100

5516

Piaskowce Tarnawskiej Góry

5518

Wadowice

Lokalizacja:

województwo ma³opolskie

powiat suski

gmina Sucha Beskidzka

miejscowoϾ Tarnawa Dolna

Region geograficzny:

Zewnêtrzne Karpaty Zachodnie

Beskidy Zachodnie

Beskid Makowski

Jednostka geologiczna:

Zewnêtrzne Karpaty fliszowe

p³aszczowina magurska

piaskowce ze Skawiec

4396

4398

Sucha Beskidzka

Na po³udniowym stoku Tarnawskiej Góry (502 m

n.p.m.), oko³o 700 m od centrum wsi Tarnawa Dolna,

znajduje siê nieczynny kamienio³om piaskowców karpackich

nazywanych piaskowcami ze Skawiec.

W kamienio³omie ods³ania siê kilkudziesiêciometrowy

profil piaskowców reprezentuj¹cych osady g³êbokiego morza.

Na powierzchniach i w obrêbie grubych warstw piaskow-

ców mo¿emy obserwowaæ: kana³y erozyjne, œlady ¿yciowej

dzia³alnoœci organizmów (

Zoophycos), a tak¿e charaktery-

styczne struktury sedymentacyjne w postaci uziarnienia

frakcjonalnego, czyli stopniowego zmniejszania siê wielkoœci

ziarna w obrêbie warstwy od najwiêkszych w sp¹gu do naj-

mniejszych w stropie warstwy. W kamienio³omie widzimy

tak¿e deformacje przebiegu warstw w postaci fa³dów oraz

systemy regularnych spêkañ w skale, nazywane ciosem.

Na najni¿szym z trzech poziomów eksploatacyjnych

kamienio³omu, w œcianie jak i le¿¹cych blokach, obserwu-

jemy wyró¿niaj¹c¹ siê jaœniejsz¹ barw¹ warstwê drobnokali-

browego zlepieñca piaszczystego. W warstwie tej wystêpuj¹

liczne drobne mikroskamienia³oœci, a tak¿e wapienne okru-

chy glonów i alg.

Piaskowce ze Skawiec powstawa³y oko³o 60 mln lat

temu w g³êbokim (kilka kilometrów) równole¿nikowo

usytuowanym morskim basenie sedymentacyjnym. Materia³

okruchowy (piasek, mu³ czasem ¿wir) deponowany by³ u

wylotu potê¿nych kana³ów w obrêbie podmorskich sto¿ków

usypywanych u podnó¿a sk³onu wyspowego na dnie zbiorni-

ka przez pr¹dy zawiesinowe. Postêpuj¹ce przez miliony lat

procesy geologiczne (diageneza, lityfikacja) doprowadzi³y

do utworzenia zwiêz³ych ska³, jakimi s¹ piaskowce widoczne

w ods³oniêciu. W wyniku póŸniejszych procesów tekto-

nicznych ska³y te zosta³y zdeformowane w postaci fa³dów i

wypiêtrzone w postaci gór.

Udaj¹c siê z kamienio³omu drog¹ w górê mijamy kolejne wy-

robisko, w którym tak¿e eksploatowano piaskowce. Powy¿ej

w lesie dochodzimy do miejsca, gdzie mo¿emy zobaczyæ

ci¹g rozpadlin tworz¹cych system szczelin w piaskowcach

ods³aniaj¹cych siê w partiach podszczytowych Tarnawskiej

Góry. W rozpadlinach widoczne s¹ tak¿e niewielkie pustki

okreœlane jako jaskinie dylatacyjne. Takie szczeliny powstaj¹

na skutek podcinania stoku lub utraty stabilnoœci wynikaj¹cej

z zalegania i upadu warstw i otwieraj¹ siê w partiach grzbie-

towych wzniesieñ jako wynik odspajania siê i osiadania ca³ych

partii warstw skalnych buduj¹cych wzniesienie.

Jest to dobry przyk³ad dydaktyczny form morfologicz-

nych wystêpuj¹cych na stokach gór o z³o¿onej budowie

geologicznej. Umo¿liwia on przeœledzenie tych form na

ró¿nych etapach rozwoju.

Te dwa obiekty geologiczne na Tarnawskiej Górze, z

których jeden proponowany jest jako stanowisko dokumen-

tacyjne dla piaskowców ze Skawiec stanowi¹ o atrakcyjnoœci

obiektu geoturystycznego ze wzglêdu na wysok¹ wartoœæ

poznawcz¹ i dydaktyczn¹.

Pod samym szczytem Tarnawskiej Góry mo¿emy w lesie

zaobserwowaæ, na przestrzeni kilkudziesiêciu metrów, cie-

kawe formy pochodzenia niew¹tpliwie antropogenicznego.

S¹ to niewysokie (do jednego metra) i d³ugoœci kilkunastu

metrów nagromadzenia u³o¿onych jeden na drugim frag-

mentów piaskowców tworz¹cych jakby fragmenty „mu-

rów” pomiêdzy drzewami. Otaczaj¹ one niewielki obszar

zaroœniêty drzewami, które s¹ zdecydowanie m³odsze od

drzew poza „murami”. Tego typu nagromadzenia kamieni

s¹ przejawem dzia³alnoœci cz³owieka w minionych czasach.

Mog¹ one byæ zwi¹zane z upraw¹ roli – oczyszczanie pola z

kamieni, lub budow¹ umocnieñ – znane w innych czêœciach

Beskidów grody np. w Tarnawie na po³udnie od Bochni.

Obiekt mo¿e byæ atrakcyjny nie tylko dla turysty

dysponuj¹cego pewnym zasobem wiedzy z zakresu nauk

o Ziemi. Znajduje siê przy atrakcyjnej krajoznawczo dro-

dze przebiegaj¹cej malownicz¹ dolin¹ karpack¹. Jest ³atwo

1

2

3

4

101

Wybrana literatura: 43, 83, 84, 141, 247,

248, 432, 443

Tarnawa Dolna

dostêpny, po³o¿ony blisko drogi z miejscem do bezpiecznego

zaparkowania nawet du¿ym autokarem. W pobli¿u Tarnaw-

skiej Góry przebiegaj¹ dwa szlaki turystyczne: czerwony i

zielony. Oko³o 1 km na pó³noc od kamienio³omu znajduje

siê atrakcyjny punkt widokowy – prze³êcz Œleszowicka (428

m n.p.m.). W chwili obecnej w pobli¿u brak jakiegokolwiek

zagospodarowania turystycznego.

The sandstones from the Tarnawska Góra

In the vicinity of Tarnawa Dolna village (north from Su-

cha Beskidzka town) a quarry was developed at the slope of

the Tarnawska Góra Hill. The quarry has been abandoned

but in the walls the stratotype of the Skawce Sandstones

can be observed. The Skawce Sandstones belong to the

Magura Unit of the Outer Carpathians and were deposited

about 60 My ago, in a several-kilometers-deep, latitudinal

sedimentary basin. Clastic material was laid down at the

mouths of huge channels cut in submarine fans which were

deposited from density flows at the foot of island shelf

slope. At the surfaces and within the thick sandstone beds

numerous features can be observed: erosional channels,

trace fossils (

Zoophycos) and characteristic graded bedding.

Moreover, folds and joint systems can be recognized. In

the summit part of the Tarnawska Góra Hill interesting

morphological features can be observed: fracture systems

and small caves. At the summit traces of human activity

- low stone walls - were discovered.

Autorzy karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:

A. Waœkowska-Oliwa, M. Doktor (2005)

1

2

3

4