44 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12
W dniu 21 grudnia 2011 r. upłynęła czwarta rocznica przystąpienia Polski do
Traktatu z Schengen. Konsekwencją tego wydarzenia było wprowadzenie zmian
w architekturze bezpieczeństwa, taktyce i strategii ochrony granicy państwowej.
Sytuacja po 21 grudnia 2007 r., tj. od momentu przyjęcia przez Polskę pełni zobowiązań
wynikających z uczestnictwa w grupie państw Schengen, charakteryzuje się swoistym
dysonansem wynikającym z rewolucyjnych zmian kontroli granicznej i ochrony granicy
państwowej, na które nałożyła się ewolucja systemu służącego tejże ochronie.
Dość krótki okres stosowania przez Polskę dorobku prawnego Schengen, a co
za tym idzie niemożność korzystania z wieloletnich doświadczeń własnych, sprzyja
powstawaniu zarówno złożonych i często problematycznych sytuacji formalno-praw-
nych, jak i społecznemu niezrozumieniu działania mechanizmów swobody przepływu
osób i towarów. Skutkuje to problemami związanymi z możliwością
nieskrępowanego
przemieszczania się wewnątrz strefy, polegającymi na ignorowaniu obowiązującego
porządku prawnego. Naruszenia te obejmują całą gamę wykroczeń i przestępstw,
począwszy od uciążliwych dla społeczności lokalnych, a skończywszy na takich, które
bezpośrednio wpływają na ogólne bezpieczeństwo państwa.
Problematyka zmian zaistniałych po 21 grudnia 2007 r., rozległa i wielowątkowa,
mogłaby być obszernym materiałem do rozważań. W artykule skupiono się jednak
tylko na pograniczu polsko-niemieckim. Po pierwsze tędy przebiegają najbardziej
uczęszczane, dogodne lądowe szlaki komunikacyjne łączące Azję z Europą, a co za tym
idzie – granica polsko-niemiecka jest miejscem, w którym ogniskuje się przestępczość
transgraniczna. Po drugie to właśnie tutaj doszło do próby scalenia systemu ochrony
granicy państwa będącego już członkiem grupy państw Schengen z systemem państwa
wstępującego. Granice: polsko-czeska, polsko-litewska czy polsko-słowacka, mogące
również służyć jako przykład współpracy wewnątrz Schengen, z tej perspektywy
takiego waloru nie mają. Próbując znaleźć odpowiedź na postawione w tytule artykułu
pytanie, należy sięgnąć do niedługiej, bo zaledwie dwudziestoletniej historii współ-
pracy polsko-niemieckiej, w kontekście ochrony granicy państwowej. Współdziałanie
służb granicznych przebiegające z różnym natężeniem od początku lat 90. ubiegłego
stulecia charakteryzuje się ewolucją obydwu systemów.
Od momentu zjednoczenia Niemiec w 1990 r. ochroną granicy RFN zajmowała się
Federalna Straż Graniczna – Bundesgrenzschutz (BGS). W Polsce w 1990 r., w miejsce
rozformowanych Wojsk Ochrony Pogranicza, do ochrony granicy państwowej powo-
łana została Straż Graniczna. Od tego momentu możemy mówić o nawiązaniu i rozwoju
współpracy w zwalczaniu przestępczości transgranicznej pomiędzy BGS, w 2005 r.
przemianowaną na Policję Federalną – Bundespolizei (BPOL) i Strażą Graniczną. Po
obu stronach po raz pierwszy w historii znalazły się, zamiast oddziałów wojskowych,
dwie jednolite formacje o charakterze policyjnym, dysponujące podobnymi upraw-
nieniami i mające podobne zadania w zakresie ochrony granicy państwa. Jest to
o tyle istotne, że z uwagi na system federacyjny organizacji państwa po stronie niemiec-
Waldemar Hołodniuk
Cztery lata Polski w Schengen
– wzrost czy spadek poziomu bezpieczeństwa?
II. PRAWO 45
kiej i unitarny po stronie polskiej mamy do czynienia ze swoistą mozaiką kompetencyjną
służb zajmujących się egzekwowaniem prawa po obu stronach granicy. Wystarczy przy-
pomnieć, że Polska graniczy z trzema landami, tj. Meklemburgią – Pomorzem Przednim,
Brandenburgią i Saksonią. Każdy z tych de facto niezależnych krajów posiada własną,
policję landową (Landespolizei). Dodatkowo w rejonie całego pogranicza na terytorium
wszystkich trzech landów właściwa do działania jest również Policja Federalna. Swoje
zadania, często zbieżne z innymi służbami, realizuje także niemiecki Główny Urząd
Celny (Hauptzollamt) oraz Celny Urząd Śledczy – (Zollfahndungsamt). Nakładając na
ten obraz kompetencje służb po stronie polskiej, uzyskujemy dość złożony schemat
organizacyjny, w którym należy znaleźć obszary współpracy. Względne dopasowanie
zadań i kompetencji sprawiło, że naturalnym, strategicznym partnerem dla Straży
Granicznej stała się BGS. Nawiązując do początków współpracy, należy dopełnić
kontekst historyczny elementami ekonomii. Dysproporcje w rozwoju gospodarczym
pomiędzy graniczącymi państwami powodowały w tamtym okresie – przy coraz
wyraźniejszym unoszeniu się żelaznej kurtyny – wzrost przestępczości, zwłaszcza
przemytu (wyroby akcyzowe) i korupcji.
Początkowo stosunki między służbami granicznymi obarczone były pewną
dozą nieufności. Z uwagi na wieloletnie członkostwo RFN w Unii Europejskiej oraz
stosowanie dorobku prawnego Schengen, przedstawiciele BGS występowali często
w stosunku do polskiej Straży Granicznej w roli instruktorów, dzieląc się doświad-
czeniami w zwalczaniu przestępczości transgranicznej. Wyrazem tego była na
przykład seria tzw. szkoleń bliźniaczych realizowanych w ramach programu PHARE
Twinning Programme
1
, którego beneficjentem była SG. W latach 1998–1999 dokonano
wymiany oficerów łącznikowych BGS i SG rezydujących odpowiednio w Warszawie
i Berlinie. Stopniowo dochodziło do wyrównywania poziomu metod stosowanych
w zwalczaniu przestępczości transgranicznej w obydwu służbach. Obecnie można
określić stan wspólnych działań jako zrównoważony, zharmonizowany i partnerski.
Pierwszym dokumentem formalizującym współpracę między BGS i SG była międzyrzą-
dowa umowa z 1995 r. Zakres bezpośredniej współpracy Straży Granicznej RP i Policji
Federalnej RFN został następnie określony w Umowie między Rządem Rzeczypospolitej
Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec z dnia 18 lutego 2002 r. o współpracy
policji i straży granicznych na terenach przygranicznych (Dz.U. z 2005 r. Nr 223,
poz. 1915).
Współdziałanie Straży Granicznej z Policja Federalną obejmuje przede wszystkim
zapobieganie nielegalnemu przekraczaniu granicy oraz nielegalnemu przemieszczaniu
przez nią niebezpiecznych substancji i przedmiotów. Dynamika działań służb powo-
dowała, iż zawierane umowy sankcjonowały istniejący stan rzeczy. I tak, wspomniana
umowa z 2002 r. sformalizowała na przykład powstałe na przełomie lat 1998–1999
punkty wymiany informacji i osób w Kołbaskowie–Pomellen, Słubicach–Frankfurcie
nad Odrą i Zgorzelcu–Goerlitz. Najbardziej istotne zmiany organizacyjno-strukturalne
nastąpiły w 2005 r., kiedy to BGS przeformowano w BPOL, oraz w 2009 r. ze względu na
reorganizację, jaką przeszła Straż Graniczna. Na mocy Rozporządzenia Ministra Spraw
1
Phare Twinning Programme – Współpraca bliźniacza (ang. twinning) jest to program powstały
z inicjatywy Komisji Europejskiej w 1998 r., którego głównym celem było wspieranie instytucji publicznych
oraz przyczynianie się do rozwoju nowoczesnej administracji w państwach objętych programami finanso-
wanymi przez Komisję Europejską. Program Phare został ustanowiony Rozporządzeniem Rady UE numer
3906/89 z 18 grudnia 1989 r. o ekonomicznej pomocy dla Republiki Węgier i Polski. Nazwa „Phare” jest
akronimem oryginalnej nazwy programu Poland and Hungary: Action for the Restructuring of the Economy.
46 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12
Wewnętrznych i Administracji z dnia 10 września 2009 r. w sprawie zniesienia oddzia-
łów Straży Granicznej oraz zmiany rozporządzenia w sprawie utworzenia oddziałów
Straży Granicznej (Dz.U. z 2009 r. Nr 160, poz. 1273), zniesiono Pomorski i Łużycki
Oddział SG, a zamiast Lubuskiego Oddziału SG powołano Nadodrzański Oddział SG
(NoOSG) z siedzibą w Krośnie Odrzańskim, który obejmuje swym zasięgiem niemal
całą (z wyjątkiem niewielkiego odcinka w pobliżu Świnoujścia, znajdującego się
w rejonie służbowej odpowiedzialności Morskiego Oddziału Straży Granicznej) gra-
nicę polsko-niemiecką.
Oprócz zmian organizacyjno-strukturalnych jako jednego z czynników deter-
minujących współpracę służb granicznych należy odnotować procesy postępującej
integracji Polski z Unią Europejską i grupą państw Schengen, które przebiegały na
przestrzeni ostatnich 20 lat. Ważny jest tu zwłaszcza 2004 r., kiedy Polska uzyskała
członkostwo w Unii Europejskiej. Skutkowało to zwiększeniem swobody przemieszcza-
nia się osób i towarów przez granicę państwową. Stan ten oprócz oczywistych korzyści
społecznych stworzył dogodniejsze warunki do działania grupom przestępczym.
W tym okresie, oprócz wymienionej wcześniej aktywności kryminalnej dotyczącej
wyrobów akcyzowych, odnotowano wzrost prób przewożenia przez granicę państwa
substancji odurzających, kradzionych pojazdów i odpadów. Należy również wspomnieć,
że w momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zwiększyła się jej atrakcyjność
dla potencjalnych nielegalnych imigrantów, z zastrzeżeniem, że terytorium RP nadal
traktowane jest jako obszar tranzytowy. Powoduje to wzrost prób przekraczania granicy
bez uprawniających do tego dokumentów lub na podstawie dokumentów sfałszowanych
albo cudzych.
Kolejny przełom stanowi data 21 grudnia 2007 r. na drodze do pełnej integracji
europejskiej. Tego dnia Polska oficjalnie rozpoczęła pełną realizację postanowień
Traktatu z Schengen i Konwencji Wykonawczej do tego Traktatu (KWS)
2
oraz uzy-
skała formalne podstawy do czerpania z dorobku prawnego grupy państw Schengen,
nazywanego często przez analogię do dorobku Wspólnot Europejskich aquis Schengen.
Z dnia na dzień nastąpiły zmiany odwracające dotychczasowy porządek prawny obej-
mujący zagadnienia przekraczania i ochrony granicy państwa. Konwencja Wykonawcza
do Traktatu w art. 2 ust. 1 lapidarnie, lecz precyzyjnie, określa główną zmianę, jaka
nastąpiła po 21 grudnia 2007 r. na pograniczu polsko-niemieckim: Granice wewnętrzne
mogą być przekraczane w każdym miejscu, bez poddawania przekraczających je osób
jakiejkolwiek kontroli. Zapis ten oddaje istotę przeobrażeń, jakie zaszły na granicy,
która z zewnętrznej stała się wewnętrzną granicą Schengen.
W nocy z 21 na 22 grudnia 2007 r. odbyły się uroczyste obchody zniesienia
kontroli w byłych już przejściach granicznych. Poranek 22 grudnia rozpoczął nową erę
w ochronie granicy państwowej. W praktyce zaprzestano przeprowadzać kontrole
graniczną oraz fizyczną ochronę granicy państwa. Warto w tym miejscu wspomnieć
o powstałym przy tej okazji i pokutującym wciąż w niektórych środowiskach
błędnym poglądzie, jakoby granica państwa przestała istnieć w związku z przystą-
pieniem Polski do grupy Państw Schengen. W sposób oczywisty tak się nie stało,
granica stanowi jeden z atrybutów suwerenności państwa, określając jego terytorium.
Zaprzestano jedynie kontroli na przejściach granicznych i fizycznej ochrony tzw.
2
KWS – Konwencja Wykonawcza do Traktatu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 roku między
Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej
w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach z późn. zm.
I. ANALIZY 47
granicy zielonej, tj. odcinków położonych między dawnymi przejściami granicz-
nymi. Przed SG i BPOL stanęło wyzwanie, aby w zmienionej rzeczywistości nie
doszło do pogorszenia stanu bezpieczeństwa na pograniczu. Jak już wspomniano,
oprócz wzrostu liczby podróżnych korzystających z łatwiejszego przekraczania gra-
nicy wewnętrznej Schengen, wynikającej z braku formalności, odnotowano wzrost
aktywności grup przestępczych upatrujących w zniesieniu kontroli możliwości
zwielokrotnienia zysków z zabronionej działalności. Nasiliła się przestępczość akcy-
zowa, kradzieże pojazdów i przemieszczanie odpadów bez stosownych zezwoleń.
Rozpoczął się również prawdziwy exodus cudzoziemców przebywających w Polsce
i przekonanych, że po zniesieniu kontroli granicznej – bez względu na rodzaj posiada-
nego tytułu pobytowego czy też jego brak – mogą oni swobodnie przemieszczać się do
państw Europy Zachodniej. Tym wyzwaniom służby graniczne musiały stawić czoło,
choć zostały pozbawione swego dotychczasowego podstawowego instrumentu, jakim
była kontrola graniczna. Główny rejon działania został przesunięty do wnętrza kraju.
Czynności SG po stronie polskiej skupiono na poprzedzonej analizą ryzyka i pracą
operacyjno-rozpoznawczą ochronie szlaków komunikacyjnych o szczególnym znacze-
niu międzynarodowym przed przestępczością, której zwalczanie leży we właściwości
Straży Granicznej. Straż Graniczna zaczęła korzystać ze środków kompensacyjnych
przewidzianych w KWS dla nowych uczestników Schengen, aby zapobiec zmniejszeniu
się bezpieczeństwa w związku ze zniesieniem kontroli granicznej. Oprócz dostępu
do Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) rozpoczęto korzystanie z instytucji
prawnych wprowadzonych przez KWS, w tym z pościgu i obserwacji transgranicznej.
Straż Graniczna prowadziła na drogach dojazdowych do granicy czynności kontrolne
współne z innymi służbami, głównie z Policją, Służbą Celną i BPOL, a po stronie
niemieckiej z BPOL, tworząc wspólne patrole.
Istotnym środkiem kompensującym zniesienie kontroli granicznej stała się dzia-
łalność powołanego 20 grudnia 2007 r., dosłownie w przeddzień przystąpienia Polski do
realizacji postanowień z Schengen, Polsko-Niemieckiego Centrum Współpracy Służb
Granicznych Policyjnych i Celnych (PNCW). Siedziba PNCW znajduje się w obiekcie
byłego przejścia w Świecku.
Zdj. 1. Wspólny patrol polsko-niemiecki.
Źródło: Materiały Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.
48 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12
Centrum powstało na bazie wspomnianego wcześniej Punktu Kontaktowego
w Słubicach i stanowi, oprócz Regionalnych Punktów Wymiany Informacji i Osób
w Kołbaskowie–Pommellen i Zgorzelcu–Goerlitz, kluczowy element bezpieczeństwa
na pograniczu Polski i Niemiec. Służba w PNCW pełniona jest w systemie całodobo-
wym przez funkcjonariuszy dziewięciu formacji mundurowych z Polski i Niemiec
3
.
Poniżej – logotyp każdej z tych służb:
Straż Graniczna
Policja
Służba Celna
3
Opcjonalnie dziesiątą służbą może być Bundeskriminalamt (BKA) – Federalny Urząd Kryminalny.
Zdj. 2. Otwarcie PNCW 20 grudnia 2007 r.
Źródło: Materiały Komendy Głównej Straży Pożarnej.
I. ANALIZY 49
Bundespolizei – Policja Federalna
Landespolizei Brandenburg – Policja Landowa Brandenburgii
Landespolizei Sachsen – Policja Landowa Saksonii
Landespolizei Meklemburg-Vorpommern – Policja Landowa
Meklemburgii-Pomorza Przedniego
Hauptzollamt – Główny Urząd Celny
Zollfahndungsamt – Celny Urząd Śledczy
Bundeskriminalamt – Federalny Urząd Kryminalny
Polsko-Niemieckie Centrum zajmuje się przede wszystkim wymianą informacji
między wyżej wymienionymi służbami oraz koordynacją działania za pomocą syste-
mów informatycznych. Dzięki temu służby otrzymują dane dotyczące m.in.: rejestracji
pojazdów, przekroczeń granicy, informacje o poszukiwanych osobach, adresach i obiek-
tach będących w ich zainteresowaniu oraz o prowadzonych postępowaniach. Istotnym
elementem aktywności jest wymiana meldunków dobowych między zainteresowanymi
jednostkami, które pozwalają na uzyskanie czytelnego obrazu stanu bezpieczeństwa.
Za pośrednictwem PNCW realizowane są także wnioski o obserwację transgraniczną
i pościgi transgraniczne, a w razie potrzeby koordynowane są również czynności
w tym zakresie. Opracowywane są też uzgodnienia co do przekazywania osób
w ramach readmisji oraz Europejskich Nakazów Aresztowania. Polsko-Niemieckie
Centrum Współpracy jest ponadto miejscem wielu oficjalnych spotkań przedstawicieli
poszczególnych służb oraz ćwiczeń z obserwacji czy pościgu transgranicznego. Od
początku powstania do PNCW przyjeżdżają również goście z całego świata. Celem
wizyt jest wymiana doświadczeń. Oprócz przedstawicieli różnych szczebli administracji
państwowej z Polski i Niemiec w Centrum przebywali przedstawiciele m.in.: Armenii,
Azerbejdżanu, krajów bałkańskich, Bułgarii, Chin, Gruzji, Litwy, Rumunii, Turcji,
Ukrainy, USA, Argentyny, Boliwii, Brazylii, Chile, Ekwadoru, Gujany, Kolumbii,
Paragwaju, Urugwaju, Peru, Surinamu i Wenezueli. Jak wynika z tego krótkiego opisu,
Polsko-Niemieckie Centrum Wspólpracy w Świecku jest ważnym miejscem w systemie
bezpieczeństwa na poziomach: europejskim, krajowym i lokalnym.
50 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12
Służby graniczne Polski i Niemiec korzystają z wielu środków, dzięki którym zapew-
niają właściwy poziom bezpieczeństwa na pograniczu. Należy zaznaczyć, że po otwarciu
granic w 2007 r. nasiliła się przestępczość transgraniczna, co ilustrują poniższe tabele:
Tab. 1. Liczba osób zatrzymanych przez funkcjonariuszy Nadodrzańskiego Oddziału
Straży Granicznej za przestępstwa i wykroczenia.
Rok
Liczba osób zatrzymanych
(ogółem)
Liczba
zatrzymanych
cudzoziemców
2007
2134
1203
2008
2082
955
2009
2504
1607
2010
2804
1851
2011
(styczeń–wrzesień)
1968
1213
Źródło: Materiały Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.
Tab. 2. Przestępczość transgraniczna po otwarciu granic i zniesieniu kontroli granicznej
ujawniona przez funkcjonariuszy Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.
Rodzaj
przemycanych
towarów
Wartość ujawnionego przemytu w latach 2007–2011
2007
2008
2009
2010
2011
(styczeń–wrzesień)
Papierosy (w zł)
11 822 335 8 406 635 4 892 098 20 502 713
6 809 551
Alkohol (w zł)
7880
22 298
6 22
183 810
475 491
Samochody (w zł) 468 244
630 706 1 447 140 3 336 500
8 340 826
Narkotyki (w zł)
2 312 708
305 998 2 359 519
874 736
5 169 329
Broń (w szt.)
3
6
31
51
22
Amunicja (w szt. )
127
16
7
3463
45
Źródło: Materiały Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.
Analizując zaprezentowane dane, warto zauważyć pewną tendencję, którą obra-
zuje liczba zatrzymywanych osób. Wskaźnik ten zdaje się być istotny do określenia
skuteczności działania w ujawnianiu sprawców przestępstw i wykroczeń. Relatywnie
wysoka liczba osób zatrzymanych w 2007 r. wynikała z prowadzonej praktycznie
przez cały rok kontroli granicznej i ugruntowanych metod ujawniania sprawców.
Z koniecznością poddania się kontroli wiązało się przymusowe okazanie dokumentów
tożsamości, rejestracja podróżnych i środków transportu w bazach danych itp., co
skutkowało pewną przewidywalnością działania sprawców. W kolejnym roku zatrzy-
mano mniej osób, zwłaszcza cudzoziemców, co może wskazywać na przejściową
dezorientację służb granicznych w nowej rzeczywistości. Lata 2009 i 2010 wskazują, że
skutecznie wdrożono nowe formy zwalczania przestępczości transgranicznej, pomimo
I. ANALIZY 51
że nie stosowano kontroli granicznej i fizycznej ochrony zielonej granicy. Znajduje to
odzwierciedlenie w liczbie zatrzymanych osób, która przewyższa tę sprzed czasów
zniesienia kontroli granicznej. Mimo konieczności zmiany form i metod działania
Straży Granicznej oraz redukcji stanu osobowego funkcjonariuszy, która nastąpiła
w wyniku wspomnianej wcześniej restrukturyzacji SG oraz naturalnego odpływu
kadry, znacznie wzrosła wykrywalność przestępstw i wykroczeń. Wykrywanie prze-
stępstw transgranicznych zmniejszyło się jednak w 2011 r., co mogło być spowodowane
mniejszą liczbą funkcjonariuszy. Wpłynęło to negatywnie i nadal wpływa na poziom
bezpieczeństwa w rejonie granicy Polski z Republiką Federalną Niemiec. Dodatkowym
czynnikiem utrudniającym ujawnianie przestępstw jest, paradoksalnie, usprawnianie
ciągów komunikacyjnych przecinających granicę. Oddanie do użytku w grudniu 2011 r.
fragmentu autostrady A2, łączącej odcinek niemiecki z polskim, negatywnie wpłynęło
na bezpieczne kontrolowanie pojazdów, co jest związane z przemieszczaniem się pojaz-
dów bez konieczności zmniejszania prędkości. Ze względu na krótki czas, jaki upłynął
od tego wydarzenia, zbyt wcześnie wprawdzie mówić o ujęciu statystycznym, jednak
utrudnienia w wykrywaniu przestępstw i wykroczeń są już zauważalne.
W omawianym czteroletnim okresie nie tylko wzrastała liczba czynów zabronio-
nych, lecz także zwiększyła się różnorodność przestępstw. Grupy przestępcze zmieniały
swoje cele, wybierając takie obszary aktywności, które generowały maksymalne zyski.
Oprócz przemytu narkotyków i wyrobów akcyzowych bardzo intratnym źródłem
dochodu stało się przede wszystkim organizowanie nielegalnego przekraczania granicy
oraz przestępczość samochodowa. Każdy z tych rodzajów nielegalnej aktywności
mógłby stanowić podstawę do odrębnej obszernej publikacji – przypadek z 15 grudnia
2009 r. Wówczas to grupa około 200 cudzoziemców z rejonu Kaukazu opanowała
pociąg, którym usiłowała nielegalnie przekroczyć granicę w Zgorzelcu, próbując
dostać się do Niemiec. Skutecznie zapobiegła temu Straż Graniczna przy wsparciu
innych służb. Innym przykładem może być likwidacja przez SG nielegalnych fabryk
papierosów lub ujawnienie dużych ilości narkotyków. Te wydarzenia nie mają charak-
teru codziennego, nie są więc zbyt uciążliwe w odbiorze społecznym. Taki charakter
ma natomiast tzw. przestępczość samochodowa, której należy poświęcić kilka słów.
Z przeprowadzonych w SG analiz wynika, że problem dotyczący kradzieży pojazdów
z roku na rok systematycznie się zwiększa. Dotyczy to nie tylko luksusowych pojazdów
osobowych, lecz również ciężarówek, maszyn rolniczych i budowlanych. Statystyka
sporządzona w Nadodrzańskim Oddziale Straży Granicznej za 2011 r. w porównaniu
z 2010 r. wskazuje na duży wzrost kradzieży (około 190 proc. – por. rys. 1).
Wartość odzyskanych przez funkcjonariuszy NoOSG pojazdów w okresie sty-
czeń–wrzesień 2011 r. wyniosła blisko osiem i pół miliona złotych. Sprawcy przestępstw
działają w zorganizowanych i wyspecjalizowanych grupach, wykazując się determina-
cją i często swoistym zanikiem instynktu samozachowawczego, co można tłumaczyć
wpływem narkotyków lub alkoholu. Niezatrzymywanie się do kontroli, poruszanie
z prędkością przekraczającą 200–250 km/h, ignorowanie przepisów drogowych oraz
innych uczestników ruchu drogowego, a także stwarzanie zagrożenia dla osób postron-
nych stało się normą zachowań sprawców.
Działania grup przestępczych oprócz szkód materialnych wyrządzają również
szkody w sferze mentalnej. Naruszają dobrosąsiedzkie stosunki Polaków i Niemców
żyjących na pograniczu, przyczyniając się do powstawania i utrwalania niekorzystnych
stereotypów. Widać to na wykresie uwzględniającym najczęstsze miejsca kradzieży
pojazdów. Dane te są na tyle wymowne, że, wzdaje się, nie wymagają komentarza.
52 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12
Zdj. 3–6. Działania funkcjonariuszy Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.
Źródło: Materiały Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.
Rys. 1. Przestępczość transgraniczna w latach 2010-2011 ujawniona przez funkcjonariuszy
Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej – przemyt samochodów.
Źródło: Materiały Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.
I. ANALIZY 53
Podsumowując, należałoby przyznać, że brakuje podstaw do udzielenia jed-
noznacznej odpowiedzi na ptyanie, czy w wyniku akcesji Polski do grupy państw
Schengen doszło do poprawy, czy też do spadku poziomu bezpieczeństwa na pograni-
czu polsko-niemieckim. Można się pokusić o stwierdzenie, że o ile skuteczność służb
reagujących na popełnione czyny zabronione jest dość wysoka, o tyle subiektywne
poczucie bezpieczeństwa wśród społeczeństw lokalnych zmalało w związku ze wzro-
stem liczby popełnianych przestępstw, szczególnie po stronie niemieckiej. Przestępczość
transgranicznaw okresie czterech lat ewoluowała w zakresie rodzaju, liczby i ciężaru
gatunkowego popełnianych czynów zabronionych. Grupy przestępcze, korzystając
z ułatwień w swobodnym przepływie osób i towarów, wzmogły swą nielegalną aktyw-
ność. Polska Straż Graniczna dostosowała metody i formy zwalczania przestępczości
transgranicznej do nowej rzeczywistości, z powodzeniem wkomponowując się w system
bezpieczeństwa państw strefy Schengen. Zarówno w odniesieniu do przestępców, jak
i służb egzekwujących poszanowanie prawa, możemy dostrzec nową jakość działania.
Przykładem takiego dopasowania sie do zmiennych realiów może być opracowana
wspólnie przez Straż Graniczną i Bundespolizei Koncepcja rozwoju wspólnych pol-
sko-niemieckich placówek granicznych. W ramach tej inicjatywy przygotowano m.in.
dokument dotyczący wspólnego zadeklarowania intencji w sprawie pilotażowego
projektu pn. Wspólne polsko-niemieckie placówki służbowe. Wdrożenie tej koncepcji
w życie spowodowałoby wzmożenie współpracy i wyniesienie jej do poziomu, na któ-
rym dwujęzyczny patrol złożony z funkcjonariuszy Straży Granicznej i Bundespolizei
(w stosunku 1:1) w sposób nieskrępowany przemieszczałby się przez granicę państwa
i niezależnie od miejsca przebywania dysponowałby pełnią kompetencji władczych.
Przygotowane przez Straż Graniczną i Bundespolizei dokumenty planistyczne, czekają
obecnie na akceptację ministerialną. Granica państwa, która kiedyś dzieliła, teraz coraz
bardziej łączy i ułatwia nielegalną aktywność, ale też jej zapobieganie i przeciwdziałanie.
Rys. 2. Przestępczość transgraniczna w 2011 r. – kraj pochodzenia kradzionych samochodów.
Źródło: Materiały Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej.
54 PRZEGLĄD BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO 6/12
Streszczenie
W artykule dokonano podsumowania wpływu zniesienia kontroli na granicach
wewnętrznych Unii Europejskiej na bezpieczeństwo publiczne landów i województw
polsko-niemieckiego pogranicza. Analiza obejmuje okres czterech lat od momentu
wejścia Polski do strefy Schengen.
Duża część rozważań poświęcona jest przedstawieniu realiów przestępczości
transgranicznej na wskazanym terytorium oraz metodom walki z tym negatywnym
zjawiskiem. Uwaga autora skupia się na przestępczości samochodowej.
Przybliżone zostały również kwestie związane z wprowadzeniem środków
kompensacyjnych po zniesieniu kontroli granicznej czy ze swobodą przemieszcza-
nia się i pobytu osób. W artykule przedstawiono także zmianę sposobów działania
funkcjonariuszy Straży Granicznej z uwzględnieniem szeroko pojętej współpracy
międzynarodowej.
Abstract
This article provides a summary of the impact of the abolition of border controls
on the internal borders of the European Union on public safety of states and provinces
of the Polish-German border area. The analysis covers the period of four years since
Poland’s entry to the Schengen zone.
A large part of considerations is dedicated to presenting cross-border crime issues
and methods of counteracting this negative phenomenon. The author’s attention focuses
on crimes relative to vehicles. This article brings closer topics related to the introduction
of compensation measures after the abolition of border control and issues relative to
freedom of movement and residence. The article also presents changes in manners of
operations of the Border Guards in the fight against crime including broad international
cooperation.