1. CZYNNOŚCI GOSPODARCZE -zbiór przepisów prawnych regulujących prawa i obowiązki dotyczące życia gospodarczego w zakresie czynności i podmiotów; U.G. stanowią te reguły prawne, które przesądzają o tym, komu i jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może lub musi wykonywać czynności gospodarcze.

Prawo do posiadania jakiegoś dobra przysługuje każdemu kto legalnie jest albo może zostać jego właścicielem. Czynność gospo. -działanie którego bezpośrednim rezultatem staje się zmiana sytuacji gospodarczej lub zapobieżone zajścia takiej sytuacji (zmiany).Dzielimy je na: dozwolone, zakazane (zastrzeżone), nakazane, uniemożliwione.

2. CECHY RÓŻNIĄCE USTROJE GOSPODARCZE - U.G. różnią się między sobą przede wszystkim a) ilością zakazów posiadania dóbr i wykonywania czynności, b) ilością nakazów wykonywania czynności.

Ustrój oferuje tym więcej wolności gospodarczej, im mniej w nim takich zakazów i nakazów. Ustroje gosp. Można uporządkować w kolejności od oferujących najwięcej wolności do takich, w których jest jej najmniej. Cechy różniące ustroje: • pochodzenie wytworzonej produkcji, • oddziaływanie państwa na gospodarkę (nakazy, zakazy), • sposób ustalania cen produktów i usług, • forma własności np. czynników produkcji, • wartość pieniądza, • podejmowanie decyzji gospodarczych.

3. RODZAJE USTROJÓW GOSPODARCZYCH I ZWIĄZKI MIĘDZY NIMI. 2. CECHY RÓŻNIĄCE USTROJE GOSP. A. Zakres swobody gospodarczej. Ustrój oferuje tym więcej swobody gospodarczej im mniej w nim zakazów posiadania dóbr lub wykonania czynności i im mniej czynności nakazanych. Ze względu na to kryterium wyróżniamy ustroje etatystyczne i liberalne. Podziału dokonujemy ze względu na 2 czynniki: a) ustrój jest tym bardziej liberalny im mniej czynności jest zastrzeżonych dla państwa i im więcej dostępnych dla ogółu obywateli. Czynności zastrzeżone dla państwa mogą być wprost zastrzeżone odrębnymi przepisami, lub też wynikać z innych przepisów. B) ustrój jest tym bardziej liberalny im mniej czynności objętych jest nakazem.

Należy zauważyć, że nie mogą istnieć ustroje w 100 % liberalne, bądź w 100% etatystyczne. B. Mechanizm administracyjny Ze względu na to kryterium wyróżniamy gosp. Centralnie zarządzaną i gospodarkę rynkową. W gospodarce centralnie zarządzanej przedsiębiorstwa kierują się narzuconym im planem. Zaopatruje się w czynniki produkcji zgodnie z otrzymanymi rozdzielnikami (zezwolenie na nabycie określonej ilości czynników produkcji) i limitami. Ilość produkowanych dóbr oraz ceny po jakich je sprzedają również są im narzucane. W gosp. Rynkowej natomiast podmioty są samodzielne, aktywne i autonomiczne. Przedsiębiorstwa kierują się przede wszystkim chęcią max zysku. Wymusza to na nich racjonalizację gospodarowania zasobami, aktywność na rynku (rozszerzenie działalności itp. )C. Własność Istnieją 3 grupy uprawnień związanych z własnością: 1. prawo do sprzedaży dobra lub nieodpłatnego przekazania (przed lub po śmierci) dowolnej osobie prywatnej lub fizycznej.2. prawo prowadzenia przy użyciu dobra działalności gosp. , której sensem jest otrzymywanie nadwyżki ekonomicznej. 3. Prawo do użytkowania dobra w granicach jego fizycznych właściwości.

Prawa te są stopniowane a żadne z nich nie jest całkowicie pełne (np. nadwyżka ekon. Jest pomniejszana o podatki).

Na podstawie kryterium własności wyróżniamy socjalizm i kapitalizm. W kapitalizmie większość dóbr gosp. Jest (lub może być) własnością prywatną, własność ta obejmuje przynajmniej pierwszą i druga grupę uprawnień. W socjalizmie większość dóbr jest własnością państwową lub prywatną ale ograniczoną jedynie do 1 grupy uprawnień. D. Sposób sprawowania władzy. Władza może być sprawowana w sposób demokratyczny lub autokratyczny. Wiąże się to z trybem, w którym jest stanowione prawo gosp. W państwie demokratycznym całe społeczeństwo lub przynajmniej klasa uprzywilejowana wyposażona jest w mechanizmy wyborcze, za pomocą których może wpływać na charakter prawa gosp. , może zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy także ograniczać lub rozszerzać prawa właścicieli. W przypadku dyktatorskiego ustroju gosp. Możliwości te nie istnieją. Dyktatura, mimo wszystkich swoich wad, posiada także cechy, które mogą ułatwiać stanowienie prawa: np. możliwość szybkiego wprowadzania reform, szybkiej reakcji, czy też skupienie odpowiedzialności w rękach jednego człowieka. Jednak demokracja jest najdoskonalszym z wymyślonych systemów. Dyktatura wiąże się z brakiem cywilizacji E. Zróżnicowanie praw i obowiązków ze wzgl. Na określone cechy. Ze wzgl. Na to kryterium ustroje dzielimy na klasowe i bezklasowe. W ustroju klasowym część ludności tylko i wyłącznie z racji swojego pochodzenia objęta jest na mocy prawa większą liczbą zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gosp. Niż pozostała jej część. Typowym przykładem ustroju klasowego może być niewolnictwo w Stanach Zj.

4. ZAŁOŻENIE RACHUNKU DN WG METODOLOGII MPS. DN to wartość pracy ludności produkcyjnej, czyli ludności pracującej w sferze materialnej oraz w usługach związanych z tą sferą (np. naprawy, konserwacja, transport, handel). Praca ma charakter użyteczny. Wartość nowo wytworzona jest rezultatem pracy ludności produkcyjnej i tylko jej. Efekt = suma nakładów, ZYSK- narzut na koszty. Nakłady produkcyjne dzielą się na 2 części: • nakłady inwestycyjne, • nakłady bieżące.

DN jest rezultatem nakładów pracy żywej w sferze produkcji materialnej, czyli stanowi on wartość nowo wytworzoną przez społeczeństwo w jakimś okresie. Jest on produktem globalnym, a u jego podstaw leży praca produkcyjna. MPS posługuje się kategorią robotnika łącznego, za jakiego uznaje się wszystkich zatrudnionych w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Każdy rodzaj pracy niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa, traktowany jest jako produkcyjny, niezależnie od tego czy świadczący ją przykłada bezpośrednio rękę do wytwarzania nowych dóbr czy też nie. DN wg MPS możemy liczyć : • jako sumę produkcji czystej wszystkich gałęzi sfery materialnej, • jako część produktu globalnego pozostającą po potrąceniu środków materialnych zużytych na jego wytworzenie, • jako sumę dóbr finalnych przeznaczonych na konsumpcje i inwestycje w danym roku.

5. ZAŁOŻENIE DN WG SNA DN to wartość każdej pracy materialnej i niematerialnej, która ma na rynku określoną cenę regulowaną przez popyt na to dobro lub usługę. Wartość nowo wytworzona to rezultat każdej pracy, na którą jest popyt (usługi imputowane - wartość pracy małżonka na rzecz domu, wartość najmu jaki musielibyśmy płacić, gdybyśmy nie byli właścicielami lokalu itp.) ZYSK= pochodna z nadwyżki. Dobrobyt zależy od tego jak obywatele mieszkają - sami odnajmujemy sobie mieszkanie tworząc DN

[Wywodzi się z koncepcji Valerasa i Marshala. DN nie jest związany z konkretną produkcją dóbr materialnych. Powstaje on jako rezultat działalności gospodarczej różnego typu. W konsekwencji każda praca, za którą uzyskuje się wynagrodzenie w postaci pieniężnej uznawana jest za pracę produkcyjną tworzącą DN. DN wg SNA powstaje wg 3 czynników produkcji: pracy, ziemi, kapitału, i równa się sumie dochodów powstałych w wyniku usług świadczonych przez te czynniki.

6. ZWIĄZKI POMIĘDZY PRODUKCJĄ GLOBALNĄ, CZYSTĄ I FINALNĄ W METODZIE MPS Produkcja końcowa to produkcja, która ma zakończony pewien etap produkcyjny i jest ona przeznaczona do dalszej produkcji (ale może być skonsumowana). Produkcja finalna to taka, której wszystkie etapy produkcji są już zakończone, jest ona przeznaczona do konsumpcji. Każda produkcja finalna jest końcową, a nie każda końcowa jest finalną. Produkcja globalna jest to produkcja finalna + produkcja końcowa. Produkcja czysta to płaca + nadwyżka zawierająca akumulację.

7. INTERPRETACJA PRODUKCJI FINALNEJ I WARTOŚCI DODANEJ W METODZIE SNA

8. PODZIAŁ DN WG SNA a\ z punktu widzenia składników popytu

Analizę podziału popytu dochodu narodowego wg SNA można przedstawić za pomocą 20 równań. Dla analizy od strony popytu niezbędnych będzie tylko kilka. Należy jednak najpierw poczynić pewne założenia upraszczające: metodę tę cechuje idealizacja i konkretyzacja. Założenie pierwsze: w podziale uczestniczą gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (inwestorzy). Później do podziału dodajemy rząd, system bankowy i zagranicę. Są to jednostki, które wytwarzają dochody, kreują popyt i uczestniczą w jego podziale. Drugie założenie: podział dochodu zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody, a po prawej alokację umiejscowienia popytu - wydatki na podaż

1. Y=C+I - początkowo dochody tworzą konsumenci C posiadający pieniądze m.in. z tytułu pracy oraz inwestorzy I posiadający pieniądze z tytułu amortyzacji i akumulacji.

2. Y=C+I+G - w kolejnym etapie dochody rządu kreują popyt z tytułu posiadania czynników produkcji

3. Y=C+I+G+B - kolejnym kreatorem popytu są banki posiadające pieniądze z tytułu różnicy oprocentowania i emisji pieniądza

4. C+I+G+B+NX=Y=YD+TA-TR+P-L=C+S+TA-TR+P-L - w ostateczności do kreatorów popytu dochodzi jeszcze zagranica, a ściślej mówiąc NX (saldo obrotów z zagranicą będące różnicą między Ex i Im). Tak wytworzony dochód narodowy staje się dochodem do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powiększonym o podatki minus transfery i o lokaty minus kredyty. W ostateczności dochód narodowy można przeznaczyć na konsumpcję.

b\ z punktu widzenia składników podaży

Podział dochodu narodowego zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody, mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt. Po lewej stronie dochody określające popyt, a po prawej stronie alokację, umiejscowienie popytu - wydatki na podaż.

1. C+I=Y=C+S - początkowo dochody uzyskane przez konsumentów i inwestorów możemy przeznaczyć na konsumpcję lub oszczędności.

2. C+I+G=Y=C+S+TA-TR - wprowadzając do analizy rząd musimy uwzględnić rozliczenie z nim: TA- podatki (zwiększają dochód narodowy) TR- transfery, które go pomniejszają

3. C+I+G+B=Y=C+S+TA-TR+P-L - kolejnym etapem jest B- system bankowy, w którym: P- depozyty (zwiększają dochód narodowy) L- kredyty

4. C+I+G+B+Ex=C+S+TA-TR+P-L+Im - przez wprowadzenie zagranicy pojawia się jeszcze jeden element lokalizacji podaży- import

5. C+I+G+B+Nx=Y=YD+TA-TR+P-L=C+S+TA-TR+P-L - w ostateczności dochody wytworzone przez podmioty po lewej stronie zostają zużytkowane po prawej stronie na konsumpcję C, oszczędności S, podatki minus transfery (TA-TR), depozyty minus kredyty (P-L). Są to składniki podziału dochodu narodowego wg SNA od strony podaży.

9. DN JAKO MIERNIK POZIOMU ŻYCIA .DN jest końcowym efektem działalności gospodarczej społeczeństwa w jakimś czasie. Proces tworzenia nadwyżki ekonomicznej ma charakter ponad ustrojowy; skupiają się w nim wszystkie istotne cechy gospodarcze, czyli walory jakościowe i struktura rodzajowa dóbr składających się na DN. Odzwierciedlają stan zachowania danej gospodarki. DN jest podstawowym źródłem konsumpcji. Może być również traktowany jako wskaźnik dobrobytu ludności.

Z kolei obserwacja dynamiki pozwala sobie wyrobić pogląd o prężności ekonomicznej gospodarki w procesie reprodukcji. Wszystko to powoduje, że DN jest centralnym punktem zainteresowań polityki i teorii gospodarczej we wszystkich współczesnych systemach ustrojowych. DN jest bogactwem społeczeństwa; wszystkie kraje dążą do jego pomnażania. Nie należy jednak gloryfikować jednostronnego ilościowego wzrostu gospodarczego, traktując stopę wzrostu DN jako podstawowy cel gospodarki i podporządkowywać mu inne procesy i wielkości. Dochód narodowy nie jest doskonałym miernikiem poziomu życia, liczony w statystyce na głowę mieszkańca posiada wiele wad:• w poszczególnych krajach może mieć miejsce nierównomierny poziom dochodów. Mała liczba osób może zawłaszczać większość dochodów, • nie uwzględnia samoobsługi, • nie uwzględnia tzw. ,,szarej strefy'', • sposób ustalania kursów walutowych, • nieporównywalny ze względu na różne metody jego liczenia.

10. POJĘCIE WZROSTU I ROZWOJU ORAZ RECESJI I STAGNACJI W GOSPODARCE Wzrost gospodarczy - stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi. Zdolności produkcyjne każdej gospodarki zależą przede wszystkim od ilości i jakości występujących w niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak również od poziomu techniki produkcji oraz poziomu kwalifikacji (wiedzy, doświadczenia). Majątek i zatrudnienie to materialne i osobowe czynności wzrostu, zaś produkcyjność majątku i wydajność pracy to miary efektywności. Wzrost gospodarczy polega na rozszerzeniu i ulepszeniu materialnych i osobowych czynników produkcji.

Recesja gospodarcza - określenie jednej z czterech faz cyklu koniunkturalnego; charakteryzuje ją pogorszenie się koniunktury, spadek tempa wzrostu gospodarczego.

Stagnacja - to zupełny brak postępu w gospodarce. Jest to charakterystyczne dla fazy depresji w cyklu koniunkturalnym. (brak wzrostu i brak spadku)

Rozwój gospodarczy - pojęcie szersze od wzrostu gospodarczego. Rozwój gospodarczy jest oceną sytuacji w długim okresie czasu - tym różni się od wzrostu gospodarczego, który otrzymany jest w danym momencie w stosunku do okresu poprzedniego. Brak wzrostu w danym okresie nie przekreśla możliwości rozwoju.

11. JEDNOCZYNNIKOWE MODELE WZROSTU - PRZYKŁADY. • W najpopularniejszym modelu zakłada się, że jedynym wartościowo - twórczym czynnikiem wzrostu gosp. Jest praca żywa, czyli DN (Y) jest funkcją zatrudnienia y=f(z).; y=z8w (w-wydajność pracy)

• model , gdzie jedynym czynnikiem wzrostu jest majątek trwały , y=f(F) ; y= F*E

• Inwestycyjny model wzrostu Kaleckiego - podstawowe zwiększenie majątku trwałego, to proces inwestowania, y=f(I)

12. RÓWNOWAGA IDEALNA, OGÓLNA, CZĄSTKOWA - Równowaga ogólna (globalna) - suma całkowita popytu równa się całkowitej podaży. Równowaga cząstkowa - dotyczy równowagi danego dobra. Równowaga idealna - zgodność równowagi cząstkowej i globalnej (obie występują).

Równowaga ogólna ma miejsce wtedy, gdy w jakimś momencie w danym kraju suma popytu zgłaszanego na wszystkie dobra równa jest sumie podaży dóbr w tym czasie oferowanych. Równowaga określona w ten sposób jest niezbyt precyzyjna. Będzie ona występować także, gdy:

- połowa towarów dotknięta jest poważnym niedoborem, a istnieją znaczne nadwyżki drugiej połowy towarów,

- połowa terytorium kraju dotknięta jest nierównowagą popytową, a druga podażową.

Równowaga ogólna, której towarzyszyły wszystkie równowagi cząstkowe jest tworem teoretycznym. W rzeczywistości zawsze mamy do czynienia z pewnym typem nierównowagi globalnej, której towarzyszą nierównowagi cząstkowe.

Taką nierównowagę ogólną, której towarzyszą wszystkie równowagi cząstkowe na rynkach wszystkich towarów, na całym terytorium kraju i w każdym momencie badanego okresu nazywamy równowagą idealną. Równowaga cząstkowa istnieje w momencie, gdy na danym obszarze, na rynku jakiegoś dobra, popyt na to dobro jest równy podaży.

13. NIERÓWNOWAGA PODAŻOWA JAKO PRZYPADŁOŚĆ GOSPODARKI RYNKOWEJ. Wielkość produkcji A dla ceny R - jest to punkt optimum produkcji (zrównanie globalnego popytu z podażą). Celem przedsiębiorcy w gospodarce rynkowej jest maksymalizacja zysku, czyli różnicy między kosztem a uzyskiwanym utargiem. Utarg regulowany jest ceną rynkową, natomiast koszt jest wielkością do której dąży producent.

Funkcja celu: utarg przeciętny > koszt krańcowy

Rozpatrując punkt równowagi przedsiębiorstwa przy założeniu cen zmiennych można zauważyć, że przedsiębiorca dążąc do maksymalizacji zysku wykorzysta każdą okazję do podniesienia ceny. Pojawi się ona w przypadku, gdy wzrośnie popyt (poprzez np. wzrost zasobów pieniężnych konsumentów). Na taki wzrost przedsiębiorca reaguje podniesieniem ceny. Cena chwilowo zbyt niska, zostaje natychmiast ustalona na poziomie równoważącym popyt i podaż. Osłabienie popytu nie pociąga natychmiast za sobą obniżki cen, gdyż jest to niezgodne z zasadą maksymalizacji zysku. Te tendencje tworzą nierównowagę podażową. Rysunek ilustruje stan globalnej nierównowagi, a także wariant (podażowy) globalnego niezrównoważenia. Popyt jest tym wyższy, im niższe są ceny. Im wyższe ceny, tym więcej towarów staje się opłacalnych dla producentów. Przy bardzo wysokiej cenie opłaca się sprowadzić surowiec z odległych krajów, uruchomić stare, nisko wydajne maszyny, płacić pracownikom za pracę w godzinach nadliczbowych. Jeśli cena jest niższa, takie metody nie są opłacalne, gdyż koszty wytworzenia są równe lub wyższe od sumy uzyskanej ze sprzedaży. Podaż globalna to wszystkie składające się na nią towary liczone w jednostkach naturalnych i mnożone przez ceny (ceny stałe). W gospodarce rynkowej stale istnieje nierównowaga podażowa. Objawia się ona bądź jako nadwyżka dóbr, których nie można sprzedać, bądź jako nadwyżka mocy produkcyjnych, których z braku popytu nie sposób uruchomić (poziom cen to średnia ważona cen wszystkich oferowanych w gospodarce dóbr i usług).

1. wzrost popytu z D1 do D2

2. wzrost ceny z P1 do P2

3. wzrost produkcji z A1 do B1

14. MECHANIZM POWSTAWANIA NIERÓWNOWAGI PODAŻOWEJ PRZY ZAŁOŻENIU CEN STAŁYCH. Celem przeds. jest max. zysków w gosp. Rynkowej, czyli różnicy pomiędzy poniesionymi kosztami, a uzyskanym utargiem

Koszt poniesiony to równowartość środków zużytych w trakcie działalności gosp.(płaca, amortyzacja), i koszt zużytego surowca nabytego przez przeds.

Gdyby koszty rosły w tym samym tempie, w jakim rośnie produkcja, koszt krańcowy pozostałby niezmieniony. Tak jednak nie jest. Bowiem koszt krańcowy, czyli wytwarzania każdej nast. jedn. produktu najpierw spada, potem rośnie

Cena

Koszt

Zysk

A B C D produkcja

Koszt krańcowy początkowo, czyli przy bardzo niskich rozmiarach produkcji wyższy jest od ceny, co oznacza, iż do momentu osiągnięcia poziomu wytwarzania OA przedsiębiorstwo ponosi straty. Po przekroczeniu tego punktu każda następna jednostka przynosi zysk, a po przekroczeniu punktu OB nast. wyrównanie strat i zysków.

Zysk krańcowy osiągnięty dzięki sprzedaży kolejnej jednostki produktu jest początkowo coraz wyższy a po osiągnięciu produkcji OC zaczyna spadać. Zwiększenie prod. poza poziom OD nie jest opłacalne gdyż każdy następny sprzedany produkt przynosi stratę. A zatem gdy produkcja przeds. osiąga rozmiary którym odpowiada zrównanie ceny i kosztu krańcowego przedsiębiorstwo znajduje się w punkcie równowagi.

W warunkach stałych cen nierównowaga podażowa powstaje bądź zostaje pogłębiona na skutek:

• Zwiększania produkcji wywołanej obniżką kosztów(przesunięcie p. równowagi w prawo)

Zmniejszenie popytu na surowce, materiały, energię

15. MECHANIZM POWSTAWANIA NIERÓWNOWAGI PODAŻOWEJ PRZY CENACH ZMIENNYCH.

W sytuacji cen zmiennych przedsiębiorca wykorzysta każdą okazję dążąc do max zysku. Ma to miejsce szczególnie wówczas, gdy rośnie popyt na produkowane przez niego dobra. Cena chwilowo zbyt niska zostaje natychmiast ustalona na poziomie przynajmniej równoważącym popyt z podażą. W sytuacji tej następuje osłabienie popytu. Jednak nie pociąga ono za sobą natychmiastowego obniżenia ceny, gdyż jest to sprzeczne z dążeniem przedsiębiorcy do max zysku. Jeżeli wszyscy przeds. tak postąpią to otrzymujemy nierównowagę podażową jako chroniczną przypadłość gosp. rynk.

16.SAMOPOGŁĘBIANIE SIĘ NIERÓWNOWAGI PODAŻOWEJ.

Zasada sprzężenia zwrotnego w tym typie nierównowagi powoduje, że producent chcąc zachować dobrą pozycję na rynku i być lepszym od konkurentów produkuje coraz lepsze, bardziej funkcjonalne, trwalsze produkty. Do głównych przyczyn pogłębiania się nierównowagi podażowej należą więc:

Trwałość produktu - produkcja wyrobów trwalszych powoduje, że dłużej służą (popyt restytucyjny mały) ⇒ obniżenie popytu,

Rzetelność - producenci, z myślą o klientach, dbają o terminowość swoich dostaw; co obniża popyt, gdyż nie jesteśmy zmuszeni do robienia zapasów,

Przyrost ekonomiczny (bezrobocie) - ludzie zagrożeni utratą pracy pracują wydajniej; to powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą, a co za tym idzie powoduje wzrost bezrobocia i zmniejszenie dochodów,

Doskonalenie organizacji - przedsiębiorcy poszukują coraz to nowych rozwiązań organizacyjnych obniżających koszty,

Specjalizacja - konsekwencją jest spadek kosztów,

Minimalizacja ryzyka - ogranicza się ponad normatywne zachowania, co obniża popyt (np. zapasy).

17. MECHANIZM POWSTAWANIA ASYMETRII W WARUNKACH NIERÓWNOWAGI PODAŻOWEJ.

Następuje redukcja popytu o 10%, ponieważ producenci dążą do obniżania kosztów produkcji. Każde obniżenie kosztów dociera do poziomu „s” w postaci niższego popytu na jego dobra. Im bliżej końca ciągu tym impulsów („obniżeń”) dociera mniej. (Poziom F jest jedynie emitentem).

W systemie rynkowym przedsiębiorstwa maksymalizują zysk między innymi przez obniżenie zakupu czynników produkcji. Każde obniżenie kosztów dociera do S w postaci wzmożonego popytu na jego wyroby. Im bliżej końca ciągu technologicznego tym dociera mniej impulsów, a dział F wcale ich nie odbiera, ponieważ jest ich emitentem.

18. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA CYKLU KONIUNKTURALNEGO W GOSP. RYNKOWEJ.

Pojęcie - analizując rzeczywistość gospodarczą w poszczególnych krajów można stwierdzić, że podstawowe agregaty wielkości takie jak dochód narodowy, produkcja, zatrudnienie, inwestycje charakteryzuje się okresowymi zmianami tempa wzrostu.

Te okresowe wahania poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym. Wyróżniamy cztery podstawowe fazy cykli: 1. kryzys, 2. depresje, 3. ożywienie, 4. wzrost(rozkwit).

Pomiędzy poszczególnymi fazami cyklu zachodzi związek przyczynowo skutkowy. oznacza to, że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują na mechanizmy i procesy w fazie następnej.

Faza kryzysu cechuje się spadkiem poszczególnych wielkości gospodarczych.

Faza depresji z kolei ich względną stabilizacja, ale na obniżonym poziomie.

Faza ożywienia charakteryzuje się wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej.

Gdy wielkości osiągną parametry z poprzedniego górnego punktu następuje rozkwit, charakteryzuje się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w wolniejszym tempie. Górny punkt E zapoczątkowuje fazę kryzysu.

Przedstawione podejście odnieść należy do tzw. cyklu klasycznego. Obecnie w praktyce gospodarczej wyróżnia się zasadniczo 2 fazy: • fazę spadku, która łączy kryzys i depresje, • fazę ekspansji łączącą ożywienie i rozkwit.

Zmienił się również, zatem przebieg cyklu. Fazę spadku nie musi odzwierciedlać się absolutnym spadkiem wskaźników aktywności gospodarczej. Jej objawem może być brak wzrostu a nawet zwolnienie tempa wzrostu.

Rodzaje wahań cyklicznych.

Wyróżnić można wahania cykliczne o różnej długości. Najważniejsze z nich to cykle: 1. KITCHINA - trwające 3,5 roku (krótkie); 2. JUGLARA - trwające 10 lat (średnie); 3. KONDRATIEWA - trwające 50-60 lat (długie).

Cykle o różnej długości pozostają względem siebie w określonej relacji. Krzywa cyklu dłuższego jest trendem dla cyklu niższego rzędu. Faza wznosząca cyklu dłuższego jest wynikiem przebiegu lat dobrej koniunktury nad latami spadku w cyklu krótszym. Faza spadkowa cyklu dłuższego jest wynikiem przewagi lat złej koniunktury nad latami dobrej koniunktury w cyklu krótszym.

Cykl koniunkturalny a wzrost gospodarczy

Cykl koniunkturalny zdefiniowany został jako okresowe zmiany aktywności gospodarczej Definicja ta jest niepełna nie uwzględnia, bowiem faktu, iż, pomimo że poziom dochodu narodowego faluje, ale na ogół po każdym następnym cyklu kształtuje się na wyższym poziomie. Wahania odbywają się wiec nie wokół linii równoległej osi odciętych, lecz wokół linii wznoszącej się.

Tę linie będącą ilustracją długookresowego wzrostu nazywa się trendem. A ten cykl koniunkturalny określić można jako okresowe wahania aktywności gospodarczej wokół trendu

19. FAZA WZROSTU. Faza ożywienia - charakteryzuje się rosnącą stale sumą wydatków inwestycyjnych, towarzyszy temu wzrost dochodu narodowego, wzrost zatrudnienia oraz wzrost wydatków konsumpcyjnych i ilości udzielanych kredytów. Globalny popyt ma tendencje do szybkiego wzrostu w stosunku do podaży produkcji. Towarzyszy temu pewien wzrost cen. Rośnie obrót na rynku nieruchomości, obrotu papierami wartościowymi. Wzrost zapasów (gdyż będzie opłacalna sprzedaż w okresie ciągłego wzrostu cen).

Faza rozkwitu - szczytowa koniunktura - inwestycje osiągają najwyższy poziom; wzrost zdolności produkcyjnych całej gospodarki. Obserwuje się też stopniowy wzrost kosztów wytwarzania w stosunku do cen (stąd w szczytowym okresie koniunktury wykorzystuje się gorsze urządzenia wytwórcze, zatrudnia się pracowników o niższych kwalifikacjach, zwiększa się pracę w godzinach nadliczbowych). Wzrostowi płac towarzyszy wzrost skłonności od oszczędzania, maleje skłonność do konsumpcji i ilości udzielanych kredytów inwestycyjnych.

20. FAZA RECESJI. Załamanie gospodarcze zwane kryzysem nadprodukcji. Rosną koszty produkcji przy stabilnych cenach i spadku rentowności produkcji. Zahamowanie wzrostu popytu, zwłaszcza na dobra konsumpcyjne trwałego użytku (np. samochody os.). Wzrost stopy % od kredytów inwestycyjnych. Załamanie się rynku kapitałowego na giełdzie pap. wart. Spadek możliwości exportowych na skutek pogorszenia się koniunktury w krajach, z którymi prowadzona była rozwinięta wymiana handlowa. Gwałtowny wzrost kursu wymiennego walut obcych w stosunku do waluty krajowej, prowadząca do znacznego podrożenia importu. Czynniki te wpływają hamująco na wydatki inwestycyjne przedsiębiorców. Banki ograniczają kredyt.

21. CHARAKTERYSTYKA DWU- I TRÓJ-PODMIOTOWEGO MODELU WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ.

22. POJĘCIE I CEL PRZEDSIĘBIORSTWA W GOSP. RYNK. Przedsiębiorstwo jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze produkuje i sprzedaje dobra (względnie świadczy usługi) dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami, czyli do zysku.

Najistotniejszy element definicji dotyczy celu działalności przedsiębiorstwa - osiąganie zysku. Uwzględnienie tylko tego kryterium nie pozwala odróżnić przedsiębiorstwa od organizacji przestępczej, osiągającej swój zysk w rezultacie grabieży. Sposobem dochodzenia do zysku jest wykorzystanie czynników wytwórczych dla produkowania i sprzedaży dóbr i usług. Przedsiębiorstwo może maksymalizować zysk przez podwyżkę ceny, o ile ma wpływ na tę cenę.

W odróżnieniu od gospodarstwa domowego i władz gospodarczych przedsiębiorstwo poza rynkiem traci swoją tożsamość, czyli przestaje nim być. Zauważmy, że cel działania tego podmiotu, jakkolwiek by go ująć, zawsze osiągany jest przez sprzedaż, a więc zaoferowanie „czegoś” na rynku i uzyskanie dla tego „czegoś” akceptacji nabywców wyrażonej zapłatą.

Ówczesna innowacyjność polega na: • Oddzieleniu procesu wytwarzania od konsumpcji, a w konsekwencji oddzieleniu jednostki wytwórczej od gospodarstwa domowego; • Specjalizacja producentów, a w konsekwencji zwiększeniu ich wydajności; • Bliższemu dostosowaniu produktów do potrzeb nabywców, a w ślad za tym poprawie ich jakości.

23. TYPY PRZEDSIĘBIORSTW W GOSP. RYNK. Celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku. Jego struktura wewnętrzna (tzn. organizacja) nie ma wpływu na decyzje podejmowane w związku z realizacją owego celu, (a więc są one spójne) i są to decyzje racjonalne.

Przedsiębiorstwo traktowane jest jako pojedyncza, racjonalna jednostka, dążąca do maksymalizacji zysku. Jest ono własnością prywatną i należącą do jednego właściciela.

Pojawienie się przedsiębiorstwa, było istotną innowacją społeczną z zakresu form organizacji działalności gospodarczej.

Wyróżniamy przds. Małe, średnie, duże (na podstawie liczby osób zatrudnionych lub wartości zaangażowanego kapitału), prywatne, państwowe, spółdzielcze ( uczestnictwo właściciela w zarządzaniu firmą)

Przds. Spółdzielcze powstają jako dobrowolne zrzeszenia osób prowadzących wspólną działalność gospodarczą w imieniu swoich członków.

Spółki transnarodowe - w ich skład wchodzi firma macierzysta, czyli spółka matka oraz podporządkowane jej filie (córki)

Spółka akcyjna Innowacyjność spółki akcyjnej w stosunku do przedsiębiorstw o jednoosobowej formie własności polega na tym że:

• Umożliwia zastosowanie produkcyjne rozproszonych oszczędności, które inaczej nie zostały skapitalizowane.

• Umożliwia zgromadzenie większego kapitału niż w przypadku pojedynczego właściciela, a tym samym zwiększenie skali przedsiębiorstwa;

• Zmniejsza ryzyko działalności gospodarczej, rozkładając je na wszystkich akcjonariuszy.

Powyższe cechy sprawiły, że S.A. stała się dominującą współcześnie formą własności przedsiębiorstwa. Spośród skutków funkcjonowania przedsiębiorstwa w formie spółki akcyjnej wyróżniamy:

• Rozdzielenie funkcji właściciela kapitału od funkcji zarządzającej nim menadżera, który jest, tak jak inni zatrudnieni w firmie, pracownikiem najemnym;

• Powstanie łańcuchów przedsiębiorstw, powiązanych własnościowo. Spółka może być kolektywnym akcjonariuszem w innej spółce. Mówi się o spółkach matkach i córkach.

Innowacyjność w korporacji polega na tym, że:

• Umożliwia obniżkę kosztów wytwarzania i transportu;

• Umożliwia omijanie barier w handlu zagranicznym i wysokiej stopy podatkowej;

• Umożliwia rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej, bo w razie potrzeby straty jednego przedsiębiorstwa wchodzącego w skład korporacji kompensowane są przez zyski innego; Skala działalności największych spółek jest porównywalna ze skalą działania wielu gospodarek narodowych.

Przedsiębiorstwo państwowe jest ostatnim z typów przedsiębiorstwa. Sposób zorganizowania przedsiębiorstwa nie odbiega zasadniczo od firmy prywatnej i jej współczesnej formy. Cechą, która najbardziej różni przedsiębiorstwo państwowe od prywatnego jest bezpośredniość powiązań tego pierwszego z władzą gospodarczą i konsekwencje jakie dla niego mogą z tych związków wynikać. W sytuacji niepewności co do kredytów oceny menadżerowie przedsiębiorstw państwowych orientują się na utrzymanie dobrych związków z powołującą ich instytucją państwową niż bezpośrednio na rynek i szukanie na nim zysku. Klasyczna postać przedsiębiorstwa - w formie indywidualnego właściciela. Jedynie w kilku działach gospodarki tj. rolnictwo, usługi i handel waga tego typu przedsiębiorstw jest jeszcze duża. Wynika to z obiektywnej trudności większej koncentracji działalności gospodarczej prowadzonej w tych działach.

24. FORMY WŁASNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW W GOSP. RYNK. Wyznacznikiem form własności przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej jest przede wszystkim fakt, kto jest uprawniony do założenia tego przedsiębiorstwa. W drugiej kolejności wymienić należy właściciela, jako osobę, której przysługują najszersze prawa. Ważne są również uprawnienia, jakie posiadają (lub nie) osoby fizyczne wobec własności, a więc jak można tą własnością rozporządzać.

1.spółki akcyjne (zwane korporacjami)

2. holding

3. koncert

4. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

5. przedsiębiorstwa państwowe

6. przedsiębiorstwa komunalne

7. przedsiębiorstwa samorządowe

8. przedsiębiorstwa spółdzielcze

25. SPÓŁKA TRANSNARODOWA W ich skład wchodzi firma macierzysta, czyli spółka matka oraz podporządkowane jej własnościowe i decyzyjne filie córki.

Kraj x Kraj Y

Przedsiębiorstwo macierzyste	-<----------------------------- <================>	Filia A
= | = | = |	-=--=--=--=- ****** *-*==-*- ******** ---===--	* * *
Filia B	*********************	Filia C

=== zyski

----- informacje

*** połączenie kooperyjne

W spółkach transnarodywch występuje powiązanie informacyjne pomiędzy spółka matką i filiami. Połączenia kooperacyjne pomiędzy filiami oraz przepływ zysków od filii do firmy macierzystej.

Istnienie spółek transnarodowych wynika z kilku przyczyn:

-umożliwiają omijanie barier w handlu zagranicznym i wysokiej stopy podatkowej;

-umożliwiają rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej, bo zaistniała strata w jednym przedsiębiorstwie wychodzącym w skład korporacji kompensowana jest przez zyski innych.-

-umożliwiają one obniżkę kosztów wytwarzania ze względu na tańsze czynniki wytwórcze w danym kraju oraz kosztów transportu;

26. POJĘCIE ORAZ CECHY SPECYFICZNE GOSPODARSTWA DOMOWEGO JAKO PODMIOTU RYNKOWEGO STRUKTURY GOSPODARCZEJ. Gospodarstwo domowe są wyodrębnionymi i ekonomicznymi samodzielnymi mikropodmiotami. Mają one specyficzne cechy odróżniające je od innych podmiotów gospodarki. Specyfikacja ta wynika z tego, iż gospodarstwa domowe są jednostkami działającymi w sferze spożycia, a nie bezpośrednim ogniwem produkcji społecznej.

Celem gospodarstw domowych jest optymalizacja spożycia. Dążenie do niej pobudza na ogół do maksymalizacji dochodów. Stąd też wyróżnić można 2 strony działalności gospodarstw domowych.

Czynniki określające wydatki na konsumpcje z powiązanego ich wynikiem ile konsumpcji jest rosnącą funkcja dochodu. Jednak w miarę wzrostu rozporządzalnego dochodu i osiągania przez gospodarstwa domowe pewnego standardu materialnego coraz większa część jego dochodów nie jest wydawana na konsumpcje bieżącą, lecz przeznaczona na oszczędności, a zatem w miarą wzrostu dochodu maleje skłonność do konsumpcji. Na kształtowanie się wydatków gospodarstw domowych na dobra i usługi wpływają również czynniki poza dochodowe. Można je podzielić subiektywnie i obiektywnie. Czynniki subiektywne powodują, że wydatki gospodarstw domowych na konsumpcje są mniejsze niż by to wynikało z ich możliwości dochodowych.

Czynniki obiektywne o charakterze pozadochodowym, które maja wpływy na wydatki na konsumpcje są czynniki demograficzne(struktura rodziny wg wieku, płci) oraz czynniki społeczno-kulturowe(zawód, wykształcenie, miejsce zamieszkania, miejsce pracy, wyznanie). Czynniki te różnicuje wydatki na spożycie w gospodarce należących do tej samej grupy dochodowej.

Pomiędzy przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe jako podmiotami ekonomicznymi istnieje szereg zależności. Najogólniej można je przedstawić następująco:

RYNEK

(↓zakup dóbr↓) [wydatki na zakup dóbr↑] [↑dochody ze sprzedaży]( ↑sprzedaż dóbr)

Gospodarstwo Przedsiębiorstwo

[↓sprzedaż czynników wytwórczych↓] [↓opłaty c. wytwórczych↓]

(↑dochody ze sprzedaży c. wytw.-płace, zyski renty;) (↑zakup c. wytw.)

RYNEK

Wewnętrzny kręg- przepływy wartościowe[]

Zewnętrzny kręg - przepływy rzeczowe()

27. POJĘCIE CYKLU INFRASTRUKTURY RYNKOWEJ I MECHANIZMU RYNKOWEGO. Rynek to miejsce, gdzie podaż spotyka się z popytem i gdzie kształtuje się cena. Odbywa się to w warunkach istnienia określonej infrastruktury rynkowej. Rozumiemy przez nią specjalne (wyznaczenie i przystosowanie do prowadzenia różnego rodzaju transakcji rynkowych) miejsca, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzkie, a służące wygodzie kupujących i sprzedających. Podstawową prawidłowością występowania na rynku jest mechanizm rynkowy. Stanowią go zależności popytowo -podażowe, występujące na rynkach wszelkiego rodzaju dóbr gospodarczych, a zajmujące się (za pośrednictwem cen pomiędzy równouprawnionymi podmiotami gospodarczymi) dążeniem do osiągnięcia korzyści ekonomicznych przez dokonanie dobrowolnych akt kupna i sprzedaży towarów.

Mechanizm rynkowy kształtować może różne typy dostosowań rynkowych.

Typ 1 najbardziej powszechny to adaptacje podaży do popytu. Jest to sytuacja, w której inicjatywa zależy od kupującego (odbiorcy) i z więzią, z którą zachodzą zależności popytowo-cenowo-podażowe.

Typ 2 (bardziej ułomny) to kształtowanie popytu przez podaż. Z tej strony aktywniejszy jest sprzedający usiłujący wywołać swoje oferty podażowe dostosowane zmiany w popycie poprzez uruchomienie ciągu podażowo-cenowo-popytowych

Na rynku występować mogą różne relacje pomiędzy dostawcą i odbiorcą. Podstawowy ich układ wygląda następująco.

Odbiorca Dostawca	Wielu małych	Wielu średnich	Jeden duży
Wielu małych	Poligol	Oligopson	Monopson
Niewielu średnich	Oligopol	Wzajemny Oligopol	Ograniczony Monopson
Jeden duży	Monopol	Ograniczony Monopol	Wzajemny monopol

Rodzaje rynków:

Wg przedmiotu obrotu: rynek towarowy (np. środków produkcji, konsumpcji); rynek usług, pracy; rynek kapitałowy (papierów wartościowych, walut, kredytu)

Wg zasięgu geograficznego: rynki lokalne, regionalne, krajowe, międzynarodowe, światowe

Ten przestrzenny punkt widzenia związany bywa często z samym przedmiotem transakcji.

Wg sytuacji rynkowej: rynek sprzedawcy (popyt >podaż); rynek nabywcy (popyt < podaży)

Wg homogeniczności i heterogeniczności: rynek zboża jedn. rolnych

Wg stopnia zorganizowania: sformalizowany; niesformalizowany

Rynki szczególnie światowe i międzynarodowe mogą przybrać różne instytucjonalne kształty. Mogą to być targi, aukcje, wolne obszary celne, giełdy itp.

28. PRZYCZYNY INTERWENCJONALIZMU PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ

Do ważniejszych argumentów przemawiających za aktywnym włączeniem państwa w życie gospodarcze zaliczyć należy:

-konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od silnej instytucjonalno-prawnej. Chodzi o tworzenie przez państwo norm prawnych i instytucji chroniących prawa własności, regulujących funkcjonowanie się prywatnej przedsiębiorczości oraz obsługujących rynek.

-niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce są związane z monopolizowaniem gospodarki oraz niedoskonałą informacją oraz mobilnością czynników produkcji. Niedoskonałość ta prowadzi do nieprawidłowej dotacji gospodarki oraz obniżenia dobrobytu społeczeństwa.

Państwo może te straty ograniczyć podtrzymując konkurencję, wzmacniając system obiegu informacji, usuwając bariery wejścia na rynek oraz przeciwdziałając praktykom monopolistycznym

-występowanie negatywnych efektów zewnętrznych. Dążąc do dynamiki wzrostu gospodarczego często wykorzystuje się procesy, w których wokół biorą np. substancje toksyczne, powodujące poważne zagrożenie. Państwo musi wprowadzać regulacje takich zachowań gospodarczych ograniczając wzajemne efekty zewnętrzne związane np. ze skażeniem powietrza i wody, niebezpiecznymi odpadami, substancjami radioaktywnymi itp.

-istnienie dóbr publicznych. Dobra publiczne są to sfery działalności gospodarczej wytwarzające większe lub mniejsze korzyści dla społeczeństwa, których pozostawione przedsiębiorstwo prywatne byłoby właściwe. Chodzi m.in. o utrzymanie obronności kraju, porządku wewnętrznego, budowanie dróg, ochronę zdrowia itp.

Dobra publiczne odróżnia od dóbr prywatnych to, że ich użytkowanie przez jedną osobę nie oznacza, że równocześnie nie mogą być użytkowany przez innych ludzi. Dobra publiczne stanowią problem ekonomiczny, ponieważ są dostępne również dla osób, które za nie zapłaciły. Ze względu na niemożność egzekwowania opłat za korzystanie z tego tytułu dóbr oraz związane z tym wysokie koszty są one mało opłacane dal sektora prywatnego i bez odpowiedniego zaangażowania się państwa, mogłyby całkowicie zniknąć.

-istnienie dóbr, szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społeczeństwa. Każda jednostka dokonując wyboru może w istotny sposób przy wyborze tym odbiegać od preferencji społecznych. Może ona podejmować decyzje konsumpcyjne, których konsekwencje są dla niej szkodliwe (tytoń, alkohol) bądź też powstrzymywać ssie od decyzji o przyjętych dla niej skutkach (leczenie, rehabilitacja). Państwo może tworzyć antybodźce bądź stymulatory do konsumpcji tego typu dóbr. A w końcowych sytuacjach może nawet narzucić jednostkom swoją wolę poprzez zmiany odpowiednich przepisów prawnych.

-występowanie takich zjawisk jak duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczej, inflacja. Zjawiska te prowadzą do destabilizacji gospodarczej. Do niepewności i marnotrawstwa zasobów gospodarczych. Państwo dysponując wieloma środkami oddziaływuje na gospodarkę. Może podejmować różnego typu działania stabilizacyjne ograniczające natężenie tego typu zjawisko oraz ich negatywne skutki ekonomiczne i społeczne.

-Istnienie pozbawionych opieki ludzi starszych, niedołężnych upośledzonych i chorych. Istnienie tego typu ludzi oznacza dla państwa konieczność niesienia im pomocy.

-Powstanie zbyt dużych nieakceptowanych społecznie różnic zawodowych i majątkowych.

Jeżeli podział dochodów nie odpowiada społecznym kryteriom równości to państwo, które reprezentuje całość społeczeństwa może dokonać redystrybucji tych dochodów i doprowadzić do bardziej równomiernego ich podziału. Czynią to poprzez politykę fiskalną oraz prognozy ekonomiczne.

29. PIENIĄDZ I CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT NA PIENIĄDZ

Pieniądz - jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą, którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Jego istota odzwierciedlona jest w pełnionych funkcjach. Podstawowe z nich to: środek wymiany, miernik wartości produktów i usług(jednostka obrachunkowa), środek płatniczy, środek tezauryzacji, funkcja pieniądza światowego.

Środek wymiany - dzięki tej funkcji nastąpiła wymiana pośrednia, gdyż różne towary sprzedawane są za ekwiwalent, jakim jest pieniądz, który następnie umożliwia zakup innych produktów i usług. Aby pieniądz pełnił tę funkcję musi spełnić następujące warunki: musi być powszechnie akceptowany, musi być łatwo przenośny, musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, musi być trudny do podrobienia.

Miernik wartości - w funkcji tej pełni rolę jednostki obrachunkowej, w której wyrażane są ceny towarów. Dzięki temu, że wszystkie towary mają ceny wyrażone w pieniądzu istnieje możliwość sprowadzania ich do wspólnego mianownika, a następnie określenia ilościowych relacji pomiędzy nimi. W funkcji tej pieniądz występuje w postaci idealnej.

Środek płatniczy - w miarę rozszerzania się i pogłębiania wymiany towarowej coraz częstszą praktyką stają się transakcje kredytowe. W momencie ich zawierania pieniądz nie występuje realnie, pełni jedynie funkcję jednostki rozrachunkowej, czyli miernika wartości. Pieniądz realny pojawia się później, gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty lub usługi, albo też reguluje inne zobowiązania. Pieniądz pełni wówczas funkcję środka płatniczego.

Funkcja tezauryzacji (gromadzenia pieniądza jako skarbu) - skłonność do tezauryzacji pieniądza zależy od stopnia jego siły nabywczej. Gdy traci on na wartości niechętnie zostaje tezauryzowany. Pieniądz może wówczas pełnić funkcje:

- pieniądza światowego - i funkcjonować poza granicami danego kraju. Może to mieć miejsce jedynie pod warunkiem, prawnie gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną po kursie ustalonym na głównych giełdach światowych.

Czynniki określające popyt na pieniądz - wyróżnić można 3 główne czynniki generujące nominalny popyt na pieniądz. Należą do nich: poziom cen( im wyższy poziom cen tym wyższy nominalny popyt na pieniądz), realny dochód narodowy(im wyższy dochód, tym wyższy nominalny popyt na pieniądz), stopy procentowe(im wyższa stopa procentowa tym niższy popyt).

L= f(P,Y,r)

L - popyt na pieniądz, P - ceny, Y - dochody, r - stopy procentowe

30. ISTOTA BANKU CENTRALNEGO I JEGO FUNKCJE

B. C. jest bankiem emisyjnym lub b.b. posiada pozycję nadrzędną w stosunku do innych banków, wpływa na działalność a taki jest odpowiedzialny za politykę pieniężną państw.

Funkcje BC

1. Posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego

2. Jest bankiem banków, czyli zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków oraz udziela pożyczek

3. Pełni funkcję banku państwa, czyli prowadzi rozliczenie z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa a także utrzymuje rezerwę państwową

4. Stabilizuje rynki finansowe, czyli występuje jako kredytodawca ostatniej instancji poprzez to, że wspomaga pożyczkami banki oraz inne instytucje finansowe, w sytuacji, gdy zagraża im stabilności i płynności

5. Bierze udział w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza oraz kredytów w gospodarce

W bilansie BC po stronie aktywów występują zapasy w złocie należności zagraniczne, udzielone kredyty budżetowi państwa i innym bankom komercyjnym a także papiery wartościowe głównie w postaci obligacji i weksli.

Po stronie pasywów występują pieniądz rezerwowy, gotówka w obiegu, obowiązkowe lokaty banków oraz rach. bankowe(walutowe)

Bank centralny może być niezależny bądź zależny od rządu. W pierwszej sytuacji cele swej działalności ustala on bez ingerencji władz państwa. Podstawowym jego celem jest stabilność cen. W sytuacji, gdy BC jest zależny od rządu to właśnie rząd określa kierunki polityki i pozostawia mu wyłącznie zadania wykonawcze.

31. PROBLEM KREACJI PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE

Kreacja pieniądza - zdeponowane w bankach wkłady, środki własne banków oraz pożyczki zaciągnięte w banku centralnym i w innych bankach komercyjnych umożliwiają bankom prowadzenie działalności kredytowej. Udzielając kredytów banki muszą utrzymywać określone części swoich rezerw w postaci gotówki lub innych aktywów. Związane to jest z regulowaniem działalności banków przez państwo celu ograniczenia niebezpieczeństwa niewypłacalności banków i zwiększenie zaufania społeczeństwa do systemu bankowego. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, czyli minimalny stosunek rezerw gotówkowych do depozytów w bankach komercyjnych. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne wygląda następująco:

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

Banki	Wkłady pieniężne (depozyty bankowe)	Rezerwy obowiązkowe 20%	Rezerwy nieobowiązkowe umożliwiające udzielanie kredytu
A B C D E F	1000 800 640 512 409 327	200 160 128 103 82 65	800 640 512 409 327 262
Banki A-F	3688	783	2950
Pozostałe banki	1312	262	1050
System bankowy ogółem	5000	1000	4000

Jak widać z tabeli, w banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000zł. Bank więżąc, że klienci nie wycofają swoich wkładów równocześnie, zdeponowaną kwotę może przeznaczyć do prowadzenia działalności kredytowej. W naszym przykładzie bank A i pozostałe banki utrzymują rezerwy w wysokości stopy rezerw obowiązkowych wynoszącej 20%. Oznacza to, że gotówka wpłacona do banku A w wysokości 1000zł. tworzy możliwość kredytu, czyli kreacja podaży pieniądza w wysokości 800zł. Na tym jednak nie kończą się możliwości kreacji. Załóżmy, że pożyczkobiorca X cały swój kredyt przeznacza na zakup maszyny u przedsiębiorcy Y, który uzyskane przychody z tej transakcji umieszcza w banku B. Nowy depozyt stwarza możliwość udzielenia temu bankowi kredytu na kwotę 640zł. Jeżeli kredyt ten w całości trafi do banku C to stworzy podstawę do dalszej kreacji pieniądza bankowego w wysokości 512zł. Obieg pieniądza na podobnej zasadzie może obejmować kolejne banki. O tym, jaka będzie podaż pieniądza bankowego wywołana pojawieniem się depozytu pierwotnego decyduje współczynnik kreacji depozytów.

Stanowi on odwrotność stopy rezerw obowiązkowych i informuje o tym ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

W rzeczywistości współczynnik kreacji depozytów będzie wyższy, czyli wielkość kreowanego pieniądza będzie niższa niż w przykładzie. Wpływają na to 2 czynniki:

• Stopa rezerw bankowych faktycznie utrzymywana przez banki komercyjne jest zazwyczaj wyższa od stopy rezerw obowiązkowych, gdyż banki często utrzymują rezerwy nadobowiązkowe

Mało realistyczne jest również założenie, że udzielane przez banki kredyty w całości są przekształcane w depozyty bankowe. W rzeczywistości tylko część uzyskanych kredytów wraca do systemu bankowego

32. ROLA REZERW OBOWIĄZKOWYCH, STOPY DYSKONTOWEJ I REDYSKONTOWEJ W DZIAŁALNOŚCI BANKÓW

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez B.C w celu kontrolowania podaży pieniądza należy

1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

2. Zmiany stopy dyskontowej i redyskontowej

3. Operacje otwartego rynku

Określenie przez BC stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku.

Wprowadzenie rezerw obowiązkowych było podyktowane dwojakimi rodzaju względami

• chodziło o zapewnienie wypłacalności banku i utrzymanie płynności

• potrzebny był instrument umożliwiający regulowanie podaży pieniądza przez kontrolowanie zdolności kreowania pieniądza bankowego przez banki komercyjne

Stopa rezerw obowiązkowych stanowi formę podatku, którą bankowi centralnemu muszą płacić banki komercyjne. Banki komercyjne mogą z kolei tworzyć większe rezerwy niż ustalone przez B.C, ale nie mają płacić mniejszych.

Podwyższanie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje szereg efektów w sektorze bankowym

1. Ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków

2. Obniża potencjalne zyski banków

3. Mobilizuje BK do ściągania wierzytelności od dłużników

4. Zachęca BK do sprzedaży pap. wart. w celu uzupełnienia rezerw bankowych w konsekwencji owe podwyższenie obow. rezerw wpływa na zmniejszenie dopływu pieniądza do przeds. i gosp. domowych. Konsekwencją tego jest zmniejszenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych oraz spadek aktywności gosp.

Do innych skutków zmniejszenie stopy obow. rezerw. Wówczas to większe kwoty mogą być przeznaczone przez BK na kredyty. Wzrośnie wówczas podaż pieniądza. Dzięki uzyskanym kredytom rosną dochody oraz popyt przeds. i gosp. Wszystko to prowadzi do wzrostu aktywności gosp.

Stopa dyskontowa - to stopa procentowa ustalana przez BC przy udzielaniu pożyczek b.k. określona jest ona jako min. stopa pożyczkowa. BC jako kredytodawca ostatniej instancji udziela pożyczek BK w sytuacji zagrożenia płynności finansowej i utraty zaufania do któregoś z banków. Kredyt ten nazywamy k. refinansowym.

Procent od kredytu refin. powinien być wyższy od stopy procentowej, płacony od depozytów terminowych, aby banki korzystały z tego kredytu tylko w szczególnych uzasadnionych sytuacjach. powinien odbyć zarazem niższy od procentu pobieranego od udzielanych kredytów gdyż w przeciwnym wypadku pobieranie k. refin. byłoby nieopłacalne.

Kredyt refin. może również występować jako lombardowy, czyli pod zastaw pap. wart.

Wierzyciel otrzymujący weksel z reguły stara się z reguły sprzedać go w BK zadawalając się nieco mniejszą sumą, nazywa się to dyskontowaniem weksli, czyli ustalanie ich aktualnej wart. niższej w stosunku do wart. nominalnej, która widnieje na wekslu. Przy dyskoncie weksle uwzględnia się obowiązujące stopę dyskontowe. Banki k. często nie czekają do końca terminu płatności weksla, lecz redyskontują go w BC. Z tego tytułu BC. pobiera stopę redyskontową i wypłaca BK. mniejszą kwotę niż figuruje na wekslu

33. ROLA OPERACJI OTWARTEGO RYNKU W DZIAŁALNOŚCI BANKU CENTRALNEGO

Operacje otwartego rynku - 3 instrumenty kształtowania podaży pieniądza polegają na sprzedaży bądź zakupie pap. wart. przeważnie państwowych. O.o.r. wyraźnie różnią się od poprzednich instr. Ich istota sprowadzała się do pośredniego oddziaływania BC na podaż pieniądza przez zwiększenie lub zmniejszanie możliwości kreacji pieniądza, natomiast sprzedając i kupując na otwartym rynku BC. bezpośrednio wpływa na rozmiary podaży pieniądza

34. POJĘCIE, RODZAJE I MIERNIKI INFLACJI

Przez inflacje należy rozumieć proces wzrostu ogólnego poziomu cen. W definicji podkreśla się, iż inflacja jest procesem, czyli mamy z nią do czynienia wówczas, gdy wzrost cen w jakimś okresie ma charakter trwały. Natomiast, jeśli występuje stabilny wzrost cen pod wpływem działania jednorazowego wstrząsu, po którym poziom cen stabilizuje się to taki wzrost cen nie ma inflacyjnego charaktery. W definicji inflacji stwierdza się, że inflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen. Wynika to z tego, iż nie każdy wzrost cen jest inflacją. Jeżeli bowiem podwyżkom niektórych cen towarzyszą odpowiednio wysokie obniżki innych cen to ogólny poziom cen nie musi wcale wzrosnąć i w tej sytuacji wzrost cen nie ma inflacyjnego charakteru. Obliczaniem zmian ogólnego poziomu cen zajmują się wyspecjalizowane instytucje (GUS), w tym celu konstruuje się wskaźnik cen będący miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr, czyli koszyka dóbr w jakimś czasie. Ponieważ przy obliczaniu wskaźnika koszyk dóbr się nie zmienia zmiany wydatków związanych z zakupem tego koszyka wynikają wyłącznie ze zmian ceny. Otrzymany wskaźnik informuje nas o dynamice procesów inflacyjnych.

Przy obliczaniu wskaźnika cen należy rozstrzygnąć 2 kwestie.

Trzeba określić asortyment dóbr wchodzących do badanego koszyka każde dobro musi być ważone zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. Rozstrzygnięcie to zależy przede wszystkim od tego, z jakiego punktu widzenia określa się analizować inflacje. Są one z punktu widzenia konsumentów, producentów, sprzedawców, ale też całej gospodarki np. eliminując inflacje z punktu widzenia konsumentów w koszyku dóbr uwzględni się tylko dobra konsumpcyjne jak żywność, odzież, opał, transport, opieka itp. Natomiast przy analizie inflacji z punktu widzenia całej gospodarki do koszyka włącza się wszystkie produkty i usługi wchodzące w skład PKB. W związku z tym w praktyce oblicza się równe wskaźniki cen, a w szczególności wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych, hurtowych, detalicznych oraz wskaźniki cen wszystkich produktów i usług wchodzących w skład PKB.

Przy obliczaniu wskaźnika cen należy rozstrzygnąć kwestię, w jaki sposób „wziąć” ceny poszczególnych dóbr. Bezsensowne byłoby, bowiem zwykłe dodawanie cen dóbr wchodzących do koszyka i dzielenie ich przez liczbę dóbr. Przy konstruowaniu wskaźników cen każde dobro jest ważone zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. Jako wagi najczęściej stosuje się wagi wydatków na poszczególne dobra w wydatkach ogółem w okresie wyjściowym.

W statystycznych analizach procesów inflacyjnych wykorzystywany jest powszechnie wskaźnik stopy inflacji określający procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku.

Mówiąc dokładniej porównując ogólny poziom cen z roku t₁ z analogicznym poziomem cen z roku t₀, przy czym bierze się tutaj pod uwagę wskaźniki przeciętne dla 12 miesięcy w roku. 2.

Rodzaje inflacji:

Przy wyróżnianiu inflacji przyjąć można różne kryteria wg:

a)tempa wzrostu cen - inflacja pełzająca, krocząca, galopująca, hiperinflacja.

• Z inflacją pełzająca mamy do czynienia wtedy, gdy ceny rosną stosunkowo wolno. Przyjmuje się, iż wzrost ten wynosi do 5% rocznie. Inflacja taka poddaje się kontroli państwa i nie powoduje zakłóceń w procesie produkcji.

• Inflacja krocząca szacowana na 5-10% rocznie wiąże się z występowaniem u ludności oczekiwań inflacyjnych w zakresie wzrostu cen i płac. Ma ona tendencję do wymykania się spod kontroli i przyspieszania tempa. Dość łatwo przeistacza się ona w inflację galopującą.

• Inflacja galopująca - szacuje się ją na 10-50% rocznie. Trzeba jej przeciwdziałać, gdyż przynosi gospodarce poważne wypatrzenia.

• Hiperinflacja - ponad 100% rocznie - charakteryzuje się ogromnym natężeniem procesów inflacyjnych, które uniemożliwiają sterowanie procesami gospodarczymi, niweczą rachunek ekonomiczny oraz przekreślają racjonalność gospodarczą. O ile, więc gospodarki mogą wytrzymywać a czasami nawet się rozwijać np. w warunkach galopującej inflacji to hiper inflacja przynosi dla niej śmiertelne zagrożenie.

b)rozróżniania typów inflacji jest towarzyszenie jej określonej reprodukcji dochodu narodowego (reprodukcja zawężona, prosta, rozszerzona )

Inflacje w warunkach reprodukcji prostej dochodu narodowego określa się jako stagflację. Zarazem inflacja w warunkach reprodukcji zawężonej określamy jako Slumpflację [recesja + produkcja zawężona].

c)z punktu widzenia kryterium czasu rozróżnia się inflację sekularną (chronioną) oraz okresową.. Ta pierwsza polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych, druga ma zaś miejsce wówczas, gdy po przepłynięciu fali inflacyjnej występuje stabilizacja ogólnego poziomu cen.

d)oddziaływania na przebieg procesów inflacyjnych - infl. kontrolowana i żywiołowa

e)miejsca powstawania - zewnętrzna (powstała za granicą), wewnętrzna(powstała w kraju)

f)wpływu na gospodarkę - cywilizowana(nie ma negatywnych skutków dla gosp.) i barbarzyńska (ma bardzo negatywne skutki dla gosp.)

g)przewidywań inflacyjnych - przewidywana (antycypowana) i nieprzewidziana(nieantycypowana)

h)widoczności ruchu cen - jawna i ukryta(gdy cena pozostaje taka sama, ale np. zostanie zmniejszona objętość produktu)

35. PRZYCZYNY INFLACJI

Inflacji nie sposób wyjaśnić za pomocą jednej przyczyny. Stanowi ona, bowiem zespół objawów będących następstwem współzależności wielu zjawisk ekonomicznych. Wyróżnić można szereg obszarów polityki gospodarczej, gdzie rodzą się określone przyczyny inflacji. Pierwszym obszarem są stosunki pieniężno- kredytowe. Przyczyny inflacji tkwiące w tym obszarze tworzy:

1. Niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarowania

2. Ograniczony przymus zwrotności kredytów na inwestycje rozwojowe

3. Nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw

Zjawiska te powodują żywiołowość w sferze obiegu pieniężnego a tym samym osłabienie stabilności pieniądza. Drugim z obszarów rodzenia się inflacji są niedostatki polityki alokacyjnej. Wywołane są one zazwyczaj niedostosowaniem struktury rzeczowej gospodarki do rozmiarów struktury popytu pieniężnego. Chodzi tu przede wszystkim o:

1. Nieodpowiadającą realiom rynkowym politykę cen

2. Subiektywizm oceny rządowych w zakresie polityki dochodowej, płacowej i świadczeń socjalnych

3. Uleganie nadmiernym rozszerzeniom związków zawodowych w zakresie podwyżek płacowych

Przyczyny te wywołują niezrównoważony wzrost popytu.

Innym obszarem mogącym rodzic inflację jest zagrożenie polityką państwa. Chodzi w niej o niewykorzystany układ warunków wymiany z zagranicą, określony malejącą relacją cen towarów wyeksportowanych do cen towarów importowanych. Do tego obszaru wlicza się również wpływ inflacji światowej. Wyraża się ona przewożeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy. Import inflacji zaznacza się zwłaszcza w warunkach wzrostu cen surowców, żywności, i paliw na rynkach światowych. Rosną wówczas ceny importu tych dóbr skutkiem, czego jest wzrost cen krajowych, wzmagający i pogłębiający inflacje.

36. SPOŁECZNE I EKONOMICZNE SKUTKI INFLACJI

1.Skutki pozytywne - zgodnie ze spotykanym w literaturze ekonomicznej często poglądem powolne procesy inflacyjne(pełzająca) wywierają korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych. Najczęściej wskazuje się na 2 argumenty - powolne procesy inflacyjne wpływają korzystnie na dynamikę wzrostu gospodarczego. Pozwalają one, bowiem na obniżki realnych stóp procentowych i stałych płac realnych, co wywołuje optymistyczne nastroje wśród przedsiębiorców z powodu poprawy rentowności produkcji. Te nastroje wzmacniają działalność inwestycyjną przyczyniając się w konsekwencji do wyższego tempa wzrostu gospodarczego.

Podkreśla się, że procesy inflacyjne ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych w gosp., co racjonalizuje decyzje gospodarcze i umożliwia prawidłowa alokację zasobów.

2.Procesy inflacyjne wywołują szereg negatywnych skutków, wśród których wymienić należy - zniekształcenie informacyjnej funkcji cen, ucieczkę od pieniądza, redystrybucję dochodów, wzrost niepewności i osłabienie aktywności gosp., niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym, wzrost kosztów obsługi działalności gosp.

Zniekształcenie - ceny oraz relacje cen pełnią ważna funkcję informacyjna. Zawarte w niej informacje o kosztach produkcji oraz o względnej rzadkości poszczególnych dóbr są dla podmiotów gospodarczych ważnym sygnałem kształtującym ich decyzje gospodarcze. Tymczasem silne procesy inflacyjne zniekształcają informacje rynkowe, gdy ceny rosną stosunkowo szybko podmioty gospodarcze trącą orientację rynkową, gdyż nie są w stanie ocenić czy zmiany cen są rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych czy też wynikają ze zmian relacji cen.. Rutynowo wysoka inflacja wywołuje ucieczkę od pieniądza polegającą na gwałtownym spadku popytu na pieniądz. W celu minimalizacji zmniejszonych dzięki inflacji strat aktywa trzymane są głównie w formie lokat oszczędnościowych. Pewne transakcje muszą być dokonywane, czyli realny popyt na pieniądz nie może spaść do zera. Strategia działania podmiotów w tej sytuacji polega na przytrzymywaniu jak najdłużej zapasu gotówki i stosunkowo częstym odwiedzaniu banków w celu podejmowania niewielkich kwot pieniędzy. Koszty zdzierania zelówek - symbolizują tutaj dodatkowe nakłady, jakie trzeba ponieść w celu zawierania transakcji w sytuacji ucieczki od pieniądza.

Inflacja powoduje redystrybucję dochodów a więc ich ponowny podział pomiędzy podmioty gospodarcze. Przede wszystkim ma miejsce przekazywanie dochodów od podmiotów otrzymujących względnie małe dochody nominalne i mających słabą pozycję przetargową w walce o dochody (renciści, emeryci) do podmiotów, które wykorzystują swoją silną pozycje przetargową do uzyskania nadwyżek przyrostów dochodów. W praktyce ma takie miejsce przesunięcie dochodów od właścicieli kont oprocentowanych poniżej stopy inflacji do właścicieli aktywów, których realna wartość wzrasta w czasie inflacji.

Takie procesy inflacyjne zwiększają niepewność w zakresie przewidywań zmian cen, co zasadniczo osłabia aktywność gospodarczą. Gdy tempo wzrostu cen jest dosyć wysokie rachunek ekonomiczny poprzedzający decyzje gospodarcze komplikuje się. Podmioty gospodarcze nie wiedzą, jakie ceny przyjąć w tym rachunku. Istnieją obawy, że ceny przyjęte w rachunku ekonomicznym będą znacznie odbiegać od rzeczywistych. Niepewność w zakresie przewidywań zmian cen osłabia działalność inwestycyjną i tym samym hamuje tempo wzrostu gospodarczego.

Inflacja powoduje niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym. Jeśli inflacja w jakimś kraju kształtuje się na wyższym poziomie niż w innych krajach to dobra eksportowane przez przedsiębiorstwa z pierwszego kraju stają się mniej konkurencyjne na rynkach światowych. Równocześnie dobra importowane stają się tańsze w stosunku do dóbr krajowych. Prowadzi to spadku eksportu i wzrostu importu. W rezultacie występują tendencje do naruszania się bilansu handlowego, co może spowodować dalsze reperkusje w postaci obniżki kursu walutowego. W gospodarce, w której ceny rosną bardzo szybko trzeba ponosić dodatkowe koszty związane z obsługą procesów gospodarczych.

37. KRZYWA PHILIPSA I JEJ NEOMONETRARYSTYCZNA INTERPRETACJA

Związki pomiędzy bezrobociem a inflacją:

Krzywa Philipsa na neomonetarystycznej interpretacji (B) oraz relacje między nasileniem inflacji (wzrostu cen) a poziomem zatrudnienia (bezrobocie).

Philips dokonał analizy związków pomiędzy zmianami płac, cen a zmianami bezrobocia w Anglii za okres 100 letni i na tej podstawie przedstawił w formie krzywej A relacje zachodzące między tymi wielkościami. Na osi odciętych jest poziom bezrobocia w procentach w ogólnej liczbie siły roboczej na osi rzędnych przedstawiono zmiany płac nominalnych oraz cen.

- Skala po lewej stronie - przeciętny procent zmian cen

- Skala po prawej stronie - przeciętny procent płac nominalnych za 1h

Różnica między tymi skalami wynosząca 3% odpowiada założeniu, że przeciętny roczny wzrost wydajności pracy wynosi 3%. Z wykresu wynika, że dopiero wzrost przeciętnej płacy przekraczającej 3% rocznie wpływa na wzrost kosztów cen. Przy tym założeniu wzrost płac do 5% powoduje wzrost cen o 2%. Zaś wzrost płac do 7% spowoduje wzrost cen do 4%. Dalsza redukcja bezrobocia prowadziłaby do lawinowego wzrostu cen, gdyż krzywa nie przetnie w żadnym punkcie skali z lewej strony. Zwiększenie bezrobocia powyżej 5% spowoduje ograniczenie wzrostu płac poniżej 3% i spadek cen. Jak z tego wynika nachylenie krzywej Philipsa ma na celu przedstawienie bezpośredniego odwrotnie proporcjonalnego związku pomiędzy nasileniem inflacji a stopą bezrobocia. Krzywa ta ilustruje wybór pomiędzy szybkim wzrostem gospodarczym i niskim poziomem bezrobocia w sytuacji nasilania się procesów inflacyjnych, oraz pomiędzy słabym tempem wzrostu, dużym bezrobociem i niewielką inflacją a nawet stabilizacją cen.

W latach 60-70 okazało się, że teoria Philipsa nie odpowiada rzeczywistości gospodarczej w krajach wysoko rozwiniętych. Neomonetaryści na czele z Fidmanem starali się zmodyfikować teorię Philipsa. Odzwierciedleniem ich koncepcji jest krzywa B.

Przyjmijmy, że w wyjściowym punkcie bezrobocie wynosi 5% a krzywa Philipsa reprezentowana jest przez krzywą A. Roczny wzrost płac nominalnych jest stały i wynosi 3%, co odpowiada tempu wzrostu wydajności płacy. Władza gospodarcza uważa istniejący stan bezrobocia za zbyt wysoki i dąży do jego zmniejszenia w tym celu zwiększa wydatki rządowe. W tym przypadku nastąpi wzrost popytu na siłę roboczą i płace nominalne zaczną rosnąć np. o 2% zgodnie z krzywą A bezrobocie spadnie do 3%. Jednak efekt ten zdaniem monetarystów nie jest trwały, gdyż wzrost płac oznacza wzrost ilości pieniądza w obiegu, a to z kolei powoduje w niedługim czasie wzrost cen, którego skala jest proporcjonalna do wzrostu płac nominalnych. W rezultacie okaże się, że płace realne nie zmieniły się. Zatrudnienie obniży się a bezrobocie wzrośnie do poprzedniego poziomu, czyli do 5%. Powstanie jednak nowy układ równowagi reprezentowany przez punkt B. Jeżeli rząd podejmie kolejną próbę obniżenia bezrobocia w drodze podwyższenia dochodów i spowoduje wzrost płacy do 7% to zatrudnienie chwilowo wzrośnie a bezrobocie spadnie do 2%. Jeżeli społeczeństwo uświadomi sobie, że wzrost cen znowu pochłonie wzrost płac realnych - bezrobocie powróci do poziomu wyjściowego (5%). Nowa sytuacja, czyli punkt C różnić się będzie od poprzedniej tylko wyższą stopą inflacji.

Fridman uważa, że dzieje się tak dla tego, że dla każdej gospodarki istnieje pewna naturalna stopa bezrobocia, której zmiany w drodze interwencyjnego popytu przez państwo są z góry skazane na niepowodzenie, bowiem bezrobocie poniżej tej stopy wywoła przyspieszenie tempa inflacji. Zdaniem neomonetarystów na naturalne bezrobocie składa się część siły roboczej poszukująca pracy w każdym momencie (bezr.frykcyjne) oraz ci, którzy są skłonni przestać być bezrobotnymi tylko za cenę wyższych płac realnych(bezr.dobrowolne).

38. ISTOTA I RODZAJE BEZROBOCIA

Bezrobocie to brak równowagi między stroną podażową a popytową rynku pracy. Brak ten wyraża nadwyżka realnych zasobów pracy nad efektywnym popytem na pracę.

Wielkość bezrobocia zależy od aktywności zawodowej i liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz od liczby pracujących.

W części przepisów obowiązujących w urzędach pracy - bezrobotny to osoba niezatrudniona i nie uzyskująca żadnego dochodu, zdolna do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym oraz zarejestrowana w rejonowym urzędzie pracy właściwym do miejsca zamieszkania.

Za podstawowe kryterium zakwalifikowania danej osoby w szeregi bezrobotnych przez GUS w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) uznaje się wiek 15 lat i więcej lat oraz spełnienie 3 warunków:

1. W okresie badanego tygodnia dana osoba nie pracowała

2. Aktywnie poszukiwała pracy

3. Była gotowa do natychmiastowego podjęcia pracy w badanym i następnym tygodniu

Ważnym składnikiem służącym ocenie natężenia bezrobocia jest stopa bezrobocia. Jest to ważony w procentach stosunek liczby zarejestrowanych bezrobotnych wg stanu na koniec okresu sprawozdawczego. Poziom bezrobocia → określa jego wielkość w danym momencie.

Klasyfikacja bezrobocia:

1.Frykcyjne - stanowi ono niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie. Bezrobocie to tworzą osoby ze ułomnościami psychicznymi lub fizycznymi, które uniemożliwiają im podjęcie pracy zawodowej. Są tu też osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu lub zamieszkania. Bezrobocie to ma charakter dobrowolnej decyzji o zwolnieniu się z pracy w celu innego zatrudnienia podejmują sami pracownicy, a czas poszukiwania pracy jest krótki. O występowaniu bezrobocia frykcyjnego świadczy przewaga osób pozostających bez pracy krócej niż 3 miesiące. Przyjmuje się, że umiarkowany 2-3% poziom tego bezrobocia jest wręcz pożądany dla zachowania elastyczności rynku pracy. Bezrobocie to jest elementem bezrobocia naturalnego.

2.Strukturalne - jest wynikiem istniejących rozbieżności podaży i popytu na pracę, temu bezrobociu przypisuje się bardziej trwały charakter. Powstaje ono w wyniku istnienia rozbieżności ludzkich kwalifikacji i rodzajów oferowanej pracy w warunkach zmian popytu i rozmiarów produkcji. Likwidacja tego bezrobocia wymaga zmiany zawodu, kwalifikacji czy nawet miejsca zamieszkania.

3.Wynikające z niedostatku popytu - jest wynikiem sytuacji, w której popyt globalny zmniejszył się a płace i ceny nie zdążyły się dostosować, co uniemożliwiło przywrócenie pełnego zatrudnienia. Do czasu dostosowania się płac i cen i osiągnięcie przez nie poziomu, który zapewni umowną równowagę długookresową, spadek globalnego popytu prowadzi do spadku produkcji i zatrudnienia. Jest to bezrobocie typu Keynsowskiego.

4.Klasyczne - zwolennicy nurtu klasycznego mieli trudności z wyjaśnieniem przyczyn wysokiego bezrobocia w latach 30-tych. Wówczas pojawiło się pojęcie bezrobocia klasycznego pojawiającego się wtedy, gdy płaca utrzymywana jest powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży i popytu na pracę przecinają się. Przeważnie spowodowane jest to działalnością związków zawodowych lub ustawodawstwem ustalającym minimalne płace na poziomie wyższym od równowagi.

5.Ukryte - to osoby, które zaprzestały pracy po długich okresach jej podjęcia. Ten typ bezrobocia dotyczy także zatrudnienia większej liczby osób niż wymagają tego potrzeby związane z działalnością ekonomiczną.

6.Długookresowe (chroniczne) oraz sezonowe

• Osoby pozostają bez pracy od 6-12 miesięcy

Uzależnione jest od pór roku np. zimą jest większe

39. DOCHODY I WYDATKI BUDŻETOWE PAŃSTWA

POLITYKA FISKALNA - stosowanie wydatków i przychodów państwa do osiągnięcia różnych celów a w szczególności dla stabilności gospodarki. Polityka fiskalna realizowana jest przez budżet państwa, który jest zestawieniem dochodów i wydatków państwa na różne cele publiczne. Wpływy do budżetu pochodzą głównie ze źródeł zewnętrznych (najważniejsze z nich to podatki pośrednie i bezpośrednie, składki na ubezpieczenia społeczne, dochody z prywatyzacji i sektora państwowego). Budżet może być także uzupełniony środkami pochodzącymi z zagranicy, mającymi postać zwrotną i bezzwrotną.

Wydatki budżetowe są na ogół dzielone na wydatki z tytułu zakupu dóbr i usług oraz wydatki związane z transferami.

GS=G+TR

GS - wydatki budżetowe

G - wydatki z tytułu zakupu dóbr i usług

TR - transfery

Zakupy dóbr i usług obejmują zarówno środki przeznaczone na zakup różnego rodzaju dóbr i usług, zarówno dla potrzeb cywilnych jak i militarnych oraz środki wydawane z tytułu wynagrodzeń pracowników instytucji państwowych.

TR - podstawowa cześć transferów to tzw. transfery bieżące obejmujące renty, emerytury i różnego rodzaju zasiłki. Oprócz tego budżet dokonuje transferu środków finansowych na rzecz niektórych przedsiębiorstw np. subwencjonując świadczenia części usług publicznych np.PKP.

Niekiedy dość istotnym elementem transferów są środki przekazywane za granicę czy to z tytułu spłaty zobowiązań czy też w ramach udzielonych pożyczek, bądź świadczonej pomocy dla innych państw.

Wydatki budżetowe mogą być większe, mniejsze lub równe przychodom.

• Większe - oznacza istnienie deficytu budżetowego

• Mniejsze - ma miejsce nadwyżka budżetowa

• Równe - równowaga budżetowa

Funkcje polityki fiskalnej:

• Stabilizacyjna

• Redystrybucyjna

• Alokacyjna

40. FUNKCJA STABILIZACYJNE POLITYKI FISKALNEJ

Stabilizacyjna rola polityki fiskalnej wiąże się z dążeniem do zapewnienia równowagi gospodarczej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia, przede wszystkim poprzez regulowanie strony popytowej gospodarki. Zgodnie z teorią Keynsa rząd posługując się zarówno przychodami jak i wydatkami budżetowymi może wpływać na wielkość i strukturę globalnego popytu, a w konsekwencji na poziom aktywności gospodarczej. W okresach zagrożonych recesją powinna, więc następować obniżka przychodów i zwiększenie wydatków budżetowych, dając w efekcie wzrost globalnego popytu. W sytuacji niebezpieczeństwa przegrzaniem koniunktury rząd powinien z kolei prowadzić politykę restrykcyjną obejmująca z kolei zwiększenie wpływu do budżetu i zmniejszenie wydatków budżetowych mające na celu zwiększenie globalnego popytu. Prowadzenie stymulacyjnej lub restrykcyjnej polityki fiskalnej wiąże się z występowaniem luki recesyjnej oraz luki inflacyjnej w gospodarce. Luka recesyjna występuje wtedy, gdy równowaga pomiędzy popytem a podażą występuje na poziomie niższym niż wynikającym z wielkości produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu. W sytuacji występowania tej luki niezbędny jest wzrost zakupów rządowych, który powinien wywołać przyrost produktu narodowego. Ten przyrost wynika nie tylko z poniesionych wydatków budżetowych, ale łączy się także ze zjawiskiem mnożnika inwestycyjnego i akceleratora.

Mnożnik inwestycyjny - decyduje o tym o ile wzrośnie produkt narodowy, jeżeli inwestycje wzrosną o jednostkę.

Mnożnik inwestycyjny jest większy im większe jest krańcowa skłonność do konsumpcji i im zarazem mniejsza jest krańcowa skłonność do oszczędzania.

Z punktu widzenia możliwości stabilizacyjnego wpływu państwa na gospodarkę i likwidacji luki recesyjnej poprzez wykorzystanie efektów mnożnikowych szczególna role odgrywają tzw. inwestycje autonomiczne. Są to przedsięwzięcia, które mogą być podejmowane niezależnie od aktualnego stanu aktywności gospodarczej i aktualnego poziomu popytu. Zgodnie z ideą mnożnika nakłady przeznaczone przez państwo na inwestycje autonomiczne powodują nie tylko wzrost popytu równemu wielkości ponoszonych nakładów, ale dodatkowo wywołuje falę wzrostu popytu z tytułu wydawania dochodów przez ludzi zatrudnionych przy realizowaniu danej inwestycji, a następnie ludzi zatrudnionych przy produkcji dóbr potrzebnych do zaspokojenia potrzeb tych pierwszych.

Należy zwrócić uwagę, iż warunkiem działania mnożnika inwestycyjnego jest istnienie niewykorzystanych rezerw produkcyjnych i zasobów siły roboczej.

Wzrost popytu spowodowany inwestycjami autonomicznymi i efektami mnożnikowymi powinien z kolei prowadzić do pojawienia się tzw. inwestycji indukowanych, czyli tych, które uzależnione są od stanu aktywności gospodarczej, wielkości popytu, przy czym wielkość inwestycji indukowanych będzie oznaczona na skutek działania tzw. akceleratora. Zgodnie z zasadą akceleracji (przyspieszenia) wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost inflacji. Pojawienie się luki depresyjnej oznacza, że państwo powinno prowadzić politykę aktywizacji życia gospodarczego. Z kolei wystąpienie luki inflacyjnej wymusza prowadzenie polityki restrykcyjnej. Luka inflacyjna oznacza, bowiem że przy danym produkcie narodowym i pełnym zatrudnieniu zagregowany popyt jest większy od wielkości tego produktu. W tej sytuacji państwo powinno zmniejszyć swoje wydatki i o ile to możliwe zwiększyć swoje przychody. Polityka fiskalna jest bardziej skuteczna jako narzędzie zwalczania zjawisk recesyjnych niż jako sposób chronienia gospodarki przed przegrzaniem koniunktury.

41. FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA POLITYKI FISKALNEJ

Funkcja redystrybucyjna polityki fiskalnej - związana jest z faktem, że państwo gromadząc wpływy budżetowe a następnie dokonując wydatków modyfikuje podział produktu narodowego pomiędzy różne podmioty gospodarcze. To redystrybucyjne działanie państwa wynika z obowiązków, jakie na nim spoczywają z racji społecznego charakteru. W swym działaniu musi ono nie tylko kierować się względami ekonomicznymi, ale także przesłankami społecznymi starając się zapewnić wszystkim obywatelom przynajmniej minimalne zaspokojenie podstawowych potrzeb.

Realizacja tego celu może polegać bądź na stosowaniu ograniczeń odpłatności lub bezpłatności w wypadku niektórych dóbr i usług, bądź też na wspieraniu przez transfery grup społecznych o niskich dochodach oraz o ograniczonych a nawet nieistniejących możliwościach uzyskiwania dochodów. Do realizacji tych celów państwo musi uzyskać niezbędne środki przede wszystkim poprzez nakładanie podatków. Przy czym podatki te najczęściej w większym stopniu obciążą grupy społeczne o wysokich dochodach niż grupy społeczne o dochodach niższych. Analizując politykę redystrybucyjną należy zwrócić uwagę na 2 sprawy:

1. W im większym stopniu polityka fiskalna związana jest z działaniami redystrybucyjnymi wynikającymi z przesłanek społecznych tym większe są ograniczenia w realizacji stabilnej funkcji polityki fiskalnej.

2. Zakres ingerencji państwa w sferę dochodów różnych podmiotów. O ile, bowiem poza zwolennikami skrajnie liberalnych poglądów nikt nie neguje potrzeby pewnych redystrybucyjnych działań państwa to jednak często zarzuca się państwu, że poprzez nadmierne rozbudowanie sfera przedsięwzięć redystrybucyjnych ogranicz aktywność zarówno grup społecznych bardziej zamożnych, które czują się karane podatkowo jak i grup mniej zamożnych nie wykazującej dostatniej troski o swój los.

Istotnym problemem jest wielkość obciążeń podatkowych. Chodzi o to, żeby system podatkowy zapewniając budżetowi odpowiednie przychody nie osłabiał aktywności gospodarczej podatników. Problem pożądanej wielkości obciążeń podatkowych rozpatrywany jest często w oparciu o tzw. krzywą Laffera.

Zgodnie z ideą krzywej Laffera tylko do pewnego stopnia podnoszenie obciążeń podatkowych powoduje wzrost obciążeń podatkowych. Przekroczenie punktu krytycznego w sferze obciążeń podatkowych pociąga za sobą ograniczenie aktywności gospodarczej i to tak wyraźnie, że budżet uzyskuje w sumie mniejsze dochody niż w warunkach niższych obciążeń podatkowych.

42. FUNKCJA ALOKACYJNA POLITYKI FISKALNEJ

Funkcja alokacyjna - odnosi się głównie do obszaru działań ekonomicznych. Wyraża się ona w ingerencji państwa w sferę inwestycji i to zarówno w ujęciu branżowym jak i przestrzennym.

W tym pierwszym alokacyjne działanie państwa odnosi się w znacznej mierze do realizacji tych inwestycji, których inne podmioty nie mogą bądź nie chcą realizować tego rodzaju inwestycjami jest np. znaczna część przedsięwzięć infrastrukturalnych, charakteryzują się one wysoką kapitałochłonnością, dużym ryzykiem inwestycyjnym, często niską rentownością, ograniczeniem kształtowania cen itp. Wszystko to odstrasza prywatnych inwestorów od podejmowania przedsięwzięć inwestycyjnych.

Przestrzenny aspekt funkcji alokacyjnej wiąże się z realizacją przez państwo działań inwestycyjnych w regionach słabiej rozwiniętych, w których występuje niedobór prywatnego kapitału. Państwo stara się w sposób bezpośredni podnieść poziom rozwoju danego regionu jak również zwiększyć jego atrakcyjność alokacyjną dla potencjalnych inwestorów. Szczególna role w podnoszeniu tej atrakcyjności odgrywają publiczne inwestycje infrastrukturalne, które stwarzają tzw. korzyści zewnętrzne dla inwestorów.

43. PASYWNE POLITYKA FISKALNA I AUTOMATYCZNE STABILIZATORY GOSPODARKI

Narzędzia polityki fiskalnej zarówno po stronie wydatków jak i przychodów mogą być podzielone na tzw. stabilizatory automatyczne i nieautomatyczne.

Automatyczne stabilizatory gospodarki to te narzędzia polityki fiskalnej, które reagują na zmiany aktywności gospodarczej bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących ich użycia. Działają wiec one samoczynnie, choć ustanowione są przez państwo

Najważniejsze (związane z polityką fiskalną) to podatki mieszczące się po stronie dochodów i zapomogi dla bezrobotnych po stronie wydatków. Z tym, że znacznie większa role odgrywają podatki. Automatyczne działanie podatków jako stabilizatora gospodarczego wyraża się w tym, że w momencie recesji bez jakichkolwiek dodatkowych decyzji państwa maleją dochody budżetu, co prowadzi do pojawienia się bądź zwiększenia deficytu budżetowego. Z kolei w okresie ożywienia rosną wpływy podatkowe. Niewątpliwą zaletą automatycznych stabilizatorów gospodarki jest to, że reaguje ona natychmiast (nie ma tutaj opóźnienia). Natomiast podstawową wada ich jest niezdolność do stworzenia bodźców do zmiany istniejących sytuacji ekonomicznych. Te ograniczenia w działaniu automatycznych stabilizatorów gospodarczych powodują, że polityka fiskalna skoncentrowana na stosowaniu narzędzi autonomicznych określana jest mianem polityki pasywnej.

Polityka pasywna zatem jest polityką polegającą przede wszystkim na dostosowywaniu się przychodów budżetu państwa do powstającej sytuacji gospodarczej a nie wyraża się w próbach aktywnego jej kształtowania.

44. AKTYWNA POLITYKA FISKALNA I NIEAUTOMATYCZNE STABILIZATORY GOSPODARKI

Poprzez tę politykę państwo próbuje kształtować rzeczywistość gospodarczą tak, by maksymalnie ograniczać negatywne zjawiska w niej występujące, a zarazem pobudzać zjawiska pozytywne np. wzrost gospodarczy

Realizacja aktywnej polityki fiskalnej wymaga każdorazowego podejmowania decyzji gospodarczych, czyli (aktywna) stanowi ona element interwencjonizmu państwowego i oparta jest na nieautomatycznych stabilizatorach gospodarczych, wśród których szczególna rolę odgrywają różne rodzaje wydatków budżetowych.

45. SPOSOBY OGRANICZENIA DEFICYTU BUDŻETOWEGO

46. KORZYŚCI MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANY

Handel międzynarodowy przynosi krajowi w nim uczestniczącemu szereg istotnych korzyści. Wpływa on, bowiem na strukturę dochodu narodowego, efektywność gospodarowania a także na dynamikę wzrostu gospodarczego.

1. Gospodarka zamknięta, czyli uczestnicząca w wymianie jest całkowicie uzależniona od istniejącej struktury aparatu wytwórczego oraz od dostępnych zasobów wewnętrznych. W takiej gospodarce możliwości zmiany struktury dochodu narodowego dopasowujące ją do zmian w strukturze potrzeb zarówno inwestujących jak i konsumpcyjnych są ograniczone. To ograniczenie spowodowane jest elastycznością istniejącego upadku wytwórczego.

Barierę tę można znacznie ograniczyć otwierając gospodarkę, czyli włączając ją do współpracy z zagranicą pozwalają, bowiem nie tylko na zagospodarowanie ewentualnych nadwyżek lecz także na znaczne unowocześnienie procesów produkcyjnych poprzez oddziaływanie konkurencji międzynarodowej oraz przepływów nowości technicznych i technologicznych.

Istotny jest też import wszelkiego rodzaju towarów, których nie wytworzą się w kraju oraz surowców niedostępnych w zasobach krajowych. Handel zagraniczny tym samym jest podstawowym sposobem rozwiązywania problemu niedoborów wielu dóbr.

2. Kolejną korzyścią wynikającą z handlu zagranicznego jest osiąganie większej skuteczności w zakresie wzrostu efektywności gospodarowania a więc racjonalnego wykorzystania wszelkiego rodzaju zasobów. Cel ten można osiągnąć przez specjalizację międzynarodową, która pozwala na znaczny wzrost konkurencyjności produkcji oraz na obniżanie kosztów wytwarzania w wyniku wzrostu skali produkcji oraz na pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego. Efektywność handlu zagranicznego przynosi również wzajemne korzyści w zakresie dynamiki wzrostu gospodarczego. Korzyści te zawarte są zarówno po stronie eksportu jak i importu.

Eksport nie tylko zwiększa możliwości ulokowania produkcji poza ograniczonym wynikiem wewnętrznym lecz także zmusza do ciągłego unowocześnienia i podnoszenia sprawności produkcyjnej.

Import z kolei pozwala zarówno na zintensyfikowanie procesów produkcyjnych jak i na zwiększenie możliwości wyboru ze strony inwestorów i konsumentów w zakresie dóbr i usług

9

13

Ilość

Pieniędzy

L - popyt na pieniądz

Stopa

Procentowa

L - popyt na pieniądz

Ilość

Pieniędzy

Poziom

cen

Kdp=

1

Zro

1

0,2

Kdp= =5

A

B

Roczny wzrost

Cen w %

Roczny wzrost płac w %

8

7

6

5

4

3

2

1

0

-1

-2

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

0

-1

-2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

b

c

(1)

(2)

Bezrobocie w %

Dochody

Podatkowe

Budżetu

Opodatkowanie

MAX

---