Pielęgnowanie osób starszych:

uwarunkowania, zasady,

przykładowe modele

Przygotowała: dr Krystyna Misiak



Starośd nie jest chorobą, jednak jest okresem życia

najbardziej podatnym na działanie czynników

chorobotwórczych, które nakładają się na inwolucyjne

zmiany narządów

 Konieczne jest rozróżnienie pomiędzy chorobami a tzw.

wielkimi zespołami geriatrycznym wpływającymi na

sprawnośd

 Populacja osób starszych jest wielce niejednorodna pod

względem stanu zdrowia, poziomu sprawności,

samodzielności.

Grupy pacjentów w starszym wieku z którymi ma kontakt
pielęgniarka

zdrowi

przewlekle

chorzy

Niesamodzielni,

niepełnosprawni

Chorzy

rokujący

szybki

powrót do

zdrowia

Ciąg przyczynowy

Zdrowie

choroba

starzenie się

ograniczenie sprawnosci

ograniczenie samodzielnosci (ADL)

uzaleznienie

*** Grodzicki s.4

Na warunki pielęgnowania wpływają również

postawy osób starszych wobec własnej

choroby***

 Pozytywna – choroba jest zadaniem do wykonania
 Skrupulatna – nadmierna koncentracja na chorobie
 Hipohondryczna – patologiczna imaginacja
 Negująca – chory nie przyjmuje do świadomości

chorowania

 Bierna – obojętnośd i apatia wobec chorowania

Cechy chorowania i trudności w ocenie stanu pacjenta**

 Graniczne wartości czynności wielu narządów
 Słabo poznane zakresy norm
 wielonarządowa zarówno spwodowana zmianami

inwolucyjnymi i chorobowymi

 Podstępny początek chorób
 Atypowe prezentacje choroby
 Niejasne i nieswoiste objawy
 Niezgłaszanie objawów przez pacjenta i jednocześnie

wielośd dolegliwości i objawów o różnym znaczeniu
diagnostycznym

 Pogłębiona indywidualizacja leczenia
 Wielochorobowośd i przewlekłośd wielu schorzeo
 Ukryta chorobowośd

Trudnosci w ocenie stanu pacjenta

Brak motywacji, depresyjnośd
Izolacja i samotnośd
Wdowieostwo
Stany przymglenia świadomości
Niewydolnośd mózgowa (otępienie)
Problemy finansowe
Utrudniony kontakt z pacjentem (ograniczenie słuchu i

wzroku, zwolnienie czynności psychomotorycznych

Przyjmowanie wielu leków (polipragmazja)

Przykład współdziałania czynników

wpływających na odmiennośd chorowania ludzi

starszych

Przykład 1.

Zmiana starcza

– stwardnienie tętnic wieocowych

Komponenta chorobowa

– miażdżyca tętnic wieocowych

Choroba przewlekła

– niewydolnośd wieocowa

Powikłanie

– zawał m.sercowego

Przykład 2.

Zmiana starcza

– starcze zwyrodnienie narządów, zmniejszenie liczby czynnych

komórek

Skutek w razie choroby

– zmniejszenie rezerw, załamanie przy obciążeniu

Przykład 3.

Zmiana starcza

– osłabienie odczuwania bólu; zaniki pamięci

Skutek w razie choroby

– nietypowośd przebiegu choroby, luki w wywiadzie

Grupy chorób*

Choroby z najwyższą zapadalnością w starszym

wieku: choroby o etiologii miażdżycowej z
lokalizacją mózgową, osteoporoza, zwyrodnienie
stawów, otępienie

Choroby z wzrastającą zapadalnością w starszym

wieku: choroby nowotworowe, cukrzyca, zmiany
zarostowe tętnic obwodowych

Choroby nie związane ze starością, lecz o

cięższym przebiegu i niepomyślnym rokowaniu w
tym okresie życia: zapalenie płuc

Przyczyny nagłego załamania się stanu

zdrowia u osób starszych**

Nieostrożne podawanie leków
Odwodnienie
Hiponatriemia i inne zaburzenia elektrolitowe
Hipoglikemia
Ogniskowe uszkodzenie OUN
Przegrzanie lub wychłodzenie
Zmiana miejsca pobytu
Konflikty rodzinne, strata materialna, rozstanie z

bliską osobą, nagły wyjazd, śmierd w rodzinie

Najczęściej występujące schorzenia u

osób po 60 r.ż.**

choroby układu krążenia i serca
schorzenia układu ruchu
choroby metaboliczne (w tym cukrzyca)

Najczęstsze przyczyny hospitalizacji u osób

liczących ponad 65 lat mieszkających na terenie

województwa dolnośląskiego

 choroby układu krążenia
choroby nowotworowe
choroby układu moczowo-płciowego
choroby układu oddechowego
 sporą grupę stanowią choroby oka,

neurologiczne i endokrynologiczne

Najczęstsze przyczyny zgonów u osób liczących

ponad 65 lat, mieszkaoców województwa

dolnośląskiego

choroby układu krążenia – ok.50%
nowotwory – do ok. 30%
choroby układu oddechowego
choroby układu trawiennego
zewnętrzne przyczyny (wypadki)

Wielkie zespoły geriatryczne, definiowanych

jako stany upośledzenia funkcjonalnego o

złożonej etiologii

 upadki
 demencja,
depresja,
delirium (zespoły splątania)
nietrzymanie moczu (i stolca)
omdlenia
odleżyny
geriatryczny zespół jatrogenny

Geriatryczny zespół jatrogenny (1)



To zespół objawów występujących wskutek

nie do kooca kontrolowanej ilości i rodzaju
przyjmowanych leków przez osoby starsze.

 Należy byd uczulonym na zwiększone ryzyko

występowania u osób starszych różnego
rodzaju działao niepożądanych oraz
występowania polekowych zespołów
objawowych skutkujących poważnymi
zagrożeniami zdrowia i życia.

Geriatryczny zespół jatrogenny (2)

najczęstsze polekowe zespoły objawowe występujące w starości

Odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe (moczopędne,

przeczyszczające)

Zmniejszenie przepływu krwi przez mózg i inne ważne narządy

(hipotensyjne, antyhistaminowe), zaburzenia metabolizmu

komórek (insulina, biquanidy, barbiturany)

Zmiany rytmu serca (moczopędne, naparstnica, aminofilina)
Nasilenie katabolizmu: kwasica, mocznica przednerkowa

(tetracykliny, kortykoidy, cytostatyki)

Zaburzenia układu immmunologicznego (kortykoidy, cytostatyki)
Zaburzenia wchłaniania przez błonę śluzową przewodu

pokarmowego (przeczyszczające, osłaniające błonę śluzową)

Obniżenie zdolności proliferacji i różnicowania się komórek w

układzie krwiotwórczym (niesteroidowe środki przeciwzapalne,

cytostatyki, biseptol, sole złota)

** Kędziora ...

Geriatryczny zespół jatrogenny (3)

leki mogą byd przyczyną innych zespołów występujących

w starości, takich jak:

Niesprawnośd
Zaburzenia procesów poznawczych, w tym

pamięci

Obok zakażeo leki to najczęstsza przyczyna

zespołów splątania

Depresja
Pojawienie się lub nasilenie zaburzeo

zwieraczy

Priorytetem w pielęgnacji osób starszych

jest dobro chorego rozumiane jako:

Zachowanie godności i indywidualności

osobistej

Zrozumienie i umiejętnośd słuchania
Zachęcanie do samoopieki
Wszechstronnie pojęta edukacja chorego i

jego rodziny

Sprawne i celowe rozwiązywanie problemów

osób starszych*****

Główny cel postępowania/pielęgnowania

osób starszych**

„Pielęgnacja starszego człowieka w przebiegu chorób
ostrych jak i przewlekłych ma nie tylko doraźnie
zabezpieczyd podstawowe funkcje życiowe, ale także
spowolnid proces pogarszania się wydolności
poszczególnych narządów i układów” (s.416)

 Zawsze powinno chodzid o poprawę jakości życia

osoby starszej. W rozumieniu nowoczesnej gerontologii
dobre samopoczucie ludzi starych określane jest raczej
przez subiektywny, osobiście oceniany stan zdrowia, niż
przez obiektywna ocenę medyczną

Proces pielęgnowania chorego w starszym wieku

 Informacje potrzebne do postawienia diagnozy są zbierane od nie tylko

od pacjenta, również od jego rodziny czy opiekunów

 Oprócz oceny stanu fizycznego, psychicznego i społecznego określa się

również sprawnośd czynnościową (skale ADL, IADL)

 Warto przeprowadzad KOG (COG)
 Istnieją klasyfikacje diagnoz pielęgniarskich, z których najbardziej

rozpowszechnione są NANDA (od 1982 r. Północnoamerykaoskie

Towarzystwo Diagnoz Pielęgniarskich), ICNP –International Classification

for Nursing Practice (od 1989 r. Międzynarodowa Klasyfikacja Praktyki

Pielęgniarskiej). Taksonomie diagnoz ułatwiają porozumienie w sprawie

pacjenta pielęgniarkom (analogicznie do Międzynarodowej Klasyfikacja

Chorób i Problemów zdrowotnych ICD-10)

 W Polsce powszechną praktyką jest formułowanie diagnozy

pielęgniarskiej w różnej postaci np. w kategoriach potrzeb, w kategoriach

problemów, w kategoriach stanu. W ten sposób tworzone są niekooczące

się zbiory różnych zapisów i sformułowao, niemożliwych do porównania

****

I

ntenational

C

lassification for

N

ursing

P

ractice

Międzynarodowa Klasyfikacja Praktyki Pielęgniarskiej

ICNP powstała z inicjatywy Międzynarodowej Rady
Pielęgniarek w celu ujednolicenia języka pielęgniarstwa

w 4 obszarach: diagnozy, interwencji, działao i wyników.

Korzyści wynikające z klasyfikacji: ujednolicenie
słownictwa, rozwój baz danych i systemów
informatycznych, możliwośd rozwoju.

Słabe strony: mała przydatnośd w nauczaniu

Modele pielęgnowania mające najczęściej

zastosowanie w pielęgniarstwie geriatrycznym

Model samoopieki D.Orem
Model adaptacyjny C. Roy
Model otwartych systemów I.King
Model humanistycznej troskliwosci J.Watson
Model aktywnosci zyciowych Roper-Logan-

Tierney

Model aktywnosci zyciowych

Roper-Logan-Tierney (1980)*****

1.

Utrzymanie bezpieczeostwa

2.

Komunikowanie się

3.

Oddychanie

4.

Jedzenie i picie

5.

Wydalanie

6.

Higiena osobista i ubieranie się

7.

Kontrolowanie temperatury ciała

8.

Ruch

9.

Praca i zabawa

10. Wyrażanie swojej seksualnosci
11. Sen
12. Umieranie

Model aktywnosci zyciowych

Roper-Logan-Tierney (1980)

Na etapie oceny w ww.modelu uwzględniamy

dwa poziomy:

1.Dokładne zebranie informacji o pacjencie
2.Ustalenie , jakie czynności pacjent może

wykonad, a jakich nie może z punktu widzenia
fizycznych, psychicznych i społecznych
aspektów w dwunastu aktywnościach
życiowych

Model aktywnosci zyciowych

Roper-Logan-Tierney - planowanie

Trudności pacjenta z wykonywaniem

czynności życiowych odnotowuje się w planie
opieki, a cele uzgodnione przez pielęgniarkę z
pacjentem muszą odwoływad się do
osiągnięcia samodzielności lub pogodzenia z
zależnością w zakresie aktywności życiowych

Model aktywności życiowych

Roper-Logan-Tierney - realizacja

 Działanie jest czynnością, którą pielęgniarka i

pacjent podejmuję, aby rozwiązad problem i
osiągnąd cel. Działania pielęgniarki mogą byd
niezależne, zależne i współzależne.

Model aktywności życiowych

Roper-Logan-Tierney - ocena

Ocena wyników opiera się na postępach lub

oddaleniu od wyznaczonych celów opieki.
Ponieważ są one wyrażone w kategoriach
mierzalnych, łatwo ocenid skutecznośd
realizowanej opieki

Model aktywnosci zyciowych Roper-Logan-Tierney –

przykład (1/3)

Opis przypadku : Pacjentka A.Z. lat 76, z miażdżycą uogólnioną, miażdżycowym
uszkodzeniem mięśnia sercowego, wieloletnim nadciśnieniem tętniczym,
wypisana ze szpitala w stanie dobrym, wydolna krążeniowo i oddechowo. Do
szpitala trafiła z powodu nasilających się od kilku tygodni duszności, spadku
tolerancji wysiłków fizycznych, kaszlu i bólów w klatce piersiowej. Na podstawie
obserwacji, kolejnych zapisów EKG oraz wartości markerów biochemicznych
wykluczono zmianę ogniskową mięśnia sercowego. Kontrolne RTG płuc
wykazało wycofanie się płynu z jam opłucnowych, jednakże nadal utrzymują się
zmiany w zakresie dolnego bieguna wnęki płuca prawego. Całośd obrazu, jak
również dane z wywiadu (w przeszłości palenie papierosów

i narażenie

zawodowe na pyły) wskazują na zmianę o charakterze nowotworowym oraz
przypuszczalnie współistniejące POChP (pacjentka niezdolna do wykonania
badania spirometrycznego ze względu na brak współpracy). Tak poważne
rozpoznania wymagają skierowania chorej do dalszej diagnostyki i leczenia w
poradni pulmonologicznej

.

Pacjentka jest bezdzietną wdową, od kilkunastu lat mieszka

sama, utrzymuje się z emerytury, która wystarcza jej na
codzienne wydatki. Jest bardzo przejęta swoim stanem zdrowia i
przestraszona, jak sobie poradzi w najbliższej przyszłości. Ocena
złożonych czynności życia codziennego przeprowadzona za
pomocą skali Lawtona, wykazała, że pacjentka wymaga pomocy
osób drugich w takich czynnościach jak: dotarcie do miejsca poza
odległością spaceru, drobne naprawy i cięższe prace domowe,
przyjmowanie leków (23 punkty na 27 możliwych). Pacjentka
przed pobytem w szpitalu funkcjonowała w pełni samodzielnie,
toteż nadrzędnym celem w działaniach pielęgniarki rodzinnej
będzie

przywrócenie

pacjentki

do

poprzedniego

stanu

czynnościowego

Kolejne aktywności życiowe to:

4. Jedzenie i picie
5. Wydalanie
6. Higiena osobista i ubieranie się
7. Kontrolowanie temperatury ciała
8. Ruch

Jedzenie i picie, Wydalanie, Higiena osobista i ubieranie się,

Kontrolowanie temperatury ciała, Ruch oraz aktywnosci zyciowe

jak ponizej

Podsumowanie

Utrudnieniem w opiece nad człowiekiem w podeszłym wieku jest

współwystępowanie schorzeo somatycznych i zaburzeo poznawczych.
Częstymi schorzeniami występującymi u tej grupy osób są choroby przewlekłe,
które ograniczają codzienne funkcjonowanie jednostki.

Stopieo sprawności osób w podeszłym wieku zależy od przebiegu procesu

starzenia, występowania schorzeo, stylu życia oraz czynników społeczno-
środowiskowych i psychicznych działających w ciągu życia. Ograniczenie
sprawności może przebiegad stopniowo, dotykając pierwotnie czynności
bardziej złożonych, a w koocowej fazie czynności dnia codziennego.

Początkowo zmiany te mogą byd trudne do uchwycenia przez opiekunów

osoby starszej. Prowadzi to w efekcie do zmniejszenia wydolności
samoopiekuoczej, co zwiększa zapotrzebowanie na różne formy opieki.

Specyfika zmian fizjologicznych i patologicznych zachodzących u osób

starszych i niepełnosprawnych determinuje zakres działao pielęgniarskich.
Opieka nad tymi osobami obejmuje pomoc w utrzymaniu niezależności od
innych, wsparcie, opiekę w chorobie.

Najważniejsze zasady obowiązujące przy

pielęgnowaniu osób starszych

 Holizm: - uwzględnienie wymiaru somatycznego, psychicznego,

społecznego oraz duchowego człowieka, niejasne granice; współpraca z

pacjentem (poszanowanie godności, unikanie nadopiekuoczości);

współpraca z zespołem geriatrycznym; współpraca z rodziną, opiekunem

 Indywidualizacja

 Uszanowanie prawa do: niezależności, uczestnictwa, opieki,

samorealizacji, godności

 Przeciwdziałanie unieruchomieniu i zniedołężnieniu, aktywizacja

 Należy byd świadomym roli jaka odgrywamy będąc w świadomości

chorego instancją medyczną

Każdy nasz kontakt z człowiekiem starszym może mied charakter

terapeutyczny lub jatrogenny; cierpliwośd, świadomośd ograniczeo

pacjenta, bariery w komunikacji (wzrok, słuch, problemy z uzębieniem

i inne) mają wpływ na przeżywanie choroby i starości

Źródła:

* Wróblewski T.:Odmienności diagnostyczno-lecznicze w medycynie

geriatrycznej w: Vademecum diagnostyki i terapii, PZWL W-wa 1993

** Kędziora-Kornatowska K., Muszalik M.(red): Kompendium pielęgnowania

pacjentów w starszym wieku, Czelej, Lublin 2007

*** Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A.(red): Geriatria z elementami

gerontologii ogólnej, Via Medica, Gdaosk 2006

**** Górajek-Jóźwik J.(red): Wprowadzenie do diagnozy pielęgniarskiej,

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007

*****Wieczorowska-Tobiś K., Talarska D. (red.nauk): Geriatria i pielęgniarstwo

geriatryczne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008

oraz
 Kózka M., Płaszewska-Żywko L.(red):Procedury pielęgniarskie, PZWL W-wa

2009