Sposoby zdobywania pozycji do planu wydawniczego

I. Przychodzi autor do wydawnictwa

a) ma dzieło
b) ma pomysł

II. Wydawnictwo zamawia książkę

III. Jest publikacja zagraniczna, którą można przetłumaczyć

I. Przychodzi autor do wydawnictwa z gotowym dziełem



Zalety

:



mamy gotową pracę, nie kupujemy kota w worku, wiemy jak wygląda dzieło,
możemy od razu określić kształt edytorski, gdyż znamy charakter książki i
specyfikę jej tekstu



wiemy na jaki rynek może być przeznaczona, jaki jest jej poziom [popularna,
szkolna, naukowa] i odpowiednio dobieramy rozwiązanie edytorskie



znamy objętość – możemy zabudżetować książkę wraz z elementami
dodatkowymi, gdyż wiemy, ile ma stron, ile ilustracji, jakie ilustracje etc.



widzimy od razu wszelkie niedostatki książki, nic się nie ukryje



możemy zaplanować harmonogram i wiemy, ile czasu zajmą ew. poprawki, nie
ma ryzyka opóźnienia

1



Wady:



gotowy tekst może nie pasować do strategii wydawniczej, ale jeżeli zależy nam
na autorze [znane nazwisko] wówczas książkę trzeba przepracować, ale często
autor jest przywiązany do tekstu i niechętnie słucha uwag wszelakich 

II. Przychodzi autor do wydawnictwa z pomysłem na książkę

Autor powinien złożyć wydawnictwu oficjalną propozycję wydawniczą:

1.

Co to za dzieło: tytuł i opis, czego dotyczy

2.

Dla kogo książka jest przeznaczona [dzieci, młodzież, studenci, starożytnicy]

3.

Dokładny konspekt z charakterystyką zawartości



na tym etapie autor, zwłaszcza, jeżeli jest niedoświadczony, powinien
zaplanować przy pomocy redaktora objętość poszczególnych części – aby
uniknąć sytuacji gdy np. cała książka ma liczyć 20 ark., a autor rozpisał się w
kilku początkowych, i zaczyna skracać następne by zmieścić się w limicie –
rozdziały powinny być proporcjonalne, lepiej zaplanować to na początku.

4.

Propozycje wszystkich materiałów dodatkowych towarzyszących książce
[indeksy, aneksy, płyty CD, aneksy internetowe

2

]

5.

Autor powinien napisać coś o sobie [nie każdy jest Słowackim, co wielkim poetą
był]

1

co najwyżej przy korekcie, ale są to nieznaczne opóźnienia, przewidywane w planie, a nie

wielomiesięczne bumelanctwo rozlazłego autora.

2

które mogą np. zawierać testy sprawdzające wiedzę nabytą przy pomocy danego podręcznika etc.

6.

Informacja o stosunku książki do pozostałych pozycji na rynku – czy jest
konkurencyjna, czy wspomagająca

3

7.

Można już poprosić o nazwiska sugerowanych recenzentów wraz z ew.
uwagami dotyczącymi animozji osobistych vel merytorycznych [napisał tą samą
książkę, ma kontrowersyjne poglądy etc.]. Dzięki temu wiemy, kto się liczy w
danej dziedzinie, nawet jeśli nie uwzględnimy wszystkich sugestii autora.

 W interesie redaktora jest uzyskanie od autora jak najbardziej szczegółowych
informacji, w przeciwnym razie będzie musiał tracić czas na grzebanie po bibliografiach i
Internecie.



Zalety tworzenia książki od początku

:



można dyskutować z autorem, zwłaszcza, gdy chcemy umieścić książkę w serii i
musimy dopasować poziom lub założenia do pozostałych pozycji



mamy doświadczenie z rynkiem i wiemy, co się sprzeda – możliwość
zoptymalizowania potencjalnego dzieła pod kątem nabywcy



autor jest bardziej skłonny do słuchania uwag i sugestii, łatwiej mu jest się do
nich stosować, gdy uwzględnia je na bieżąco a nie ex post.



Wady

:

Jak przy książce zamawianej – vide dalej – a zwłaszcza:



książki nie ma de facto, ona jest dopiero in spe



określenia parametrów są bardzo umowne i niedokładne, zwłaszcza, jeżeli chodzi
o objętość – autorzy lubią się rozpisywać, choć czasem tworzą gnioty narzekając
na brak weny…



problem stanowi dotrzymywanie terminów

III.

Wydawnictwo zamawia książkę



Przydatne, gdy planujemy serię i szukamy do niej pozycji - wiemy, czego chcemy,
wówczas planujemy serię i szukamy pasujących publikacji



Od redaktora inicjującego wymaga się świadomego tworzenia planu
wydawniczego – każde wydawnictwo ma jakąś strategię, zaś autorzy nie
zawsze piszą i przynoszą to, co akurat można czy trzeba wydać.



Możemy ułożyć hierarchię autorów i zapytywać kolejno – niektórzy będą się
wykręcać nadmiarem pracy bądź brakiem zainteresowania tematyką.



Zalety

:



możliwość wpływania na kształt publikacji – zamawiamy 30 arkuszy na poziomie
maturalnym, a nie 5 tomów niestrawnych nawet dla doktorantów



łatwiejsze planowanie – zamawianie na termin, w którym powinien wyjść kolejny
tom serii – seria musi być periodyczna, pożądana jest regularność ukazywania się
poszczególnych tytułów.



Wady

:

3

e.g. W. Anders – „Bez ostatniego rozdziału… - wspomnienia z lat 1939-1946” i Z. Szyszko-Bohusz –

„Czerwony sfinks – uzupełnienie do wspomnień gen. Andersa”.



Autor może się opóźnić – dotyczy to wszystkich typów książek i większości
autorów 



Istnieje jeszcze niewielkie ryzyko, że zamówiona książka, którą redaktor de facto
współtworzy zostanie nagle przekazana przez autora innemu wydawcy – jest to
świństwo, lecz czasem się zdarza…

Gdzie szukać autorów i jak z nimi postępować?

- książki naukowe – spośród środowiska akademickiego, poprzez bazy danych lub własne
kontakty
- literatura piękna – można ogłaszać konkursy, czasem autorzy sami przychodzą
- należy orientować się, kto „siedzi” w danej tematyce.
Warto również, zwłaszcza w przypadku młodych autorów zapoznać się z
dotychczasowym dorobkiem [chyba, że to debiut]. Można dzięki temu poznać styl
pisania autora, jego sposób myślenia etc. Jest to zalecane również wobec naukowców,
gdyż nierzadko naprawdę wybitni uczeni nie mają za grosz talentu pisarskiego i nie
potrafią pisać przystępnie

4

.

Warto poprosić autora na początku pracy o próbkę tekstu [e.g. pierwszy rozdział] –
rozsądni autorzy wiedzą, że redaktor nie jest cenzorem i nie zamierza popsuć tekstu,
tylko go poprawić. Redaktor pomaga ukierunkować pracę na wczesnym etapie jej
powstawania, co potem oszczędza sporo wysiłku przy korekcie.
Niektórzy autorzy lubią otrzymywać instrukcje – czują się wówczas dopieszczeni :-D
Dobry wydawca powinien mieć instrukcję dla autorów, precyzującą, jak powinny
wyglądać prace składane przez nich w wydawnictwie. Szczególnie ważne są:



czcionka, interlinia, marginesy

5



uwagi dotyczące bibliografii i przypisów

6



jednolity zapis nazwisk, toponimów, skrótów i skrótowców



wymagania dotyczące wersji elektronicznej

7

- jaki program, format pliku, sposób

dostarczenia [raczej pendrive lub mailowo zamiast dyskietek]

Czasem autorzy lubią samodzielnie łamać tekst i ustalać formatowanie tekstu,
lecz jest to niepotrzebny wysiłek, gdyż i tak w wydawnictwie używa się zupełnie
innych programów, niekompatybilnych z pecetowymi edytorami tekstu – później

przy konwertowaniu takich plików całe formatowanie diabli biorą, a tekst wygląda nieraz
jak Hiroszima. Autor powinien jedynie zaznaczać wyróżniki merytoryczne, a nie bawić
się w formatowanie.
Oddzielna instrukcja powinna obowiązywać przy pracy zbiorowej:
- nie chodzi o niwelowanie indywidualnych różnic stylu, a po prostu o jednolity poziom
przystępności

8

4

por. podręczniki do archiwistyki wydawane przed środowisko toruńskie 

5

by nie dostać tekstu petitem bez interlinii z marginesem 1mm, bo autor oszczędza miejsce

6

jednym wystarcza zasada: „dowolny system, byle konsekwentnie”, inni wymagają reguł Bibliografii

Historii Polskiej

7

dzieła z dużą ilością wzorów, równań etc. powinny być edytowane w czymś bardziej zaawansowanym niż

MS Word.

8

aby nie było tak, że jedna część jest na poziomie bryku, a druga wprawia w zakłopotanie nawet

profesorów



- jednolite nazewnictwo, miary, wagi

9

Podobne uwagi odnoszą się do książki seryjnej – autorzy muszą wiedzieć, jak wyglądają
pozostałe tomy

Tłumaczenia



Od tłumaczy dzieł zagranicznych należy wymagać uzasadnienia, dlaczego akurat
ta książka jest warta tłumaczenia na polski – tłumacz chce zarobić, a często
chałturzy w różnych wydawnictwach i będzie na siłę przekonywał, że warto
tłumaczyć „cokolwiek” co tylko ukazało się za granicą, gdyż ma w tym swój
interes. Zwłaszcza, że niektórzy tłumacze raz przekładają Goethego, innym zaś
razem Mein Kampf a potem jeszcze baśnie braci Grimm…



Obowiązkowe jest zgłoszenie i skontrolowanie próbki



Tłumacze często specjalizują się w określonym rodzaju literatury, lub też są
pracownikami naukowymi lub dydaktycznymi – wówczas znają specjalistyczne
słownictwo i tajniki zagadnienia, dzięki czemu nie wynikają takie kwiatki, jak
„mały generał” w tłumaczeniu Oświeceniowego pamiętnika

10

1. Źródła tłumaczeń:

a)

oferty tłumaczy, często ze środowisk akademickich

b)

własne poszukiwania redaktora:



katalogi wydawnictw obcych - rozsyłane na prawo i lewo



katalogi internetowe – często stosowane przez małe firmy ze wzgl. na niższe
koszta



wydawnictwa wielobranżowe [e.g. PWN] oferują listy subskrypcyjne
dotyczące określonej tematyki



międzynarodowe targi książki

MTK w Warszawie odbywające się w ostatnim tygodniu maja w PKiN

11

- dość

prowincjonalne na skutek polityki Ars Polonia, straciły znaczenie na rzecz Pragi,
Wilna i Moskwy.
Najważniejsze targi odbywają się we Frankfurcie nad Menem w drugim tygodniu
października. Trwają 5 dni w 8 ogromnych halach po 3 kondygnacje:



tam głównie handluje się prawami do książek, same książki są dodatkiem





można nawiązać osobiste kontakty, znacznie ułatwiające późniejszą współpracę
on-line



okazja do podpatrzenia mody panującej na świecie – jak na każdym rynku raz
modne są książki o hafcie krzyżykowym, a raz o modelarstwie



sposobność do szpiegowania rozwiązań edytorskich, serii, materiałów
poligraficznych etc.

Ważne targi odbywają się również w Londynie, Waszyngtonie, Toronto, Jerozolimie,
Tokio, Pekinie, Hong-Kongu, Bangkoku, Budapeszcie, Moskwie

12

i Bolonii

13

.

9

przykładowo w książce o artylerii II wojny światowej kalibry mogą być podawane w milimetrach, calach,

funtach bądź pudach - bądź tu mądry i przeliczaj 

10

dosłowne tłumaczenie fr. le petit General, w kontekście źródła oznaczało „hetman polny”

11

duszno ze względu na stalinowską klimatyzację

12

targi książki ogólnej oraz targi humanistyczne

13

głównie książki dziecięce

2. Ocena książki zagranicznej



powinien dokonać jej specjalista z dziedziny – czasem trudno dobrać – e.g. w
przypadku bajek mógłby nim być: psycholog dziecięcy, pedagog, inny pisarz –
czy książka nadaje się na polski rynek?



książka zagraniczna powinna być przejrzana przez wydawcę przed podpisaniem
umowy z wydawcą zagranicznym – należy ocenić oryginał i nie sugerować się
notatkami katalogowymi, zarówno dot. autora jak i książki – wszystkie piszą, że
jest to rewolucyjne dzieło i światowy bestseller, a autor jest najlepszy w całej
Galaktyce.



następnie tłumacz powinien dostać instrukcję



tłumacz częściej wymaga wsparcia fachowca z dziedziny



Zalety

tłumaczeń



mamy książkę i znamy ją



praca przy tłumaczeniu jest głównie odtwórcza – łatwiej ustalić termin



są już gotowe elementy dodatkowe, które umieszczamy w książce



książka jest już znana w obiegu międzynarodowym, w Polsce nie stanowi novum,
przynajmniej w obiegu naukowym



w akcji promocyjnej można użyć recenzji zagranicznych



Wady



koszt – opłacenie licencji [zarobek wydawnictwa i autora oryginału] oraz
honorarium tłumacza



licencja wydawcy zagranicznego jest udzielana z reguły tylko na kilka lat



książka może się nie przyjąć na rynku polskim, ale takie ryzyko jest z każdą
książką, również krajową [„piękna panna, a za mąż wyjść nie może”]

3. Zasady translatoryki



należy iść wiernie za tekstem oryginału, nawet jak nie odpowiada to autorowi

przykład: J. Hašek, Przygody dobrego wojaka Szwejka, przeł. P. Hulka-Laskowski

14

„Szwejk poszedł spać” – w nowszym tłumaczeniu, którego autor chciał być bliżej
oryginału brzmi to; „Szwejk udał się na spoczynek”. Który z tych przekładów jest zgodny
z duchem i przesłaniem książki Haška?



konieczne jest utrzymanie stylu oryginału – powieść spisana językiem angielskiej
ulicy nie może być tłumaczona na polski język literacki



tzw. egotyzacja i udomowienie – problem, do jakiego stopnia sprowadzać
oryginał na realia języka, na który się tłumaczy – czy książkę napisaną językiem
moskiewskich przedmieść należy tłumaczyć na polską gwarę Targówka czy
tworzyć niestrawne neologizmy? W takim wypadku zawsze należy utrzymać ten
sam rejestr językowy



wykonane tłumaczenie tłumacz powinien odłożyć na tydzień [lub dwa], a
następnie przeczytać i poprawić jako samodzielny tekst polski, celem uniknięcia
interferencji językowej [naleciałości oryginału, np. składnia łacińska w polskim
zdaniu

15

].

14

przekład z 1931 r.

15

e.g. „Wykład ciekawy zaczyna się”

Redaktor pracuje równolegle nad bieżącym planem wydawniczym [tłumaczenia,
recenzje, zamówienia, edycje etc.] i nad portfelem wydawniczym na 2-3 lata. Ogólna
strategia wydawnicza dzieli się na krótkofalową i długofalową [e.g. 10 lat]. Tytuły, które
muszą powstać powinno się planować z 2-3 letnim wyprzedzeniem.
Obowiązkiem redaktora, zwłaszcza inicjującego, jest bieżąca orientacja w tym, co
ukazuje się na rynku krajowym i zagranicznym, znajomość mód, zmian zainteresowań
czytelników etc.
rozmowy z księgarzami, targi książek, monitorowanie profesjonalnych portali e.g. Polska
Książka, Wirtualny Wydawca, Notes Wydawniczy etc., bywanie na promocjach, ogólna
wiedza o tym, co się dzieje w dziedzinie.

Praca z pozyskanym tytułem – dotyczy wszystkich przypadków:



ocenić konspekt / książkę / tłumaczenie



wynegocjować umowę – powinna przewidywać kary umowne za opóźnienia

16

,

które grożą załamaniem planu wydawniczego, z którym jest ściśle związany
budżet, a więc i zarobki wydawnictwa [ergo utrzymanie całej firmy, pensje i
inwestycje] – za każdy dzień opóźnienia powinna być przewidziana kwota bądź
procent od wynagrodzenia

17

- rekordowe opóźnienia wynosiły nieraz i 20 lat

[sic!]

18

.



autora należy kontrolować, ale bez przesady – niektórzy cenią niezależność, inni
lubią mieć świadomość zainteresowania wydawcy postępami w ich pracy – trzeba
to wyczuć



w przypadku dużej pracy bądź niedoświadczonego autora można zaproponować
składanie książki częściami – krótsze terminy cząstkowe działają mobilizująco –
lepiej mieć rozdział na miesiąc niż całą książkę na 2 lata



sposoby monitowania autorów: przy okazjach, spotkaniach, telefonicznie,
mailowo, wraz z życzeniami świątecznymi [lub wszystko na raz – przyp. red.]



niektórzy autorzy potrzebują „dopieszczania” dowodami zainteresowania ze
strony wydawcy – w razie braku telefonów redaktora potrafią przestać pisać,
sądząc, że skoro nie dzwoni, widać zrezygnował - nawet, jeśli jest podpisana
umowa [sic!].



zawsze należy służyć odpowiedzią i pomocą, gdy wynikną problemy



przy tłumaczeniu należy być bardziej restrykcyjnym – jest to praca na
zamówienie, bardziej odtwórcza niż twórcza [tekst oryginału już mamy, tłumacz
jedynie zmienia jego język] – tłumacz nie może tłumaczyć się brakiem weny jak
pisarz…

16

wydawnictwa zabezpieczały się, zaczynając od tłumaczy, potem rozciągnęły to na wszystkich autorów

17

w razie gdy pierwotna umowa nie zawierała klauzuli o karach za opóźnienia, może je zawierać aneks do

umowy, podpisywany przy zezwoleniu na przedłużenie terminu

18

znamienny jest przykład podręcznika B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, którego

pierwszy tom ukazał się w 1989 r., trzeci w 1993, a drugiego nie ma do dziś (stan na listopad 2008)