak wśród młodych dorastających
mężczyzn od 1970 roku w Kanadzie i Stanach Zjedno-
czonych [2–5]. Czynnikami socjodemograficznymi wpły-
wającymi na zamiar popełnienia samobójstwa są oprócz

czynników demograficznych (takich jak wiek, płeć, stan
ekonomiczny, rasa) również czynniki rodzinno-indywi-
dualne, takie jak historia myśli samobójczych lub zacho-
wań samobójczych, stan zdrowia psychicznego oraz nad-
używanie substancji uzależniających. Muszą być one
rozpatrywane nie tylko u jednostki, ale także w odnie-
sieniu do członków rodziny [6, 7].
Samobójstwo jest często związane z występowaniem za-
burzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lę-
kowe, osobowość „z pogranicza” (borderline) czy schizo-

52

SUICYDOLOGIA

2005, tom 1, nr 1

frenia [8–10]. Dlatego też zrozumienie pacjenta, włącz-
nie z diagnozą psychiatryczną, ma kluczowe znaczenie
w postępowaniu z potencjalnym samobójcą.
Coraz częściej badania dostarczają danych dotyczących
wzrostu liczby zachowań samobójczych wśród osób cier-
piących na przewlekłe schorzenia somatyczne [12, 13].

Związek chorób somatycznych
i zamiaru popełnienia samobójstwa

W literaturze przedmiotu wykazuje się związek między
chorobami somatycznymi a zamiarem popełnienia sa-
mobójstwa wśród osób dorosłych. Wśród młodzieży
najczęściej na zamiar ten wpływała obecność cukrzycy.
Podobnie jak w innych krajach [14] pacjenci z chorobą
związaną z przewlekłym bólem są także w Polsce nara-
żeni na wysokie ryzyko samobójstwa. W 1998 roku od-
notowano 527 samobójstw popełnionych przez osoby
z przewlekłą chorobą somatyczną, w 1999 roku 413,
a w 2000 roku 429 [15].
Jak pokazano w tabeli 1, odsetek samobójstw jest naj-
większy wśród pacjentów chorych na AIDS [16], zwłasz-
cza tych nowo zdiagnozowanych, zarażonych wirusem

HIV. Na 2. miejscu są chorzy z przepukliną oraz wrzo-
dami. Występuje linijna zależność między schorzenia-
mi somatycznymi a prawdopodobieństwem popełnienia
samobójstwa, nawet po wykluczeniu zależności socjo-
demograficznych oraz chorób psychicznych [16]. Wystę-
pujące duże fluktuacje pomiędzy rodzajem schorzenia
fizycznego i zamiarem popełnienia samobójstwa suge-
rują uczestnictwo także innych mechanizmów w decyzji
podjęcia próby samobójczej, jak chociażby temperament
oraz czynniki środowiskowe.
Na przykład, jak pokazuje tabela 1, ryzyko usiłowania
samobójstwa w wypadku pacjenta z chorobami płuc jest
przeciętnie 2,6-krotnie wyższe niż u pacjenta bez tej
choroby i zawiera się w przedziale (min. i maks.) 1,8–
–3,9 razy [14]. Największe prawdopodobieństwo po-
pełnienia samobójstwa występuje u chorych na AIDS
— 133,9. Na 2. miejscu znajdują się pacjenci z owrzo-
dzeniami przewodu pokarmowego — 3,2; następnie
osoby cierpiące na schorzenia nerek (2,9) i po zawale
serca (2,9). Czwarte miejsce wśród chorób somatycz-
nych zwiększających ryzyko popełnienia samobójstwa to
nadciśnienie tętnicze (2,6) lub choroby płuc (2,6) [14].
Badania nad wpływem choroby somatycznej na zamiar
popełnienia samobójstwa wśród osób starszych (w wieku

Tabela 1. Współczynnik prób samobójczych (95% CI — przedziały ufności) ukazuje powiązania pomiędzy usiłowa-
niem samobójczym a schorzeniem somatycznym wśród dorosłych [podano iloraz szans, czyli ryzyko względne
popełnienia czynu (dane w nawiasach mówią o rozciągłości szans między wartością min. a maks.)] [14]

Table 1. Rate of suicide attempts (95% CI — confidence interval) shows the suicide attempt and physical disease
correlation in adults (odds ratio or relative risk to commit suicide — data in brackets show odds range) [14]

Rodzaj schorzenia

Brak usiłowania

Usiłowanie

Usiłowanie

samobójstwa

samobójstwa*

samobójstwa**

N = 5,581

N = 290

N = 290

Choroby płuc

1,0

2,6^ (1,8; 3,9)

1,8^ (1,1; 2,7)

Zapalenie stawów

1,0

2,0^ (1,4; 2,9)

1,8 (0,9; 3,6)

Nadciśnienie tętnicze

1,0

2,6^ (1,5; 4,6)

1,2 (0,7; 1,8)

Cukrzyca

1,0

1,1 (0,7; 1,6)

0,8 (0,3; 1,7)

Zawał serca

1,0

2,9^ (1,1; 7,5)

1,9 (0,8; 4,6)

Choroby nerek

1,0

2,9^ (1,4; 6,1)

1,6 (0,6; 3,9)

Udar mózgu

1,0

2,6 (0,5; 14,8)

3,5 (0,3; 46,2)

Wrzody

1,0

3,2^ (2,0; 5,2)

2,1^ (1,3; 3,4)

AIDS

1,0

133,9^ (15,8; 1133,1)

44,1^ (10,5; 185,6)

Przepuklina

1,0

10,4^ (4,0; 27,4)

3,2 (0,99; 10,6)

Choroby autoimmunologiczne

1,0

2,7^ (1,2; 6,3)

2,0 (0,8; 4,9)

Schorzenia żołądka

1,0

2,6^ (1,5; 4,6)

1,2 (0,7; 2,0)

*Skorygowane względem wieku, płci, rasy, stanu cywilnego, wykształcenia i przychodu.
**Skorygowane względem wieku, płci, rasy, stanu cywilnego, wykształcenia, przychodu, dużej depresji, uzależnienia od alkoholu i innych substan-
cji, psychozy nieafektywnej, fobii społecznej, ataków paniki, zaburzeń osobowości antyspołecznej, zaburzenia dwubiegunowego i uogólnionego
zaburzenia lękowego.
^ p < 0,05
Interpretacja tabeli: na przykład ryzyko usiłowania samobójstwa w wypadku pacjenta z chorobami płuc jest przeciętnie 2,6-krotnie większe niż
u pacjenta bez tej choroby i zawiera się w przedziale (min. i maks.) 1,8–3,9 razy itd.

53

Marta Makara-Studzińska, Renata Turek, Samobójstwo w chorobach somatycznych

60 lat i więcej), które prowadzili Barraclough [17] oraz
Conwell i wsp. [18], potwierdzają taką zależność. Wnio-
ski z tych badań są przeciwne do badań Whitlocka
z 1986 roku [19] oraz Rossa [20], które negują możli-
wość zaistnienia takiego związku. Jednak te ostatnie [19]
wskazują na istnienie zależności pomiędzy samobój-
stwem w starszym wieku a występowaniem choroby no-
wotworowej. Tabela 2 przedstawia wyniki badań prze-
prowadzonych przez Hude Quan i wsp. [21] w populacji
osób w starszym wieku powyżej 55 lat.
Prawdopodobni samobójcy częściej chorowali na scho-
rzenia somatyczne, takie jak: choroba nowotworowa,
choroba niedokrwienna serca, przewlekła choroba płuc-
na, wrzody żołądka oraz schorzenia prostaty. Nie wyka-
zano istotnej różnicy w historii chorych z dolegliwościa-
mi mózgowo-naczyniowymi czy cukrzycą [21]. Najwięk-
szy odsetek osób starszych popełniających samobójstwo
obejmował chorych z nowotworem, następnie mężczyzn
ze schorzeniami prostaty oraz z przewlekłą chorobą
płucną. Ciekawa wydaje się zależność stanu cywilnego
pacjentów z przewlekłą chorobą płucną i występowania
zachowań autodestrukcyjnych. Pacjenci żonaci/zamęż-
ni częściej popełniali samobójstwo (1,86) z obawy przed
uzależnieniem od najbliższych i stwarzaniem im proble-
mów swoją osobą. Natomiast u niezamężnych i nieżo-
natych współczynnik ten wynosił 0,87 [21].
Z klinicznego punktu widzenia lekarze powinni rozwa-
żyć prawdopodobieństwo myśli samobójczych u pacjen-
tów chorych somatycznie, ponieważ dostępne dane su-
gerują, że ryzyko samobójcze może być o wiele wyższe
niż wcześniej spodziewane, nawet wśród chorób, które
nie zagrażają życiu [16].
W badaniach wykazano, że przed popełnieniem samobój-
stwa aż 98% osób w starszym wieku miało kontakt z leka-
rzem rodzinnym, a 49% z tej grupy było hospitalizowa-
nych z powodu chorób somatycznych [21]. Dane te wska-
zują na to, że zarówno lekarze pierwszego kontaktu, jak

i klinicyści mają możliwość zapobiegania zachowaniom au-
todestrukcyjnym poprzez monitorowanie zamierzeń, któ-
re mogą być spowodowane chorobami somatycznymi [22].

Samobójstwo wśród chorych z diagnozą
HIV lub AIDS

Chorych zdiagnozowanych w kierunku HIV czy AIDS
należy dołączyć do listy pacjentów, u których występuje
ryzyko samobójstwa spowodowanego obecnością scho-
rzenia. W Nowym Jorku już w 1985 roku wśród mężczyzn
chorujących na AIDS prawdopodobieństwo dokonania
samobójstwa było 36-krotnie wyższe niż u innych w tym
samym wieku bez choroby [23]. Wyróżniono dwa okresy,
w których występuje zwiększone ryzyko popełnienia sa-
mobójstwa. Pierwszym z nich jest okres czasu wykrycia
nosicielstwa wirusa HIV. Niektóre z badań donoszą
o podwyższonym ryzyku zachowań suicydalnych w okresie
3 miesięcy od wykrycia nosicielstwa [24], inne natomiast
mówią o ryzyku w okresie poprzedzającym wykrycie wi-
rusa, ze spadkiem zamiarów samobójczych po identyfi-
kacji wirusa, niezależnie od wyniku [25]. Drugim takim
okresem jest czas rozwoju pełnoobjawowej choroby [26].
Widoczne są powiązania zachowań samobójczych u pa-
cjentów z zaburzeniami psychicznymi, jak również u osób
ze schorzeniami somatycznymi. Istnieje zdecydowanie
wyraźny związek takich zachowań przy stwierdzeniu lub
prawdopodobieństwie nosicielstwa wirusa HIV. Istotne
korelacje występują również przy chorobach nowotwo-
rowych, przewlekłej chorobie płucnej oraz schorzeniach
gruczołu krokowego u mężczyzn.
Powyższe dane świadczą o roli lekarza pierwszego kon-
taktu jako osoby, która jako pierwsza ma możliwość za-
obserwowania zamiarów samobójczych u chorych soma-
tycznie, a także możliwość działań zapobiegawczych na
podstawie wczesnej diagnozy zagrożenia suicydalnego.

Tabela 2. Kliniczna charakterystyka samobójców i ofiar wypadków samochodowych pośród osób w wieku 55 lat
i starszych [19]

Table 2. Clinical characteristic of suicides and car accident victims in persons aged ≥

≥

≥

≥

≥

55 years [19]

Czynnik kliniczny

Samobójstwo

Wypadki samochodowe

Wartość p

N (% z 822)

N (% z 944)

Nowotwór

95 (11,6)

60 (6,4)

< 0,001

Choroba niedokrwienna serca

155 (18,9)

132 (14,0)

0,007

Choroby naczyniowo-mózgowe

60 (7,3)

54 (5,7)

0,207

Przewlekła choroba płuc

133 (16,2)

113 (12,0)

0,013

Wrzody żołądka

55 (6,7)

35 (3,7)

0,005

Cukrzyca

73 (8,9)

91 (9,6)

0,622

Schorzenia prostaty

118 (18,3)

60 (10,2)

< 0,001

Depresja

304 (37,0)

59 (6,2)

< 0,001

Inne choroby psychiczne

469 (57,1)

245 (26,0)

< 0,001

54

SUICYDOLOGIA

2005, tom 1, nr 1

Piśmiennictwo

1.

Satcher D. Mental Heath. A report of the Surgeon General, 1999,
dostępny na: http://www.surgeongeneral.-gov/library/mentalhe-
alth/home.html.

2.

Raport from the Centers for Disease Control and Prevention. Su-
icide among older persons — United States, 1980–1992. JAMA
1996; 275: 508–509.

3.

Solomon M.I., Hellon C.P. Suicide and age in Alberta, Canada 1951
to 1977 a cohort analysis. Arch. Gen. Psychiatr. 1980; 37: 511–513.

4.

Read J., Camus J.,Last J.M. Suicide in Canada: birth cohort ana-
lysis. Can. J. Public. Health 1985; 76: 43–47.

5.

Dyck R.J., Newman S., Thompson A.H. Suicide trends In Canada,
1956–1981. Acta Psychiatrica Scandinavia 1988; 77: 411–419.

6.

Welch S.S. A review of the literature on the epidemiology of para-
suicide in the general population. Psychiatric Services 2001; 52:
368–375.

7.

Kessler R.C., Borges G., Walters E.E. Prevalence of and risk fac-
tors for lifetime suicide attempts in the National comorbidity su-
rvey. Arch. of Gen. Psychiatr. 1999; 56: 617–626.

8.

Manuzza S., Aronovitz B., Chapman T., Klein R.G., Bessler A.
Panic disorder and suicide attempts. Journal of Anxiety Disorder
1992; 6: 261–274.

9.

Soloff P.H., Lis J.A., Kelly T., Cornelius J., Urlich R. Risk factors
for suicidal behavior in Borderline Personality Disorder. Am. J.
Psych. 1994; 151: 1316–1323.

10. Caldwell C.B., Gottesman I. Schizphrenics kill themselves too:

a review of risk factors for suicide. Schizophrenia Bulletin 1990;
16: 571–589.

11. Range M.R., MacIntyre D.I., Rutherford D. i wsp. Suicide in spe-

cial populations and circumstances: a review. Aggression and
Violent Behavior 1997; 2: 53–63.

12. Hendin H. Suicide, assisted suicide and medical illness. J. Clin.

Psychiatr. 1999; 60 (supl. 2): 46–50.

13. Breitbart W., Rosenfeld B., Pessin H. i wsp. Depression, hope-

lessness and desire for hastened death in terminally ill patients
with cancer. J. Am. Med. Assoc. 2000; 284: 2907–2911.

14. Roy A. Suicide. W: Kaplan H.I., Sadock B.J. Comprehensive Text-

book of Psychiatry. T. 1–2. Williams i Wilkins, Baltimore 1995;
1739–1751.

15. Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. Psychia-

tria. T. 1–3. Urban i Partner, Wrocław 2002, 2003.

16. Goodwin R.D., Marusic A., Hoven C.W. Suicide attempts in the

United States: the role of physical illness. Social Science and
Medicine 2003; 56: 1783–1788.

17. Barraclough B.M. Suicyde in the eldery. W: Kay D.W.K., Walk A.

(red.). Recent development in psychogeritrics. Headley Brothers,
Ashford, Kent 1971.

18. Conwell Y., Lynnes J.M., Duberstein P. i wsp. Completed suicide

among older patients in primary care practices: a controlled stu-
dy. J. Am. Geriatr. Soc. 2000; 48: 23–29.

19. Whitlock F.A. Suicide and physical illness. W: Roy A. (red.). Su-

icide. Williams and Witkins, Baltimore 1986.

20. Ross R.K., Bernstein L., Trent L., Henderson B.E., Paganini-Hill A.

A prospective study of risk factors for traumatic deaths in a reti-
rement community. Prev. Med. 1990; 19: 323–334.

21. Quan H., Arboleda-Florenz J., Fink G.H., Stuart H.L., Love E.J.

Association between physical illness and suicide among the el-
dery. Soc. Psychiatry Psychiatr. Epidemiol. 2002; 37: 190–197.

22. Cohen P., Pine C.S., Must A., Kasen S. Prospective associations

between somatic illness and mental illness from childhood to
adulthood. Am. J. Epidemiol. 1998; 147: 232–239.

23. Marzuk P.M., Tierney H., Tardiff K. i wsp. Increased risk of suici-

de in persons with AIDS. J. Am. Med. Assoc. 1988; 159: 1333–
–1337.

24. Rundell J., Kyle K., Brown G., Thomason J. Risk factors for suici-

de attempts in a HIV screening program. Psychosomatics 1992;
33: 24–27.

25. Perry S., Jacobsberg L., Fishman B. Suicidal ideation and HIV

testing. J. Am. Med. Assoc. 1990; 263: 679–682.

26. McKegney F.P., O’Dowd M.A. Suicidality and HIV status. Am. J.

Psychiatr. 1992; 149: 396–398.